ESEI :

PERANAN GURU DALAM MEYEDIAKAN PENILAIAN BERASASKAN BUDAYA

1

KONSEP DAN PENILAIAN BERASASKAN BUDAYA.

BAGAIMANAKAH PERANAN GURU DALAM MEYEDIAKAN PENILAIAN BERASASKAN BUDAYA?

Kita semua sudah menerima hakikat bahawa kita hidup sebagai satu bangsa

Malaysia yang terdiri daripada pelbagai etnik yang mempunyai perbezaan bahasa dan

budaya. Tetapi dalam konteks seorang guru, adakah kita memberi perhatian terhadap

elemen kepelbagaian budaya dalam pembinaan item peperiksaan dan penilaian? Kita

telah banyak membincangkan suasana negara kita yang mempunyai pelbagai etnik dan

kepelbagaian ini adalah suatu yang unik dan Malaysia mempunyai keistimewaan

kerana mempunyai rakyatnya yang memiliki pelbagai budaya dan adat resam.

Sebagai seorang guru, kita haruslah sentiasa merenung dan menyelami setiap

tindakan kita dalam merancang penilaian untuk kelas yang terdiri daripada pelbagai

kumpulan etnik serta aspek-aspek yang perlu diambil kira semasa menyediakan ujian.

Guru juga perlu melaksanakan penilaian terhadap murid berasaskan budaya yang

sesuai dengan situasi di dalam kelas berkenaan. Untuk itu, amat penting bagi

seseorang guru itu untuk menguasai pengetahuan tentang penilaian berasaskan

budaya bagi mendepani cabaran murid yang datang dari pelbagai latar belakang etnik.

Konsep Penilaian Berasaskan Budaya

Menurut Noriati A. Rashid (2011), penilaian ialah suatu proses sistematik yang

bertujuan untuk memperoleh maklumat bagi membuat keputusan sesuatu tindakan

2

yang akan diambil kelak. Penilaian berasaskan budaya adalah suatu fokus baharu

dalam penilaian dan pentaksiran sekiranya kurikulum telah memasukkan elemen

budaya sebagai bahan dan kandungan dalam sesuatu subjek. Masanya telah tiba untuk

kita beralih kepada suatu bentuk penilaian yang berbeza apabila terdapat perubahan

dalam kandungan dan perlaksanaan kurikulum.

Apabila Malaysia menekankan kepentingan nilai memahami, menghargai, dan

menghormati budaya pelbagai etnik dalam kalangan rakyatnya, maka penilaian

berasaskan budaya adalah sesuatu yang perlu diberikan perhatian oleh golongan yang

terlibat secara langsung dalam sistem pendidikan negara. Banks dan Banks (2004)

mencadangkan lima fokus dalam merealisasikan pendidikan pelbagai budaya, iaitu:

Pendidikan kepelbagaian budaya boleh memberi tumpuan terhadap integrasi

kandungan apabila guru menggunakan input dan contoh kepelbagaian budaya untuk

menggambarkan konsep, prinsip generalisasi dan teori dalam sesuatu subjek atau

disiplin ilmu.

Proses pembinaan pengetahuan apabila guru membantu murid memahami,

menyiasat dan mengenalpasti bagaimana tanggapan budaya, kerangka rujukan (hal-hal

yang boleh dirujuk) serta perspektif mempengaruhi pembinaan sesuatu pengetahuan.

Amalan pedagogi yang bernilai apabila guru dapat menyesuaikan pengajarannya

untuk mendorong pembelajaran dan pencapaian akademik kepada seluruh muridnya

yang mempunyai pelbagai latar belakang yang mempengaruhi pelbagai gaya

pembelajaran mereka.

3

Proses mengurangkan prejudis dan sikap murid yang terkongkong dalam budaya

masing-masing melalui pendekatan dan sumber pengajaran guru.

Membina budaya sekolah dan struktur sosial yang menggalakkan murid pelbagai etnik

terlibat dalam setiap aspek kehidupan di sekolah.

Cadangan Bankers dan Bankers ini ada perkaitannya dengan pandangan Hall

(1959) yang berpendapat bahawa budaya merupakan satu set pola yang dialami oleh

individu-individu sebagai cara bertindak, merasa, dan melakukan sesuatu. Amat jelas

adalah pandangan Erickson (1997) di mana atribut penting budaya berkait dengan

pendidikan merupakan suatu yang eksplisit (seperti tabiat manusia) dan implisit (seperti

nilai, andaian dan kepercayaan).

