pengurusan zakat - official portal of ukm kerja/perkem2017-atiah.pdfsatu usaha memperkasakan...

1

Pengurusan Zakat di Malaysia:

Satu Pendekatan Analisis Gelagat

Hairunnizam Wahid Mohd Ali Mohd Noor Adibah Abdul Wahab

Muhammad Tajuddin Abdul Rahim

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

BANGI • 2017 http://www.ukm.my/fep

2

Cetakan Pertama, 2017

Hak cipta Pusat Penyelidikan Ekonomi dan Kewangan Islam (EKONIS-UKM)

Universiti Kebangsaan Malaysia, 2017

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan ini boleh diterbitkan semula,

disimpan untuk pengeluaran atau ditukarkan ke dalam sebarang bentuk atau dengan

sebarang alat juga pun, sama ada dengan cara elektronik, gambar serta rakaman dan

sebagainya tanpa kebenaran bertulis daripada Penerbit terlebih dahulu.

Diterbitkan di Malaysia oleh

Pusat Penyelidikan Ekonomi dan Kewangan Islam (EKONIS-UKM),

Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi,

Selangor Darul Ehsan, MALAYSIA

http://www.ukm.my/ekonis

e-mel:[email protected]

Dengan Kerjasama

Lembaga Zakat Selangor (LZS)

3-01-1, Presint ALAMI, Pusat Perniagaan Worldwide 2,

Persiaran Akuatik, Seksyen 13

40100 Shah Alam, Selangor, Darul Ehsan, MALAYSIA

e-mel: [email protected]

Unit Zakat UKM

Pejabat Unit Zakat UKM

Jabatan Bendahari, Aras 1, Masjid UKM

43600 Bangi, Selangor, Darul Ehsan, MALAYSIA

e-mel: [email protected]

Dicetak di Malaysia oleh

UKM CETAK

UKM Holdings Sdn. Bhd.

Aras Bawah, Bangunan Penerbit UKM

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

43600 Bangi, Selangor Darul Ehsan, MALAYSIA

Perpustakan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Hairunnizam Wahid

Pengurusan Zakat Di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat /

Hairunnizam Wahid, Mohd Ali Mohd Noor, Adibah Abdul Wahab, Muhammad

Tajuddin Abdul Rahim

1. Zakat. 2. Islam—Charities. 3. Islamic Giving. I. Mohd Ali Mohd Nor, II.

Adibah Abdul Wahab, III. Muhammad Tajuddin. IV. Judul

ISBN 978-983-3198-98-6

3

Kandungan

Kandungan …3

Kata Pengantar …6

Sekapur Sirih…7

Prakata …8

Senarai Penulis…9

Bab 1 Pengurusan Zakat Institusi Pengajian Tinggi: Pengalaman Unit Zakat

Universiti Kebangsaan Malaysia

Muhammad Tajuddin Abdul Rahim & Wan Mohd Al Faizee

Wan Ab Rahaman...11

Bab 2 Aplikasi SEM-PLS dalam Menentukan Faktor Pembayaran Zakat oleh

Syarikat

Adibah Abdul Wahab …23

Bab 3 Kodifikasi Akta Zakat Nasional: Persepsi dan Implikasi

Mohd Suffian Mohamed Esa, Mohd Ali Mohd Noor & Hairunnizam Wahid ... 39

Bab 4 Prestasi Kutipan Serta Pematuhan Standard Prosedur Kutipan Zakat:

Kajian di Malaysia

Mohd Fisul Ismail, Hairunnizam Wahid & Mohd Ali Mohd Noor …65

Bab 5 Analisis Kecekapan Kutipan dan Agihan oleh Institusi Zakat: Satu Kajian

Semula Terhadap Majlis Agama Islam Negeri

Ummi Amirah Alias, Hairunnizam Wahid & Azrina Abdullah Al-Hadi …83

Bab 6 Kesan Cukai Korporat dan Zakat Perniagaan Terhadap Prestasi

Kewangan Industri Kecil dan Sederhana (IKS)

Sri Nooridayu Salleh, Rubayah Yakob & Aisyah Abdul Rahman…103

Bab 7 Pendanaan Awam (Crowdfunding) dan Zakat: Satu Tinjauan Awal Ke

Atas Pendekatan yang Digunakan

Suhaili Alma’amun ... 125

Bab 8 Dana Zakat Untuk Pembiayaan Pendidikan: Tinjauan Kecenderungan

Pemilihan Aliran Pendidikan dalam Kalangan Asnaf Mualaf di Malaysia

Muhammad Haffiz Muhamad Isa & Hairunnizam Wahid …133

4

Bab 9 Pembangunan Harta Aqar Zakat: Kajian Terhadap Model Pembangunan

Harta Aqar Majlis Agama Islam Negeri Johor

Mohd Azlan Bunasir & Hairunnizam Wahid …155

Bab 10 Kontrak Wakalah dalam Agihan Zakat: Kajian di Majlis Agama Islam

Wilayah Persekutuan

Atiah Ahmad & Hairunnizam Wahid ...171

Bab 11 Kesedaran Masyarakat Islam Terhadap Penggunaan e-Fidyah dalam

Urusan Pembayaran Fidyah di Majlis Agama Islam Johor: Kajian di Muar,

Johor

Muhammad Shukri Ab Ghani, Hairunnizam Wahid &

Mohd Ali Mohd Noor …189

Bab 12 Pembayaran Zakat Pendapatan Melebihi Kadar Kewajipan Zakat:

Kajian dalam Kalangan Kakitangan Kerajaan di Wilayah Persekutuan,

Putrajaya

‘Abdullah Khairi Mohd Asri & Hairunnizam Wahid …211

Bab 13 Persepsi Asnaf Zakat Al-Gharimin (Perubatan) Terhadap Kaedah

Agihan Zakat oleh Lembaga Zakat Selangor: Kajian di Gombak, Selangor

Nur Aliah Mohd Sukeri, Zulaikha Mohd Hanafiah & Hairunnizam Wahid ... 227

Bab 14 Keberkesanan Pelaksanaan Ceramah Zakat Terhadap Kefahaman Serta

Amalan Membayar Zakat Perniagaan: Kajian di Sepang, Selangor

Siti Umairah Kamaruddin, Hairunnizam Wahid, Mohd Ali Mohd Noor & Abdul

Halim Abu Bakar …245

Bab 15 Pembayaran Zakat Pendapatan dan Tekanan Kos Sara Hidup: Kajian

dalam Kalangan Pensyarah di Kolej Poly-Tech Mara (KPTM)

Sharifah Nor Nadiah Syed Aluwi, Hairunnizam Wahid &

Mohd Ali Mohd Noor …269

Bab 16 Persepsi Masyarakat Islam Terhadap Agihan Zakat oleh Tabung

Baitulmal Sarawak (TBS) dan Peranan Medium Promosi: Kajian di Bintulu,

Sarawak

Abdul Hayy Haziq Mohamad & Hairunnizam Wahid …287

5

Bab 17 Hubungan Antara Uruf, Amalan Adat Perpatih Terhadap Pembayaran

Zakat Pendapatan: Kajian di Rembau, Negeri Sembilan

Mohamad Nurul Azwan Mohamad Taib & Hairunnizam Wahid …305

Bab 18 Kesedaran Membayar Zakat Pendapatan dalam Kalangan Kakitangan

Kolej Universiti Islam Pahang Sultan Ahmad Shah

Nur Liana ‘Aqilah Derus & Mohd Ali Mohd Noor …319

Bab 19 Penentuan Had Kifayah Zakat: Satu Cadangan Dimensi Penentuan yang

Baru

Siti Norhidayah Hamzah & Hairunnizam Wahid …331

Bab 20 Keberkesanan Bantuan Modal Zakat Daripada Perspektif Penerima:

Kajian di Daerah Kuala Terengganu dan Kuala Nerus, Terengganu

Solehuddin Zulkifli, Nurmaizura Marzuki &

Hairunnizam Wahid …353

Bab 21 Zakat, Tekanan Kewangan dan Pembiayaan Hutang bagi Institusi

Kewangan di Malaysia

Aisyah Abdul-Rahman & Muhammad Haziq Abdullah …373

Bab 22 Kecekapan Pengurusan Agihan Zakat oleh Lembaga Amil Zakat

Swadaya Ummah (LAZSU): Satu Kajian di Pekanbaru Riau, Indonesia

Sri Hartati, Hairunnizam Wahid, Mohd Ali Mohd Noor & Febri Arahman ...393

6

Kata Pengantar

Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh

Bersyukur saya ke hadrat Allah SWT yang Maha Pengasih lagi Maha

Penyayang atas limpahan rahmat dan kasih sayang-Nya. Selawat dan salam

atas junjungan mulia Nabi Muhammad SAW.

