sosyal politika unite03

8/4/2019 Sosyal Politika unite03

1/22

Sanayi Devriminin koflullar altnda oluflan ortam, daha nce de deinildii ze-re yeni bir ifl iliflkisi ve bu iliflkiye dayal yeni bir alflma statsn beraberindegetirmifltir. Devletlerin sosyal nitelikli politikalar izlemeye bafllamasnda ve bu po-litikalarn bamsz bir sosyal bilim dalna konu olabilecek kadar geliflmesinde buoluflumun nemli bir pay vardr. Bu yzden de sosyal politikalarn tarihsel geli-flimi, retim sreci ve ifl iliflkilerinin tarihsel gelifliminden soyutlanamaz.

Konuyu nce Sanayi Devrimini yaflayan ngiltere ve baz Bat Avrupa lkele-ri asndan ele alacaz. Daha sonra da lkemiz ynnden inceleyeceiz. Konu-nun, art arda ve ayr ayr ele alnarak ifllenmesiyle, sosyal politikalarn tarihselkklerinin hem daha iyi sorgulanabileceini ve hem de sosyal politikalarn geliflimsrelerindeki farkllklarn daha iyi vurgulanabileceini dflnyoruz.

Bu niteyi alfltktan sonra afladaki sorular yantlayabileceksiniz:

Hangi koflullar altnda oluflan ortam, ifli kesiminin domasna yol amfltr?

Sanayi Devrimi, hangi alanda yaflanlan geliflmelerle, hangi lkede ve ne

zaman yaflanlmfltr?

Sanayi Devriminin koflullar retim srecini nasl etkilemifltir?

Sanayi Devriminin ardndan alflma koflullar giderek neden arlaflmfl ve

yaflanlan olumsuzluklar alflma yaflam ile snrl kalmamfltr?

Sanayi Devriminin yaflanld dnemde geerli ekonomi felsefesi ve kurulu

hukuk dzeni, yaflanlan olumsuzluklara neden engel olamamfltr?

fli kesiminin korunmasna ynelik politikalar ile sosyal politikalar arasn-

da nasl bir balant kurulabilir?Sosyal nitelikli ilk politikalarla kimlerin, hangi alanda, neden ve nasl ko-

runmas hedeflenmifltir?

39

Sosyal PolitikalarnTarihsel Geliflimi 3


2/22

Aydnlklar Yzyl

Aydnlklar Yzyl: XVIII. yzyl deyince akla gelen bu; Aydnlklar deyince

de, baflta bilimin ve akln egemenlii geliyor. Ne var ki XVIII. yzyl, bu nitelik-

leriyle Avrupaldr. Gerekten, o yzyldadr ki Avrupada bilimsel geliflme pek

byk boyutlar kazanr, Sanayi Devrimi u verir ve modern teknik a bafllar.

Dflncenin, akla ve bilime dayanarak, eski dzene, yeni feodiliteye ve onun

deerlerine, baflta da dine, silahlarn-amanszca-dorultup saldrya geifli de,

bu yzylda ve Avrupada olur.

Aydnlklar Avrupasn arkasndan ekip gtren de baflta ngiltere ile

Fransadr.

Belki yalnz Doudur bunun dflnda kalan.

Ne bilimsel bir uyanfl, ne akln egemenlii; XVIII. yzyl, Dou bakmndan

yitirilmifl bir yzyldr; yle olduu iin de, sonraki yzyllar aclar iinde yafla-

yacaklardr; Dou, yaflyor da. Ama XVIII. yzyl Aydnlanmasn Avrupa ya-

ratt ve yaflad iindir ki, dnyann baflka ktalarndaki geliflmeleri de o belir-leyecektir. Bu bakmdan, XVIII. yzyl Avrupasn bilmek, ondan sonraki geliflme-

lerin de anahtarlarn verir bize. Bylesine bir kilit yzyldr o yzyl Avrapada.

Aydnlanma hareketini-gecikerek de olsa-yaflayan bir toplumun insanlar olarak,

o yzyl, en baflta bizler iin retici de olsa gerek...

Yukardaki metin, Server Tanilli tarafndan yazlan Yzyllarn Gerei ve Miras (1998) adl ki-

tabn arka kapak sayfasnda aynen alnarak aktarlmfltr.

indekiler

SOSYAL POLTKALARIN SANAY DEVRMNE DEK GEEN DNEM

NDEK TARHSEL GELfiM

SOSYAL POLTKALARIN SANAY DEVRMNDEN GNMZE DEKSREGELEN DNEM NDEK TARHSEL GELfiM

Sanayi Devrimi ve Koflullar

Sanayi Devriminin Yaflanld Dnemde Geerli Ekonomi Felsefesi ve

Kurulu Hukuk Dzeni

Sanayi Dneminde zlenilen Sosyal Politikalarn Tarihsel Geliflimi

40 Sosyal Pol i t ika

Anahtar Kavramlar

Aile ekonomisi ve kolelik dnemi Feodal dzen

Hukuki eflitlik ve szleflme serbestisi

Koalisyonlar

Klasik liberalizm

Loncalar Sanayi Devriminin teknik koflullar

Sanayi Devriminin toplumsal

koflullar

fli snf


3/22

SOSYAL POLTKALARIN SANAY DEVRMNE DEKGEEN DNEM NDEK TARHSEL GELfiM

fl iliflkileri ve bu iliflkilere dayal alflma statlerinin tarihi, insanlk tarihi kadareskidir. Tarihin hemen her dneminde ve dnyann her yresinde insan, dnem-

lerin koflul ve niteliklerine gre deiflen biim ve statlerle alflma yaflam iinde

yer almfl, gelir elde edebilmek iin eflitli ekonomik faaliyetlerde bulunmufltur.

Ancak, ifli stats ile alflma yaflamnda yer alfl 18. yzyl sonlarnda, Sanayi

Devrimi ile birlikte olmufltur. fl iliflkileri ve yaflamnn hukuk kurallar ile dzen-

lenerek, bu stat altnda alflanlarn korunmasn ngren ilkkamusal politikalar

da bu dnemin nesnel koflullaraltnda izlenmeye ve geliflmeye bafllanmfltr. Bu

nedenle Sanayi Devrimi, sosyal nitelikli politikalar ynnden bir bafllangnokta-

sn oluflturur.

Devletleri sosyal nitelikli politikalar izlemeye ynelten nedenleri daha iyi anla-

yabilmek iin, ifl iliflkileri ve yaflamnn nceki dnemlerdeki zelliklerinin, hatr-

lanmas gerekir.

Sosyal tarihiler tarafndan 10. yzyla dek, aile ekonomisi ve klelik dzenine

dayal bir dnemin yaflanld ifade edilir. Tketilenlerin hemen hemen tm ay-

n at altnda yaflayan, kalabalk aile yeleri tarafndan retilmekte ve bu neden-

le de aile, ayn zamanda bir retim birimiolmaktadr. Bu ekonomik ve sosyal d-

zen iinde, iflgc gereksinimi byk lde aile yeleri tarafndan karfllanmak-

ta, onlarn yetmedii yerde akrabalarve komflularbu boflluu doldurmaktayd.

Az sayda insann yaflad kk yerleflim merkezlerinda srdrlen yaflam bii-

mi, beraberinde gl bir dayanflma duygusunu da getirmekte ve insanlar byk

lde birbirlerinin gvencesi olabilmekteydi. Ayrca, Dnyann baz yrelerinde

bu alanda klelerden de yararlanlyordu (fienel, 1982, s: 34-119).

41nite 3 - Sosyal Pol i t ikalarn Tarihsel Gel ifl imi

Sanayi Devriminin koflullaraltnda oluflan ortam, iflikesiminin domasna yolamfl, bu kesimin ifliliflkileri ve yaflamndakorunma zorunluluununduyulmas ile de, devletlersosyal nitelikli politikalarizlemeye bafllamfllardr.


4/22

Dnemin koflullar altnda, aile yelerinin ve klelerin ifl iliflkileri ise, aile bafl-

kan tarafndan, onun otoritesialtnda dzenleniyordu. Hemen hemen tm ile ta-

rmsal faaliyetlere dayal ekonomik yaflam, ou kez ailelerin birbirlerinden kle

kiralamalarna yol aabiliyordu. Hatta bu durum zamanla, klenin sahibi (efendi-

si) ile kleyi kiralayan arasndaki iliflkilerinin hukuki ynden dzenlenmesini de

gerektirmifltir. Nitekim, kleler ile kle alfltranlar arasndaki iliflkileri dzenleme

gereksinimi, ifl iliflkilerinin hukuk kurallar ile ilk kez dzenlenmesine yol amfl-

tr. Bylece kle iflgc piyasalar oluflmufl; belirli bir cret karfllnda, klenin

iflgcnn, hizmetinin kiralanmas bu szleflmelere konu olmaya bafllamfltr (Ka-

radeniz, 1976, s: 4).

Ancak, kleler zgrdeillerdi. Kleler alnp satlan, kiralanan bir mal olarak

grlyordu. Geerli anlayfla gre bir klenin iflgcnkiralamak, bir eflyay ki-

ralamak ile efl anlamlyd. O dnemde geerli hukuk sistemleri, kle ile sahibi

(efendisi) arasndaki hukuki ba bir ifl (hizmet) szleflmesine deil, bir kira sz-

leflmesinedayandrmaktayd. Bu yzden de, taraflar arasndaki ifl iliflkisinin EflyaHukukukapsamnda ve zel Hukukerevesinde dzenlenmesi yoluna gidilmifl-

ti. Daha sonralar, kle iflgc piyasas yannda oluflan zgr iflgc piyasasnda

da hemen hemen ayn hukuki biimin uyguland grlr.

