sosyal politika unite09

8/4/2019 Sosyal Politika unite09

1/22

Kapsamnn genifllii nedeniyle, cret konusunun iki ayr nite metninde ele al-narak ifllenilecei, bir nceki nitenin girifl metninde ifade edilmiflti. Bu balam-

da 9. nitenin metni, 8. nite metninin devam niteliini taflmaktadr. Her ikinite metninin art arda ve birlikte alfllmasnn, konunun daha iyi kavranlma-

sna yardmc olacan bir kez daha hatrlatalm.cretin korunma alanna giren konular, bu nite metninde befl ayr bafllk al-

tnda toplanmfltr. Baz konularn lkemiz ynnden de nemi ve gncellii bu-lunmaktadr. Metinde verilen rnekleri, bulacanz baflka rneklerle eflitlendiri-

niz. Konular lkemiz ynnden de sorgulaynz.

Bu niteyi alfltktan sonra afladaki sorular yantlayabileceksiniz:Eflit ifle, eflit cret denmesi ilkesi, nasl bir anlayfl ifade eder? lkeye ifllerlikkazandrabilmek, hangi koflullarn varln gerektirir ve bu alanda hangi

glklerle karfllafllr?

Belirlenen cretin reel deeri, fiyat ykseliflleri karflsnda hangi yol ve yn-temlerden yararlanlarak, nasl korunulabilir?

En az cret dzeyinin lke genelinde belirlemesi neden nem taflr? Asgaricreti, baflka cret dzenlemelerinden ayran zellikler nelerdir? Asgari c-

retler hangi kurumlar tarafndan, hangi lt ya da gstergelerden yararla-nlarak, nasl saptanr?

cretler denme biimi, yeri ve dnemi ynnden nasl korunmaldr?

cretin neden belgelenmesi gerekir? creti belgeleme ve belgeleri koruma ala-nnda ykmllk kime aittir?

165

cret Politikalar 9


2/22

Gzler Asgari cret Komisyonunda...

Taraflarn, Uluslararas alflma rgtnn (ILO) Cenevredeki buluflmasndaolmas nedeniyle bugne (17.06.2002) ertelenen Asgari cret Tespit Komisyonu

Temmuz ayndan itibaren geerli olacak asgari creti belirlemek iin toplanacak.5 ifli, 5 iflveren ve 5 hkmet temsilcisinden oluflan Komisyon, yeni asgari c-

reti belirlemeye ynelik iin ilk toplantsn 21 Maysta yapmfl, ikinci toplantnnise 17 Haziran Pazartesi gn (dn) yaplmasn kararlafltrmflt.

Asgari cret yl baflndan bu yana brt 222 milyon 750 bin lira, net 163 mil-yon 563 bin lira olarak uygulanyor.

Asgari cret Tespit Komisyonu, ilk toplants: Devlet Planlama Teflkilat (DPT),

Devlet statistik Enstits (DE) ve Dfl Ticaret Msteflarlndan (DTM) lkenin eko-nomik durumuna iliflkin raporlarn istenmesi kararyla sonusuz bitirilmiflti.

Komisyon, ikinci toplantsn bugn yapacak. Toplantda, DPT, DTM ve DEdenistenen raporlarn incelenmesi ve asgari etkileyen parametrelerin deerlendirilme-

si bekleniyor. Temmuz ayndan itibaren geerli olacak asgari cretin, Komisyo-nun nc toplantsnda karara balanaca belirtiliyor.

Dn yaplmas planlanan toplant, taraflarn Uluslararas alflma rgtnn(ILO) Cenevredeki buluflmasnda olmalar nedeniyle yarna alnd.

PressTurk, 18 Haziran 2002

Anahtar Kavramlar

indekiler

EfiT fiE, EfiT CRET DENMES

BELRLENEN CRETN REEL DEERNN, FYAT YKSELfiLERNE KARfiIKORUNMASI

cretin Reel Deerinin fl Szleflmeleriyle Korunmas cretin Reel Deerinin Mevzuat Hkmleriyle Korunmas

cretin Reel Deerinin Fiyat ve cretlerin Dondurulmas Yoluyla Korunmas cretin Reel Deerinin Toplumsal Anlaflmalarla Korunmas

cretin Reel Deerinin Otomatik Endeksleme (Eflel-Mobil) YntemiyleKorunmas

CRETN EN ALT DZEYNN BELRLENMES

Asgari creti Baflka cret Dzenlemelerinden Ayran ve Asgari cretlerenem Kazandran zellikler

Asgari cretin Saptanmas CRETN DENME BM, YER VE DNEM

cretin denme Biimi cretin denme Yeri

cretin denme Dnemi CRETN BELGELENMES VE GVENCES

166 Sosyal Pol i t ika

Eflit ifle eflit cret denmesi Reel cretin korunmas

En az cret, asgari cret

cretin denme yeri cretin denme biimi

cret deme dnemleri


3/22

EfiT fiE, EfiT CRET DENMESeflitli deiflkenler, cretin belirlenmesinde ortaklafla rol oynar ve dzeyleri arasn-

da farkllaflmalara yol aar. Szgelimi; kdemidaha uzun, eitim, mesleki bilgi vebeceri dzeyidaha yksek, daha deneyimli, daha ok sorumluluk stlenmifl, dahag koflullar altnda alflan iflgrenlerin cret dzeylerinin daha yksek olacaaktr. Kald ki, farkllklar salt ayn iflyerinde alflanlar arasnda deil, iflyerlerininnitelikleri, sektrler, corafi blgeler, iflkollarve alflma statleriarasnda dabulunur. Bu nedenlerle baml statlerle alflanlarn cretleri arasnda baz farkl-lklarn olabileceini kabul etmek gerekir. Bu farkllklar, salt bir ifl iliflkisi kurulur-ken deil, ifl iliflkisinin devam sresince de yaratlabilir. Ancak, iflverenin farkl c-ret deme serbestisinin de baz snrlar vardr. Eflit ifle eflit cret denmesi iflte buserbestinin snrlandrld durumlardan birisidir (Centel, s: 142).

Eflit ifle eflit cret deme ilkesi; ayn iflyerinde, eflit deerde ifllerde, ayn ve-rimle alflanlarncretleri arasnda bir farklln olamayacan ngren bir anla-

yfl ifade eder.Konuflma ve yaz dilinde, neredeyse sloganlaflan bu ilke, ayrmclkve ayrm-

cla karfl korunmakonusunun alt bafllklarndan birisini oluflturur. Ancak, lke-mizde gerek reti ve gerekse uygulamalarda bu ilke, daha ok eflit ifl grenlerarasnda cinsel kkenli bir ayrmcln nlenmesi gibi daha darbir adan alglan-maktadr. Oysa ki getirilen ilke; salt cinsiyetler ynnden deil, bu balamda bi-reyler arasndaki dil, din, renk, meshep, etnik kken, rk, siyasal dflnce, sendikal

faaliyet, inangibi farkllklara dayal cret ayrmcln da engellenmesini ng-rr. Eflit ifle eflit cret denmesi, hukuki ynden iflverenin eflit ifllem, efldeyiflle dav-ranma borcunun da doal bir gereidir. Dflnlecek olursa bu ilke, adil cretkavram ile de rtflr. nk, adaletin temelinde eflitlik bulunur (Centel, s: 135-

137). Bu ilke salt sosyal politikalarn deil, insan kaynaklar ynetimleri tarafndanbenimsenmifl olan bir anlayfl da yanstr.

Tm baml statler altnda alflanlar, eflit ifle eflit cret alma hakknasahip k-lnmaldr. Bu hakkn hukuki dzenlemelerle gvence altna alnmas ise hifl kufl-kusuz devletinsorumluluk alanna girer. Nitekim, bu ilkeye baz lkelerin anaya-salarnda bile yer verilmifl olmas da, bu deerlendirmeyi dorulamaktadr. Eflit ifleeflit cret denme ilkesi, hem kk ve hem de ek cretleri kapsayan bir boyut taflr(Centel, s: 136). Ayrca, bu ilke salt parasalnitelikteki cret demeleri ile de snr-l deildir. Aynnitelikteki cretler iin de aynen geerlidir.

Ancak, bu ilkeye uygulamalarda ifllerlik kazandrabilmenin, bu alanda karflla-fllan glklerin afllabilmesine bal olaca gzden rak tutulmamaldr. Bu g-lkleri crette eflitlik ilkesinin uygulanmasnda, ifllerin birbirine eflit olup olmad- acaba nasl belirlenebilecektir?sorusunun yantlar erevesinde aklayalm.

Eflit ifle eflit cret denebilmesi iin, ifllerin deerlerininbirbirine eflit olmas ge-rekir. Hatta bu nedenle sz konusu ilke, eflit deerdeifle eflit cret denmesi bi-iminde daha doru olarak ifade edilebilir. Ancak, alflma yaflamnda eflitli deifl-kenlere bal, ok sayda iflin birbiriyle ayn deerde olup olmadn belirleyebil-mek hi de kolay deildir. retide, ayn iflyerinde, ayn nitelikteki ifllerde, eflit ve-rimle alfllmas iki iflin eflit deerde olmasnn koflullar olarak gsterilmektedir.Bu dflnceden yola karsak; ayriflyerlerinde ya da ayn nitelikte olmayan ifller-dealflan veyahut da ifl verimleri arasnda farkllklarn bulunduu iflgrenlerin

cretleri arasnda bir eflitliin olmamas bu ilke ile eliflmez. Ancak, bu aklamada ok doyurucu deildir. nk, ayn nitelikteki ifl ifadesinin de ayrca akla

167nite 9 - cret Pol i t ikalar

Eflit ifle eflit cret demeilkesi: Ayn iflyerinde, ayn

deerde iflleri, ayn verimlegrenlerin cretleri arasndabir farkllk gzetilmesiniifade eden dflnselyaklaflmdr.