Bagi pihak Lembaga Zakat Selangor (LZS), saya mengambil

kesempatan ini untuk mengucapkan setinggi-tinggi tahniah kepada semua yang

terlibat khususnya kepada sidang penyunting dalam menghasilkan buku

bertajuk Pengurusan Zakat di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat.

Usaha murni semua pihak yang terlibat menghasilkan buku ini memperlihatkan

komitmen yang tinggi ke arah perkongsian ilmu dan pendedahan kajian-kajian

kotemporari berkaitan gelagat penerima juga pembayar zakat semasa.

Peranan zakat terhadap agama dan sosioekonomi masyarakat tidak

harus dipandang kecil. Pembayaran zakat bukan sahaja dapat menyucikan

harta, jiwa dan sifat tamak pembayar zakat, bahkan ia juga dapat menyucikan

sifat mazmumah seperti sifat hasad dengki penerima zakat terhadap mereka

yang berharta yang akhirnya secara tidak langsung dapat melahirkan

ukhuwwah dalam kalangan masyarakat. Hanya dengan pengamalan akhlak

yang murni dan sifat mahmudah dalam masyarakat secara holistik dapat

membantu hasrat negara membangunkan ekonomi ummah ke arah agenda

futuristik iaitu Transformasi Nasional 2050. Kefahaman masyarakat mengenai

perkara ini amat penting untuk menggalakkan umat Islam menunaikan

tanggungjawab berzakat dan pihak institusi pengurusan zakat dapat

mengagihkan harta zakat kepada asnaf dengan efisien dan sempurna mengikut

kerangka syariah yang akhirnya akan memastikan pertumbuhan ekonomi

negara yang lestari dan inklusif.

Saya yakin buku ini dapat dijadikan sumber rujukan kepada para

karyawan zakat, institusi zakat, Majlis Agama Islam Negeri, institusi

perbankan dan kewangan, ahli akademik, para ilmuan dan masyarakat dalam

mengetahui isu-isu terkini khususnya yang berkaitan dengan gelagat agen

ekonomi dalam sistem fiskal Islam yang berkaitan zakat. Buku ini diharapkan

dapat menambahkan idea para pengkaji dan menjadi panduan dalam

memperkasa pengurusan institusi zakat khususnya di Malaysia dan di dunia

amnya. Semoga usaha ini mendapat keberkatan dan ganjaran daripada Allah

SWT.

Amin ya rabbal alamin.

HAJI HUSSIN MOHD ALI

Ketua Pegawai Eksekutif

Lembaga Zakat Selangor

Majlis Agama Islam Selangor

7

Sekapur Sirih


Alhamdulillah. Bersyukur saya ke hadrat Allah SWT atas limpahan nikmat dan

rahmat-Nya.

Unit Zakat UKM sentiasa mengambil langkah proaktif bagi memperkukuhkan

dan memperkasakan pendidikan mahasiswa UKM. Antara saranan Unit Zakat

UKM adalah dengan menggalakkan para mahasiswa UKM untuk menyertai

pelbagai konvensyen akademik yang dianjurkan di peringkat universiti, yang

berpotensi untuk memangkin kecemerlangan akademik dan inovasi dalam

pembelajaran. Sejarah Islam jelas membuktikan bahawa zakat telah memberi

sumbangan besar dalam dunia pendidikan dan telah melahirkan jutaan

cendikiawan.

Usaha memperkasakan ilmu dalam kalangan mahasiswa sangat

diambil berat oleh pihak kami walupun berdepan dengan pelbagai cabaran.

Usaha ini menuntut kepada tindakan dan kerjasama yang serius daripada

semua pihak agar benar-benar mencapai matlamat dalam memberikan

kebajikan khususnya kepada para mahasiswa. Dengan cabaran ketirisan ilmu

dalam kalangan mahasiswa, inisiatif Fakulti Ekonomi dan Pengurusan UKM

dalam mengadakan Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia Ke-12 2017

(PERKEM 2017) adalah satu langkah yang tepat pada masanya dan wajar

disertai oleh setiap mahasiswa. Unit Zakat UKM sentiasa mengalu-alukan

program seperti ini supaya dapat membudayakan keilmuan dalam kalangan

mahasiswa dan seterusnya menjana keintelektualan untuk melahirkan graduan

beraspirasi kebangsaan, berkompeten, berdaya saing dan inovatif.

Akhir kata, Unit Zakat UKM ingin merakamkan setinggi-tinggi

penghargaan dan tahniah kepada penerbitan buku ini bersempena Persidangan

Kebangsaan Ekonomi Malaysia Ke-12 2017 (PERKEM 2017) sebagai salah

satu usaha memperkasakan kecemerlangan mahasiswa. Koloberasi ini amat

baik dan bertepatan dengan maqasid zakat yang telah dianjurkan dalam Islam.

Semoga PERKEM 2017 menghasilkan impak yang tinggi dalam

merealisasikan seruan kerajaan untuk memperkasakan pendidikan tinggi di

Malaysia.

Salam Hormat

MUHAMMAD TAJUDDIN ABDUL RAHIM

Unit Zakat UKM

8

Prakata


Dengan nama Allah SWT yang Maha Pemurah lagi Maha Penyayang. Segala

pujian untuk Allah SWT serta selawat dan salam kepada junjungan besar Nabi

Muhammad SAW.

Perkembangan ilmu dalam pengkajian zakat telah berkembang luas

dengan begitu pesat di serata dunia. Gabungan kekuatan ilmu asas dan ilmu

alat dalam menganalisis sesuatu fenomena gelagat manusia berkaitan zakat

serta hasil dapatan dan penemuan kajian secara empirikal merupakan satu

keperluan yang mainstream pada masa kini. Maka sudah pastilah segala

dapatan yang bersifat empirik tersebut memerlukan kepada metodologi yang

bersifat saintifik dan sistematik yang bertujuan untuk memperkukuhkan lagi

sesuatu teori serta meyakinkan para penggubal dasar dengan penemuan yang

diperolehi.

Buku ini merupakan kompilasi artikel berkaitan zakat di Persidangan

Kebangsaan Ekonomi Malaysia (PERKEM) ke 12 2017. Sebahagian besar

artikel ini adalah disumbangkan oleh para pelajar dalam Program Sarjana

Ekonomi Islam di Pusat Pengajian Ekonomi, UKM tahun 2017. Fokus kajian

zakat dalam buku ini adalah kajian yang berkaitan dengan gelagat manusia

dalam sistem pengurusan zakat yang terdiri daripada amil, asnaf serta

pembayar zakat di Malaysia. Hanya terdapat satu artikel yang mengkaji aspek

pengurusan zakat di Riau, Indonesia.

Sekalung penghargaan dan terima kasih kami kepada penyumbang

utama dana bagi penerbitan buku ini iaitu Unit Zakat UKM. Penghargaan juga

kepada pihak Lembaga Zakat Selangor (LZS) yang bersama-sama menjayakan

penerbitan buku ini. Tidak dilupakan kepada semua pelajar program Sarjana

Ekonomi Islam yang bertungkus-lumus menyiapkan artikel ini untuk

dibentangkan di PERKEM 2017 dan bakal berkonvokesyen tahun 2017.

Penghargaan juga kepada pihak CRIM-UKM selaku penyumbang geran

kepada beberapa penyelidikan dalam menghasilkan bab dalam buku ini iaitu

Geran DPP-2014-005, DPP-2015-FEP, GGP-2014-008 dan GUP-2016-001.

Akhir kata, diharapkan buku ini dapat memberi manfaat kepada

semua pihak pemegang taruh dalam pengurusan zakat. Harapan kami

penerbitan buku ini dapat meningkatkan dan memperkukuhkan lagi ilmu dalam

korpus bidang ekonomi Islam terutamanya dalam bidang kajian zakat. Kami

mohon maaf jika terdapat sebarang kekurangan dalam penulisan buku ini.

Sekian, terima kasih.