Eflya Hukuku ve eflya kiras konularnda size Hukuka Girifl kitabnzda verilen bilgileri

hatrlamaya alfln, Eer hatrlayamyorsanz, ilgili nite metnini okuyarak yukarda veri-

len bilgileri irdeleyiniz.

Feodal Dzengeerliliini, 10. ve 15. yzyllar arasnda srdrmfltr. Bu d-

nemde senyr, flvalye, bey, derebeyigibi adlarla ifade edilen kiflilerin egemenlii

altnda, daha ok tarmsal faaliyetlerdeailece alflan serflerlekarfllaflrz.flledikleri toprak ve retim aralar zerinde mlkiyetdeil, yalnzca kullanm

hakkna sahip bulunan serfler, alflmalar karfllnda da elde ettikleri tarmsal

rnlerin bir blmn kendileri iin ayrrlar, dier blmn ise gvenlik ge-

reksinimlerini de karfllayan senyrlere aktarlrd. Gen serflerin, soylu ya da var-

lkl ailelerin ev hizmetlerinde nceleri kendilerine salanlan barnma, beslenme,

giyim karfllnda, sonralar ise dzenlenen cret tarifelerine gre hizmet grme-

ye bafllamalar da bu dnemde bafllar (Huberman, 1982, s.15).

15-18. yzyllar arasnda, kk feodal birimler yklmfl; yerlerini prenslikler,

beylikler, derebeylikler, krallklar gibi daha gl merkezi otoriteleralmfltr. By-

lece, ulaflm gvenlii oalmfl ve daha kalabalk yerleflim merkezleri kurulmaya

bafllamfltr. Bir baflka ynden; zellikle 17. ve 18. yzyllarda, hal seferleri, de-niz ticaretinin geliflmesi, yeni ktalarn keflfi, yaylmac, smrgeci politikalar

zellikle Bat Avrupa lkelerinde ticaretin geliflmesine ve rgtlenmesine yol a-

mflt. Bylece para ve piyasa ekonomisi nem kazand. Nfusun oalfl, yerle-

flim merkezlerine gleri uyarmfl, gereksinimlerin oalmas ile aile ekonomisi,

artk tkettiklerinin tmn retemez hale gelmiflti. Bylece, bir ok yeni ifl alan

almfl ve yeni alflma biimleri ortaya kmfltr.


K T A P


5/22

Bu koflullarn biimlendirdii ortam iinde eflitli hammaddeler satn alp,bunlar kendilerine ait ara ve gerelerle iflleyerek rne dnfltrp satan, ya dasadece satan zanatkarlar ve esnaflar ne kar. Ayn zanaat kollarndaki iflyerleri,ayn sokaklarda, hanlarda, meydanlarda bir araya gelerek toplanmfl ve bu iflyer-lerinde alflanlar oalarak ve kendi aralarnda zamanla rgtlenmifllerdir. eflit-li zanaatlarn yapld kk lekli iflyerlerinde, o zanaat renmek amac ileyamak, rak, kalfa, usta gibi statler altnda alflan kifliler de o dnemin alflma

yaflam iinde yer almaya ve giderek oalmaya bafllar. Korporasyon olarak ad-landrlan bir dzeni oluflturan bu mesleki rgtler, 18. yzyl ortalarna dek birok lkede ekonomik yapnn temel tafllarndan birisi olmufltur.

Gnmz kentlerin deiflik yrelerinde rastlanlabilen kuyumcular arfls, mobilyaclar

sitesi, sahaflar soka, bakrclar han gibi yerlerde toplanarak, eflitli zanaat kollarnda

retim ya da ticar faaliyetlerde bulunan esnaf ve zanaatkarlar belki sizlere loncalar

arfltrabilir.

Bu rgtler iinde toplanan zanaatkarlar arasnda kurulan dayanflma, zaman-la kendi aralarnda oluflturup, uyguladklar gelenek ve grenekleri, kat teamlkurallarn yaratmfltr.

Korporasyon dzeni iindeki esnaf rgtleri; varolduklar srece, gnmznmeslek kurulufllar ile odalarnn grevlerini stlenmekle kalmamfl, ayn zamandaesnaf ve zanaatkarlarn sosyal gvenlik gereksinimlerinin karfllanmasnda da birboflluu doldurmufltur. Hatta, gl olduu dnemlerde, st ynetim ile aralarn-daki iliflkiler nedeniyle kamusal bir ifllev de srdrd de sylenebilir.

17. yzyla dek, zanaat yaflamnn snrl sermaye kullanm ve el emei ile be-cerisine dayal olma zelliinde, ok nemli bir deiflim yaflanlmamfltr. Ancak,retimde kullanlan ara ve gereler srekli gelifltirilmifl, baz yeni mekanik d-zenlemelerden yararlanlmaya bafllanmfltr. Ayrca; Bu deiflim, 17. yzyln orta-larnda, farkl zenaatkarlar tarafndan, farkl iflyerlerinde retilen paralarn birara-ya getirilerek son rn haline getirildii merkezi imalathanelerin(manifaktr) ku-

rulup, oalmasna da yol amfltr (Kuczynsk, 1968, s: 14-15). lekleri giderek


Korporasyon: Ayn meslekve sanat srdrenlerin,birbirlerine yakn birortamda toplanarakkurduklar dzencorporation olarakadlandrlmfltr. Avrupannpek ok yerlerinde grlen

ve varln genellikleFransz Devrimine deksrdrmfl olan butopluluklar, lonca olarak daifade edilir.

Lonca: talyanca loggia,Franszca loge szchcre, oda anlamna gelir.Esnaf ve sanatkarlarnbiraraya gelerektoplandklar odalar, dahasonralar bu topluluklarifade eden bir ad olmufltur.rnein sanayi, ticaret vezraat odalar adlar da buyaklaflmn izlerini taflr.

D K K A T


6/22

byyen bu iflletmelerin ou, ayn yzyl sonlarnda yaflanlacak olan SanayiDevrimi ile birlikte, retimde makinalarn ilk kez kullanlaca fabrikalarhalinednflecektir.

Yukarda verilen bilgilerden de grlecei gibi sanayi dneminden nce de,kleya da serfgibi baml ve srekli ifl gren kifliler olmufltur. Yine nceki d-nemlerde;yamak, rak, kalfa, imalathane alflangibi cret karfll hizmet g-ren kiflilere de rastlanlmaktadr. Ayrca, tarihin nceki dnemlerinde yollarn,kprlerin, antlarn yapmnda askerler, gnlller, hkmlleralflmfl ya dazorunlu olarak yre halkalfltrlmfltr. Acaba bu kifliler, gnmzdeki anlamy-la ifli olarak nitelendirilebilir mi? Bu kiflilere ynelik sosyal nitelikli politikalarnrnekleri bulunabilir mi?

ncelikle yantlamak gerekir ki, bu kiflileri, zgr iflgcn srekli ve dzen-

li bir cret geliri karfllnda, hukuki, mesleki ve ekonomik ynden iflverene ba-

l (tabi) olarak, bir ifl (hizmet) grmek zere sunan kifliler olarak nitelendirmek

olanakszdr. nk, klelerin, serflerin, askerlerin, hkmllerin, zorunlu olarakalfltrlanlarn ifl iliflkileri zgr iradeleri ile bal olduklar bir ifl szleflmesine

dayal deildir. Korporasyon dzeni iinde alflanlar ile ustalar arasndaki sz-

leflmenin konusunu ise bir sanatn renilmesi oluflturur. alflanlar bir sanat -

renebilmek, ustalar ise alflanlara o sanat retebilmek iin bu ifl iliflkisinin iin-

de yer alrlar. Bu nedenle de korporasyon dzeni iinde yer alanlar ifli niteliini

taflmazlar. Gnll alflanlarnbal olduklar bir ifl szleflmesi bulunmad

iin, dzenli ve srekli bir ifl grme ykmllkleri ve bu yzden de hukuki bir

statleri yoktur. Kald ki retimin temelde insan yada hayvann kas gcne, doa

gcne ve bu glere bal baz mekanik dzenlemelere dayal olma zelliinde

de tm bu dnemlerde herhangi bir deiflme olmamfltr. Bu yzden ifli statsn-

de alflanlarn tarihsel kklerine, Sanayi Devrimine dek uzanan dnem iinderastlanlmaz. Var olmayan bir kesime ynelik kamusal politikalarn rneklerini bu-

labilmek bu nedenle olanakszdr.

eflitli lkelerde ve dnemlerde sosyal koruma amac gden din kurallar ve

kurumlar ile bireysel ya da kurumsal olarak gnll srdrlen yardm ve hiz-

metlerden ise, kamu otoritesine dayal olmadklar ve kronolojik olarak sistemati-

ze edilebilmeleri ok g olduu iin yalnzca sz etmekle yetineceiz.

1. Baz kaynaklarda serflerden, neden toprak kleleri olarak da sz edilir?

2. Zanaatkarlar arasndaki iliflkilerin, yazl hukuk kurallar ile dzenlenmemifl olmas,

acaba loncalarn etkinliini azaltmyor muydu?

SOSYAL POLTKALARIN SANAY DEVRMNDENGNMZE DEK SREGELEN DNEM NDEKTARHSEL GELfiMSanayi Devriminin, zellikle teknolojik ve toplumsal koflullar altnda oluflan or-

tam, daha nce de deinildii zere, devletlerin sosyal nitelikli politikalar izleme-

ye bafllamalarna ve bu politikalarn zaman iinde geliflmesine de yol amfltr. Bu

koflullar ayr bafllklar altnda biraz daha ayrntl olarak aklayalm.


