filozofija i politika

8/19/2019 FILOZOFIJA I POLITIKA

1/34

FILOZOFIJA I POLITIKA Sa stanovišta filozofije, odnos između filozofije i politike

moguće je odrediti bilo kao spoljašnji odnos, bilo kao unutrašnji. Ta dioba se, kao takva,

uspostavlja veæ počev od iskaza koji, recimo, tvrde !"# filozofija govori o politici i !$# ona je

okru%ena politikom. &azliku između unutrašnjeg !govoriti o# i spoljašnjeg !biti okru%en#

moguće je uspostavi ne samo sa stanovišta filozofije nego i sa stanovišta politike. 'rugim

riječima, opozicija unutrašnje(spolja)šnje prisutna je kako u filozofskom tako i u političkom

razumijevanju odnosa između filozofije i politike. To onda znači politika je predmet kojim se

bavi filozofija, ali i sama filozofija je, često, predmet kojim se bavi politika ili političari.

Takođe kao što filozofija *%ivi+ u okru%enju politike, isto tako i politika *%ivi+ u okru%enju

filozofije... rema tome, i jedna i druga su jedna)drugoj ne samo unutrašnji predmet nego i

nešto - spoljašnje. ini se da je, danas bar, ta opozicija spoljašnjeg i unutrašnjeg u odnosu

između filozofije i politike - nesvodiva. /na govori o diferenciranosti nji0ovi0 mogući0

odnosa. 1 ta diferenciranost sadr%i u sebi jedan a priori nije moguća nikakva velika sinteza

koja bi potpuno ukinula, poništila razliku između filozofije i politike. To, ujedno, znači da se

sada više ne postavlja !0egelijanski# nalog da spoljašnje !supstanca# postane unutrašnje

!subjekt#. 2e mo%e se, takođe, očekivati ili za0tijevati ozbiljenje filozofije, s0vaćene kao -

kako bi rekao 3rik 4eil, modernizujući, pri tom, 5egala !v. 3. 6eil 7ogi8ue de la

p0ilosop0ie, 4rin, aris, "9:;# - nekakav potpuno ko0erentni diskurs. 2aravno, ne mo%e se

očekivati ni to da se jednim takvim diskursom !u elementu filozofije prava# ustanovi nalog

!logos ili nomos# jedne umne zajednice... 'anas se ne postavlja ni nalog koji je /no što smeta u

ovakvom iskazu jeste njegova obaveznost. ?er, po , ali to

nije obavezujuæa StvarB Cato se ona !a time i filozofija# nikakvim anga%ovanjem

!ozbiljenjem# neće - ukinutiB To je nepotrebno preterivanje ili nepotrebni !levi# radikalizam.

Takođe politika mo%e da =stremi prema misli>, ali time ona neće, niti mo%e da postane

sveobavezujuća ideologija &evolucije. Akratko, mogući prelazak iz filozofije u politiku i

obrnuto, mora da se misli počev od slo%eni0, diferencirani0 odnosa koji se između nji0 !dakle,

filozofije i politike# uspostavljaju, ali ne počev od jedne 0olistički profilisane sintezeunutrašnjeg i spoljašnjeg. olitika mo%e da se bavi filozofijom na direktan ili indirektan način.


2/34

/no najgore što ona na diraktan način mo%e filozofiji da učini jeste direktno političko !ili

doktrinarno)idološko# uplitanje u njene poslove i arbitriranje. 1pak, svjedoci smo činjenice da

se politika filozofijom najčešće !i svakako najfikasnije# bavi onda kada to @ini na indirektan

način tako što, u društvu, omogućuje ili uskraćuje institucionalne uslove za samo bavljenje

filozofijom. 'rugim riječima, politička intervencija u filozofiji je, čini se, *najdjelotvornija+

onda kada uskrađuje ili značajno su%ava !institucionalne# uslove njenog samog opstanka...

D17/C/D1?E 1 '&AFT4/


3/34

momenti koji mogu da se kritikuju ali ne i da se izmene. Hritika, jednostavno, nije svemoćna.

'anas filozofska kritika *zna+ da mo%e ili da ima pravo da sve kritikuje, ali da time, suviše

često, stvari neæe biti nimalo izmenjene... ostoji ograni@enost u moæi i moguænosti izmjene

svijeta. Cato se filozofija prema ograni@enosti sveta, koji je svet politike, @esto odnosi s

indiferentnošæuB 2aime, ona sebe pokazuje indiferentnom spram politike kao ograničenosti)

koja)ne)zna)za)svoju)mjeru)i)za)sebe. 'rugim riječima, filozofija se, najčešće, postavlja

neutralno prema aktuelnim političkim odlukama i opcijama. Ca nju je to, takoreći, stvar

pristojnosti. olitika i političnost mogu da se !pragmatički# vezuju uz izvesnu filozofiju, ali

obrnuto, već, ne bi bilo doličnoB


4/34


5/34

su povezane baš onim početnim uslovom, da je čovjek i političko biće !5omo politicus# i

religiozno biće !5omo religiosus#. Treba naglasiti kako uvijek postoji mogućnost napetosti

između vjerski0 zajednica kao institucija i političke vlasti. 'o takvi0 napetosti dolazi onda

kada tendencije jedne od institucija prijeđu u djela i kao takva počinju se nametati nad

drugom, a onda druga uzvrati istom mjerom. Svaka dr%ava 3A na poseban je način regulirala

odnose s religijom. 3vropska unija je ostavila u nadle%nost svakoj članici pojedinačno da

uređuje odnos dr%ave i religije. Jez obzira na principe, među kojima je i zabrana

diskriminacije na vjerskoj osnovi, evidentno je da status svi0 religija u pojedinim zemljama

nije isti, odnosno pojedine religije su zakonom privilegirane u odnosu na druge. A Ji5 nas se

često postavlja zabrinjavajuće, upozoravajuće, alarmantno pitanje odnosa dr%ave i religijski0

zajednica, !pre#dominantnog polo%aja religije u b0. društvu, ugro%enosti sekularnog karaktera

b0. dr%ave i društva putem vjeronauke u školama i tome slično. 1 ta pitanja najčešće bivaju

postavljena ne samo površno, fragmentarno i sporadično nego i u negativnom kontekstu i s

ovim ili onim političkim i, što je još gore, ideološkim =predumišljajem>. =Jogu Jo%je, caru

carevo> poslovica je koja se razvila iz jednog društveno)političkog konteksta ali sasvim

sigurno to nije koncept koji je dao dugoročno odr%iv odgovor izgradnje zdravog društva. Eli

to mo%e biti kratki izraz stajališta o odnosu politike i religijski0 zajednica, te udjelu kojim bi

one trebale utjecati na politiku u dr%avi. ?asno je da su te svije institucije nerazdvojive, ali

mora se znati gdje je granica nadle%nosti, ovlaštenja i javne odgovornosti. Hako piše 3ric0

Dromm u knjizi Zdravo društvo, čovjek je u stalnom ostvarivanju strasti za potčinjavanjem

!mazo0izam# ili za dominacijom !sadizam# koje nikada ne vodi zadovoljenju. Strasti imaju

unutrašnji dinamizam i zato što nikakav intenzitet potčinjavanja ili dominacije !ili

posjedovanja ili slave# nije dovoljan da proizvede osjećaje identiteta i jedinstva, sve se više i

više za tim te%i. Hrajnji rezultat ovi0 strasti je poraz. 1ako 3ric0 Drom ne pokazuje osobno

priznavanje Stvoritelja, moram kazati kako je sjajno opisao upravo ono što je Iospodar svi0

svjetova, Stvoritelj,


6/34

savremenog svijeta je mo%da prva potpuno svjetovna kultura u ljudskoj istoriji. 7judi su

potisnuli svijest i interesovanje za osnove ljudske egzistencije. 7judi se ne interesuju za

smisao ljudskog %ivota, za njegovo rješenje. . &eligiozna =renesansa>

mo%da je najgori udarac koji je monoteizam do%ivio. 1ma li većeg skrnavljenja nego kada se

govori o Svevišnjem, kada se uče molitve da bi se od Joga stvorio partner u poslu, da bi se

=prodavala> religija isto kao što se prodaje sapun. /vako je 3ric0 Drom pisao o religiji prije

:N godina. kada je u pitanju naš društveni %ivot, a gotovo i porodični. Aspje0 je definiran

kroz društveni kontekst ekonomije utemeljene na sticanju profita, finansijski sistem kroz

zajmove i kamatu, politički sistem utemeljen na moći i uticaju pret0odnog i vojnoj sili kao

podršci. Suštinska pitanja šta je ispravno a šta pogrešno ostavljena su religiji, institucijama

religijski0 i vjerski0 zajednica, kao da je dugoročna odr%ivost društva moguća na temelju

podijeljeni0 ličnosti jedna koja će ostvarivati profit, %ivjeti od kamata, donositi odluke da bi

štitila svoj način %ivota ma šta to značilo i druga, priznavaće ?ednog Joga - Stvoritelja cijelog

svijeta i svega stvorenog, i povremeno moliti se, tra%iti oprost za grije0e i tra%iti pomoć od

svog Stvoritelja. Hao da Stvoritelj nije dao uputu ljudima šta je ispravno a šta pogrešno u

nji0ovoj zaradi, u nji0ovim međusobnim odnosima, i kao da čovjek ne bi trebao urediti

društveni i porodični %ivot na temelju ti0 instrukcija. 2a %alost, savremeni čovjek misli da je

našao formulu u kojoj bi od Stvoritelja uzeo ono što on misli da mu treba, a ne ono što njegovStvoritelj zna da mu treba. Stvoreno biće se umislilo, osililo, i čovjek demonstrira

svakodnevno svoju neza0valnost. itanje je ima li čovjek snage da se preispita, da prvo sam

sa sobom napravi obračun, logičan obračun. Fta je to čovjek zaslu%io da bi tra%ioK ovjek

malo misli ili ne misli uopće da ima dušu, i da iako je ne vidi, ona mora imati svoje mjesto u

njegovom %ivotu, privatnom i društevnom. 1nače će patiti. 'ruštvene institucije savremenog

društva nisu dugoročno odr%ive. /ne nisu u stanju da usmjeravaju izgradnju zdravog društva.

