sosyal politika unite07

Upload: aofsosyoloji

Post on 07-Apr-2018

242 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    1/22

    fl sresi kavram; fazla alflma sreleri, gece dnemlerinde yaplan alflmalar,tatil gnleri, izin dnemleri gibi konular da kapsar. fl sreleri salt cret dzeyinibelirleyen bir gsterge olarak nem taflmaz. Konu iflgc sal ve gvenliindeniflsizlie dek uzanan, baflka alflma alanlar ile de dorudan ilgilidir.

    nceki nite metinlerinde verilen bilgilerden de hatrlanaca gibi, ifl srelerisosyal politikalarn ilk konularndan birisi olmufltur. Bir ok lkede ifl iliflkileri ve

    yaflamn dzenleyen kurallarla nce, gnlk ifl sreleri ocuk ve kadn ifliler y-nnden snrlandrlmfl, daha sonra da yetiflkin erkek iflgcnn bu erevede ko-runmasn hedefleyen hukuki dzenlemelere ifllerlik kazandrlmfltr.

    Bu nitede nce ifl sresi kavram aklanarak, ifl sresi ynnden korumannnedenleri ve uluslararas dayanaklar zerinde durulacaktr. Daha sonra da, iflsresinin gn iindeki uzunluu ve yeri ele alnacaktr. nite; dinlenme srelerikapsamnda, tatil ve izin dnemleri konusunda verilecek bilgilerle sonlanacaktr.

    Bu niteyi alfltktan sonra afladaki sorular yanlayabileceksiniz:fl sresi denilince neyi anlamak gerekir? fl sresi ynnden korunma gerek-sinimi hangi nedenlere ortaya kar ve hangi gerekelere dayanr?Sosyal politikalarla iflgrenlerin, ifl sreleri bakmndan hangi yn ve biim-de korunmalar ngrlr?fl srelerine iliflkin dzenlemeler, esnek alflma biimleri ynnden naslbir anlam taflr?Sosyal politikalarla iflgrenlerin, dinlenme sreleri bakmndan hangi ynve biimde korunmalar ngrlr?

    127

    fl ve DinlenmeSreleri 7

    Salvador Dali (1931). Museum of Modern Art, New York, USA.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    2/22

    fl ve Bofl Zaman

    Modern zamanlar srasnda, btn sanayi toplumlar ve hatta geliflmekte olan l-keler, iflgn ve ifl haftas srelerindeki azalma nedeniyle, ifl dflndaki serbest za-man sresinde kayda deer bir oalfl gzlenir. Bofl zaman endstrileri, sanayiuluslar ekonomilerinin dier sektrlerininkini aflan byme oranlaryla, devasa,belli bafll endstriler haline gelmifltir. Turizme, dinlenceye, spora, tatile, oyuna,hobilere, el sanatlarna, elenceye ve zevklere harcanan para ou lkenin tke-tim modellerinde nemli bir etkendir. Bofl zaman bir zamanlar zenginlere zgbir aland, oysa ki, flimdi tipik bir tam zamanl alflan ifli ya da memurun ifl d-fl zaman, cretli alflma sresini aflmaktadr.

    Tarih boyunca -Aristoyla bafllayp Fourier, Saint-Simon ve Marx stnden,Tilgher ve e Grazia gibi adafl dflnrlere kadar gelerek- bofl zaman, farkl alan-lardaki geliflmeler iin bir ara olarak grlegelmifltir. Bununla birlikte, bofl zama-nn yaratm yine de ifle ve ekonomik etkinlie baldr.

    Yukardaki metin, Applebaumun (1992, s: 554-559). The Concept of Work, adl yaptndan alnmfltr.

    indekiler

    fi SRES KAVRAMI fi SRES YNNDEN KORUMANIN NEDENLER, DAYANAKLARI VE EREVES

    fl Sresi Ynnden Korumann Nedenleri fl Sresi Ynnden Korumann Dayanaklar fl Sresi Ynnden Korumann erevesi

    fi SRESNN UZUNLUU VE GN NDEK YER

    fl Sresinin Uzunluu fl Sresinin Gn indeki Yeri Esnek fl Sreleri

    DNLENME SRELER Tatiller Yllk zin

    128 Sosyal Pol i t ika

    Anahtar Kavramlar

    fl Sresi alflma Sresi Gece Dnemlerinde alflma Fazla alflma Dinlenme Sresi

    Hafta Tatili Genel Tatil Gnleri Yllk (cretli) zin Esnek alflma

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    3/22

    fi SRES KAVRAMIalflma sresi, genel anlamda ekonomik bir faaliyet iin kullanlan zaman ifade

    eder. fl sresiise, ifl iliflkisinden kaynaklanan hukukibir anlam taflr. Genel olarakfl sresini; iflgrenin, ifl szleflmesinden ya da stat hukuku kurallarndan kay-naklanan ifl grme borcunu alfltrana bal (tbi) olarak alflarak, yerine getirdi-i (ifa ettii) sre olarak ifade edebiliriz. flgreninyanlz ifli baflnda geirdiide-il, yrrlkteki hukuki dzenlemelerle izilmifl snrlar erevesinde geirmifl sa-

    yldsreler de ifl sresi kapsamnda irdelenir. Bu nedenle iflgren, iflgcn s-rekli ifli baflnda geirerek iflverene sunmamfl bile olsa, ulusal mevzuat hkmle-riyle getirilmifl olan koflullara bal olarak, ifl grme borcunu yerine getirmifl saylr.

    fl baflnda geirilmifl saylan sreler, uluslararas normlar erevesinde aflada-ki biimde sralandrlabilir:

    Yer ve su altnda srdrlen ifllerde, asl alflma yerlerine ulafllncaya dekgeen ve ifl bitiminde de kfl iin harcanlan,

    Kpr, tnel, baraj, yol, inflaat inflaat gibi yerleflim merkezlerinden uzaktave normal koflullar altnda ulaflabilme olana bulunmayan iflyerlerine, ifl-grenlerin topluca gtrlp getirilmeleri halinde yolda geirilen,

    flgrenin, iflyerinde ve ifli baflnda olmasna karfln, yapaca iflin kmasnbekleyerek geirilen,

    flgrenlerin, iflverence verilen baflka bir ifl ya da grevi yerine getirmek ze-re alfltklar ve yolda geirilen ve

    Emzikli kadnlara, iflyerlerinde ocuklarn emzirmeleri iin verilen sreler.

    fi SRES YNNDEN KORUMANIN NEDENLER,DAYANAKLARI VE EREVES

    nce, ifl srelerinin sosyal politikalara neden konu olduu sorusunun yantlarnverelim. Daha sonra da, ifl sresi ynnden korumann temel ilke ve kurallarn ya-ratan kaynaklara deinerek, ngrlen koruma rejiminin erevesini izelim.

    fl Sresi Ynnden Korumann Nedenlerifl sresi, zamana dayl cret sistemlerinin geerli olduu ortamlarda iflgrenin c-ret gelirinidorudan etkileyen bir gstergedir. Bu zellii nedeniyle iflletme gider-leriniya da bir baflka deyiflle iflverenin karn etkiler. fl sreleri, dinlenme srele-rinide belirler. flgc sal ve gvenlii ynndende ayr bir nem taflr.

    Gereinden uzun tutulan ifl sreleri iflgrenleri yorar, ifle olan ilgiyi, ifl motivas-yonunu ve verimlilii azaltr. Bu koflullar zellikle zen ve uzmanlk gerektiren ifl-lerde, retilen mal ya da hizmetlerin kalitesini olumsuz ynde etkiler. Ayrca, ge-reinden uzun tutulan ifl srelerinin, alflanlarn serbest, bofl zamanlarn, aile vesosyal yaflama katlmlarn snrlandraca da aktr. Gereinden ksa tutulmufl iflsrelerinin de, hem iflgrenler ve hem de iflverenler ynnden baz olumsuzlukla-r bulunur. cret gelirlerinin azalmasna yol aar. flgc ve buna bal olarak rnve hizmet maliyetleri ykselir. alflanlarn iflyeri ile olan iliflkileri, ifle olan konsant-rasyonlar zayflar. Verimlilik ve alflanlar arasndaki dayanflma duygusu azalr.Aylakln getirecei sakncalar ile karfllafllr.

    Yukarda zeltenerek ifade edilen olumsuzluklar sadece rneklendirildii gibiiflgrenler ve iflletmelerynnden deil, toplumsalynden de geerlidir. Uzun s-reli alfltrma iflsizlik oranlarnn ykselmesine yol aar. fl uyuflmazlklarn aal-tabilir. Bu olumsuzluklar zellikle ocuk, gen ve kadnlarn sal ve ifl gvenli-

    129nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

    fl sresi: iflverenin,iflgrenin iflgcndenyararlanma sresidir.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    4/22

    i asndan daha da nem kazanr. Gereinden ksa tutulmufl ifl sreleri, lke ge-nelinde fiyatlarn ykselmesine yol aar, Kaynaklardan yeterince yararlanlamaz.retim dzeyi azalr. Bu nedenlerle alflanlarn ifl sreleri ynnden korunmas,ulusal ve uluslararas sosyal politikalarn dorudan ilgi alanna girer.

    fl Sresi Ynnden Korumann Dayanaklarncelikle ifade edilmesi gerekir ki, alflanlar ifl ve dinlenme sreleri ynndenkorumak, devletin benimsemifl olduu sosyal devletilkesinin bir gereidir. nkifl ve dinlenme sreleri ynnden korunmak, iflgrenler iin bir haktr. flgren a-lflarak iflveren karflsndaki ifl grme ykmlln nasl yerine getiriyorsa, Dev-let de iflgrenlerin ifl ve dinleme sreleri ynnden korunmalarn gvence almak-la ykmldr. Bu nedenle de, izleyecei sosyal politikalarla iflgrenlerin bu ba-lamda korunmas, devletin grev alanna girer ve pek ok lkede anayasa hkm-leri ile de gvence altna alnr. T.C. Anayasasnn 18. maddesindeki Hi kimse

    zorla alfltrlamaz. Angarya yasaktr. ve 50. maddesindeki Dinlenmek, alflanla-rn hakkdr. cretli hafta ve bayram tatili ile cretli yllk izin haklar ve flartlar ka-nunla dzenlenir. hkmleri ile lkemizde bu alanda kurulu koruma rejimininhukuki snrlarn izilmifltir.

    nsan Haklar Evrensel Bildiresinin 24. maddesi Herkesin dinlenmeye, elen-meye, zellikle alflma sresinin uygun lde snrlandrlmasna ve belirli d-nemlerinde cretli izne kmaya hakk vardr denmektedir. Bu ifadelerden yola -karak, tatil ve izin dnemlerinde alflmayarak dinlenmenin de, tm baml stat-ler altnda alflanlar iin bir hak olarak kabul edildiini syleyebiliriz. Madde met-ni zenle okunacak olursa, izinlere cretli bir nitelik de kazandrld grlr. flve dinlenme srelerinin, alflanlarn yararlar gz ard edilmeden, ulusal sosyalpolitikalarn uygun grd bir erevede, mevzuat hkmleriyle dzenlenmesigereine de yine ayn bildirge hkmlerinde dikkat ekilmektedir.