SIRA S ZDE


7/22

Sanayi Devrimi ve KoflullarSanayi Devrimi, 18. yzyln ikinci yarsnda, art arda ortaya kan baz teknolo-

jik bulufllarlabafllamfltr. Bu devrim; salt yaflanlan lkelerde deil, tm toplum-larn ekonomik ve sosyal yaplar ile yaflamlarnn hemen hemen her alannda pek

ok kkl deiflime yol at. Sanayi Devrimi, 18. yzyl sonlarnda ngilterede

rastlantsal biimde birdenbire ortaya kmfl bir oluflum deildir. Daha nceki d-

nemlerde yaflanlan baz olaylar, aktarlan birikimler, bunlarn eflitli alanlarda kar-

fllkl ya da ortaklafla etkilerinin uyard geliflmeler, Sanayi Devriminin doup

geliflmesinde rol oynamfltr. Bu dinamiklerin tarihsel kkleri Tablo 1de flematize

edilerek gsterilmektedir.

Ortaada Sanayi Devriminin kkleri ile ilgili bilgiler iin Gimpelin (1976) Ortaada

Endstri Devrimi ile Tanillinin (1998) Yzyllarn Miras, C. 2, 3, adl kaynaklar sizin

iin yararl olabilir.

Sanayi Devrimi ve Teknolojik Geliflmeler

Sanayi Devrimi olarak adlandrdmz oluflum nce buhar, daha sonra da elekt-rikve gazgibi yeni enerji glerinin bulunmas, bu enerji glerinin uyarlandmakinelerin yaplmas ve bu makinelerin retimde kullanlmaya bafllanmas gibiteknolojik bir dizi geliflme ile 18. yzyl sonlarnda ngilterede yaflanld. Aynyndeki geliflmeler daha sonra Fransa, Almanyagibi baz Bat Avrupa lkelerin-de, ardndan da tm Avrupada gzlendi. Sanayileflme olgusu daha sonra Avru-padan gler yoluyla Kuzey Amerikaya taflnmfl, bunu izleyen yllarda Rusyayave 18. yzyl sonlarna doru daJaponyada yaflanlmfltr.

nce Sanayi Devriminin teknik koflullarnn, sosyal politikalarn geliflmesizerinde nasl etkili olduu sorusunun yantlarn arayalm. Sanayi srecinin re-tim sreci zerindeki aflada aklanacak olan etkileri, Tablo 2de ayrca fiematik

edilerek gsterilmektedir.


K T A P

Tablo 3.1

Nfusun oalfl

Tarm kesimindeteknik bilgi birikimi

deneyimlerininkazanlmas

Tarmsal retimdeoalma ve eflitlenme

Gemi yapmclnngeliflmesi

Denizcilikteilerleme

Matbaann bulunmas

Tanr, flan ve zenginlikleriin yeni dnya arayfllar:yeni ktalarn ve yerlerin

keflfedilmesi

Zenginliin kayna olarakgrlen altn ve gmfln

Avrupaya taflnmas

Ticaretin geliflmesi

nc dflnrlerin yetiflmesi,

pozitif bilimlerin geliflmesi(RNESANS)

Bilimsel dflncenin, dinkurallarnn egemenliinden

ayrlarak, zgrleflmesi(REFORM)

Planlamaya nem veren, bi-limsel yaklaflmlarla ynetilen,

rasyonel davranan ifllet-melerin baflars

Bireysel giriflimciliin nekmas, zel kesim

iflletmelerinin kurularakoalmaya bafllamas

Fransz devrimi

Parann nem kazanarakparaya dayal bir ekonomik

dzenin kurulup, kksalmaya bafllamas

Tarm kesiminde verimliliinoalflnn sermaye

birikimine yol amas

Buhar elektrik ve gazgibi yeni enerji glerinin

retim srecineuyarlanmas ile bafllayan

SANAYDEVRM

Sanayi DevrimininTarihsel Kkleri

Kaynak: Lenski, Lenski ve Nolan (1991), s.224.


8/22

Sanayi Devrimini bafllatan teknolojik geliflmelerle retim sreci, ilk kez yeter-li, sreklive dzenlibir g kaynana kavuflmufltur. Bylece o dneme dek re-timin temelinde bulunan insan ve hayvann kas gcnn, doa gcnnya dabu glere dayal mekanik dzenlemelerinyerini, buhar ve elektrik gcyle al-flan makineleralmfltr. Sanayileflmenin yaygnlaflp, geliflmesiyle birlikte nce do-kuma, daha sonra da baflka kesimlerde makinelern kullanld fabrikalarn say-larnn giderek oald grlr.

Teknolojik geliflmelerle, insan gcnn snrllklar afllmfltr. Bu durum re-tim srecini kkl biimde deifltirdi. Fabrika retimi bir ynden hzlanp basitle-flirken, bir baflka ynden rnler eflitlenerek, oald (Abendroth, 1974, s: 12-13;Dawson, 1972, s: 14-18). Bu koflullar doal olarak birim retim maliyetlerinin dfl-mesine de yol amflt.

Sanayi Devrimi ve Toplumsal DeiflimFabrikalarda alflamaya bafllayanlarla, fabrika sahipleri arasndayenibir ifl iliflkisi

ve bu iliflkinin dayal olduu yeni bir alflma stats de domufltur. Fabrika sa-

hiplerinin ad ve hesabna onlara bal (tabi) olarak, srekli ve dzenli bir cretgeliri karfllnda alflan bu kifliler ifliolarak adlandrlmfllardr. Sanayileflmeningeliflip, yaygnlaflmasna koflut biimde fabrikalarda alflan iflilerin saylar dahzla oalmfltr. Krsal yrelerde yaflayan ve o dneme dek byk ounluu ta-rm ve hayvanclkla uraflan pek ok kifli, bu fabrikalarn kalifiye olmayan(vasf-sz) ifli dokusunu oluflturmufltur. Fabrika retimi ile rekabet edemeyen kk za-naat kollarnn kalfa ve ustalar ise bu fabrikalarnyar kalifiye(yar vasfl) ya dakalifiye(vasfl) iflileri haline gelmifllerdir. Bylece fabrikalarda alflan ifliler ileonlarn aile yeleri ve fabrikalarda ifl arayanlarn oluflturduu giderek oalan n-fusla birlikte sosyal tarihin daha nceki dnemlerinde var olmayan yeni bir top-lumsal kesim, yani ifli snfdomufltur. Nfusun daha nceki dnemlere grehzla oalmas ile birlikte 18. yzyl sonlarnda byk yerleflim merkezleri, kent-ler domaya bafllamfltr (Tanilli, 1997, s: 13-16, 50).


SANAY NCES DNEM

SANAY DEVRM

Doa, insan ve hay-vann kas gc ve bu

glere dayal mekanikdzenlemeler

Buhar, elektrik ve gazgibi yeni enerji

glerinin kullanmayabafllanmas

retim sresinde yeterli, srekli ve dzenli bir gkaynana ulafllmas

Fabrikalarn oalmas veifli stats altnda al-flanlarn yeni bir toplum-sal kesimi oluflturmalar

Fabrika retimi

SANAY DNEM

retimin temelinde bulunan gler Klasik Liberal dflnceler ile hukuki eflitlik ve szleflme serbes-tisi ilkelerine dayal hukuk dzeni

retim srecinde hz-lanma

retimin eflitlenmesiretimin oalmasBirim retim maliyetle-rinin azalmasretim srecinin basit-leflmesi

SanayileflmeSrecinin, retimSreci zerindekiEtkileri

Tablo 3.2

ncesine gre daha hzl,daha ok, daha eflitli, dahastandart, daha ucuz retenmakinalar, insan vehayvann kas gcnn, doagcnn ya da bu gleredayal mekanikdzenlemelerin yerini alarakkurulan ilk fabrikalardakullanlmaya bafllanmfltr.

Sanayileflmenin geliflip,yaygnlaflmas ilefabrikalarda alflaniflilerin saylar hzlaoalmfl ve ncekidnemlerinde var olmayanyeni bir toplumsal kesimoluflmufltur.


9/22

nite 3 - Sosyal Pol i t ikalarn Tarihsel Gel ifl imi

Bu dnemde fabrika sahipleri ise srekli olarak geliflip, yenilenen teknoloji-

ye yatrm yapabilmekve satn aldklaryeni teknolojileri amorti edebilmek zo-

runluluu iindeydiler. nk baflka fabrikalarla rekabet edebilme olanana,

ancak pazarlara hzla ulaflp, rettiklerini satarak sahip olabiliyorlard. Bu yz-

den de piyasalardaki varlklarn koruyabilmek iin aflr kr etmeye ve kapital

(sermaye) birikimine yneldiler. Bu ynelifl ise maliyetlerin dflrlmesinika-

nlmaz klyordu.

retim maliyetleri iinde iflgcnn payn azaltabilmek hi de g deildi.

nk, szleflme serbestisi ve hukuki eflitlik ilkelerine dayal o dnemde kurulu

hukuk dzeni iinde, fabrika sahiplerini bu alanda engelleyen her hangi bir d-

zenleme yoktu. Bu koflullar altnda fabrikalardaki alflma koflullar giderek ar-

laflmaya bafllad.

flyerlerinin buhar gc ve gaz lambalar ile geceleri de aydnlanabilmesi, ma-

kinelerle birlikte iflilerin artk gece dnemlerinde de alfltrlabilmelerini olanak-l hale getirmiflti. nce alflma srelerinin gnde 14, hatta 16 saati bulacak kadar

acmaszca uzatldn, sonra da cret dzeylerinin olabildiince dflrldn

gryoruz. Bu arada parasal cret yerine, ou kez fabrika sahipleri tarafndan

kurulup iflletilen maazalarda geerli fifllerin, kuponlarnverilmesine ynelik uy-

gulamalara da ynelinmiflti. Bir baflka ynden, fabrika sahiplerinin maliyetleri

ykseltecei dflncesiyle iflgc sal ve gvenlii nlemlerinin nemsememe-

si, zellikle maden ocaklarnda ve dokuma fabrikalarnda karfllafllan ifl kazalar

ile meslek hastalklarnn oalmasna yol ayordu. Dahas cretlerin yetersizlii,

saylar gn getike oalan ifli ailelerini byk ekonomik skntlara sokmufl ve

geinebilmek iin onlar tm aile yeleri ile birlikte alflarak, gelir kazanabilmek

zorunluluunda da brakmflt. fliler, efl ve ocuklar ile birlikte nceleri ayn fab-

rikalarda, sonralar ise ayr ayr fabrikalarda ve ifllerde alflmaya, bir baflka deyifl-

le ailece iflileflmeyebaflladlar.