7iberalna demokratija vodi društvo u igre bez granica. ovjek nije u stanju igrati te igre a da potpuno ne zaluta. 'anas svjedočimo da su mnoge vlade legalizirale ili legaliziraju istospolne


7/34

brakove, prostituciju, alko0ol i droga su odavno postali biznis a kamata !zarada bez rada# i

igre sa kursnim tečajevima i berzama postala izvor otimanja tuđeg rada a da se niko ne mo%e

tome usprotiviti. Cadovoljenje strasti koje iz tog proizilazi vodi tome da najbolji igrač mo%e

zaraditi sedmično više od "NN.NNN,NN eura, a najbolji radnik, na primjer rudar, jedva ".NNN,NN

eura, ili in%enjer, ljekar - nekoliko 0iljada eura. To nije ni logično, ni normalno. 4iše

vrednujemo strast, zabavu od korisnog društvenog doprinosa. 'a ne govorimo o milionerima i

milijarederima koji zarađuju za0valjujući činjenici da kapital upravlja ljudima umjesto da

ljudi upravljaju kapitalom. 'akle, ne govorim o tome da je nemoguće društvene institucije

organizirati tako da postoje administracije koje kreiraju pravila naši0 svakodnevni0 odnosa i

pru%aju usluge građanima, a da u isto vrijeme religijske zajednice budu organizirane kroz

odvojene institucije. Eli ne vidim da je moguće naći dugoročno odr%ivo rješenje a da se ne

poštuju granice dobra i zla, pravde i nepravde, dozvoljenog i nedozvoljenog, ispravnog i

pogrešnog koji je odredio sam Stvoritelj, /naj koji zna ono što ljudi ne znaju.


8/34

T/


9/34

Platon i Aristotel

laton je prvobitno nastojao da zasnuje idealnu zajednicu na principu vladavine mudrosti

kaonajviše vrline, vladavinu filozofa)upravljača, smatrajući da je tako istovremeno moguće

izmiritietiku i politiku. To je osnovna ideja i sadr%aj njegove Države. A Državniku

je takav sistem još uvek smatrao idealnim, ukoliko bi se uspelo pronaći mudrog dr%avnikaG

takvog ne bi trebalo ograničavati nikakvim zakonima, jer oni uvek znače prosek, anatprosečne

ljude ne bi trebalo sputavati

osrednošću.Eli, pošto je zak ljuč io da su mud ri i sposo bni u pravl jači koje ne

bi t rebalo ograničavatinikakvim pravilima retki, i da bi mo%da čak i oni podlegli

s tras t ima, la ton je u Državniku izlo%io drugo po redu najbolje uređenje, u kojem bi i

obični ljudi mogli dobro upravljati. inilibi to na taj način što bi u zakone uneli ono što rade

mudri dr%avnici u drugim zemljama.Stičući iskustva, laton je morao sve više da napušta

svoje ideale. Preokret do kojeg je došlo u njegovim s0vatanjima izra%en je u Zakonima.

latonovo razočarenje u političare uvrstilo ga je među filozofske rodonačelnike

jedne velikeideje, ideje o vladavini zakona oni koji su pret0odno bili upravljači sada su

sluge zakona, jer od toga više nego od ičega drugoga zavisi i odr%avanje i propast

dr%ave.Eristotel se u Politici opredelio za vladavinu zakona iz isti0 razloga iz koji0

ju je laton podstare dane pri0vatio kao najbolji oblik uređenja za smrtne ljude sa njima

svojstvenim manama.Eristotel je smatrao da nije dobro da vr0ovna vlast uopšte pripada

čoveku a ne zakonu, zatošto je čovekova duša podložna strastima za0tevati da vlada zakon,

znači za0tevati da vlada bog i um , a za0tevati da vlada čovek znači dopustiti i %ivotinji da

vlada. /ni koji tra%e pravdu,tra%e sredinu , a zakon je sredina. A vezi sa zakonima, Eristotel

je zapazio problem koji je i danas aktuelan kako obezbediti dazakoni budu dobri , kako

osigurati da oni koji i0 donose budu zaista sposobni za toK ?er, akosu zakoni rđavi, onda se

stavom o vladavini zakona ništa ne rešava.Svojom teorijom o praktično najboljem

obliku vladavine i dr%avnog uređenja, Eris tote l jepokušao da da odgovor na ovo pitanje, ali je njegov zaključak na kraju da vr0ovna vlast ipaktreba da pripada

mudro sastavljenim zakonima, dok nosioci vlasti !bilo da i0 ima jedan ili više#treba da

raspola%u tom vlašću samo utoliko ukoliko zakoni nisu precizni, jer nije lako opštim

odredbama obu0vatiti sve pojedinačne slučajeve.1pak, ostaje pitanje kakvi treba da budu

mudro sastavljeni zakoni i taj problem i dalje ostaje problem. rišćanska učenja

su veoma mnogo doprinela da biblijska ideja o bo%anskoj vladavini

posredstvom zapovesti postane jedan od temelja zapadnoevropske civilizacije. 2o, borbazavladavinu zakona i demokratiju bila je dugotrajna.A periodu nastajanja moderne teorije


10/34

demokratije i prvi0 demokratski0 ustanova u novomveku, o%ivele su i stare rasprave o

prirodnom i ljudskom i pozitivnom pravu, o odnosu morala iprava, prava i sile, o čovekovim

prirodnim pravima koja pozitivno pravo mora poštovati, itd.1deja o vladavini prava postala

je osnova moderne teorije ustavnosti i pokreta koji su seborili za ostvarivanje te ideje,

kao i instrumentom borbe protiv kraljevskog apsolutizma.


11/34

ARISTOTELOV POJAM POLITIKE 5eleni su u povijesnom 0odu od 0omerovskog doklasičnog polisa postavili kriterije određivanja pojma politike kao oblika ljudskog praksisa ".Irađanski status slobodni0 i jednaki0 građanaG $. 2aizmjeničnost vladanja i pokoravanja svi0građana u dr%avi kao političkoj zajedniciG O. Sloboda vijećanja građana o opštim stvarima iinteresima polisaG P. &acionalnost i argumentativnost u javnoj legitimaciji interesa kao osnova

političkog djelanjaG Q. Cajedničnost u odlučivanju i briga o djelanju institucija polisaG :. /pštedobro kao ultima ratio politike. Ti kriteriji bili su ontička baza Eristotelovog ontološkogutemeljenja politike kao oblika praksisa koji na totalizirajući način proizvodi za čovjeka bitnidio zbiljnosti. olitiku je Eristotel s0vatio kao jednu regiju ozbiljenja ljudskog bitka. Svojimontološ) kim ustrojstvom ona čovjeku nije transcendentna, nego je imanentna. Hao što

politiku razumije kao totalizirajući oblik ljudskog praksisa, Eristotel tako i filozofskurefleksiju politike postavlja u samo središte vlastite praktičke filozofije. Eristotel za nju imaspecifi kovani izraz 0e politike !u smislu politička znanost ili filozofija#, koji je razlikuje od ta

politika !u smislu samog političkog djelanja#. Eristotelovo strukturiranje pojma ta politika

posve je drugačije od strukturiranja potonjeg modernog pojma politike. Ta politika nijeosamostaljeni oblik praksisa. 5elada klasičnog polisa još nije povijesno iskusila oneunutrašnje diferencije u druš) tvenosti, koje će oblikovati temelje modernog praksisa politikediferenciju građanskog društva i dr%ave, razliku čovjeka kao bourgeois i citoMen, te razliku

politike prema moralu, pravu i ekonomiji, koja mo%e napredovati do suprotnosti i opreke.Eristotelova je 0e politike !politička znanost# bitno drugačija od moderne Rpolitičke fi lozofi

je. 5elenska društvenost, koju refl ektira njegova 0e politike, dvoslojna je !domaćinstvo i polis#. 1zmeđu njezina dva elementa nema bitne napetosti, jer i0 vezuje jedinstveniobičajnosni du0. 1ndividualnost nije izvor društvenosti, kao u modernim društvima, nego se

pojedinačni ljudski karakter !eet0os# prema mjerilima predestinirani0 navika i običaja !et0os#odjelovljuje u domaćinstvu i polisu, kao rudimentima onoga što će tek u tzv. 0elenističkom polisu postati osnovom opreke privatnog i javnog %ivota. Cbog toga, kod Eristotela 0e politikeizra%ava organski karakter ta politika, zapravo sklad samoniklog i racionalno refl ektiranog

političkog djelanja, tj. običajnosnu supripadnost praksisa pojedinca, domaćinstva i polisa.Supripadnost tri poretka djelanja, da bi uopšte bila moguća kao povijesni način %ivota nekoganaroda organizovanog u polis, mora se očitovati u svojstvenom imanentnom logicitetu.Eristotel ga otkriva kao dijalektičku supripadnost logički0 kategorija opšteg, posebnog i

pojedinačnog. olitika je djelanje opštega, ekonomija djelanje posebnoga !domaćinstva# ietika djelanje pojedinačnoga !individualni karakter, eet0os#. /rganskom supripadnošću ta tri

poretka djelanja omogućuje se ljudska zajednica !polis#, koja se neće raspasti djelovanjemsvoji0 unutrašnji0 razlika. 2aprotiv, razlike !ako nijesu napredovale do nepomirljivi0 opreka itako producirale potenciju građanskog rata# čine da polis bude moguć kao %iva dinamičkazajednica kolektivnog %ivota, koja sami politički legitimitet priznatosti prava na diferencijučini vezivnim tkivom običajnosnog jedinstva %ivota polisa. To otkriće čini spekulativnikarakter Eristotelovog pojma politike. 'oći do toga otkrića i fi lozofski rekonstruirati njegov

bitni karakter nije moguće bez čvrstog misaonog posjeda logički0 kategorija identiteta,neidentiteta, razlike, suprotnosti i protivrječnosti. 2a%alost, današnji Eristotelovi i uopštečitaoci fi lozofi je uglavnom ne vladaju tim kategorijama. Eristotel političku fi lozofi ju !0e

politike# oslovljava kao tec0ne, ali i kao episteme, kao Rpolitičko umijeće i Rpolitičkaznanost. Takvo imenovanje mo%e biti neobično samo savremenom čitaocu koji ne zna da kod