Sidang Penyunting

9

Senarai Penulis

‘Abdullah Khairi Mohd Asri, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi

& Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Abdul Halim Abu Bakar, Eksekutif, Divisyen Dakwah dan Syariah Lembaga

Zakat Selangor

Abdul Hayy Haziq Mohamad, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti

Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Adibah Abdul Wahab, PhD. Ketua Divisyen Dakwah dan Syariah, Lembaga

Zakat Selangor

Mohd Suffian Mohamed Esa, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi


Aisyah Abdul Rahman, PhD. Profesor Madya, Pusat Pengajian Pengurusan,

Fakulti Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Atiah Ahmad, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi & Pengurusan,


Azrina Abdullah Al-Hadi, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi,


Febri Arahman, Kakitangan Lembaga Amil Zakat Swadaya Ummah (LAZSU),

Riau, Indonesia Hairunnizam Wahid, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi,


Mohamad Nurul Azwan Mohamad Taib, Pelajar Sarjana Ekonomi, Fakulti


Mohd Ali Mohd Noor, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi,


Mohd Azlan Bunasir, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &

Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Mohd Fisul Ismail, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Muhammad Haffiz Muhamad Isa, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti


Muhammad Haziq Abdullah, Pelajar Sarjanamuda Pengurusan Perniagaan,

Fakulti Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Muhammad Shukri Ab Ghani, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti


Muhammad Tajuddin Abdul Rahim, Ketua Unit Zakat, Jabatan Bendahari,


Nur Aliah Mohd Sukeri, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Nur Liana ‘Aqilah Derus, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Nurmaizura Marzuki, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


10

Rubayah Yakob, PhD. Profesor Madya, Pusat Pengajian Pengurusan, Fakulti


Sharifah Nor Nadiah Syed Aluwi, Pelajar Sarjana Ekonomi, Fakulti Ekonomi


Siti Norhidayah Hamzah, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Siti Umairah Kamaruddin, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Solehuddin Zulkifli, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Sri Hartati, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi & Pengurusan,


Sri Nooridayu Salleh, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Suhaili Alma’amun, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi, Fakulti


Ummi Amirah Alias, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Wan Mohd Al Faizee Wan Ab Rahaman, Pensyarah, Institut Profesional

Baitulmal, Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan

Zulaikha Mohd Hanafiah, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Kontrak Wakalah dalam Agihan Zakat: Kajian di Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan /171

Bab 10

Kontrak Wakalah dalam Agihan Zakat: Kajian di Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan

Atiah Ahmad

Hairunnizam Wahid

Pengenalan

Zakat merupakan ibadah wajib termasuk dalam rukun ketiga bagi lima rukun

Islam sebagaimana yang dinyatakan dalam hadis Nabi (Hadis riwayat Muslim

dari Adullah bin Umar, Shahih Muslim). Zakat daripada aspek bahasa

bermaksud bersih, suci, subur dan berkembang yang membawa pengertian

zakat membersihkan harta dan membersihkan diri orang kaya dari sifat kedekut

dan bakhil. Manakala daripada aspek syarak pula, zakat bermaksud

mengeluarkan sebahagian harta tertentu diberikan kepada asnaf yang berhak

menerimanya setelah memenuhi syarat-syarat yang telah ditetapkan oleh

syarak. Sepertimana firman Allah SWT bermaksud:

“ Ambillah zakat dari sebahagian harta mereka, dengan zakat itu

kamu membersihkan dan menyucikan mereka, dan berdoalah

untuk mereka. Sesungguhnya doa kamu itu menjadi ketenteraman

jiwa buat mereka. Dan Allah Maha Mendengar lagi Maha

Mengetahui” (Surah At-Tawbah: 99-103)

Kahf (1991) pula menyatakan maksud zakat adalah sejumlah

sumbangan atau cukai yang diwajibkan ke atas umat Islam yang mempunyai

harta tertentu dan memenuhi semua syarat-syarat yang telah ditetapkan oleh

shariah termasuk jenis-jenis harta, jumlah dan tempoh masanya yang

mencukupi (nisab dan haul). Zakat terbahagi kepada dua jenis iaitu zakat harta

dan zakat fitrah. Zakat fitrah akan dikutip pada bulan Ramadhan sehingga

sebelum solat sunat Aidilfitri. Manakala zakat harta pula tertakluk pada syarat-

syarat yang telah ditetapkan oleh shariah. Adalah perlu untuk dikeluarkan zakat

sebanyak 2.5 peratus atau mengikut jumlah yang ditetapkan oleh syarak. Bagi

binatang ternakan adalah 1.5 peratus hingga 2.5 peratus, hasil pertanian 5

peratus dan 10 peratus dan hasil perlombongan dan harta yang tertanam pula

20 peratus (Omar Ali dan Myles, 2010).

172 /Pengurusan Zakat di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat

Kewajipan menunaikan zakat telah dilaksanakan dengan tegas di awal

pemerintahan Khulafa’ al-Rasyidin lagi. Buktinya, Khalifah Abu Bakar al-

Siddiq telah membuat keputusan untuk memerangi golongan yang enggan

membayar zakat pada zaman itu. Zakat bukan sahaja disyariatkan untuk

membantu golongan kurang berkemampuan tetapi sangat penting untuk

pembangunan ummah (Muhammad, Mohd Yahya & Mohd Hussin Fidlizan,

2013).

Antara hikmah dan tujuan Allah SWT mensyariatkan zakat ialah

mengagihkan sebahagian kecil kekayaan daripada golongan yang berada

kepada golongan yang kurang berada, membersihkan diri pembayar zakat,

membersihkan dan menyuburkan harta pembayar zakat, mewujudkan sifat

bersyukur terhadap nikmat yang dikurniakan oleh Allah SWT di kalangan

golongan yang berada, mengurangkan perasaan iri hati di kalangan yang

kurang bernasib baik, mewujudkan perhubungan antara hamba dengan Allah

SWT di samping perhubungan antara manusia dengan manusia, memberi

peluang kepada golongan hartawan untuk beribadat dalam bentuk

mengeluarkan zakat daripada harta mereka, mewujudkan kesatuan di kalangan

masyarakat Islam dalam urusan ekonomi dan kewangan, memberi masyarakat

satu cara mengurus ekonomi dan kewangan yang diredhai Allah SWT dan

melahirkan rasa tenang dan tenteram dalam hati dan jiwa pembayar zakat

(Patmawati Hj Ibrahim, 2008).

Jadual 1: Perbezaan pandangan ulama terhadap harta batin

Bil Pandangan Perbincangan Harta batin

1 Imam Hanafi Pengurusan zakat harta batin diserahkan kepada

pemilik harta tersebut. Zakat ini pada asalnya di

bawah kuasa pemerintah, tetapi pada masa Saidina

Uthman RA. pengurusannya diserahkan kepada tuan

punya harta kerana maslahah tertentu.

2 Malikiah Wajib membayar zakat kepada pemerintah yang adil

sama ada harta zahir atau batin

3 Imam Shafi’e Pemilik harta hendaklah mengagihkan sendiri zakat

harta batin iaitu emas, perak, barang perniagaan dan

zakat fitrah (menurut satu pendapat, sementara satu

pendapat lagi mengatakan zakat fitrah termasuk

harta zahir).

4. Imam Hanbali Tidak wajib menyerahkan zakat kepada pemerintah,

tetapi pemerintah boleh menerimanya sama ada harta

zahir atau batin Sumber: al-Qardawi, Yusuf, Fiqh al-zakah jld 2, hlm 242-246

Secara asasnya zakat merupakan kewajipan yang jelas dalam Islam

bagi setiap individu dan harta yang dikenakan zakat. Namun begitu zakat

bukan sekadar urusan individu tetapi melibatkan soal tanggungjawab dan

campurtangan pemerintah menerusi Baitulmal dan seumpamanya untuk

menguruskan zakat secara sistematik dari aspek kutipan dan agihan serta


pengurusan wang zakat. Para fuqaha’ berpandangan bahawasanya pemerintah

berkuasa memungut zakat dari harta-harta zahir dan sekiranya diminta untuk

ditunaikan, maka wajib bagi rakyat membayar kepadanya. Syaikh Atiyyah

Muhammad Salim menghuraikan kata-kata Abu Bakar al-Siddiq RA tatkala

memerangi orang yang enggan berzakat adalah bukan sahaja kepada yang

ingkar kewajipannya sahaja tetapi termasuk juga mereka yang ingkar

menunaikannya kepada pemerintah.Walaupun begitu, wujud perbezaan

pandangan ulama pengurusan zakat yang melibatkan harta-harta batin (seperti

emas, perak, wang, perniagaan dan sebagainya) berdasarkan Jadual 1. Firman

Allah SWT yang bermaksud:

"Ambillah dari harta-harta mereka itu zakat sebagai pembersih

dan penyuci dengannya" (Surah At-Tawbah; 103)

Para ulama berhujah bahawa ayat ini adalah dalil bahawa zakat itu wajib

dibayar kepada pemerintah. Pada zaman pemerintahan Saidina Abu Bakar RA,

terdapat golongan yang berhujah bahawa ayat tersebut khas kepada Rasulullah

saw sahaja. Namun begitu pendapat ini ditolak oleh Saidina Abu Bakar yang

berkata: "Jika mereka enggan membayar walaupun seekor kambing yang

pernah mereka berikan kepada Rasulullah saw, nescaya akan aku perangi

mereka itu". Ijtihad Saidina Abu Bakar RA ini sekaligus menunjukkan bahawa

harta-harta zakat itu wajib diserahkan kepada pemerintah.