Kadn ve ocuk ifliler, yetiflkin erkek iflilere gre daha dflk cretle alflt-

rlabiliyordu. retim, nceki dnemlerde olduu gibi bedensel g ve stnle

dayal deildi. retim teknii, kadn ve ocuk iflgcnden yararlanlabilecek ka-

dar basitleflmiflti. Bir ifli renip, bir meslei srdrebilmek iin, lonca ats altn-

da yllarca alflp, birikim ve deneyim sahibi olunmasna artk gerek kalmamflt.

Bu nedenlerle, Sanayi Devrimi ile birlikte kadn, ocuk ve gen iflgc fabrikalar-

da yaygn ve youn biimde kullanlmaya baflland. Dahas ifli statsnde al-

flanlar iinde oranlar, baz kesimlerde yetiflkin erkek iflgc oranlarn bile aflt(Kuczynski, 1968, s.46-48). Bu demografik deiflimde kadn, ouk ve gen iflg-

cnn, fabrika sahipleri tarafndan yetiflkin erkek iflgcne gre daha kolay yne-

tilir ve uysal grlmesinin de pay olmufltur.

Charles Dickensn Oliver Twist adl yks ile bu yknn uyarland, yapm Colum-

bia Pictures, Industries tarafndan gereklefltirilmifl olan ve 1968 ylnda eflitli dallarda,

en iyi film dl de olmak zere 6 akademi dl kazanan Oliver adl film, bu dnemler-

de Londrada ocuk iflilerin alflma ve yaflam koflullarn canlandrmaktadr.

Fabrika sahiplerinin, aflrkr etmeye ve kapital(sermaye) birikimineynelmeleri, maliyet iindeiflgc paynnazaltlmasna ynelik uygu-lamalara yol amfl, buyzden de alflma koflullargiderek arlaflmfltr.

T E L E V Z Y O N

47


10/22

Kadnlarn, ocuk ve genlerin fabrikalarda, maden ocaklarnda yaygn ve yo-un biimde kullanlmalar, yetiflkin erkek iflgcnn ifllerini kaybetmelerine deyol ayordu. Bylece Sanayi Devrimini yaflayan toplumlarda, ilk kez, iflsizlikso-

runuyla da karfllafllmaya bafllanmflt.Bu koflullarn, ifli kesimini tm aile yeleri ile birlikte bir yaflam savaflna ite-rek, ekonomik ve toplumsal pek ok sorunu beraberinde taflmas, nce bu yenidzene karfl duyulan tepkileri oaltmfl ve daha sonra da tepkilerin eylemlerednflmesine yol amfltr. Bu eylemler nceleri iflilerin rgtsz, her hangi birnedenle kendiliindenbir araya gelerek oluflan ve koalisyonolarak adlandrlanbaflkaldrlarla bafllamfltr. Koalisyonlar nceden planlanp, dzenlenmedikleriiin, olas sonularn kestirebilmek de ok g oluyordu. Nitekim bu yzden ko-alisyonlar, hzla makina krmlarna ve fliddet eylemlerine dnflmeye bafllad.1770li yllarda ngilteredeki fabrika yakp, ykma ve makine krma eylemleri,1830 ylndaki Paris ayaklanmas, 1831 ve 1834 yllarnda Fransada Lyon kentin-de yaflanlan ipek dokumaclar isyan, 1844 ylnda Almanyada Slezya eyaletin-

de grlen keten dokumaclarnn ayaklanmalar bu kanl atflmalarn nde ge-len rnekleri olarak gsterilebilir (Abendroth, 1974, s: 12, 13; Kuczynski, 1968,s: 40 vd., s: 103 vd.).

Koalisyonlarn bireylerin szleflme (akit) yapma zgrlne karfl bir mda-hale olarak alglanmas ve byk zararlar vermesi, yanlzca eflitli lkelerde ya-saklanmalarna yol amakla kalmamfl, hatta bu eylemlere katlanlar iin lm ce-zasnn getirilmesine ynelik tartflmalar bile bafllatmfltr (Abendroth, 1974, s:12-13; Kuczynski, 1968, s: 41). Fabrika sahipleri bu eylemlere katlan iflileri yanlz-ca iflten kartmakla kalmyor, kimliklerini o dnemde kara liste olarak adlandr-lan belgelerde gstererek yazl iletiflim aralarndan yararlanarak baflka fabrika-larda ifl bulabilmelerini de engelliyorlard.


alflma koflullarnn giderekarlaflmas ile kadn veocuklarn fabrikalardayaygn ve youn biimdeacmaszca kullanmnn,toplumsal yaflamn heralanna olumsuzyansmalar olmufl ve bykalkantlara yol amfltr.


11/22

Koalisyonlar ifliler ynnden olumlu bir sonu vermemifl, hatta fabrika sahip-

lerini daha da gl bir hale getirmifltir. Ancak, bu koflullar altnda ifliler arasn-

da ayn kaderi paylaflmaktan kaynaklanan dayanflma duygusu, giderek oala-

rak gl bir meslek bilincednflmfltr. Nitekim, hak ve yararlarn savunabil-

mek zere kendi meslek rgtlerini kurabilmeleri ve bu rgtler iinde toplana-

rak glenmeleri srecinde bu bilincin byk pay olmufltur. Sendika olarak ad-

landrlan bu rgtler, 18. yzyln ortalarndan bafllayarak nce ngilterede, daha

sonra da Sanayi Devrimini yaflayan baflka lkelerde hukuken meflrulafltrlacaktr.

Sanayi Devriminin Yaflanld Dnemde Geerli EkonomiFelsefesi ve Kurulu Hukuk DzeniSanayi Devriminin hemen ardndan, fabrika iflileri ile onlarn aile yelerinin a-

lflma ve yaflam koflullar, hangi etkenler altnda ve hangi nedenlerle giderek ar-

laflmfltr? Bu sorunun yantlarn bir nceki bafllk altnda vermeye alfltk. Ancak

konunun daha iyi kavranabilmesi iin bir baflka sorunun yantnn da aranlmas

gerekir. fiyle ki, bir ok alanda gzlenen onca olumsuzlua o dnemde geerli

olan ekonomi felsefesi ve kurulu hukuk dzeni acaba neden engel olamamfltr?

Bu soruyu yantlayabilmek iin, Sanayi Devriminin yaflanld dnemde geerli

olan ekonomi felsefesi ile kurulu hukuk dzeninin, yaflanlan olumsuz geliflmeler

karflsndaki yaklaflmlarn sorgulamak gerekir.

Hatrlanaca zere Fransz Devrimi ile toplumlarda bireydeer kazanarak ne

kmfl, eflitlikve zgrlkdflnceleri yaygn olarak benimsen temel ilkeler hali-

ne gelmifltir. Bu ilkelere dayal dflnceler ise, hem o dnemde geerli ekonomik

hem de kurulu hukuk dzenine byk lde yn ve biim vermifltir. Fransz

Devriminin beraberinde tafld bu ilkeler, Sanayi Devriminin yaflanld dne-

min dflnsel dokusunu byk lde etkilemifltir. Bu balamda biri Fransada,

dieri ngilterede birbirine yakn yllarda yaflanlan her iki devrim arasnda bir ilifl-

ki de kurulabilir.

Sanayi Devriminin Yaflanld Dnemde Geerli Ekonomi FelsefesiSanayi Devriminin doup gelifltii dnemde ekonomik dzen; nl ngiliz eko-

nomisti Adam Smith ile yanllarnn oluflturduklar, Klasik Liberalolarak adland-

rlan bir ekonomik sisteme dayalyd. Bu sistem ile devlet mdahalesinden uzak,

bireysel griflimcilieve serbest rekabetedayal bir ekonomik dzen ngrlyor-

du. Bu kuramn yanllar, sanayiin ve buna bal olarak da toplumsal refahnn ge-

liflmesine engel olaca kaygsyla, ekonomik yaflama devletin katlmna ve hu-

kuk kurallar ile karflmna karflydlar. Braknz yapsnlar, braknz gesinler

ifadesi ile sloganlafltrlan bu felsefe, bireysel giriflim zgrlnn gvence alt-

na alnmasn nemsiyor ve bu yolla salanlacak yararlarn son balamda toplu-

ma da yansyacan varsayyordu. Bu yaklaflmla ekonomik yaflam iinde kamu

otoritesine; zgrce alflmak, alfltrmay salamak ve bunu gvence altna al-

makla snrl bir ifllev ykleniliyor ve dzenleme alan tannyordu. Bu nedenle de

o dnemde devletlerin her geen gn daha da arlaflan olumsuz alflma koflul-

larna izleyici kalmasn ve hatta onun da tesinde desteklemifl olmasn doal

karfllamak gerekir.