12/34

5elena još nije postojala razlika između Rpolitičkog mišljenja kao Rte0nologije vladanja iRpolitičkog mišljenja kao fi lozo) fi je o političkim stvarima. Jitnije je da se ontologijskikarakter 0e politike zadobiva iz njezine bitne pripadnosti u ta ant0ropeia p0ilosop0ia iliant0ropina p0ilosop0ia !filozofi ja o ljudskim stvarima#. Tako je Eristotel, ne slučajno,označava na kraju R2ikoma0ove etikekada obezbjeđuje tematski prijelaz na Rolitiku.raktička fi lozofi ja kao ant0ropina p0ilosop0ia nije agregat, niti se mo%e odrešito razlo%iti naznanosti politike, ekonomije i etike !0e politike, oikonomia, et0ike#, jer predmetna polja ti0znanosti stoje u organskom jedinstvu. /rgansko jedinstvo poredaka djelanja podrazumijevada nji0ova %ivotnost pulsira u svim dijelovima cjeline djelanja. 'ijelovi se dakako uzajamnorazlikuju, kao što se pojedinačno razlikuju od cjeline, jer cjelina mo%e %ivjeti samo kaorazdijeljena, ali ujedno kao jedinstvena. Taj suštinski logos običajnosnog praksisa, kaonajizvorniji predmet Eristotelove praktičke fi lozofi je, ujedno je i paradigma zasnivanja

praktičke fi lozofi je. /no političko je najviša svr0a praktičkog, sjedinjavajuća forma praksisauopšte, u koju se, kao u mjesto vlastite istine i smisla, ulivaju druge forme praksisa

!individualni praksis i praksis domaćinstva#. 3tika !kao znanost o individualnom praksisu, zakoju Eristotel uostalom ni nema posebni izraz, nego joj predmet određuje nazivom ta et0ika# iekonomija po svom svr0ovitom određenju spadaju u cjelinu znanosti 0e politike. remakontekstualnim određenjima 0e politike u u%em smislu mo%e se s0vatiti kao fi lozofi ja

politike, a u širem smislu kao praktička fi lozofi ja !ako se razumije da su etika i ekonomijadva predmetna polja čiji telos vodi u političko polje#. A pogledu toga ne mo%e zbunitičinjenica da Eristotel vrlo različito imenuje samu 0e politike. ?ednom je ona Rnauk o politici!0e politike dMnamis# Rrazumijeće i razmatranje politike !politike dianoia kai t0eoria#G treći

put se govori o Ronima koji znanstveno umuju o politeji !tois peri politeias p0ilosop0ousin#

A R2ikoma0ovoj etici riječ je o filozofiji polisa kao 0e politike Dilozofija politike uEristotela, kao središte praktičke fi lozofi je u cjelini, znanost je o uslovima mogućnostiumskog praksisaON, tj. eupraksije !valjanog djelanja#. ojam prais, te time i ta politika kao

prais, čvrsto je određen nizom kriterija kod Eristotela !"# ontološkim statusom prais,zajedno s tvorenjem !poiesis#, pripada regiji bića koja Rmogu biti i ne biti, za razliku odonoga što je Rpo nu%nostiG !$# praktički %ivot !bios praktikos# razlikuje se od %ivota u%ivanja!bios poietikos# i misaonog %ivota !bios t0eoretikos#G !O# Rpsi0ološ) ki korijen praksisa jeodnos %elje !oreis# i uma !nous#G !P# specifični model misaonosti praksisa, tj. praktičkomišljenje je p0ronesisG !Q# istina u praktičkoj spoznaji imenuje se kao nastojanje !diois# iizbjegavanje !p0Mge#G !:# za razliku od teorijske i poietičke nastrojenosti čovjeka, prais seodređuje kao praktičko stanje !0eis praktike# 2apokon, prais je moguće fi lozofski misliti usmislu met0odos politikeO" zato što njegovo uspostavljanje počiva na mogućnosti misaonosti.Eristotelov met0odos istra%ivanja praktičkog, tj. politike nije platonički niveliran u opštojkoncepciji dijalektike, jer mu je specifični ontološki status uočen već u samom opstojanjuideje o razboritosti !p0ronesis# kao praktičkom mišljenju, kao logičkom konstituensu

političkog djelanja. Cbog toga se kod Eristotela, a to je fi lozofska propozicija za cijelu potonju povijest političke fi lozofi je, fi lozofi ja praksisa !politike# mo%e zasnivati samo kaomišljenje praktičkog mišljenja, kojemu je metoda nu%no samoosvješćivanje praktičke svijestičovjeka, tj. podizanje predstavne svijesti o praktičko)političkom do pojmovne svijesti.


13/34

fronetičkog karaktera politike. raktička, tj. politička fi lozofi ja za Eristotela nije ništa drugonego fi lozofski refl ektirana fronetičkost praksisa politike. 'rugim riječima, polazišteEristotelovi0 istra%ivanja je već raspolo%iva mogućnost praktičkog, tj. političkog znanja. /na

je već realno data kao predstavna fronetičkost u 0elenskom klasičnom polisu, te čini njegovetemelje i %ivi kao vodeći način političkog mišljenja među 5elenima. Hod Eristotelovi0

prijet0odnika, u prvom redu kod latona, ona je podignuta na višu logič) ku razinu reflektovane !pojmovne# fronetičkosti. Hod samoga Eristotela, dovedena do pojma, ta sefronetičkost najprije pokazuje kao jedna od dianoetički0 vrlina !uz sop0ia i sMnesis#, te kao

jedan od pet načina Rkojima duša posti%e istinu s pomoću izrijeka ili nijekanja. 0ronesis jenačin spoznaje u praktičkom području, tačnije, misaonost samoga praksisa, tj. kultivisana refleksivna praktička sposobnost !praktike 0eis# promišljanja !bouleusis, odlučivanje# o dobromili lošem djelanju. To promišljanje nije ni teorijsko znanje, niti umijeće, nego je specifičninačin misaonosti djelanja. Hod individualnog djelanja fronetička valjana sposobnost djelanjanosi samo ime p0ronesis, bilo da je ona s0vaćena kao jedna od vrlina, bilo kao misaona

osnova svi0 vrlina. A praksisu domaćinstva ta fronetička moć nosi ime oikonomia. A praksisu polisa ona ima različita imena, prema svojstvenim područjima djelanja !"# Eko se odnosi na politič) ko djelatno mišljenje građana uopšte, ona je politička razboritost !politike#, koja se prema sferama u kojima građani djelaju dalje razdjeljuje na !a# razboritost građana uskupštinskom vijećanju !bouleutike, promišljajna razboritost# i !b# razboritost građana usudovanju !dikastike, sudbena razboritost#G !$# Eko se razboritost odnosi na praksisupravljanja polisom, onda je ona upravljačka !arc0itektonike p0ronesis#. Judući da jeupravljanje polisom u prvom redu djelatnost zakonodavstva !nomot0esia#, onda je upravljačkarazboritost ujedno i zakonodavna !nomot0etike p0ronesis#'ovođenje do pojma ovi0

fronetički0 moći praksisa polisa, tj. dovođenje spontanog predstavnog znanja do pojmovnogznanja je predmetno polje fi lozofi je politike i osnovni ključ njezinog zasnivanja. Taj se ključi u metodskom i u sadr%inskom smislu, kao fi lozofski refl ektovana fronetičkost realnog0elenskog praksisa, mo%e i mora osvjedočiti kako na paradigmatskim oblicima postojeći0

politeja vlastitog vremena !Sparte, Hrita i Hartagine#, tako i na refl ektovanoj fronetičnostilatonovi0 fi lozofski0 uvida iz Roliteje i RCakona, na 5ipodamovoj projekciji idealnog

polisa, ali i na mnoštvu 0elenski0 refl ektovani0 stavova o različitim problemima 0elenskogiskustva politike. 2apokon, pojmovi polisa, politesa i politeje fi lozofsku punoću svoga smislazadobivaju iz predo) čenog pojma politike. laton smatra da je za idealnu dr%avu jako va%an

proces obrazovanja i vaspitanja mladi0 ljudi i da je na prosvetnim radnicima va%an zadatakotkrivanja kvaliteta i sposobnosti u mladim ljudima i nji0ovog raspoređivanja namesto koje ćeim najviše odgovarati i na kome će najviše moći da doprinesu dr%avi. o latonu u idealnojdr%avisvako treba da radi ono što najbolje ume a laton misli da će tada i ljudi u dr%avi bitisrećni mada njemu nji0ova srećai nije baš bitna. / kakvim ustvari to mestima u dr%avi latongovoriKo laton postoje tri sloja ljudi i podela na ta tri sloja vezana je za onu podelu dušekoju smo već pomenuli.Tako prvi sloj ljudi, 0ranioci dr%ave, radnici, koji su najni%i sloj ljudisu pod uticajem po%udnog dela ljudskeduše. /ni rade, zarađuju i troše zbog zadovoljstva i

pretstavljaju ekonomski oslonac dr%ave. 2ji0 ima najviše inji0ovo školovanje najkraće traje.ostavlja se pitanje da li će 0ranitelji dr%ave biti srećni svojim polo%ajem u dr%avi.laton je

mislio da 0oće iako kao što smo već pomenuli nije mu bitna sreća pojedinca.'rugi sloj su branioci dr%ave, kasta vojnika, kod koji0 je najva%niji deo duše voljni deo a vrlina koju


14/34

posti%u0rabrost. /ni su stub dr%ave u fizičkom, vojnom smislu i brane dr%avu kako odspoljni0 tako i od unutrašnji0opasnosti. Jranilaca je manje i nji0ovo školovanje je du%e.Trećisloj je po latonu vr0unski sloj i čine ga filozofi - ljudi kod koji0 je najrazvijeniji deo umnideo i koje bitrebalo postaviti za upravljače dr%ave. laton je dakle smatrao da dr%avom trebada upravljaju filozofi. 2ji0 je naravnonajmanje i nji0ovo školovanje je najdu%e. A ovu klasuspadaju i pedagozi. Hod ovog dela latonove teorije idealnedr%ave nailazimo na problemkoga je i laton bio svestan a to je da filozofi ne %ele da budu vlast. Tu definitivnovidimorazdvajanje između onoga što neko ume da radi i onoga što neko voli. laton je smatrao dafilozofi treba da se%rtvuju i preuzmu odgovornost.A svom dijalogu pod nazivom U'r%avaUlaton ka%e da kada bi postojala ovakva raspodela u dr%avi i kada bisvako radio šta trebauspostavila bi se pravičnost dr%ave, a dr%ava zapravo i postoji samo ako je pravična.ojamdr%ave, politeia je pojam zajednice koja se pokorava zakonima.A svom poznom spisuUCakoniU laton malo smekšava i pribli%ava se Eristotelu, pristajući na model nečegašto jerealno moguće