    Konu, Unn, yasama alflmalarnda daha da genifl bir yer tutar. fl ve din-lenme srelerine iliflkin farkl kesimlerin koflullar gz nnde tutularak getirilenilkeler ve normlar, rgtn eflitli szleflme ve tavsiyekararlarnda yer almfltr.

    Unn 1919 ylnda kabul ettii 1 sayl, alflma Sreleri (Sanayi Kesimi)ad-l ilk szleflmesi ile bu alanda baz ilke ve normlar getirilmifltir. 1930 ylnda ise ka-bul edilen 30 sayl alflma Sreleri (Ticaret ve Bro iflleri) Szleflmesiile hizmetkesimi de kapsama alnarak uygulama alan geniflletilmifltir. rgtn, ifllerin nite-lii ve yrtm koflullarn gz nnde bulundurarak denizlerde, maden ocakla-rnda srdrlen ifller, bayndrlk ve tarm iflleri, flifle ve cam sanayii, karayolu ta-flmaclgibi baz zel alanlarda ifl ve dinlenme sreleri ile ilgili hkmler 4, 6,

    14, 20, 29, 31, 41, 43, 46, 47, 49, 51, 57, 61, 63, 67, 72, 76, 79, 89, 90, 91, 94, 101,105, 106, 109, 132, 153, 175, 180 sayl baflka szleflme ve tavsiyekararlarnda da yeralmaktadr. Ayrca, yeri geldiinde deinilecek olan baz szleflme kararlarnda, iflve dinlenme srelerine iliflkin olarak ocuklar, genler ve kadnlariin getirilmifldaha zel ilke ve kurallara da yer verilmifltir. Trkiye, Unn yukarda deini-len szleflmelerinden yalnzca 14 sayl sanayide hafta tatile yaplmasn ngren14 sayl Szleflmeyi onaylamfltr.

    Yukarda zetleyerek ifade ettiimiz sosyal politikalarn kaynaklar, ifl ve din-lenme sreleri ynnden sosyal korumann ulusal ve uluslararas dayanaklarnoluflturur.

    130 Sosyal Pol i t ika

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    5/22

    fl Sresi Ynnden Korumann erevesiAncak konuyu ayr bafllklar altnda ele alp, aklamaya gemeden nce, metinde

    kullanlacak ifl sresi ve dinlenme sreleriifadeleri ile ilgili bir hatrlatmann yapl-mas gerekir. fiyle ki, ifl ve dinlenme srelerine iliflkin aklanacak dzenlemeleriflyerleriile deil, iflyerlerinde alflanlarile ilgilidir. Bir baflka deyiflle, bir iflyerle-rinde faaliyet, farklpostalardan yararlanlarak, vardyalarla tm gn ve hatta ge-ce dnemlerinde kesintisiz olarak 24 saat srebilir (Baknz fiekil 7.1). Bu nedenleifl sresi, bir iflyerinde faaliyetin srd dnemi deil, alflanlarn o iflyerinde a-lfltrlacaklar sreyi ifade eder.

    Genler, kadnlar ve sakatlarn ifl sreleri ynnden korunmasna iliflkin konu-

    lar, bu kiflileri konu alan nite metinlerinde ifllenecektir. alflma yaflamnda var

    olan ok sayda ifl, zellikleri ve yrtm koflullar ile birlikte dflnlecek olursa,

    konunun bu denli genifl bir erevede irdelenebilmesindeki glk kolayca farke-

    dilir. Bu nedenle ifl ve dinlenme srelerine iliflkin dzenlemeler, ifllerin yrtm

    koflullarna gre zelya da sektrelbalamda deil, genel bir yaklaflmla ele alna-

    rak ifllenecektir.

    fli statsyle alflanlarn ifl sreleri, bireysel ya da toplu szleflmeler yoluyla,

    yrrlkte bulunan hukuki dzenlemelerle getirilmifl olan hkmler erevesinde

    saptanr. Kamu grevlilerinin ifl sreleri ise bal olduklar stat hukukunun kural-

    larnca belirlenir.

    fl ve dinlenme sreleri arasnda, alflma yaflamnn taraflar iin uygun, denge-

    li bir dalmn olmas gerekir. Bu dengenin korunarak, bozulmamas sosyal poli-

    tikalarn bu balamdaki hedefini oluflturur. Bu erevede sosyal politikalar iflg-

    renlerin ifl sresinin uzunluu, gn iindeki yeri ve dinlenme srelerinin uzunlu-

    uynnden korunmasn ngrr. Sosyal politikalarn bu konulardaki ilke ve ku-

    rallarn ayr bafllklar altnda ele alarak aklayalm.

    131nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

    fiekil 7.1

    2. Vardiya (8 saat)

    3. Vardiya (8 saat)

    1. Vardiya (8 saat)

    flyeri FaaliyetSresi

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    6/22

    Trkiyede ifl sreleri ile ilgili yrlkte bulunan hukuki dzenlemeleri, fl Hukuku ki-taplarnn ilgili blmlerinden okuyarak renebilirsiniz. Bu konuda daha da ayrntlbilgiler edinmek isterseniz, Arcnn (1992) alflma Srelerinin Hukuki Geliflimi veYeterlilii Asndan 1475 sayl fl Kanununda alflma Sreleri adl kitabndanyararlanabilirsiniz.

    1. Bir iflyeri kesintisiz olarak gnde en ok ka saat faaliyette bulunabilir?

    fi SRESNN UZUNLUU VE GN NDEK YERnce ifl sresinin uzunluu, daha sonra da gn iindeki yeri zerinde duralm.

    fl Sresinin Uzunluu

    alflma yaflamnn olaan koflullar gznnde tutularak, ifl iliflkisinin taraflar ara-snda szleflmelerle ya da stat hukukunun kurallarnca belirlenmifl olan alflmasresine normal ifl sresidenilir. Bazen piyasalarn ya da iflletmelerin koflullar,bazen srdrlen iflin zellikleri, bazen de doabilecek olaandfl nedenler, iflg-renlerin belirlenen normal ifl sresinden daha ksa ya da daha uzun srelerle a-lfltrlmalarn zorunlu klabilir. Bu gereksinim, olaan koflullar altnda geerli iflsrelerinin dflnda, daha ksaya da daha uzunsreli alflmalarn da hukukenmeflrulafltrlmasn gerektirir. Byle bir yaklaflmla; normal olarak nitelendirilen-den daha ksa tutulan alflma sreleri, normal ifl sresinden daha ksa sreli a-lflma, uzun olan ifl sreleri ise normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmaolarak adlandrlr.

    Konuyu, bu terminolojik ayrmlafltrmadan hareket ederek, biraz daha ayrntlbiimde sorgulayalm.

    Normal fl SresiGereinden ksa ya da uzun tutulan ifl sreleri, nceden deinildii zere hem a-lflanlar, hem iflverenlerve hem de toplumsal yndenolumsuzluklar taflr. Bu ne-denle normal olarak nitelendirilebilecek ifl sresinin hangi uzunlukta olaca so-rusuna, ncelikle yant verilmelidir. Ancak byle bir yant aranrken, sre uzunlu-unu hem gnlkve hem de haftalkolarak irdelemek gerekir. nk haftalk iflsresinin, haftann alfllan gnlerine eflit olarak datlmas gerekir. Bu hesapla-ma biimi dilimizdeyeknesaklkolarak ifade edilen ve uluslararas normlarca dangrlen genel bir ilkenin gereidir. Gnlk normal ifl sresi, haftalk normal ifl

    sresinin haftann alfllan gn saysna blnmesiyle bulunur. Bu nedenle gn-lk normal ifl sresiuzunluuna iliflkin bir deerlendirme yaplrken, haftalk a-lflma sresiuzunluu ile haftann alfllan gnlerinin saylarnn da gznndetutulmas gerekecektir.

    Sanayi devriminin yaflanld dnemlerde, neredeyse 20 saate yaklaflan gnlkifl sreleri, gnmze dek sregelen dnem iinde yavafl ve ancak srekli biim-de azalmfltr. Teknolojik geliflmeler, sendikal mcadeleler, alflma koflullarnniyilefltirilmesine ynelik ulusal ve uluslararas sosyal politikalar bu azalma sreinisrekli uyarmfltr. Gnmzde, 5 gnlk bir alflma haftas erevesinde; gnde8, haftada 40 saatlik bir ifl sresinin, alflma yaflamnn taraflar ynnden normal(optimal, en uygun) olduu kabul edilmektedir.

    132 Sosyal Pol i t ika

    K T A P

    SIRA S ZDE

    fl srelerinde yeknesaklk:Haftalk ifl sresinin,haftann alfllan gnlerineeflitolarak datlmasdr.

    Normal ifl sresi: alflmayaflamnn taraflar iin enuygun olan gnlk vehaftalk ifl sresiuzunluudur.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    7/22

    eflitli lkelerdeki uygulamalar da bu ynde bir deerlendirmeyi dorular. Hat-

    ta; baz Bat Avrupa ve skandinav lkelerinde normal gnlk alflma srelerinin

    uzunluu, yukarda belirtilen ortalamann da altndadr. statistik bilgilerden, Avrupa

    Birliine ye lkelerde toplu pazarlk kapsamnda yer alan tam zamanl alflanlarn

    haftalk normal ifl srelerinin 2001 yl itibariyle ortalama 38.2 saat olduunu reni-

    yoruz. Bu sre, Yunanistan da ortalamann biraz zerinde 40 saat, Fransa da ise or-

    talamann hayli altnda 35 saattir. Haftalk normal ifl sresi uzunluu Japonyada 39.2

    saat, ABD de ise 42.8 saattir (Industrial Relations in The EU, Japan and USA,

    2001,http://www.erro.eurofound.ie/2002/12/feature/TN212101(13.03.2003)F.html.

    s.6-7).

    Gnlk ve haftalk ifl sresi uzunluunun, lkelerin sosyo-kltrel yaps ve

    koflullar ile sosyal politikalarn geliflmifllik dzeylerine gre farkllklar gstere-

    cei aktr. eflitli lkelerdeki uygulamalara bakld zaman, bu alandaki farkl-

    lklarnn lkelerin ekonomik geliflmifllik dzeyleriya da sistemleriile dorudan

    balantl olmad da gzlenir. rnein; Gney Asya, Pasifikve Gney Amerika

    lkeleri ile srailya da sosyalist lkelerdehaftalk normal ifl sresi uzunluu 40

    saati aflmakta ve hatta 50 saate yaklaflmaktadr.

