pengurusan zakat - universiti kebangsaan malaysia kerja/perkem2017-nadiah syed...program seperti ini...

1

Pengurusan Zakat di Malaysia:

Satu Pendekatan Analisis Gelagat

Hairunnizam Wahid Mohd Ali Mohd Noor Adibah Abdul Wahab

Muhammad Tajuddin Abdul Rahim

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

BANGI • 2017 http://www.ukm.my/fep

2

Cetakan Pertama, 2017

Hak cipta Pusat Penyelidikan Ekonomi dan Kewangan Islam (EKONIS-UKM)

Universiti Kebangsaan Malaysia, 2017

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan ini boleh diterbitkan semula,

disimpan untuk pengeluaran atau ditukarkan ke dalam sebarang bentuk atau dengan

sebarang alat juga pun, sama ada dengan cara elektronik, gambar serta rakaman dan

sebagainya tanpa kebenaran bertulis daripada Penerbit terlebih dahulu.

Diterbitkan di Malaysia oleh

Pusat Penyelidikan Ekonomi dan Kewangan Islam (EKONIS-UKM),

Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi,

Selangor Darul Ehsan, MALAYSIA

http://www.ukm.my/ekonis

e-mel:[email protected]

Dengan Kerjasama

Lembaga Zakat Selangor (LZS)

3-01-1, Presint ALAMI, Pusat Perniagaan Worldwide 2,

Persiaran Akuatik, Seksyen 13

40100 Shah Alam, Selangor, Darul Ehsan, MALAYSIA

e-mel: [email protected]

Unit Zakat UKM

Pejabat Unit Zakat UKM

Jabatan Bendahari, Aras 1, Masjid UKM

43600 Bangi, Selangor, Darul Ehsan, MALAYSIA

e-mel: [email protected]

Dicetak di Malaysia oleh

UKM CETAK

UKM Holdings Sdn. Bhd.

Aras Bawah, Bangunan Penerbit UKM

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

43600 Bangi, Selangor Darul Ehsan, MALAYSIA

Perpustakan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Hairunnizam Wahid

Pengurusan Zakat Di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat /

Hairunnizam Wahid, Mohd Ali Mohd Noor, Adibah Abdul Wahab, Muhammad

Tajuddin Abdul Rahim

1. Zakat. 2. Islam—Charities. 3. Islamic Giving. I. Mohd Ali Mohd Nor, II.

Adibah Abdul Wahab, III. Muhammad Tajuddin. IV. Judul

ISBN 978-983-3198-98-6

3

Kandungan

Kandungan …3

Kata Pengantar …6

Sekapur Sirih…7

Prakata …8

Senarai Penulis…9

Bab 1 Pengurusan Zakat Institusi Pengajian Tinggi: Pengalaman Unit Zakat

Universiti Kebangsaan Malaysia

Muhammad Tajuddin Abdul Rahim & Wan Mohd Al Faizee

Wan Ab Rahaman...11

Bab 2 Aplikasi SEM-PLS dalam Menentukan Faktor Pembayaran Zakat oleh

Syarikat

Adibah Abdul Wahab …23

Bab 3 Kodifikasi Akta Zakat Nasional: Persepsi dan Implikasi

Mohd Suffian Mohamed Esa, Mohd Ali Mohd Noor & Hairunnizam Wahid ... 39

Bab 4 Prestasi Kutipan Serta Pematuhan Standard Prosedur Kutipan Zakat:

Kajian di Malaysia

Mohd Fisul Ismail, Hairunnizam Wahid & Mohd Ali Mohd Noor …65

Bab 5 Analisis Kecekapan Kutipan dan Agihan oleh Institusi Zakat: Satu Kajian

Semula Terhadap Majlis Agama Islam Negeri

Ummi Amirah Alias, Hairunnizam Wahid & Azrina Abdullah Al-Hadi …83

Bab 6 Kesan Cukai Korporat dan Zakat Perniagaan Terhadap Prestasi

Kewangan Industri Kecil dan Sederhana (IKS)

Sri Nooridayu Salleh, Rubayah Yakob & Aisyah Abdul Rahman…103

Bab 7 Pendanaan Awam (Crowdfunding) dan Zakat: Satu Tinjauan Awal Ke

Atas Pendekatan yang Digunakan

Suhaili Alma’amun ... 125

Bab 8 Dana Zakat Untuk Pembiayaan Pendidikan: Tinjauan Kecenderungan

Pemilihan Aliran Pendidikan dalam Kalangan Asnaf Mualaf di Malaysia

Muhammad Haffiz Muhamad Isa & Hairunnizam Wahid …133

4

Bab 9 Pembangunan Harta Aqar Zakat: Kajian Terhadap Model Pembangunan

Harta Aqar Majlis Agama Islam Negeri Johor

Mohd Azlan Bunasir & Hairunnizam Wahid …155

Bab 10 Kontrak Wakalah dalam Agihan Zakat: Kajian di Majlis Agama Islam

Wilayah Persekutuan

Atiah Ahmad & Hairunnizam Wahid ...171

Bab 11 Kesedaran Masyarakat Islam Terhadap Penggunaan e-Fidyah dalam

Urusan Pembayaran Fidyah di Majlis Agama Islam Johor: Kajian di Muar,

Johor

Muhammad Shukri Ab Ghani, Hairunnizam Wahid &

Mohd Ali Mohd Noor …189

Bab 12 Pembayaran Zakat Pendapatan Melebihi Kadar Kewajipan Zakat:

Kajian dalam Kalangan Kakitangan Kerajaan di Wilayah Persekutuan,

Putrajaya

‘Abdullah Khairi Mohd Asri & Hairunnizam Wahid …211

Bab 13 Persepsi Asnaf Zakat Al-Gharimin (Perubatan) Terhadap Kaedah

Agihan Zakat oleh Lembaga Zakat Selangor: Kajian di Gombak, Selangor

Nur Aliah Mohd Sukeri, Zulaikha Mohd Hanafiah & Hairunnizam Wahid ... 227

Bab 14 Keberkesanan Pelaksanaan Ceramah Zakat Terhadap Kefahaman Serta

Amalan Membayar Zakat Perniagaan: Kajian di Sepang, Selangor

Siti Umairah Kamaruddin, Hairunnizam Wahid, Mohd Ali Mohd Noor & Abdul

Halim Abu Bakar …245

Bab 15 Pembayaran Zakat Pendapatan dan Tekanan Kos Sara Hidup: Kajian

dalam Kalangan Pensyarah di Kolej Poly-Tech Mara (KPTM)

Sharifah Nor Nadiah Syed Aluwi, Hairunnizam Wahid &

Mohd Ali Mohd Noor …269

Bab 16 Persepsi Masyarakat Islam Terhadap Agihan Zakat oleh Tabung

Baitulmal Sarawak (TBS) dan Peranan Medium Promosi: Kajian di Bintulu,

Sarawak

Abdul Hayy Haziq Mohamad & Hairunnizam Wahid …287

5

Bab 17 Hubungan Antara Uruf, Amalan Adat Perpatih Terhadap Pembayaran

Zakat Pendapatan: Kajian di Rembau, Negeri Sembilan

Mohamad Nurul Azwan Mohamad Taib & Hairunnizam Wahid …305

Bab 18 Kesedaran Membayar Zakat Pendapatan dalam Kalangan Kakitangan

Kolej Universiti Islam Pahang Sultan Ahmad Shah

Nur Liana ‘Aqilah Derus & Mohd Ali Mohd Noor …319

Bab 19 Penentuan Had Kifayah Zakat: Satu Cadangan Dimensi Penentuan yang

Baru

Siti Norhidayah Hamzah & Hairunnizam Wahid …331

Bab 20 Keberkesanan Bantuan Modal Zakat Daripada Perspektif Penerima:

Kajian di Daerah Kuala Terengganu dan Kuala Nerus, Terengganu

Solehuddin Zulkifli, Nurmaizura Marzuki &

Hairunnizam Wahid …353

Bab 21 Zakat, Tekanan Kewangan dan Pembiayaan Hutang bagi Institusi

Kewangan di Malaysia

Aisyah Abdul-Rahman & Muhammad Haziq Abdullah …373

Bab 22 Kecekapan Pengurusan Agihan Zakat oleh Lembaga Amil Zakat

Swadaya Ummah (LAZSU): Satu Kajian di Pekanbaru Riau, Indonesia

Sri Hartati, Hairunnizam Wahid, Mohd Ali Mohd Noor & Febri Arahman ...393

6

Kata Pengantar

Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh

Bersyukur saya ke hadrat Allah SWT yang Maha Pengasih lagi Maha

Penyayang atas limpahan rahmat dan kasih sayang-Nya. Selawat dan salam

atas junjungan mulia Nabi Muhammad SAW.

Bagi pihak Lembaga Zakat Selangor (LZS), saya mengambil

kesempatan ini untuk mengucapkan setinggi-tinggi tahniah kepada semua yang

terlibat khususnya kepada sidang penyunting dalam menghasilkan buku

bertajuk Pengurusan Zakat di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat.