HEGELOV POJAM POLITIKE &azumijevanju 5egelovog pojma politike moguće je pristupiti polemički, budući da u novijim istra%ivanjima njegove praktičke, tj. političke filozofi je dominira uvjerenje o >defi citarnostiL kategorija logike na tom području fi lozofi je,koja je >defi citarnostL onda za0tijevala >razvijanje novi0 kategorijaLVO, što je imalo za

posljedicu da kod 5egela i metafi zika i praktička fi lozofi ja imaju >svojevrsnost iizvornostLVP, te 5egelovu bliskost Eristotelu, budući da se i kod njega praktička fi lozofi jazasniva kao nesvodiva na metafi ziku. 2oseća teza te interpretacije ne stoji. >1deja dobrogL u

>2auci logikeL obezbjeđuje ontologičko zasnivanje praktičkog !političkog# ljudskog znanja,na pretpostavci logiciteta ljudskog djelanja. Hao kod Eristotela, i kod 5egela ljudsko djelanje!5andeln# jeste ljudsko djelanje samo na temelju mogućnosti opstojanja onoga logič) kog!fronetičkog, prudencijalnog# u njemu, jednako kao što je na temelju te moguć) nosti mogućai fi lozofi ja o djelanju. To) "Q

pikaL i potonja povijest topike kao discipline dovoljno posvjedočuju taj stav. ideje dobraL u >2auci logikeL. Cato promašuje prigovor o 0ijatusu između 5egelove >metafizikeL i >praktičke fi lozofi jeL, kao što se i dramatično iskazuje intepretacijska nemoć da serazumije 5egelovo spekulativno zasnivanje ontološke izvornosti čovjekovog praktičko)

povijesnog svijeta. Ca 5egela, dakle, ljudska volja ima vlastiti logicitet. 1ma ga time što samavolja jeste moć ljudskog 0tijenja da sebi samom da umski smjer, da sebe potčini vođenjuumskim svr0ama !>ideja dobraL#. 4olju nije moguće, ni potrebno >logiziratiL, jer ona niječista intelektualna djelatnost. 2jezina intelektualnost !logičkost# mo%e nastati samo iz njezine

prijemčivosti za umnost svr0e koja je vodi u djelanju. Amnost svr0e volje je ono što

omogućava da se volja mo%e prirediti kao predmet logičkog uvida. ?edinstvo logicitetadjelatnog ispoljavanja volje i fi lozofskog tematskog uvida u taj logicitet za 5egela je


15/34

praktička ideja, tj. fi lozofsko znanje o praktičkom znanju. /no što daje da bude moguć samlogicitet djelanja sadr%ano je već u ideji volje, tj. 0tijenja sposobnog da sebi da misaonu formui vođstvo. 1deja volje rudimentarno je razvijena u antičkom pojmu p0ronesis, nagona koji jekultiviran, tj. podlo%an moći uma ili razuma, te je time samoopredeljujući da sebi mo%e datisadr%inu i uposebiti se u opstojećem svijetu djelanjem. 7ogicitet djelanja kao ideja volje jesami fronetički !prudencijalni# karakter ljudskog djelanja, moć čovjeka da iz izvjesnosti osvojim djelatnim svr0ama postavi praktičku zbiljnost vlastitog svijeta u njegovim moralnim,

pravnim, ekonomskim i političko)dr%avnim stranama. 7ogicitet fronetičkog karakteraljudskog djelanja tematski je bio istra%en u Eristotelovoj analizi praktičkog silogizma, poduprttopičkim razmatranjima logičke prirode dijalektičkog silogizma. 5egel fi lozofskumjerodavnost te analize posvjedočuje u vlastitom učenju o zaključku djelanja !Sc0luss des5andelns#, ali taj zaključak više ne mo%e počivati na topičkom zasnivanju praktičkogsilogizma, kao kod Eristotela, nego mora biti izveden iz modernog uvida u slobodu kao načinčovjekovog bitka, iz razvijene i obrazovane fenomenologije volje. rva premisa misaonosti

djelanja ne mo%e biti topič) ka !izvedena iz va%eći0 ljudski0 mnijenja o svr0ama#, negosubjektivna i individualistič) ka, kao odnos bilo koje moguće svr0e prema zbiljnosti, a druga

premisa je samo djelanje u zbiljnosti. Caključak djelanja je nji0ovo posredovanje kao postojanje praksisa u svojim različitim oblicima. Time je kod 5egela dat cijeli >formalniL program misaonosti modernog praksisa, data je njegova noseća logička struktura. &azvijanjete strukture u njezinim konkretnim određenjima modernog povijesnog svijeta ne spada više unauku logike, u uvid u noseći kategorijalitet ideje, nego u fi lozofi ju objektivnog du0a. 1stotako, logičko razvijanje zaključka djelanja omogućilo je uvid u izvorni kategorijalitet

praktičke ideje. Taj stav je onto)logički sukus 5egelove >praktičke fi lozofi jeL. &azvijanje

ontologičkog sukusa njegovog mišljenja modernog praksisa, tj. objektivnog du0a za0tijevalo je samo jedno posredovanje, da bi mišljenju uopšte mogao biti pristupačan moderni praksis usvojoj biti, posredovanje razvijanjem real)fi lozofskog područja subjektivnog du0a. Središnji

pojam u kojemu to razvijanje vr0uni i otvara tematiku modernog praksisa, kao njegov izvorniuslov i smisao, jeste pojam slobodnog du0aOO. OO 5egel, 3nciklopedija fi lozofi jski0znanosti, WW PV")PV$, ": 1nterpretaciju moderne društvenosti čovjeka 5egel nije mogao

prirediti ni iz starog nasljeđa Eristotelove antropologije zoon politikon, niti iz novijeg nasljeđa5obsove antropologije izolovanog egoističkog pojedinca. 'akako, za 5egela je akceptabilnoEristotelovo fi lozofsko uvjerenje o mogućnosti da čovjek najviši vlastiti telos postavi udruštvenosti, ali ne i da se taj telos realizira bilo kojim oblikom suspenzije razvitka

pojedinačne, subjektivne volje. /d 5obsa je akceptabilna ideja individualne slobodne voljekoja samu sebe postavlja kao >neposrednu pojedinačnostL i najvišu vlastitu svr0u, ali ne i5obsovo uvjerenje da posredovanje pojedinačne volje do opšteg određenja nu%no impliciranapuštanje stanovišta izvorne slobode pojedinca. Ca 5egela kapitalno modernosamoodređenje čovjeka sadr%ano je u moći čovjeka da u posredovanju od pojedinačnog doopšteg ne gubi vlastitu slobodu, nego je postavlja kao vlastiti praktičko)povijesni svijet.

2ajviše određenje čovjeka je >slobodni du0L, tj. slobodna volja ili >slobodna inteligencijaL. 2ije riječ o tome da ljudi imaju ideju slobode, nego da ljudi jesu ideja slobodeB Takav pojamčovjeka mora biti pozni rezultat antropološke samorefl eksije i povijesti fenomenologije volje.

ovijest te samorefl eksije, koja je ujedno i povijest volje, daje da se praktično 0tijenječovjeka kao nagon koji tra%i zadovoljenje, mo%e podići do nivoa individualnog karaktera, tj.


16/34

du0ovne svijesti čovjeka koja je postigla modernu izobra%enost nagona. Ta svijest zna svijetmodernog praksisa, tj. objektivnog du0a kao svoj svijet, postavljen po vlastitoj slobodi i onatra%i svoje zadovoljenje u moralnom, pravnom, političkom i ekonomskom poretku djelanja.Takav moćni povijesni za0tjev za slobodom već je učinio da se svijet feudalne običajnostiraspadne na samostalna polja praksisa, koja se oslobađaju stega jedinstva, te%e samostalnomrazvitku, te međusobno uspostavljaju razlike, koje mogu napredovati do nepomirljivi0 opreka.&ana građanska fi lozofi ja dijelom je taj proces raspada jedinstva praksisa refl ektirala kao

propast 0armonije praktičkog svijeta, dijelom je poimala i opravdavala nu%nost uzajamneemancipacije polja praksisa !od


17/34

njezino supstancijalno jedinstvo. Irađansko društvo nije područje pune realizacije slobodeindividualnosti, nego je jedna kompleksna cjelina društvenosti sazdana na posredovanju dva

principa građanskog društva. rvi princip je pravo posebnosti individue da svoje interese postavi sebi kao najvišu svr0u. 'rugi princip određuje da se 0tijenje realizacije svr0aatomizirani0 individua mora pojaviti u uzajamnom posredovanju, kojim se posti%e formaopštosti na način jedne posredovane zajednice. Tu zajednicu 5egel naziva >dr%avom iznu%deL !tj. spoljašnjom ili razumskom dr%avom#. Irađansko društvo je opšti susret privatni0osoba, koje u djelanju uzajamnom upućenošću grade sistem opšte povezanosti, zavisnosti inu%nosti, kao !"# sistem potreba, koji se odr%ava za0valjujući jednom elementu slobode usebi, kao !$# moć pravosudne zaštite vlasništva, te kao !O# dodatnu zaštitu onoga zajednič)kog pomoću institucija policije i korporacijeOP. Svi bitni elementi modernog pojma politikena djelu su u 5egelovoj eksplikaciji dr%ave kao sintetičke forme moderne običajnosti, koja jeostvarenje supstancijalne slobode. Središnji element toga pojma je određenje čovjeka kaograđanina !citoMen#, a ne OP 5egelovi duboki uvidi u bit građanskog društva pokazuju se na

osobit način u analizama toga društva kao sistema potreba, u razumijevanju načina na koji se poietička moć čovjeka sjedinjava s praktičkim moćima, tvoreći jedno od moderni0 određenjačovjeka kao 0omo oeconomicus)a, u razumijevanju pojma imovine kao odlučujućeg za klasnoraslojavanje društva, u razumijevanju konkretni0 formi koncentracije kapitala i njegovi0ekspanzionistički0 intencija etc. 1pak, njegovo razumijevanje klasne strukture modernogdruštva u osnovi je ana0rono, jer crpljeno je iz refleksije njemačkog pozno)feudalnog