Perlembagaan Persekutuan telah menyenaraikan zakat di bawah bidang

kuasa negeri. Semua negeri di Malaysia telah memperuntukkan perkara

berkenaan dengan urusan zakat ini sama ada di bawah akta atau enakmen di

negeri masing-masing atau diletakkan di bawah enakmen khusus tentang zakat.

Akta atau enakmen juga memperuntukkan kuasa kepada Majlis Agama Islam

Negeri (MAIN) atau syarikat yang dilantiknya memungut zakat daripada

pemilik harta dan setiap orang yang melanggar akta atau enakmen tersebut

boleh dikenakan hukuman.

Pelaksanaan zakat mengandungi dua elemen penting dalam memastikan

ibadah zakat memberikan rahmat kepada kehidupan manusia iaitu dari segi

kutipan dan agihan zakat. Kecekapan dan ketelusan dalam kutipan dan agihan

zakat adalah sesuatu yang mempunyai kepentingan secara bersama yang tidak

boleh dipisahkan kerana kedua-duanya sama penting dalam memastikan

kelestarian hidup yang sejahtera. Zakat adalah wadah unggul yang terbaik bagi

membasmi kemiskinan dan menjana kemajuan ekonomi umat Islam melalui

penglibatan golongan asnaf dalam bidang ekonomi. Namun matlamat ini tidak

dapat dicapai sekiranya kutipan zakat tidak memberansangkan khususnya

kutipan secara formal oleh sesebuah institusi zakat. Pendedahan melalui media

massa mengenai lebihan wang zakat yang tidak diagihkan sedangkan masih

ramai fakir miskin wujud di negara kita telah menyumbang kepada tahap

kepercayaan masyarakat terhadap institusi zakat (Hashim, Al, & Saad, 2011).

Ketidakyakinan individu terhadap institusi zakat dalam agihan telah


menyebabkan ramai pembayar zakat membayar secara terus kepada asnaf

(Sanep & Hairunnizam 2005; & Sanep et al. 2006).

Terdapat pembayar zakat yang tidak memahami takrifan asnaf dan tidak

merujuk kepada institusi zakat atau MAIN, mereka telah mengagihkan zakat

kepada anak-anak yatim. Terdapat juga persoalan adakah tanggungjawab

menunaikan kewajipan berzakat boleh disamakan dengan memenuhi

tanggungjawab sosial yang diminta oleh pihak kerajaan kepada institusi

perbankan dan syarikat? Persoalan ini boleh dibahaskan dan perlu diperhalusi

oleh pihak yang berautoriti. Bagi menangani cabaran ini, beberapa institusi

zakat dan MAIN telah menawarkan skim agihan zakat semula kepada

pembayar zakat berdasarkan kadar yang ditentukan dan dibincangkan bersama

penerima bantuan yang ingin disalurkan. Dengan melihat permasalahan kajian,

justeru objektif kajian ini menjurus kepada (1) menjelaskan perlaksanaaan

sistem agihan zakat secara wakalah di MAIWP agar masyarakat betul-betul

memahami perlaksaan dalam agihan zakat secara wakalah; dan (2)

menganalisis perkembangan sistem agihan zakat berdasarkan konsep wakalah

di MAIWP. Kajian ini penting kepada institusi pengurus zakat terutama di

negeri-negeri yang masih tidak melaksanakan sistem agihan zakat secara

wakalah untuk membantu MAIN dalam meningkatkan jumlah kutipan zakat

setiap tahun.

Kajian Lepas

Kerajaan perlu berperanan dalam mengutip dan mengagihkan zakat sama ada

harta yang nyata atau tidak nyata kerana beberapa alasan. Pertamanya wujud

individu yang ambil remeh tentang pembayaran zakat. Jika tiada campur

tangan oleh kerajaan, maka kemungkinan hak zakat kepada asnaf fakir dan

miskin tidak dapat dipenuhi. Keduanya pengagihan zakat oleh kerajaan akan

menjaga dan memelihara maruah golongan fakir dan miskin berbanding

menerimanya secara terus daripada golongan kaya. Ketiganya jika individu

mengagihkan zakat tersebut, ia akan dipengaruhi oleh sikap tertentu yang akan

membelakangi konsep pengagihan (Wahid, 2009).

Pada zaman Rasulullah saw, tugas kutipan zakat diserahkan kepada

amil yang dilantik oleh Baginda. Antara para Sahabat yang dilantik oleh

Rasulullah saw sebagai pegawai pengutip zakat atau amil ialah Abu Musa al-

Ashari RA, Umar Ibn al-Lutaybah RA, Muaz bin Jabbal RA, Malik bin

Nuwairah RA dan lain-lain lagi. Amalan melantik pengutip zakat yang dikenali

sebagai al-sa’ie, musaddiq dan amil ini telah menjadi tanggungjawab dan

kewajipan pihak pemerintah selepas Rasulullah saw pada zaman Khalifah Al-

Rasyidin sehinggalah ke hari ini (Talib, 2013). Berkenaan dengan sejarah

keamilan di awal Islam pada zaman Nabi Muhammad SAW dan Khulafa’Al-

Rasyidin, terutama zaman Abu Bakar Al-Siddiq RA, dapat diterokai dari

beberapa Hadis. Dari Ibnu Abbas RA berkata : ketika Nabi SAW, hendak

mengutus Mu’adz RA ke Yaman beliau bersabda bermaksud:


“Sesungguhnya engkau (Mu’adz),akan mengunjungi suatu

kaum dari Ahli Kitab (di Yaman). Apabila kamu tiba kepada

mereka, hendaklah kamu menyuruh mereka untuk bersyahadat

(bersaksi) bahawa tidak ada Tuhan (Yang wajib disembah)

selain Allah, dan sesungguhnya Muhammad adalah pesuruh

Allah. Kemudian jika mereka mentaati seruanmu itu, beritahu

kepada mereka bahawa Allah memfardhukan kamu supaya

melakukan solat lima kali sehari semalam, katanya: Jika

mereka juga mentaati seruanmu itu, maka hendaklah kamu

mengkhabarkan bahawa Allah SWT juga mewajibkan zakat

kepada mereka untuk kemudian diserahkan (dibagikan) kepada

orang-orang fakir yang ada di tengah-tengah mereka....”.

(Riwayat Al-Bukhari, Muslim dan An-Nasa’i)

Dari Abdillah bin Awfa, dia berkata adalah Rasulullah saw itu didatangi

suatu kaum untuk menyerahkan sedekah (zakatnya), Nabi berdoa bermaksud:

“Ya Allah, berikanlah rahmat ke atas mereka”.

(Riwayat muttafiq’alaih)

Pada masa kini, kuasa bagi mengutip dan mengagihkan zakat telah diserahkan

kepada Majlis Agama Islam Negeri (MAIN) seperti yang diperuntukkan dalam

Enakmen Pentadbiran Negeri. Terdapat pelbagai bantuan telah disalurkan bagi

memastikan golongan asnaf fakir miskin mendapat pembelaan sewajarnya

seperti bantuan kewangan/makanan bulanan, bantuan pendidikan, bantuan

rumah malah aktiviti-aktiviti ekonomi asnaf telah banyak dilakukan bagi

memastikan peningkatan sosio ekonomi di kalangan asnaf (Haji, Shahir, Hajjah

& Wahab, 2010). Kuasa ini selaras peruntukan di dalam Perlembangan

Persekutuan. Zakat yang telah difardhukan itu hendaklah dikutip oleh pihak

berkuasa seperti Firman Allah SWT:

“Ambillah (sebahagian) daripada harta mereka sebagai zakat

supaya dengannya engkau membersihkan dan menyucikan

(daripada dosa dan akhlak yang buruk)”

(Surah At-Tawbah: 103)

Agihan zakat kepada golongan asnaf memerlukan satu sistem agihan yang

berkesan agar setiap pihak merasakan mereka dilayan dengan adil dan

saksama. Oleh itu peranan yang dimainkan oleh piha pengurusan zakat dalam

aspek agihan zakat ini penting untuk diberi perhatian (Sanep Ahmad, 2009).