    U, 1919 ylnda onaylad 1 numaral Szleflmeile sanayi kesiminde normal

    ifl sresini gnde 8, haftada 48 saat olarak belirlemifltir. Taraflar aralarnda anlaflmfl

    olsalar bile, bu srenin afllamayaca yine ayn Szleflme metninde hkme bala-

    nlmfltr. rgtn, daha sonra onaylad 30 sayl Szleflmebu sreleri, ticaret ve

    hizmet kesimleri iin de aynen geerli klnmfltr. Szleflme, haftalk ifl sresinin

    dzenlenme biimine baklmakszn, normal ifl srelerinin gnde 10 saati aflamaya-

    can da ayrca ngrmfltr. rgt, daha sonra onaylad szleflmelerle, nce-

    den kabul ettii normal ifl sresi uzunluklarn daha da ksaltmfltr. Nitekim normal

    haftalk ifl sresi kamu kesiminde ifl srelerinin dzenlenmesine iliflkin 51 sayl

    Szleflmeyle42, dokuma kesiminde ifl srelerinin dzenlenmesine iliflkin 61 sayl

    Szleflmeylede 40 saate indirilmifltir. Karayolu taflmaclnda ise 67 sayl Szleflme

    ile gnlk normal ifl sreleri 8 saat ile snrlandrlarak, haftalk ifl sresinin 48 saati

    aflamayaca hkme balanlmflt. rgt, 47 sayl Szleflmeile haftalk normal ifl

    sresi uzunluunu, genel bir erevede 40 saat olarak belirlemifltir. U, 116 sa-

    yl Tavsiyekararnda ise, haftalk normal ifl sresi uzunluu 48 saati aflan ye lke-

    lere, gnlk ve haftalk normal ifl srelerini azaltmalarn nermifltir.

    Normal gnlk ya da haftalk ifl srelerinin st snr; getirilmifl olan uluslara-

    ras normlar afllmama kofluluyla ve lkeye zg nitelikler gzard edilmeden ulu-

    sal mevzuatlarla belirlenir. Bylece, normal ifl srelerinin gnlk ve haftalk uzun-

    luklar, ulusal mevzuatlar aracl ile bir tavankonularak gvence altnaalnr.

    Gnlk ve haftalk ifl sreleri, ulusal mevzuatlarn ngrd bu snrn zerinde

    saptanlarak uygulanamaz. Ancak taraflarn anlaflmalarna bal olarak, rnein

    toplu pazarlk yolu ile bu srelerin daha ksa tutularak belirlenebilmesi olana

    her zaman bulunur. Gnlk normal ifl srelerini belirleyen hukuki dzenlemeler,

    normalden daha uzun ve ksa sreli alflmalarn da tanmlanabilmesindede l-

    t olur.

    133nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    8/22

    Normal fl Sresinden Daha Ksa Sreli alflmaalflma yaflamnda srdrlen ifllerin zellikleriya dayrtm koflullararasndafarkllklarn bulunduu daha ncede vurgulanmflt. Baz ifllerde alflanlar iin uy-gun olduu varsaylan normal gnlk ifl sresi, baflka ifllerde alflanlar ynndengereinden daha uzun kalabilir. rnein; nkleer santraller, su altnda, kimya ifl-kolunda srdrlen ifllerde, normal ifl sresinden daha ksa srelerle alfllmasgerekir. Bu tr ifller iin normal ifl sreleri, genelde normal olarak kabul edilmiflolan ifl srelerinden daha ksa tutularak hukuki gvence altna alnr.

    Ancak dflnlecek olursa, normal ifl sresinden daha ksa tutulmufl srelerlealfllmas gereken ifller arasnda da ifllerin zellikleri ya da yrtm koflullarndankaynaklanan farkllklarn bulunduu grlr. rnein; su altnda basnl havaiflinde, radyasyon sakncas bulunan, civa, kurflun, fosfor vb. zehirli, patlayc,tozlu ham, ara ya da yar maml maddelerle alfllan ifllerde normal gnlk ifl s-releri gnde 2 saat kadar inebilmektedir. Bu balamda geerli olabilecek ortak bir

    standart yaratabilmek ok g ve hatta olanakszdr. Bu nedenle de gnlk normalifl srelerinin, bu gibi ifllerin ve yrtm koflullarnn zellikleri gz nnde bulun-durularak, ayr ayr belirlenerek, listelenmesi gerekir.

    Bu konuda, ulusal dzeyde srdrlecek alflmalarn sonularndan yararlana-bilmek gtr. nk bu tr arafltrmalar bir lkenin tek baflna stesinden gele-meyecei kadar pahaldr. leri teknoloji, donanm, birikim ve kalifiye insan gc-n gerektirir. Dahas nceden kestirilemeyen yeni zelliklerin ve koflullarn yarat-t sakncalarla srekli karfllafllabilmekte ve bu geliflmeler, gecikilmeksizin yapl-mas gereken hzl ve nemli deifliklikleri zorunlu klmaktadr. Bu nedenlerle hu-kuki dzenlemeler yaplandrlrken, bu alanda grev yapan uluslararas kurum vekurulufllarn alflmalarndan yararlanmak, ulusal sosyal politikalar asndan hem

    en pratikve hem de en rasyonelyoldur.U de bu ynde bir yaklaflmla, baz ifller iin ifl srelerinin daha ksa tutul-masn ngrr. rnein; 46 sayl Szleflme ile madenkesiminde normal ifl sre-sinin gnde 7.45 saati aflamayaca hkme balanlmfl, 43 sayl Szleflme ile deflifle ve cam sanayinde normal ifl sresinin haftada 42 saati aflamayaca kabuledilmifltir.

    Normal fl Sresinden Daha Uzun Sreli alflmaBaz koflullar iflgrenlerin, hukuki dzenlemelerle ngrlmfl olan normal ifl s-resinden daha uzun sre ile alflmalarn gerektirebilir. Gnlk normal ifl sresiniaflan alflmalar, uygulamalarda fazla (sreli) alflma,fazla mesaiolarak da ifa-de edilmektedir. U de, 30 sayl Szleflme ve 116 sayl Tavsiye kararlarnda nor-

    mal ifl srelerinin, istisnai olarak afllabileceini kabul etmifltir. Dflnlebileceizere, normal ifl sresinden daha uzun sre ile alfllmasnn, ancak normal sayl-mayan bir nedenle yaplmas gerekir. Byle bir neden ise ya bir zorunluluaya daolaandflladayal olmaldr. Zorunluluk bazen dnemsel nemli ve zel bir ge-reksinimden de kaynaklanabilir.

    rnein; byk lekli bir sipariflin tamamlanarak, sevk edilebilmesi iin ka-bul edilebilir bir dnem boyunca ifliler, iflyerinde uygulanan normal ifl sresin-den daha uzun sre ile alfltrlabilirler. flletmeyi urayabilecei byk bir zarar-dan kurtarmak, bu ynde bir uygulamann zorunlunedeni olarak kabul edilebi-lir. Bu rnei iflletme faaliyetlerinin eflitliliini ve zelliklerini gz nne alarakeflitlendirebiliriz.

    134 Sosyal Pol i t ika

    Fazla (sreli) alflma:Normal olarak nitelendirilen

    ifl sresinden daha uzunsreli alflmadr.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    9/22

    Bir iflyerinde normal gnlk ifl sresinin dolmasna ksa bir sre kala, yryenbant sisteminde, bir sonraki gnde iflletme faaliyetlerini nemli lde aksatarakzarara sokacak teknik bir arza kmfl olabilir. Byle bir durum, normal gnlk iflsresi afllacak olsa bile, arzann giderilip bir sonraki gn ifl akflnda duraksama-ya yol almamas iin baz iflgrenlerin alflmalar gerektirebilir. nceden biline-meyen, beklenmedik bir arzann ortayla kmas, olaandflbir neden olarak gs-terilebilir. Savafl, doal ykm, olaanst hal uygulamalargibi nedenler de buereve iinde irdelenir.

    Bu nedenle, olaan dflve zorunlu nedenlerleyaplacak alflmalar iin geer-li olacak ifl srelerine, olaan koflullar altnda yaplan alflmalar iin uygun gr-lebilecek normal ifl sresinden daha farkl yaklaflmak gerekir. Yukarda rneklen-dirilen zorunlu ve olaandfl nedenlerle, normal gnlk ifl sreleri iin hukuki d-zenlemelerle getirilmifl olan snrlar afllarak, daha uzun sreli alflmalara olanaktannmas gerekir. Ancak byle bir esneklik getirilirken; olaan koflullar altnda ya-

    plan alflmalar ile zorunlu ve olaandfl nedenlerle yaplan alflmalarn yrtmkoflullar arasndaki farkllklar ile uygulamalarn iflgrenler ynnden taflyabilece-i olumsuzluklar gzden rak tulmamaldr. Bu nedenle, normal ifl sresinden da-ha uzun sreli alflmalarn yaplabilmesi, baz koflullarabal klnr.

    Fazla alflmalarn olumlu ve olumsuz ynleri konusunda daha ayrntl bilgiler edine-bilmek iin Kurucunun (1987)fl Sreleri Dinlenmeler Fazla alflma adl kitabndanyararlanabilirsiniz.

    Konuyu; Normal alflma sresinden daha uzun sreli alflmalar, hangi koflul-lar altnda yaplabilmelidir? sorusunun yantlar erevesinde aklamaya alflalm.

    a. Normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmalar, zorunlu ya da olaans-t bir nedenle yaplabilmelidir.

    Normal ifl sresinden daha uzun sreli bir alflmann yaplabilmesi iin, zorun-lu ya da olaanst bir neden olmaldr. Aksi halde, normal ifl sresinden dahauzun sren alflmalarn olaanlafltrlmasna, efldeyiflle normal ifl sresi haline d-nflmesine yol alacaktr. Bu ynde bir uygulamann normalifl sresi kavramnnz ve bu srenin hukuki dzenlemelere konu olmasnn gerekesi ile elifleceiaktr. Bu yzden, normal ifl sresinden daha uzun sreli alflma yaplabilmesinedenlerinin, ak ve somutbiimde alflma srelerini dzenleyen ulusal hukukkurallarnca belirlenmesi gerekir.

    b. flgren eer dilerse, normal ifl sresinden daha uzun sre ile alfltrlabilmelidir.flgren, ifl szleflmesinden ya da stat hukukunun kurallarndan kaynaklanan

    ifl grme borcunu, normal ifl sresi iinde alflarak yerine getirmifl olur. Bu neden-le, eer dilersenormal ifl sresinden daha uzun sren alflmalarda yer alabilir. Ak-si halde iflgren, yerine getirmekle ykml olmad bir edimi ifa etmek duru-munda braklmfl, yani fazla sre ile alflmaya zorlanmflolur. Byle bir durumdaise fazla sre ile alflmak, iflgren iin hukukun tanmad, insan haklarna aykrbir angaryahaline gelmifl olur.

    c. Normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmas karfllnda iflgrene, nor-mal ifl sresi iin ngrlenden daha yksek bir cretin denmesi gerekir.

    flgren normal ifl sresi iinde alflarak, iflgrme borcunu yerine getirir ve bu-nun karfllnda da nceden saptanlmfl olan creti almaya hak kazanr. Ancak,normal ifl sresinden daha uzun sre ile alflmas halinde kendisine, normal ifl s-

    resi iin ngrlenden, daha yksek miktarda bir cretin denmesi gerekir. al-

    135nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

    K T A P

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    10/22

    flanlarn bu alanda korunabilmesi iin, hukuki dzenlemelere bu koflulu dzenle-yen bir hkmn konulmas da gerekir.

    d. Normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmalara gnlk, aylk ve yllk stsnrlar getirilmelidir.