povijesnog iskustva. 1sto tako, postavljanje judikative i policije u sistem građanskog društva proističe iz iste ana0ronosti. 5egel nije anticipirao onaj momenat realnog procesadiferenciranja ekonomske i političke sfere modernog društva koji će omogućiti da ta dva bitna

elementa političkog budu uklonjena iz ekonomske sfere. "V kao privatne osobe !bourgeois#.Tim se određenjem isključuje svaka mogućnost da se politika s0vati kao struktura čvrstogorganskog jedinstva kolektivnog %ivota jedne ljudske zajednice !jer to je zapravo pojam anti)

politike#. 1sto tako, imanentnu napetost ta dva određenja čovjeka ne mo%e se profetski ukidati,a da se još uvijek ostane na terenu modernog svijeta i fi lozofski legitimne upotrebe pojma

politike. 5egel razumije da je ta napetost konstitucijskog karaktera i da je nije moguće postulatorno prevladati. 'akako, i za njega je određenje čovjeka kao slobodnog političkog bića u slobodnoj političkoj zajednici moderne dr%ave u vrijednosnom smislu iznad određenjačovjeka kao privatne osobe. noćna stra%aL građanskog društva, što implicira stav da je interes pojedinca kao privatneosobe njegov najviši interes, svr0a i određenje, 5egel na &usoovom tragu smatra da je politič)ko društvo kao dr%ava viša istina i svr0a građanskog društva, kao što je i najviši interes i svr0agrađanina da bude dio >opšte voljeL kao principa moderne dr%ave. 'r%ava je za 5egela>običajnosna cjelinaL, ali nikako organska cjelina, koja ukida vlastite unutrašnje razlike.

2aprotiv, njezin dinamitet ima se za0valiti tim razlikama.


18/34

društva, dobiva u dr%avi formu opštosti. /na omogućava razvitak ljudske posebnosti >dosamostalni0 ekstremaL, ali i nji0ovo vraćanje u jedinstvo, dakle, sabiranje posebni0 interesa udr%avi kao obliku nji0ovog očitovanja. To sabiranje omogućava postavku suptilnog odnosaizmeđu prava i du%nosti čovjeka kao građanina, na temelju njegove političke slobode kao

političkog uvjerenja. 1z te osnove 5egel diferencira polje političkog kao polje moderne političke dr%ave na području unutrašnjeg uređenja dr%ave, spoljašnjeg dr%avnog prava i trans) političke sfere svjetske povijesti. Anutrašnje uređenje je >organizam dr%aveL, tj. jedinstvo idiferencija njezini0 tvorbeni0 elemenata. rvi odnos u tom organizmu je odnos politike ireligije, tj. dr%ave i crkve. A tom pitanju 5egel stoji na stanovištu novovjekovne i savremenesekularizacijske ideje moderna politička dr%ava ispunjava svoje određenje upravoodvajanjem od religijsko)crkvene sfereG iz toga određenja slijedi zasnovanost ideje vjersketolerancije, ali i same ideje dr%ave kao >oblasti svjetovnostiL. 'rugi bitni odnos proističe izideje podjele vlasti kao garancije javne slobode. 5egel stoji na stanovištu o nu%nosti podjelevlasti. Suprotno rano)liberalnim uvjerenjima o samostalnosti i međusobnom ograničavanju tri

područja vlasti, koja se prote%u do stava o apsolutnoj razlici te tri vlasti, 5egel suptilnije promišlja onu du0ovno)političku osnovu podjele vlasti, koja izvire iz određenja vlasti kaocjeline, kao onoga du0ovno)povijesnog sintetičkog osnova modernog karaktera političkogdjelanja. &azdjeljivanje vlasti nije najviša istina ideje podjele vlasti, nego je na djeludijalektički odnos jedinstva i razlike vlasti. odijeliti se mo%e samo ono što je u pretpostavci

jedinstveno, te je i podjela vlasti moguća samo na temelju jedinstva vlasti. odjelom jedinstvonije ukinuto, nego je podjela način na koji jedinstvo %ivi i traje. Sami model podjele vlasti kod5egela je "9 dijelom ana0ron, jer je judikatura ostala u području građanskog društva, čvrstosjedinjena s onim opštim načinom unutrašnje pravne regulacije građanskog društva, koje ga u

5egelovom određenju i čini tzv. razumskom dr%avom. odjela vlasti na legislativu,egzekutivu i konstitucionalnu monar0iju dijelom predstavlja 5egelov tribut nerazvijenostinjemački0 politički0 prilika njegovog vremena, u kojima još nije bio uspostavljen čistimoderni model podjele s judikativom kao trećom vlašću. 5egelova analiza biti i djelatnostimodernog parlamenta takođe predstavlja mješavinu duboki0 i minuciozni0 uvida u bitmodernog parlamentarizma, te svojevrsnog du0a ana0ronosti. 5egelova analiza ostali0tematski0 sadr%ina, koje tvore moderno polje političkog djelanja !javno mnijenje, sloboda

javnog saopštavanja, sloboda štampe, pitanje o modernoj birokratiji etc.#, nije ni danas ništaizgubila na svojoj 0eurističkoj vrijednosti. ?ednako stoji stvar i s njegovim analizamaspoljašnjeg prava dr%ave, tj. međunarodni0 politički0 i pravni0 odnosa, te s razumijevanjemsvjetske povijesti kao trans)političke sfere.

Sokrat i sofisti - obrt mišjenja ka čovekovom svetu


19/34


20/34

porađate znanje koje već postoji u svesti i nema veze sa čulima. Ta veština porađanja znanjanaziva se majeutika.Eristotel za Sokratovu metodu ka%e da je induktivna) on ide od

pojedinačnog ka opštem, tra%i ono što jezajedniško i proglašava za suštinu stvari.Sokratdefiniše pojam kao misao o suštinskom svojstvu stvari, misao o opštem i zajedničkom. /voće latonukasnije poslu%iti kao osnova za njegovu teoriju ideja.3tika je zajedniška tema za

Sokrata i Sofiste. Eli za razliku od sofista koji propagiraju individualni moralSokrat smatra datreba da postoji univerzalni moral za sve ljude uvek i svugde.


21/34

Aurelije Avgustin je lju!na li!nost "atristie a #a"ravo je "osle$nji teolog oji je "ri"a$ao

anti!oje"o%i a &i'e veo(a uti)ajan too( sre$njeg vea. Jio je školovan retor i filozof koji je prešao intelektualni put odstoicizma i gnosticizma do novoplatonizma. A 0rišćanstvo je stupiorelativno kasno, u OO. godini a pre toga je %iveodosta raskalašno. 'ospeo je za %ivota do ranga

biskupa u gradu 5ipou u severnoj Efrici a"osle s(rti je "rogla*en #asve)a+ 2jegova knjiga

1spovesti je prva sačuvana autobiografija. ,io je i#u#etno "lo$an "isa) 5rišćanskoobrazovanje, &azgovori sa samim sobom, Trojstvo, / dr%avi bo%joj...Evgustinspada u patristiku ali nije apologeta. 1pak u svom delu / dr%avi bo%joj protiv pagana kojasesastojala od $". svitka on u prvi0 deset nastoji da razmrsi splet okolnosti koji je doveo dotoga da se 0rišćani optu%e za propadanje rimske dr%ave. A drugi0 "" knjiga razvija se osnovnaautorova zamisao o dugotrajnom sukobu bo%jedr%ave i zemaljske dr%ave.- $r.avi &o.joj vla$a lju&av "re(a &ogu $o "re#iranja sa(og se&e a u $r.avi#e(aljsoj lju&av

"re(a sa(o( se&i $o "re#iranja &oga . ?edan veoma značajan koncept koji se kaonov pojavljuje kod Evgustina jeste on)e"t vre(ena ao linearnog/ #a ra#liu o$ )ili!nogvre(ena oje je &iloasio( u anti!oj (isli+ 4reme je ono što određuje početak, trajanje i krajsveta kao određenog poretka. Svet je zaEvgustina istorija , zbivanje sa početkom, trajanjem i

krajem a ne ve!no $at "ore$a stvari . /n ovo tumačenjeizvlači iz sveti0 spisa. 1zvorni smisaosvi0 ljudski0 napora kroz istoriju jeste povratak u istinsko okrilje mira ispokojstva koje ćeosetiti oni koji su %iveli kako treba. 1storija sveta je stalno progresivno kretanje kakulminacijisvekolikog svetskog događanja. E istorija je sukob verovanja i neverovanja udobru vest - jevanđelje.Ca Evgustina 0ilo#o0ija nije is"ra#no #avo1enje ve' lju&av #a (u$rost !iji

je i#vor i ona!i*te Troje$ni&og+ Filo#o0ija/ nasu"rot !isto telesnoj $elatnosti/ "retstavlja vi*u

s"oso&nost !ovea oja i"a nije sa(onila+Istine ra#u(a i(aju s(isao je$ino a$a i ao se$o"unjavaju isreno( vero( to jest "ou#$anje( u $o&ro"riro$e &o.je i njegovu sveo&u%vatnu

lju&av "re(a svetu+ Evgustin smatra da razumska delatnost suviše lako prelazi u po%udu tašteradoznalosti i zato joj mora pret0oditi pri0vatanje istinite vere. Sa(o ra#u( ne (o.e$oa#ativersu istinu ali (o.e $oa#ati "otre&u #a verovanje( . Evgustin zaključujeRa#u(i $a &i verovao+ Veruj $a &ira#u(eo .rotiv skeptika se bori upravo nji0ovim oru%ijem -

paradoksima. Hada ne bi bilo moguće doseći istinu onda bito samim time bila la%.Cala%ući seza introspekciju kao najbolji način dola%enja do apsolutne istine Evgustin iznosi tezu koja jesličnaonoj koju će kasnije zastupati 'ekart !ko se varam, to je zato što postojim.1zvlači se postojanje iz sumnje.Saznanje boga se prema Evustinu odvija u etapama"rvo !uli(a/ "reo ra#u(sog sa(osa#nanja i"a('enja $o vere oja $aje ona!ne o$govore nasva "itanja .Evgustin smatra da je bog dobar i da ne zna da zlo ada je"risustvo #la ustvari otsustvo $o&ra i nije (eta0i#i!i ve' istorijsi "ro&le(+ /no vuče koreneod prvobitnog gre0a ali 5ristov povratak značiće i kraj gre0a i svi0 zala.,o.je )arstvo nije ne&esi u#or s"ra( ogase organi#uje ovo#e(aljsi svet+ Tava #aje$ni)a je

ne$osti.na #a lju$e+ Ona je sa(o ona!ni )ilj is"ravnog.ivota i ne (o.e se "osti'i na #e(lji &iloavi( "oliti!i( (o$elo(+


