folio amalan bengkel mesin

8/18/2019 Folio Amalan Bengkel Mesin

1/184

ISI KANDUNGAN M/S

PENDAHULUAN i

BAB 1 : ALAT TANGAN, ALAT UKUR & MENANDA

1.0 Alat tangan 1

1.0.1 Kikir

1.0.1.1 Kegunaan kikir

1.0.1.1 Pengelasan kikr

1.0.1.1 Jenis-Jenis kikir

1.0.2 Pahat 51.0.2.1 Jenis-jenis dan kegunaan pahat

1.0.3 Gergaji Besi 8

1.0.3.1 Bahagian-bahagian Gergaji Besi

1.0.3.2 Penggunaan Gergaji Besi

1.0.4 Peutar !kru "an !epana 12

1.0.4.1 Jenis Peutar !kru

1.0.4.2 Kegunaan Peutar !kru

1.0.4.3 !epana

1.0.4.4 Jenis-jenis !epana

1.0.4.5 Jenis-jenis !epana #ang lain

1.0.4.5.1 !epana B$leh %aras 1.0.4.5.2 !epana Khas

1.0.5 &ukul 1'

1.0.5.1 &ukul Besi

1.0.5.2 &ukul %ebut

1.0.5.3 Batang &ukul

1.1 Alat Uku & M!nan"a

1.1.1 Penggarit

20

1.1.1.1 Penggunaan Penggarit1.1.2 Pebaris Keluli 21

1.1.2.1 Kegunaan Pebaris Keluli

1.1.3 !esiku % 24

1.1.3.1 Kegunaan !esiku %

1.1.4 Jangkarit 2(

1.1.4.1 Kegunaan Jangkarit

1.1.5 Penebuk 2'

1.1.5.1 Penebuk )u*uk "an Penebuk Pusat

1.1.5.1.1 Kegunaan Penebuk )u*uk

1.1.5.1.2 Kegunaan Penebuk Pusat

1.1.5.1.3 Jenis-jenis Penebuk Pusat

1.1.5.2 Penebuk )eat


2/184

ISI KANDUNGAN M/S

1.1.( Jangka &$l$k 30

1.1.(.1 Kegunaan Jangka &$l$k

1.1.(.2 Jenis-jenis Jangka &$l$k

1.1.' Plat !udut 32

1.1.'.1 Kegunaan Plat Bersudut

1.1.8 !esiku Bergabung 34

1.1.+ ,ngkup 3(

1.1.+.1 Jenis-jenis ,ngkup 1.1.+.2 Kegunaan ,ngkup

1.1.10 !esiku !er$ng 40

1.1.10.1 Kegunaan !esiku !er$ng

1.1.11 Jangka !udut 41

1.1.11.1 Kegunaan Jangka !udut

1.1.12 &$l$k Perukaan 42

1.1.12.1 Kegunaan &$l$k Perukaan

1.1.13 Pengapit 45

1.1.14 Pengapit ,lat &ukang 45

1.1.15 Bilah !elari 4(

1.1.15.1 Kegunaan Bilah !elari1.1.1( edia Penanda 4'

1.1.1(.1 Kegunaan edia Penanda

1.1.1' &$l$k Jejari "an &$l$k Kebi 48

1.1.1'.1 Kegunaan &$l$k Jejari "an &$l$k Kebi

1.1.18 &$l$k Perenggang 4+

1.1.18.1 Kegunaan &$l$k Perenggang

1.1.1+ B$ngkah ee 50

1.1.1+.1 Kegunaan B$ngkah ee

1.1.20 eja Penanda 52

1.1.20.1 Kegunaan eja Penanda

1.1.21 Plat Perukaan 52 1.1.21.1 Kegunaan Plat Perukaan

1.1.22 Jangka !udut ernier 53

1.1.22.1 Kegunaan Jangka !udut ernier

1.1.23 &$l$k "ial 54

1.1.23.1 Kegunaan &$l$k "ial

1.1.24 ,lat pengukur jitu 55

1.1.24.1 ikr$eter

1.1.24.1.1 Jenis dan sai/ ikr$eter

1.1.24.1.2 %akaran dan naa bahagian- bahagian

ikr$eter luar.

1.1.24.1.3 Prinsip asas ikr$eter


3/184

ISI KANDUNGAN M/S

1.1.24.1.4 Ba*aan dan lakaran pada ikr$eter

etrik dan perial

1.1.24.1.5 )ara enggunakan ikr$eter

1.1.24.2 ,ngkup ernier. 5+

1.1.24.2.1 %akaran dan naa bahagian-bahagian

,ngkup ernier.

1.1.24.2.2 Prinsip asas skala ernier

1.1.24.2.3 )ara penggunaan ,ngkup ernier

1.1.24.2.4 Ba*aan dan lakaran ,ngkup ernier

etrik dan perial.

BAB # : MESIN PEN$ANAI DAN GERGA%I KUASA

#.0 M!'n P!n(ana' (3

2.0.1 Pendahuluan

2.0.2 Jenis-jenis esin Pen*anai

2.0.3 ungsi dan Bahagian-bahagian esin Pen*anai ((

2.0.4 Kendalian esin Pen*anai

#.1 G!ga)' Kuaa (+ 2.1.1 Pendahuluan

2.1.2 Bahagian-bahagian Gergaji Kuasa dan ungsin#a

2.1.3 Penggunaan Gergaji Kuasa dan %angkah Keselaatann#a

BAB * : MESIN GERUDI

*.0 M!'n G!u"' '2

3.0.1 Pendahuluan

3.0.2 Jenis-jenis esin Gerudi

3.0.3 Bahagian-bahagian esin Gerudi '83.0.4 !iste ukuran ata gerudi

3.0.5 )ara enguji sai/ ata gerudi 81

3.0.( perasi esin Gerudi

3.0.' ata gerudi 83

BAB + : MESIN PELARIK

+.0 %!n')!n' M!'n P!la'k 88

4.1 Ba-ag'ana-ag'an Dan ung' M!'n P!la'k +1

4.1.1 Bahagian esin %arik.


4/184


5/184

ISI KANDUNGAN M/S

BAB 4 : RA5ATAN HABA

4.0 D!6'n'' 134

4.1 Tu)uan

4.# %!n' R!lau Ra7atan Haa 135

4.* %!n' Ra7atan Haa 138

BAB 8 : BAHAN

8.0 P!n"a-uluan 144

8.1 S'6at L3ga 9Ba-an

'.1.1 !i7at ekanikal

8.# P!ng!luaan B!' %3ngk3ng 14+

'.2.1 Bahan entah

'.2.2 Kegunaan Besi J$ngk$ng

8.* P!ng!luaan B!' Tuang 151

'.3.1 Jenis-jenis Besi &uang

8.+ B!' T!a7an

'.4.1 !i7at-si7at "an Kegunaan Besi &epa9an

8.2 K!lul' 152 '.5.1 Keluli Berkarb$n

'.5.1.1 Jenis-jenis Keluli Berkarb$n

'.5.2 Keluli ,l$i

'.5.2.1 Jenis-jenis Keluli ,l$i

8.4 L3ga Bukan !u 15(

'.(.1 Jenis %$ga Bukan erus: !i7at "an Kegunaann#a

BAB ; : BENDALIR PEM


6/184

ISI KANDUNGAN M/S

BAB = : SISTEM BATAS

=.0 P!ng!nalan 1(4

=.1 K!!luan S't! Pa"an Dan Ha" 1(4

=.# It'la-'t'la- >ang t!"aat Dala S't! Pa"an & Ha" 1(5

=.* Ha" T!'a 1('

=.+ K!l!gaan 1'0

PENUTUP 1'3

BIBLI


7/184


8/184

1. Kikir Pipih Tirus

Kikir pipih tirus digunakan dalam kerja-kerja am yang melibatkan

berbagai-bagai jenis kerja yang berlainan. $igi kikir ini dikelaskan

kepada gred kasar, sederhana, halus dan sangat halus. Pada satu

permukaan kikir, giginya dipotong bersilang intan dan terdapat gigi

lurus pada kedua-dua belah tepi. %ua pertiga panjangnya dari pangkal

berbentuk selari dan satu pertiga panjangnya ke hujung bentuk tirus,

lihat rajah &a di ba'ah.

2. Kikir Pipih Kasar

Kikir pipih kasar digunakan untuk kerja-kerja penyudahan rata. Salah

satu daripada tepi kikir tersebut tidak ada gigi dan tepi ini disebut tepi

selamat. ()epi selamat digunakan semasa mengikir tepi penjuru

dalam*. $red kikir pipih kasar terdiri daripada gred kasar hingga sangat

halus, lihat rajah &b di ba'ah.

3. Kikir Belah Rotan

Kikir belah rotan digunakan untuk menyudahkan bahagian-bahagian

yang telah siap. $igi pada permukaan yang rata berbentuk 'ajik dan

gigi pada permukaan yang melengkung berbentuk silang, lihat rajah &c

di ba'ah. $igi kikir ini digredkan kapada kasar, halus dan sangat

halus.

;ajah 1a Kikir Pipih &irus

;a ah 1b Kikir Pi ih Kasar

;ajah 1* Kikir Belah ;$tan


9/184

4. Kikir Bulat

Kikir bulat kadangkala disebut kikir bentuk ekor tikus. $unanya ialah

untuk membesarkan lubang yang berbentuk bulat dan lubang yang

melengkung. $red kikir ini terdiri daripada kasar hingga sangat halus.

$iginya berbentuk lurus dan bersilang, lihat rajah &d di ba'ah.

5. Kikir Segiempat Sama

Kikir segiempat sama digunakan untuk membesarkan lubang yang

berbentuk segiempat sama secara kasar. Kikir jenis ini juga boleh

digunakan untuk mengikir lurah atau alur berbentuk segiempat sama

dan juga berbagai-bagai bentuk sudut pada sesendal. Kikir ini

digredkan kepada kasar hingga sangat halus, lihat rajah &e di ba'ah.

6. Kikir Segitiga

Kikir segitiga digunakan untuk mengikir sudut-sudut dalam yang tajam.

+a juga digunakan untuk membersihkan penjuru yang bersudut.

$iginya bersilang dan terdapat dalam gred kasar hingga sangat halus,

lihat rajah & di ba'ah.

;ajah 1d Kikir Bulat

;ajah 1e Kikir !egiepat !aa

;ajah 17 Kikir !egitiga


10/184

7. Kikir Pipih Nipis

Kikir pipih nipis digunakan untuk mengikir celah-celah yang nipis

seperti untuk memotong celah pada kunci. Kikir ini tirus pada hujung

tetapi tebalnya sama pada keseluruhan panjangnya. Kikir jenis ini

uma terdapat dengan panjang yang terhad iaitu &00 mm, &0 mm

dan 00 mm. $iginya bersilang dan grednya dari kasar hinggalah

sangat halus, lihat rajah &g di ba'ah.

. Kikir Bentuk Pisau

Kikir bentuk pisau digunakan untuk menajamkan gigi-gigi yang

terdapat pada gergaji dan alat-alat pemotong. /entuknya sama seperti

pisau dengan bersudut &°. $rednya pula daripada kasar hingga

sangat halus, lihat rajah &h di ba'ah.

!enis kikir "ang lain

Selain kikir-kikir yang telah dibincangkan di atas, terdapat sejenis lagi

kikir yang digunakan untuk kerja-kerja khas. Kikir ini dinamakan kikir

#arum.

Kikir jarum biasanya terdapat dalam satu set. Satu set mengandungi

anatara hingga & jenis kikir. Kikir-kikir ini boleh digunakan untuk

kerja-kerja penyudahan selepas sesuatu benda kerja itu dimesin. Kikir

jenis ini digunakan oleh tukang pembuat jam dan tukang membuat

acuan $rednya dikelaskan daripada 00 0 & hingga 1 $red nombor

;ajah 1g Kikir Pipih


11/184

1 adalah kikir yang paling halus. Kikir jarum terdapat dalam tiga sai!

iaitu &00 mm, &0 mm dan &10 mm, lihat gambar oto &a di ba'ah.