    Daha yksek cret karfllnda yapld iin, normal ifl sresinden dahauzun sreli alflmalar, zellikle cret dzeyi dflk olan lkelerde ya da ke-simlerde alflanlar tarafndan yelenebilir. Fazla sreli alflmalarn gelir oal-tc etkisi, iflverenlerin bu yndeki eilimi ile de byk lde eliflmeyecektir.Bu nedenle, normalden daha uzun sren ifl srelerine bir st snr(tavan) ge-tirilmelidir. Bu ynde hukuki bir dzenlemeye gidilirken, normalden dahauzun ifl srelerine gnlk (saat olarak) bir snr konulmakla yetinilmeyip, fazlaalflma yaplabilecek en ok gn saysnn da aylk ve yllk olarak gsterilme-si gerekir. ABnin 1993 ylnda ald bir karar erevesinde, normal ifl sresi venormal ifl sresinden daha uzun sreli alflmalarn toplam Almanya, Fransa,

    Danimarka, talya, Lksenburg, Yunanistan da haftada en ok 48 saat olabil-mektedir. Bu tavanlar sve, Norve gibi baz lkelerde daha da dflk tutul-mufltur (Industrial Relations in The EU, Japan and USA, 2001, s: 8).

    e. Baz kifliler ve ifller, normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmalarn d-flnda braklmaldr.

    Yukarda sralandrlarak aklanan tm koflullara uyulsa bile baz ifl ya da kifli-ler, zellikleri gznnde tutularak fazla alflma uygulamalarn dflnda braklr.rnein; Unn 116 sayl Tavsiye karar ile ye lkelere, daha sonraki nitele-re konu olacak genler, kadnlar ve sakatlarn fazla sreli alflmalarn dflnda tu-tulmas nerilmektedir. Ayrcayerve su altndaya da gece dnemlerinde srdr-len ifllerde getirilmesi gereken koruma rejiminin kapsamnda bulunur.

    f. Normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmalar, kamusal bir denetim al-tnda yaplabilmelidir..

    Normal ifl sresinden daha uzun sreli alflmalarn, mevzuat hkmleriyle ge-tirilen koflullarn z ve szne uygun olarak yaplp, yaplmad ancak kamusalbir denetim mekanizmas erevesinde sorgulanabilir. Fazla sreli alflma yapla-bilmesi iin iflveren tarafndan, ilgili kamu kurumundan izin almakya da bilgi ver-mek, ilgili belgelerin saklanlmas ynnde iflvereni sorumlu klmak bu dzenle-meler erevesinde deer taflr.

    fl Sresinin Gn indeki YeriSzlklerde; gneflin douflu ile batfl arasndaki dnem gn, batfl ile yenidendouflu arasndaki dnem ise geceolarak tanmlanr. Unn; 4 ve 6 sayl Sz-

    leflme metinlerinde; saat 22.00 ile 05.00, arasnda geen gn dnemi geceolarakkabul edilmifltir. Bu belirleme biimi kuflkusuz sosyalya da astronomikltleredayal deildir. Ayrca, lkelerin corafi konumlar, iklimleriile saat ayarlamala-rnagre de dnemlerin bafllama ve bitifl saatlerinde deiflmeler olabilmektedir.Gece dnemlerinde yaplan alflmalar, gece alflmasolarak nitelendirilir. Eer,iflgrenin gnlk normal ifl sresinin yars ya da yarsndan ou gece dneminerastlyorsa, o iflin gece dneminde yaplan bir ifl olduu kabul edilmelidir. Gecednemleri ulusal mevzuat hkmleriyle saptanr. Japonya ve Fransa gibi baz l-kelerde ise gece dnemleri ifl szleflmeleriyle de belirlenmektedir.

    flletmelerde eflitli nedenlerle gece dnemlerinde alflma yaplabilir. rnein;retimin pazar koflullar, birim maliyetlerin dflrlmesi, teknoloji ya da enerji kay-

    naklarndan daha ok ve rasyonel yararlanlmas gibi amalarla iflletmeler gece d-

    136 Sosyal Pol i t ika

    Gece alflmas: Gnnulusal mevzuat hkmleriylegece olarak kabul edilendnemlerinde srdrlenalflmalardr.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    11/22

    nemlerinde faaliyet gsterebilirler. Srdrlen ifllerin zellikleride gece alflmala-rn zorunlu hale getirebilir. rnein; srekli scak tutulmas gereken frnlarn kul-lanld, retimde kullanlan baz maddelerin hzl deiflime urad demir, elik,imento, camgibi baz sanayii kollar gece dnemlerinde de alfllmasn gerekti-rir. Bu balamda hizmet kesiminden rnekler de verilebilir. rnein, toplu taflma-clk, konaklama, elence, can ve mal kurtarma, salk, savunma, grsel, iflitselve

    yazl iletiflim hizmetlerinin de kesintisiz sunulmas zorunluluu vardr. Gece d-nemlerinde srdrlen alflmalarnn yaygnlaflmasnda, gnlk normal alflmasrelerinin ksaltlmas ile fazla sreli alflmalarn snrlandrlmalarna ynelik d-zenlemelerin de pay olmufltur.

    Gece dnemlerinde srdrlen alflmalar, gndz dnemlerinde srdrlenalflmalara gre daha farkl zellikler taflr. alflanlar ynnden baz sakncalarbulunur. nk, gece dnemlerinde yaplan alflmalar ncelikle insan yaflamnnbiyolojik ritmine uygun deildir. flgren yeterince dinlenemez. Hem aile yaflam-

    n, hem de toplumsal yaflam snrlandrr. Ayrca gece dnemlerinde srdrlenalflmalar, gndz dnemlerinde srdrlen alflmalara gre daha yorucu ve yp-ratcdr. Yapay aydnlatmann yol aabilecei sakncalarla, ulaflm glkleriylekarfllafllabilir. Bu ynde uygulamalar, verimliliin azalmasna da yol aabilir. Ni-tekim, eflitli lkelerde yaplmfl olan arafltrma sonular da bu olumsuzluklardorulmaktadr.

    Gece alflmalarnn olumlu ve olumsuz ynleri ile ilgili daha ayrntl bilgileri Saraelin(1987) Gece alflmas ve Trk fl Hukukunda Gece alflmasnn Dzenlenme Esaslaradl kitabndan yararlanabilirsiniz.

    Sosyal politikalar, alflanlar ynnden doabilecek sakncalar nedeniyle, gecednemlerinde srdrlen alflmalarn, gndz dnemlerinde yaplan alflmalar-dan daha farkl biimde dzenlenmesini ngrr. Yrrle konulan hukuk kural-lar ile gece dnemlerinde alflanlar, alflma srelerive dzenlenme biimiy-nnden afladaki yn ve biimde zelolarak korunur.

    Gece dneminde srdrlen alflmalar iin belirlenecek olan normal ifl sresiuzunluunun, gndz dnemi iin belirlenen normal ifl sresi uzunluundan da-ha ksatutulmas genel bir ilkedir.

    Gece alflmalarna iliflkin hukuki dzenlemeler, iflgrenin srekli olarak gecednemlerinde alfltrlmalarn engelleyen hkmleri de iermelidir. Eer iflyerin-de gece ve gndz dnemlerinde ayr ayr, birden ok posta(vardiya) alfltrl-yorsa, ayn postalarn srekli biimde gece dnemlerinde alfltrlmalarnn nlen-

    mesi ve hazrlanacak dnflmlbir alflma programna uyulmas gerekir.Ayrca, gece dnemlerinde srdrlen alflmalarn sresi, normal ifl sresi ile

    snrl olmaldr. Bir baflka deyiflle, yrrlkteki dzenlemelerle ngrlmfl olantm koflullar yerine getirilmifl olsa bile, gece dnemlerinde fazla alflma yaplama-yaca buyurucu hukuk kurallarna balanlmaldr. Daha sonraki nite metinlerin-de ayrntl olarak aklanaca zere genler, kadnlarve sakatlargece dnemle-rinde srdrlen bazalflmalarn kapsam dflnda braklrlar.

    Unn bu anlayfl dorultusunda, iflgrenlerin gece alflmalarnda korunma-larna iliflkin eflitli tarihlerde kabul ettii bir ok Szleflmeve Tavsiyekarar bulun-maktadr. rnein; rgtn 4, 6, 20, 30, 33, 41, 60, 76, 79, 89, 90, 93 ve 109 say-l Szleflmeleri, alflanlarn, gece dnemlerine rastlayan ifl sreleri ynnden ko-runulmasna ynelik ilkeler ve kurallar kapsar. Uluslararas alflma rgtnn

    137nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

    K T A P

    Posta: flyerindeki faaliyetingnlk normal ifl sresindendaha uzun srmesi halinde;ayn iflyerinde, art arda ya daayr zamanlarda, iflsrelerinin bafllama ve bitiflzamanlar birbirinden farkliflgren gruplar. Vardiyaszc ile, iflyerinde birdenok postann alflt ifadeedilir.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    12/22

    13, 14, 70, 81 ve 153 sayl Tavsiye kararlar da, yine iflgrenlerin gece dnemlerin-de srdrlen alflmalarda, ifl sreleri ynnden korunulmalarn amalayan ay-rntl neriler getirir.