22/34

Toma Ekvinski %iveo je u "O. veku i va%i za najvećeg s0olastičkog filozofa. Hatolička crkvaga tek u "9. veku pri0vata i proglašava za sveca. 2apisao je zbornik teologije i zbornik protiv neznabožaca . /n smatra da vera i razumne bi trebalo da se razilaze i svoje delo

posvećuje pomirenju filozofije i teologije u okviru prirodne teologije. Hakozna da sufilozofija i teologija principijelno raličite pred njim je te%ek posao u kome će on uglevnom

prilagođavatifilzofiju potrebama teologije. Dilozofija iako je poreklom od Joga nijenatprirodno nada0nuta kao teologija. Za teologiju "rvi "rin)i" je &og a #a 0ilo#o0iju svet. Ca Tomu Ekvinskog vr0unski autoritet je Eristotel. 4ećkod Eristotela imamo kao prvi uzroksvega Joga. Tako Ekvinski smatra da je i filozofiji predmet bog ali teologija ifilozofija imajurazličit postupak i različit domet. 1pak one se jasno prepliću. 2ačelno Ekvinski teologiju ifilozofiju postvalja u 0ijerar0ijski odnos. Dilozofija je priprema za teologiju. Cadaci teologijenisu isključivo teorijski, ona morai da poka%e put spasenja. Filo#o0ija slu.i $a $oa#uje i &raniverse $og(e . Toma se ne boji da dogmu podvrgne razumskomobrazlaganju. 1pak filozofijane mo%e dokazati sve delove verskog učenja - na primer (o.e $oa#ati "ostojanje,oga ali ne(o.e $oa#ati Trojstvo/ Vasrsenje i sl+/ve je njegov stav suprotan Enselmovom stavu da se svemo%e racionalno objasniti. Sve što se

mo%e dokazati je u skladu sa 0rišćanskom verom a sve što je u otkrovenju ne protivi serazumu - krajnji je Tomin pomiriteljski stav. Ekvinski zna da se 0armonija vere i razuma nemo%e rešitisuštinski pa pokušava da je izgradi na autoritetu stvaraoca. 1 razum je stvorio Jog.&azum i otkrovenje su u odnosunepotpune sličnosti a na skali istine objava je na prvommestu. 1pak, iako je sveta nauka nedodirljiva Toma ostavlja prostora i za racionalno mišljenje!filozofija i nauka#.To(a jasno "ostavlja ra#liu i#(e1u teologije i 0ilo#o0ije "o "re$(etu/ )ilju/ $o(etu/ (eto$i. Time i0miri jer jasno postavlja filozofiju na određeno mesto. /na se preklapa donekle uzadatku sa teologijom. Filo#o0ijai"a ne"rotivre!i teologiji $o ne "reora!uje svoj "re$(et+Dilozofija omogućava da se izbegne panteizam razlikovanjem boga i sveta. Dilozof polazi odstvarnog sveta idolazi do Joga dok teolog polazi od Joga i dolazi do sveta. Time što razlikujefilozofiju od teologije i ne odbacujeovu prvu Toma ima specijalnu poziciju u istoriji filozofije.1pak u drugim svojim učenjima nije bio širko i biće izvor antitezne filozofije krajemsrednjovekovlja.


23/34

olitička filozofija Tomasa 5obsa i '%ona 7oka5obsova politička misao proizilazi iz njegove etike. 2jegova ključna ideja je da su svi ljudi

jednaki ali dasvako svakome pretstavlja opasnost. ovek je čoveku vuk. Treba se bojatisvakog jer svako mo%e da vas povredi.Suština čoveka je egoizam. ovek se bori za sopstvanoodr%anje a uz to i za vladanje drugima. 5obs smatra da jemoral veštačka tvorevina i da se

ljudi iz stara0a da ne budu povređeni prave dobrim. 2ema vrline. Ilavno 5obsovodelo jeU7evijatanU, sinonim za dr%avu. o 5obsu dr%ava nije bogom dana nego je plod društvenogugovora. 5obsrazlikuje prirodno stanje i građansko stanje. rirodno stanje je stanje 0aosa -rat svi0 protiv svi0. Irađansko stanje jestanje u kome dr%ava dr%i ljude u stra0u od kazne itako i0 primorava na poštovanje moralni0 zakona - pravda, skromnost. /ve osobine ne

proističu iz ljudske prirode već i0 razum otkriva kao nu%ne uslove zajedničkog %ivotaljudi.'ruštveni ugovor kada se jednom sklopi je neopoziv. 7judi se odriču svoji0 egoistični0 pravada bi %iveli mirnoi bezbedno. 4last je suverena i neopoziva i narod nema pravo da se buni.Svakakva dr%ava je bolja od prirodnogstanja.'%on 7ok se smatra osnivačem savremenoggrađanskog liberalizma ! pre njega Spinoza#. / tome govori udelu U&asprava o dvevladeU.7ok kao i 5obs razlikuje prirodno stanje i građansko stanje. Irađansko stanje smatra

boljim jer u njemu nemo%e doći do nepredvidivog i neumnog ponašanja ljudi. 'r%ava pretstavlja kompromis na svim nivoima. romenetreba praviti postepeno. ojedinac jevr0unac vrednosti u dr%avi, sreća pojedinca je suština dr%ave.7okov liberalizam se ogleda natri nivoa)na političkom - sloboda građana je neprikosnovena)na religijskom - verskatolerancija, nij moguće dokazati postojanje Joga ni duše besmrtne pa ne smemodrugimazabranjivati da drugačije misle)na ekonomskom nivou 7ok ka%e da je suštinsko pravo svakogčoveka pravo na privatnu svojinuIlavna razlika između 7oka i 5obsa je u tome što 7oksmatra da se društveni ugovor sme raskinuti ako ljudinisu zadovoljni dr%avom. 2arod ima

pravo %albe i pravo na revoluciju. Smatra se da je 7ok teoretski pripremio slavnurevoluciju u3ngleskoj u kojoj je utemeljen princip da kralj kraljuje ali ne vlada.


24/34

1manuel Hant rođen je ";$P. godine u Henigzbergu. Sve vreme svog %ivota nije napustiorodni grad. 2alokalnom univerzitetu predavao je 7ajbnic)4olfovu filozofiju. 'o sopstvanafilozofije je došao dosta kasno oko QN.godine. Iovorio je da ga je na to inspirisao5jum.Hantovu filozofiju obično posmatramo kroz tri pitanja i njegove tri knjige kao odgovorena ta pitanja a koje sesvaka bavi po jednom oblašću filozofije.Fta mogu da znamK ?e pitanje iz

gnoseologije na koje odgovara knjigaUHritika čistog umaU. Fta treba da činim je pitanje etike io njemu se govori u knjizi UHritika praktičnog umaU. Treće pitanje je Uemu mogu da se nadamUkoje je predmet estetike i o kome Hant piše u knjizi UHritika moći rasuđivanjaU.Hantovametoda je kriticizam - kritičko preispitivanje ljudskog uma i njegovi0 mogućnosti.Hant naneki način spaja i prevazilazi empiriste i realiste. /n smatra da i um i iskustvo jednakoučestvuju uspoznajnom procesu. 1skustvo daje materiju a um formu spoznaje. Hant ugnoseologiji pravi Hopernikanski obrtstavljajući subjekat u centar spoznaje. 'o tada semislilo da subjekat kru%i oko objekta pokušavajući da ga spozna aHant smatra da objektikru%e oko subjekta prikazujući ono što je subjekt u stanju da primiA teoriji saznanja Hantgovori o vrstama sudova. Sudovi se dele na analitičke i sintetičke. Enalitički sud jeonaj kojinam ne donosi nove informacije. Sintetički sud je onaj koji se zasniva na iskustvu.

roblematičan bi bioiskaz Svaka promena ima svoj uzrok. /vo je sintetički apriori sud jerkategorije uzročnosti nema u iskustvu.


25/34

moralna radnja jeona koja se izvrši iz čiste du%nosti.Hant dakle uspostavlja dualitet između praktičnog i saznajnog uma. Tu se otvara prostor za treći tip - rasuđivački um.A sudovimaosećanja se sjedinjavaju teorijski i praktični um, nu%nost prirode i sloboda volje. Hantvrednostlepog određuje kao predmet bezuslovnog sviđanja. Azvišeno, ugodno, lepo su vansvesni0 merila prosuđivanja.3stetski sud je najviša mera slobode jer ne za0teva znanje.

2emoguće je naći sadr%ajni kriterijum po kome bi seocenjivalo lepo sa logičnom izvesnošću.UHritika moći rasuđivanjaU je verovatno najkomplikovanija Hantova knjiga.Hant se bavio idruštvom i to pod uticajem prosvetiteljstva. /n govori o slobodnom čoveku, razumukaozakonodavcu i nu%nom napretku čoveka. 1pak on ka%e da se napredovanje dešavaneravnomerno. Ca razliku od &usoaHant smatra da je prirodno stanje nesloboda a da je

početak istorije vezan za napuštanje prirodnog stanja. 'ruštvo serazvija sa ciljem da se stvoriuniverzalna zajednica i ostvari ideja čovečnosti ) da se čovek i narodi ne tretiraju kaosredstva./n čoveku na daje pravo na pobunu protiv društvenog ugovora. Eli smatra da treba da postojislobodamišljenja. okretačka snaga društva je sukob društva i individue. Yilj istorije jedovršenje prava, uspostavljenjenajboljeg ustava i svetske zajednice, večnog mira, ali ovo sedosti%e u beskonačnosti.