4/22

kavuflturulmas gerekir. Ayn iflyerinde, szgelimi ayn yryen band zerinde, ay-n sayda paralar kutulara yerlefltirerek ifl gren kiflilerin yapt ifllerin birbiriyleayn nitelikte olduunu syleyebilmek belki g deildir. Oysa ki ayn iflyerindeolsa bile, farkl ortamlarda srdrlen, zellikleri, yrtm koflullar birbirindenfarkl ifllerde alflanlar ynnden her zaman byle bir rnek bulabilmek kolay de-ildir. Konunun gncel bir tartflma alan oluflturmasnda, bu glklerin de byklde pay bulunur.

fl deerlendirmesi yntemi ile iflletmelerde ifllerin deerleri karfllafltrlarak, g-reli biimde belirlenir. 4. Snf ders programlarnda yer alan nsan Kaynaklar Y-netimidersi kapsamnda ifllenilecek olan bu yntemden yararlanlarak, iflletmeler-de adil bir cret dengesi kurulabilir (Yksel, 1992, s: 192). fl deerlendirmesi yn-temi, eflit deerde ifle eflit cret denmesi ilkesine ifllerlik kazandrlmas dorultu-sunda bir ara olarak bu balamda zel bir deer taflr.

BELRLENEN CRETN REEL DEERNN, FYATYKSELfiLERNE KARfiI KORUNMASIBilindii gibi ou kez cretler; bireysel ya da toplu ifl szleflmeleriyle belirli birdnemde geerli olmak zere saptanr. Gnmzde geerli sosyal cret anlayfl,alflanlarn ulusal gelirin oalflna bal olarak ve bu oalfla koflut biimde adilbir pay almalarn ngrr. Bu nedenle de, cret gelirlerinin oalflna ynelik d-zenlemelerin temelinde, ulusal gelir ve bununla dorudan balantl olan ulusal re-fah oalfln cret gelirlerine yanstlabilmek gibi bir ama bulunur. rnein; ulu-sal gelirin 200 katrilyondan %10 orannda reel bir oalflla, yl sonunda 220 katril-yona kmfl olmas durumunda, bu oalfln cretlere de %10 orannda yansma-s gerekir. Kald ki; ulusal gelir 200 katrilyondan bir yl sonra birdenbire 220 katril-yona kmamfltr. Yl boyunca aflamal bir artfl gstererek oalmfltr. Bu neden-le, cretlere yansyacak olan payn, ulusal gelirin yllk oalma orannn da ze-rinde olmas beklenir.

Ancak; cretlerin sk sk, yeniden ele alnarak saptanabilmesi ya da yakn aralk-larla, yeni dzenlemelere gidilebilmesi gtr. alflma dzeni ile yaflamnn koflul-lar, alflanlar ynnden bu ynde bir olana byk lde snrlandrr. Oysa ki,para deerindeki deiflmelere bal olarak, hzl fiyat ykselifllerinin olduu lkeler-de ve dnemlerde, cretler reel deerlerini, efldeyiflle gerek satnalma glerini dehzla yitirir. Bu durumda, taraflar ynnden ne kadar adil biimde saptanlmfl olsada, cretlerin reel deerlerini sabit tutarak koruma gereksinimi doar. Enflasyonoranlarnn yksek dzeyde seyrettii dnemlerinde ise, bu gereksinim bir zorun-lulua dnflr. nk, baml statler altnda alflanlarn reel cret gelirlerinin

azalarak, yoksullaflmalar enflasyonist dnemlerde grlen adaletsizliklerden birisi-dir. cretlerin reel deerlerinin fiyat ykseliflleri karflsnda korunamamas, yalnzgelir dalmndaki adaletsizlikleri oaltmakla kalmayp, zaman iinde byme h-znn azalmasna ve sosyal alkantlara da yol aabilecektir.

Fiyat ykselefllerine karfl cretlerin reel deerlerini koruyabilmek iin eflitli l-kelerde, endstri iliflkileri sistemlerinin yaps, geliflmifllik dzeyi ve iinde bulunu-lan koflullara gre deiflebilen farkl ara ve yntemlerden yararlanlmaktadr. Hat-ta baz lkelerde, salt bu konuda alflmalar ve arafltrmalar yapmakla grevli ku-rullarn, konseylerin, komisyonlarn da bulunduu grlr.


Enflasyon oranlarnn yksekseyrettii lke vednemlerde; saptanlmflolan cretlerin gerek satnalma gcn korumak,gereksinim olmaktan da tebir zorunlulukhaline gelir.


5/22

Ancak, nemle vurgulamak gerekir ki, bu ynde izlenilecek sosyal politikalar

ile cret gelirinin oaltlmashedeflenmez. cretlerin nominal deerleri ykselti-

lerek, reel deerlerinin sabit tutulmasnaalfllr. Bu nedenle aflada ayr bafllk-

lar altnda aklanacak olan ara ve yntemleri byle bir yaklaflmla deerlendir-

mek gerekir.

cretin Reel Deerinin fl Szleflmeleriyle KorunmasHzl fiyat ykselifllerinin yaflanmad salkl bir ekonomik ortamda, ifl szleflme-

lerinin cretle ilgili hkmleri, alflanlarn ulusal zenginlikten adil bir pay alabil-

meleri ynnde bir ifllev grr. Ancak, bu hkmlerden cret gelirlerinin reel de-

erlerinin korunulmasnda da yararlanlabilir.

Bireysel ya da toplu ifl szleflmeleri srekli nitelikte bir ifl iin yaplmfl olsa bi-

le, hkmlerinin cretler ynnden geerlilii bir ka yllk bir dnemi kapsar. Bir

ifl szleflmesinin yaplma ortam ve sreci dflnlecek olursa, szleflmenin geer-

li olaca sreyi ok ksa tutmann alflma koflullar ve dzeni ynnden uygun ol-

mad grlr. Bu deerlendirme, stat hukukuna iliflkin dzenlemeler iin de ay-

nen geerlidir.

Oysa ki; yaplacak bir ifl szleflmelerinin yrrlkte kalaca sre boyunca ta-

raflar, olas enflasyon oranlarn kestirerek, cretlerin belirli dnemlerde, belirli bir

oranda ya da nominal deerle oaltlmas zerinde aralarnda anlaflabilirler. Sz-

leflmelere konulacak bu nitelikteki hkmlerle cretlerin reel deerleri, olas fiyat

ykselifllerine karfl sabitlenerek korunmufl olur. rnein; taraflar aralarnda uzla-

flalarak, iki yl sre ile yrrlkte kalacak bir toplu ifl szleflmesine; szleflmeyle

saptanlan cret dzeylerinin, birinci alt ay sonunda %10, ikinci alt ay sonunda %

5 ve nc alt ay sonunda % 5 orannda ykseltilmesini ngren bir hkm ko-

yabilirler. Ya da yine taraflar, bireysel bir ifl szleflmesini batlarken, szgelimi bi-

rinci yln sonunda alflanlarn cret dzeylerinde 50 milyon TL. tutarnda bir yk-

seltilme yaplmas konusunda aralarnda anlaflabilirler. Eer; ngrlmfl olan d-

nemlerde, ngrlmfl fiyat ykselifl oranlar gerekleflecek olursa, reel retler ifl

szleflmeleri aracl ile korunmufl, bir baflka deyiflle ifl szleflmeleri bu balamda

ifllev grmfl olacaktr.

Ancak ifl szleflmelerinden yararlanarak cret gelirlerinin reel deerlerini koru-

yabilmek baz koflullara baldr. ncelikle ifade etmek gerekir ki, taraflarn d-

nem baznda fiyat oalfl oranlarn doru olarak nceden kestirebilmeleri ok

g ve hatta neredeyse olanakszdr. ou kez; arafltrma ve planlama birimlerinin,

akademik evrelerin, ekonomi politikalar ile dorudan ilgili kifli ve kurumlarn bi-

le doru tahmin edebilmede glk ektii bir konuda, ifl szleflmesi taraflarnn

doru tahminlerde bulunabilmeleri beklenemez.

Ayrca, dnemsel ve oransal ykselifller konusunda taraflarn aralarnda uzlafla-

bilmeleri de kolay deildir. nk; ifli stats altnda alflanlar belirlenen cret-

lerinin satn alma glerini, genelde yeni bir ifl szleflmesi batlarken bulabilirler.

Bu yzden de cretlerin reel deerlerini koruyabilmek ynnden ifl szleflmeleri-

nin batlanma dnemleri, iflgrenler iin nem taflr. Bireysel nitelikte yeni bir ifl

szleflmesi yapmak zere iflverenle biraraya geldiklerinde ya da yeni bir toplu ifl

szleflmesi yapmak iin toplu grflme masasna oturduklarnda ifliler, szleflme

dneminde gerekleflen fiyat ykseliflleri nedeniyle, ncelikle cretlerinin satnal-

ma glerindeki kayplarn giderilmesini ister. Dahas; yeni szleflme dneminde-


Szleflmeler yaplrken, olasfiyat ykselifllerini ncedenkestirebilmek ve bu konudataraflar arasnda uzlaflmasalayabilmek ok gtr.


6/22

ki enflasyon oranlarn nceden kestirerek, belirlenecek olan cretlerin satnalma

glerini koruyabilmek zere bir baflka ykselifl talebini grflme masasna getire-

ceklerdir. Ayrca, ulusal gelir oalflndan adil bir sosyal refah pay alma istekleri-

ni de doal olarak nerilerine yanstacaklardr. Sendikalarn bu yndeki hakl g-

rlebilecek taleplerinin, grflme masasnda taraflar arasndaki uzlaflma alann b-

yk lde daraltaca aktr. Enflasyon oranlarnn yksek dzeyde seyrettii l-

kelerde ve dnemlerde bu durum, yalnzca uzlaflma alanlarn daraltarak ifl uyufl-

mazlklarnn oalmasna yol amakla kalmayp, lke genelinde kurulu Endstri

liflkileri Sisteminde tkanmalara da yol aabilecektir.

Yukarda deinilen olumsuzluklar, cretlerin fiyat ykseliflleri karflsnda, ifl sz-

leflmelerinden yararlanarak korunulabilmelerini glefltirir. Kald ki bu yntemin,

rgtlenemeyen, rgtlenebilme, toplu szleflme yapabilme olanaklar snrl ya da

bu olanaklardan yoksun braklmfl kesimler ynnden yeterlilii de tartfllabilir.

cretin Reel Deerinin Mevzuat HkmleriyleKorunmasStat hukukuna bal olarak alflanlarnn cretleri, yrrle konulan mevzuat

hkmleri ile belirlenir. Gerektiinde de yine mevzuat hkmleriyle yeniden d-

zenlenir. Kamu grevlilerinin reel cret gelirleri, fiyat ykseliflleri karflsnda bu

erevede ykseltilerek korunabilir.