Usaha murni semua pihak yang terlibat menghasilkan buku ini memperlihatkan

komitmen yang tinggi ke arah perkongsian ilmu dan pendedahan kajian-kajian

kotemporari berkaitan gelagat penerima juga pembayar zakat semasa.

Peranan zakat terhadap agama dan sosioekonomi masyarakat tidak

harus dipandang kecil. Pembayaran zakat bukan sahaja dapat menyucikan

harta, jiwa dan sifat tamak pembayar zakat, bahkan ia juga dapat menyucikan

sifat mazmumah seperti sifat hasad dengki penerima zakat terhadap mereka

yang berharta yang akhirnya secara tidak langsung dapat melahirkan

ukhuwwah dalam kalangan masyarakat. Hanya dengan pengamalan akhlak

yang murni dan sifat mahmudah dalam masyarakat secara holistik dapat

membantu hasrat negara membangunkan ekonomi ummah ke arah agenda

futuristik iaitu Transformasi Nasional 2050. Kefahaman masyarakat mengenai

perkara ini amat penting untuk menggalakkan umat Islam menunaikan

tanggungjawab berzakat dan pihak institusi pengurusan zakat dapat

mengagihkan harta zakat kepada asnaf dengan efisien dan sempurna mengikut

kerangka syariah yang akhirnya akan memastikan pertumbuhan ekonomi

negara yang lestari dan inklusif.

Saya yakin buku ini dapat dijadikan sumber rujukan kepada para

karyawan zakat, institusi zakat, Majlis Agama Islam Negeri, institusi

perbankan dan kewangan, ahli akademik, para ilmuan dan masyarakat dalam

mengetahui isu-isu terkini khususnya yang berkaitan dengan gelagat agen

ekonomi dalam sistem fiskal Islam yang berkaitan zakat. Buku ini diharapkan

dapat menambahkan idea para pengkaji dan menjadi panduan dalam

memperkasa pengurusan institusi zakat khususnya di Malaysia dan di dunia

amnya. Semoga usaha ini mendapat keberkatan dan ganjaran daripada Allah

SWT.

Amin ya rabbal alamin.

HAJI HUSSIN MOHD ALI

Ketua Pegawai Eksekutif

Lembaga Zakat Selangor

Majlis Agama Islam Selangor

7

Sekapur Sirih


Alhamdulillah. Bersyukur saya ke hadrat Allah SWT atas limpahan nikmat dan

rahmat-Nya.

Unit Zakat UKM sentiasa mengambil langkah proaktif bagi memperkukuhkan

dan memperkasakan pendidikan mahasiswa UKM. Antara saranan Unit Zakat

UKM adalah dengan menggalakkan para mahasiswa UKM untuk menyertai

pelbagai konvensyen akademik yang dianjurkan di peringkat universiti, yang

berpotensi untuk memangkin kecemerlangan akademik dan inovasi dalam

pembelajaran. Sejarah Islam jelas membuktikan bahawa zakat telah memberi

sumbangan besar dalam dunia pendidikan dan telah melahirkan jutaan

cendikiawan.

Usaha memperkasakan ilmu dalam kalangan mahasiswa sangat

diambil berat oleh pihak kami walupun berdepan dengan pelbagai cabaran.

Usaha ini menuntut kepada tindakan dan kerjasama yang serius daripada

semua pihak agar benar-benar mencapai matlamat dalam memberikan

kebajikan khususnya kepada para mahasiswa. Dengan cabaran ketirisan ilmu

dalam kalangan mahasiswa, inisiatif Fakulti Ekonomi dan Pengurusan UKM

dalam mengadakan Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia Ke-12 2017

(PERKEM 2017) adalah satu langkah yang tepat pada masanya dan wajar

disertai oleh setiap mahasiswa. Unit Zakat UKM sentiasa mengalu-alukan

program seperti ini supaya dapat membudayakan keilmuan dalam kalangan

mahasiswa dan seterusnya menjana keintelektualan untuk melahirkan graduan

beraspirasi kebangsaan, berkompeten, berdaya saing dan inovatif.

Akhir kata, Unit Zakat UKM ingin merakamkan setinggi-tinggi

penghargaan dan tahniah kepada penerbitan buku ini bersempena Persidangan

Kebangsaan Ekonomi Malaysia Ke-12 2017 (PERKEM 2017) sebagai salah

satu usaha memperkasakan kecemerlangan mahasiswa. Koloberasi ini amat

baik dan bertepatan dengan maqasid zakat yang telah dianjurkan dalam Islam.

Semoga PERKEM 2017 menghasilkan impak yang tinggi dalam

merealisasikan seruan kerajaan untuk memperkasakan pendidikan tinggi di

Malaysia.

Salam Hormat

MUHAMMAD TAJUDDIN ABDUL RAHIM

Unit Zakat UKM

8

Prakata


Dengan nama Allah SWT yang Maha Pemurah lagi Maha Penyayang. Segala

pujian untuk Allah SWT serta selawat dan salam kepada junjungan besar Nabi

Muhammad SAW.

Perkembangan ilmu dalam pengkajian zakat telah berkembang luas

dengan begitu pesat di serata dunia. Gabungan kekuatan ilmu asas dan ilmu

alat dalam menganalisis sesuatu fenomena gelagat manusia berkaitan zakat

serta hasil dapatan dan penemuan kajian secara empirikal merupakan satu

keperluan yang mainstream pada masa kini. Maka sudah pastilah segala

dapatan yang bersifat empirik tersebut memerlukan kepada metodologi yang

bersifat saintifik dan sistematik yang bertujuan untuk memperkukuhkan lagi

sesuatu teori serta meyakinkan para penggubal dasar dengan penemuan yang

diperolehi.

Buku ini merupakan kompilasi artikel berkaitan zakat di Persidangan

Kebangsaan Ekonomi Malaysia (PERKEM) ke 12 2017. Sebahagian besar

artikel ini adalah disumbangkan oleh para pelajar dalam Program Sarjana

Ekonomi Islam di Pusat Pengajian Ekonomi, UKM tahun 2017. Fokus kajian

zakat dalam buku ini adalah kajian yang berkaitan dengan gelagat manusia

dalam sistem pengurusan zakat yang terdiri daripada amil, asnaf serta

pembayar zakat di Malaysia. Hanya terdapat satu artikel yang mengkaji aspek

pengurusan zakat di Riau, Indonesia.

Sekalung penghargaan dan terima kasih kami kepada penyumbang

utama dana bagi penerbitan buku ini iaitu Unit Zakat UKM. Penghargaan juga

kepada pihak Lembaga Zakat Selangor (LZS) yang bersama-sama menjayakan

penerbitan buku ini. Tidak dilupakan kepada semua pelajar program Sarjana

Ekonomi Islam yang bertungkus-lumus menyiapkan artikel ini untuk

dibentangkan di PERKEM 2017 dan bakal berkonvokesyen tahun 2017.

Penghargaan juga kepada pihak CRIM-UKM selaku penyumbang geran

kepada beberapa penyelidikan dalam menghasilkan bab dalam buku ini iaitu

Geran DPP-2014-005, DPP-2015-FEP, GGP-2014-008 dan GUP-2016-001.

Akhir kata, diharapkan buku ini dapat memberi manfaat kepada

semua pihak pemegang taruh dalam pengurusan zakat. Harapan kami

penerbitan buku ini dapat meningkatkan dan memperkukuhkan lagi ilmu dalam

korpus bidang ekonomi Islam terutamanya dalam bidang kajian zakat. Kami

mohon maaf jika terdapat sebarang kekurangan dalam penulisan buku ini.

Sekian, terima kasih.

Sidang Penyunting

9

Senarai Penulis

‘Abdullah Khairi Mohd Asri, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi

& Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Abdul Halim Abu Bakar, Eksekutif, Divisyen Dakwah dan Syariah Lembaga

Zakat Selangor

Abdul Hayy Haziq Mohamad, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti

Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Adibah Abdul Wahab, PhD. Ketua Divisyen Dakwah dan Syariah, Lembaga

Zakat Selangor

Mohd Suffian Mohamed Esa, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi


Aisyah Abdul Rahman, PhD. Profesor Madya, Pusat Pengajian Pengurusan,

Fakulti Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Atiah Ahmad, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi & Pengurusan,


Azrina Abdullah Al-Hadi, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi,


Febri Arahman, Kakitangan Lembaga Amil Zakat Swadaya Ummah (LAZSU),

Riau, Indonesia Hairunnizam Wahid, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi,


Mohamad Nurul Azwan Mohamad Taib, Pelajar Sarjana Ekonomi, Fakulti


Mohd Ali Mohd Noor, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi,


Mohd Azlan Bunasir, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &

Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Mohd Fisul Ismail, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Muhammad Haffiz Muhamad Isa, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti


Muhammad Haziq Abdullah, Pelajar Sarjanamuda Pengurusan Perniagaan,

Fakulti Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Muhammad Shukri Ab Ghani, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti


Muhammad Tajuddin Abdul Rahim, Ketua Unit Zakat, Jabatan Bendahari,


Nur Aliah Mohd Sukeri, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Nur Liana ‘Aqilah Derus, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Nurmaizura Marzuki, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