Al-Wakalah ialah konsep yang mewakilkan seseorang untuk menyerahkan apa

yang dilakukannya dan boleh dilakukan oleh orang lain dalam hidupnya. Unsur

hidup dikaitkan bagi membezakannya dengan wasiat (Joni Tamkin, 2008).

Ulama menyatakan keabsahan akad al-Wakalah ini sebagaimana firman Allah

SWT:


“ ... sekarang utuskanlah salah seorang daripada kamu membawa

wang perak kami ini ke bandar…” (Surah Al-Kahfi: 9)

Al-Wakalah turut diaplikasikan didalam kontrak seperti Takaful

diamana peserta bersetuju melantik pengendali takaful sebagai wakil mereka

untuk menguruskan dan melaburkan dana mereka Mohd Noor (2013). Islam

membolehkan adanya perwakilan (wakalah) menerusi ayat-ayat Al-Quran iaitu

“..Pengurus-pengurus zakat....” (Surah At-Taubah:60)

“....sekarang utuslah salah seorang dari kamu, membawawang

perak kamu ini ke bandar kemudian biarlah dia mencari dan

memilih mana-mana jenis makanan yang lebih baik lagi

halal(yang dijual di situ)......” (Surah Al-kahfi :19)

“..Yusuf berkata: “Jadikanlah daku pengurus perbendaharaan

hasil bumi(Mesir) sesungguhnya aku sedia menjaganya dengan

sebaik-baiknya, lahi mengetahui cara mentadbirkannnya”

(Surah. Yusuf :55)

“Sesungguhnya Allah menyuruh kamu supaya menyerahkan

segala jenis amanah kepada ahlinya (yang berhak

menerimanya), dan apabila kamu menkalankan hukum di

antara manusia, (Allah menyuruh) kamu menghukum dengan

adil. Sesungguhnya Allah dengan (suruhan- Nya) itu memberi

pengajaran yang sebaik-baiknya kepada kamu. Sesungguhnya

Allah sentiasa Mendengar, lagi sentiasa melihat”

(Surah. Al-Nisa’:58)

“Dan jika kamu bimbangkan perpecahan diantara mereka

berdua (suami isteri) maka lantiklah “orang tengah ”(untuk

mendamaikan mereka iaitu) seorang dari keluarga lelaki dan

seorang dari keluarga perempuan. Jika kedua-dua “orang

tengah” itu (dengan ikhlas) bertujuan untuk mendamaikan,

nescaya Allah akan menjadikan kedua (suami isteri itu)

berpakat baik. Sesungguhnya Allah sentiasa Mengetahui lagi

Amat mendalam pengetahuan Nya”

(Surah An- Nisa’:35)

Ia juga dapat dilihat melalui Hadith yang menunjukkan perwakilan dibenarkan

dalam Islam iaitu Rasulullah saw semasa hidupnya pernah memberikan kuasa

kepada sahabatnya dan banyak hadis yang menunjukkan wakalah dibolehkan.

Hadith tersebut diantaranya:


Dan dari Sulaiman bin Yasar: Bahawa Nabi Muhammad SAW

mengutus Abu Rafi’, hamba yang pernah dimerdekakan dan

seorang Ansar lalu kedua orang itu menikahkan Nabi dengan

Maimunah binti Harith dan pada saat itu (Nabi Muhammad

SAW) di Madinah sebelum keluar (ke Miqat Dzil Khulaifah).

(Riwayat Maliki dalam Muwaththa’)

Rasulullah SAW bersabda kepada Unais, “ Pergilah hai Unais

kepada wanita tersebut. Jika ia mengakui perbuatannya,

rejamlah dia ” (Riwayat Bukhari)

Dari ‘Urwah bin Abil Ja’d Al-Bariqie: Bahawa Nabi

Muhammad SAW (pernah) memberikan wang satu dinar

kepadanya agar dibelikan seekor kambing untuk beliau, lalu

dengan wang tersebut ia membeli dua ekor kambing, kemudian

ia jual satu ekor dengan harga satu dinar. Ia pulang membawa

satu dinar dan seekor kambing. Nabi SAW mendiakannya

dengan keberkatan dalam jual belinya. Seandainya ‘Urwah

membeli tanah pun ia pasti beruntung”

(Riwayat Bukhari)

Metodologi Kajian

Kajian ini menggunakan dua pendekatan yang berbeza untuk mengumpul data

permohanan agihan zakat secara wakalah oleh MAIWP, iaitu melalui data

primer dan data sekunder. Data primer diperoleh daripada temuduga secara

bersemuka dengan Pegawai Unit Wakalah Majlis Agama Islam Persekutuan

(MAIWP) iaitu Ustaz Mohd Izham bin Baharom. Temubual ini dijalankan

pada 3 Mei 2017, di bangunan PERKIM Majlis Agama Islam Wilayah

Persekutuan bertujuan bagi mendapatkan maklumat terperinci yang tidak

dinyatakan dalam rujukan bercetak.

Kaedah ini juga menghasilkan data primer yang tidak boleh diragui

kesahihannya kerana informan yang ditemubual merupakan pegawai yang

mempunyai pengalaman. Hasil temubual berdurasi 57 minit dianalisis bagi

mendapatkan maklumat-maklumat penting yang akan dijadikan sebagai

dapatan kajian. Selain itu, kaedah pengumpulan data juga disokong oleh

kaedah-kaedah lain bagi mendapatkan maklumat tambahan serta mengukuhkan

lagi kajian ini. Seterusnya data sekunder ialah data yang dikumpul dari sumber

tersedia. Bagi mendapatkan maklumat yang berkaitan, kaedah pengumpulan

data dan maklumat melalui dokumen bertulis seperti artikel jurnal, kertas kerja,

kertas prosiding, laporan tahunan dan sebagainya. Sumber-sumber ini

digunakan bertujuan untuk menganalisis sorotan kajian lepas dan juga

maklumat berkaitan institusi-institusi berkenaan.


Hasil Kajian

MAIWP telah menerima konsep Al-Wakalah sebagai dasar pengembalian

semula wang zakat kepada pembayar zakat untuk diagihkan kepada asnaf yang

layak. Konsep Al-Wakalah ini adalah bukan akad pemilikan yang memberi

kebebasan memanipulasi wang zakat. Pembayar dilantik menjadi wakil kepada

MAIWP untuk melakukan proses agihan zakat bagi pihak MAIWP

berdasarkan syarat dan garis panduan yang telah ditetapkan oleh MAIWP.

Dasar wakalah ini merupakan pemangkin dalam membantu meningkatkan

kutipan zakat terutamanya zakat perniagaan, pendapatan dan harta di Wilayah

Persekutuan melalui pembayaran zakat kepada PPZ. Bagi syarikat/organisasi,

dasar pengembalian semula wang zakat ini mampu mengurangkan bebanan

cukai korporat memandangkan setakat ini, syarikat/organisasi tidak mendapat

rebat cukai bagi pembayaran zakat perniagaan berbanding pelaksanaan zakat

oleh individu. Dasar pengembalian semula wang zakat ini adalah tertakluk

kepada pembayar zakat yang membayar zakat kepada PPZ serta

mengemukakan surat permohonan. Ia tertakluk kepada kelulusan Ketua

Pegawai Eksekutif MAIWP atau Setiausaha MAIWP.

Jadual 2: Kategori Agihan Wakalah Zakat serta Syarat di MAWIP

Bil Kategori agihan Syarat

1. Individu i. Beragama Islam.

ii. Warganegara Malaysia dan Pemastautin Tetap.

-Bukan warganegara yang beragama Islam

boleh dibantu sekiranya bersesuaian.