Maka penilaian berasaskan budaya membawa maksud bahawa penilaian yang

dilaksanakan guru untuk mengumpul maklumat dalam membuat keputusan seharusnya

mengambil kira aspek kepelbagaian budaya murid.Tindakan ini sangat penting semasa

penyediaan dan pemilihan instrumen untuk memperoleh maklumat yang lebih tepat

supaya keputusan yang dibuat adalah sah dan boleh dipercayai.

Penilaian berasaskan budaya semakin penting dalam bidang pendidikan.

Pengumpulan data tentang pengetahuan dan kemahiran murid dengan menggunakan

alat atau teknik penilaian yang sesuai amat mustahak. Keesahan dalam keputusan

penilaian merupakan isu utama kerana keputusan-keputusan ini digunakan untuk

memaklumkan keputusan terhadap pembelajaran murid. Oleh itu, keputusan yang sah

dipengaruhi oleh pemilihan alat penilaian yang telah disahkan berasaskan sampel

4

populasi tertentu. Juga, jika sesuatu alat diterjemahkan, kepastian perlu dibuat terhadap

keesahan dan integriti dalam proses penterjemahan.

Tujuan Penilaian Berasaskan Budaya

Penilaian yang disediakan untuk pelajar daripada pelbagai budaya perlu

mengambil kira faktor pelajar seperti sejarah imigrasi atau perpindahan, status sosio-

ekonomi, latar belakang pelajar. Aspek-aspek ini akan akan membantu dalam

membekalkan maklumat kepada guru apabila memilih alat-alat penilaian yang sesuai

untuk proses penilaian. Untuk guru yang menyediakan penilaian, pentaksiran

berasaskan budaya memerlukan integrasi kepekaan dari segi sikap, pengetahuan,

kemahiran menyoal atau menemubual, strategi-strategi intervensi dan amalan-amalan

penilaian.

Penilaian ini bertujuan untuk menentukan teknik dan strategi penilaian yang

sesuai untuk memperoleh data mengenai pelajar. Fokus mengenai penilaian yang tidak

mendiskriminasikan sesiapa seharusnya dapat membuat keputusan tentang kemajuan

pelajar selain dapat mengenal pasti atau mengklasifikasikan pelajar. Di samping itu,

penilaian ini bertujuan untuk memberi maklum balas tentang kelemahan dan kekuatan

pengajaran-pembelajaran, seterusnya pembangunan program pendidikan. Secara

keseluruhannya, penilaian berasaskan budaya bertujuan untuk :

1) Mengumpul maklumat untuk kemajuan, diagnosis dan tindakan selanjutnya.

2) Menilai dengan menggunakan prosedur autentik dan alternatif.

5

3) Mengumpul maklumat sama ada ia mengambil kira faktor linguistik dan

kerelevanan budaya.

4) Memperoleh data tentang peluang pembelajaran untuk semua murid.

5) Mengurangkan biasdalam amalan-amalan penilaian tradisonal.

6) Menentukan keperluan bahasa yang sesuai untuk penilaian formal.

Prinsip- Prinsip Penilaian Berasaskan Budaya

Penilaian autentik berbandingkan penilaian tradisional iaitu ujian kertas dan pensil

didapati memberi peluang kepada semua murid pelbagai budaya untuk melibatkan diri

dalam aktiviti/tugasan penilaian berasaskan situasi sebenar.Ini amat relevan dan

bermakna kepada murid kerana mengkaitkan situasi sebenar dalam mata pelajaran.

Antara prinsip-prinsip yang perlu diambil kira oleh guru dalam penilaian berasaskan

budaya termasuk:

Penilaian harus berasaskan pemahaman tentang bagaimana murid belajar. Ia

harus memainkan peranan positif dalam membentuk pengalaman pembelajaran

murid.

Penilaian harus mengambil kira perbezaan individu murid dalam pembelajaran.