Kamu grevlileri asndan cret gelirlerinin reel deeri; ounlukla bte ka-

nunlarndan ya da yasama organlarnca tannan yetkiler erevesinde yrrle

konulan hukuki dzenlemelerden yararlanarak korunabilir. Ancak, cretin yasama

ya da yrtme organ tarafndan belirlenmesinin daha nce deinilen olumsuzluk-

lar bu alanda da gzlenebilir.

cretin Reel Deerinin Fiyat ve cretlerin DondurulmasYoluyla Korunmascret ve fiyatlarn dondurulmas, bir lkede geerli cret ve fiyat dzeylerinin be-

lirli bir dnem boyunca sabit tutulmasn ifade eder. Bu yntem yrrle konula-

cak hukuki dzenlemelere dayal olduu iin, uygulanabilmesi denetim ve yapt-

rm dzenlemelerini de beraberinde taflr.

Kuramsal olarak cretlerin reel deerlerinin byle bir yol izlenilerek fiyat yk-

selifllerine karfl korunabileceini belki dflnlebilir. Ancak, ncelikle belirtilmesi

gerekir ki, cretler ve fiyatlar ekonomik yapdaki pek ok deiflkene baldr. Eko-

nomik yaflamn kendine zg kurallarn yok sayarak, hukuk kurallar ile biimlen-

dirilmek ok gtr. Uygulamalar, serbest piyasa ekonomisinin koflullaryla da e-

liflir. Ayrca bu ynde bir politikaya ifllerlik kazandrmak, kapsaml rgtsel dzen-

lemeleri gerektirir. Konunun denetim ve yarg boyutunun da gzden rak tutulma-

mas gerekir.

cret ve fiyatlarn dondurulmas, kat bir kamu mdahale arac olarak irdelenir.

Otoriter bir devlet anlayflnn rn olarak alglanr. Bu nedenle, demokratik y-

netimlerde yelenilen bir yol deildir. Nitekim; uygulamalarda; 2. Dnya Savafl,

Kore Savafl, Krfez Savafl dnemlerinde ya da ok ar ekonomik bunalm d-

nemlerinde byle bir ynteme baflvurulduu grlr.


Ekonomik yaflamn dayalolduu kurallar gzardederek, cretlerin reeldeerlerini fiyat ve cretlerindondurulmas yoluylakorumak, otoriterbir devletanlayfln rndr.

Enflasyon oranlarnn yksekdzeyde seyrettiidnemlerde, reel cretlerinkorunulamamas, taraflararasndaki uzlaflmaalanlarn daraltarak ifluyuflmazlklarnnoalmasna yol amaklakalmayp, bir lkede kuruluEndstri liflkileri Sisteminide sarsar.


7/22

cretin Reel Deerinin Toplumsal AnlaflmalarlaKorunmas

Sosyal kontrat (social contract), sosyal protokololarak da ifade edilen ToplumsalAnlaflmalar, bir lkede kurulu Endstri liflkileri Sistemi nin taraflar arasnda ya-

plr. Bu balamda, hkmet ile iflgren ve iflverenleri temsil eden st meslek ku-

rulufllar (sendikalar) Toplumsal Anlaflmann ou kez taraflar olurlar. Baz lke-

lerde, yalnzca sendikalar deil, yine iflgren ve iflveren taraflarn temsil etme

zellii taflyan vakf, konsey, birlikgibi kurumsal oluflumlar da anlaflmalara taraf

olabilmektedir. Toplumsal Anlaflmalar, alflma yaflam ile dorudan ya da dolayl

olarak ilgili tm konularkapsayabilir. zellikle enflasyon oranlarnn ykseldii

dnemlerde, baz lkelerde cretlerin reel deerlerinin fiyat ykselifllerine karfl

korunabilmesi Toplumsal Anlaflmalara konu olabilmektedir. Eer devlet mdalesi

bu balamda en aza indirgenmek isteniliyorsa, rnein svede olduu gibi, ifli

ve iflveren kesimlerini temsil eden sendikalarn uzlaflabilmesi halinde, hkmetleranlaflmann taraflar arasnda yer almayabilir.

cret gelirlerinin fiyat ykseliflleri karflsnda reel deerlerini koruyabilmek iin

toplumsal anlaflmalardan bir ara olarak yararlanlabilir. Bylece, cret gelirleri ile

fiyatlar arasnda refah oalfln yaygn ve srekli klan bir denge kurulabilir (Talas,

1982, s: 23). fiyle ki; kurulu Endstri liflkileri Sisteminin taraflar biraraya gelerek,

belirli bir dnemde fiyat ve cret oalfl oranlarnn ne kadar olaca konusunda

aralarnda anlaflrlar. Anlaflma yapldktan sonra, taraflarn bu anlaflmadan kaynak-

lanan ykmllkleri de doar. Hkmet fiyat ykselifllerinin anlaflmada ngr-

len dnemde, yine ngrlen oranda olmasn salamakla grevlidir. Anlaflmaya

taraf olan sendikalar ise; belirlenen dnemde belirlenen orann zerinde bir talep-

te bulunmamak ya da byle bir talep de bulunulsa bile kabul etmemek dorultu-sunda sorumlu olacaklardr. Anlaflma taraflarnn, anlaflmadan kaynaklanan y-

kmllklerini yerine getirmeleri durumunda, ngrlmfl olan dnemde reel c-

retler sabit kalarak anlaflma amacna ve bu yol ile de cretlerin satnalma gleri-

nin korunmas hedefine ulafllmfl olur.

Ancak cretlerin reel deerlerinin toplumsal anlaflmalar aracl ile korunabil-

mesi, baz koflullara baldr.

Anlaflmalara taraf olan iflgren ve iflveren kesimlerini konfederasyonlar, birlik-

lergibi st meslek kurulufllar temsil eder. Az rastlanmakla birlikte, iflgren ya da

iflveren kesimlerinin birden ok st meslek kuruluflu tarafndan temsil edilmesi du-

rumunda, anlaflmaya tmnn taraf olmas gerekir.

Anlaflma hkmlerinde hukuki dzenlemelere dayal olmayan ilkeler yer alr.Metin, bir centilmenlikanlaflmas erevesinde deer taflr. Temelinde sosyal ahlak

anlayflna dayal bir sorumluluk bilinci bulunur. Bu nedenle Toplumsal Anlaflma-

lar, devlet mdahalesini en aza indirgeyen bir model olma zelliini de taflr. An-

laflmann baflarl olabilmesi iin, anlaflmaya taraf olan st meslek kurulufllarnn

kararlarna kendilerine bal bulunan yelerinin uymas gerekir. Eer alt sendika-

lar ngrlen kararlara uymayacak olursa, anlaflmann bir deerinin kalmayaca

aktr. Bu nedenle sendika ii demokrasinin geliflmifllik dzeyi anlaflmann bafla-

rsn byk lde belirler. Ayrca, hkmetin; anlaflmada ngrlen dnemler-

de, enflasyon oranlarn, yine anlaflmada ngrlen dzeyde tutabilmek iin izle-

yecei ekonomi politikalarnn baflars, daha sonraki dnemlerde yaplacak ben-

zer anlaflmalara duyulacak gveni de oaltacaktr.


Sendika ii demokrasiningeliflmifllik dzeyi vesosyal sorumluluk anlayfl,toplumsal anlaflmalardanbaflarl sonularalnabilmesini etkiler.


8/22

Toplumsal Anlaflmalarn uygulanabilmesi, yaplabilmesinden daha ok nem

taflr. Anlaflma, kamu kesimine daha kolay uyarlanabilir. zellikle Bat Avrupa

ve skandinav lkelerinde, baz dnemlerde baflvurulduunda olumlu sonular

alnabilmektedir.

Toplumsal Anlaflmalarn Trkiyedeki lk rneilkemizde bir Toplumsal Anlaflma, ilk ve son kez kez 20 Temmuz 1979 gn imzaland.

Anlaflma; hkmet adna dnemin baflbakan ile lkemizde o dnemde faaliyette bulunandrt ifli konfederasyonundan birisi olan Trkiye fli Sendikalar Konfederasyonu (Trk-fl) baflkan tarafndan imzaland. Anlaflma kapsamnda yanlzca kamu kesimi iflileri yeralyordu.Anlaflma metninde; Trk-fle bal sendikalarla, kamu kesimi iflverenleri arasnda yapla-cak toplu szleflmelerde ifli cretlerinin 1976 ylndaki reel deerinin korunmas ve y-rrlk sresince gerekleflecek fiyat artfllar gznnde tutularak ykseltilmesini ng-

ren hkmler de yer alyordu. Ek cretlerde de ayn ilkenin geerlilii kabul edilmiflti.Ancak, anlaflmaya, hkmet hem yrtme organ ve hem de kamu kesiminde alflanlarniflvereni olarak taraf olmufltu. Ne zel kesim iflverenleri, ne de lkemizde o dnemde iflikesimini temsil eden drt st meslek kuruluflundan (konfederasyonundan) anlaflmataraflar arasnda yer almamflt. Ayrca anlaflmann konular da ok kapsaml tutulmufltu.Bu nedenle de anlaflmann etkinlii snrlanmfl ve yaygn biimde uygulanabilme flans kal-mamflt. Bu Anlaflmann lkemizde siyasal ve ekonomik alanda ok byk alkantlarnyaflanld bir dnemde imzalanmfl olmas da, baflarl sonular alnmasn engellemifltir.Bu konuda daha ayrntl bilgiler iin Talasn (1982),Bir Toplumsal Politika BelgesininYorumu adl kitabndan yararlanabilirsiniz.

cretin Reel Deerinin Otomatik Endeksleme(Eflel-Mobil) Yntemiyle Korunmasretide otomatik endeksleme (eflel mobil, eshele mobile), oynak cret, cre-tin endekslenmesiolarak da adlandrlan yntemle, cretin reel deerinin seilenekonomik bir gstergeye (unsura) balanarak, srekli dzenlenmesi hedeflenir.

Ekonomik gsterge olarak, retilen bir mal ya da hizmetin fiyat seilebilir. r-nein, belirli bir iflyeri ya da iflkolunda retilen bir rn ya da hizmetin fiyatlarnn,belli bir dnem iindeki oalma oran, o iflyeri ya da iflkolunda alflanlarn cret-lerine ayn oranda, kendiliinden, otomatik olarak yanstlrak, cretlerin reel de-erleri korunmaya alfllr. Szgelimi; demiryolu taflmacl hizmetlerinin fiyatlar%7 orannda oalacak olursa, bu hizmetlerde alflanlarn nceden saptanlmflolan cretleri de kendiliinden %7 orannda ykselir. Nitekim, nceleri rnein n-

gilterede, demir elik sanayiinde alflanlarn cretleri, bu iflkolunda retilen ma-ln fiyatlarndaki oalfla bal klnarak srekli olarak dzenlenebiliyordu. Avus-turalyada dokuma kesiminde de benzer bir uygulama yakn gemiflimize dek var-ln koruyabilmiflti.