    Esnek fl Srelerifllerin; tam zamanl, iflyerlerinde, iflverene bamlolarak srdrlme niteliklerin-deki deiflimin, ifl sreleri dflnda, ifl iliflkilerive yaflamnn tm alanlarnadayansyaca aktr. Nitekim, fl iliflkilerinin hemen her alannda yaflanlmaya baflla-nlan esnekleflme, alflma yaflamnn bilinen, alfllagelmifl formlarna uymadiin atipikolarak nitelendirilen yeni istihdam biimlerini beraberinde taflmfltr. fliliflkilerindeki esnekleflme daha sonralar hukuki dzenlemelere de konu olmufl vebylece esnek alflma iliflkilerini dzenleyen yeni bir fl Hukuku anlayfl yaratl-mfltr. Bu eksen zerinde, bir ifl iliflkisinin kurulmasndan, ifl iliflkisinin dzenlen-mesine, ifl iliflkisinin son bulmasndan, sonularna dek yaygnlaflan genifl bir alan-da fl ve Sosyal Gvenlik Hukukununyerleflik buyurucu kurallarda esneklefltiri-lerek yeni bir hukuki yaplanma oluflmufltur. Ancak esnekleflme, ifl iliflkileri ve ya-flamn dzenleyen hukuk kurallardan uzaklaflma anlamn taflmaz. Bir baflka de-yifl ile esnekleflme, ifl iliflkileriveyaflamnda kuralszlaflma(deregulation) deildir.

    alflma yaflamnda esnekleflme, ifl iliflkilerini bireyselleflmekteve szleflme ser-bestisinin snrlarn genifllemektedir. Konu, eflitli disiplinlerin kesifltii bir alandabulunur. Bu nedenle de esnekleflme; fl ve Sosyal Gvenlik Hukuku, nsan Kaynak-lar Ynetimi, alflma Sosyolojisigibi eflitli sosyal bilimlerin ilgi alanna da gir-mektedir. Bu nedenlerle konuya, ifl sreleri ile ilgili ve ancak ok snrlbir bakflas ile yaklaflacaz.

    flgrenin fazla sreli alflmalar ynnden korunmasna, ifl srelerinin azalma-sna yol aan esnek alflma biimleri iin gereksinim duyulmayabilir. Ayrca ak-lanan dzenlemeleri dn alflmailiflkilerine uyarlayabilmek de g olmayabi-lir. Ancak yukardaki bafllklar altnda verilen bilgilerin, ifl iliflkilerinin bilinen, yer-leflik zelliklerine uymayan ve bu nedenle atipik olarak nitelendirilen istihdam bi-imleri ynnden geerlilii yoktur. nk normal ifl sresinin gnlk ve haftalkuzunluu, gn iindeki yeri, dinlenme sreleri ynndenkorunmasn ngrenpolitikalar, esnek alflma sreleri uygulamalaryla hi kuflkusuz eliflir.

    rnein; ifl paylaflml alflma, part time alflma, esnek saatlerle alflmabiimlerinde normal ya da normalden uzun ifl sresi ile ifl srelerinin gn iindekiyeri nceden belirlenerek, yukarda aklanan ilke ve kurallara belki uyarlanabilir.Ancak, tele alflma, evde alflmaveyounlafltrlmfl alflmabiimlerinde buhususlar nceden belirleyip, uygulamalar denetleyebilmek hemen hemen ola-nakszdr. ar zerine yaplan alflmalarda ise; ar koflullarnn ve asgari

    bir ekirdek srenin belirlenerek gvence altna alnmas gibi daha fark hukukidzenlemlere gerek duyulacaktr. Ayrca hemen hemen tm esnek alflma biim-lerinde ifl srelerinde yeknesakln ve bir sonraki bafllk altnda ele alnacak din-lenme srelerinin uygulanabilmesi de ok gtr.

    Yukardaki rneklerden de karlabilecei zere, esnek alflmalarn eflitliliive zellikleri arasndaki farkllklar, alflma yaflamnn ifl sreleri ynnden, heresnek alflma biimi ynnden ayr ayr ve ayrntl hkmlerle dzenlenmesi ge-rekir. Bu nedenle de, iflgrenlerin ifl sreleri ynnden korunmasn ngren po-litikalarn biimlenip, ifllerlik kazanabilmesi zorlaflr. Ayrca esnek alflma biimle-ri iin getirilecek hukuki dzenlemelerin salt yaratlmasnda deil, uygulamalarndenetlenmesinde karfllafllabilecek sorunlar aflmann nemi de gzden rak tutul-mamaldr. Dahas, uygulamalar ok yenidir. nceden kestirilemeyen gereksinim-

    ler ortaya kmakta ve bunlar yeni hukuki dzenlemeleri uyarmaktadr. Tm yn-

    138 Sosyal Pol i t ika

    Tele-alflma: Esas iflyerinindflnda bir yerde, elektronikiletiflim aracl(on-line) ileiflyerine bal biimdeyaplan ve uzakta alflmaolarak da adlandrlanalflma biimidir.

    Evde alflma: flgrmeediminin iflyeri dflnda,iflinin evinde yerine

    getirilmesine olanak tannanalflma biimidir.

    fl paylaflml alflma: flgrme ediminin birden okifli tarafndan paylafllarak,stlenilmesidir.

    ar zerine alflma:flverenin duyacagereksinime gre iflyerinearlan iflinin iflsresinin,talep erevesindedzenlenmesidir.

    Esnek saatlerle alflma:

    Bireysel alflma sresininuzunluu ile ifle bafllama vebitirme zamanlarnbelirleyebilmede ifliyeolanak tanyan alflmamodelidir.

    Younlafltrlmfl alflma:Haftalk normal toplamalflma sresinin, dahaaz sayda ifl gnnetoplanabilmesine olanaktanyan alflma biimidir.

    dn alflma: flvereniniflisini, belirli ve geici birsre ile bir baflka iflverenin

    emrine verebilmesine olanaktanyan alflmabiimidir.

    Part-time (ksmi) alflma:flgren ile iflveren arasndakarfllkl anlaflma ile oluflanve normal ifl sresindendaha ksa sreli, dzenli vesrekli alflmadr.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    13/22

    leri yeterince irdelenerek, konunun taraflar arasnda tam bir uzlaflmann da henzsalanld sylenemez. Bu alandaki geliflme srecinin henz tamamlanmamfl ol-mas, esnek alflma sreleri ynnden korunmaya iliflkin uluslararas ilke ve norm-

    larn yaratlabilmesini de engellemektedir.

    139nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

    Yukardaki metin, Yavuzun (1995, s: 21-29) verdii bilgilerden de yararlanlarak hazrlanmfltr.

    fl liflkileri ve Yaflamndaki Esnekleflmenin Olumlu Ynleria. flveren ynnden;

    1. retim programlar, piyasalarn taleplerine gre deiflken biimde dzenlenir,2. zen ve uzmanlk gerektiren ifllerde, kalifiyelik dzeyi yksek iflgcnden yararlanlr,3. flgc maliyetleri azalr,4. Gayrimenkul alm, yapm, kira gibi sabit ve otopark, krefl, yemek gibi iflletme giderleri dfler,5. flletme kr oalr,6. fller kesintisiz srdrlerek tamamlanr,7. Sendikalarn etkinlii ve ifl uyuflmazlklar azalr,8. retim aralarndan, tam kapasite ile yararlanlr,9. fli salama kolaylaflr, iflgc devri azalr.

    b. fli ynnden;1. alflma sreleri, zel ve sosyal yaflamn koflul ve gereksinimlerine gre dzenlenir,2. fle gidifl ile dnflte karfllafllan trafik, otopark sorunlar ve yarataca stresler nlenir,3. Ulaflm giderlerinde tasarruf salanr,4. fle devamszlklar ve ge gelmeler azalr,5. flletmenin krll ile balantl olarak cret dzeyleri ykselir,6. Srekli denetimden uzak, daha zgr ve yaratc bir ortam yaratlr,7. alflma yaflam insancllaflr.

    c. Toplumsal ynden;1. Ulaflm, trafik, otopark sorunlarn azaltr. Bu hizmetlerin maliyetleri dfler,2. evre sorunlar azalr,

    3. stihdam zendirerek, oaltr,4. Sosyal gvenlik sistemi zerindeki bask kalkar,5. Engellilerin istihdam kolaylaflr,6. alflamayan bireylerin, emeklilerin istihdam edilebilmelerine olanak tannarak, aile ve lke

    refah dzeyi ykselir.

    fl liflkileri ve Yaflamndaki Esnekleflmenin Olumsuz Ynleria. flveren ynnden;

    1. Ynetim ve organizasyon alannda glklere yol aar. Denetim giderleri oalr,2. flletme giderlerinin oalmasna, yeni iflletme giderlerinin domasna yol aar,3. flletme iindeki yatay ve dikey boyutlu iliflkiler ve mflterilerle iletiflim glkleri oluflur.

    b. fli ynnden;1. Bireyi ifl ortamndan uzaklafltrr. flletmeye olan ball, dier alflanlarla arasndaki

    dayanflma duygusu azalr,2. Baz dnemlerde, baz alanlarda alflma koflullarn arlafltrr,3. fl gvencesini azaltr,4. Bireysel ifl uyuflmazlklar oalr,5. fl srelerinin ksald dnemlerde cretler azalr. alfllmayan dnemlerde cret

    gelirinden yoksun kalnr,6. Sosyal sigorta yardmlarndan yararlanlmas zorlaflr.

    c. Toplumsal ynden;1. fl iliflkileri ve yaflamnda sosyal koruma azalr,2. Bireyselleflen ifl iliflkilerinde ifli ve iflveren arasnda varolmas gereken denge, ifli aleyhine

    bozulur,3. Sendikalar glerini yitirir ve Endstri liflkileri Sistemi zayflar.

    Tablo 7.1

    fl liflkileri veYaflamndakiEsnekleflmeninBaz Olumlu veOlumsuz Ynleri

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    14/22

    Esnek alflma konusunda daha ayrntl bilgi sahibi olmak iin Yavuzun (1995, s: 103).Es-nek alflma ve Endstri liflkilerine Etkisi adl kitabndan yararlanabilirsiniz.

    Nitekim bu nedenlerle de sosyal politikerler; endstri iliflkileri sistemi kklefl-memifl, ifl iliflkileri ve yaflamnda henz yeterli bir koruma rejimi kurulamamfl l-kelerde esnek alflma srelerine hukuki meflruiyet kazandrlmasna iliflkin tartfl-malara ekince ile yaklaflmaktadrlar.

    2. Haftalk normal ifl sresi uzunluunun 40 saat olarak belirlendiini varsayarak, gn-lk normal ifl sresi uzunluunun 1, 1.5 ve 2 gn hafta tatili yaplmas durumunda nekadar olabileceini hesaplaynz.

    3. Takvim ylnn sonlarna doru, baz iflletmelerde rn ya da malzeme saymlarnn ya-plp, dkmlerinin karlmas ya da bankalar ya da kamu tzel kiflilerinin bte bi-

    rimlerinde ifllemlerin tamamlanarak, hesaplarn bir sonraki yla devredilmesi nede-niyle normal ifl sresinden daha uzun srelerle yaplan alflmalar hangi nitelikte birnedene balanabilir?

    4. Gnlk normal ifl srelerinin bitimine ok az bir sre kala karfllafllan bir sel felaketi ne-deniyle, iflletmede kullanlan ham ya da maml maddelerin gvenli bir yere taflnarak kur-tarlabilmesi iin yaplacak fazla sreli alflma, hangi nitelikte bir nedene balanabilir?