1.0.2 Pa$at

Pahat ditempa mengikut sai! dan bentuk yang tertentu. Sebagaimana

kikir, pahat juga merupakan alat tangan yang diperbuat daripada keluli

bermutu tinggi yang dikeraskan dan dibaja, lihat rajah &i di ba'ah. Pahat

ialah sejenis alat tangan yang digunakan untuk memotong, menatal atau

membuang logam. Pahat mestilah digunakan dengan tukul biasa atau

tukul pneumatik.

Gabar 7$t$ 1a Kikir jenis Jaru

;ajah 1i Pahat


12/184

1.0.2.1 !enis"#enis Dan Kegunaan Pa$at

)edapat empat jenis pahat yang biasa digunakan dalam bengkel

kejuruteraan, lihat rajah &j di ba'ah, iaitu#

1. Pahat $ata Rata

Pahat ini biasanya digunakan untuk kerja-kerja am, lihat rajah &k di

ba'ah. Sai! pahat yang sesuai untuk kerja am 2 00, iaitu mm

lebar dan 00 mm panjang. Sudut pemotong mata pahat ini dicanai

mengikut kekerasan bahan yang hendak dipotong.

;ajah 1j Jenis-jenis Pahat

;ajah 1k e$t$ng dengan Pahat ata ;ata


13/184

2. Pahat $ata $elintang

Pahat ini digunakan untuk #

a. 3emotong celah yang tidak dapat dipotong oleh pahat rata.

b. 3emotong alur-alur pada permukaan yang lebar.

c. 3emotong alur kunci pada sha dan takal.

"ntuk kerja-kerja biasa, pahat ini berukuran lebih 00 mm panjang dan

1 hingga & mm lebar. 4ajah &l di ba'ah menunjukkan penggunaan

pahat mata melintang pada permukaan tertentu.

3. Pahat $ata Bulat


a. 3emotong alur-alur minyak dalam pengalas dan pada tempat-

tempat lain yang tidak boleh dilakukan oleh mesin.

b. 3emotong atau membetulkan penjuru bulat pada lubang yang

dalam.

Pahat mata bulat yang bengkok, kadangkala digunakan untuk

menyudahkan memotong alur minyak dalam pengalas separuh

bulat, lihat rajah &m di ba'ah.

;a ah 1l Pen unaan Pahat ata elintan

;ajah 1 Penggunaan Pahat ata Bulat


14/184

4. Pahat $ata Bentuk %ntan


a. 3embetulkan lubang-lubang yang telah teranjak dari pusatnya

semasa hendak menggerudi.

b. 3emotong penjuru-penjuru tajam.

Pahat mata intan boleh digunakan untuk memotong kepingan logam

supaya boleh dipecahkan dengan mudah, lihat rajah &n di ba'ah.

1.0. Gerga#i Besi

$ergaji besi digunakan untuk memotong logam kepada sai! tertentu dan

juga memotong bahagian-bahagian logam yang nipis yang merupakan

lebihan daripada bahagian yang ditanda. Kelebihan memotong dengan

cara ini ialah tidak banyak bahan yang terbuang (tiada pemba!iran* dan

permukaan yang dipotong boleh disudahkan dengan mudah.

1.0..1 Ba$agian"%a$agian Gerga#i Besi

;ajah 1n Penggunaan Pahat ata Bentuk ntan

;ajah 1$ Gergaji Besi


15/184

4ajah &o di atas menunjukkan sejenis gergaji besi. /ahagian-bahagian

gergaji besi terdiri daripada #

1. Bingkai

)erdapat dua jenis bingkai iaitu bingkai tetap dan bingkai boleh laras.

/ingkai tetap hanya boleh memegang mata gergaji yang sama

panjangnya. Sementara bingkai boleh laras boleh memegang mata

gergaji yang berlainan panjang kerana ia boleh dilaraskan mengikut

panjang mata tersebut.

2. &ulu

5ulu gergaji terdiri daripada berbagai-bagai jenis seperti yang

ditunjukkan dalam rajah &p di ba'ah. 5ulu pistol, rajah (a*, (b* dan (c*

lebih tegap jika dibandingkan dengan hulu lurus, rajah (d*.

3. Nat Pelaras

6at pelaras membolehkan mata gergaji yang panjangnya berlainan

dipegang pada bingkai. Ketegangan mata gergaji itu boleh dilaraskan

dengan nat berkepak.

;ajah 1p Jenis-jenis ulu Gergaji Besi


16/184

4. $ata

Pemilihan mata gergaji amatlah penting untuk menggergaji sesuatu

jenis logam dengan baik. 7aktor-aktor yang berikut perlu diberi

perhatian untuk memilih mata gergaji.

a. /ahan 3ata $ergaji

b. Kekerasan 3ata $ergaji

c. Sai! mata gergaji

d. /entuk 3ata gergaji , lihat rajah & di ba'ah.

;ajah 1= Bentuk ata Gergaji


17/184

1.0..2 Penggunaan Gerga#i

;ajah 1r )ara easang ata Gergaji

;ajah 1s Berbagai-bagai *ara eegang l$ga #ang hendak digergaji

;ajah 1t )ara e$t$ng dengan gergaji


18/184

1.0. Pe'utar (kru Dan (e)ana

1.0..1 !enis Pe'utar (kru

$ambar oto &b di ba'ah menunjukkan tiga jenis pemutar skru.

&. Pemutar skru kepala rata

. Pemutar skru kepala Philip

9. Pemutar skru oset

1.0..2 Kegunaan Pe'utar (kru

Pemutar skru digunakan untuk memasang atau menanggalkan skru.

Pemilihan jenis pemutar skru bergantung pada jenis kepala skru yang

akan dipasang atau ditanggalkan.

&. Pemutar skru kepala rata : digunakan untuk memutar kepala bolt

atau nat yang lurus.

. Pemutar skru kepala Philip : bersudut 90° dan digunakan untuk

memutar bolt dan nat yang mempunyai kepala yang berbentuk

Philip.

9. Pemutar skru oset : digunakan pada celah-celah atau bahagian-

bahagian apabila pemutar skru kepala rata tidak boleh di gunakan

Gabar 7$t$ 1b Jenis-jenis Peutar !kru


19/184

5ulu pemutar skru dibuat daripada kayu atau plastik. /erbagai-

bagai bentuk dan sai! pemutar skru digunakan dalam kerja

kejuruteraan. Sai! pemutar skru bergantung kepada jenis kerja

sama ada kerja ringan, sederhana atau berat.

1.0.. (e)ana

Sepana diperbuat daripada keluli campuran krom-molibdenum atau

krom-;anadium. /erbagai-bagai bentuk dan sai! sepana digunakan

untuk memasang atau menanggalkan bolt dan nat dalam kerja-kerjakejuruteraan

1.0.. !enis"#enis (e)ana

$ambar oto &c di ba'ah menunjukkan empat jenis sepana yang

biasanya digunakan dalam bengkel kejuruteraan.


20/184

&. Sepana gelang dua hala

. Sepana hujung terbuka dua hala

9. Sepana gelang oset

. Sepana kombinasi terbuka dan gelang.

/agi sepana jenis hujung terbuka, bahagian itu bersudut &° atau

&=° dengan bahagian badan. +ni membolehkan nat dan bolt diketatkan

pada bahagian-bahagian yang senget.

Sepana jenis gelang lebih baik dari segi penggunaannya, kerana ia

tidak mudah tergelincir.


21/184

1.'.4.5.2 Sepana Khas

)erdapat empat jenis sepana khas, iaitu #

a. Sepana paip

Sepana paip digunakan untuk membuka atau memasang alatan

berbentuk bulat seperti paip, lihat gambar oto &e di ba'ah.

). Sepana * + ,an Sepana pin

Sepana : digunakan pada bahagian-bahagian yang tertentu alatan

yang mempunyai celah, manakala sepana pin pula digunakan pada

alatan yang mempunyai lubang, lihat gambar oto & di ba'ah.

Gabar 7$t$ 1e !epana paip

Gabar 7$t$ 17 !epana > ) dan !epana Pin


22/184

-. Sepana * T ,an Sepana * (

leh itu kepala skru bolt atau nat tidak akan mudah rosak, lihat

rajah &u di ba'ah.

,. Sepana llen

Sepana Allen digunakan pada skru yang berbentuk kepala Allen, lihat

rajah &; di ba'ah.

;ajah 1u !epana >& dan !epana - %

;ajah 1 !epana ,llen


23/184


24/184

a. Tukul )ongkol )ulat

/ongkol kepala tukul ini berbentuk separuh bulat. /ahagian

permukaan (muka* yang rata digunakan untuk menatal dan

membuat kerja-kerja am seperti untuk menukul kepala pahat

dan alat-alat penanda. /ongkol bulat pula digunakan untuk

meri;et.

). Tukul )ongkol lurus

Kepala tukul ini searah dengan paksi hulunya. )ukul jenis ini

digunakan untuk menukul bahagian-bahagian yang tidak bolehdilakukan oleh tukul kepala bulat.

-. Tukul )ongkol tirus

Kepala tukul ini bersudut tepat kepada paksi hulunya.

Kegunaannya sama seperti tukul bongkol lurus kecuali sudut

penggunaannya sahaja berbe!a. )ukul ini digunakan jika tukul

kepala lurus tidak boleh digunakan.

1.0.*.2 Tukul Le'%ut

)ukul lembut, lihat rajah &y di ba'ah, digunakan untuk menukul

benda kerja yang telah siap supaya permukaan benda kerja itu

tidak rosak. )ukul lembut juga terbahagi kepada tiga jenis, iaitu #


25/184

a. Tukul )ongkol kulit

)ukul ini digunakan pada logam lembut seperti tembaga atau

loyang. +a tidak akan meninggalkan kesan pada benda kerja.

). Tukul )ongkol plastik

)ukul jenis ini boleh digunakan pada logam-ogam yang biasa

digunakan dalam bengkel. )etapi apabila ia digunakan pada logam

yang lebih lembut, hendaklah lebih berhati-hati, supaya tidak

meninggalkan kesan.

-. Tukul )ongkol gangsa

Apabila tukul ini dihentak, ia tidak akan melantun seperti kedua-dua

jenis tukul yang disebut di atas. 5entakan yang kuat boleh dibuat

tetapi harus berhati-hati jika logam yang dihentak itu adalah logam

lembut. +a digunakan juga semasa kerja-kerja pemasangan.

1.0.*. Batang Tukul

Kayu jenis hickory, ash atau spotted gum digunakan untuk

membuat batang tukul. Kayu dari 3alaysia yang paling sesuai

digunakan ialah kayu kapur dan kayu cengal. Kayu-kayu tersebut

mempunyai lenturan yang boleh mengelakkan gegaran tangan

apabila hentakkan dilakukan. Panjang tukul bergantung pada berat

kepala dan juga kegunaannya.


26/184

1.1 Alat Ukur & Menan,a

)erdapat berbagai-bagai jenis alat menanda yang digunakan dalam kerja-

kerja menanda. %i ba'ah ini disenaraikan beberapa alat penting yang biasa

digunakan dalam bengkel mesin atau bengkel kejuruteraan.

&. Penggarit &9. Pengapit )olok jejari dan tolok kembi

. Pembaris keluli &. Pengapit Alat )ukang

9. Sesiku ? &. /ilah Selari /ongkah ;ee

.


27/184

1.1.1.1 Penggunaan Penggarit

&. 3ata penggarit mestilah dicondongkan berhampiran dengan tepi

pembaris, lihat rajah b di ba'ah.