Ancak, uygulamalara bu ynde ifllerlik kazandrlacak olursa, OtomatikEndeksleme ynteminden lke genelinde deil, snrl bir alanda yararlanlmflolur. Ayrca, bir iflyeri ya da iflkolunda retilen mal ya da hizmet fiyatlarnn, bir l-kede genel fiyat oalfllarn salkl biimde yanstabilen bir gsterge olma niteli-i de tartfllabilir. Bu nedenle, bu balamda ifllev grebilmesi iin seilen ekono-mik gstergenin fiyat oalfllarn yanstan bir endeks olmas gerekir. Nitekim, ya-fladmz dnemde uygulamalarn da byle bir yrngeye oturduu gzlenir.


K T A P

Prof.Dr. Cahit Talas

Otomatik endeksleme (eflelmobil) yntemi: cretleringerek satn alma gcnn,hukuk kurallar ile seilenekonomik bir gstergeyebalanarak sabittutulmasdr.


9/22

Gnmzde yntem daha ok; cret gelirlerinin hayat pahalln gsteren birendekse balanlmas ve endekslerdeki oalma belirlenen bir orana ulaflnca, c-ret gelirlerinin de otomatik olarak, bu deiflim orannda aynen oaltlmas bii-minde uygulanmaktadr.

Otomatik endeksleme yntemi zellikle 2. Dnya Savaflndan sonra; ABD, Ka-nada ile Belika, Hollanda, Lksenburg, talya, Danimarka gibi Bat Avrupa lke-lerinde uygulamaya konulmufltur. Yntem, yrrle konulacak hukuki dzenle-melerle ifllerlik kazanr. Bu nedenle kapsaml kurumsal dzenlemelere gereksinimduyulur.

Otomatik endeksleme yntemine; enflasyon oranlarnn oalmasna yol aabi-lecei gibi tartfllabilir gerekelerle karfl kan grfller vardr. Ynteme temeloluflturacak fiyat endeksinin tr, endekslerin belirlenme yntemleri gibi alanlar-da da tartflmalarla karfllafllmaktadr. Ayrca, enflasyon oranlarnn hzla ykseldi-i dnemlerde cret dzeylerinin sk, sk ykseltilmesinin; lke genelinde crete

bal klnan vergiler, kesintiler, parasal yaptrmlar, tazminatlar, ikramiyeleri de s-rekli deifltirerek brokratik bin karmaflaya yol amakla kalmayp, iflletmeler iinde bir yk oluflturaca da ileri srlmektedir.

Bu olumsuz ynlerine karfl yntemin yararlarnn da gzden rak tutulmamasgerekir. fiyle ki; otomatik endeksleme yntemi ile cret gelirlerinin gerek sat-nalma gc, enflasyon oranlarnn yksek seyrettii lkelerde ve dnemlerde ko-runabilmektedir. bu yol ile enflasyonist dnemlerde fiyat oalfllar cret gelirleri-ne ayn oranda yanstlabilmekte ve cret gelirlerinin enflasyon karflsnda azalma-s nlenmektedir. Bylece, hem cret-enflasyon iliflkisine ynelik tartflmalar b-yk lde azalmakta, hem de konunun toplu szleflme dzeni zerindeki olum-suz yansmalar byk lde giderilebilerek alflma barflna katk salanlmakta-dr. Yntem ayrca, hkmetleri enflasyon oranlarnn daha etkili ve adil politika-larla afla ekilmesi ynnde de uyarr. Bu balamda otomatik endeksleme, eko-nomi politikalar ile sosyal politikalar arasnda varolmas gereken uyumu da sa-lar. Dahas ekonomik ve sosyal geliflme, ulusal gelirin salt oaltlmas ile deil, ay-n zamanda adil biimde datlabilmesi ile salanlabilecei aktr. Yntemdenyararalanlmas bu ynden de nem taflr.

Otomatik endeksleme, fiyat ykselifllerinin hukuki dzenlemelerle ngrle-cek belirli bir oran, szgelimi %5 aflmas gibi bir koflula balanlabilir. Bu yolla c-retlerin sk sk ykselmesinin yol aabilecei olumsuzluklar da nlenilmifl olur. Ay-lar itibariyle fiyat endekslerinin aritmetik ortalamas, dilimolarak ifade edilir. Di-lim belirli bir eflii aflarsa, cret gelirleri fiyatlardaki oalma orannda kendiliin-den ykseltilir. Bu biimde dzenlemelerle baz lkelerde, cret gelirlerinin ylda

bir ka ykseltilebilmektedir.Bu yntem, acaba toplu szleflme dzeninin bir seenei olarak irdelenebilir

mi? ncelikle belirtmek gerekir ki otomatik endeksleme yntemi, toplu pazarlkynteminin bir seenei deildir. nk; daha nce de vurguland gibi ifl szlefl-meleri, ilke olarak alflanlarn lkenin zenginliinden adil bir pay alabilmelerineyardmc olan bir aratr. Bu yolla cretin reel deerlerinde bir oalma hedeflenir.Oysa ki otomatik endeksleme yntemi, cretlerin reel deerlerinde bir oalfl de-il, belirlenmifl olan cretin reel deerinin sabit tutularak korunmasn hedefler.Kald ki, yine hatrlanaca zere, toplu ifl szleflmelerinin kapsam salt crete ilifl-kin konularla da snrl deildir.

Eklenmesi gerekir ki otomatik endeksleme yntemi, eer taraflar aralarnda an-

laflacak olurlarsa, bireysel ve toplu ifl szleflmelerine aplike edilerek de uygulana-


Otomatik endekslemeyntemi; toplu szleflmedzeni iinde, hkmetlerienflasyona karfl daha adilve etkinpolitikalar izlemeyeyneltir.


10/22

bilir. Ancak unutulmamaldr ki, kk lekli iflyerlerinin ounlukta olduu, ta-rm kesimine dayal, endstri iliflkileri sistemlerinin yeterince geliflmedii lkeler-de otomatik endeksleme yntemi, tm baml statler altnda alflanlar ynndenzel bir deer taflr.

lkemizde, 1970li yllarn sonunda; cret gelirlerinin fiyat oalfllar orannda

kendiliinden ve srekli olarak dzenlenmesine olanak tanyan bir yasa tasla ha-

zrlanmfltr. Taslakda, genel, katma ve zel bteli idareler ile kamu iktisadi kuru-

lufllarnda ifli ve memur statsnde alflanlarn cretlerinin, her alt ayda bir oto-

matik endeksleme yntemi ile dzenlenmesi ngrlmflt. Ancak, taslak yasal-

laflmamfl ve bu nedenle de uygulamaya konulamamfltr. Henz ulusal cret poli-

tikalar kapsamnda yer almamakla birlikte, otomatik endeksleme ynteminden l-

kemizde kamu kesiminde ve toplu ifl szleflmelerine aplike edilerek ksmen yarar-

lanld gzlenmektedir.

1. cretin reel deerinin fiyat ykselifllerine karfl korunabilmesi alannda yararlanlan

sosyal politikalarn aralarndan hangileri gnll, hangileri zorunlu nitelikteki d-

zenlemeler olarak grlebilir?

2. fli sendikalar, otomatik endeksleme yntemine neden karfl olabilirler?

CRETN EN ALT DZEYNN BELRLENMESBir lkenin ekonomik ve sosyal yaps ya da geerli piyasa koflullar nedeniyle ba-

ml statler altnda alflanlarn cretleri yetersiz bir dzeyde kalabilir. Szgelimi;

iflsizlik oranlarnn yksek, istihdam olanaklarnn snrl olduu bir ortam bireyleri,

kendilerine nerilen ok dflk cretleri kabul etmek zorunda brakabilir. Bylebir durumun, cret gelirinin alflanlarn ve bakmakla ykml olduklar kiflilerin

yaflamlarn srdrebilmelerine yetecek dzeyde olmasn ngren sosyal cretan-

layfl ile eliflecei aktr. Bu nedenle de sosyal politikalarn uluslararas kaynak-

lar, cret gelirlerinin en alt (az) dzeyinin hukuk kurallar ile belirlenerek gven-

ce altna alnmasn ngrr. Byle bir yaklaflmla; lke genelinde, kamu otoritesi

araclylabelirlenen cretin en alt dzeyi, asgari cretolarak ifade edilir.

Unn 1928 ylnda kabul ettii ve lkemizce de 25 Haziran 1973 gn onay-

lanan Asgari cretin Tesbit Usulleri hdasna liflkin 26 Sayl Szleflmesi ile 1951

ylnda kabul ettii ve lkemizce de 30 Nisan 1969 ylnda onaylanan Tarmda As-

gari cret Tesbit Usulleri Hakknda 99 Sayl Szleflmesi asgari cretlerle ilgi baz

ilke ve normlar kapsar. Ancak, rgtn 1970 ylnda kabul ettii, lkemizce he-

nz onaylanmayan 131 sayl Asgari cretlerin Saptanlmas Szleflmesinde, konu

ile ilgili daha ileri ve ayrntl hkmlere yer verildii grlr. Unn 30, 89 ve

135 sayl Tavsiye kararlar da yine asgari cretlerle ilgilidir. Yeri geldike deini-

lecek olan bu szleflme ve tavsiye kararlar dflnda, Birleflmifl Milletlerve Avrupa

Konseyinin de konu ile ilgili pek ok kayna bulunmaktadr.

Asgari cret, ekonomik, sosyalve hukukiynleri olan bir cret dzenlemesidir.

Bu nedenle nce, asgari creti baflka cret dzenlemelerinden ayran ve asgari c-

rete nem kazandran zellikler zerinde duralm.


SIRA S ZDE

Asgari cret: Bamlstatler altnda alflanlarn,yaflamlarn insan onuruna

yaraflr biimdesrdrebilmelerinde yeterliolabilecek biimde, kamuotoritesi tarafndanbelirlenen ve hukukidzenlemelerle lkegenelinde yrrle konulanen az cret dzeyidir.