10

Rubayah Yakob, PhD. Profesor Madya, Pusat Pengajian Pengurusan, Fakulti


Sharifah Nor Nadiah Syed Aluwi, Pelajar Sarjana Ekonomi, Fakulti Ekonomi


Siti Norhidayah Hamzah, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Siti Umairah Kamaruddin, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Solehuddin Zulkifli, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Sri Hartati, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi & Pengurusan,


Sri Nooridayu Salleh, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Suhaili Alma’amun, PhD. Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Ekonomi, Fakulti


Ummi Amirah Alias, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Wan Mohd Al Faizee Wan Ab Rahaman, Pensyarah, Institut Profesional

Baitulmal, Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan

Zulaikha Mohd Hanafiah, Pelajar Sarjana Ekonomi Islam, Fakulti Ekonomi &


Pembayaran Zakat Pendapatan dan Tekanan Kos Sara Hidup: Kajian dalam Kalangan Pensyarah di Kolej Poly-Tech Mara (KPTM)/269

Bab 15

Pembayaran Zakat Pendapatan dan Tekanan Kos Sara Hidup: Kajian dalam Kalangan Pensyarah di Kolej Poly-Tech Mara

(KPTM)

Sharifah Nor Nadiah Syed Aluwi Hairunnizam Wahid Mohd Ali Mohd Nor

Pengenalan

Zakat iaitu rukun Islam keempat yang mana kewajipannya dinyatakan dengan

jelas di dalam Al-Quran dan Hadis. Ia diwajibkan ke atas setiap Muslim yang

memenuhi syarat-syaratnya. Zakat menurut bahasa boleh didefinisikan sebagai

bersih, suci, subur, berkat dan berkembang sepertimana firman Allah SWT

dalam Surah At-Taubah ayat 103:

“Ambillah zakat dari sebagian harta mereka, dengan zakat itu

kamu membersihkan dan mensucikan mereka dan mendoalah

untuk mereka“. (Surah At-Taubah: 103)

Manakala daripada aspek syarak pula, zakat adalah sebahagian daripada

harta Muslim yang dikhaskan untuk fakir dan miskin (Bakar & Rahman,

2007). Secara amnya terdapat dua jenis zakat iaitu zakat fitrah dan zakat maal.

Zakat maal adalah zakat ke atas segala harta terdiri daripada zakat pendapatan,

zakat perniagaan, zakat wang simpanan, zakat emas dan perak, zakat pertanian,

zakat ternakan, zakat saham, zakat galian dan zakat rikaz. Ini berdasarkan

beberapa dalil Al-Quran yang bermaksud:

“Wahai orang-orang yang beriman! Belanjakanlah (pada jalan

Allah) sebahagian dari hasil usaha kamu yang baik-baik, dan

sebahagian dari apa yang Kami keluarkan dari bumi untuk

kamu. Dan janganlah kamu sengaja memilih yang buruk

daripadanya (lalu kamu dermakan atau kamu jadikan

pemberian zakat), padahal kamu sendiri tidak sekali-kali akan

mengambil yang buruk itu (kalau diberikan kepada kamu),

270 / Pengurusan Zakat di Malaysia: Satu Pendekatan Analisis Gelagat

kecuali dengan memejamkan mata padanya. Dan ketahuilah,

sesungguhnya Allah Maha Kaya, lagi sentiasa Terpuji”.

(Surah Al-Baqarah : 267)

Menurut Qardawi (2002), perkataan “hasil” dalam ayat tersebut

merujuk kepada hasil pendapatan daripada pekerjaan yang baik dan halal yang

melayakkan individu tersebut membayar zakat pendapatan. Di Malaysia,

institusi zakat adalah salah sebuah agen ekonomi negara. Zakat merupakan satu

bentuk ibadah bagi menzahirkan rasa syukur dan terima kasih di atas rezeki

kurniaan Allah SWT (Awang & Mokhtar, 2012). Salah satu definisi zakat

adalah tumbuh dan berkembang, menggambarkan bahawa seorang Muslim

yang menjaga ibadah zakatnya, dengan izin Allah SWT harta dan hidupnya

akan terus berkembang dan subur. Sebagaimana firman Allah SWT yang

bermaksud:

“Bandingan (derma) orang-orang yang membelanjakan

hartanya pada jalan Allah, ialah sama seperti sebiji benih yang

tumbuh menerbitkan tujuh tangkai; tiap-tiap tangkai itu pula

mengandungi seratus biji. Dan (ingatlah), Allah akan

melipatgandakan pahala bagi sesiapa yang dikehendakiNya,

dan Allah Maha Luas (rahmat) kurniaNya, lagi Meliputi ilmu

pengetahuanNya”. (Surah Al-Baqarah: 261)

Terdapat juga beberapa ayat Al-Quran di mana Allah SWT menjanjikan

bahawa harta-harta yang dibelanjakan di jalan Allah SWT akan digantikan:

“Katakanlah (wahai Muhammad): "Sesungguhnya Tuhanku

memewahkan rezeki bagi sesiapa yang dikehendakiNya di antara

hamba-hambaNya, dan Ia juga yang menyempitkan baginya; dan

apa sahaja yang kamu dermakan maka Allah akan

menggantikannya; dan Dia lah jua sebaik-baik Pemberi rezeki".

(Surah As-Saba: 39)

Ini seolah-olah menjelaskan bahawa pembayaran zakat bukan penyebab

kekurangan harta, malahan Allah SWT menjanjikan harta si pembayar akan

terus subur dan bertambah.

Situasi ekonomi kini menunjukkan dan membuktikan bahawa kos sara

hidup masyarakat semakin meningkat dari tahun ke tahun. Menurut laporan

tahunan Bank Negara Malaysia pada tahun 2015, analisis data pendapatan dan

perbelanjaan membuktikan bahawa terdapat kelompok masyarakat yang

mengalami peningkatan kos sara hidup, dan meraka ini adalah isi rumah yang

berbelanja lebih daripada pendapatan; isi rumah dalam kumpulan pendapatan

40 peratus terendah (B40); dan isi rumah berpendapatan tetap (Laporan

Tahunan Bank Negara Malaysia 2015). Kumpulan B40 adalah kumpulan isi

rumah yang berpendapatan bulanan sehingga RM3,855 (Laporan Ekonomi

2015/2016).


Persoalannya ialah sejauh manakah falsafah pembayaran zakat khasnya

zakat pendapatan oleh seseorang individu Muslim dapat membantu

mengurangkan tekanan hidup masyarakat akibat kenaikan kos sara hidup masa

kini. Ini kerana berdasarkan bukti Al-Quran yang menyatakan dengan

membayar zakat harta pembayar zakat akan terus subur dan berkembang

seolah-olah dapat dilihat kebarangkalian ia dapat membantu si pembayar zakat

mengurangkan tekanan akibat kenaikan kos sara hidup. Adakah wujud

hubungan antara pembayaran zakat dan pengurangan tekanan kos sara hidup.

Justeru kajian ini akan (1) menganalisis perbezaan tahap tekanan antara aspek

demografi responden; dan (2) menganalisis kemungkinan wujudnya satu

hubungan yang signifikan antara pembayaran zakat pendapatan dan tahap

tekanan akibat kenaikan kos sara hidup oleh seseorang individu.

Kajian Lepas

Kajian berkaitan Rukun Islam yang keempat iaitu zakat telah banyak dilakukan

merangkumi pelbagai aspek baik di peringkat mikro mahupun makro.

Antaranya isu pengutipan dan pengagihan zakat, kepatuhan pembayaran zakat,

kesan zakat dalam ekonomi dan banyak lagi. Namun tinjauan ini hanya

menumpukan kepada kajian terdahulu yang membincangkan tentang zakat

pendapatan, peranan zakat dalam membasmi kemiskinan dan kesan zakat ke

atas penggunaan agregat.

Zakat Pendapatan Di Malaysia: Terdapat banyak kajian terdahulu yang dibuat

berkisarkan tentang zakat pendapatan terutamanya di Malaysia. Antaranya

kajian oleh Muhsin dan Mohamad (2015) dalam kajian mereka tentang

perbezaan kaedah pengiraan zakat pendapatan di lima buah negeri iaitu

Wilayah Persekutuan, Melaka, Negeri Sembilan, Pahang dan Selangor. Mereka

mendapati terdapat perbezaan daripada aspek kaedah taksiran zakat pendapatan

antara negeri-negeri tersebut terutamanya dalam konteks pelepasan atau

tolakan yang dibenarkan. Fidlizan, Azila, Fatimah dan Nor (2016) pula

mengkaji tentang kepatuhan pengiraan zakat pendapatan di kalangan kumpulan

professional di Universiti Pendidikan Sultan Idris yang meliputi 112 orang

responden. Hasil kajian mendapati tingkat pengetahuan responden tentang

sumber penggajian yang perlu dihitung dalam pengiraan zakat pendapatan

adalah tinggi bagi gaji pokok dan elaun tetap bulanan dan tahap sederhana dan

rendah bagi sumber-sumber yang lain. Implikasi kajian mereka menunjukkan

bahawa pihak berkuasa tertentu perlu memainkan peranan memberi

penerangan yang lebih terperinci tentang zakat pendapatan. Konflik tentang

zakat pendapatan ini turut dikaji oleh Muhammad Ikhlas, Luqman, Mohd

Farhan dan Mohamad Zaim (2017). Mereka mendapati terdapat perbezaan

fatwa antara negeri Perak dan Selangor dimana Jawatankuasa Syariah Negeri

Perak menegaskan bahawa zakat pendapatan diwajibkan hanya apabila cukup

haul dan nisab tetapi Jawatankuasa Perunding Hukum Syarak Negeri Selangor


menfatwakan wajib membayar zakat tanpa mengambil kira syarat haul dan

nisab.