. Penggarit pula mestilah dicondongkan mengikut arah garisan seperti

yang ditunjukkan oleh anak panah dalam rajah yang sama di ba'ah.

9. $ariskan dengan teguh bagi mendapatkan garisan yang jelas.

1.1.2 Pe'%aris Keluli

Pembaris keluli diperbuat daripada keluli kalis karat atau keluli alat.

Skalanya ialah dalam unit inci dan metrik. Ada tiga jenis senggatan dalam

pembaris keluli, lihat dalam rajah c di ba'ah.

;ajah 2b )ara enggunakan Penggarit


28/184

1.1.2.1 Kegunaan )e'%aris keluli

&. 3engukur jarak lelurus

. 3enguji kerataan permukaan benda kerja

9. 3embuat $arisan lurus.

;ajah 2d engukur dengan *ara &erus

;ajah 2e engukur jarak #ang telah diabil dengan enggunakana angkup luar dan b angkup dala.


29/184

;ajah 27 enguji Kerataan Perukaan Benda Kerja

;ajah 2g ebuat Garisan %urus


30/184

1.1. (esiku L

Sesiku ? merupakan satu tolok yang digunakan untuk memasang dan

mengukur sudut 0° sama ada bahagian luar ataupun dalam. /ahagian

badan sesiku lebih tebal dan lebik pendek daripada bahagian mata, lihat

rajah h di ba'ah. Sesiku ? diperbuat daripada keluli yang dikeraskan

supaya tidak mudah haus.

1.1..1 Kegunaan (esiku L

&. 3enguji ketepatan sudut tepat 0° pada sebelah luar atau dalam,

lihat rajah i di ba'ah.

;ajah 2h !esiku %

;ajah 2i enguji ketepatan !udut tepat dengan enggunakan !esiku %


31/184

. 3embuat garisan tegak dan selari pada tepi benda kerja yang rata,

lihat rajah j di ba'ah.

9. 3enggeset benda kerja supaya tegak, umpamanya untuk

mengerudi, melulas ataupun untuk mengulir benang dalam, lihat rajah

k di ba'ah.

;ajah 2j ebuat garisan tegak dan selari

;ajah 2k engeset benda kerja supa#a tegak


32/184

1.1. !angkarit


33/184

1.1.* Pene%uk

)erdapat dua jenis penebuk, iaitu #

1.1.*.1 Pene%uk -uuk ,an Pene%uk Pusat

%ibuat daripada keluli berkarbon tinggi yang dikeraskan dan dibaja.

Penebuk ini mempunyai bentuk yang sama kecuali hujung matanya

yang berlainan sudut, lihat rajah n di ba'ah.

1.1.*.1.1 Kegunaan Pene%uk uuk

&. 3embuat tanda tekan (cucuk* yang halus pada garisan tandaan,

lihat rajah o di ba'ah, supaya tandaan tidak hilang 'alaupun

garisan yang dibuat itu terpadam.

. 3enempatkan jangka tolok untuk melukiskan bulatan.

/agi kedua-dua kegunaan di atas, hujung mata penebuk cucuk ini

dicanai kepada sudut 90°.

1.1.*.1.2 Kegunaan Pene%uk Pusat

Penebuk pusat digunakan untuk menanda pusat lubang gerudi.

Pusat lubang yang ditebuk mestilah tepat kedudukannya. 4ajah

;ajah 2nPenebuk

;ajah 2$ ebuattanda tekan


34/184

di ba'ah menunjukkan cara bagaimana menandakan kedudukan

pusat.

1.1.*.1.2 !enis"#enis Pene%uk Pusat.

&. Penebuk pusat biasa, lihat rajah r.

. Penebuk pusat automatik, lihat rajah s.

9. Penebuk pusat automatik yang dipasang dengan satu alat

penjarak, lihat rajah t di ba'ah.

. Penebuk pusat bentuk loceng, lihat rajah u di ba'ah.

;ajah 2= enanda pusat lubang

;ajah 2r Penebuk pusat Biasa ;ajah 2s Penebuk Pusat ,ut$atik


35/184

1.1.*.2 Pene%uk -e'at

Penebuk cemat berbe!a daripada penebuk cucuk atau penebuk pusat

dari segi bentuk hujungnya, iaitu ada yang berbentuk tirus dan ada

yang berbentuk selari (lurus*, lihat rajah ; di ba'ah. $aris pusat

bahagian hujung yang tirus ialah 9 mm hingga 1 mm sementara jenis

selari mempunyai garis pusat &. mm hingga 8 mm.

;ajah 2t Penebuk pusat

aut$ati* dengan alat

penjarak.

;ajah 2u Penebuk Bentuk %$*eng

;ajah 2 Penebuk )eat jenis tirus dan jenis lurus.


36/184

1.1.*.2.1 Kegunaan Pene%uk -e'at

Penebuk cemat digunakan untuk mengeluarkan cemat atau

menanggalkan ri;et dari benda kerja, lihat rajah 2 di ba'ah.

1.1./ !angka Tlk


37/184

2. !angka Tolok Suku)ulat


38/184

3. !angka Tolok Berga)ung

/entuknya hampir sama dengan jangka tolok kecuali pada bahagian

hujung kakinya terdapat cuk kecil yang membolehkan ia dipasangkan

dengan berbagai-bagai bentuk mata yang bertujuan untuk

mempelbagaikan lagi penggunaannya, lihat rajah aa di ba'ah.

1.1. Plat (u,ut

Plat sudut berbentuk ? dan diperbuat daripada besi tuang atau keluli yang

dikeraskan, lihat rajah ab di ba'ah. +a dicanai rata dan bersudut tepat.

Sai!nya ialah antara @ mm : 900 mm panjang.

;ajah 2aa Jangka t$l$k bergabung

;ajah 2ab Plat sudut


39/184

1.1..1 Kegunaan Plat (u,ut

"ntuk menyokong benda kerja supaya kedudukannya kukuh semasa

menanda. /enda kerja biasanya diikat atau diapit pada plat sudut ini,

lihat rajah ac dan ad di ba'ah.

;ajah 2a* Kegunaan Plat sudut

;ajah 2ad Kegunaan Plat sudut


40/184

1.1. (esiku Berga%ung

Sesiku bergabung merupakan kombinasi empat alat yang dipasangkan

pada pembaris, lihat rajah ae di ba'ah, iaitu #

&. Pembaris keluli

. Kepala sesiku

9. Kepala


41/184

;ajah 2ah K$binasi kepala sesiku dengan pebaris enunjukkan pelbagai

kegunaan sesiku bergabung.


42/184

1.1.3 Angku)

Kegunaan utama angkup ialah untuk memindahkan ukuran. Kaki angkup

yang disendikan (dicantumkan* di bahagian pangkalnya boleh dilaraskan

dengan berbagai-bagai cara. Angkup terbahagi kepada dua, iaitu angkup

bercantum ketat dan angkup bercantum pegas.

1.1.3.1 !enis"#enis Angku)

1. ngkup luar

2. ngkup /alam

3 ngkup Pemin,ah

;ajah 2ai ,ngkup luar

;ajah 2aj ,ngkup dala


43/184


44/184

1.1.3.2 Kegunaan Angku)

1. ngkup luar

2. ngkup ,alam

;ajah 2a Kegunaan angkup luar

;ajah 2an Kegunaan angkup dala


45/184

3. ngkup Pemin,ah

4. ngkup !enne"

;ajah 2a$ Kegunaan angkup peindah

;ajah 2ap Kegunaan angkup Jenne#


46/184

1.1.10 (esiku (erng

Sesiku serong diperbuat daripada keluli berkarbon dan semua permukaan

serta tepinya dicanai. Sesiku ini terdapat dalam berbagai-bagai bentuk,

lihat rajah a di ba'ah, matanya boleh dikilaskan kepada sebarang sudut

dan dikuncikan kepada sebarang kedudukan yang dikehendaki. Sesiku ini

tidak mempunyai senggatan.

1.1.10.1 Kegunaan (esiku (erng

"ntuk menanda garisan bersudut dan menguji ketepatan tepi serong,

lihat rajah ar di ba'ah.

;ajah 2a= !esiku ser$ng

;ajah 2ar enguji ketepatan tepi ser$ng


47/184

1.1.11 !angka su,ut

/adan jangka sudut berbentuk separuh bulatan dan mempunyai skala 0° -

&80°. /ilah keluli boleh dikilas seperti jarum jam dan dikuncikan kepada

sebarang sudut, lihat rajah as di ba'ah.

1.1.11.1 Kegunaan !angka (u,ut

&. "ntuk menanda garisan bersudut

. "ntuk menguji, mengeset atau memindahkan sudut yang diketahui

kepada benda kerja.

;ajah 2as Jangka sudut


48/184

1.1.12 Tlk Per'ukaan

)olok permukaan digunakan bersama-sama plat permukaan untuk

menandakan garisan. +a terdiri daripada tiga bahagian, lihat rajah at di

ba'ah, iaitu #

&. )apak

. )urus

9. Penggarit

;ajah 2at &$l$k perukaan


49/184

1.1.12.1 Kegunaan Tlk Per'ukaan

&. 3enandakan garisan selari di atas plat permukaan atau meja

penanda, lihat rajah audi ba'ah.

. 3enguji keselarian atau penjajaran. 4ajah a; di ba'ah

menunjukkan lubang pada bahagian dalam bongkah tuang yang diuji

keselariannya dengan tapak tolok permukaan.

;ajah 2au enanda garisan selari di atas plat perukaan

;ajah 2a enguji keselarian b$ngkah tuang


50/184

9. 3enguji atau mengeset benda kerja bulat dalam cuk mesin pelarik

supaya kedudukannya sepusat dengan pusat cuk, lihat rajah a2 di

ba'ah.

. 3encari pusat bahagian hujung benda kerja bulat, lihat rajah ay di

ba'ah.

;ajah 2a? enguji benda kerja bulat

;ajah 2a# en*ari pusat pada hujung benda kerja bulat


51/184

1.1.1 Penga)it

Alat ini digunakan untuk mengapit benda kerja bulat yang diletakkan pada

bongkah ;ee semasa menanda, lihat rajah a! di ba'ah atau menggerudi.

+a juga kerap digunakan untuk mengapit kepingan logam yang banyak

untuk dimesin serentak.

1.1.1 Penga)it Alat Tukang

+a terdiri daripada dua pengapit yang dipegang dengan dua skru pelaras.

Kegunaannya sama dengan pengapit, lihat rajah aaa di ba'ah.

;ajah 2a/ engapit benda kerja bulat


52/184

1.1.1* Bila$ (elari

/ilah selari diperbuat daripada keluli berkarbon yang dikeraskan dan

dibaja. +a dicanai rata. /entuknya segiempat tepat atau segiempat bujur

yang berbe!a-be!a ukuran panjangnya. /ilah selari ini biasanya dibuat

berpasangan untuk setiap sai!, lihat rajah aab di ba'ah.

1.1.1*.1 Kegunaan Bila$ (elari

"ntuk menyokong dan melapik benda kerja supaya rata kedudukannya

di atas meja atau mesin. %alam kerja-kerja memesin, bilah selari

sangat berguna untuk melapik benda kerja supaya ketinggian benda

kerja dapat dilaraskan, lihat rajah aac di ba'ah.

1 1 1/ Me,ia Penan,a

;ajah 2aab Bilah selari

;ajah 2aa* Kegunaan Bilah !elari


53/184

3edia penanda ialah bahan yang disapukan di atas permukaan benda

kerja sama ada kasar ataupun licin yang telah ditandakan.

1.1.1/.1 Kegunaan Me,ia Penan,a

"ntuk memastikan supaya garisan-garisan yang ditandakan akan

nampak jelas. )erdapat berbagai-bagai bahan yang boleh dijadikan

media penanda, iaitu #

&. Kapur tulis : sesuai digosokkan di atas permukaan benda kerjayang kasar.