-Bagi tujuan dakwah kepada orang asli yang

bukan Islam boleh dibantu.

iii. Pendapatan Keluarga tidak melebihi Had Al-

Kifayah1

2. Agensi/Pertubuhan i. Agensi/pertubuhan yang berdaftar dengan

Pendaftar Pertubuhan dan seumpamanya.

ii. Masjid / surau yang berdaftar dengan Jabatan

Agama Islam Negeri.

iii. IPT dan sekolah yang berdaftar dengan

Jabatan / Majlis Agama Islam Negeri

Kementerian Pendidikan Malaysia. Nota: Had Al-Kifayah mengikut lokasi /negeri masing-masing

Sumber: Pembentangan taklimat wakalah Bahagian Baitulmal MAIWP

Jadual 2 menunjukkan pengembalian semula wang zakat dengan kadar

3/8 atau 37.5 peratus kepada syarikat/organisasi, 2/8 atau 25 peratus kepada

individu dan 3/8 atau 37.5 peratus kepada Institut Pengajian Tinggi Awam

(IPTA) dan Institut Pengajian Tinggi Swasta (IPTS). Ini adalah merupakan

inovasi berdasarkan siasah (urus tadbir dan budi bicara) pihak MAIWP dalam

memacu kegemilangan ummah. Berdasarkan yang telah ditetapkan oleh syara’.

Bilangan Asnaf adalah seperti mana yang dijelaskan dalam Al- Quran:


“Sesungguhnya zakat-zakat itu, hanyalah untuk orang-orang

fakir, orang-orang miskin, pengurus-pengurus zakat, para

muallaf yang dibujuk hatinya, untuk (memerdekakan) budak,

orang-orang yang berhutang, untuk jalan Allah dan orang-

orang yang sedang dalam perjalanan, sebagai sesuatu ketetapan

yang diwajibkan Allah; dan Allah Maha Mengetahui lagi Maha

Bijaksana.” (Surah At-Tawbah: 60)

Penerima zakat adalah terdiri daripada lapan asnaf iaitu fakir, miskin,

muallaf serta perincian had tempoh panggilan muallaf, al-gharimin,

fisabilillah, ibnu sabil, ar-riqab dan amil.

Jadual 3: Bentuk Agihan secara Wakalah di MAWIP

Bil Bentuk Perincian

1. Dibenarkan i. Sebagaimana skim-skim bantuan agihan zakat

Baitulmal.

ii. Pembelian peralatan asas masjid, surau atau sekolah

seperti karpet, siaraya, komputer, kipas dan

seumpamanya.

iii. Pembiayaan program / aktiviti keagamaan,

pendidikan, motivasi, pembentukan sahsiah dan

seumpamanya.

iv.Kos yang boleh dibantu melibatkan bayaran saguhati

penceramah, makanan dan minuman, kelengkapan

kursus dan seumpamanya.

2. Tidak

Dibenarkan

i. Menyelesaikan hutang dengan institusi kewangan

atau mana-mana institusi yang tidak berlesen seperti

'along'.

ii. Menyelesaikan hutang berkaitan dana pendidikan

seperti PTPTN,MARA, Yayasan dan seumpamanya.

iii. Modal perniagaan yang tidak diharuskan oleh syarak.

iv. Pembelian aset seperti rumah, tanah dan kenderaan

untuk kegunaan pembayar.

v. Membiayai urusan ibadah seperti haji, umrah, korban,

akikah dan seumpamanya.

vi. Aktiviti dan peralatan berbentuk hiburan yang

bertentangan syarak.

vii. Sambutan ulang tahun penubuhan, hari keluarga dan

seumpamanya.

viii. Kejohanan sukan, sukaneka dan seumpamanya.

ix. Lawatan, rombongan, pengangkutan, sewaan dewan

dan siaraya.

x. Saguhati kepada VIP.

xi. Percetakan bahan bukan ilmiah. Sumber: Pembentangan taklimat wakalah Bahagian Baitulmal MAIWP


Berdasarkan Rajah 1 (lihat Lampiran) carta alir proses kerja unit wakalah

empat segmen iaitu Individu, Syarikat atau Organisasi atau IPT dan majikan

akan menjalani proses membayar zakat kepada Pusat Pungutan Zakat.

Kemudian mengemukakan permohonan untuk mengagih zakat secara wakalah

kepada Pusat Pungutan Zakat. Apabila permohonan diterima maka

permohonan akan dipanjangkan kepada Baitulmal (semak & sokong)

kemudian akan dipanjangkan kepada Ketua Pegawai Eksekutif (KPE).

Dokumen kelulusan permohanan mengambil masa 9 hari untuk disemak.

Apabila permohonan ditolak fail akan ditutup manakala apabila permohonan

diterima dan mendapat kelulusan Ketua Pegawai Eksekutif (KPE), Baitulmal

akan membuat tuntutan bayaran kepada kewangan. Proses bayaran melalui

EFT. Pembayar akan menerima bayaran melalui EFT. Sebelum agihan secara

wakalah dibuat kepada kepada asnaf, taklimat dan penyerahan surat kelulusan

iaitu penyerahan watikah lantikan sebagai wakil akan diberi kepada wakil

sebagai akuan penerimaan oleh Baitulmal/ PPZ.

Apabila wakil telah mengikuti program yang telah diadakan oleh

pegawai MAIWP, wakil akan lebih faham tentang konsep asnaf, jumlah had

kifayah dan diberi tujuk ajar oleh pegawai terlatih agar agihan zakat diberi

berdasarkan kelayakan asnaf. Selain itu sebagai penerima wakalah,

tanggungjawab wakil adalah untuk mematuhi segala syarat-syarat yang telah

ditetapkan dalam kaedah pengurusan wakalah, melengkapkan borang perakuan

pembayaran melalui EFT beserta mengemukakan sesalinan muka depan buku

atau penyata akaun bank sahaja untuk tujuan pembayaran. Para wakil

hendaklah menghantar laporan penuh sebaik sahaja pengagihan selesai

dilaksanakan dalam tempoh setahun dari tarikh watikah wakalah. Dalam

tempoh setahun, unit wakalah akan membuat peringatan mesra pada enam

bulan pertama kepada para wakil untuk menghantar laporan kemajuan

seterusnya permohonan laporan penuh. Wakil atau penerima wakalah yang

telah dilantik perlu mematuhi syarat dan garis panduan yang telah ditetapkan

oleh MAIWP. Garis panduan agihan wakalah adalah seperti di Jadual 3 dan di

Jadual 4.

Antara tanggungjawab penerima wakil ialah seperti berikut iaitu (1)

Mematuhi segala syarat-syarat yang telah ditetapkan dalam kaedah pengurusan

wakalah. (2) Melengkapkan borang perakuan pembayaran melalui EFT beserta

mengemukakan sesalinan muka depan buku atau penyata akaun bank sahaja

untuk tujuan pembayaran. (3) Para wakil hendaklah menghantar laporan penuh

sebaik sahaja pengagihan selesai dilaksanakan dalam tempoh setahun dari

tarikh watikah wakalah. Dalam tempoh setahun, unit wakalah MAIWP akan

membuat peringatan mesra pada enam bulan pertama kepada para wakil untuk

menghantar laporan kemajuan seterusnya permohonan laporan penuh. Ini

bertujuan untuk memastikan wang zakat tersebut telah diagihkan mengikut

syarat yang telah dipersetujui sebagai wakalah. Syarat terbebut ialah (1)

Memastikan laporan yang dihantar sedaya upaya dan semampu mungkin

menepati keperluan yang ditetapkan seperti format laporan yang telah

disediakan oleh Unit Wakalah Baitulmal. (2) Segala hasil keuntungan daripada


simpanan wang Wakalah di dalam bank hendaklah diambil kira sebagai wang

zakat serta diagihkan dengan menggunapakai prosedur yang sama. (3)

Sekiranya wang tersebut tidak dapat diagihkan dalam tempoh yang diberikan,

wakil hendaklah memohon lanjutan tempoh (Kelulusan MAIWP adalah

tertakluk kepada prestasi agihan semasa). (4) Para wakil dikehendaki

memulangkan semula wang Wakalah kepada MAIWP sekiranya masih gagal

mengagihkan dalam tempoh lanjutan yang telah diteatapkan. (5) Menjaga

nama baik Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan (MAIWP). (6) Dilarang

bagi wakil menyerahkan Wang Agihan Zakat Wakalah kepada mana-mana

Majlis Agama Islam Negeri (MAIN) atau Pusat Zakat Negeri (PZN). (7)

Dilarang bagi wakil menggunakan wang wakalah untuk kegunaan diri sendiri .