    DNLENME SRELERfl ve dinlenme sresi kavramlar arasnda, ters yndeve yakn bir iliflki bulunur. fl

    sreleri oaldka dinlenme sreleri azalr, ifl sreleri azaldka dinlenme sreleri

    oalr.

    alflma yaflamnn hzl ve youn yaflanan tempolu ve bazen de tekdze koflul-larna, insann srekli olarak dayanabilmesi olanakszdr. Bu nedenle belirli d-

    nemlerde alflmalara ara verilip, dinlenilmesi gerekir. Tatilya da izindnemleri

    olarak nitelendirilen dinlenme sreleri, hem iflgrenlerin sal, gvenlii, verim-

    lilii hem de ifl dflndaki bofl, serbest zaman belirlemesi nedeniyle nem taflr. Bu

    nedenle de izin ve tatiller, sosyal politikalarca ngrlen ilkeler dorultusunda hu-

    kuk kurallarnca dzenlenerek, gerek cretve gerekse sreasndan gvence alt-

    na alnr. Asgari sreleri fl ve dare Hukukunun buyurucu hkmleri ile belirle-

    nen dinlenme sreleri de, toplu pazarlk ynteminin yardmyla gnmze dek s-

    regelen dnem iinde uzamfltr.

    zin ve tatil srelerinde iflgrenler alfltrlmaz. Unn 46 sayl Szleflmesi,

    dinlenme dnemlerinde alfltrlmann engellenmesini ngrr. Ancak izin ve ta-til sreleri, ifl srelerikapsamnda irdelenir. Bir baflka deyiflle, iflgrenler izin ve ta-

    til dnemlerinde alfltrlmasalar da, cretleri kendilerine alfllmfl gibi denir.

    cretin iflgrenin ou kez tek geliri olmas ve dinlenme dnemlerinin gdlen

    amalara uygun biimde deerlendirilebilmesi bu ynde bir ilkenin benimsenme-

    sine yol amfltr. zin ve tatil dnemlerinde iflgrenlere alflyormuflcasna cret

    denmesi ilkesi, nsan Haklar Bildirgesi(m.24) ve Avrupa Sosyal fiart(m.2) me-

    tinlerinde de yer almaktadr.Buna karfln, alflanlarn temel gereksinimlerini karfllayabilmeleri ve dinlene-

    bilmeleri iin, gnlk normal alflma srelerinin ortalama bir yerinde verilen aradinlenmelerialflma sresi kapsamnda irdelenmez. Bu nedenle de ara dinlen-

    140 Sosyal Pol i t ika

    K T A P

    SIRA S ZDE

    Ara Dinlenmesi: flgrenlerintemel gereksinimlerininkarfllanabilmesi amacylanormal gnlk ifl sresiiinde, bu srenin ortalamabir zamannda, ncedenbelirlenen saatte, iflyerinintm iflgrenlerine ayn sreile verilen, olaan (mutad)

    dinlenme sreleridir.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    15/22

    me srelerine iliflkin bir cret demesinde bulunulmaz. Bu zellii nedeniyle dekonu, nite metnine alnmamfltr.

    Dinlenme srelerini, tatillerveyllk izinolarak ayrmlafltrarak aklayalm.

    TatillerTatil gnleri de, Hafta Tatilive Genel Tatil Gnleriolarak iki ayr bafllk altndatoplanabilir.

    Hafta TatiliHaftalk dinlenme dnemleri, hafta tatili olarak nitelendirilir. Bir ifl haftas boyun-ca alflan iflgrenlerin, hafta tatili sresince dinlenmeleri gerekir. Hafta tatilinin ya-pld gnya da gnlerile sreleriarasnda lkeden lkeye deiflebilen farkllk-lar bulunur.

    Hafta tatili, iflilerin mcadele ederek kazandklar ilk haklarndan birisidir. Haf-

    ta tatili sresi bafllangta 1 gn olarak uygulamaya konulmufl, daha sonralar ise c-retli bir nitelik kazanarak hem yaygnlaflmfl ve hem de sre ynnden uzamfltr.

    1921 ylnda, lkemiz tarafndan 16 fiubat 1946 ylnda onaylanan, Unn 14sayl Szleflmehkmleri erevesinde, sanayi kesiminde alflanlara hafta sonla-rnda kesintisiz 24 saatlik bir hafta tatili hakk tannmfltr. Ayn Szleflmede, haftatatilinde iflgrene cretinin alflmflcasna denmesi de ilke olarak benimsemekte-dir. Unn, 1957 ylnda kabul ettii 106 sayl Szleflmeile bu alanda getirilmiflolan normlar hizmetkesiminde alflanlar ynnden geniflletmifltir. Daha sonrala-r, zellikle Endstri liflkileri Sisteminin gelifltii lkelerde, hafta tatili sresinintoplu pazarlk yoluyla 1,5 ve ardndan da 2 gne dek uzad gzlenir. alfllan birhaftann sonunda 2 gn sreli bir hafta tatili verilmesinine ynelik dzenlemeler,gnmzde yaygn bir uygulama alan bulmaktadr.

    Normal gnlk alflma srelerinin uzunluklar, haftalk alflma sresi ile hafta-nn alfllan gnlerine gre deiflebilmektedir. Bu nedenle daha nce de vurgulan-d zere, hafta tatili gnlerin saylar gnlk normal alflma sresinin hesaplan-masnda nem taflr. Hafta tatili sreleri, ulusal mevzuatlar aracl ile belirlenerekyrrle konulur. Bu haktan, hafta boyunca alflan iflgrenlerin yararlanabilece-i aktr. Hafta tatili sresinin, taraflar aralarnda anlaflmfl olsa bile ksaltlamaz.alflanlar bu haklarndan kendilerine yksek cret nerilse bile vazgeemezya dabu hakkn bir baflkasna devredemezler.

    Genel Tatil GnleriGenel tatil gnleri dzenlemelerinin temelinde, lke iin nem ve deer taflyan

    gnlerin kutlanlmas amac bulunur. Bu gnler, siyasal, askeriya da sosyalbir ne-dene dayal olabilir. Genel Tatil Gnleri, dini bayramlarda kapsar. Tatil gnleri-ne iliflkin dzenlemeler, genel olarak tmtoplum kesimlerine ynelik olabileceigibi, yalnzca baz ifl, meslek gruplar ya da toplum kesimleri iin geerli ksmiuy-gulamalar biiminde de grlebilir. Yukarda belirtilen genel ilkeden hareketle,genel tatil gnlerinde de iflgrenlerin alfltrlmamalar ve cretlerinin alfltrlmfl-casna denmesi gerekir.

    Genel tatil gnlerinin saylar ve takvim iindeki yerleri, ulusal mevzuatlar ara-cl ile belirlenir. Genel tatil gnlerinin yl iindeki toplam sreleri; Almanyadaeyaletlere gre 10-13 gn, Fransada yllara gre 7-10 gn arasnda deiflmektedir.talyada 16, Lksenburgda 10, Hollandada 7, Danimarkada 9,5, ngilterede (s-

    koya hari) ise 8 gndr.

    141nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    16/22

    Tatil hakk retide flahsa bal bir hak olarak irdelenir. flgrenin kifliliinebal sayld iin de iflgren bu hakkndan vazgeemezya da bu hakkn bir bafl-kasna devredemez.

    Yllk zinBir ifl haftas boyunca alflanlar, neden hafta tatili hakkndan yararlanyorlarsa, bir

    yl boyunca alflan iflgrenlere de ylda bir kez, byle bir dinlenme olanan ta-nnmas gerekir. Yllk izin, hafta tatili uygulamalar baflladktan sonra iflilere ta-nnmfl olan bir haktr. Bu hak nce 20. yzyl bafllarnda Almanyada, daha sonrada zlanda ve Avusturyada tannmfltr. Ancak uygulamalar daha ok 2. Dnya Sa-vaflndan sonra yaygnlk kazanmfltr.

    Sosyal Politikalar; iflgrenlerin cretlerinin, yllk cretli izin sresi boyunca a-lflmflcasna denmesi ile asgari srelerinin gvence altna alnarak korunmasnngrr. Nitekim bu zellii nedeniyle yllk izin retide ve uygulamada yllk c-

    retliizin olarak da ifade edilir.Yllk izin sreleri; lkemizin de aralarnda bulunduu baz lkelerde, bu hak-

    tan yararlanacak olanlarn kdem sreleri ile doru orantl olarak, deiflken biim-de belirlenir. Bu sreler ngiltere, Hollanda ve ABDde olduu gibi, baz lkelerdeise toplu szleflmeler yoluyla belirlenmektedir. Yllk cretli izin dnemlerinin enaz sreleriulusal mevzuatlar aracl ile belirlenir. Taraflar aralarnda anlaflarak,szleflmelerle bu sreleri uzatabilirler.

    Yllk izinler, iflyeri ve iflgrenlerin koflullarna uygun olarak, takvim ylnn de-iflik dnemlerinde bireyselolarak kullanlabilecei gibi, baz iflyerleri ve kesimler-de yln belirli bir dneminde topluolarak da kullanlabilir. Daha ok otomotiv vedayankl tketim mallar reten iflyerlerinde gidilen bu yndeki uygulamalarla, ifl-yerinde kalan snrl kiflilerle yeni modellerin hazrlanmas, iflyerinin temizlenip,ara, gere ve donanmlarn gzden geirilerek onarlmas vb. gibi ifller grlerekyeni retim dnemi iin hazrlklar yaplr. Bu ynde uygulamalara kamu kesimin-de de, yarg organlar ya da eitim ve retim kurumlar rneklerinde olduu gi-bi gidilebilir. Ancak, retim ya da hizmetin kesintisizsrdrlmesi gereken ban-kalar, basn yayn ya da salk kurulufllar gibi iflletmelerde alflanlarn, yllk c-retli izin hakknn toplu kullanabilmeleri g ve hatta g olmann da tesindeolanakszdr.

    Yllk zin hakk da retide flahsa balbir hak olarak irdelenir. flgrenin kifli-liine bal sayld iin de yllk izin hakkndan vazgeilemezya da bu hak birbaflkasna devredilemez. flverenin iradesi ynnde verilebilecek ya da ulusal mev-zuat hkmleriyle dzenlenen zel izinlerise konu kapsamnn dflnda kalr.

    5. lkemizde ulusal bayram ve genel tatil gn olarak kabul edilen gnlerin yllk topla-m ka gndr?

    6. Yllk izin srelerinin ifl szleflmeleriyle belirlenmesi, hangi ynlerden sakncalbulunabilir?

    142 Sosyal Pol i t ika

    SIRA S ZDE

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    17/22

    nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i 143

    zetfl sresi denilince neyi anlamak gerekir? fl sresi

    ynnden sosyal korunma gereksinimi hangi ne-denlere ortaya kar ve hangi gerekelere dayanr?

    fl sresi, iflgrenin ifl grme borcunu yerine getir-

    dii dnemsel zamanifade eder.

    Sosyal politikalar; iflgrenlerin, ifl ve dinlenme s-

    relerinin uzunluu ile ifl srelerinin gn iindeki

    yerinin yol aabilecei sakncalar nleyebilmek

    amacyla alflma yaflamnda korunmasn hedefler.

    flgrenler iin alflmak, nasl ifl iliflkisinden kay-

    naklanan bir ykmllk ise, alflma srelerinin

    uzunluu ve gn iindeki yeri ynnden korunul-

    mak ve dinlenmek de bir haktr. Bu hakk gvence

    altna almak ise sosyal bir nitelik taflyan devletin

    grevidir.