Sanayi DevrimininYaflanld dnemde geerliklasik liberal dflnceler,devletin ekonomik yaflamakatlm ve karflmnakarflyd. Bu nedenle dedevletler, giderek arlaflanalflma koflullarna karfln,ifl iliflkileri ve yaflamndzenlemek gereksinimiduymamfltr.


12/22

Sanayi Devriminin Yaflanld Dnemde Kurulu Hukuk DzeniSanayi Devriminin yaflanld dnemde, ifliler ile fabrika sahipleri arasndaki ifl

iliflkisi, zel hukuk kapsamnda hukuki eflitlikve szleflme serbestisiilkelerine da-yal biimde dzenlenmekteydi. Bir ifl iliflkisi kurulurken, ifli ile fabrika sahibi

arasnda hukuki bir eflitlikbulunuyordu. fl szleflmesinin batlanmasnda ya da

sona erdirilmesinde ise taraflara hukuki bir serbesti tannmflt. Bu erevede ifl

szleflmeleri, zamanla Borlar Hukukundaki satfl szleflmeleri ve benzerlikleri gi-

bi yanlzca iflgc (emek) ve cret deiflimini ngren bir szleflme nitelii ka-

zanmfltr. Doal olarak da iflgc, hukuki ynden yalnzca maddi nitelikte bir

retim unsuru (faktr) olarak kabul edilmifltir.

Bu bilgilerden de karlabilecei gibi fabrika sahiplerinin, diledikleri kimseler-

le, ok ar bile olsa diledikleri koflullarda bir ifl szleflmesi yapmalarnda hukuki

bir snrlama ya da engel sz konusu deildi. Bu yndeki uygulamalar, kurulu hu-

kuk dzenine egemen olan szleflme serbestisi ilkesinin doal bir sonucuydu.Yaflamlarn srdrebilmek iin yeterli olabilecek bir cret karfllnda bir ifl bula-bilmek iin ifliler, kendi aralarnda da bir rekabet ortam iindeydiler. Bu koflul-

lar fabrika sahiplerinin diledikleri kiflilerle ve koflullarda ifl szleflmeleri yapabil-

meleri daha da kolaylafltryordu.

Fabrika sahipleri ile ifliler arasndaki hukuki eflitlik ise, ifl koflullarnn taraf-lar arasnda dengeli biimde belirlenmesini engelliyordu. nk yaflamlarn sr-

drebilmek iin ou kez cret gelirinden baflkaca bir gvencesi bulunmayan ifl-

ilere gre fabrika sahipleri, ekonomik ynden daha stn(avantajl) bir konum-

daydlar. Bu nedenle fabrikalarda alflmak zorunda bulunan iflilerin pazarlk g-

c fabrika sahipleri karflsnda byk lde azalyor, ou kez onlar ifllerini kay-

betmemek iin fabrikalarn ok ar da olsa alflma koflullarn kabul etmek zo-runda brakyordu.

Bu koflullar altnda szleflme serbestisi; ekonomik ynden daha gl olan

fabrika sahipleri ynnden, kendi yararlarna uygun olan diledikleri tm koflulla-

r iflilerden talep etme serbestisine dnflmflt. Kurulu hukuk dzeni tarafndan

fabrika sahipleri ile ifliler arasnda var olduu kabul edilen hukuki eflitlik ise, bu

koflullar altnda iflilerin aleyhine ifllemifl ve uygulamalarda taraflar arasnda tam

bir eflitsizlie yol amflt (Erkul, 200, s: 13).

Sanayi Devriminin yaflanld dnemde geerli olan ekonomi felsefesi ve ku-

rulu hukuk dzeni, iflinin fabrika sahipleri ve toplum ile olan iliflkilerini kat bi-

imde disipline ederek, iflvereni tm ile zgr brakmfltr. Bu ekonomik sistem

ve hukuki yap, yaflanlan olumsuzluklar giderek daha da arlafltrd.Sanayileflme ortam ve koflullar ile sosyal politikalar arasndaki yukarda ak-

lanan etkileflim, flematize edilerek Tablo 3te ayrca gsterilmektedir.


Hukuki eflitlik: Hukukdzeninin snrlar iindeherkesin, haklara veborlara ehil olmada eflitolmas. Kanun nndeherkesin eflit olmasdr.

Szleflme serbestisi:

Kiflilere; hukuk dzenininsnrlar iinde, bir hukukiiliflkiyi diledikleri biimdekurmak, dzenlemek vesona erdirmek hakknntannmasdr.


13/22

Sanayi Dneminde zlenilen Sosyal Politikalarn TarihselGeliflimiYaygn bir sefalet ve yoksullukla aflr kapital birikimi arasnda oluflan ekonomik

dengesizlikler, iflsizlik ve ar alflma koflullar, kadn ve ocuk iflilerin sanayideacmaszca kullanm ile bozulan aile birlii ve dzeni, ahlaki bunalmlar, fabrika-

larda yaflanlan kanl atflmalar, teknolojik ynden onca gz kamafltrc geliflme-

ye karfln alflma yaflam ile snrl kalmayan ve toplumlar neredeyse bir kme

noktasna getiren tm bu olumsuzluklar, 19. yzyln ortalarna doru artk tartfl-

masz bir aklkla belirginleflmiflti. Ayn yn ve biimdeki geliflmeler, ngilte-

reden sonra pek az farkllklarla Sanayi Devriminin yaflanld dier lkelerde de

sergilendi. Artk ifli sendikalar toplu mcadelelerin ilk rneklerini veriyor, geer-

li ekonomi felsefesi ile kurulu hukuk dzenini kyasya elefltiriliyor, alternatif mo-

deller sorgulanyor, yeni sistemler yaratlyordu. Yeni Liberalizm, Mdahaleci

Okul, Tesant Okul, Klasik Liberalizm ve kapitalist dzenin yap deifliklii


Klasik Liberal ekonomi felsefesi ilehukuki eflitlik ve szleflme serbestisi

ilkelerine dayal hukuk dzeni

Fabrika sahip-lerinin srekligeliflen yeni

teknolojilerdenyararlanma vesatn aldklar

makinalar amor-ti edebilmezorunluluu

rn maliyetiiindeki iflgc

paynnazaltlmas

Toplumsal alkantlar, atflmalar, yoksulluk

flsizlik

Toplumsal szclerin oalmas

alflma srelerinin uzamas

cret dzeylerinin dflmesi

ocuk ve kadn iflgc kullanmna ynelme

cretlerin trampa yntemi ile denmesi

flgc sal ve gvenlii nlemlerinin

nemsenmemesi

Sendikalarn oalp, glenerek bafllattklarhak kazanma mcadeleriKamuoyunun olumsuz alflma ve yaflam ko-flullar karflsnda duygusal ynden etkilenerekbir bask gc oluflturmasYeni ekonomik sistem nerileri ile iflininkorunmasn ngren hukuki dzenlemeseenekleri

Devletlerin ifli kesinin ifl iliflkileri ve yaflamn-da korunmalarn ngren hukuki dzenleme-lere ynelerek sosyal nitelikli politikalar iz-lemeye bafllamas

Tablo 3.3

SanayileflmeOrtam veKoflullar leSosyal PolitikalarArasndakiEtkileflim Sreci


14/22

zerine kurulu sosyalistve kollektivistekonomi doktrinlerinin kuramlar da bu za-

man diliminde yaratlp, savunulmaya bafllanmfltr.

Bu geliflmelerde, iflilerin rgtlenmelerinin de nemli bir pay olmufltur. 19.

yzyl ortalarna doru ifliler hak ve yararlarn ekonomik ynden daha gl

olan iflveren karflsnda ayr ayr deil, birleflip rgtl biimde savunarak koruya-

bilecekleri anlamfllard. Giderek glenen mesleki bilinlenmeyle ifliler, sendika

olarak adlandrlan kendi meslek rgtlerini kurumaya ve bu rgtler iinde yer

almaya baflladlar. flveren ile anlaflamamalar halinde, bu sendikalara ye olan ifl-

ilerin topluca ifl brakmalarnn, isteklerini iflverene kabul ettirebilmede ne denli

etkili bir ara olduu uygulamalarla grlmfl ve bu durum sendikalarn gn

daha da oaltmfltr. Bu rgtlenme srecinde, ngilterede Robert OWENin tel-

kin ve giriflimlerinin de pay olmufltur.

lk ifli sendikalar koalisyon yasann 1824 ylnda kaldrlmas ile birlikte n-

gilterede kurulmufltur. fli sendikalarnn Almanyada koalisyon yasann 1861ylnda kaldrlmasn izleyerek, Fransada ise yine koalisyon yasann kaldrld

1864 ylndan sonra kurulup, oalmaya bafllad grlr. Sendikalarn hukuki

varlklar ise nce 1871 ylnda yine ngilterede (Trade Union Act), ardndan da

1884 ylnda Fransada ve daha sonra da baflka lkelerde yrrle konulan hu-

kuki dzenlemelerle tannmfltr.

flilerin sendikalarn kurup glenmeleri iflverenlerin de bir araya gelerek

kendi meslek rgtlerini, yani iflveren sendikalarn kurmalarna yol aacaktr. fl-

i sendikalarna gre daha ge kurulmaya bafllayan ilk iflveren sendikalar, 1890

ylnda Almanyada kurulmufltur. flveren sendikalar, daha ok 20. yzyln ilk ya-

rsnda oalp, geliflmifltir.

Sanayi Devriminin zellikle kadn ve ocuk iflilerin zarar grd ar alfl-

ma koflullar, kamuoyunu da duygusal ynden etkilemifl, din adamlarn, Victor

HUGO, Lord BYRON, Sir Walter SCOTT, Francis PLACEgibi sanatlar, dflnrl-

ri, hatta baz politikaclar ile hatta Robert OWEN, Daniel LEGRANDgibi baz fab-

rika sahiplerini de harekete geirerek, kamusal mdahaleyi ngren politikalar

iin uygun bir zemin hazrlamfltr.