11/22

Asgari creti Baflka cret Dzenlemelerinden Ayran veAsgari crete nem Kazandran zellikler

Asgari cret BalaycdrAsgari cret, zorunlubir cret dzenlemesidir. Taraflar arasndapazarlkkonusuolamaz. nk, mevzuat hkmleri ile belirlenerek, yrrle konulur. Bu neden-le taraflar ynnden balaycbir nitelii vardr. Asgari cretin bu nitelii, Unn131 sayl Szleflme kararnda da ak biimde vurgulanmfltr.

Sosyal Politikann uluslararas kaynaklarnca da benimsenmifl olan bu zelliinbir gerei olarak iflverenlerce, belirlenen asgari cret dzeyinin altnda bir cretdenebilmesi, hukuki yaptrmlara balanarak engellenir. Bu balamda iflvereninhukukive cezaibir sorumluluu bulunur. Taraflar bireysel ya da toplu ifl szlefl-meleriyle aralarnda anlaflmfl olsalar bile, lke genelinde belirlenen asgari cretdzeyinin altnda bir cret demesinde bulunulamaz.

Asgari cret, flgrenin ve flin Niteliklerinden Bamsz OlarakBelirlenirAsgari cret, iflgrenin ve iflin niteliklerinden bamsz olarak belirlenen bir cretdzenlemesidir. Bir baflka deyiflle, asgari cretler belirlenirken bireyin eitim for-masyonu, kdemi, deneyimi gibinitelikleri ya da srdrlecek ifllerinyrtm ko-flullar, gerektirdii bedensel ya da dflnsel g, alflma ortamgibi zelliklerigznnde tutulmaz. Asgari cretin tanm zenle okunacak olursa; genel cretdzeyinin saptanlmasnda deer taflyan bu nitelik ya da koflullarn asgari cretynnden nem taflmad grlr.

Asgari creti baflka cret dzenlemelerinden ayran bu zellik, bireyler ya da

kesimler ynnden, Unn 131 sayl Szleflmesinde benimsenen ve genellik il-kesiolarak da ifade edilen bir anlayfla da biim verir. fiyle ki; asgari cret uygu-lamalar hi bir ayrm gzetilmeksizin, tm baml statler altnda alflanlar kap-sar. Bu ilke erevesinde bireyler arasndaki rnein yafl, cinsiyet, medeni halyada tarm, sanayi, hizmetgibi kesimler arasndaki farkllklar asgari cret dzeyle-rinde bir farkllaflmaya yol amaz.

Asgari cret, Salt fli Stats Altnda alflanlar KapsamazAsgari cret yalnzca ifli stats altnda alflanlar iin geerlilii olan bir cret d-zenlemesi deildir. alflma yaflamnda baml statler altnda alflanlarn tm,rnein kamu alflanlarda asgari cretlerden yararlanrlar. Hatta, asgari cretlersosyal gvenlik kurulufllarnn yaflllk ayl, iflsizlik deneigibi baz demeleriile de dorudan balantldr.

Asgari cret Ulusal Refah oalflnn Adil Biimde BlflmneYardmc Olan Bir Sosyal Politika AracdrAsgari cret uygulamalar; toplumda yaratlan ekonomik zenginlikten, baml sta-tler altnda alflanlarn daha adil bir payalabilmelerine yardmc olur. Bu yol iletoplumsal refah lke genelinde yaygnlafltrlabilir. Asgari cret dzenlemesi, ulu-sal gelirin haka blfllerek, yeniden datlabilmesi ynnden bu balamdanemli bir iflleve sahiptir. Nitekim bu zellii nedeniyle asgari cret dzenlemele-ri, sosyal politikalarn kendine zg, nemli aralarndan birisidir.



12/22

Sosyal Pol i t ika

Asgari cret, Parasal Nitelikteki Baz Yaptrmlar ile kramiye veTazminat Hesaplamalarna lt AlnrAsgari cretler sanld gibi, salt bir cret dzenlemesi deildir. Asgari creti gs-terge olarak seen parasal nitelikli mevzuat hkmleri ile bu yndeki uygulamala-r dorudan etkiler.

Hukuk kurallar dzenlenirken, parasal hkmlerin metinlerde nominal deer-lerle ifade edilmesinden kanlr. nk, para deerinde zaman iinde grlebi-lecek deifliklikleri, mevzuat hkmlerine srekli ve hzl biimde yanstabilmekkolay olmad gibi, uygun da deildir. Aksi halde hukuk kurallarnn zaman iin-de aydrclk ifllevlerini yitirmeleri kanlmazdr. Oysa ki; asgari cretler belirliaralklarla gzden geirilip, yeniden belirlenebilmektedir. Bu zellii nedeniyle dereel satnalma gcn daha iyi yanstabilecei dflnlr ve baz tazminatlara, ik-ramiyelere, parasal yaptrmlaralt olarak seilir.

Asgari cretin eflitli Alanlarda Dorudan ya da DolaylYansmalar OlurAsgari cretler, dorudan ve dolayl etkileri, yansmalar olan bir cret dzenleme-sidir. Asgari cret uygulamalar, hem iflgrenler ve hem de iflverenler ynndenhaksz rekabetinler. Ortalama cret dzeyleriniykseltir. nk, asgari cretdzeyi, daha ok kalifyelik nitelii bulunmayan iflgcnn ortalama cret dzeyle-rinin karflldr. Bu balamda asgari cret miktarndaki bir oalfl, lke genelindeyar kalifye ve kalifye iflgcnn ortalama cret dzeylerini de uyararak, lke gene-linde ortalama cret gelirlerini ykseltir. Toplam talebin ve buna bal olarak reti-min oalmasna yol aarak, ekonomik bymeye de katk salar. Verimlilii oal-tr. iflgc sunumunu uyararak, ekonomiyi tam istihdam hedefine yaklafltrr. Asga-

ri cret dzenlemelerin iflgc maliyetlerini ykseltmesi, tketimi ve kayt dfl istih-dam uyarmas gibi olumsuzluklarndan da sz edilebilir (Gerek, 1998, s: 85-86).Ayrca; asgari cretler bir lkede cret gelirleri kapsamnda genel fiyat dzeyi,

iflsizlik oranlar, gelir dalm dengesigibi makro ekonomik gstergeler zerindede etkiler oluflturur.

Asgari cretin SaptanmasAsgari cret miktarnn, insan onuruna yaraflr dzeyde yaflamaya yetecek dzey-de olmas beklenilir. Ancak unutulmamaldr ki, bu balamda en alt dzeydebiryeterliliin salanlmas hedeflenir. Bir lkenin ekonomik geliflmifllik dzeyi de be-lirlenecek miktar hi kuflkusuz etkiler.

Asgari cretin Saptanma YntemiAsgari cret ikiayr alanda sorgulanarak saptanr. Asgari cretin besin harcamala-rblmn belirlemek ok g deildir. Yaflamn srdrebilmesi iin yeterli ola-cak kalori deerlerini taflyan gda maddelerinin miktarlarna gre belirlenen fiyat-lar, besin harcamalarnn hesaplanmasna temel oluflturur. Kalori deerlerini kar-fllayan gda maddeleri seilirken, lkeye zg geleneklerve alflkanlklarda gznnde tutulur.

Unn 131 sayl Szleflme kararnda da benimsenen bir ilke uyarnca asga-ri cret, bireyin toplumun bir yesi olarak en az dzeyde yapmak durumunda ka-laca sosyo-kltrelnitelikli harcamalarn da kapsayacaktr. Ancak, pek ok de-iflkene bal olduu iin asgari cretlerin bu blm hesaplamak hi de kolay de-

ildir. rnein; bu erevede, kiflinin barnma, ulaflm, yakacak, dinlenme, elen-

176

Asgari cretler, sosyo-ekonomik gereksinimlerin enalt dzeyigznndetutularak hesaplanr.


13/22

ce, kltr, salk, giyimgibi gereksinimlerine gsterge olacak objektif ve somut l-tler bulabilmek gtr. Kald ki, bir lkede fiilen denmekte olan cret ortala-malar, hayat pahall, ulusal gelir ve istihdam dzeyi, sosyal gvenlik sistemininkapsam ve salanlan yardmlargibi gstergelerden de bu balamda yararlanlr.Ancak bunlarn doru seimi, bilgi ve verilerin gvenilirlii her zaman tartflmala-ra yol aabilecektir.

Verilen tanm hatrlanacak olursa, asgari cretin vergi, fon, sigortagibi her trkesintinin dflnda tutulmas gerei kendiliinden ortaya kar. Bu nedenle, hesap-lama yaplrken ya belirlenecek asgari cret miktarna bu tr kesintilerin eklenme-si ya da yrrle konulacak mevzuat hkmleriyle asgari cretlerin her tr kesin-tinin dflnda braklmas uygun olur.

Asgari creti Saptayan Kurum ve Kurulufllareflitli lkelerde srdrlen uygulamalara baktmz zaman, asgari cretlerin bir-

birinden farkl yntemlerle ve kurumlarca belirlendiini gryoruz.rnein; asgari cretler ngiltere, Fransa, Pakistan ile baz sosyalist lkelerde

yrtme organtarafndan saptanarak yrrle konulmaktadr. ABD de ise bt-e kanunlar ile belirlenmektedir. Asgari cretler; Avusturalyada hakem kurul-lar, baz Afrika lkelerince de toplu ifl szleflmeleri ile saptanmaktadr (Gerek,1998, s: 87.)

Asgari cretleri saptama yetkisi baz lkelerde, bu alanda srekli faaliyet gste-ren, zerk, yar kamusal kurumlaraverilmifltir. lkemizin de aralarnda yer aldpek ok lkede ise asgari cretler, ulusal nitelikte, alflma yaflam ile ilgili tarafla-rn efl koflullar altnda temsil edildii, bamszkurullar (komisyonlar) aracl ilesaptanp, yrrle konulmaktadr..

Unn daha nce deinilen 131 sayl szleflmesinde, asgari cretlerin ken-di yap ve koflullarna uygun ortamlarda belirlenebilmesi dorultusunda ye dev-letlere bir insiyatif tannmfltr. Ancak, yine ayn Szleflmenin 3. maddesinde yerverilen hkmler, asgari cretlerin alflma yaflamnn taraflarnn yer alacaklar or-tamlarda belirlenmesi halinde, eflit dzeydeve dorudantemsil ilkesine uyulmas-n da ngrmektedir.