    Sosyal politikalarla iflgrenlerin; alflma sreleri

    bakmndan hangi yn ve biimde korunmalar

    ngrlr?

    Normal alflma sresinin uzunluu, ulusal mevzu-

    atlarla belirlenir. Bu alanda getirilmifl olan hukuki

    dzenlemeler, normal olandan ksa ve uzun ifl s-

    relerinin nitelendirilmesinde yardmc olur.

    Baz ifllerin yrtm koflullar, normal gnlk ifl s-

    relerinden daha ksa sre ile alfllmasn gerekti-rir. Normal ifl sresinden daha ksa sre ile alfll-

    mas gereken ifllerde, alflma sreleri; bu alandaki

    uluslararas geliflmelerin klavuzluunda ulusal mev-

    zuat hkmleriyle ayr ayr belirlenerek, uygulama-

    ya konulmaldr.

    Gece dnemlerinde srdrlen alflmalar, tafldk-

    lar zellikler nedeniyle, sresi ve uygulanabilme

    koflullar ynnden daha kat bir koruma rejimini

    gerektirir.

    Zorunlu ya da olaandfl nedenlerle normal ifl s-

    resinden daha uzun sreli alflmalar ise, ancak ba-

    z koflullara bal tutularak yaplabilir.

    fl srelerine iliflkin dzenlemeler, esnek alflma bi-

    imleri ynnden nasl bir anlam taflr? Esnek alflmalarn eflitlilii ve zellikleri arasnda-

    ki farkllklar, alflma yaflamnn ifl sreleri ynn-

    den, her esnek alflma biimi iin ayr ayr ve ay-

    rntl hkmlerle dzenlenmesini gerektirir. Bu ne-

    denle de, iflgrenlerin ifl sreleri ynnden korun-

    masn ngren politikalarn biimlenip, ifllerlik ka-

    zanabilmesi zorlaflr. Ayrca, esnek alflma biimle-

    ri iin getirilecek hukuki dzenlemelerin saltyara-

    tlmasndadeil, uygulamalarn denetlenmesinde

    karfllafllabilecek sorunlar aflmann nemi de gz-

    den rak tutulmamaldr.

    Sosyal politikalarla iflgrenlerin, dinlenme sreleri

    bakmndan hangi yn ve biimde korunmalar

    ngrlr?

    flgrenler hafta tatili, genel tatil gnleri ile yllk

    izin dnemlerinde alfltrlmaz. Ancak alfltrlmfl

    gibi kendilerine cret denir. Bu balamda dinlen-

    me hakk, flahsa bal bir hak nitelii taflr.

    1

    A M A

    2A M A

    4A M A

    3

    A M A

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    18/22

    Sosyal Politika144

    Kendimizi Snayalm1. Bir iflyerinde srdrlen faaliyet kesintisiz olarak gn-de en okne kadar olabilir?

    a. 8 saat

    b. 16 saat

    c. 24 saat

    d. flgrenlerin normal alflma sresi kadar

    e. Normal ve fazla sreli alflmalarn toplam sresi

    kadar

    2. fli stats altnda alflanlarn, normal alflma sre-sinin haftalk azami uzunluu nasl belirlenmelidir?

    a. Yasama organ tarafndan

    b. fli ve iflveren tarafndan

    c. fli ve iflveren sendikalar tarafndand. Bireysel ya da toplu ifl szleflmesi ile

    e. flveren tarafndan

    3. alflma srelerinin uzunluu, afladakilerden hangisizerinde dorudan bir etki oluflturmaz?

    a. retilen mal ve hizmetlerin fiyatlar

    b. fl gvencesi

    c. flgc sal

    d. flsizlik oranlar

    e. Dinlenme sreleri

    4. Afladakilerden hangisi, sosyal politikalarca gnmz-de uygun (optimal) ifl sresi uzunluu olarak kabul edilir?

    a. Gnde 7, haftada 36 saat

    b. Gnde 7, haftada 42 saat

    c. Gnde 7.5, haftada 42 saat

    d. Gnde 8, haftada 40 saat

    e. Gnde 8, haftada 45 saat

    5. Afladakilerden hangisi esnek alflma biimlerindenbiri deildir?

    a. Evde alflma

    b. fl paylaflml alflma

    c. Vardiyal alflma

    d. ar zerine alflma

    e. Part-time(ksmi) alflma

    6. Bir iflyerinde art arda ya da ayr zamanlarda, ifl srele-rinin bafllama ve bitifl zamanlar birbirinden farkl iflgren

    gruplarna ne ad verilir?

    a. Posta

    b. Tim

    c. Takm

    d. Ekipe. Grup

    7. alflma srelerinde yeknesaklk denilince neyi anla-mak gerekir?

    a. Gnlk ifl srelerinin, birbirine eflit uzunlukta

    olmasn

    b. Gnlk ifl srelerinin normal (optimal) uzunlukta

    olmasn

    c. Esnek alflma sresi uygulamalarn

    d. flgrenler arasnda, alflma sresinin uzunluu

    ynnden hi bir ayrmn gzetilmemesini

    e. Normal alflma sresinden daha uzun alflma s-

    resinin ngrlmemesini

    8. Afladakilerden hangisi, normal alflma sresindendaha uzun sreli alflmalar yaplabilmesinin koflullarn-

    dan birisi olamaz?a. Olaan dfl bir nedenin varolmas

    b. Devam sresinin ifl szleflmesinde gsterilmifl

    olmas

    c. Normal alflma sresi iin ngrlenden daha yk-

    sek bir cret karfllnda yaplmas

    d. Genlerin, kadnlarn ya da sakatlarn uygulamalar

    dflnda tutulmas

    e. Devam sresine bir snr getirilmesi

    9. Afladakilerden hangisi, ifl srelerinin gereinden ksatutulmas durumunda oluflabilecek sakncalardan birisidir?

    a. flsizlik oranlarnn ykselmesi

    b. flgc sal ve gvenlii alannda olumsuzlukla-

    rn yaflanlmas

    c. Meslek risklerinin oalmas

    d. cret gelirinin azalmas

    e. retilen mal ve hizmet kalitesinin bozulmas

    10.Afladakilerden hangisi, gereinden uzun tutulan iflsrelerinin beraberinde getirecei sakncalardan birisi

    deildir?

    a. fl kazalar ve meslek hastal riskinin oalmas

    b. Sosyal yaflama katk ve katlm snrlandrmasc. flletme giderlerinin artmas

    d. flsizlik oranlarnn ykselmesi

    e. retim dzeyinin azalmas

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    19/22

    nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i 145

    Yaflamn inden

    alflma Yaflamnda EsnekleflmeyeYol Aan Nedenler1973 ylnda srail ile Arap lkeleri arasnda yaflanan bl-

    gesel savaflta petrol, Arap lkeleri tarafndan sraili des-

    tekleyen lkelere karfl bir bask arac olarak kullanlmflt.

    Dnyann nde gelen petrol reticisi Arap lkeleri, re-

    timlerini snrlandrlarak uluslararas piyasalarda petrol fi-

    yatlarn ykselmesine yol atlar. Bu politikalar, o dnem-

    de ham petrol ve rnlerine byk lde baml olan

    sanayileflmifl lkeleri byk bir bunalma srkledi. reti-

    min daralmasyla bir yandan iflsiz saylar oalrken, bir

    yandan da iflsizlik sigortas fonlar hzla erimeye bafllad.Bu olumsuz geliflmeler, iflsizlikle savaflm ve sosyal g-

    venlik sistemlerin yeniden yaplandrlmas gereksinimini

    de ne kartmflt. Baflka nedenlerin de etkiledii bu ko-

    flullar altnda, iflyerlerinde alflanlarn bir blmnn ifl-

    ten karlmas yerine, bunalm afllncaya kadar, haftann

    belirli gn ya da gnn belirli saatlerinde alfltrlmalar

    ynnde esnek sreli uygulamalara ynelindi.

    fliler, kendilerine ne zaman salanaca belli olma-

    yan yeni bir ifle yerlefltirilmek ve o ifle uyum gsterebil-

    mek iin beklemek yerine, bunalm afllncaya kadar daha

    az cretle de olsa, esnek srelerle ile alflmay yeliyor-lard. Saylar giderek oalan iflsizlere; iflsizlik sigortas

    fonlarndan yaplacak parasal demelerin, sosyal yardm

    ve hizmetlerin, yeni bir ifl bulup, yerlefltirmenin ekonomik

    ynden yksek maliyeti, devletleri ifl srelerinin esneklefl-

    tirilmesi dorultusundaki uygulamalara destek vermeleri-

    ne yol amflt.

    Bir baflka ynden; giderek ivme kazanan teknolojik

    geliflmeler, hizmet kesiminin oalmasna yol amflt. Bil-

    gisayar ve iletiflim teknolojisi, alfllmfln dflnda iflilerin;

    iflyerlerinden uzakta, uydu merkezlerde ve hatta evlerinde

    alflabilmesine olanak tanyordu, Bylece esnekleflme ar-

    tk salt alflma sreleri ile snrl olmaktan kt.Sanayileflmifl lkelerin refah dzeyi, metropolleflen

    yerleflim merkezlerindeki yaflam koflullar da, esnek alfl-

    ma biimlerinin iflgrenler tarafndan benimsenmesinde

    byk rol oynamfltr. Piyasa koflullarna hzla uyabilmele-

    rine, kalifiye iflgcnden en rasyonel biimde yararlana-

    bilmelerine olanak salad iin, iflverenler de alflma ya-

    flamnda esnekleflmeyi desteklenmifltir. 1970 ve 80li yllar-

    da hkmetlerin izledii liberal ekonomi politikalar ise

    esnek alflma biimlerini uyararak yaygnlaflmasnda rol

    oynamfltr.

    Buna karfln, bireysel ifl iliflkilerine geri dnfln meslek

    bilincini azaltaca ve bu nedenle de sendikalar gszlefl-

    tirecei dflncesiyle ifli sendikalar ifl iliflkilerinde esnek-

    leflmeye karfl kmfllardr. Etkinliklerinin azalmasyla iflile-

    rin iflveren karflsndaki pazarlk glerini byk lde yi-

    tireceini ve gelecekte de bundan byk zararlar grlece-

    ini ileri sren ifli sendikalar, bu yndeki hzl geliflmele-

    ri yakalayp, ynlendirebilmede etkili olamamfllardr.

    Yukarda zetlenerek aklanmaya alfllan, global-

    leflme ve liberalleflme srecinde yaflanlan teknolojik ve

    yapsal deiflim koflullarnn oluflturduu byle bir or-

    tamda, esnekleflmenin pek ok lkede hukuken de mefl-

    rulafltrld, ifl iliflkilerinin yeni bir ereve ve ierikle

    uygulanagelenden daha farkl bir yrngeye oturduu

    grlmektedir.Gnmzde eflitli lkelerde uygulanan 30 yakn ati-

    pik alflma biiminin varolduunu reniyoruz. 1990l

    yllarda toplam istihdam iinde atipik istihdam biimleri-

    nin pay Meksikada % 50, ngilterede %33, Sirilankada

    % 50, Korede %33, Japonyada %15e ulaflmfltr (Yavuz,

    1995, s: vd.).