. ?arutan kuprik sulit : 3edia ini merupakan media terbaik, ia

menghasilkan satu lapisan ber'arna kuning tembaga dan larutan

ini tidak menjadikan permukaan logam berkarat. +a sesuai

digunakan pada permukaan keluli kilat atau permukaan keluli yang

telah dimesin.

9. Plumbum putih dan turpentin.

. Kapur cair dicampur dengan air : spirit bermetil boleh

mempercepatkan larutan ini menjadi kering.

. Carna-'arna penanda : boleh didapati dengan mudah di kedai-

kedai, digunakan dengan cara disapu atau disembur.

1. Barnish : sesuai disapukan di atas permukaan logam kilat atau

yang telah dimesin. Barnish boleh kering dengan cepat.


54/184

1.1.1 Tlk !e#ari ,an Tlk Ke'%i

)olok ini terdiri daripada kepingan keluli yang mempunyai jejari dan

terdapat dalam berbagai-bagai sai!. Kepingan-kepingan tolok ini terdapat

berpasang-pasang dan tersusun dalam satu rumah seperti yang

ditunjukkan dalam gambar oto a di ba'ah. Sai!nya boleh didapati dalam

unit inci dan metrik.

1.1.1.1 Kegunaan Tlk !e#ari ,an Tlk Ke'%i

"ntuk menguji permukaan-permukaan yang melengkung dan

pepenjuru jejari. 4ajah aad di ba'ah menunjukkan tolok jejari yang

digunakan untuk menguji permukaan cekung dan juga permukaan

cembung.

Gabar 7$t$ 2a &$l$k Jejari


55/184

1.1.1 Tlk Perenggang

)olok perenggang merupakan bilah-bilah keluli nipis yang dijambak dalam

perumah, lihat rajah aae di ba'ah.

;ajah 2aad enguji perukaan elengkung dengan t$l$k jejari

;ajah 2aae &$l$k perenggang


56/184

1.1.1.1 Kegunaan Tlk Perenggang

&. "ntuk mengambil ukuran yang kecil seperti lurah-lurah sempit.

. "ntuk menentukan jenis gegas dalam pemasangan komponen-

komponen mesin.

9. %i dalam bengkel auto, ia digunakan untuk menetapkan telusan

bagi injap atau palam pencucuh.

. "ntuk memberi ruang kecil di antara mata peraut dengan bongkah

penetap.

1.1.13 Bngka$ 4ee

/ongkah ;ee diperbuat daripada besi tuang atau keluli yang dikeraskan.

/iasanya ia dibuat berpasangan. Pada bongkah ini terdapat dua lurah

berbentuk ;ee dan di kedua-dua belah tepinya pula dibuat lengkang lurah

bersudut 0°, lihat rajah aa di ba'ah. /ongkah ;ee terbahagi kepada dua

jenis iaitu bongkah ;ee kecil dan bongkah ;ee besar. /ongkah ;ee kecil

diperbuat daripada keluli tahan lasak yang dikeraskan dan dibaja. +a

digunakan bersama-sama pengapit. /ongkah ;ee besar pula diperbuat

daripada besi tuang, ia tidak memerlukan pengapit kerana benda kerja

biasanya berat.


57/184

1.1.13.1 Kegunaan Bngka$ 4ee

"ntuk memegang dan menyokong benda kerja bulat semasa menanda

atau menggerudi, lihat rajah aag dan aah di ba'ah.

;ajah 2aag B$ngkah ee digunakan bersaa-saa pengapit

; j h 2 h K B k h


58/184

1.1.20 Me#a Penan,a

3eja penanda diperbuat daripada besi tuang. Sai!nya anatara 900 mm 2

& m hingga 1 m 2 & m. Permukaan meja penanda ini dicanai rata. Kaki

meja biasanya dilengkapkan dengan nat pelaras supaya permukaannya

betul-betul datar, lihat rajah aai di ba'ah.

1.1.20.1 Kegunaan Me#a Penan,a

&. "ntuk menguji keselarian dan jajaran komponen yang telah

dimesin.

. "ntuk menanda benda kerja yang besar seperti kelongsong, engkol,

meja mesin, turus dan barangan abrikasi yang lain.

1.1.21 Plat Per'ukaan

Plat ini diperbuat daripada besi tuang, granit atau seramik yang bermutu

tinggi. Sai!nya antara &00 mm 2 &0 mm hingga & m 2 & m (& meter

persegi*. Plat permukaan mempunyai berbagai-bagai gred. $red A

mempunyai ketepatan kurang daripada 0.0 mm, ia dicanai dan dikikis.

;ajah 2aai eja penanda


59/184

1.1.21.1 Kegunaan Plat Per'ukaan

Plat permukaan digunakan untuk kerja-kerja penandaan yang jitu.

/ahagian ba'ah plat permukaan adalah bertulang, lihat rajah aaj di

ba'ah, untuk mengelakkannya daripada meleding.

1.1.22 !angka (u,ut 4ernier

;a ah 2aa Plat erukaan

;ajah 2aak Jangka sudut ernier


60/184

1.1.22.1 Kegunaan !angka (u,ut 4ernier

&. "ntuk mengukur sudut dengan tepat. Ketepatan boleh dibaca

sehingga kepada D atau &=&°.

. "ntuk kerja-kerja menanda atau menguji sesuatu sudut.

1.1.2 Tlk Dial

1.1.2.1 Kegunaan Tlk Dial

&. 3enguji penjajaran sesuatu komponen dengan tepat.

. 3nempatkan benda kerja yang hendak di mesin pada satu-satu

kedudukan dengan tepat.

9. 3enguji dengan pantas benda-benda yang berukuran serba sama.

;ajah 2aal Binaan &$l$k "ial "an jenisn#a


61/184

1.1.2 Alat Pengukur !itu

"ntuk mengambil ukuran yang terlalu kecil dengan jitu memerlukan alat

yang khusus digunakan untuk tujuan tersebut. Alat-alat pengukur yang

dimaksudkan ialah #

1.1.2.1 Mikr'eter

1.1.2.1.1 !enis ,an sai5 Mikr'eter

3ikrometer merupakan alat pengukur jitu yang la!imnya digunakan

dalam bengkel mesin kerana ia dapat mengukur ukuran-ukuran yang

paling kecil dengan tepat. )erdapat berbagai jenis micrometer yangbiasa digunakan, antaranya ialah #

i* 3ikrometer luar

ii* 3ikrometer dalam

iii* 3ikrometer tolok dalam

3ikrometer boleh dibaca dengan dua kaedah iaitu dalam unit metrik

dan unit imperial. /iasanya ukuran yang paling kecil yang boleh dibaca

oleh micrometer

+alah &=&00 milimeter(0.0&*. 3anakala micrometer inci pula boleh

membaca sehingga &=&000 inci (0.00&inci* dan &=&0000 inci (0.000&

inci*. )erdapat tiga sai! micrometer yang biasa digunakan untuk

kesemua jenis-jenis micrometer diatas iaitu #

&. 3ikrometer 0 : mm

3uka andas dan spindal tertutup rapat apabila angka siar pada

laras sejajar dengan angka siar pada bidal

dan bacaannya ialah 0mm.

. 3ikrometer : 0 mm

Calaupun angka siar sejajar antara satu dengan yang lain

tetapi jarak muka ukuran ialah mm dan bacaan bermula

daripada mm.

9 3ikrometer &00 &0 mm


62/184

/acaan untuk mikrometer ini bermula daripada &00mm.

1.1.2.1.2 Lakaran ,an na'a %a$agian"%a$agian Mikr'eter Luar.

A* /+6$KA+

/ingkai berbentuk separuh bulatan, mempunyai spindal

dibahagian hujung sebelah kanan dan andas disebelah

kiri.

/* A6%AS

%ipasang tetap disebelah kiri bingkai. /agi sesetengah

andas, diletakkan tip tungsten karbida pada bahagian

mukanya supaya tidak cepat haus.

* SP+6%A?

%ibahagian hujung sebelah kanan terdapat benangyang

boleh berputar dengan bantuan nat yang dilekatkan pada

bidal. Apabila bidal diputar spindal akan bergerak maju

dan mundur ke permukaan andas. 5ujung sebelah

kirinya juga diletakkan tip tungsten karbida.

%* ?A4AS

;ajah 2aa ikr$eter %uar


63/184

/ahagiannya terdapat senggatan-senggatan yang dibuat

disebelah menyebelah garisan selari yang menjadi datum

kepada micrometer. /ahagian atasnya pula disenggatkan

pula kepada bahagian dan satu lsenggatan

bersamaan &mm. 3anakala bahagian diba'ahnya pula

senggatan dibuat membahagi dua senggatan diatas,

bermakna satu garisan bersamaan 0.mm.

E* /+%A?3uka lilitan bidal disenggatkan kepada 0 bahagian yang

sama. )iap-tiap satu bahagian bersamaan 0.0&mm.

7* PE6$A6


64/184

1.1.2.1. Baaan ,an lakaran )a,a Mikr'eter 6Metrik ,an7')erial8

(Kaedah membaca mikrometer metrik dan imperial adalah sama,

cuma nilai bacaannya sahaja yang berbe!a*.

i* /acaan sengagatan terakhir pada laras

atas yang dilalui oleh bidal didarabkan

&mm.ii* /acaan senggatan pada laras ba'ah yang

terhampir dengan &mm didarabkan dengan

0.0mm.

iii* /acaan senggatan pada bidal yang sejajar

dengan garisan skala laras didarabkan

dengan 0.0&mm.

i;* ampurkan ketiga-tiga bacaan diatas.


65/184

ara menggunakan micrometer ialah dengan mendapatkan tekanan

mengukur dengan betul, elakkan memutar bidal berlebihan. Sebaliknya

dapatkan rasa sentuhan yang betul. 3icrometer hendaklah dipegang

pada tapak tangan dan diapit dengan jari kelilngking atau jari manis.

/iarkan ibu jari dan jari talunjuk bebas memutarkan bidal untuk

melaraskan spindal. /enda kerja hendaklah diletakkan diantara

permukaan andas dengan spindal. Putar bidal sehingga kedua-dua

muka ukuran itu menyentuh benda kerja. "ntuk merasa sentuhan,

gerakan kehadapan atau kebelakang perlahan-lahan.

1.1.2.2 Angku) 4ernier

1.1.2.2.1 Lakaran ,an na'a %a$agian"%a$agian Angku) 4ernier.

A* /A%A6

/erbentuk seperti sebilah pembaris keluli yang mempunyai

senggatan dalam unit metrik atau inci. Senggatan ini dinamakan

skala utama.

;ajah 2aa$ ,ngkup ernier


66/184

/* P?A) BE46+E4

Plat ;ernier mempunyai skala ;ernier dan boleh digerak-

gerakkan disepanjang badan.

* 4A5A6$

)erdiri daripada rahang tetep dan rahang gelangsar. 4ahang

tetap merupakan bahagian daripada badan .manakala rahang

gelangsar merupakan sebahagian daripada plat ;ernier.

%* 4"S"K

/erbentuk runcing dan terletak disebelah atas. /inaannya

hampir sama dengan rahang tetapi ia digunakan untuk

mengukur ukuran sebelah dalam.

E* SK4" PE6$"6+

%igunakan untuk mengunci plat ;ernier, supaya ukuran tidak

berganjak semasa angkup ;ernier dikeluarkan dari benda kerja.

+ni dapat mengurangkan kesilapan semasa mengukur.

7* /+?A5 PE6$"K"4 %A?A3

3erupakan satu bilah kecil, boleh digerakkan keluar atau masuk

dalam lurah dibahagian belakang badan apabila rahang dibuka.