Asgari cretin Saptanlmasnda Corafi FarkllklarAsgari cretler yerel, blgeselya da ulusaldzeyde geerli olmak zere saptanla-bilir. ABD de olduu gibi baz lklerde de asgari cretler eyaletleregre ayr ayrbelirlenmektedir. Asgari cretler Avrupa Birlii lkelerinde ise daha ok ulusal d-zeyde belirlenmektedir (Industrial Relations in The EU, Japan and USA, 2001.

http://www.erro.eurofound.ie/2002/12/feature/TN212101(13.03.2003)F.html). Birlkede iller ya da blgelerdeki yaflam koflullar, bir baflka deyiflle sosyo-ekonomikgeliflmifllik dzeyleri arasnda nemli farkllklar bulunuyorsa, asgari cretlerin il-lereya da blgeleregre ayr ayr, farkl dzeylerde saptanmas belki daha uygungrlebilir.

Ancak, yaflam koflullar arasndaki farkllklar, iller ya da blgeler balamndabelirleyerek, asgari cretlereyanstabilmekok gtr. Komflu ya da yakn iller veblgeler arasnda asgari cret dzeylerinde oluflacak farkllklar, lke genelindeadaletsizlikleri ve buna dayal tartflmalar beraberinde getirebilir. Ayrca bu yndefarkllklar, retim maliyetlerindeki ve bununla balantl olarak satfl fiyatlarnda-ki farkllklarda uyarabilecektir. Dahas, asgari cretleri lt alan gstergelerde

de farkllaflmalarn olaca aktr. Bu ynde uygulamalarn muhasebe kaytlar,



14/22

vergilendirmegibi alanlarda farkl hesaplamalara dayal karflklklara da yol aar.Bu nedenlerledir ki uluslararas uygulamalarda, asgari cretlerin ulusal dzeydebelirlenmesi ynnde bir anlayfln giderek yaygnlaflt gzlenir.

Asgari cretin Saptanma DnemleriAsgari cretler; ABDde olduu gibi saat ya da Japonyada olduu gibi gnlk ola-rak hesaplanabilir. Avrupa Birli lkelerinde ise asgari cretler daha ok aylk ola-rak hesaplanmaktadr (Industrial Relations in The EU, Japan and USA, 2001.http://www.erro.eurofound.ie/2002/12/feature/TN212101(13.03.2003)F.html).

Asgari cretlerin, bir lkenin sosyo-ekonomik geliflmesine koflut biimde, be-lirli aralklarla yeniden gzden geirilerek saptanlmas gerekir. Ayrca fiat ykse-liflleri nedeniyle de reel deerlerinin korunulmas dorultusunda yine belirli d-nemlerde yeniden belirlenebilmelidir.

Ancak, bu deiflkenleri, sreleri ve etkileri ynnden nceden kestirebilmek

gtr. Bu glk, bu alanda gvence salayabilecek hukuki dzenlemelerin ya-plandrlma biimlerine de yansr. Bu nedenle asgari cretlerin saptanma dnem-lerini mevzuat hkmleri ile belirlemek bu alanda bir gvence oluflturamaz.

Belki, asgari cretlerin ulusal refah ykselifllerini yanstabilmesi ynnden be-lirli srelerle, rnein her yl ya da iki ylda bir kez yeniden saptanmasn ng-ren yasa hkmlerinin, bu alanda koruma ifllevi bulunabilir. Oysa ki, asgari c-retlerin reel deerleri fiyat ykselifllerine karfl byle bir yol izlenilerek korunula-maz. nk; enflasyon oranlarnn hangi dnemde, ne kadar olabilecei nce-den kestirilemez. Bu nedenle de, asgari cretlerin yeniden saptanma srelerineiliflkin balayc kurallar oluflturabilmek hemen hemen olanakszdr. Bu yzdende bir ok lkede bu alanda daha nce aklanan otomatik endekslemeynte-minden yararlanlmaktadr. Asgari cretler fiyat oalfl oranlarna endekslenerekkendiliinden ve srekli olarak yeniden dzenlenmifl olmakta ve bu yolla reeldeerleri korunabilmektedir.

Asgari cretin Saptanmasnda Birey ya da Aile Biriminin ltAlnmasAsgari cretin; bireyin gereksinimlerinden mi, yoksa birey ile birlikte bakmaklaykml olduu kiflilerin gereksinimlerinden mi yola klarak saptanmas gerekir?Bu sorunun yant konunun tartflmal ynlerinden birisini oluflturur.

Asgari cret, iflveren tarafndan iflgrene denir. cretin, salt iflgrenin deil,bakmakla ykml olduklar kiflilerin de tek gelir gvenceleri olma zelliinin sos-yal cret anlayfln da beraberinde getirdiini biliyoruz. Sosyal cret anlayfl asga-

ri cret uygulamalarnn dflnsel temellerini oluflturur. flverenin bu alanda bir so-rumluluunun bulunduu kuflkusuz yadsnamaz. Nitekim, Unn 131 sayl As-gari cret Tesbiti Szleflmesince de, asgari cretler belirlenirken, iflilerle birlikteailelerinin gereksinimlerinin de gznnde tutulmas ilke olarak benimsemektedir.Ancak, uluslararas sosyal politikalarca benimsenen bu ilkenin, bir baflka adan dadeerlendirilerek irdelenmesinde yarar vardr.

fiyle ki; asgari cret belirlenirken, alflan kiflilerin tmnn bekr ve ocuk-suz olduu, bakmakla ykml olduklar kimselerin bulunmad varsaymna da-yanlamaz. nk evlenmek ve ocuk sahibi olmak herkesin hakkdr. Ancak, a-lflanlarn gereksinim duyacaklar asgari gelir dzeyleri arasnda bireysel zellikle-rine gre deiflebilecek nemli farkllklarn bulunaca da aktr. Evli olmayan,

evli olup efli alflan ve ocuu bulunmayan ya da evli olup efli alflmayan, drt


Belirlenmifl olan asgari cretmiktarnn reel deeriancak,fiyat oalfl oranlarnaotomatik endeksleme yolu ilebalanlarak korunabilir.


15/22

ocuk sahibi ve ayrca bakmak zorunda olduu anne ve babas bulunan kiflilerin,gereksinim duyacaklar asgari cret miktarlar arasnda doal olarak farkllklar ola-caktr. Szgelimi; lkemizde 2001 ylnda, 454 iflletmede alflan 187 360 kifli bazn-da yaplmfl bir arafltrma sonularna gre, iflilerin %17.7si bekar, %10u ocuk-suz evli, %22.3 evli 1 ocuklu, %31.9u evli iki ocuklu, %12.5i evli 3 ocuklu,%3.8i evli 4 ocuklu olduu grlmektedir (TSK, 2002, s: 17). Bu yzden de, bir-birlerinden farkl koflullar bulunan iflgrenlerin gereksinimlerini karfllayabilecekadil bir asgari cret standardn yakalayabilmek hemen hemen olanakszdr. Dahaksa bir deyiflle asgari cret hangi zellik ya da aile birimi lt alnarak saptanma-ya alfllrsa alfllsn, tm iflgrenlerin ayr ayr koflullarna uygun bir gelir gven-cesi olma zelliini taflmayacaktr.

Tartflmalara ak olmakla birlikte; kanmzca asgari cretin, bireysel olarak he-saplanmas, makul bir aile birimi lt temel alnarak belirli bir oranda oaltl-mas ve ancak sosyal yardmlarve sosyal hizmetlergibi sosyal gvenlik sisteminin

aralarndan yararlanlarak alflanlarn koflullar arasndaki farkllklarn giderilebil-mesi daha uygundur. nk; iflgrenlere asgari bir yaflam gvencesinin salana-bilmesi dorultusunda salt iflverenlerindeil, devletinde sorumluluu vardr. Kal-d ki, devletin bu alandaki sorumluluunun, ailenin korunmas politikalar kapsa-mnda yer alaca da unutulmamaldr.

3. Asgari cret uygulamalar, iflgren ve iflveren asndan haksz rekabeti nasl nleyebilir?

4. Asgari cretin, ifl szleflmeleri ile saptanmasnn olumlu ve olumsuz ynleri nelerolabilir?

CRETN DENME BM, YER VE DNEMUnn 1949 ylnda kabul ettii 95 sayl cretlerin Korunmas Szleflmesinde,

cretlerin denme biimi, denme yeri ve denme dnemleri ynnden korun-

masn ngren baz ilkeler yer almaktadr. Bu ilkeler, ulusal sosyal politikalara

yn verip, biim kazandrmaktadr. Konular, ayr bafllklar altnda aklamaya

alflalm.

cretin denme BiimiBaml statler altnda alflanlar cret gelirlerini zgrce kullanabilmelidirler. Bu

nedenle daha nce de deinildii zere, kk cretniteliindeki demelerparasal

bir nitelik taflmaldr. fl iliflkilerinin nceki dnemlerinde bu alanda gzlenen

olumsuzluklar engelleyebilmek iin, kk cret iflverenlerce ayniolarak ya da se-net, fifl, kupongibi aralarla denez. Bu erevede cret gelirini dorudan ya da

dolayl olarak snrlandrabilecek her tr uygulamann, buyurucu hukuk kurallar

hkmleriyle yasaklanarak, iflgrenin cret gelirini harcama hakkgvence altna

alnr. Bu alanda getirilen koruma rejimi, ek cretdemelerini kapsamaz.