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    20/22

    Sosyal Politika146

    Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl

    Sresinin Uzunluu bafll altnda verilen bil-

    gilerden yararlann.

    2. a fli stats altnda alflanlarn, normal alflma

    sresinin haftalk azami uzunluu hukuki dzen-

    lemelerle belirlenir. Hukuki dzenlemeler ise

    yasama organ tarafndan kabul edilerek, yrr-

    le konulur. Bu soruyu doru yantlayabilmek

    iin, Normal fl Sresi bafll altnda verilen bil-

    gilerden yararlann.

    3. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl Sresi

    Ynnden Korunmann erevesi bafll altnda

    size verilen bilgilerden yararlann.

    4. d Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Normalfl Sresi bafll altnda verilen bilgilerden

    yararlann.

    5. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Esnek

    Sreli alflma bafll altnda verilen bilgilerden

    yararlann.

    6. a Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl Sresi-

    nin Gn indeki Yeri bafll altnda verilen bil-

    gilerden yararlann.

    7. a Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl

    Sresinin Uzunluu ve Gn indeki Yeri bafll

    altnda verilen bilgilerden yararlann.8. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Normal fl

    Sresinden Daha Uzun Sreli alflmalar bafll

    altnda verilen bilgilerden yararlann.

    9. e Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl

    Sresinin Uzunluu ve Gn indeki Yeri bafll

    altnda verilen bilgilerden yararlann.

    10. e Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl

    Sresinin Uzunluu ve Gn indeki Yeri bafll

    altnda verilen bilgilerden yararlann.

    Baflvurabileceiniz KaynaklarArc, K. (1992). alflma Srelerinin Hukuk Geliflimi ve

    Yeterlilii Asndan 1475 Sayl fl Kanununda alfl-

    ma Sreleri.Ankara: Kamu-fl Yaynlar.

    Kurucu, O. (1987). fl Sreleri Dinlenmeler Fazla alflma.

    Ankara.

    Sarael, N. (1987). Gece alflmas ve Trk fl Hukukunda

    Gece alflmasnn Dzenlenme Esaslar. Eskiflehir:

    Anadolu niversitesi BF. Yaynlar.

    alflmak Yorar (1997). Cogito.Ankara: Yap Kredi Kltr

    Sanat Yaynlar.

    Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

    fl ve dinlenme srelerine iliflkin aklanan dzenlemeler,

    iflyerleriile deil, iflyerlerinde alflanlar ile ilgilidir. Bir

    baflka deyiflle, iflyerleri tm gn ve hatta gece dnemlerin-

    de kesintisiz olarak 24 saat alflabilir.

    Sra Sizde 2

    flyerinde haftada 1 gn tatil yaplyorsa; gnlk normal ifl

    sresi uzunluu 40/6 = 6 saat, 40 dakika.

    flyerinde haftada 1,5 gn tatil yaplyorsa; gnlk nor-

    mal ifl sresi uzunluu Yarm tatil gn 4 saat alfllyor-

    sa, haftann alfllan tam gnlerinde

    40 - 4 = 36/5 = 7 saat 12 dakika.

    flyerinde haftada 2 gn tatil yaplyorsa; gnlk nor-mal ifl sresi uzunluu 40/5 = 8 saat.

    Sra Sizde 3

    Zorunlu bir nedene balanlabilir.

    Sra Sizde 4

    Olaan dfl bir nedene balanlabilir.

    Sra Sizde 5

    Cumhuriyet Bayram 1,5 gn

    Zafer Bayram 1 gnUlusal Egemenlik ve ocuk Bayram 1 gn

    Ramazan Bayram 3,5 gn

    Kurban Bayram 4,5 gn

    Ylbafl gn 1 gn

    Atatrk Anma ve Genlik ve Spor Bayram 1 gn

    Toplam 13,5 gn

    Sra Sizde 6

    Toplu fl Szleflmesi yapabilme olana bulamayan kesim-

    ler bu ynde biimlenecek uygulamalardan yararlanamaz.

    Ayrca ifl szleflmeleri ile getirilecek dzenlemeler arasn-

    da lke genelinde ortaya kacak farkllklar da adil

    grlemez.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    21/22

    147nite 7 - fl ve Dinlenme Sreler i

    Okuma Paras

    Tembellik Hakk

    flleyen demir paslanmaz!, Allah tembel kulunu sev-

    mez!, alflmak fazilettir!. Bu zdeyifller hep alflmay

    yceltme ve kutsamaya yneliktir. alflkan renciyi -

    retmen sever, alflkan ifliyi patron sever, alflkan insan

    herkes sever. Avrupada Sanayi Devriminin ilk aflamala-

    rnda Calvinist mezhep gereince alflmak byk bir iba-

    det olarak kutsanmfltr.

    Tembellik ise, miskinlik olarak grlmfl ve hep la-

    netlenmifltir. Tembellik, her trl geriliin ve ktln

    kayna olarak kabul edilmifltir.

    Tarih boyunca kutsanan alflmak, gnmzde akl ve

    zeknn da nne gemifl bulunmaktadr. yle ki, akll

    veya zeki bir insann, daha dflk dzeyde akl ve zek

    sahibi olan, fakat muntazam alflan bir insan kadar bafla-

    rl olamayaca vurgulanmaktadr. Almanya ve Japonya

    gibi mucizevi kalknma hamleleri gereklefltirmifl olan

    uluslarn bu baflarlar, onlarn akll veya zeki olmalar ile

    deil, fakat alflkan olmalar ile aklanmaktadr.

    alflmak, bireylerde aranan bir fazilet ve stn nitelik

    olarak grld gibi, gnmzde bireyler tarafndan ta-

    lep edilen bir hak olarak da gndemi iflgal etmektedir. a-

    lflma hakk ve ifl gvencesi konular, gnmzde giderek

    artan bir sosyal talep olarak karflmza kmaktadr. Bununnedeni, adafl toplumlarda giderek byyen iflsizliktir.

    alflmak, alflma hakk, iflsizlik ve tembellik hakk...

    Bunlar, ou zaman ieriklerini ok fazla dflnmeden ve

    kurcalamadan kullandmz szcklerdir. Hatta, ou za-

    man bu kavramlar birbirinin karflt olarak alglarz, ayn

    glmek ve alamak gibi. Birok sosyal kurum ve yapda

    olduu gibi, alflmak ve tembellik kavramlarnn kafamz-

    daki alglanma ve biimlenmelerinde de ekonomik sistem

    ve koflullar birinci derecede etkili ve hkim olagelmifllerdir.

    Tek baflna yaflayan bir insan alflmak fiil ve eyle-

    mine ynelmez. Zira bu insann amac ve abas, biyolo-jik gereksinimi karfllamaya ynelik zaruri asgari abann

    tesine gemez. Bu nedenle, byle bir faaliyete alflma

    deil, ancak aba ad verilir

    fiyle bir rnek alflma ve tembellik haklarnn nasl

    birbirini tamamlayan kavramlar olduunu aklamada yar-

    dmc olabilir. Diyelim ki, bir bilet satfl ya da baflka ifllem

    blmne bir gnde ortalama olarak 300 kifli baflvuruyor.

    bu blmde bir kiflinin istihdam edilmesi halinde, o kifli

    hi bafln kaldrmadan, btn gn bu ifli, uzun kuyrukla-

    rn basks altnda, belki de baflndaki flefinin de gizli ya

    da ak denetimi glgesinde, yapma durumunda kalr.

    Oysa, ayn blmde drt kiflinin istihdam edilmesi halin-

    de, blm nnde fazla uzun kuyruklar oluflmadan, her

    alflan sadece yarm gnn vererek 300 kiflinin iflini g-

    rebilir. Bu emekiler, gnn geri kalan blmnde de

    kendilerini gelifltirici faaliyetlerde bulunabilir ya da aylak-

    lk yapabilirler.

    Yaplan ifl 300 kiflinin talebine cevap vermek olduu-

    na gre, bunu drt kifli ile yapmak, patrona iki adan afl-

    r yk ykar. Bir defa, drt kiflinin istihdam edilmesi halin-

    de, iflsizlik olmayacana gre, cretler bask altna alna-

    maz. kincisi ise, patron, bir kifli yerine drt kifliye cret

    verir hale gelir. Oysa drt kiflinin yerine bir kiflinin istih-

    dam edilmesi halinde, kifli iflsiz kalacandan dolay,

    cretler zerinde aflaya ekme ynnde ciddi bir baskoluflur. Buna karfln, younlaflan iflin alflan zerindeki

    stresini hafifletmek ve ifli o kimseye isellefltirerek benim-

    setebilmek iin, istihdam edilene biraz yksek cret veri-

    lebilir. Sonuta, uzun kuyruk oluflturanlar ve dflarda iflsiz

    kalanlar zerindeki yk yklarak, kr marj artrlmfl olur.

    stihdam edilen kifli de, bir yandan dflardaki iflsize ba-

    karak, dier yandan da, fiziksel ve ruhsal kfln hi

    dikkate almadan, biraz ykseke maaflla doyuma ulaflr,

    hatta ifl fetifline giriflir. Bu durumda, dflarda kalanlar ise,

    tembellik hakkn kullanyor deil, fakat iflsiz konumuna

    itilmifl olur.

    Grlyor ki, ifl fetifli veya iflkolik olma hali gnmz

    toplumlarnda grlen ve sermaye youn karar merkez-

    lerince dayatlan, bireylerin tembellik yapma ve kendile-

    rini gelifltirme haklarn ellerinden alan bir dayatma ve

    davranfl kalbdr. Sermaye arlkl karar merkezleri by-

    le bir davranfl biimini tetikleyerek, bir yandan bireysel

    ve toplumsal gereksinimleri durmadan kabartmay, dier

    yandan da bunlar tatmine ynelik faaliyetlerde buluna-

    rak sermaye birikimini hzlandrmay amalamaktadr.

    Dikkat edilirse, bireysel gereksinimlerin tetiklenmesi de,

    retim faaliyetinde gdlen istihdam politikalar da, bire-

    yin sermaye karflsnda klelefltirilmesi anlamn ifade et-mektedir. Bu nedenle, sadece istihdam alannda deil, fa-

    kat tketim alannda da tembellik hakk, insanolunun

    birbirine karfl deil, fakat sermayenin mlkiyet biimine

    karfl giriflecei onur mcadelesinin temel gerekesini

    oluflturmaktadr.

    Yukardaki metin nderin (1997, s: 12, 73-77). Cogito

    dergisinde yer alan Tembellik Hakk adl makalesinden

    ksaltlarak alnmfltr.

  • 8/4/2019 Sosyal Politika unite07

    22/22

    148 Sosyal Politika