1.1.2.2.2 Prinsi) Asas (kala 4ernier.

Skala ;ernier digunakan untuk membolehkan kita membaca tanpa

teragak-agak sekiranya ukuran itu terletak diantara dua tanda

senggatan pada satu-satu skala. >leh itu angkup ;ernier mestilah #

i* mempunyai dua skala iaitu skala utama dan skala

;ernier.


67/184

ii* senggatan pada skala utama dibuat lebih besar daripada

skala ;ernier.

iii* Perbe!aan antara skala utama dengan skala ;ernier

merupakan bacaan yang paling kecil yang boleh dibuat.

1.1.2.2. -ara )enggunaan Angku) 4ernier.

Kelebihan menggunakan angkup ;ernier dengan mikrometer ialah

dimana micrometer hanya boleh membuat satu bahagian bacaan

sahaja manakala angkup ;ernier tiga bahagian bacaan iaitu bacaan

luar dan dalam benda kerja, seperti diameter dalam dan diameter luar,

lebar alur dan tebal benda kerja. 3anakala ungsi ketiga adalah untuk

mengukur dalam atau tinggi benda kerja.

ara penggunaan angkup ;ernier sedikit berbe!a dengan mikrometer

dimana jari kelingking atau jari manis tidak perlu diapit pada bingkai

kerana angkup ;ernier tidak mempunyai bingkai.kedua-dua rahang

angkup ;ernier perlu dirapatkan pada bahan ukuran dan dengan

perlahan-lahan diputarkan sehingga sedikit rahang telah menyentuh

bahan ukuran, kemudian skru pengunci dikuncikan supaya nilai

bacaan tidak berganjak.

1.1.2.2. Baaan ,an lakaran Angku) 4ernier 6Metrik ,an

7')erial8(KAE%A5 3E3/AA A6$K"P BE46+E4 3E)4+K %E6$A6

A6$K"P BE46+E4 +6+ A%A?A5 SA3A "3A 6+?A+ /AAA66GA

SA5A


68/184

yang sejajar, senggatan yang ke 0 skala ;ernier akan sejajar dengan

senggatan ke pada skala utama. "ntuk mengetahui perbe!aan nilai

antara satu senggatan skala utama dengan skala ;ernier, maka

tolakkan &mm (nilai & senggatan pada skala utama* dengan nilai satu

senggatan pada skala ;ernier. 6ilai satu senggatan pada skala ;ernier

ialah #

0 senggatan skala ;ernier F mm skala utama& senggatan F =0

F 0.8 mm.

Perbe!aan nilai senggatan F & mm : 0.8 mm

F 0.0 mm

>leh itu, nilai setiap senggatan pada skala ;ernier F 0.0 mm.

;ajah 2aap !kala ,ngkup ernier


69/184

BAB 2 : ME(7N PEN-ANA7 & GERGA!7 KUA(A

2.0 ME(7N PEN-ANA7

2.0.1 Pen,a$uluan

Pada amnya terdapat lima jenis mesin pencanai yang digunakan dalam

sesuatu bengkel kejuruteraan, iaitu #

&. 3esin pencanai meja dan kekaki

. 3esin pencanai permukaan

9. 3esin pencanai silinder.

. 3esin pencanai mata alat pemotong. 3esin pencanai tanpa tetengah.

Selain itu terdapat juga mesin-mesin yang digunakan untuk kerja-kerja khas.

2.0.2 !enis"#enis Mesin Penanai.

1. Mesin )enanai 'e#a ,an kekaki.

/ahagian-bahagian mesin pencanai ini terdiri daripada #

a. Pelindung mata

b. Pelapik

c. 4oda

d Penahan mata alat

;ajah 3a esin Pen*anai eja "an Kekaki


70/184

e. 3otor (pelapik*

+a mempunyai dua buah roda, yang satu kasar dan yang satu halus.

Kegunaannya ialah untuk mencanai hujung mata pemotong yang sudah

tumpul seperti pahat, gerudi, pemutar skru, mata alat mesin pelarik dan mesin

pembentuk. 3esin pencanai jenis ini juga digunakan untuk mencanai bahan-

bahan berlebihan sebelum disudahi dengan alat tangan. 3esin pencanai

meja dipasang pada meja atau bangku dan mesin pencanai kekaki dipasang

di lantai bengkel. 7ungsi mesin pencanai kekaki sama seperti mesin pencanai

meja tetapi mesin ini lebih tegap dan boleh digunakan untuk mencanai alat-alat yang besar dan berat. 4ajah 9b di ba'ah menunjukkan pemasangan

roda pada mesin pencanai dengan lebih terperinci.

2. Mesin )enanai )er'ukaan

4ajah 9c di ba'ah menunjukkan sejenis mesin pencanai permukaan.

3esin jenis ini digunakan untuk mencanai permukaan bongkah atau kepingan

logam supaya dapat menghasilkan ukuran yang jitu dengan permukaan yang

licin. /enda kerja akan dipasang pada ragum magnet yang terletak di atas

meja mesin. 3eja mesin ini boleh melakukan gerakan salingan automatik.

;ajah 3b Peasangan r$da pada esin Pen*anai


71/184

. Mesin )enanai silin,er

3esin jenis ini digunakan untuk mencanai benda kerja yang berbentuk

silinder. Silinder itu boleh dipegang di antara tetengah-tetengah atau di antara

cuk dan tetengah. Alatan yang memegang benda kerja itu mempunyai satu

lagi motor khas untuk memutar benda kerja.

. Mesin )enanai 'ata alat )e'tng

3esin jenis ini digunakan untuk mencanai mata pemotong alat-alat seperti

mata alat pemotong, pelulas dan gerudi. 3esin jenis ini amat berguna di

bengkel kejuruteraan yang mempunyai banyak mesin pengisar kerana alat-

alat pemotong yang tumpul boleh dicanai semula dengan mudah.

;ajah 3* esin Pen*anai Perukaan


72/184

*. Mesin )enanai tetenga$

3esin jenis ini terdiri daripada tiga unsur yang digunakan untuk menyokong

dan mencanai sesuatu silinder. "nsur-unsur tersebut ialah roda pencanai

utama, roda pengatur dan bilah penahan benda kerja. 3esin ini digunakan

untuk mencanai benda kerja yang berbentuk silinder dengan betul-betul bulat

dan jitu.

2.0. ungsi %a$agian"%a$agian Mesin Penanai.

R,a )enanai

4oda pencanai terdiri daripada pengikat dan pelelas. Pelelas ialah bahan

keras yang berbentuk pasir dan dilekatkan satu sama lain dengan pengikat,

lihat rajah 9d di ba'ah. )erdapat berbagai-bagai bentuk roda pencanai yang

digunakan untuk kerja mencanai. ?ihat rajah 9e di ba'ah, bentuk (a* hingga

(h* digunakan sebagai roda pencanai piring yang digunakan pada mesin

pencanai silinder, mesin pencanai permukaan dan kerja-kerja am. 3anakala

roda bentuk ca'an iaiti bentuk (j* hingga (l* digunakan pada mesin pencanai

permukaan. /entuk (m*, (n* dan (p* digunakan pada mesin pencanai mata

alat pemotong dan bentuk (r* untuk kerja mencanai alur dan mengerat.

;ajah 3d K$p$nen asas

r$da pen*anai

;ajah 3e Bentuk bentuk r$da pen*an


73/184

Pelin,ung 'ata

/agi mesin pencanai meja dan kekaki ada disediakan dengan pelindung mata

tetapi bagi mesin pencanai permukaan pengguna mesin tersebut mesti

menggunakan pelindung mata (goggle*. +ni bertujuan untuk mengelakkan

serpihan yang dicanai daripada memasuki mata.

Pela)ik

Pelapik adalah untuk melindungi sebahagian besar roda pencanai daripadaterdedah kepada pengguna. +ni juga bertujuan mengurangkan risiko

kemalangan yang disebabkan dengan putaran roda pencanai semasa

melakukan pencanaian sesuatu permukaan benda kerja.

Pena$an 'ata alat

Penahan mata alat ialah membantu menahan mata alat ketika melakukan

pencanaian. +anya dipasang bertentangan dengan bahagian hadapan roda

pencanai dengan kedudukan mendatar.

Mtr

3otor dipasang di dalam badan pelapik, ianya bertujuan untuk memutarkan

roda pencanai yang dibekalkan terus dengan bekalan elektrik. Kebiasaannya

bagi mesin pencanai meja atau kekaki, kelajuan pusingan motor adalah tetap

tidak boleh diubah-ubah, tetapi bagi mesin pencanai permukaan, kelajuan

motornya dapat dilaraskan mengikut kerja yang hendak dilakukan.


74/184

2.0. Ken,alian Mesin Penanai.

Mesin )enanai 'e#a atau kekaki

&. Sebelum melakukan kerja mencanai menggunakan mesin pencanai ini,

pastikan kesemua kelengkapan dan keselamatan dititikberatkan

terlebih dahulu.

. Setelah kesemuanya sempurna, barulah onkan suis mesin pencanai.

9. Pengguna mesin pencanai mesti menggunakan sarung tangan dan

kaca mata (goggle* semasa melakukan kerja mencanai ini.

. ?akukan kerja mencanai mengikut kehendak yang diingini, lakukannyadengan berhati-hati dan ber'aspada.

. Setelah selesai, okan semula suis mesin pencanai.

Mesin )enanai )er'ukaan

&. Pastikan keadaan mesin dalam keadaan yang sempurna dan selamat

untuk digunakan.

. ?etakkan benda kerja di atas ragum magnet pada mesin pencanai

permukaan.

9. Kemudian onkan suis mesin pencanai permukaan, lakukan pencanaian

dengan kadar yang halus sahaja untuk permulaan.

. Setelah itu, lakukan pencanaian dengan ketebalan yang sederhana,

kelajuan yang sederhana sahaja, lakukan kerja dengan berhati-hati.

. "ntuk kerja yang terakhir, laraskan kepada kelajuan yang tinggi sedikit

untuk menghasilkan kerja penyudahan yang lebih halus dan kemas.

1. %an akhir sekali, okan suis mesin pencanai dan bersihkan mesin

pencanai tersebut.


75/184

2.1 GERGA!7 KUA(A

2.1.1 Pen,a$uluan

/erbagai-bagai jenis gergaji kuasa boleh digunakan untuk memotong bahan-

bahan dalam sebuah bengkel. 4ajah 9 di ba'ah menunjukkan satu jenis

gergaji kuasa yang menggunakan gerakan salingan untuk menggergaji.

2.1.2 Ba$agian"%a$agian Gerga#i Kuasa & ungsin+a.

Ba,an

/adan mesin gergaji kuasa mestilah teguh supaya apabila pemotongan

dilakukan mesin itu tidak bergerak. 3otor dan tangki bendalir pemotong

terdapat di dalam badan.

Bingkai

;ajah 37 Gergaji Kuasa gerakan salingan


76/184

/ingkai gergaji diperbuat daripada besi tuang. 3ata gergaji yang dipasang

pada bingkai gergaji boleh diselaraskan tegangannya dengan menggunakan

nat penyelaras.

Ragu'

4agum gergaji digunakan untuk memegang bahan-bahan yang hendak

digergaji.

Mata gerga#i4ajah 9g di ba'ah menunjukkan empat jenis mata gergaji, iaitu #

a. $igi biasa

b. $igi cangkuk

c. $igi langkau

d. $igi gabungan

$igi biasa digunakan untuk menggergaji bahan atau logam yang mempunyai

kekerasan yang sederhana. $igi cangkuk digunakan untuk menggergaji

bahan atau logam dengan lebih mendalam yang menyebabkan tatal itu

melengkok keluar. $igi langkau digunakan untuk menggergaji bahan-bahan

lembut kerana giginya mempunyai telusan yang banyak. $igi gabungan boleh

menghasilkan potongan yang lebih licin, senyap dan boleh tahan lama.