15/22


Robert OWEN (1771-1858)

Robert OWEN, ailesinden 10 yaflnda ayrlarak Lond-

rada bir dokuma atlyesinde alflmaya bafllayan

bir din adamnn oludur. 18 yaflnda bir orta ile

birlikte nce kk bir ifl kurmufl, 20 yaflnda ise

ortandan ayrlarak 3 kiflinin alflt bir dokuma

atelyesinin sahibi olmufltur. 1 yl gemeden de 500

kiflinin alflt bir dokuma fabrikasnn ynetimini

stlenmifltir. Daha sonra, 1799 da ngilterenin New

Lanark blgesinde bulanan ngilterenin o dnem-

deki en byk dokuma fabrikalar sahiplerinden bi-risi olan David HALEnin yannda alflmaya bafllamfl ve ksa bir sre sonra da kz Caroline ile ev-

lenerek 29 yaflnda, ngilterenin en ok dokuma iflisi alfltran fabrika sahiplerinden birisi olmufl-

tur. Bu konumu OWENa ayrca politik bir g de kazandrmfltr.

Robert OWENn yi verim alabilmek iin makinelerinize nasl bakyorsanz, iflilerine de hi de-

ilse bir makine kadar deer vererek iyi koflullar altnda alfltrr. Bu sizin yararnzadr. diyerek ifl-

verenlere, Birlefliniz, kendi kendinizin fabrikatr olunuz. diyerek de iflilere telkinlerde bulunup,

yol gstermifltir. Kendi fabrikalarnda hi bir zorunluluu olmamasna karfln, alflma koflullarn in-

sancllafltrmfl ve bu koflullarn hukuk kurallarna dnfltrlmesi dorultusunda hem kendi lkesin-

de ve hem de uluslararas dzeyde giriflimlerde bulunmufltur. Robert OWEN, ocuk ifli alfltrma-

mak, krefller, emzirme odalar oluflturmak, kadn iflilerin alflma koflullarn zel olarak dzenle-

mek, ifli kooperatiflerin, ifli sendikalarnn kurulmasna yardmc olmak, ifli konutlar infla etmek,

iflgc sal ve gvenlii alannda nlemler almak gibi gnmzde bile ok ileri olarak nitelendi-

rilebilecek pek ok uygulamay ilk kez kendi fabrikalarnda bafllatarak, nclk yapmfltr.

flgc maliyetlerinin aflr ykselmesi, pazarlarn daralmfl ve fabrikalarnn art arda kapan-

masna yol amfltr. Yaflamnn geri kalan blmn, dflncelerini savunarak ve yazarak

tamamlamfltr.

Yukardaki metin, Owen (1972, s: iii-v) ve Aybayn (1970) verdii bilgilerden yararlanlarak hazrlanmfltr.

zelde iflilerin ve genelde toplumun korunulmasna ynelik kamusal mda-

haleler bir gereksinimden de te, artk bir zorunlulua dnflmflt.

Bylece devletler, ifl iliflkileri ve yaflamn hukuk kurallar ile dzenlemek zo-

rundakalmaya bafllamfllardr. Bu kurallar ve bu kurallara ifllerlik kazandran uy-

gulamalar, devletler tarafndan izlenilmeye bafllanacak sosyal nitelikli politikalarn

ilk rneklerini oluflturacaktr.

1802 ylnda ngilterede dokuma sanayiinde alflan ocuk iflilerin ifl sreleri

ve koflullar ynnden korunulmasn ngren ve ocuk iflilerin gnlk ifl sre-

lerini 12 saat ile snrlandran kanun, fl Hukuku alannda Dnyada atlan ilk adm

olarak kabul edilir.


16/22

19. yzyln ilk yarsndan, yzylmzn bafllarna dek uzanan dnem iinde,

eflitli lkelerde izlenilen sosyal politikalar ayr ayr ayrntlar ile aklamak yeri-

ne, bu politikalarn ortak zelliklerini belirterek, sralandrmann daha yararl ola-

bileceini dflnyoruz.

a. Devletlerce izlenilmeye bafllanlan ilk sosyal nitelikli politikalarla, ncelikle

fabrikalarda ifli stats altnda alflanlarn, alflma yaflamnn ar ko-

flullar karflsnda korunmas amalanmfltr. flilerin, kt niyetli olabile-

cei varsaylan fabrika sahipleri karflsnda ifl iliflkileri ynnden korunma-

larn ngren hukuki dzenlemelere daha sonralar ynelinmifltir.

b. Sosyal politikalarla istenilen hedeflere varabilmek iin, art arda yrrle

konulan hukuk kurallarndan yararlanlmfltr.

c. Bu yndeki politikalar, 19. yzyln ilk yarsnda, nce Sanayi Devrimini

yaflayan ngilterede izlenmeye bafllamfltr. Fransa, Almanya ve svire gibi

Sanayi Devrimini daha sonra yaflayan Avrupa lkelerinde ise, bu alanda-ki geliflmeler 19. yzyln ikinci yarsnda kaydedilmifltir.

d. Bu politikalarla, ncelikle ocuk ve kadn iflilerin ifl iliflkileri ile alflma ya-

flamnda korunmas hedeflenmifltir. Yetiflkin erkek ifliler, bu politikalar

kapsamna, ancak 19. yzyln sonlarna doru girebilmifltir.

e. Sz konusu politikalarla ocuk ve kadn iflilerin, ou kez bir arada, ayn

hukuki dzenlemelerle, ayn yn ve biimde korunmasna alfllmfltr.

f. Bu politikalar nce, dokuma ve maden gibi ilk sanayileflen kesimlerde al-

flan iflilere ynelik olmufltur. Politikalarn dier kesimlerde alflanlar do-

rultusunda kapsam, daha sonralar genifllemifltir.

g. Hukuk kurallar aracl ile, gnlk ifl srelerinin ve gece dnemlerinde

srdrlen alflmalarn ocuk ve kadn ifliler ynnden snrlandrl-

mas, en az alfltrlma yaflnn belirlenmesi, iflgc sal ve ifl gven-

liine iliflkin dzenlemelerin yaplmas sosyal politikalarn ncelikli ko-

nular olmufltur.

l. Devletler, iflilerin, ifli kesimini destekleyen kifli ve kesimler ile sendikalarn

byk bask ve mcadeleleri sonunda sosyal nitelikli politikalar izlemek zo-

runda kalmfltr.

Sanayi Devrimi ile bafllayan ve gnmze dek sregelen sanayi dneminde gi-

derek geliflen sosyal politikalarn tarihi, bir nite metninde toplanamayacak kadar

genifl kapsamldr. Ayrca, sosyal politikalarn temel konular bu kitabn ayr ni-

telerinde ifllenirken, tarihsel kklerine de deinilecektir. Bu nedenle, yanlzca sos-yal politikalara yeni yn ve biimler kazandran, zellikle yakn gemiflimizde tek-

nolojik, demografik, hukuki, toplumsal, siyasalalanlarda yaflanan olay ve oluflum-

larn bafllcalarn aflada sralandrmakla yetiniyoruz.



17/22

nde gelenleri yukarda sralandrlan tm bu olay ve oluflumlar, sosyal politi-kalarn kapsamn geniflletip, konularn oaltmfltr. Dahas, bu politikalarn ka-musal niteliine, ulusal kimliine ve uluslaras kaynaklarna yeni boyutlar kazan-drmfl, yeni aralardan yararlanlmasna, yeni finansman kaynaklarnn yaratlma-sna yol amfltr.

3. Sanayi Devrimi acaba neden bir baflka lkede deil de, nce ngilterede yaflanld?

4. fli kesimi, daha nce toplumun hangi tabakalarnda yer alan kiflilerin yer deifltirme-

si ile otaya kmfltr?

5. Fransz Devrimi ve Sanayi Devrimi, hangi yllarda yaflanlmflt?


Yakn gemiflimizde ve Gnmzde Sosyal Politikalara Yeni Yn veBiimler Kazandran Bafllca Olay ve Oluflumlar 1 ve 2. Dnya Savafllar,

1929 Ekonomik Bunalm, Farkl ekonomik sistemlerin, modellerin, yaklaflmlarn uygulamaya konulmas, Hizmet kesiminin istihdam ve ulusal gelir iindeki paynn giderek oalmas, Kendi kendine yardm hareketlerinin sendikalar, kooperatifler, tketici ve ka-

dn rgtleri vb. biimlerde rgtlenerek glenmesi, Monarfli ve meflrutiyet ynetimlerinin yerini giderek katlmc, oulcu, de-

mokratik ynetimlerin almas, Kamu ve zel sektr dflnda, kar amac gtmeyen gnll kurulufllarn olufl-

turduu nc bir sektrn domas, nfaz sistemlerinin hmaniterlefltirilmesi, Gsz tarafn zel hukuki dzenlemelerle korunmasn ngren hukuki

eflitlik ve zgrlk anlayflnn, yaygn bir uygulama alan bulmas, Yerel ynetimlerin yeni ifllevler stlenerek nem kazanmas, Bilgisayar, iletiflim teknolojisinde bir devrimi arfltran geliflmelerin

yaflanlmas, Entegrasyon(efldeyiflle globalleflme, krreselleflme) srecine girilmesi, Nfusu ok kentler, metropoller gibi byk yerleflim merkezlerinin oluflmas, ekirdek ailelerin oalmas, Toplu pazarlk, endstri iliflkileri ve sosyal gvenlik sistemlerinin kk salarak

geliflmesi, Nfus oalma hznn azalmas, yafll nfus oranlarnn ykselmesi, flgc hareketliliklerinin younlaflp, yaygnlaflmasdr.