26/34

Abu Nasr Farabi prvi je islamski flozo koji je, u ciklusu islamske peripatetičkeflozofje, izneo sistematske vizije u vezi sa racionalnim pogledom na društvo.Naravno, nešto ranije, islamski teolozi, pa i juridičari, prezentovali su rezultatesvojih stručnih promatranja o raznim aspektima čovekovog društva uključujućione juridičke, kanonske ili teološke. Ova vrsta nauke, u to vreme, uglavnom je

poštovala revelacijsko-tradicionalnu ili dijalektičku i polemičku metodologiju a neonu racionalno-flozosku !slami "##$% "&'(")*+. rema tome, svakako araijamo/emo smatrati prvim islamskim flozoom koji je, veoma opširno i ouhvatno,undamente svojih flozoskih razmišljanja povezao sa ontološkim aspektimačovekovog društvenog /ivota, odnosno sa civilizacijom. 0lično tradiciji nastaloj jošiz vremena antičke 1rčke, arai okvirno spominje svojevrsnu idealnu dr/avu čijiracionalni detaljni opis sačinjava razne aspekte njegove političke flozofje ilitakozvane flozofje društva, pa kasnije i civilizacije. Ovde je ipak neophodnospomenuti da arai prilikom ozna- čavanja svoje idealne dr/ave koristi arapskinaziv al-2adina al-azila 1rad vrli+, što podrazumeva da ona mora imati odre3eni

nivo kanonskog ustrojstva i uranizovane spremnosti za rešavanje kolektivnihprolema i za snadevanje individualnih i društvenih potrea unutar jednezajednice. 4udući da ova reč sačinjava koren termina tamadon koji, nešto kasnije,u persijskom jeziku, a i u onima koji su pod njegovim uticajem, ukazuje nakoncepciju civilizacije ( mo/emo zaključiti da je araijeva politička flozofjapredstavljala prekretnicu, kako u racionalnim tako i u tradicionalnimrazmatranjima po pitanju raznih sistematizovanih elemenata čovekovogdruštvenog /ivota, tako što im je pridala novi, kasnije više oelodanjenicivilizacijski aspekat. Naravno, ovde nipošto ne smemo izostaviti ni osnovnoporeklo ovog termina u islamskim sakralnim tekstovima koji su araiju, kao i

svakom drugom islamskom flozou, predstavljali dragocene svetionike iputokaze. arai je implicitno govorio o suštinskom jedinstvu izme3uegzistencijalnog i naučnog sistema, kao i o njihovoj srodnosti sa konačnimidealnim društvenim poretkom. 0hodno tome, kada i god govorio o raznimklasifkacijama i podelama u čovekovoj zajednici, odnosno u 1radu vrlom, on iprethodno podrono razmatrao egzistencijalni sistem činjenica koje postojenezavisno od nas, od naših poimanja i našeg delovanja. 0hodno spoznajnimundamentima islamske peripatetičke flozofje, naravno, ne mo/emo govoriti osuštinskom jedinstvu ovih sistema zog njihove egzistencijalne specifčnosti. Ovaunapre3ena teorija proističe iz kasnije nastale 5ranscendentne flozofje koju je

osnovao 0adrudin 6irazi 2ula 0adra+. Na osnovu kognitivnih osnovnih elemenatate flozoske škole, egzistencija sačinjava primarni predmet postojanja, kakomaterijalnog tako i spiritualnog. !sencija, shodno toj doktrini, predstavljaisključivo granice ograničenih i nesavršenih postojanja, što podrazumeva dapostojanje 4oga savršenog nema nikakvu esenciju. !sencija, u stvari, ne postoji.Njena pojava je poistovećena s postojanjem njene egzistencije. ošto ovedoktrine, u ovoj meri, nisu ile oelodanjene u islamskoj peripatetičkoj flozofji, anaročito u njenoj prvoj epohi, u doa araija, razume se, ne mo/emo očekivati ninjene rezultate u domenima društvene flozofje koju danas, veoma defnisano isistematizovano, nazivamo flozofjom civilizacije. 0 druge strane, ipak trea

oratiti veliku pa/nju i na to da araijevo neretko insistiranje na suštinskom jedinstvu egzistencijalnog, naučno-spoznajnog i društvenog sistema ( proističe iz


27/34

metodologije koju je on poštovao u svojoj flozofji. 7azmatrajući tu metodologiju,mo/emo doći do izuzetno va/nih zaključaka u vezi sa odnosom izme3u flozofje iteorije čovekovog društvenog poretka, odnosno civilizacije. 87azni aktori unutar1rada vrlog9, on s tim u vezi piše, 8poistovećuju se s raznim nivoima postojanja usvetu. :ladar u tom gradu predstavlja namesnika samoga 4oga u ontološkom

smislu... On usmerava razne grupe unutar te zajednice, kako i svaka te/ila kauspostavljanju kolektivnog la/enstva...9. rema tome, arai, u metodološkomsmislu, veoma očigledno pokušava da, osvrćući se na epistemičke i ontološkeundamente islamske peripatetičke flozofje, sačini celokupnu društvenu teoriju,novu religijsku civilizaciju koja će uspostaviti večno la/enstvo, kako udruštvenom tako i u individualnom /ivotu svakoga čoveka ;alai "##"%


28/34

peripatetičkoj flozofji. Ovakvi intelektualni sukoi na polju racionalnih naukapru/ili su priliku gnosticima da, ovaj put na demonstrativan i argumentovannačin, prezentuju neosporive istine do kojih su dosegli snagom svog prisutnogznanja. Aruga polovina C@@ i prva polovina C@@@ veka na sei nose ponosni pečatkoji im je utisnuo slavni @n Drai


29/34

egzistencije. 5o 0avršeno i Fedinstveno postojanje se, me3utim, maniestuje. Onona taj način stvara svet epianija. 0hodno tome, uzročno- -posledični sistempojavljuje se izme3u Njegovih maniestacija i nipošto ne osporava Njegovoapsolutno postojanje i moć. omenuta ontološka razlika u suštini se preslikava ina teoriju civilizacije nastalu na osnovu flozoskih undamenata. rema tome,

nije čudno ukoliko araijev 1rad vrli ne pogoduje kasnijim usavršenimracionalnim osnovama @luminativne ili 5ranscendentne flozofje. ?sleddivergentnog odnosa izme3u egzistencija u islamskoj peripatetičkoj školi, vladar uočima araija jeste osoa poput ostalih članova zajednice. On nema tu moć daegzistencijalno utiče na ostale organe svog društva. rema tome, neophodno jeda njegovu vlast prati kanonizovani sistem. Gakon je, u araijevoj dr/avi,esencijalni aspekat, dok je, na osnovu 2ula 0adrinih ontoloških postulata,pomagač. 5ako3e, duhovnost, vaspitanje, moralnost, nauka i svi drugi elementiunutar araijeve zajednice doijaju novi, divergentni aspekat. ?sled toga,društvo u njegovoj flozofji ne mo/e da predstavlja jednu celinu. Ono nema

kapaciteta da ude jedno postojanje. rema tome, društveno jedinstvo, uaraijevom 1radu vrlom, nije istinito, već je uspostavljeno isključivo radidostizanja do la/enstva. 5ako3e, ni kolektivno la/enstvo ne mo/e imati svojeprecizno Bao rezultat javlja se zaključak da je civilizacija, u očima araija,sredstvo za dostizanje svakog čoveka do vlastitog individualnog la/enstva. 5o je,naravno, jedna od glavnih kritika 5ranscendentne flozofje usmerena protivperipatetičke vizije društvenog poretka, odnosno civilizacije. Ovde je va/no istaćida instrumentalna uloga civilizacije najzad dovodi do protivrečnosti. ogledajmosuštinu te kontradikcije. ? početku naših razmatranja araijevog pogleda nadruštvo, izneli smo njegov argument o nu/nosti ormiranja društvenog sistema, u

kojem je on govorio o odre3enim aspektima čovekovog la/enstva koji su itnopovezani sa društvom. 0ada konstatujemo da postojanju društvenih aspekata učovekovom /ivotu prethodi činjenica da društvo mora samostalno da postoji.rezentovano u terminologiji islamske flozofje, aspekt poseduje akcidentalnopostojanje. Dkcidentalno postojanje itno zavisi od supstancijalne egzistencijekoja ga proizvodi. rema tome, ta dva postojanja ne mogu iti otu3ena. 0tailniji isavršeniji nivo postojanja svakog akcidenta nu/no moramo pronaći u egzistencijinjegove supstance. Na osnovu ovih racionalnih postulata, ukoliko postojiakcidentalni društveni aspekt, on mora iti posledica supstancijalnog uzroka kojipredstavlja potpuni olik tog postojanja. 5aj supstancijalni uzrok mora iti društvo

ili društveni sistem koji danas nazivamo civilizacijom. Na ovaj način, shvatamo daperipatetički pristup civilizaciji najzad dovodi do protivrečnosti. Naravno, ovim ne/elimo da previdimo riljantan uticaj koji su predstavnici te flozoske škole imalina kasnija razmatranja o flozofji civilizacije. Ostavljajući razlike izme3uflozoskih škola po strani, da ismo detaljnije razjasnili araijev :rli grad,moramo ukazati na veoma značajan odnos izme3u religije i flozofje u njegovojdruštvenoj teoriji. ilozofja je, po njegovom mišljenju, unikatna istina kojaposeduje višedimenzionalan, tekući identitet. o njemu, ukoliko flozof udupoštovali racionalnu i logičku metodologiju, oni ne mogu imati nesuglasice.Naravno, moguće je da svaki od njih predstavi odre3enu dimenziju slo/ene istine,

ali, svakako, njihova prezentacija neće protivrečiti onim drugima. revazilazećiflozofju kao racionalnu metodologiju razotkrivanja slo/ene istine, arai je