Terdapat juga beberapa kajian yang mengkaji faktor yang mungkin

menyumbang kepada pembayaran zakat. Kajian oleh Hairunnizam, Sanep dan

Mohd Ali (2007) dengan menggunakan analisis logistik mengkaji faktor-faktor

yang mungkin signifikan mempengaruhi kesedaran masyarakat untuk

membayar zakat. Mereka mendapati antara faktor penting yang mempengaruhi

ialah umur, taraf perkahwinan, pendapatan dan juga mekanisme pembayaran

zakat. Mohd Ali, Hairunnizam dan Nor Ghani (2004) pula menunjukkan

peratusan pembayaran zakat adalah kecil dalam kakitangan profesional. Antara

faktor yang dikenal pasti ialah pengetahuan dan kurangnya penguatkuasaan.

Mereka menyimpulkan bahawa semakin tinggi tahap keimanan dan

pengetahuan zakat, seseorang Muslim akan lebih cenderung untuk membayar

zakat pendapatan. Manakala Nur Barizah dan Hafiz (2010) pula mengkaji

tentang motivasi pembayaran zakat pendapatan di kalangan kakitangan

akademik daripada tiga fakulti di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia.

Dapatan kajian mereka mendapati ada dua motivasi tertinggi yang mendorong

responden menunaikan zakat pendapatan. Pertama adalah zakat merupakan

sebahagian tanggungjawab sosial mereka terhadap Muslim dan kedua mereka

percaya bahawa di dalam harta mereka terdapat hak golongan fakir dan miskin.

Nur Azura, Norazlina dan Nor Fadzlin (2005) pula membuat kajian di

kalangan 104 orang responden di Universiti Utara Malaysia mendapati 80.6

peratus daripada yang membayar zakat pendapatan menggunakan kaedah

potongan gaji semasa menunaikan zakat tersebut.

Peranan Zakat Membasmi Kemiskinan: Antara kajian berkaitan peranan zakat

dalam membasmi kemiskinan dilakukan oleh Hassan dan Khan (2007). Kajian

mereka menunjukkan kepentingan zakat dalam membasmi kemiskinan.

Mereka membuktikan bagaimana dana zakat boleh menggantikan perbelanjaan

belanjawan kerajaan lebih kurang 21 peratus daripada Pelan Pembangunan

Tahunan (ADP) pada tahun 1983 hingga 1984 kepada 43 peratus pada tahun

2004 hingga 2005, yang mana boleh digunakan untuk lain-lain perbelanjaan

sosial dan pembangunan di Bangladesh. Di samping itu, Irfan (2009) dalam

kajiannya di Indonesia, mendapati zakat mampu mengurangkan jumlah dan

peratusan keluarga miskin serta dapat mengurangkan kemiskinan yang teruk.

Hasil kajiannya terhadap 50 orang sampel daripada Lembaga Amil Zakat

Nasional (LAZNAS) Dompet Dhuafa Republika, mendapati zakat mampu

mengurangkan jumlah keluarga miskin daripada 84 peratus kepada 74 peratus

serta dapat mengurangkan jurang kemiskinan daripada Rp 540.657,01 menjadi

Rp 410.337,06. Patmawati (2006), juga dalam kajiannya menyatakan bahawa

zakat mampu mengurangkan jurang pendapatan. Hasil empirikal dari keluk

Lorenz dan Koefisien Gini menunjukkan agihan zakat mampu mengurangkan

ketidakseimbangan pendapatan.

Manakala Abdullah, Niaz, Syed dan Imran (2013) dalam kajian mereka

dikalangan 600 responden di Pakistan mendapati ada hubungan signifikan yang

tinggi antara zakat dan pendapatan bulanan penerima zakat. Mereka juga


mendapati penggunaan mekanisme yang efektif dalam pembahagian zakat

dapat merangsang status sosio-ekonomi penerima zakat dan akhirnya

membasmi kemiskinan. Ahmad Fahme, Zakariah, Fuadah dan Muhammad

Ridhwan (2015) pula mengkaji keberkesanan pembahagian zakat di kalangan

masakin dan fuqara di Kelantan dengan menggunakan Headcount Index,

Average Poverty Gap, Income Gap dan Sen Index. Hasil kajian mendapati

pembahagian zakat berjaya mengurangkan kemiskinan, tahap kemiskinan dan

keterukan kemiskinan.

Kesan Zakat Ke Atas Penggunaan Agregat: Kajian oleh Iqbal (1985)

menyimpulkan bahawa kesan zakat ke atas penggunaan agregat dan

kecenderungan berbelanja, ceteris paribus, adalah positif. Semakin tinggi nilai

zakat semakin tinggi penggunaan agregat dan kecenderungan untuk berbelanja.

Manakala magnitud kesannya bergantung kepada jumlah pindahan bersih

kepada golongan miskin dalam bentuk pendapatan dan bukannya dalam bentuk

jumlah kasar zakat. Manakala kajian oleh Yusoff (2011) menunjukkan

pembayaran zakat mampu meningkatkan penggunaan kerana tingkat

kecenderungan berbelanja marginal (MPC) bagi penerima zakat adalah lebih

tinggi berbanding pembayar zakat. Maka secara tidak langsung ia akan

meningkatkan kuasa beli golongan fakir dan miskin. Di samping itu kajian oleh

Hisham (2014) mengkaji kesan zakat ke atas penggunaan agregat dan

pembasmian kemiskinan di Egypt. Dapatan kajian yang dilakukan pada tahun

2008 menunjukkan penggunaan oleh penerima zakat adalah lebih tinggi setelah

mereka menerima zakat. Walau bagaimana pun kajian tentang bagaimana zakat

dapat membantu membasmi kemiskinan mandapati kutipan zakat sahaja tidak

dapat membasmi kemiskinan di Egypt dan memerlukan sokongan sumbangan

sukarela.

Eko, Radiah dan Azhar (2013) dalam kajian mereka mendapati

pembahagian zakat mempunyai hubungan positif dengan penggunaan agregat

walau pun kesannya adalah kecil dan bersifat jangka pendek. Mereka turut

mencadangkan pembahagian zakat tidak dihadkan kepada bentuk memenuhi

keperluan sahaja tetapi mesti diperluaskan dalam bentuk yang boleh menjana

pendapatan berterusan kepada penerima zakat. Penyataan ini disokong oleh

Wahbah al Zuhayli (2005) yang menyatakan zakat yang diberikan bagi

membantu golongan miskin dan memerlukan tidak semestinya dalam bentuk

bantuan kewangan sahaja. Hasil kajian di Bangladesh juga oleh Fahami dan

Salina (2016) menunjukkan terdapat kenaikan signifikan dalam purata

pendapatan bulanan, kenaikan aset tetap dan kenaikan dalam purata

perbelanjaan bulanan isi rumah sebelum dan selepas menerima dana zakat.

Kajian mereka juga menunjukkan jumlah zakat yang diterima mempunyai

pengaruh yang kuat dalam menentukan kejayaan usahawan wanita.

Terdapat kajian oleh Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad dan Mohd

Ali Mohd Nor (2004) yang mengukur keberkesanan pembahagian zakat

berdasarkan kualiti hidup dengan menggunakan model logit. Hasil kajian

mereka mendapati bahawa penerimaan zakat mempunyai kesan yang


signifikan terhadap kualiti hidup golongan miskin terutama dalam aspek

pendidikan dan penyertaan sosial. Manakala Mohamad Soleh (2011) mengukur

keberkesanan pembahagian zakat terhadap kebajikan penerima zakat di Jakarta

dengan menggunakan Human Development Index (HDI). Kajiannya mendapati

HDI penerima zakat adalah lebih rendah berbanding purata HDI Jakarta dan

juga HDI kebangsaan Indonesia.

Kebanyakan kajian terdahulu hanya tertumpu pada kesan dan peranan

zakat terhadap penerima zakat. Tiada kajian yang mengkaji tentang bagaimana

kesan pembayaran zakat ke atas pembayar zakat. Tetapi terdapat beberapa

kajian yang cuba mengkaji bagaimana kepatuhan terhadap agama mampu

memberi kesan kepada si pelaku daripada aspek kualiti dan kepuasan hidup.