;ajah 3g Jenis-jenis ata gergaji kuasa


77/184

Tlk Pan,uan Pan#ang

Apabila logam yang sama sai! panjangnya perlu dipotong dengan banyak,

tolok panduan panjang boleh digunakan. )olok itu boleh dilaraskan kepada

ukuran yang diperlukan.

2.1. Penggunaan Mesin Gerga#i Kuasa & Langka$ Kesela'atann+a.

Perkara-perkara berikut perlu diberi perhatian apabila menggunakan gergaji

kuasa #&. Pilih mata gergaji yang sesuai dan pasang dengan cara dan arah yang

betul.

. Pegang bahan atau logam dengan kuat dengan cara yang betul dan

kuat.

9. Pilih dalam pemotongan yang tepat.

. $unakan bendalir pemotong supaya gigi tahan lama.

. Sokong benda kerja atau bar yang panjang dengan menggunakan

penyokong.

1.


78/184

.0 Mesin Geru,i

.0.1 Pen,a$uluan

3esin $erudi merupakan mesin yang sangat penting di dalam kerja

mengegas. $erudi ialah sejenis mesin alat pemotong yang mempunyai mata

pemotong pada hujungnya untuk menebuk lubang-lubang bulat ke dalam

logam. Alat ini berpusing dengan pantas serta ditekan ke dalam bendakerja.

Perlu diingat baha'a kerja menggerudi ini amat berbahaya dan anda mestilah

sentiasa mengutamakan keselamatan diri sendiri dan orang lain semasamenjalankan kerja-kerja menggerudi. Anda mestilah sentiasa menggunakan

gogel dan memastikan baha'a bendakerja berada dalam kedudukan yang

kukuh. Antara ungsi mesin ini ialah untuk#

3enggerudi lubang

3elulas

3elubang benam

3elubang Senggat

3embenam dalam

3eratakan permukaan bintik

.0.2 !enis"#enis Mesin Geru,i

&. 3esin $erudi )ekan

a*


79/184

1. $esin 0eru,i Tekan atau $esin 0eru,i Sensiti

5antaran dilakukan dengan menggunakan tangan dan ditentukan

dengan merasa.

3esin ini terdiri dari jenis mesin iaitu#-

i*


80/184

2. $esin 0eru,i Tiang.

3esin ini boleh memegang gerudi yang lebih besar sai!nya, lihat rajah

a di atas.

/oleh digunakan untuk kerja-kerja berat

)apaknya besar dan kedudukannya stabil

+a mempunyai pesa'at pembolehubah dan hantaran berkuasa

otomatik

Ka'alan kelajuan spindal menggunakan rangkaian gear.

3. $esin 0eru,i !e#arian.

;ajah 4a esin Gerudi &iang


81/184

+a sesuai untuk rnenggerudi lubang pada komponen Ikomponen yang

besar. ?ihat rajah b di atas.

3empunyai kemudahan di mana spindal boleh bergerak keluar dan ke

dalam di atas lengan jejarian.

?engan dipasang pada turus tegak berdiri

$erakan berpandu membolehkan spindal gerudi ditempatkan pada

sebarang arah lokasi permukaan benda kerja.

Ada mesin yang dipasang dengan kepala "ni;ersal dan boleh dikilas

kepada sebarang sudut.

)erdapat beberapa keistime'aana* /oleh menggerudi lubang lebih besar.

;ajah 4b esin gerudi jejarian


82/184

c* Pemilihan kelajuannya lebih luas.

d* )egap dan tidak bergegar.

4. $esin 0eru,i $u,ah lih

+a mudah diba'a ke mana sahaja.

+a digunakan untuk menggerudi lubang yang kecil.

3esin ini dikendalikan oleh kuasa elektrik dan ada yang menggunakan

kuasa bateri.

Terdapat 2 jenis mesin gerudi mudah alih:-

a*


83/184

;ajah 4* esin gerudi jenis kerja ringan

;ajah 4d esin gerudi jenis kerja berat


84/184

.0. Ba$agian"%a$agian Mesin Geru,i

&. )apak

. )urus

9. 3eja

. Penga'al kelajuan motor

. Spindal1. Penga'al hantaran

@. )olok Penga'al dalam

ungsi geru,i 6/rilling ma-hines

7ungsi utama mesin gerudi ialah untuk menggerudi lubang dan kerja-

kerja seperti melulas, melubang benam, melubang senggat , membenam

dalam dan meratakan permukaan bintik. /erbagai- berbagai jenis mesin

gerudi digunakan untuk kerja- kerja am dan kerja- kerja khas (kejuruteraan

moden*.

1. Tapak

• +a diperbuat daripada besi tuang.

• )apak yang berat menyebabkan mesin stabil

• ?urah ) berungsi untuk memegang benda kerja yang besar.

2. Turus

• +a diperbuat daripada keluli berlubang dan dipasang pada tapak

mesin.

• %i bahagian hujung atau dipasang motor.

• Alat lain yang dipasang pada turus ialah meja.


85/184

3. $e#a

• 3eja diperbuat daripada besi tuang.

• +a berbentuk segiempat bujur atau bulat.

• ?urah ) pada meja berungsi untuk mengikat ragum mesin atau

benda kerja.

• 3eja boleh digerak turun - naik atau dikilas kepada sebarang sudut.

• /oleh ditempatkan di mana-mana kedudukan yang sesuai dl

sepanjang turus.

4. Pangaal Kela#uan $otor

• Alat ini digerakkan oleh kuasa elektrik.

• /erungsi untuk memutarkan spindal dengan perantaraan takal dan

tali sa'at.

• 3esin gerudi meja dan tiang biasanya mempunyai jenis kelajuan.

5. Spin,al

• +a diperbuat daripada keluli.

• +urah-lurah gelugur dibuat bagi membolehkan ia berputar.

• Spindal boleh digerakkan turun-naik dengan pertolongan gear rak

dan pinari.

• Spindal mempunyai lubang tirus jenis 3>4SE 6o. yang

disesuaikan dengan tiruan batang gerudi, cuk gerudi, adaptor soketdan hang aaodi.

6. Pengaal penghantaran

• penghantaran dibuat sepenuhnya dengan tangan.

• hujung tuil penghantar dipasang dengan gear rak dan pinari

kemudiannya dipasang pada spindal.


86/184


87/184

.0. (iste' ukuran 'ata geru,i /R%(( +%T

(ai5 Geru,i

• Sai! gerudi ditentukan dalam sistem ukuran.

1. Sistem $etrik

a* Sai! gerudi kecil daripada 0.0 mm hingga 0.0 mm dalam

langkauan 0.0& mm.

b* Sai! gerudi. biasa daripada 0. mm hingga 0 mm bagi jenis batang

lurus.

c* Sai! 8 mm hingga 80 mm bagJ jenis batang tirus.

;ajah 47 &$l$k penga9al hantaran


88/184

2. Sistem Pe-ahan

a* $erudi sai! julat daripada &=1 inci hingga 9 &= inci dalam

langkauan &=1 inci atau &=9 inci.

3. Sistem ngka

a* Sai! diberi dengan angka & atau bersamaan 0.8 inci hingga

angka @ atau 0.00 inci.

4. Sistem &uru a* $erudi jenis ini mempunyai sai! huru A hingga H.

b* $erudi bersai! A merupakan sai! yang paling kecil dalam set

gerudi iaitu 0.9 inci.

* Sai! H adalah sai! yang paling besar iaitu 0.9 inci.

.0.* -ara 'engu#i sai5 'ata Geru,i

1. Tolok 0eru,i

+a boleh didapati dalam semua sistem sai! gerudi.

2. $ikrometer ngkup ernier

"kuran hendaklah dibuat merentasi jidar gerudi.

3. Tan,aan pa,a )atang geru,i

)andaan pada batang gerudi memudahkan penggunanya membuat

pilihan.

)andanya selalu hilang apabila gerudi telah lama digunakan.


89/184

.0./ ;)erasi 'esin geru,i

)erdapat 1 kendalian kerja yang boleh dilakukan pada mesin gerudi, lihat

rajah g di ba'ah, iaitu#

&. 3enggerudi ?ubang

. 3elubang benam

9. 3elubang senggat dan rneratakan permukaan berbintik

. 3elulas

. 3embenang dalam1. 3enggorek lubang

;ajah 4g Jenis $perasi esin gerudi


90/184

Mengeru,i lu%ang

3ata gerudi hendaklah dipasang dengan betul bagi

membolehkan gerudi berputar setempat.

$erudi berbatang lurus dipegang di dalam cuk gerudi.

$erudi berbatang tirus dipasang terus ke dalam spindal.

)irusan morse adalah tirusan memegang sendiri (sel holding*.

Sekiranya lubang tirusan tidak sama besar, hang sendJ dan

adaptor digunakan

"ntuk menanggalkan gerudi daripada lubang spindal alat

perenggeng digunakan.

.0. Mata geru,i /R%(( B%T

GERUD7

Alat yang digunakan untuk membuat lubang ke atas permukaan

lubang. Proses menggerudi lubang dibuat dengan menggunakan mesin

gerudi atau mesin pelarik. $erudi diperbuat daripada keluli tahan lasak dan

tungsten karbida.

!enis"#enis 'ata geru,i

$erudi terdapat dalam berbagai-bagai ,jenis iaitu#-

&. $erudi Pintal


91/184

b* 3empunyai dua lurah heliks.

c* 5ujung matanya berbentuk kon

d* )erdapat gerudi pintal digunakan untuk kerja khas.

?ihat rajah h di ba'ah.

i. $erudi Pintal )iga ?urah atau Ernpat ?urah

%igunakan untuk meluaskan lubang - besi tuang.

?urah dan bilah matanya boleh memotong dengan banyak dan

menghasilkan lubang yang licin=tepat.

ii. $erudi Pintal ?ubang 3inyak

/endalir pemotong boleh sampai ke tepi pemotong.

3ata gerudi dan disejukkan dan dilincirkan.

Sesuai untuk kerja- kerja berat dan pengeluaran.

iii* $erudi Pintal Pendek dan $erudi Pintal Panjang

;ajah 4h Jenis-jenis ata gerudi pintal


92/184

$erudi Pintal Pendek kurang bergegar dan mudah untuk

membuatkan kerja.

$erudi Pintal Panjang digunakan untuk menggerudi lubang

yang dalam.

Kedua-dua jenls ini mempunyai batang yang lurus, lihat rajah i

di ba'ah.

i;* $erudi Pintal Sudut 5eliks )inggi dan Sudut 5eliks 4endah

$erudi Pintal Sudut 5eliks )inggi sesuai untuk menggerudi

logam tempa'an dan logam hat.

$erudi Pintal Sudut 5eliks 4endah sesuai untuk menggerudi

bahan-bahan plastik, gentian (iber* asbestos, bakelit dan logam

tiruan, lihat rajah i di ba'ah.

. $erudi ?urah ?urus

;ajah 4i Jenis-jenis ata gerudi pintal


93/184

a* ?urah selari dengan paksi, lihat rajah j di ba'ah menunjukkan

jenis lurah lurus.

b* Sesuai digunakan untuk menggerudi bahan yang lembut seperti

loyang, tembaga dan aluminium serta logam nipis kerana tidak

tersepit.

9. $erudi Path/entuk gerudinya ringkas dan matanya di tempa kepada bentuk yang

sesuai. $erudi ini semakin kurang digunakan kerana terdapat banyak

kelemahan seperti ruang yang dihasilkan tidak tepat, lihat rajah k di

ba'ah menunjukkan mata gerudi jenis rata.