(8) Dilarang meletakkan hak pemilikan aset atas nama wakil.

Jadual 5 menunjukkan tentang perkembangan agihan zakat dan peratus

sumbangan agihan zakat menerusi konsep wakalah oleh MAIWP bagi tahun

2015-2017. Bagi keempat-empat sektor daripada segmen individu, syarikat,

IPTA, dan majikan menunjukkan peningkatan daripada aspek bilangan wakil.

Masing-masing menunjukkan peningkatan sebanyak 6.1 peratus, 17.4 peratus

dan 8.3 peratus daripada tahun 2015 hingga tahun 2016. Bagi jumlah

keseluruhan menerusi konsep wakalah keempat-empat segmen juga

menunjukkan peningkatan sebanyak 8.37 peratus bagi tahun 2015 hingga tahun

2016. Ini menunjukkan kesan positif pembayar zakat untuk mengagihkan zakat

secara wakalah dengan peningkatan bilangan wakil dari setahun ke setahun.

Agihan zakat secara wakalah telah menyumbang nisbah sebanyak 7.10 peratus

daripada jumlah agihan zakat tahunan keseluruhan tahun 2015, nisbah

sumbangan sebanyak 9.85 perarus pada 2016 dan terus meningkat kepada

37.37 peratus nisbah sumbangan sehingga bulan Mac 2017. Peningkatan ketara

sumbangan pada sehingga bulan Mac 2017 akibat penambahan kategori wakil

daripada segmen majikan. Peningkatan dari bilangan wakil agihan secara

wakalah secara tidak langsung menunjukkan masyarakat mula berminat

dengan konsep agihan wakalah yang diperkenalkan oleh MAIWP. Sementara

agihan zakat tahunan PPZ-MAIWP yang menunjukkan agihan zakat 2015

sebanyak RM608.72 juta menurun kepada RM444.72 juta seterusnya dijangka

meningkat kembali pada tahun 2017 kerana sehingga ke bulan Mac 2017,

jumlah agihan telah menunjukkan agihan sebanyak RM122.73 juta.

Data primer hasil daripada temuduga dengan salah seorang pegawai

MAIWP juga mengesahkan bahawa mengikut statistik yang dikeluarkan pada

tahun 2016, MAIWP telah memperuntukkan bajet tahunan sebanyak RM45

juta. Pada tahun 2016, secara keseluruhannya, jumlah pembayaran zakat adalah

sebanyak RM160 juta dan agen wakalah yang terlibat dalam wakalah untuk

keempat-empat seksyen wakil adalah seramai 500 orang wakil. Antara wakil

yang terlibat dalam agihan secara wakalah adalah termasuklah syarikat yang

terkemuka seperti syarikat PICOM yang terlibat menjadi wakil bagi seksyen

IPT dan Celcom Axiata yang terlibat dalam seksyen wakil Syarikat dan wakil

Majikan.


Perbincangan dan Implikasi Dasar Di dalam sistem agihan zakat secara wakalah untuk menjadi wakil amil,

keempat-empat segmen iaitu individu, syarikat, IPTA Majikan perlu mengikuti

kursus setelah permohonan untuk menjadi wakil diluluskan oleh MAIWP. Hal

ini bertujuan untuk memberi pengetahuan yang jelas kepada wakil tentang

tanggungjawab mereka sebagai wakil untuk mengagihkan sendiri zakat kepada

golongan fakir miskin yang layak. Masyarakat kurang faham bahawa zakat

bukanlah seperti sedekah yang boleh diberi kepada sesiapa sahaja. Zakat hanya

boleh diagihkan kepada asnaf yang layak setelah mengambilkira had kifayah.

Had Kifayah dari sudut bahasa ialah kadar keperluan (kecukupan). Manakala

dari sudut syarak ialah kadar minima bagi keperluan asas dalam kehidupan

seseorang. Secara ringkasnya, Had Kifayah merujuk kepada suatu kadar

keperluan asas minimum yang ditetapkan berdasarkan kos sara hidup semasa.

Had ini juga digunakan bagi mengetahui berapakah kadar yang perlu dibantu

untuk menepati kecukupan perbelanjaan asasi. Tujuh perkara asas perkiraan

had kifayah ialah (1) Perlindungan, (2) Makanan, (3) Pakaian, (4) Perubatan,

(5) Pendidikan, (6) Pengangkutan; dan (7) Komunikasi. Penerima wakalah

wajib memahami tentang had kifayah kerana ini adalah pengukur bagi

menentukan samada asnaf layak ataupun tidak untuk menerima bantuan zakat.

Fiqah tentang zakat dari segi syarat dan rukunnya amat penting. Oleh itu akad

didalam zakat juga haruslah jelas. Sebagai contoh akad: Lafaz ijab bagi

pembayar zakat:

“Ini zakat fitrah sebanyak RM ………… yang wajib bagi diri

saya pada tahun ini kerana Allah Ta’ala”.

Lafaz qabul bagi penerima zakat/amil:

“Saya terima zakat sebanyak RM ………………… yang wajib

bagi diri tuan pada tahun ini kerana Allah Ta’ala.”

Sebagaimana zakat, wakalah juga mempunyai rukun dan syarat-syarat

tertentu. Penerima wakil tidak boleh seorang yang jahil kerana wakil telah

menjadi seorang amil. Amil adalah mereka yang terlibat secara langsung

dengan institusi zakat samada individu atau organisasi bagi mengurus dan

mentadbir hal ehwal zakat termasuk pemungutan, agihan, urusan kewangan

dan sebagainya. Jika tersalah agih MAIWP juga akan menanggung dosa kerana

menurunkan kuasa kepada pihak yang salah. Oleh itu taklimat kursus diberikan

sebelum watikah pelantikan wakalah. Oleh itu, wakil haruslah benar-benar

faham tentang syarat, hukum dan garis panduan yang ditetapkan supaya zakat

yang diagihkan sampai kepada asnaf yang layak.

Antara faktor lain wakalah diperkenalkan ialah bagi mengelak

pembayar zakat berdosa mengagih zakat secara terus kepada asnaf. Ketua

Pengarah Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM), Datuk Othman

Mustapha berkata, sejajar dengan Muzakarah kali ke-76 Jawatankuasa Fatwa


Majlis Kebangsaan pada 2006 memutuskan bahawa mengagihkan zakat secara

persendirian tanpa melalui pemerintah (amil yang bertauliah) adalah sah

namun berdosa ketika sidang akhbar selepas Majlis Zakat Koperasi 2015.

"Adalah sah sekiranya diagihkan kepada asnaf yang layak tetapi

perbuatan melanggar peraturan dan undang-undang pemerintah

dalam perkara kebaikan adalah berdosa kerana di dalam Islam

patuh dan taat kepada pemerintah atau Ulil Amri dalam perkara

kebaikan adalah wajib,"

Melalui pendedahan carta alir dari permohonan wakalah sehingga

agihan zakat secara wakalah akan memberi pendedahan dan gambaran yang

jelas kepada masyarakat tentang sistem agihan zakat secara wakalah yang

diaplikasikan oleh MAIWP. Gerak kerja yang sistematik menjamin pengagihan

sampai kepada golongan asnaf yang layak. Daripada hasil kajian, ini

membuktikan bahawa perlaksanaan sistem wakil dalam kutipan zakat di PPZ-

MAIWP memberi kesan kepada tren peningkatan terhadap jumlah kutipan dan

juga memberi kesan yang positif kepada agihan zakat. Agihan zakat secara

wakalah boleh menjadi instrumen bagi meningkatkan jumlah agihan dan

kutipan zakat.

Kesimpulan

Kutipan wang zakat didapati meningkat dari tahun ke tahun. Ini secara

langsung meningkatkan jumlah wang zakat untuk diagihkan kepada golongan

anaf. Pengurusan agihan wang zakat perlu dilaksanakan dengan berkesan agar

tidak menimbulkan ketidakpuasan hati dikalangan pembayar zakat.