Antaranya kajian terdahulu yang mengkaji hubungan antara kepatuhan

terhadap agama dan tahap kepuasan hidup seseorang. Misalnya Ellison (1991)

dalam kajiannya terhadap sekumpulan kecil penduduk di Amerika Syarikat

mendapati mereka yang terlibat dengan organisasi keagamaan dan mempunyai

tahap kepercayaan kepada agama yang tinggi menunjukkan tahap kepuasan

kualiti hidup mereka juga tinggi. Oleh itu perlu ada satu kajian yang mengkaji

adakah terdapat hubungan antara kepatuhan pembayaran zakat dan kesan ke

atas individu yang membayar zakat. Secara khususnya dalam kajian ini akan

cuba untuk meneliti hubungan yang wujud antara pembayaran zakat

pendapatan dan tekanan akibat kenaikan kos sara hidup.

Metodologi Kajian

Kaedah Pensampelan: Kajian ini menggunakan kaedah pensampelan secara

rawak dengan menggunakan soal selidik yang dirangka untuk menjawab

persoalan kajian. Data diperoleh melalui soal selidik yang dijalankan secara

atas talian (online survey) bermula dari 12 Febuari 2016 sehingga 30 Mei 2016

dengan melibatkan 133 orang pensyarah yang mengajar di Kolej Poly-Tech

Mara di enam cawangan seluruh semenanjung Malaysia iaitu Bangi (Selangor),

Kota Bharu (Kelantan), Kuantan (Pahang), Ipoh (Perak), Batu Pahat (Johor)

dan Alor Setar (Kedah). Mereka terdiri daripada pensyarah pelbagai fakulti

pengajian meliputi fakulti pengurusan perniagaan, fakulti perakaunan, fakulti

kejururawatan, fakulti sains komputer dan teknologi maklumat serta fakulti

sains sosial dan kemanusiaan.

Kaedah Analisis Data: Soal selidik yang dijalankan mengandungi lima

bahagian, iaitu Bahagian A mengandungi 12 soalan berkenaan maklumat

demografi responden, Bahagian B merangkumi 7 soalan tentang maklumat

zakat pendapatan responden, Bahagian C terdiri daripada 7 soalan mengenai

amalan baik dalam Islam yang dilaksanakan oleh responden, Bahagian D

mengandungi 13 soalan tentang tekanan kenaikan kos sara hidup dan Bahagian

E terdapat 6 soalan berkenaan strategi menangani ke belakang yang diambil

oleh responden dalam menghadapi kenaikan kos sara hidup. Bahagian D dan E

merupakan soalan- soalan yang diukur dengan menggunakan skala likert lima

mata iaitu skala 1 mewakili “Sangat Tidak Setuju”, 2 “Tidak Setuju”, 3


“Neutral”, 4 “Setuju” dan 5 “Sangat Setuju”. Tekanan yang dirasai oleh

responden dinilai menggunakan nilai purata tekanan dan strategi. Nilai yang

digunakan bagi menentukan tahap tekanan kos sara hidup adalah seperti

berikut; Tertekan : 4.25 hingga 5.00 (85% ke atas), Sederhana Tertekan: 3.00

hingga 4.24 (60% - 85%) dan Tekanan Rendah: 1.00 hingga 2.99 (kurang dari

70%). Kadar ini turut digunakan oleh Sanep, Rosbi dan Hairunizam (2011)

dalam mengukur tahap tanggapan asnaf terhadap keberkesanan agihan zakat.

Skala ini dipilih memandangkan tahap tekanan yang tinggi dicadangan

mempunyai tahap nilai min yang tinggi iaitu nilai skor melebihi 85 peratus.

Analisis menggunakan ujian Alpha Cronbach telah dilakukan dan ia

merupakan suatu ujian pengukuran ketekalan dalaman (kebolehpercayaan).

Ujian Alpha Cronbach telah dijalankan dalam dalam kajian ini bagi menguji

nilai kebolehpercayaan untuk kesemua soalan bahagian D dan E. Hasil ujian

seperti di Jadual 3 mendapati bahawa pekali bagi kedua-dua bahagian

mempunyai nilai melebihi 0.70 (α Cronbach 0.89 bagi bahagian tekanan dan

0.84 bagi bahagian strategi). Ia dianggap mencukupi untuk diterima

kebolehpercayaan pernyataan soal selidik ini (Hair et.al, 2006). Bagi mencapai

objektif kajian, kajian ini akan dianalisis dengan menggunakan statistik

inferens iaitu dengan menggunakan ujian ANOVA satu arah bagi melihat

perbezaan signifikan antara beberapa pemboleh ubah (umur, status pekerjaan,

tempat berkhidmat dan pendapatan bulanan) dengan tekanan akibat kenaikan

kos sara hidup.

Hasil Kajian

Berdasarkan Jadual 1, jumlah responden bagi kajian ini adalah seramai 133

orang yang terdiri daripada pensyarah di Kolej Polytech MARA seluruh

Malaysia. Berdasarkan Jadual 1, majoriti responden adalah terdiri daripada

perempuan seramai 101 orang (75.9%), manakala responden lelaki seramai 32

orang (24.1%). Daripada aspek komposisi umur pula melibatkan responden

berumur 20 – 30 tahun seramai 35 orang (26.3%), 31 - 40 tahun seramai 70

orang (52.6%) dan berumur 41 hingga 50 tahun seramai 28 orang (21.1%).

Majoriti terdiri daripada mereka yang berumur 31 hingga 40 tahun. Daripada

aspek status perkahwinan pula, 74.4 peratus daripada mereka telah berkahwin

iaitu seramai 99 orang manakala 22.6 peratus iaitu 30 orang belum berkahwin

dan bakinya 3 peratus mewakili 4 orang berstatus lain-lain. Bagi yang telah

berkahwin, majoriti daripada mereka mempunyai bilangan anak 1 hingga 2

orang iaitu seramai 51 responden (38.3%), 39 orang (29.3%) belum

mempunyai anak, 34 orang (25.6%) mempunyai bilangan anak 3 hingga 4

orang, 7 orang (5.3%) mempunyai bilangan anak 5 hingga 6 orang dan hanya 2

responden(1.5%) mempunyai bilangan anak 7 hingga 8 orang. Daripada aspek

status pendidikan tertinggi pula, 77 orang (57.9%) daripada responden ialah

pemegang sarjana, 54 orang (40.6%) pemegang ijazah dan 2 orang (1.5%)

ialah pemegang doktor falsafah dalam pelbagai bidang akademik. Majoriti

daripada responden iaitu seramai 99 orang (74.4%) ialah pekerja berstatus


tetap, 17 orang (12.8%) ialah pekerja berstatus sementara dan 17 orang

(12.8%) pula berstatus kontrak. Majoriti iaitu seramai 51 orang (38.3%)

daripada responden telah berkhidmat dengan KPTM untuk tempoh 3 hingga 7

tahun, 46 orang (34.6%) berkhidmat untuk tempoh 8 hingga 11 tahun, 19 orang

(14.3%) berkhidmat untuk tempoh kurang daripada 3 tahun, 11 orang (8.3%)

berkhidmat untuk tempoh lebih daripada 15 tahun dan 6 orang (4.5%)

berkhidmat untuk tempoh 12 hingga 15 tahun.

Jadual 1: Latar Belakang Responden

Item

Jantina

Kekerapan Peratus (%)