. $erudi /enam

;ajah 4j ata gerudi lurah lurus

;ajah 4k ata gerudi rata


94/184

+a mempunyai banyak mata pemotong pada hujungnya yang berbentuk

kon. Sudut matanya ialah 0o hingga &0o. "ntuk menghasilkan lubang

benam supaya sesuai untuk skru benam atau ri;er.


95/184

1. $erudi 3elubang Senggat

%igunakan untuk membuat lubang senggat rata bagi

menempatkan skru alien.

3elicinkan permukaan bintik (spot ace*

3enyediakan tempat kedudukan nat , kepala pasak atau

lengkang. 4ajah n di ba'ah menunjukkan gerudi melubang senggat.

;ajah 4 ata gerudi

;ajah 4n Gerudi elubang senggat


96/184

BAB : ME(7N PELAR7K

.0 !enis Mesin Pelarik

3esin pelarik boleh dikelaskan kepada tiga kategori #

&. 3esin pelarik jentera

. 3esin pelarik pengeluaran

9. 3esin pelarik 6 dan 6.

1. Mesin Pelarik !entera

Pelarik jenis ini digunakan dalam kerja-kerja kejuruteraan am. +a boleh

dilengkapkan dengan aksesori tambahan untuk kerja-kerja khas seperti

melarik penirusan dan untuk kerja mencanai di mesin pelarik. Pelarik jentera

kecil yang boleh dipasang di atas bangku dikenali sebagai pelarik bangku.

Satu lagi jenis pelarik jentera yang digunakan untuk kerja-kerja jitu dikenali

sebagai pelarik jenis Tool-Room.

2. Mesin Pelarik Pengeluaran.

)erdapat empat jenis mesin pelarik pengeluaran #

a. Pelarik turret

b. Pelarik apstan

c. Pelarik automatik

d. Pelarik maksud khas.


97/184

6a8 Pelarik turret

3esin pelarik jenis ini digunakan dalam bengkel kejuruteraan

pengeluaran yang memerlukan banyak komponen yang sama bentuk

dan ukuran. /erbagai-bagai jenis alat pemotong boleh dipegang pada

satu alatan khas yang dipanggil turret. )urret ini boleh dipusingkan dan

mata alat yang sesuai itu diindeks untuk melakukan operasi tertentu.

+ni membolehkan kerja dilakukan dengan tidak terputus-putus untuk

memasang atau menanggalkan mata alat.

6%8 Pelarik -a)stan

3esin pelarik jenis ini hampir sama dengan mesin pelarik turret.

Perbe!aannya ialah alatan turret itu dipasang pada satu landasan

tambahan yang boleh bergerak bersendirian. Kelebihan-kelebihannya

yang lain ialah ulir boleh dipotong dengan menggunakan kepala acuan.

68 Pelarik aut'atik

3esin jenis ini boleh dikendalikan tanpa pengendali. Satu susunan

kerja yang lengkap boleh dilakukan dengan cara automatik. /iasanya

mesin jenis ini ada dua tiang mata alat. Satu tiang di hadapan paksi

benda kerja dan satu lagi di belakang paksi benda kerja. Pada mesin

separuh automatic, kerja memasuk dan mengeluarkan komponen

dilakukan oleh seorang pengendali.

6,8 Pelarik 'aksu, k$as

Pelarik jenis ini direkabentuk khas supaya boleh melakukan kerja-kerja

khas sahaja. Pada asasnya benda kerja itu akan berputar dan mata

alat digerakkan secara linear supaya pemotongan boleh dilakukan.

Pelarik jenis ini digunakan untuk melarik roda keretapi, melarik aksel

dan melarik menegak (turret menegak*.


98/184

. Pelarik N- ,an -N-.

3esin pelarik ini merupakan jenis mesin yang terbaru sekali. +a

menggunakan komputer yang boleh menjalankan operasi-operasi dengan

jitu dan ekonomi. Alatan turret bulat pada mesin jenis ini membolehkan

berbagai-bagai jenis mata alat itu dipasang dan dikendalikan. $ambar oto

a di ba'ah menunjukkan salah satu jenis mesin pelarik 6.

Gabar 7$t$ 5a esin pelarik )


99/184

.1 Ba$agian"%a$agian ,an


100/184

berat mempunyai landasan rata. ?andasan mesin pelarik dibuat dengan jitu

dan dikeraskan permukaannya supaya boleh menahan haus.

Alatan =a,a)an

/ahagian ini terletak di atas sebelah kiri landasan mesin pelarik. /ahagian ini

mengandungi takal atau rangkaian gear yang memutarkan spindal utama.

Alatan hadapan bergear lebih baik daripada alatan hadapan bertakal kerana

rangkaian kelajuan yang banyak akan diperoleh. Alatan hadapan bertakal

uma memperoleh 1 hingga 8 rangkaian kelajuan dan apabila terkena

minyak, takal akan tergelincir.

Alatan Belakang

/ahagian ini terletak di atas sebelah kanan landasan. /ahagian ini digunakan

untuk menahan komponen-komponen yang panjang dan tapaknya boleh

dikunci di atas panjang landasan keseluruhan. Alatan belakang terdiri

daripada dua bahagian utama. )apak di mesin supaya boleh duduk di atas

landasan dengan tepat. Pada badan alatan belakang terdapat satu spindal

yang memperoleh penirusan dalam pia'ai 3orse. $erudi, pelulas dan alat-

alat lain yang bertangkai tirus boleh dipasang pada spindal tersebut, lihat

rajah c di ba'ah menunjukkan alat-alat yang dipasang pada alatan belakang

mesin pelarik.

;ajah 5b Bentuk-bentuk landasan esin pelarik


101/184

Kereta

/ahagian ini terdiri daripada sela, kekesot lintang dan kekesot bergabung.

Selanya berbentuk huru 5 dan boleh bergerak di atas landasan. Apron dan

kekesot lintang dipasang pada sela. )iang mata alat dipasang pada kekesot

bergabung yang terletak di atas kekesot lintang. )apak kekesot bergabung

boleh dikilas untuk memotong penirusan yang pendek. Keseluruhan bahagian

kereta dan kekesot lintang boleh digerakkan secara automatic atau dengan

tangan. 5ujung kekesot lintang dan kekesot bergabung dilengkapkan dengan

relang yang ditanda dengan jitu supaya kedudukan mata alat boleh dilaraskan

dengan tepat.

Tiang Mata Alat

;ajah 5* ,lat-alat #ang b$leh dipasang pada alatan belakang

;ajah 5d Jenis-jenis tiang ata alat


102/184

7ungsi tiang mata alat ialah untuk memegang mata pemotong dengan

sempurna supaya pemotongan boleh dijalankan. )erdapat empat jenis tiang

mata alat, rajah d di atas menunjukkan jenis-jenis tiang mata alat.

6a8 Tiang 'ata alat A'erika

)iang mata alat jenis ini mudah dilaraskan dengan mata alat.


103/184

4ajah e di atas menunjukkan satu siri rangkaian gear yang bermula dengan

gear A yang dipasang pada hujung spindal utama alatan hadapan. $ear /dan $ear ialah gear kelongsong yang digunakan untuk menukar arah

putaran skru pemandu atau apron. $ear 7 dan $ digunakan untuk

menyambungkan gear penggerak % dan E dengan gear pengikut 5.

?ima komponen penting dalam pesa'at penghantar dapat dilihat dalam

gambar oto b di ba'ah, iaitu #

a. 4angkaian gear dari spindal utama ke kotak gear

b. Kotak gear

c. Skru pemandu

d. Aci penghantar

e. Apron

;ajah 5e pesa9at penghantar

Gabar 7$t$ 5b K$p$nen penting dala pesa9at penghantar


104/184

4angkaian gear dari spindal utama menyambungkan gear pengerak yang

dipasang pada sebelah kotak gear. %alam kotak gear terdapat beberapa

susunan gear yang boleh dipadankan supaya mencapai kadar

penghantaran yang tertentu. /iasanya, skru pemandu mempunyai benang

acme dan meliputi sepanjang landasan mesin. Skru pemandu digunakan

untuk memotong ulir skru pada mesin pelarik. Apabila skru pemandu yang

berputar itu dicengkam dengan nat belah dalam apron, kereta itu akan

bergerak mengikut jarak yang telah ditentukan dalam kotak gear.

.1.2 (ai5 Mesin Pelarik

Sai! mesin pelarik itu ditentukan dengan cara yang berikut, lihat rajah di

ba'ah.

1. =a+unan

5ayunan ialah garis pusat besar sekali yang boleh dilarik tanpa

mengenai landasan.

2. Pan#ang Lan,asan

Panjang landasan ialah ukuran linear panjang keseluruhan landasan

;ajah 57 !ai/ esin pelarik


105/184

. Tinggi Tetenga$

)inggi tetengah ialah jarak antara paksi mesin dan landasan mesin.

. !arak antara Tetenga$"tetenga$


106/184

. Piring permukaan

1. 3andrel

1. -uk Tiga Ra$ang

uk tiga rahang seperti rajah h di ba'ah digunakan untuk memegang

bahan-bahan yang bulat sahaja. 4ahang-rahang di cuk ini dikuasai

oleh gear tirus yang digerakkan oleh ulir tatal (scroll). %ua set rahangdibekalkan untuk setiap cuk kerana bentuk ulir tatal tidak

membolehkan rahang itu diterbalikkan. Apabila benda kerja dikunci di

dalam cuk ini, ketiga-tiga rahang akan bergerak sekata dan

memusatkan benda kerja.

2. -uk E')at Ra$ang

uk empat rahang, lihat rajah i di ba'ah boleh digunakan untuk

memegang benda yang bulat, persegi atau bentuk yang tidak sama

rupanya. Setiap rahang cuk ini bergerak bebas dan boleh juga

diterbalikkan. Pada muka cuk ini terdapat lengkung-lengkung sepusat

yang boleh digunakan sebagai panduan untuk memusatkan benda

kerja. uk empat rahang lebih kukuh dan komponen-komponen yang

telah dimesin terlebih a'al dahulu boleh dilaraskan kembali dengan

lebih jitu.

;ajah 5h )uk tiga rahang


107/184

. Antara Dua Tetenga$

Kebanyakan kerja melarik boleh dilakukan antara dua tetengah.

Kelebihan cara ini ialah benda kerja boleh ditanggalkan dan kemudian

diletakkan kembali tanpa pelarasan lagi. %engan cara ini juga

komponen-komponen yang panjang boleh dilarik dengan bantuan

sangga tetap atau sangga bergerak. )etengah yang dipasang di

spindal alatan hadapan dikenali sebagai tetenga$ $i,u) dan tetengah

yang dipasang pada spindal alatan belakang dikenali sebagai

tetenga$ 'ati. 4ajah j di ba'ah menunjukkan jenis-jenis tetengah

dan kegunaannya manakala rajah k menunjukkan jenis-jenis

pengapit benda kerja. Kejituan benda kerja yang dilarik antara dua

tetengah bergantung pada lubang gerudi pusat yang digerudi di kedua-

dua permukaan benda kerja itu. 4ajah l menunjukkan gerudi pusat,

manakal rajah m menunjukkan kedudukan tetengah pada lubang

gerudi pusat yang telah digerudi dengan betul dan salah.

;ajah 5i )uk epat rahang


108/184

;ajah 5j Jenis-jenis tetengah dan kegunaann#a


109/184

.2.2 Munung ()in,al Uta'a


110/184

.2. Mata alat

.2..1 Ba$an Mata alat

Pemilihan bahan mata alat amat penting untuk memesin satu-satu benda

kerja. 7aktor-aktor yang berikut mesti diberi perhatian apabila memilih bahan

mata alat.

&. /ahan mata alat mestilah lebih keras daripada bahan yang dilarik.

. Ekonomi dan tahan lama

9. /ersesuaian untuk jenis operasi yang dilakukan.