Bankacln hzl geliflmesi ve ok sayda kiflinin alflt byk lekli iflletme-

lerde, cretlerin en ksa sre iinde denebilmesi zorunluluu, cretlerin iflgren-

lerin banka hesaplarna yatrlmas dorultusundaki uygulamalar da beraberinde

getirmifltir. Bu yndeki uygulamalarn, cret gelirinin parasal nitelii ile eliflmedi-

i kabul edilmelidir. Ayrca, parasal nitelikteki kk ve ek cretlerin, o lkede ge-

erli para birimiile denmesi de bu alanda getirilmifl olan bir baflka kofluldur. ok


SIRA S ZDE


16/22

uluslu ya da yabanc iflverenlere bal olarak alflanlarn cret dzenlemeleri, kufl-

kusuz bu genellemenin dflnda kalr.

cretin denme Yericret, iflyerindedenmelidir. Ancak; byk lekli iflletmeler ve alflma koflulla-rndaki farkllklar dflnlecek olursa, iflyeri kavramn genifl olarak irdelemenindaha uygun olaca grlr. Bu nedenle; asl iflyeri ile birlikte, iflin nitelii ve y-rtm bakmndan iflyerine balolan yerler ile iflyerinden saylan eklentilervearalarda iflyeri olarak kabul edilmelidir. cret demelerinin iflyerleri dflnda, r-nein lokanta, birahane, bar, gazino, otelgibi yerlerde denebilmesinin, yine ulu-sal mevzuatlarn buyurucu nitelikteki hkmleri ile engellenmesi gerekir.

cretin denme Dnemicretler, iflgnlerindeve dzenli aralklarladenmelidir. fl iliflkilerinin nceki

dnemlerinde cretler gnlk olarak denmekteydi. Daha sonralar cretler haf-talkolarak denmeye bafllanmfltr. Gnmzde ise aylkcret demeleri, byklekli iflyerlerinde yaflanlan brokratik yk azaltt iin yaygnlk kazanmfltr.

flverene cret deme dnemini belirlenme konusunda, bir serbestitannabilir.Ancak denme dnemi; ne cret gelirinin nitelii nedeniyle iflgren iin gerein-den uzun, ne de iflletmenin alflma dzeni nedeniyle gereinden ksa olmamal-dr. Bu nedenle de iflverenin bu alandaki serbestisi cret gelirinin deme dnem-lerine bir st snrgetirilerek snrlandrlmaldr. Nitekim, deinilen U szlefl-mesi, cret deme dnemlerinin en ok bir aya dek uzatlabileceini ngrmekte-dir. cret deme dnemlerin iflyerinde dzenliolarak uygulanmas da yine aynszleflme hkmlerince benimsenmifl olan bir ilkenin gereidir.

CRETN BELGELENMES VE GVENCEScretin hesaplanmasnda bir yanlfllk olmamas iin ya da doabilecek ihtilaflardabir kanta duyulacak gereksinim nedeniyle, iflverenlerin cret hesaplamalarna ilifl-kin kaytlar tutmakve yaplan demelerle ilgili iflgrene belgevermekle ykmlolmas gerekir. Ayrca iflveren, tutulan kayt ve belgeleri korumakve gerektiindeilgili resmi makamlara sunmakkonusunda da sorumlu tutulmaldr.

Yine deinilen szleflme hkmleri erevesinde; iflletmenin iflas etmesi ya dayarg yoluyla tasfiyesi durumunda cretler, imtiyazl alacak niteliinde bir bor ola-rak kabul ediir; cretin, iflgrenlerin ou kez tek geliri olma zellii nedeniyle detakas, haciz, devirve temlikkoflullar daraltlarak snrlandrlmaldr. Bu balam-da, cretin ulusal mevzuatlarla belirlenen ve cretin sakl ksm olarak da ifade

edilen bir blm; takas, haciz, devir ve temlik gibi hukuki ifllemlerin dflnda b-raklr. Ayn szleflme normlar, yine ayn nedenle, cret gelirlerinde ancak ulusalmevzuat, toplu szleflme hkmleri ya da hakem kurulu kararlar ile bir kesintiyegidilebileceini ngrr.



17/22

zetEflit ifle, eflit cret denmesi ilkesi, nasl bir anlayfl

ifade eder? lkeye ifllerlik kazandrabilmek, hangikoflullarn varln gerektirir ve bu alanda hangi

glklerle karfllafllr?

Eflit ifle eflit cret ilkesi; ayn iflyerinde, eflit deer-

de ifllerde, ayn verimle alflanlarn cretleri ara-

snda bir farkllk gzetmeme dflncesini ifade

eder. Ayn nitelikteki ifl kavramnn ak olarak ifa-

de edilebilmesi ynnde karfllafllan glkler, bu

alanda gncel bir tartflma ortamnn oluflmasna

yol amaktadr.

Belirlenen cretin reel deeri, fiyat ykseliflleri kar-

flsnda hangi yol ve yntemlerden yararlanarak,

nasl korunabilir?

Enflasyon oranlarnn yksek seyrettii lke ve d-

nemlerde, saptanmfl olan cretlerin gerek satn

alma gcn korumak, gereksinim olmaktan da te

bir zorunluluk haline gelir.

Bu alanda; ifl szleflmeleri, mevzuat hkmleri, fi-

yat ve cretlerin dondurulmas yntemi, toplumsal

anlaflmalar, otomatik endeksleme yntemi gibi ara-

larndan yararlanlr.

En az cret dzeyinin lke genelinde belirlemesineden nem taflr? Asgari creti, baflka cret d-

zenlemelerinden ayran zellikler nelerdir? Asga-

ri cretler hangi kurumlar tarafndan, hangi l-

t ya da gstergelerden yararlanlarak, nasl

saptanr?

Sosyal cret anlayflnn bir gerei olarak, baml

statler altnda alflanlarn ve bakmakla ykml

bulunduklar kiflilerin sosyo-ekonomik gereksinim-

lerini asgari dzeyde karfllayabilmelerine yetecek

cret miktar hukuki dzenlemlerle belirlenerek g-

vence altna alnr.

Asgari cret taraflar asndan balayc bir cret

dzenlemesidir. flgrenin ve iflin nitelikleri gz-nnde tutularak belirlenmez. Tm baml statler

altnda alflanlar kapsamann tesinde, parasal ni-

telikli baz yaptrmlar ile ikramiye ve tazminatlarn

hesaplanmasnda bir gsterge olarak seilir. Asgari

cret dzenlemesi, ulusal gelirin adil biimde yeni-

den datlabilmesi dorultusunda bir sosyal politi-

ka aracdr. Asgari cretler, lke genelinde sosyo-

ekonomik balamda, mikro ve makro adan pek

ok gstergeyi etkiler.

eflitli lkelerde asgari cretler, farkl kurum ya da

kurulufllar tarafndan, farkl yntemlerle belirlenir.

Asgari cretlerin ulusal dzeyde belirlenmesi y-

nnde bir anlayfl giderek yaygnlaflmaktadr.

cretler; denme biimi, yeri ve dnemi ynnden

nasl korunulmaldr?

fl grme karfllnda denen kk cretparasalbir

nitelik taflr. cret, bir lkede geerli para birimi ile

iflgnlerive iflyerlerindedenir. cretlerin dzenli

olmas gereken denme dnemi en ok 1 aya dek

uzatlabilir.

cretin neden belgelenmesi gerekir? creti belgele-me va belgeleri koruma alannda ykmllk ki-

me aittir?

Doabilecek ihtilaflarda bir kanta duyulacak ge-

reksinim nedeniyle, cret niteliindeki demelerin

belgelenmesi ve bu belgelerin iflveren tarafndan

korunmas gerekir.


1

A M A

2A M A

3A M A

4A M A

5A M A


18/22

Kendimizi Snayalm1. Eflit ifle eflit cret ilkesi, afladaki cret trlerindenhangisi iin geerli deildir?

a. Kk cret

b. Ek cret

c. Asgari cret

d. Kk ve ek cret

e. Akord cret

2. Bir iflyerinde grlen ifllerin, birbirleriyle karfllafltr-masnn yaplp deerlerine gre sralandrlmasna ne ad

verilir?

a. fl tanm

b. cret sistemi

c. fl deerlendirmesid. Hiyerarfli

e. Performans

3. Afladakilerden hangisi, cretin satn alma gcn ko-rumak amacyla yararlanlan aralardan biri deildir?

a. Toplumsal anlaflmalar

b. Mevzuat hkmleri

c. Otomatik endeksleme yntemi

d. fl deerlendirmesi

e. fl szleflmeleri.

4. Afladakilerden hangisinde toplumsal anlaflmalarn ta-raflar doru olarak verilmifltir?

a. Hkmet ve iflveren sendikalar

b. Hkmet ve ifli sendikalar

c. Sivil toplum rgtleri ve meslek odalar

d. fli ve flveren sendikalar ve hkmet

e. Yrtme, yasama ve yarg organlar

5. Toplumsal anlaflmalar retide hangi adla da ifadeedilmektedir?

a. Tavsiye

b. Sosyal kontrat

c. Szleflme

d. Mukavele

e. Toplu ifl szleflmesi

6. Eflel Mobil ynteminin uygulanmas ile ilgili afladakiifadelerden hangisiyanlfltr?

a. Bu yol ile reel cretlerin sabit tutulmas hedeflenir.

b. Uygulamalarda daha ok fiyat endeksleri temel

alnr.

c. Toplu pazarlk sisteminin bir seeneidir.

d. lke genelinde, yrrle konulacak hukuki d-

zenlemelerle ifllerlik kazanr.

e. Toplu szleflme hkmleri iinde yer verilebilir.

7. Asgari cretlerle ilgili afladaki ifadelerden hangisidorudur?

a. Bir pazarlk cretidir.

b. Balaycdr.

c. Ek cret anlayflnn rndr.d. Salt ifli stats altnda alflanlar kapsar.

e. Normal ifl sresinden daha uzun sren alflmalar

iin denecek cretlere lt olur.

8. Asgari cret dzenlemeleri hangi alanda dorudan biretki oluflturmaz?

a. Genel fiyat dzeyi

b. stihdam hacmi

c. flsizlik oranlar

d. Ekonomik byme

e. Sendikal kademelenme

9. cret denme dnemi en ge ne kadarda bir olabilir?a. 1 hafta

b. 15 gn

c. 1 ay

d. 3 ay

e. 6 ay

10. cret demelerini belgeleme konusunda kim ya dakimler ykmldr?

a. fli

b. fli ve flverenc. Personel mdr ve yannda alflan ifliler

d. flveren

e. demelerle ilgili zarara urayan taraf

Sosyal Pol i t ika182


19/22

Yaflamn inden

Deiflken lek-Oynak Merdiven Tartfllyor

Eflel Mobile Herkes Karfl

... Trkiye ekonomisinde ince ayar tutturmak byk bir

sorun. Dviz kurlarnda, faizlerin belirlenmesinde ve c-

retlerde, hep bir utan dier uca savruluyoruz. 1981-1988

arasnda cret zamm oranlar hep enflasyon oranlarnn

altnda kalmflt. 1989 ile 1993 arasnda ise bu kez cret

zamlar enflasyonun nne geti. 1994 krizi ise befl yln

kazancn alt ay iinde yok etti. Hkmetler tutarl bir ge-

lir politikas uygulayamaynca, bundan hem alflanlar za-

rar grd hem de ekonomi...