Lelaki 32 24.1

Perempuan 101 75.9

Umur

20 – 30 tahun 35 26.3

31 – 40 tahun 70 52.6

41 – 50 tahun 28 21.1

Status Pekerjaan

Tetap 99 74.4

Sementara 17 12.8

Kontrak 17 12.8

Tempat Berkhidmat

Selangor 43 32.3

Kedah 15 11.3

Perak 18 13.5

Pahang 19 14.3

Kelantan 20 15.0

Johor 18 13.5

Pendapatan bulanan

RM1,001 – RM2,000 2 1.5

RM2,001 – RM3,000 34 25.6

RM3,001 – RM4,000 63 47.4

RM4,001 – RM5,000 22 16.5

RM5,001 – RM6,000 8 6.0

RM6,001 – RM7,000 3 2.3

RM7,001 – RM8,000 1 0.8 Sumber: Soal Seidik, 2016

Responden paling ramai ialah pekerja KPTM daripada cawangan Bangi,

Selangor iaitu seramai 43 orang (32.3%), 20 orang (15.0%) adalah daripada


Kota Bharu, Kelantan, 19 orang (14.3%) daripada Kuantan, Pahang, masing-

masing 18 orang (13.5%) daripada Ipoh, Perak dan Batu Pahat, Johor manakala

paling kecil ialah responden daripada Alor Setar, Kedah seramai 15 orang

(11.3%). Daripada aspek pendapatan bulanan pula, hampir separuh daripada

responden iaitu seramai 63 orang (47.4%) mempunyai pendapatan linkungan

RM3,001 hingga RM4,000. Seramai 34 orang (25.6%) berpendapatan

RM2,001 hingga RM3,000, seramai 22 orang (16.5%) berpendapatan RM4,001

hingga RM5,000, seramai 8 orang (6.0%) berpendapatan RM5,001 hingga

RM6,000, seramai 3 orang (2.3%) berpendapatan RM6,001 hingga RM7,000,

seramai 2 orang (1.5%) berpendapatan RM1,001 hingga RM2,000 dan seorang

(0.8%) berpendapatan RM7,001 hingga RM8,000. Soal selidik ini juga turut

mengkaji adakah responden mempunyai pekerjaan kedua atau tidak. Hasilnya,

majoriti responden iaitu seramai 125 orang (94.0%) tidak mempunyai

pekerjaan kedua dan hanya 8 orang (6.0%) sahaja responden yang mempunyai

pekerjaan kedua

Jadual 2 menunjukkan data berkenaan nilai purata tekanan akibat

kenaikan kos sara hidup berdasarkan umur responden (20-30 tahun, 31-40

tahun dan 41-50 tahun). Nilai min paling tinggi berlaku dalam kalangan

mereka yang berumur antara 20 tahun hingga 30 tahun (Min = 3.66, Sisihan

Piawai = 0.58). Ia diikuti oleh nilai min kelompok umur antara 31 tahun hingga

40 tahun (Min = 3.61, Sisihan Piawai = 0.69) dan kelompok umur 41 tahun

hingga 50 tahun (Min = 2.99, Sisihan Piawai = 0.65). Ujian ANOVA yang

dijalankan menunjukkan terdapat perbezaan signifikan dalam tekanan akibat

kenaikan kos sara hidup berdasarkan umur responden [F=10.4, df = (2,130), p

< 0.05] pada aras 0.05. Justeru, ia menunjukkan bahawa terdapat perbezaan

tekanan akibat kenaikan kos sara hidup dalam kalangan tiga kelompok umur

tersebut dan responden berumur 41 tahun hingga 50 tahun mempunyai tahap

tekanan yang rendah. Jadual 2 juga menunjukkan nilai purata tekanan akibat

kenaikan kos sara hidup berdasarkan status pekerjaan (tetap, sementara dan

kontrak). Nilai min paling tinggi berlaku dikalangan mereka yang berstatus

sementara (Min = 3.79, Sisihan Piawai = 0.59). Ia diikuti oleh nilai min bagi

berstatus perkerjaan kontrak (Min = 3.63, Sisihan Piawai = 0.58) dan berstatus

tetap (Min = 3.42, Sisihan Piawai = 0.73). Namun begitu, ujian ANOVA

menunjukkan tiada perbezaan signifikan dalam tekanan akibat kenaikan kos

sara hidup berdasarkan status pekerjaan [F=2.51, df = (2,130), p < 0.05] pada

aras 0.05. Ia juga menunjukkan bahawa semua status pekerjaan iaitu tetap,

sementara dan kontrak mengalami tahap tekanan kenaikan kos sara hidup yang

sama tanpa mengambil kira status pekerjaan dan dalam aspek tekanan, semua

kelompok adalah pada tahap sederhana.

Jadual 2 juga menunjukkan data nilai purata tekanan akibat kenaikan

kos sara hidup berdasarkan tempat berkhidmat pensyarah KPTM iaitu di

Selangor, Kedah, Johor, Perak, Kelantan dan Pahang. Nilai min tekanan paling

tinggi berlaku dalam kalangan mereka yang bekerja di Johor (Min = 3.64,

Sisihan Piawai = 0.81), diikuti oleh Selangor (Min = 3.61, Sisihan Piawai =

0.63), Perak (Min = 3.52, Sisihan Piawai = 0.70), Kedah (Min = 3.40, Sisihan


Piawai = 0.79), Kelantan (Min = 3.37, Sisihan Piawai = 0.66) dan Pahang (Min

= 3.25, Sisihan Piawai = 0.71). Namun pemboleh ubah ini juga menunjukkan

tiada perbezaan signifikan antara negeri kepada aspek tekanan akibat kenaikan

kos sara hidup berdasarkan tempat berkhidmat [F=1.06, df = (5,127), p < 0.05]

pada aras 0.05. Ia menunjukkan bahawa semua tempat berkhidmat Selangor,

Kedah, Johor, Perak, Kelantan dan Pahang mengalami tahap tekanan kenaikan

kos sara hidup yang sama dan pada tahap sederhana.

Jadual 2: Nilai Purata persepsi terhadap tekanan Kos Sara Hidup antara

pembolehubah yang dikaji

Item

Responden

(N)

Nilai

Purata

Sisihan

Piawai

Tahap

Tekanan1

Umur

20 - 30 tahun 35 3.66* 0.58 Sederhana

31 - 40 tahun 70 3.61* 0.69 Sederhana

41 - 50 tahun 28 2.99* 0.65 Rendah

Status Pekerjaan

Tetap 99 3.42 0.73 Sederhana

Sementara 17 3.79 0.59 Sederhana

Kontrak 17 3.63 0.58 Sederhana

Cawangan KPTM

Selangor 43 3.61 0.63 Sederhana

Kedah 15 3.40 0.79 Sederhana

Perak 18 3.52 0.70 Sederhana

Pahang 19 3.25 0.71 Sederhana

Kelantan 20 3.37 0.66 Sederhana

Johor 18 3.64 0.81 Sederhana

Pendapatan

RM1,001 - RM2,000 2 3.71* 0.63 Sederhana

RM2,001 - RM3,000 34 3.72* 0.58 Sederhana

RM3,001 - RM4,000 63 3.55* 0.70 Sederhana

RM4,001 - RM5,000 22 3.29* 0.73 Sederhana

RM5,001 - RM6,000 8 2.78* 0.62 Rendah

RM6,001 - RM7,000 3 3.28* 0.85 Sederhana

RM7,001 - RM8,000 1 2.92* Rendah

Jumlah 133 3.49* 0.70

Nota: 1 Tahap Tekanan: Tinggi, Nilai min 4.25 ke atas; Sederhana: Nilai min antara 3.00-4.24;

Rendah: Nilai Min 2.99 dan ke bawah * perbezaan min signifikan pada aras ke ertian 5%

Sumber: Maklumat Soalselidik


Jadual 3: Nilai purata dan sisihan piawaian tekanan kos sara hidup dan strategi ke belakang

Tekanan Kos Sara Hidup

Nilai

purata

Tahap

Tekanan

Sisihan

Piawai

α

Cronbach

Kos hidup menyebabkan tidak dapat mengeluarkan derma/sedekah 2.10 Rendah 1.16 0.89

Kos hidup menyebabkan hubungan kekeluargaan terjejas 2.17 Rendah 1.13

Menyebabkan masa bersama keluarga terjejas utk mencari pendapatan tambahan 2.41 Rendah 1.18

Kos hidup mendorong membuat pinjaman peribadi 2.44 Rendah 1.42

Menyebabkan penurunan tahap kesihatan 2.53 Rendah 1.18

Kos hidup menyebabkan perbelanjaan keperluan asas terjejas 3.49 Sederhana 1.20

Kos hidup menyebabkan tertekan 3.56 Sederhana 1.10

Kos hidup menyebabkan penggunaan wang simpanan 3.68 Sederhana 1.22

Kos hidup menyebabkan kurang menabung 3.80 Sederhana 1.15

Kos hidup menyebabkan berjimat 4.15 Sederhana 0.85

Kos hidup menyebabkan kuasa beli semakin kecil 4.44 Tinggi 0.70

Merasakan terbeban dengan kos hidup 4.44 Tinggi 0.71

Merasakan kos hidup lebih tinggi 4.69 Tinggi 0.50

Nilai Purata Keseluruhan Tekanan 3.38 Sederhana 1.04

Strategi Menangani ke Belakang Nilai

Purata

Sisihan

Piawai

α

Cronbach

Terpaksa membawa bekal ke tempat kerja 3.16 Sederhana 1.09 0.84

Terpaksa mengurangkan tabungan bulanan 3.44 Sederhana 1.13

Terpaksa mengurangkan perbelanjaan keperluan asas 3.46 Sederhana 1.11

Terpaksa membatalkan perancangan percutian keluarga 3.61 Sederhana 1.19

Terpaksa menjimatkan penggunaan air dan elektrik di rumah 3.88 Sederhana 0.97

Terpaksa mengurangkan perbelanjaan barangan berjenama 4.09 Sederhana 1.02

Nilai Purata Keseluruhan Strategi 3.61 Sederhana 1.09 Nota: 1 Tahap Tekanan: Tinggi, Nilai min 4.25 ke atas; Sederhana: Nilai min antara 3.00-4.24; Rendah: Nilai Min 2.99 dan ke bawah Sumber: Maklumat Soalselidik


Jadual 2 juga menunjukkan nilai min tekanan akibat kenaikan kos sara

hidup berdasarkan pendapatan (RM1,001-RM2,000, RM2,001 hingga

RM3,000, RM3,001 hingga RM4,000, RM4,001 hingga RM5,000, RM5,001

hingga RM6,000, RM6,001 hingga RM7,000 dan RM7,001 hingga RM8,000).