SIRA S ZDE


18/22

zetHangi koflullar altnda oluflan ortam ifli kesimi-

nin domasna yol amfltr? Sanayi Devriminin koflullar altnda oluflan ortam,

iflikesiminin domasna yol amfl, bu kesimin ifl

iliflkileri ve yaflamnda korunma zorunluluunun

duyulmas ile devletler sosyalnitelikli politikalar iz-

lemeye bafllamfllardr.

Sanayi Devrimine dek sregelen dnemlerde de

kleler, serfler, yamaklar, raklar, imalathane a-

lflanlar, askerler, tutsaklar, gnlllergibi alfl-

ma yaflamnda yer alp, ekonomik faaliyetlerde bu-

lunan kifliler olmufltur. Ancak bu statler altnda

alflanlarn ifli snfnn kklerini oluflturduklar

sylenemez.

Sanayi Devrimi hangi alanda yaflanlan geliflme-

lerle, hangi lkede, ne zaman yaflanlmfltr?

Sanayi Devrimi; buhar, elektrik, gaz gibi keflfedi-

len yeni enerji glerinin, retim srecine uyarlan-

mas ile birlikte 18. yzyln ikinci yarsnda ngil-

terede yaflanlmfltr

Sanayi Devriminin koflullar retim srecini nasl

etkilemifltir?

ncesine gre daha hzl, daha ok, daha eflitli,daha dzgn(standart), daha ucuzreten maki-

nalar, insan ve hayvann kas gcnn, doa g-

cnn ya da bu glere dayal mekanik dzenle-

melerin yerini alarak kurulan ilk fabrikalarda kul-

lanlmaya bafllanmfltr.

Sanayileflmenin geliflip, yaygnlaflmas ile fabrika-

larda alflan iflilerin saylar hzla oalmfl ve n-

ceki dnemlerinde var olmayanyenibir toplumsal

kesim oluflmufltur.

Sanayi Devriminin ardndan alflma koflullar gi-

derek neden arlaflmfl ve yaflanlan olumsuzluk-lar neden alflma yaflam ile snrl kalmamfltr?

Fabrika sahiplerinin, aflr kr etmeye ve kapital

(sermaye) birikimine ynelmeleri, maliyet iinde

iflgc paynn azaltlmasna ynelik uygulamala-

ra yol amfl, bu yzden de alflma koflullargi-

derek arlaflmfl, iflgcnn demografik yapsn

deifltirmifltir.

alflma koflullarnn giderek arlaflmas ile ocuk

ve kadnlarn fabrikalarda yaygn ve youn biim-

de acmaszca kullanmnn, toplumsal yaflamn her

alanna olumsuz yansmalar olmufl ve byk al-

kantlara yol amfltr.

Sanayi Devriminin yaflanld dnemde geerli

ekonomi felsefesi ve kurulu hukuk dzeni, yaflan-

lan olumsuzluklara neden engel olamamfltr?

Sanayi Devriminin yaflanld dnemde geerli

klasik liberaldflnceler, devletin ekonomik yafla-

ma katlm ve karflmna karflyd. Bu nedenle de

devletler, giderek arlaflan alflma koflullarna kar-

fln, ifl iliflkileri ve yaflamn dzenlemek gereksini-

mi duymamfltr.

Kurulu hukuk dzeninin dayal olduu hukukieflitlikve szleflme serbestisiilkeleri, fabrika sahip-

leri ile iflilerin nitelikleri ve iinde bulunduklar

koflullar nedeniyle yaflanlan olumsuzluklara en-

gel olamamfltr.

Sosyal nitelikli ilk politikalarla kimlerin, hangi alan-

da, neden ve nasl korunmas ngrlmfltr?

Sanayi Devrimini yaflayan lkelerde devletler; ifli-

leri, ifl iliflkileri ve yaflamnda hukuki dzenleme-

lerle koruyabilmek iin, sosyal nitelikli politikalar

izlemeye bafllamfllardr.

56 Sosyal Politika

1

A M A

2A M A

3A M A

4

A M A

5A M A

6A M A


19/22

Kendimizi Snayalm1. Sanayi Devrimi, nce hangi lkedeyaflanmfltr?

a. Almanya

b. ABD

c. ngiltere

d. Fransa

e. Rusya

2. Sanayi Devrimi, hangi enerji gcnn retim srecineuyarlanmas ile bafllamfltr?

a. Buhar

b. Elektrik

c. Doal gaz

d. Nkleer enerji

e. Petrol

3. Koorporasyon dzeni, hangi dnemde ekonomik ya-flamn nemli bir paras haline gelmifltir?

a. 10. yy.da

b. 10-15. yy. arasnda

c. 15-18. yy. arasnda

d. 16-18. yy. arasnda

e. 18. yy.da

4. Sanayi Devriminin yaflanld dnemde, ifl iliflki-

leri ve yaflamnn hangi alannda bir olumsuzlukgzlenmemifltir?

a. alflma sreleri

b. cretler

c. ocuk ve kadn iflgc kullanm

d. Hukuki eflitlik

e. flgc sal ve gvenlii

5. Sanayi Devrimi nce hangi sektrde yaflanmfltr?a. Hizmet

b. Dokuma

c. nflaat

d. Kimya

e. Gda

6. Afladakilerden hangisi, Sanayi Devriminin retim s-reci zerinde oluflturduu deiflikliklerden birisi deildir?

a. retim srecinin hzlanmas

b. retim tekniinin basitleflmesi

c. retimin eflitlenmesi

d. retim birim maliyetinin ykselmesi

e. retimin oalmas

7. Afladakilerden hangisi, Sanayi Devriminin yaflanld- dnemde kadn iflgcnn yaygn ve youn biimde

kullanlmasnn nedenlerinden birisi deildir?

a. Saysal ounlukta olmalar

b. Ailelerin birden ok yesi ile alflmak zorunda

kalmas

c. Ucuz iflgc olmalard. Uysal ve kolay ynetilir grlmeleri

e. retim tekniinin basitleflmesi

8. Sanayi Devriminin yaflanld dnemde, hangi eko-nomik grfln hakim olduu sylenebilir?

a. Klasik liberal

b. Sosyalist

c. Kollektivist

d. Karma ekonomi

e. Yeni liberal

9. Sanayi Devriminin yaflanld dnemde hangi ilkele-re dayal bir hukuk dzeni hakimdi?

a. Hukuki eflitlik ve szleflme serbestisi

b. fli yararna yorum ve ifliyi koruma

c. Hukuki ve sosyal koruma

d. Katlmc ve karflmc devlet korumas

e. Sosyal devlet ve hukuk devleti

10. lksosyal nitelikli politikalarn konusu kimlerdi?a. ocuk ifliler

b. alflan kadnlar

c. Gen iflgcd. Dokuma sanayinde alflanlar

e. Maden iflileri

57nite 3 - Sosyal Politikalarn Tarihsel Geliflimi


20/22

Yaflamn inden

Sanayi Devrimi neden bir baflka lkede deil de nce n-

gilterede yaflanlmfltr? Bu sorunun yant 5 temel neden

erevesinde verilebilir:

a. ngiltere, sanayileflmenin iki temel kayna olan k-

mr ve demir madenleri ynnden zengin bir lkedir. Sa-

nayiin kurulup geliflmesi iin gerekli olan bu iki maden,

hem birbirine ve hem de denize yakndr. Bylece, tafln-

malar kolaylaflyor, giderler byk lde azalyordu.

b. Bu dnemde bir ok Avrupa lkesinde i pazarlar

gmrk duvarlar ile korunuyordu. Bu nedenle de ticaret

yaflam yeterince geliflememiflti. Oysaki ngilterede, tica-

ret serbestisi nedeniyle sanayileflme hi bir engelle karfl-

laflmamfl ve bu yzden de hayli geliflmiflti. ngilterenindenizcilikte baflka dnya devletlerinin nnde bulunmas

da bu geliflmeyi uyarmflt.

c. ngiltere, yeni teknolojik geliflmeler iin gerekli

kapital ynnden de zengin bir lkeydi. Byk toprak

sahipleri tarafndan tarm teknolojisinin srekli geliflti-

rilmesi, smrge lkeleriyle yaplan ticaret ve sanayi

yatrmlar iin gerekli sermayenin zaman iinde biriki-

mine yol amflt. Ayrca kredi olanaklar genifl, ileri bir

bankaclk siteminin kurulu bulunmas da, teknolojik

bulufl ve yatrmlarn finanse edilebilmesini byk l-

de kolaylafltryordu.

d. Avrupa lkeleri arasnda en genifl smrge impara-

torluuna ngiltere sahipti. spanya, Hollanda ve Fran-

saya gre Asya, Afrika ve Amerikada daha genifl pazar-

lar vard. Bu denizaflr pazarlar ngiltereye; hem sanayi

iin gerekli kapital zenginliini, hem de rettii mallar

kolayca satabilme olanaklarn salyordu. Ayrca, bu alan-

daki stnl, sanayisinin geliflebilmesi iin gerekli ham-

maddeleri ile halk iin gerekli besin maddelerini kolayca

elde edebilmesine de yardmc oluyordu.

e. ngiltere ada zerinde kurulu bir devlettir. Tarihi-

nin hemen hemen her dneminde gl donanmalara

sahip olmufltu. Bu yzden de yabanc istilalara karfl da-

ha iyi korunmufl, kendi topraklarnda hi savaflmamfltr.

Oysa ki; ayn dnemlerde Avrupa lkeleri, uzun ve b-

yk kayplara yol aan savafllar, hanedan ekiflmeleri,din ve meshep kavgalar nedeniyle yorulmufl ve dina-

mizmini yitirmiflti.