30/34

sasvim ojektivno insistirao na samoj suštini realnosti. ?sled toga, on je smatraoda flozofja nije jedini način postizanja ouhvatnog znanja o postojanju. Naprotiv,ona je samo mali deo tog korpusa. Na drugoj strani nalazi se religija koja, snagomrevelacije, ukazuje na iste kognitivne vrednosti i istine o kojima je govorilaflozofja. @z rečenog, arai sasvim izvesno zaključuje da su religija i flozofja dva

istovetna svetonazora sa dve različite metode. rema tome, on tvrdi da svakareligija, shodno svojim spoznajnim vrednostima, ima flozofju koja sačinjavanjenu podlogu. Arugim rečima, religija je flozofja koja, upotreljavajući

jednostavnije metode, ukazuje na istine postojećeg sveta. ?pravo iz tog razloga,primećujemo da religija, pored racionalnog pristupa, razmatra i moralne vrednostii juridičke oaveze i zarane Bada uporedimo pomenutu viziju o odnosu izme3ureligije i flozofje sa araijevom društvenom flozofjom, nije čudno što on,smatrajući da su verovesnici ili najveći flozof u istoriji čovečanstva, tvrdi daisključivo oni imaju primarno pravo da udu vladari arai


31/34

• Fundamentalizam se općenito odnosi na pogled na svijet koje striktno slijedi ustanovljeni skup osnovnih principa i

koje se ne mogu dovesti u pitanje niti se njima smije protiviti. Vrste:

• svjetovni fundamentalizam

• vjerski fundamentaliza

Sekularni fundamentalizam ili svjetovni fundamentalizam je pejorativni naziv koji se koristi za osobe koje

dogmatiziraju znanstvenu metodu, načelo svjetovnosti i osobne slobode pretvarajući tako svoju isključivost u jednuvrstu fundamentalizma dok se religiji i religioznosti kao vrijednostima osporava važnost te ih se pokušava potpuno isključiti iz

političkog i javnog života svodeći religiju isključivo na dio privatnosti pojedinca sekularni fundamentalizam ima nekoliko pojavnihoblika!"#

• $acionalistički fundamentalizam % naglašavanje odnosno dogmatiziranje formalnih i proceduralnih načela spoznaje i

moralnih uvjerenja

• &olitički fundamentalizam % prema kritičarima sekularizma politički sekularni fundamentalizam je uobičajeni oblik

sekularnog fundamentalizma gdje neki od pristaša i zagovornika anti%religijskog, znanstvenog, naturalističkog,

humanističkog i ateističkog pogleda na svijet ismijavaju, napadaju i preziru rel igiozne osobe i vjerske institucije te nameću

svoj pogled na svijet prikazujući ga da je jedini ispravan. &rema vjernicima, zagovornici političkog sekularnog

fundamentalizma žele pripisati religiji mnoga zla koja su se kroz povijest doga'ala, a tako'er joj žele pripisati i sadašnje

probleme radikalizacije u islamskom svijetu kao probleme koji su isklučivo religijskog karaktera, uspore'ivajući religiju s

virusom !(#. Vjernici smatraju da sekularni fundamentalisti ne pokazuju uvažavanje prema religiji niti

podržavaju zakone koje zagovaraju slobodu vjere, te smatraju da su sekularni fundamentalisti protivnici svih mjera koje

daju vjerskim organizacijama koncesije u porezu, provo'enje vjeronauka u školama, itd. Vjernici smatraju da sekularni

fundamentalisti pozivaju na ukidanje odnosno zagovaraju strogo ograničavanje vjerskih organizacija te udaljivanje istih iz

javnog života, jer je, prema vjernicima, njihovo vi'enje religije takvo da religiju smatraju inherentno štetnim za društvo !)#.

Vjernici smatraju da sekularni fundamentalisti kroz svoje populističko djelovanje u medijima i javnosti stvaraju jednu

vrstu moralne panike u kojem kroz svoje pojednostavljeno objašnjenje povijesti pokušavaju uvjeriti javnost da je religija

izvor svih zala u svijetu i da bi marginaliziranje odnosno uklanjanje vjere iz političkog diskursa kao i preobrazba ljudskog

uma prema znanstvenom bilo riješenje svih ljudskih i moralnih problema. *nogi vjernici smatraju i da je jačanje političkog

sekularnog fundamentalizma na +apadu pridonjelo jačanju islamskog fundamentalizma

• Vjerski ili religiozni fundamentalizam je naziv za različite političke ideologije i pokrete koji nastoje cjelokupni

društveni i politički život uskladiti s dosljednim tumačenjem odre'ene vjerske nauke.

• ako su mnogi pokreti kroz povijest imali v jersku sastavnicu te bi se mogli definirati kao vjerski fundamentalizam, on

predstavlja relativno nov fenomen koji je uočen tek početkom -. stoljeća.

• /ajčešće se vezuje uz islam u zemljama 0liskog istoka, te u nešto manjoj mjeri protestantizam u 123, iako bi se

pojedine pojave u hinduističkoj ndiji, judaističkom zraelu pa ikatoličkim odnosno pravoslavnim dijelovima 4urope i

svijeta mogli okarakterizirati kao vjerski fundamentalizam.

https://hr.wikipedia.org/wiki/Svjetovni_fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Svjetovni_fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Vjerski_fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Znanstvena_metodahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Znanstvena_metodahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Javni_%C5%BEivothttps://hr.wikipedia.org/wiki/Javni_%C5%BEivothttps://hr.wikipedia.org/wiki/Javni_%C5%BEivothttps://hr.wikipedia.org/wiki/Religijahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Privatnost_pojedincahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Privatnost_pojedincahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-6https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Racionalisti%C4%8Dki_fundamentalizam&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Racionalisti%C4%8Dki_fundamentalizam&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Politi%C4%8Dki_fundamentalizam&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Politi%C4%8Dki_fundamentalizam&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/wiki/Ateizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Ateizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Ateizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Svijethttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-8https://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-8https://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-8https://hr.wikipedia.org/wiki/Zakonhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Zakonhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Zakonhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Porezhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Porezhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Vjeronaukhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Vjeronaukhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Vjeronaukhttps://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%A0kolahttps://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%A0kolahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-9https://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-9https://hr.wikipedia.org/wiki/Moralna_panikahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Moralna_panikahttps://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Religija_je_izvor_svih_zala_u_svijetu&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Religija_je_izvor_svih_zala_u_svijetu&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Religija_je_izvor_svih_zala_u_svijetu&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Bliski_istokhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Protestantizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Protestantizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/SADhttps://hr.wikipedia.org/wiki/SADhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Hinduizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Hinduizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Indijahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Judaizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Judaizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Judaizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Izraelhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Katoli%C4%8Danstvohttps://hr.wikipedia.org/wiki/Katoli%C4%8Danstvohttps://hr.wikipedia.org/wiki/Katoli%C4%8Danstvohttps://hr.wikipedia.org/wiki/Pravoslavljehttps://hr.wikipedia.org/wiki/Pravoslavljehttps://hr.wikipedia.org/wiki/Pravoslavljehttps://hr.wikipedia.org/wiki/Vjerski_fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Znanstvena_metodahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Fundamentalizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Javni_%C5%BEivothttps://hr.wikipedia.org/wiki/Religijahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Privatnost_pojedincahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-6https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Racionalisti%C4%8Dki_fundamentalizam&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Politi%C4%8Dki_fundamentalizam&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/wiki/Ateizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Svijethttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-8https://hr.wikipedia.org/wiki/Zakonhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Porezhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Vjeronaukhttps://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%A0kolahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Sekularni_fundamentalizam#cite_note-9https://hr.wikipedia.org/wiki/Moralna_panikahttps://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Religija_je_izvor_svih_zala_u_svijetu&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Religija_je_izvor_svih_zala_u_svijetu&action=edit&redlink=1https://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Bliski_istokhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Protestantizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/SADhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Hinduizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Indijahttps://hr.wikipedia.org/wiki/Judaizamhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Izraelhttps://hr.wikipedia.org/wiki/Katoli%C4%8Danstvohttps://hr.wikipedia.org/wiki/Pravoslavljehttps://hr.wikipedia.org/wiki/Svjetovni_fundamentalizam


32/34

• Vjerski fundamentalizam se često manifestira kroz potpuno ili djelomično odbacivanje modernih ideja, bilo da je u

pitanju vjerska tolerancija, sekularizam, ljudska prava, odnosi me'u spolovima, odnosno razna dostignuća nauke ili

tehnologije koja iz različitih razloga nisu u skladu s odre'enim vjerskim naukom, doktrinom ili religioznom dogmom.

• *nogi vjerski fundamentalizam smatraju kao reakciju na cijeli niz društvenih i ekonomskih problema koje primjena

modernističkih ideologija kao što su liberalizam i socijalizamnisu bili u stanju riješiti. 5 nekim slučajevima vjerskifundamentalizam često ide ruku pod ruku s nacionalizmom, fašizmom i rasizmom te, u nešto manjoj mjeri,

skonzervativizmom.

•

Ačenja italijanskog političkog filozofa 2iola Maijavelija, u današnje vreme popularno označena kao ZmakijavelizamZ,

smatraju se pretečom i osnovom realpolitike. 2jegovo najpoznatije delo je 4ladalac, napisano "Q"O, a izdato pet godina posle

njegove smrti, "QO$. godine. A njemu je data rasprava o politici iz sasvim novog ugla, iz ugla efikasnosti.

4ladalac je u mnogome rezultat %ivotni0, u prvom redu, politički0 i diplomatski0 iskustava 2ikola


33/34

4ladalac se smatra za prvi ud%benik racionalnog proračunavanja moći u istoriji političke filozofije. A njemu je 2ikolo


34/34

Charles-Louis de Secondat Montesquieu 67a 0rede kraj 0ordeau8a, 9(. siječnja 9"(). % &ariz, 9.

veljače 9;;. duhu zakona= predlaže politički sustav u kojemu je vlast podijeljena

na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. ?ime je postao tvorac tzv. teorije o podjeli vlasti koja je temelj gra'anske demokracije.

$azlikuje tri tipa vladanja:

9. republiku

-. monarhiju

@. despociju

$azlike izme'u njih objašnjive su diferencijacijom izme'u principa i prirode vlasti. zme'u prirode vlasti i načela vlasti razlika je u

tome što je njezina priroda ono što je čini takvom kakva jest, dok je njezino načelo ono što je stavlja u djelovanje.

&riroda vlasti odražava oblike vladanja te odre'uje opseg u kojem se priznaju politička prava stanovništvu tj. ona varira prema

tome tko je suveren % tako u republici vlast pripada ili svima 6demokracija< ili dijelu naroda 6aristokracija

filozofija i politika

Documents