Pelaksanaan amalan zakat berlandaskan prinsip dan konsep yang telah

ditetapkan oleh syarak akan memberikan rahmat yang besar kepada umat Islam

khususnya golongan asnaf terutama fakir dan miskin. Agihan zakat secara

wakalah yang diaplikasikan oleh MAIWP merupakan contoh sistem agihan

zakat yang amat bagus terutama bagi meningkatkan kutipan zakat disebabkan

masyarakat yang mewakili antara empat segmen iaitu individu, IPTA, syarikat

dan segmen majikan mendapat peluang untuk mengagihkan sendiri zakat

mereka kepada golongan fakir miskin tanpa berdosa mengkut syarat yang

ditetapkan. Agihan zakat tahunan juga dapat ditingkatkan melalui konsep

agihan zakat secara wakalah. Sikap tidak lepas tangan MAIWP dengan cara

memastikan penerima wakalah mendapat pengetahuan yang lengkap sebelum

membuat agihan zakat serta memantau dan mewajibkan penghantaran laporan

oleh penerima wakil patut dicontohi. Sikap tidak lepas tangan agar zakat

diagihkan kepada asnaf yang layak perlu menjadi contoh kepada MAIN yang

turut mengaplikasikan sistem agihan zakat secara wakalah ini. Ini secara tidak

langsung dapat meningkatkan kredibiliti MAIWP yang berperanan sebagai

badan Baitulmal serta meningkatkan kepercayaan masyarakat terhadap institusi

Baitulmal.


Jadual 4: Kadar, Syarat dan Sasaran Asnaf untuk kontrak Wakalah agihan zakat MAWIP

Kategori Kadar Wakalah1

Syarat Sasaran Asnaf

Individu 2/8 25% Jumlah bayaran zakat melebihi RM50,000.00

dan ke atas sahaja.

(1) Fakir

(2) Miskin

Syarikat/ Organisasi 3/8 37.5%

Tiada had bayaran zakat

(1) Fakir

(2) Miskin

(3) Fisabilillah

Institusi Pengajian

Tinggi 3/8 37.5%

(1) Fakir

(2) Miskin

(3) Fisabilillah

Majikan 1/8 12.5% Jumlah bayaran zakat melebihi RM100,000.00

dan ke atas sahaja.

(1) Fakir

Nota: 1 kadar % daripada jumlah zakat yang dibayar

Sumber : Laporan Tahunan Majlis Agama Wilayah Persekutuan (2014)


Jadual 5: Perkembangan agihan zakat dan peratus sumbangan agihan zakat menerusi konsep wakalah oleh MAWIP 2015-2017

Nota: 1 Sehingga Mac 2017 2 Mula diperkenalkan tahun 2017

[ ] angka menunjukkan % nisbah agihan melalui wakalah kepada jumlah agihan zakat tahunan

( ) angka menunjukkan % nisbah kepada jumlah keseluruhan menerusi konsep wakalah

Sumber: Laporan Zakat pelbagai tahun dan Laporan Kewangan 2015-2017

Kategori

2015

2016

2017

Bil. Wakil Jumlah

(RM Juta)

Bil.

Wakil

%

per

ub

ahan

Jumlah

(RM Juta)

%

per

ub

ahan

Bil. Wakil Jumlah

(RM Juta)1

Individu 344

(77.83)

11.89

(27.53)

365

(76.20)

6.10 14.22

(32.46)

19.60 407

(67.83)

13.17

(28.72)

Syarikat 86

(19.46)

29.76

(68.90)

101

(21.09)

17.44 27.71

(63.25)

-6.89 58

(9.67)

12.66

(27.60)

Institusi Pengajian Tinggi 12

(2.71)

1.55

(3.59)

13

(2.71)

8.33 1.88

(4.29)

21.29 14

(2.33)

1.92

(4.19)

Majikan2 - - -

- 121

(20.17)

18.11

(39.49)

Jumlah keseluruhan menerusi konsep

Wakalah

442

(100.0)

43.19

(100.0)

479

(100.0)

8.37 43.81

(100.0)

600

(100.0)

45.86

(100.0)

Jumlah Agihan Zakat tahunan

Keseluruhan 608.72

[7.10]

444.72

[ 9.85 ]

122.73

[ 37.37 ]

Pengurusan Zakat di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat /186

Rujukan Hashim, A. H., Al, R., & Saad, J. 2011. Kod Etika Amil Zakat : Satu Cadangan. The

World Universities 1st Zakat Conference 2011 (WU1ZC 2011),PWTC, Kuala

Lumpur, 22-24 November 2011.

Haji, T., Shahir, A., Hajjah, P., & Wahab, A. 2010. Pengurusan zakat di negeri

Selangor: Isu dan cabaran. Prosiding Konvensyen Kebangsaan Perancangan &

Pengurusan Harta Dalam Islam.

Kahf, M. 1991, “Zakat: Unresolved issues in contemporary fiqh, Development and

finance in Islam”, IIUM, Kuala Lumpur.

Mohd Noor, Mohd Syukri. 2013. Prinsip al-wakalah dalam al-Kutub al-sittah dan

aplikasinya dalam industri takaful di Malaysia / Mohd Syukri bin Mohd Noor.

Masters thesis, University of Malaya

Muhammad, Mohd Yahya Mohd Hussin Fidlizan, M. A. R. A. 2013. Kepatuhan

membayar zakat: analisis kutipan dan ketirisan zakat fitrah di selangor. Jurnal

Syariah, 21(2), 191–206.

Omar Ali, N. dan Myles, G.D. 2010, “The consequences of zakat for capital

accumulation”, Journal of Political economy Theory.

Patmawati Hj Ibrahim. 2008. Pembangunan ekonomi melalui agihan zakat: tinjauan

empirikal. Jurnal Syariah, 16(2), 223–244.

Sanep Ahmad. 2009. Agihan Zakat Merentasi Asnaf: Ke Arah Memperkasa Institusi

Zakat. Prosiding Perkem Iv, 2, 62–74.

Sanep Ahmad & Hairunnizam Wahid. 2005. Persepsi agihan zakat dan kesannya

terhadap pembayaran zakat melalui institusi formal. Jurnal ekonomi Malaysia

39:5349.

Sanep Ahmad, Hairunnizam Wahid & Adnan Mohamad. 2006. Penswastaan Institusi

Zakat dan Kesannya Terhadap Pembayaran Secara Formal di Malaysia.

International Journal of Management Studies 13(2): 17 5-196.

Talib, A. R. bin. 2013. Konsep Agihan Zakat Kepada Asnaf Menurut Perspektif

Syarak. Jurnal Pengurusan Jauhar, 2(2), 7–15.

Wahid, H. 2009. Pengagihan Zakat Oleh Institusi Zakat Di Malaysia : Mengapa

Masyarakat Islam Tidak Berpuas Hati ? Jurnal Syariah, Jil. 17, Bil. 1 (2009) 89-

112 Shariah Journal, 17(1), 89–112.

Hadis riwayat Muslim dari Adullah bin Umar, Shahih Muslim (Riyath: Daer el Sala,

1419H, halaman 231)

Joni Tomkin Borhan 2008. Sistem Takaful di Malaysia: Prinsip Syariah dalam

Perniagaan Takaful di Malaysia. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Muhammad 'Ali al-Sabuni ,Mukhtasar Tafslr Ibn Kathir, Beirut: Dar al Quran al-Karim,

1399, vol. ii, h. 167.

Pembentangan taklimat wakalah Bahagian Baitulmal MAIWP

Laporan Tahunan Majlis Agama Wilayah Persekutuan. 2014

Laporan Zakat pelbagai tahun dan Laporan Kewangan 2015-2017

Pengurusan Zakat di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat /187

Rajah 1: Proses kerja Unit Wakalah

Sumber: Unit wakalah MAIWP

o Bayar zakat kepada PPZ

o

o Kemukakan permohonan kepada PPZ

o Terima dan panjangkan kepada

Baitulmal

o (semak & sokong)

o Panjangkan kepada KPE

o Kelulusan KPE

o Tuntutan bayaran kepada KEW.

o Proses bayaran melalui EFT

o Pembayar terima bayaran EFT

o Taklimat dan Penyerahan surat

kelulusan, watikah wakalah dan

akuan penerimaan oleh Baitulmal

/PPZ

o Pantauan pengagihan

o Terima laporan dan rekod

PEMOHON

MULA

PPZ

BAITULMAL

KEWANGAN

BAITULMAL / PPZ

LENGKAP

PEMOHON

TAMAT

BAITULMAL

TUTUP FAIL

BAITULMAL

KELULUSAN

3 Hari

Dokumen

Lengkap

9 Hari

Dokumen

Lengkap

9 Hari

Dokumen

Lengkap

YA TIDAK

TIDAK

LULUS Makluman kepada pembayar

(Baitulmal)

pengurusan zakat - official portal of ukm kerja/perkem2017-atiah.pdfsatu usaha memperkasakan...

Documents