Nilai min tekanan paling tinggi berlaku dalam kalangan mereka yang

berpendapatan antara RM2,001 hingga RM3,000 (Min = 3.72, Sisihan Piawai

= 0.58), diikuti oleh pendapatan antara RM1,001 hingga RM2,000 (Min =

3.71, Sisihan Piawai = 0.63), pendapatan antara RM3,001 hingga RM4,000

(Min = 3.55, Sisihan Piawai = 0.70), pendapatan antara RM4,001 hingga

RM5,000 (Min = 3.29, Sisihan Piawai = 0.73), pendapatan antara RM6,001

hingga RM7,000 (Min = 3.28, Sisihan Piawai = 0.85), pendapatan antara

RM7,001 hingga RM8,000 (Min = 2.92) dan akhirnya pendapatan antara

RM5,001 hingga RM6,000 (Min = 2.78, Sisihan Piawai = 0.62). Namun kajian

ini mendapati terdapat perbezaan yang signifikan antara nilai min tekanan

akibat kenaikan kos sara hidup berdasarkan pendapatan bulanan [F=2.68, df =

(6,126), p < 0.05] pada aras 0.05. Oleh itu ia menunjukkan bahawa terdapat

perbezaan tekanan akibat kenaikan kos sara hidup dalam kalangan tujuh

kategori pendapatan tersebut. Kajian juga mendapati tahap tekanan rendah

berlaku pada tingkat pendapatan antara RM5,001 hingga RM6,000 dan

RM7,001 hingga RM8,000.

Hasil soal selidik mengenai tekanan kos sara hidup, berdasarkan

Jadual 3 mendapati tahap tekanan akibat kenaikan kos sara hidup responden

secara keseluruhan adalah sederhana dengan nilai purata 3.38 dan sisihan

piawai 1.04. Terdapat 3 item yang mana nilai purata nya termasuk dalam

kategori tertekan (nilai purata > 4.25) iaitu ‘Merasakan kos hidup lebih tinggi’

(nilai purata = 4.69),‘Kos hidup menyebabkan kuasa beli semakin kecil’ (nilai

purata = 4.44) dan ‘Merasakan terbeban dengan kos hidup’ (nilai purata =

4.44). Ini menggambarkan secara keseluruhan bahawa responden merasa

tertekan walaupun tidak kuat dengan keadaan ekonomi dan peningkatan kos

sara hidup masa kini. Bagi item strategi menangani ke belakang pula kesemua

item mencatatkan nilai purata kategori sederhana tertekan (nilai purata 3

hingga 4.24). Strategi menangani ke belakang adalah strategi-strategi yang

diambil oleh masyarakat dengan cara mengubah corak perbelanjaan bagi

menangani kenaikan kos sara hidup (Andreasen, 1984).

Analisis seterusnya ialah mengkaji pola pembayaran zakat pendapatan

oleh responden dalam menangani cabaran kos sara hidup yang tinggi. Jadual 4

menunjukkan bahawa 61.7 peratus (82 orang) daripada responden pernah

membayar zakat pendapatan manakala bakinya 38.3 peratus (51 orang) tidak

pernah membayar zakat pendapatan. Daripada 82 orang yang pernah

membayar zakat pendapatan itu pula, 85.4 peratus daripada mereka konsisten

dalam pembayaran zakat pendapatan dan 14.6 peratus tidak konsisten dalam

pembayaran zakat pendapatan. Sebanyak 70.7 peratus responden yang

membayar zakat pendapatan telah pun membuat pemotongan gaji bagi zakat

pendapatan manakala selebihnya 29.3 peratus masih lagi membayar zakat

pendapatan melalui medium selain pemotongan gaji. Jadual 5 menganalisis

hubungan korelasi antara pembayaran zakat dan tekanan menggunakan ujian


korelasi. Hasil kajian menunjukkan bahawa terdapat hubungan negatif lemah

yang signifikan antara pembayaran zakat pendapatan dan tekanan akibat

kenaikan kos sara hidup (r = -.208). Ini bermaksud pembolehubah pembayaran

zakat pendapatan mempengaruhi tekanan akibat kenaikan kos sara hidup hanya

4.3 peratus sahaja dan selebihnya ditentukan oleh pembolehubah yang lain. Ia

bermaksud apabila kadar pembayaran zakat pendapatan meningkat, tekanan

akibat kenaikan kos sara hidup berkemungkinan akan menurun.

Kajian ini turut mengenalpasti kes yang ekstrem bilangan responden

yang tahap tekanan tinggi dan tahap tekanan rendah dengan membandingkan

mereka daripada aspek kategori membayar zakat dan tidak membayar zakat.

Perbandingan bilangan ini dibuat berdasarkan nilai purata tekanan dan strategi

iaitu nilai purata min antara 4.25 hingga 5 dianggap sebagai tahap tekanan

tinggi dan nilai min di bawah 2.99 adalah tahap rendah. Hasilnya seperti dalam

Jadual 6 mendapati hanya sebanyak 13.41 peratus daripada mereka yang

membayar zakat pendapatan termasuk dalam tahap tekanan tinggi dan yang

menariknya sebanyak 32.93 peratus responden yang membayar zakat

pendapatan adalah termasuk dalam tahap tekanan yang rendah. Manakala bagi

mereka yang tidak membayar zakat pendapatan pula, sebanyak 7.84 peratus

daripada mereka adalah termasuk dalam tahap tekanan tinggi dan sebanyak

13.73 peratus adalah berada dalam tahap rendah.

Perbincangan dan Implikasi Dasar

Daripada analisis yang telah dijalankan, beberapa kesimpulan boleh dibuat.

Kajian mendapati secara keseluruhan responden adalah sederhana tertekan

dengan kenaikan kos sara hidup mereka. Ini menggambarkan bahawa

responden merasa tertekan walaupun tidak kuat dengan keadaan ekonomi dan

peningkatan kos sara hidup masa kini. Pengujian yang dilakukan terhadap

tekanan mengikut kategori pendapatan adalah signifikan dan juga

menunjukkan tiga kategori yang menduduki tempat teratas tertinggi nilai

purata tekanan adalah kategori pendapatan RM4,000 dan ke bawah. Ini

bertepatan dengan kajian yang dilaporkan dalam Laporan Tahunan Bank

Negara Malaysia 2015 yang mendapati bahawa mereka yang mengalami

peningkatan kos sara hidup adalah daripada golongan pendapatan B40 (bawah

RM 3,855). Hampir 75 peratus daripada responden merupakan golongan B40.


Jadual 4: Analisis Pembayaran Zakat Pendapatan Responden

Tidak Bayar Bayar

Kekerapan 51 82

(38.3) (61.7)

Konsisten Tidak Konsisten

Kekerapan

70 12

(85.4) (14.6)

Buat Potongan Gaji Tiada Potongan Gaji

Kekerapan

58 24

(70.7) (29.3)

Nota: ( ) peratus responden (%)

Jadual 5: Pembayaran Zakat Pendapatan dan Tekanan Kos Sara Hidup

Pembayaran Zakat Pendapatan Min Tekanan dan Strategi

Pembayaran Zakat Pendapatan 1

Min Tekanan dan Strategi -.208* 1

(0.030)

Nota: *signifikan pada aras keertian 5%


Jadual 6: Perbandingan Tekanan1 Kos Sara Hidup Antara Yang Membayar dan Tidak Membayar Zakat

Membayar Zakat Tidak Membayar Zakat

Tekanan Tinggi Tekanan Rendah Tekanan Tinggi Tekanan Rendah

Kekerapan

Nilai

Purata Kekerapan

Nilai

Purata Kekerapan

Nilai

Purata Kekerapan

Nilai

Purata

11 (13.41) 4.53 27 (32.93) 2.57 4 (7.84) 4.53 7 (13.73) 2.53 Nota: 1 Tahap Tekanan: Tinggi Nilai min 4.25 ke atas; Rendah: Nilai Min 2.99 dan ke bawah

( ) peratus responden (%)


Pengujian nilai purata tekanan berdasarkan umur juga signifikan dan

menunjukkan mereka yang berumur lebih muda adalah lebih tertekan. Ini selari

dengan kajian Jane Barton dan Simon Folkard (1991) yang turut mendapati

tekanan adalah lebih tinggi di kalangan mereka yang berumur lebih muda.

Manakala pembolehubah status pekerjaan dan tempat bertugas didapati tidak

signifikan mempengaruhi tekanan kos hidup. Ini mungkin disebabkan ke

enam-enam kolej cawangan yang terlibat dalam soal selidik ini adalah kategori

bandar dan menyebabkan tahap tekanan kos hidup yang dirasai adalah sama

dan tiada perbezaan yang sinifikan. Ia dapat disimpulkan bahawa tiada

perbezaan tekanan akibat kenaikan kos sara hidup berdasarkan status pekerjaan

dan tempat berkhidmat.

Tujuan utama kajian ini dijalankan adalah mengkaji hubungan antara

pembayaran zakat pendapatan dan tekanan akibat kenaikan kos sara hidup.

Hasil kajian mendapati terdapat hubungan signifikan negatif yang lemah

antara pembayaran zakat pendapatan dan tekanan akibat kenaikan kos sara

hidup Iaitu apabila kadar pembayaran zakat pendapatan meningkat, tekanan

akibat kenaikan kos sara hidup menurun. Ini bermaksud pembolehubah

pembayaran zakat pendapatan hanya mempunyai pengaruh kecil ke atas

tekanan akibat kenaikan kos sara hidup manakala selebihnya dipengaruhi oleh

pembolehubah yang lain. Daripada aspek bilangan responden pula, didapati

peratusan mereka yang tidak tertekan hasil daripada membayar zakat

pendapatan juga adalah agak tinggi berbanding mereka yang tertekan.