Yukardaki metin, Tanilli (1997), Aybay, (1970) ve

Gimpelin (1976) alflmalarndan yararlanlarak

hazrlanmfltr.

58 Sosyal Politika


21/22

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sanayi

Devrimi ve Koflullar bafll altnda verilen bilgi-

lerden yararlann.

2. a Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sanayi

Devrimi ve Teknolojik Geliflmeler bafll altnda

verilen bilgilerden yararlann.

3. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sosyal Po-

litikalarn Sanayi Devrimine Dek Geen Dnem

indeki Tarihsel Geliflimi bafll altnda verilen

bilgilerden yararlann.

4. d Sendikalar, 19. yzyn sonlarna doru, huku-

ken meflrulafltrlarak kurulup, kademelenmeye

bafllamfllardr. Sanayi Devriminin yaflanld

dnemlerde varolmayan bir olgudur ve bu ne-denle de doru yant deildir. Bu soruyu doru

yantlayamadysanz, Sanayi Devrimi ve Top-

lumsal Deiflim bafll altnda verilen bilgiler-

den yararlann.

5. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sanayi

Devrimi ve Teknolojik Geliflmeler bafll altnda

verilen bilgilerden yararlann.

6. d Sanayileflme sreci ile retim birim maliyeti yk-

selmemifl, tersine dflmfltr. Bu soruyu doru

yantlayamadysanz,Sanayi Devrimi ve Teknolo-

jik Geliflmeler bafll altnda verilen bilgilerdenyararlann.


Devrimi ve Toplumsal Deiflim bafll altnda ve-

rilen bilgilerden yararlann.


Devriminin Yaflanld Dnemde Geerli Eko-

nomi Felsefesi bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.


Devriminin Yaflanld Dnemde Kurulu Hu-

kuk Dzeni bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.


Dneminde zlenilen Sosyal Politikalarn Tarih-

sel Geliflimi bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.

Baflvurabileceiniz KaynaklarAbendroth,W. (1974). Avrupa fli Hareketleri Tarihi (ev.

Blent zen). stanbul: Gzlem Yaynlar.

Erkul, . (1988). Sosyal Politika Dersleri. Eskiflehir: Anado-

lu niversitesi Eitim, Salk ve Bilimsel Arafltrma a-

lflmalar Vakf Yaynlar, 1988.

Erkul, . ve Gkek-Karaca, N. (2000). Uygulamal Sosyal

Politika Dersleri Trk fl Hukuku.

Kuczynski, J. (1968). fli Snf Tarihi (ev.Galip stn).

stanbul: E Yaynlar.

Lenski, G., Lenski, J. ve Nolan, P. (1991). Human Soci-

ties An Introduction to Macrosociology. USA:

McGraw-Hill.

Pirenne,H. (1982). Ortaa Kentleri, Kkenleri ve Ticare-

tin Canlanmas(ev.fiadan Karadeniz). Ankara: Dostkitapevi Yaynlar.

Talas, C. (1981). Toplumsal Politikaya Girifl. Ankar: S

Yaynlar.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

flledikleri topraklarn ve kullandklar retim aralarnn

sahibi olmamalar, serfleri byk lde feodal beylere

baml klmaktayd. O dnemlerde nem kazanan g-

venlik gereksinimi, serflerin kendileri iin daha zgr biryaflam ve alflma biimi yaratabilmelerini neredeyse ola-

nakszlafltrmaktayd. Bu koflullarn serflerin zgr irade-

lerini byk lde snrlandrd dflncesinden hare-

ketle baz dflnce sahipleri serfleri toprak kleleri olarak

irdeler.

Sra Sizde 2

Lonca iindeki iliflkiler teammllerle kat bir disiplin altn-

da dzenleniyordu. rnein; uzun yllar uygulanmfl gra-

nit ve somaki gibi ok sert tafllarn ifllenilmesinde kullan-

lan kalemlere, zil, alpara retiminde en iyi tnlarn yara-

tlmasna, ini sanatnda mercan krmzs renginin veril-

mesine iliflkin pek ok srrn yzlerce yl ok sayda kal-

fa, usta, stad, pir tarafndan bilinmesine karfln, daha

sonraki dnemlere aktarlmamas bu rgtlerin i disipli-

ni konusunda bizle yeterli bir dflnce verebilir.

Sra Sizde 3

Bu sorusunun yant, 3. nitenin sonundaki Yaflamn in-

den bafll altnda yer verilen metinde verilmektedir.

59nite 3 - Sosyal Politikalarn Tarihsel Geliflimi


22/22

Sra Sizde 4

Krsal yrelerde yaflayan ve o dneme dek byk oun-

luu tarm ve hayvanclkla uraflan pek ok kiflinin, ku-

rulan ilk fabrikalarn kalifiye olmayan (vasfsz) ifli doku-

sunu oluflturduunu dflnebiliriz. Fabrika retimi ile re-

kabet edemeyen kk zanaat kollarnn kalfa ve ustalar

ise bu fabrikalarn yar kalifiye (yar vasfl) ya da kalifiye

(vasfl) iflileri haline gelmifllerdir.

Sra Sizde 5

Fransz Devrimi 1789 ylnda oldu. Sanayi Devriminin ise

ngilterede fabrikalarda retilen ipliklerin Avrupa piyasa-

larnda ilk satlmaya baflland 1790l yllarda bafllad

kabul edilir. Her iki devrim de ayn zaman diliminde,

18. yzyln son eyreinde yaflanlmfltr.

Okuma Paras

Sanayi Devriminde Yaflanlan Teknolojik Geliflmele-

rin Bafllcalar

Teknolojik geliflmeler, retim srecine ilk kez dokumave

madenkesimlerinde uyarlanmfltr.

1769 ile 1780 yllar arasnda ngiliz dokumacs Richard

CARTWRIGHT tarafndan imal edilenpamuk eirme ma-

kinesiile ilerin says oaltlmfl, hemen ardndan raki-

bi Edmond CARTWRIGHT tarafndan da ileri taflyan ay-gt ile dokunan kumafln sarld silindiri biraraya getiren

mekanik bir dokuma tezgah oluflturularak retim sreci

hzlandrlmfltr. Bu tezgahlara, 1769da James WATT ta-

rafndan yaplan buhar makinesiuyarlanarak retimde

byk lde hz, sreklilikve standartlksalanlmfltr.

Bylece retim makineleflerek, gnmzdekileri arflt-

ran ilk dokuma fabrikalar kurulmufltur. 1792 yl Sonba-

harnda, Avrupa pazarlarna ilk kez sunulan bu fabrika-

larda retilen iplikler, nitelii, ucuzluu, eflitlilii ve dz-

gnl (standartl) ile herkesi etkilemiflti.

Dokuma kesimindeki makinalaflmann hemen ardndan,bir dizi nemli teknolojik geliflme de kmrile demir ve

elik retimialannda yaflanld. nce, ham demir elde

etmek iin kok frnlar kullanlmaya, daha sonra da, ham

demir dvlerek, demir ve elik haline getirilmeye bafl-

land. Bu arada demiri ifllemede yeni yntemler gelifltiril-

di. Demir ve elik retiminin hzla oalfl, maden reti-

minin oaltlmasn da gerektiriyordu. Bu nedenle, ocak-

larda pek ok yeni teknik ve yntem uygulamaya konul-

du. Artk, aa direklerin yerini demir direkler, keten ha-

latlarn yerini elik teller alyor, ocaklarda demir kaplar,

taflyclar, tekerlekli arabalar kullanlmaya bafllyordu.

Demir, elik sanayi tm sanayii kollarnda kullanlan ma-

kinalarn yapm ile dorudan balantldr. Nitekim, do-

kuma ile demir ve elik sanayiilerindeki bu teknolojik ge-

liflmeler, makine yapm sanayiindeki teknolojik geliflme-

leri de etkilemifltir. Ezme, delik ama makinalar, torna

tezgahlar, bileyici, istim ekici vb. makinalar imal edil-

mifl, artk her yeni bulufl ile daha hzl, daha ok ve daha

eflitli mal reten makineler fabrika retiminde kullanl-

maya bafllanmfltr.

Daha sonraki dnemlerde, eflitli sanayi kollar birbirleri-

ni karfllkl uyarmfl, sanayileflme dalgalar halinde yaygn-

laflarak hzlanmfltr. imento bulunmufl, ABDde ilk bu-

harl gemiler ve George STEPHENSONun lokomotif ze-

rindeki alflmalar sonucu, 1830dan itibaren de ilk bu-

harl trenler ifllemeye bafllamfltr. Bylece demiryollar,kprler, kanallar, tneller infla edilerek, gemiler, liman-

lar gelifltirilmifltir. Ulaflmn hzlanp, kolaylaflmas ile ham-

madde salama ve retime pazar bulabilme alannda kar-

fl karflya bulunulan snrllklar byk lde afllyor,

hammaddeler dnyann her kflesinden sanayi merkezle-

rine taflnyor ve yn retim ise dnyann hemen her y-

resindeki pazarlara kolayca ulafltrlabiliyordu. 19. yz-

yn ortalarna doru kimya sanayii geliflerek, alimn-

yum, analin boyalar gibi yeni ara maddeler bulundu. Ay-

n yzyln sonlarnda ise nce elektrik, daha sonra da

benzin motoru itme ve iflletme gc olarak, o gne kadar

kullanlan buhar gcnn yerini alyor ve iletiflim alann-

daki geliflmeler bafllyordu.

Yukardaki metin; Dawson (1972, s: 19-31) ve Tanilliden

(1997, s. 42-43) yararlanlarak hazrlanmfltr.

60 Sosyal Politika

sosyal politika unite03

Documents