.2..2 !enis Mata Alat

Pemilihan mata alat yang tepat untuk satu-satu operasi yang akan dilakukan

oleh pengendali mesin amatlah penting. Penggunaan satu bentuk atau jenis

mata alat untuk melakukan semua jenis operasi tidak akan menghasilkan

kerja yang jitu, licin dan memuaskan. Pada peringkat a'al seorang pelatih

digalakkan menggunakan bentuk mata alat seperti yang ditunjukkan dalam

rajah o di ba'ah ini.

;ajah 5n Jenis-jenis un*ung spindal


111/184

4ajah p di ba'ah ini menunjukkan berbagai-bagai jenis bentuk mata alat

yang digunakan untuk operasi-operasi tertentu.

4ajah di ba'ah ini menunjukkan sudut-sudut penting yang terdapat pada

jenis mata alat melarik kasar. Sudut-sudut itu dicanai kepada mata alat

supaya larikan boleh dilakukan dengan sempurna.

;ajah 5$ Bentuk ata alat #ang digunakan pada peringkat latihan

;ajah 5p Jenis-jenis bentuk ata alat


112/184

1. (u,ut (a,ak Atas

Sudut ini curam seperti dalam rajah. /esarnya sudut sadak atas

bergantung pada jenis bahan yang dipotong.


113/184

.2.. !enis Pe'egang Mata Alat

3ata alat boleh dipegang dengan dua cara pada mesin pelarik. Satu cara

ialah mata alat itu terus dipegang pada tiang mata alat dan cara lain ialah

;ajah 5r Kesan kedudukan ata alat dan sudut-sudutn#a


114/184

mata alat itu dimasukkan ke dalam pemegang dan seterusnya pemegang itu

dipegang pada tiang mata alat. $ambar oto c di ba'ah menunjukkan tiga

jenis pemegang mata alat yang menggunakan cara kedua.

1. Pe'egang ;


115/184

Pemegang jenis ini direkabentuk supaya ia membolehkan mata alat

melarik, memotong hampir dengan alatan belakang. Pemegang ini

juga boleh digunakan untuk melarik dari kiri ke kanan.

Ketiga-tiga jenis pemegang yang berikut yang menggunakan cara

kedua mempunyai alur berbentuk persegi yang membolehkan mata

alat bersai! mm persegi hingga 0 mm dimasukkan kedalamnya.

Alur persegi itu mempunyai sudut &° hingga 0° dan ini memberikan

sudut sadak atas yang cukup pada mata alat keluli tahan lasak supaya

larikan boleh dilakukan dengan memuaskan.

. Pe'egang Kar%i,a

%ua jenis pemegang karbida ditunjukkan dalam gambar oto d di

ba'ah. Pemegang jenis ini dibuat dalam bentuk dan sai! yang

berlainan supaya dapat menampung tiap-tiap karbida yang ada dalam

pasaran.

4ajah s di ba'ah menunjukkan beraneka bentuk tip karbida.

Gabar 7$t$ 5d Peegang Karbida


116/184

*. Pe'egang Mata Alat Me'enggal

4ajah t di ba'ah menunjukkan tiga jenis pemegang yang digunakan

untuk memegang mata alat memenggal. 3ata alat itu diikat atau

dipegang pada pemegangnya dengan pengunci sesendal.

*. Pe'egang Mata Alat Menggerek

$ambar oto di ba'ah menunjukkan tiga jenis alat penggerek

lubang.


117/184

. Kela#uan ,an sua)an 'ata alat

..1 Kela#uan )e'tngan

Kelajuan pemotongan ialah kadar keluaran muka lilitan bahan yang diukur

dalam ukuran meter apabila pemotongan dibuat dalam satu minit. +a boleh

disebutkan, contohnya 90 meter untuk satu minit bermakna kelajuan spindal

diset pada satu kelajuan yang tertentu dengan panjang muka lilitan yang

dikeluarkan dalam masa seminit ialah 90 meter. >leh itu, kelajuan

pemotongan dinyatakan dalam meter per minit.

Kelajuan spindal disebut putaran per minit (PP3*, iaitu jumlah putaran yang

perlu dibuat oleh mata alat dalam masa satu minit. "ntuk setiap bahan yang

berbe!a, kelajuan pemotongannya juga berlainan, lihat jadual b di ba'ah.

/egitu juga, kelajuan pemotongan (KP* tidak sama dengan putaran per minit

(PP3*.

Gabar 7$t$ 57 Peegang ata alat engg$rek lubang

Jadual 5b Kelajuan pe$t$ngan eter@init bagi ata alat keluli tahan lasak


118/184


119/184

F &&


120/184

. /ahan mata alat yang digunakan, misalnya keluli berkarbon, keluli

tahan lasak, karbida terikat dan lain-lain lagi. 3ata alat yang diperbuat

daripada karbida terikat memerlukan kelajuan yang lebih tinggi.

9. $aris pusat yang dikehendaki

. %alam pemotongan

. Ketegapan mesin dan pemasangan benda kerja.

.. Dala' Pe'tngan Dan Ka,ar =antaran

...1 =antaran

5antaran ialah perubahan jarak yang dihasilkan oleh mata alat apabila benda

kerja berputar sekali. Kadar hantaran bergantung pada jenis larikan. 5antaran

cepat dicadangkan untuk larikan kasar dan hantaran perlahan untuk larikan

penyudahan.


121/184

...2 Dala' Pe'tngan

%alam pemotongan ialah jarak yang dimara oleh mata alat menuju ke paksi

benda kerja. "ntuk melarik sebuah silinder bergaris pusat 0 mm, jika dalam

pemotongannya ialah mm, hasil dari larikan tersebut akan mengurangkan

garis pusat tersebut sebanyak mm menjadi 1 mm. Pelarikan kasar dalam

pemotongan adalah lebih jika dibandingkan dengan pelarikan penyudahan./erapa banyak dalam pemotongan bergantung pada actor-aktor yang

berikut #

&. Keadaan mesin

.


122/184

Kedudukan mata alat mestilah tepat pada paksi mesin semasa melarik

penampang.


123/184

melarik selari, ukur kedua-dua hujung silinder.


124/184

mata alat yang telah dicanai pada sudut penirusan yang dikehendaki. Sudut-

sudut tirus buang segi biasanya ialah 90°, ° dan 10°. 3embuang segi

bertujuan supaya benda kerja kelihatan cantik dan hujungnya tidak akan

mencederakan tangan pengendali mesin.

..* Melarik Lura$

4ajah ab di ba'ah menunjukkan tiga jenis lurah yang boleh dilarik.

6a8 Lura$ %entuk )ersegi

?urah tersebut dilarik supaya ulir yang dipotong di atas bahu yang

berhampiran boleh disudahkan dengan kemas dan tepat.


125/184

6%8 Lura$ %entuk %ulat

3elarik lurah bentuk bulat bertujuan mengelakkan ketajaman yang

berlaku seperti di tepi lurah bentuk persegi. Selain itu, ia mempunyai

daya ketahanan yang lebih terhadap terikan berbanding dengan

melarik lurah-lurah yang lain.

68 Lura$ %entuk 9ee

?urah ini biasanya terdapat pada takal. /entuk ;ee mengurangkan

gelinciran yang mungkin berlaku semasa takal berputar.

../ Me'enggal

>perasi ini dilakukan dengan tujuan memenggal bahan-bahan berlebihan

daripada benda kerja. Selain itu mata alat ini juga boleh digunakan untuk

memotong lurah persegi dan membentuk bahu persegi. )erdapat tiga jenis

mata alat memenggal, lihat rajah ac di ba'ah.

3ata alat jenis pepejal yang ditempa dan jenis istime'a biasanya digunakan

untuk memenggal bahan-bahan yang bergaris pusat besar. 3ata alat jenis

mata tumpang digunakan apabila kedua-dua yang lain itu tidak diperolehi.

4ajah ad di ba'ah menunjukkan satu cara mata alat memenggal digunakan.

3ata alat memenggal mudah patah kerana ia nipis dan tekanan terhadapnya

;ajah 5a* Jenis ata alat eenggal


126/184

pun berat. Perlulah berhati-hati semasa menggunakan mata alat ini.


127/184

BAB * : ME(7N PENG7(AR

*.0 Pengenalan

3esin pengisar berbe!a daripada mesin-mesin lain dari segi penggunaan

mata alat dan cara memegang benda kerja.


128/184

. %engan menggunakan kepala pembahagi, permukaan yang berjarak

sama boleh dimesin, umpamanya bongkah segiempat sama,bongkah

segienam dan sebagainya. ?urah-lurah berjarak sama boleh juga

dipotong pada muka lilitan bar bulat atau permukaan berbentuk

silinder. ?urah-lurah ini termasuklah lurah lurus dan lurah heliks seperti

gear, tap, pelulas, gerudi, mata alat pengisar, dan aci gelugur.

. 3embuat kerja-kerja melubang.

"ntuk melakukan kerja-kerja yang disebutkan itu bergantung pada #

&.


129/184

6a8 Mesin Pengisar U


130/184

6%8 Mesin )engisar tegak

3esin pengisar tegak mempunyai spindal yang berkedudukan tegak

(seperti kedudukan spindal mesin gerudi*. iri-cirinya yang lain serupa

dengan mesin pengisar uuk, lihat rajah 1b di ba'ah. /egitu jugadengan kebanyakan alat tambah dan aksesorinya yang boleh bertukar

ganti.

;ajah (a esin pengisar u7uk

;ajah (b esin pengisar tegak


131/184

4ajah 1c di ba'ah pula menunjukkan mesin pengisar tegak jenis

turret, kepalanya boleh dikilas dan dijongketkan. +ni membolehkan

kerja-kerja mengisar bersudut atau melubang condong dapat dilakukan

dengan mudah. Satu daripada kelebihan mesin pengisar tegak ialah ia

dapat melakukan kerja-kerja melubang dengan jitu terutama dalam

menempatkan jarak pusat lubang.

3esin pengisar tegak biasanya menggunakan berbagai-bagai jenis

mata alat pengisar hujung. +ni akan diterangkan dalam bahagian lain

dalam bab ini.

2. Mesin Pengisar Pengeluaran

;ajah (* esin pengisar turret


132/184

7ungsi utama mesin pengisar pengeluaran ialah untuk menghasilkan

bahagian-bahagian atau komponen yang sepadan dengan kuantiti yang

banyak ataupun untuk membolehkan penduaan bahagian-bahagian dibuat

dengan pantas. 3esin jenis ini dilengkapkan dengan pergerakan

automatic dan separa automatic bagi memudahkan dan mempercepatkan

lagi pengendalian kerja. Sebagai tambahan kepada pemegang mata alat

dan benda kerja, alat tambah dan pesa'at khas, berbagai-bagai jenis

kelengkapan digunakan. Semua kelengkapan ini memudahkan kerja,

menjimatkan masa dan menghasilkan pengeluaran yang tinggi. Padamasa kini, kebanyakkan mesin pengeluaran dika'al oleh komputer

berangka yang dikenali sebagai 6 (omputer !umerical ontrol). ?ihat

gambar oto 1a di ba'ah #

)erdapat berbagai-bagai jenis mesin pengisar pengeluaran, antaranya

ialah jenis pengeluaran, jenis dupleks, jenis penyalin, jenis automatic

berunit dan jenis 6 dan 6. /agaimanapun jenis-jenis mesin

pengeluaran ini tidak dihuraikan dalam unit ini.


133/184

*.2 ungsi %a$agian )enting ,an aksesri

*.2.1 Ba$agian ,an ;erarm

ia terletak dibahagian teratas turus dan digunakan untuk

menyokong arbor. la boleh digerakkan kehadapan atau

kebelakang dimana ia diperlukan dan dikunci pada

folio amalan bengkel mesin

Documents