Kesimpulan Peranan pembayaran zakat pendapatan dalam membantu mengurangkan

tekanan akibat kenaikan kos sara hidup adalah fokus utama kajian ini. Secara

amnya kajian ini menggunakan nilai purata tekanan dan juga strategi

menangani ke belakang bagi melihat hubungan yang wujud antara pembayaran

zakat pendapatan dan tekanan kos sara hidup. Hasil yang diperolehi boleh

disimpulkan bahawa terdapat hubungan yang penting antara pembayaran zakat

pendapatan dan tekanan kos sara hidup walaupun didapati hubungan itu adalah

lemah (negatif lemah) iaitu semakin tinggi nilai zakat pendapatan yang dibayar

oleh seseorang individu, semakin rendah nilai purata tekanan kos hidup yang

dirasai atau strategi tekanan yang diambil oleh mereka. Sedikit sebanyak ianya

menyokong firman Allah SWT dalam Al-Quran yang menyebut bahawa

dengan membayar zakat harta seseorang itu tidak akan berkurang malahan

semakin subur dan bertambah. Diharapkan rumusan ini akan dapat

menyumbang motivasi kepada masyarakat untuk melunaskan kewajipan zakat

pendapatan di masa hadapan. Dapatan kajian mungkin tidak terlalu tepat

disebabkan beberapa kekangan antaranya jumlah responden yang agak kecil

disebabkan bilangan responden yang memberikan maklum balas terhadap soal

selidik yang dijalankan adalah lebih kecil berbanding soal selidik yang

diedarkan. Masalah ini mungkin disebabkan oleh kekangan waktu lapang

pensyarah yang sibuk dengan kelas dan tugasan lain. Namun begitu kajian

seperti ini perlu diperluaskan dan diperbanyakkan oleh pengkaji-pengkaji di


masa hadapan. Secara tidak langsung kajian sebegini mampu memberi

lonjakan dan galakan kepada masyarakat untuk lebih menghayati dan

mengamalkan zakat dalam kehidupan mereka.

Rujukan Abdullah, Niaz Muhammad, Syed Rashid Ali & Imran. 2013. The Role of Zakat in

Improving the Economic Status of Beneficiaries in Khyber

Pakhtunkhwa.Journal of Managerial Sciences, Volume VII Number 2,pp 243-

253.

Ahmad Fahme Mohd Ali, Zakariah Abd. Rashid, Fuadah Johari dan Muhammad

Ridhwan Ab. Aziz.2015. The Effectiveness of Zakat in Reducing Poverty

Incident: An Analysis in Kelantan, Malaysia. Asian Social Science, Vol. 11, No.

21. September 2015.

Al-Qaradawi, Yusuf. (2002). Hukum zakat. (Terj) Salman Harun, Didin Hafidhuddin

dan Hasanuddin. Bogor, Indonesia: Pustaka Litera AntarNusa.

Andreasen, A.1984. Life status changes and changes in consumer preferences and

satisfaction. Journal of Consumer Research, 11, 784–796.

Awang. R and Mokhtar. Mohd Z. 2012. “Comparative Analysis of Current Values and

Historical Cost in Business Zakat Assessment: An Evidence from Malaysia”,

International Journal of Business and Social Science, Vol. 3 No. 7;April 2012.

pp 286-298.

Bakar, N and Rahman, A. 2007. “A Comparative Study of Zakah and Modern

Taxation” J.KAU: Islamic Econ., Vol. 20, No. 1, pp: 25-40.

Barton, J. and Folkard, S.1991.The response of day and night nurses to their work

schedules. Journal of Occupational Psychology, 64: 207–218.

Ellison C. 1991. Religious Involvement and Subjective Well-Being. Journal of Health

and Social Behaviour. 32, 80-99.

Eko Suprayitno, Radiah Abdul Kader dan Azhar Harun.2013.The Impact of Zakat on

Aggregate Consumption in Malaysia. Journal of Islamic Economics, Banking

and Finance, Vol.9 No.1.pp 39-62.

Fahami Muhammad Anis and Salina H. Kassim. 2016. Effectiveness of zakat-based

programs on poverty alleviation and economic empowerment of poor women: a

case study of Bangladesh, Journal of Islamic Monetary Economics and

Finance, Vol. 1, No.2, February 2016,pp 229-258.

Fidlizan Muhammad, Azila Abdul Razak, Fatimah Salwa Abdul Hadi & Nor Hamizah

Saidin.2016. Kepatuhan Pengiraan Zakat Pendapatan Kumpulan Profesional di

Universiti Pendidikan Sultan Idris.Sains Humanika. 8: 3 (2016) 1–7.

Hair, J. F., Black, W.C., Babin, B.J., Anderson, R.E., & Tatham, R.L.2006. Multivariate

data analysis. 6th edition. New Jersey: Prentice Hall.

Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad & Mohd Ali Mohd Nor.2004.Kesan Bantuan Zakat

Terhadap Kualiti Hidup Asnaf Fakir dan Miskin.The Journal of Muamalat and

Islamic Finance Research, 1 (1). 151-166.

Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad & Mohd Ali Mohd Nor.2007. Kesedaran

Membayar Zakat Pendapatan di Malaysia. Islamiyyat, 29, 53-70.

Hassan, M. Kabir & Jauanyed Masrur Khan. 2007. “Zakat, External Debt and Poverty

Reduction Strategy in Bangladesh”, Journal of Economic Cooperation, 2007,

28, 4, p.1-38.


Hisham H. Abdelbaki. 2014. Assessment the Impact of Zakat on Aggregate

Consumption and Poverty: Evidence From Egypt, British Journal of Economics,

Management & Trade, 4(8):2014. 1306-1322

Iqbal M. 1985. Zakat, Moderation and Aggregate Consumption in an Islamic Economy.

J. Res. Islamic Economics. 1985;3(1):45-61.

Irfan Syauqi Beik. 2009. Analisis Peran Zakat dalam Mengurangi Kemiskinan: Studi

Kasus Dompet Dhuafa Republika, Jurnal Pemikiran dan Gagasan – Vol II 2009

Kahf, M. 2004. Shariah and Historical Aspects of Zakah and Awqaf. Background, paper

prepared for Islamic Research and Training Institute, Islamic Development

Bank.

Laporan Ekonomi 2015/2016. Kementerian Kewangan Malaysia.

Laporan Tahunan 2015. Bank Negara Malaysia.

Mohamad Soleh Nurzaman.2011. Zakat and Human Development: An Empirical

Analysis on Poverty Alleviation in Jakarta, Indonesia. 8th International

Conference on Islamic Economics and Finance.

Mohd Ali Mohd Nor, Hairunnizam Wahid & Nor Ghani Md. Nor.2004. Kesedaran

Membayar Zakat Pendapatan di Kalangan Kakitangan Profesional Universiti

Kebangsaan Malaysia. Islamiyyat, 26, 59-67.

Muhammad Ikhlas R., Luqman H. A., Mohd Farhan M. A. & Mohamad Zaim I. .2017.

Konflik Hukum Zakat Pendapatan:Satu Penilaian. Labuan e-Journal of

Muamalat and Society. Vol. 11, 2017, pp. 13-19.

Muhsin Nor Paizin & Mohamad Noor Sahidi Johari.2015. Zakat Pendapatan di

Malaysia:Satu Kajian Awal Tentang Perbandingan Praktis.Institut Kajian Zakat

Malaysia.UTM Melaka

Nur Azura, S., Norazlina A.W. & Nor Fadzlin, M.B.2005. Gelagat Kepatuhan

Pembayaran Zakat Pendapatan: Kajian Kes UUM.Seminar Ekonomi dan

Kewangan Islam. Fakulti Ekonomi, Universiti Utara Malaysia.

Nur Barizah Abu Bakar & Hafiz Majdi Abdul Rashid.2010. Motivations of Paying

Zakat on Income: Evidence from Malaysia. International Journal of Economics

and Finance, 2 (3), 76-84.

Patmawati Ibrahim. 2006. “Economic Role of Zakat in Reducing Income Inequality and

Poverty in Selangor”, PhD Thesis. Faculty of Economics and Management,

Universiti Putra Malaysia.

Sanep Ahmad, Rosbi Abdul Rahman & Hairunnizam Wahid.2011. Penilaian

Menyeluruh Keberkesanan Agihan Zakat: Persepsi Asnaf Penerima Bantuan

Modal Zakat. Lizar Alfansi (eds.) Proceeding The 12th Malaysia Indonesia

International Conference on Economics, Management, and Accounting 2011.

pp.15-26. Bengkulu: Unib Press Universitas Bengkulu. ISBN 9789799431684

Wahbah al Zuhayli. 2005. Usul al Fiqh al Islami, Dar al Fikr Damsyiq.

Yusoff, M. 2011. Zakat expenditure, school enrollment, and economic growth in

Malaysia. International Journal of Business and Social Science, 2(6), 175-181.

pengurusan zakat - universiti kebangsaan malaysia kerja/perkem2017-nadiah syed...program seperti ini...

Documents