Savunan Yok

Kamu szleflmelerinde hkmetin istei gerekleflirse, ge-

lecek sonbahar aylarndan itibaren ifli cretlerine her ay,nceki ayn enflasyonu orannda zam yaplacak. Ancak

eflel mobil sisteminin uygulanmasna toplumun her kesi-

minden tepki geliyor. Birok iktisat, bu sistemin enflas-

yonu daha da ykselteceine inanyor. Aralarnda eflel

mobil sisteminin kamu kesimi iin gerekli olduunu d-

flnenler de bulunmasna ramen, ifladamlarnn ou da

iktisatlara katlyor.

fli sendikalar da sistemin uygulanmasna karfl k-

yor. Bunun bir nedeni, eflel mobil sisteminin sendikal ha-

reketi pasifize etmesi tehlikesi. Sendikaclar, cret artflla-

rnn otomatie balanmasyla toplu pazarlk sisteminin

darbe yemesinden ve kendilerine gerek kalmamasndan

korkuyor.

cret Erozyonu

Trk Harb-fl Sendikas Arafltrma Brosu tarafndan yap-

lan bir alflma, kamu kesiminde reel cretlerin 1994 y-lndan bu yana yzde 50den fazla bir oranda dfltn

gsteriyor. 1994 yl temmuz ay deeri 100 kabul edildi-

inde, reel cret endeksi 1996 yl sonunda 44e kadar

dflyor.

Kamudaki bu cret erozyonu, eflel mobil sistemini ka-

bul eden fieker-fl ve Demiryol-fle bal iflyerlerinde de

geerli. Trkiye fieker Fabrikalar Afide alflan iflilerin

reel cretleri, Austos 1994 ile Ocak 1997 arasnda yzde

58 orannda geriledi. Demiryolu iflkolunda da Eyll 1994

ile fiubat 1997 arasnda reel cretler ayn oranda dflfl

gsterdi.

Her iki sendikann imzalad szleflmeler ise bu kay-

b telafi etmekten olduka uzak kald.

Teknik Hata

Trk Harb-fl Sendikas Arafltrma Brosundan Hakan Ars-

lan, bu szleflmede teknik bir hata olduunu sylyor.

Arslan, yedinci aydaki zammn altnc ayn enflasyon ora-

nna gre yaplacan, bu durumda ilk alt aydaki kaybn

telafi edilemeyeceini belirtiyor. Hakan Arslan, gelecek

aylarda enflasyonun geen yldaki dzeylerinde seyrede-cei kabul edildiinde, sz konusu dnemdeki kaybn

yzde 21i bulacan sylyor.

fieker-fl Sendikas Baflkan mer elik, imzaladklar

szleflmenin eflel mobille ilgisi olmadn da iddia ediyor.

elik, Eflel mobil sistemi sresiz olarak uygulanr. Bizim

imzaladmz szleflmede ise iki yllk bir sre var. ki yl

sonra yeniden mzakere masasna oturacaz diyor.

Trk-flin Grfl

Trkiye fli Sendikalar Konfederasyonu (Trk-fl) Genel

Baflkan Bayram Meral, her ne kadar cretlerin enflasyo-

na endekslmesini toplu pazarlk sistemine darbe vuraca-

gerekesiyle istemediklerini sylese de bir ak kap

brakyor. 1994 ylndan beri cretlerde meydana gelen


13.04.1997


20/22

kayplar karflland takdirde bu konuyu tartflabilecekle-

rini syleyen Meral, sistemin de aylk ayarlamalar fleklin-

de deil de alt aylk periyodlar halinde uygulanabilece-

ini belirtiyor.

Ancak, bu istein gerekleflmesi pek mmkn grn-

myor. stanbul niversitesi ktisat Fakltesi retim ye-

si Prof. Dr. Metin Kutal, eflel mobil sisteminin amacnn ifl-

inin satn alma gcnn artrlmasna deil, korunmasna

ynelik olduunu sylyor. Kutaln sylediine gre h-

kmet, reel cretleri iki yl daha bugnk dzeyinde tut-

may amalyor.

zel Sektrden Ret

Trk-flten sonra en byk ifli rgt olan Devrimci fliSendikalar Konfederasyonu (DSK) ise sistemin uygulan-

masna kesinlikle karfl. DSK Genel Sekreteri Kemal Day-

sal, eflel mobil sisteminin sendikacl ortadan kaldraca-

n sylyor. Daysal, cretlerin toplu pazarlk sistemiyle

ve alflanlarn zgr iradesiyle belirlenmesi taraftar ol-

duklarn belirtiyor.

flveren rgtleri de sistemin uygulanmasna karfl ol-

duklarn sylyorlar. Trkiye flveren Sendikalar Konfe-

derasyonu (TSK) Genel Baflkan Refik Baydur, buna ge-

reke olarak sistemin enflasyonu daha da ykseltmesi teh-

likesini gsteriyor. Baydur, zel sektre yansmas halinde

bu sistemin uygulanmasna karfl kacaklarn belirtiyor.

Trkiye Madeni Eflya Sanayicileri Sendikas (MESS)

Baflkan Erdoan Karakoyunlu da bu sistemin enflasyonu

artraca grflnde. Karakoyunlu, bu sistemin zel sek-

trde uygulanmasnn kesinlikle mmkn olmadn sy-

lyor. Karakoyunlu, zel sektrde cretlerin her iflyerinin

durumunun gznne alnarak taraflarn zgr iradesiyle

belirlenmesi gerektiini belirtiyor.

Ancak Karakoyunlu, hkmetin yzbinlerce ifli ileyz yze kald kamuda byle bir sisteme ihtiya oldu-

unu sylyor. Fakat bunun geici bir zm olabilecei-

ni, enflasyonu srekli hale getirdii iin uzun vadede uy-

gulanamayacan da belirtiyor.



21/22

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. e Eflit ifle eflit cret ilkesi, verimlilik temeline dayal

akord cret iin geerli deildir. Bu soruyu doru

yantlayabilmek iin, 9. nite metninde verilen

okuma paras ile bu nitede cretin Eflit fle, Eflit

cret denmesi Ynnden Korunmas bafll al-

tnda verilen bilgilerden yararlann.

2. c Bir iflyerinde grlen ifllerin, birbirleriyle karfllafl-

trmasnn yaplp deerlerine gre sralandrlma-

s ifl deerlendirmesi olarak ifade edilir. Bu soru-

yu doru yantlayabilmek iin, cretin Eflit fle,

Eflit cret denmesi Ynnden Korunmas bafll-

altnda verilen bilgilerden yararlann.

3. d fl deerlendirmesi, cretin satn alma gcn ko-

rumak amacyla yararlanlan aralardan biri deil-dir. Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Belir-

lenen cretin Reel Deerinin, Fiyat Ykselifllerine

Karfl Korunmas bafll altnda verilen bilgiler-

den yararlann.

4. d Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Belirle-

nen cretin Reel Deerinin, Fiyat Ykselifllerine

Karfl Korunmas bafll altnda verilen bilgiler-

den yararlann.

5. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Belirlenen

cretin Reel Deerinin, Fiyat Ykselifllerine Karfl

Korunmas bafll altnda verilen bilgilerden ya-

rarlann.6. c Otomatik endeksleme yntemi, toplu pazarlk sis-

teminin bir seenei deildir. Bu soruyu doru

yantlayabilmek iin, Belirlenen cretin Reel De-

erinin, Fiyat Ykselifllerine Karfl Korunmas bafl-

l altnda verilen bilgilerden yararlann.

7. b Asgari cretler, taraflar balar. Bu soruyu doru

yantlayabilmek iin, Asgari creti Baflka cret

Dzenlemelerinden Ayran ve Asgari crete nem

Kazandran zellikler bafll altnda verilen bil-

gilerden yararlann.

8. e Asgari cret dzenlemelerinin, sendikalarn kade-

melenmeleri zerinde bir etkisi yoktur. Bu soruyudoru yantlayabilmek iin, Asgari creti Baflka

cret Dzenlemelerinden Ayran veAsgari crete

nem Kazandran zellikler bafll altnda veri-

len bilgilerden yararlann.

9. c cret denme dnemi en ok 1 aya dek uzatla-

bilir. Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, c-

retin deme Dnemi Ynnden Korunmas bafl-

l altnda verilen bilgilerden yararlann.

10. d cret demelerini belgeleme konusunda iflveren

ykmldr. Bu soruyu doru yantlayabilmek

iin, cretin Belgelenmesi ve Gvencesi Ynn-

den Korunmas bafll altnda verilen bilgilerdenyararlann.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Bireysel ve toplu ifl szleflmeleri ile Toplumsal Anlaflmalar

gnll, cret ve fiyatlarn dondurulmas ile otomatik en-

deksleme yntemleri ise hukuki dzenlemelere dayal ve

bu nedenle de uygulanmas zorunlu nitelikteki sosyal po-

litika aralardr.

Sra Sizde 2

fli sendikalar, toplu pazarlk alann byk lde daral-

tacan dflnerek otomatik endeksleme yntemine kar-

fl kabilirler. Oysa ki; otomatik endeksleme yntemi top-

lu pazarlk ynteminin bir seenei deildir. Yntem, top-

lu pazarlk sreci zerindeki basklar azaltr. Bu zellii

nedeniyle de toplu pazarlk ve otomatik endeksleme yn-temleri birbirini btnler. Ancak, eer uygulamalarda top-

lu pazarlk yntemi byk lde cret pazarl odakl

ise, ifli sendikalarn etkinliinin azalabileceinden kuflku-

lanabilir. Oysa ki, ifli sendikalarn toplu pazarlk sreci

iinde, cret dflnda baflka pazarlk konularnn da olma-

s gerekir.

Sra Sizde 3

Asgari cretlerin balayc nitelii, iflgrenlerin belirlenen

asgari cret miktarndan daha dflk bir cretle alflabil-

melerini olanakszlafltracaktr. Bu nedenle asgari cretdzenlemesi, bir ifl bulup alflabilmek dorultusunda ifl-

grenler arasnda doabilecek rekabeti nler. Bu yolla, ifl-

verenlerin sosyal damping uygulamalarna ynelebilmele-

ri de engellenmifl olur.

Sra Sizde 4

Asgari cretin, ifl szleflmeleri ile saptanmas halinde; ta-

raflarn pazarlk glerine gre belirlenecek olan farkl as-

gari cret miktarlar, lke genelinde ayn anda farkl uygu-

lamalara yol aar. Byle bir belirleme biimi ayrca, toplu

szleflme yapabilme olana bulamayan kesimler ynn-

den de olumsuzluklar taflr.



22/22


sosyal politika unite09

Documents