Ia harus berasaskan objektif–objektif dan membolehkan murid

mendemonstrasikan pencapaian hasil pembelajaran dalam pelbagai cara. Dalam

konteks ini, pengubahsuaian kandungan harus dilakukan dan kandungan

seharusnya melambangkan budaya murid, latar belakang murid, bahasa utama,

keluarga dan komuniti. Pengetahuan kandungan dan kemahiran perlu

6

diintegrasikan dan merentasi semua mata pelajaran sepanjang masa. Dalam hal

ini, tugasan/aktiviti terdiri daripada jenis koperatif, aktif dan berasaskan inkuiri.

Penilaian harus bercorak adil kepada semua murid. Amalan penilaian harus

merangkumi prinsip-prinsip inklusif dan menyokong ekuiti. Amalan-amalan ini

harus dapat memenuhi kepelbagaian sama ada secara individu atau kumpulan

murid. Adalah penting untuk menggunakan pelbagai bentuk penilaian. Juga,

bahasa inklusif perlu digunakan untuk mengelakkan bias dari segi gender,

perkauman, budaya atau bahasa.

Menurut Ahmad Subki Bin Miskon (2010), Penilaian terhadap nilai yang diamalkan

merupakan garis panduan, tindakan dan pola tingkah laku yang diingini dalam bilik

darjah. Nilai yang dipilih dan diamalkan dapat mencorakkan perkembangan tingkahlaku

yang baik dan menjamin keharmonian bilik darjah. Nilai mencakupi satu dimensi

tingkahlaku sosial yang luas dan boleh memberi kesan kepada hubungan suasana bilik

darjah, sikap dan tanggungjawab, dorongan kejayaan dan lain-lain.

Ciri-ciri Penting dalam Penilaian Berasaskan Budaya

Kita harus sedar bahawa guru yang paling berpengetahuan dalam kandungan

matapelajaran mungkin tidak begitu cekap dari segi mengenal pasti pengaruh-pengaruh

relevan budaya secara kontekstual, cekap dalam mengenal pasti strategi-strategi

pengajaran yang sesuai ataupun membina prosedur penilaian yang mesra

budaya.Pada awalnya, usaha membina alat penilaian dibuat secara kolaboratif, namun

guru di dalam bilik darjah perlu belajar bagaimana memodeli dan memurnikan alat-alat

7

ini jika ingin mewujudkan suasana pembelajaran yang amat berkualiti di dalam bilik

darjah.

Penilaian yang menyokong pembelajaran merupakan jenis-jenis penilaian

yang tersirat dalam kerangka kurikulum (Gordon,1996). Penilaian yang terangkum

dalam kurikulum secara formatif adalah penting untuk mencapai hasil pembelajaran

spesifik yang mana murid diberi pendedahan. Oleh yang demikian, alat-alat penilaian

direka bentuk untuk satu- satu pengajaran yang akan membekalkan maklumat untuk

membuat keputusan bilik darjah berkait dengan penempatan, diagnosis, pemantauan,

dan pencapaian murid. Penilaian yang terangkum dalam kurikulum dan aktiviti-aktiviti

pengajaran merupakan komponen yang berkait rapat untuk memudahcara

pembelajaran.

Penilaian yang terangkum dalam kurikulum berbeza dari segi format dan

gaya. Bentuk penilaian terdiri daripada jenis formal, tidak formal, ujian kertas dan pensil

atau aktiviti berasaskan prestasi/perlakuan. Dalam konteks penilaian mesra budaya,

penilaian formatif yang direka atau bina akan berkisar kepada konteks yang sama

seperti dalam pengajaran dan pembelajaran untuk mengumpul data bagi menilai

keberkesanan pengajaran.

MengIkut Gordon (1996), proses penilaian yang dilaksanakan perlu

menyokong pengalaman pembelajaran pelbagai, pelbagai konteks, dan item ujian lebih

“ process-sensitive”. Bentuk penilaian perlu distrukturkan untuk memberi sokongan

8

kepada aktiviti pengajaran dan terdiri daripada kepelbagaian dalam jenis item untuk

menilai objektif secara berkesan. Guru perlu berkebolehan memadankan kehendak

ujian dan aktiviti-aktiviti pengajaran demi meningkatkan kerelevanan kurikulum dan

menghasilkan maklumat yang tepat. Bentuk format penilaian gabungan antara pelbagai

jenis item dapat mengukur kemahiran- kemahiran pemprosesan kognitif yang berlainan

dan ini dikatakan dapat menunjukkan pelbagai tahap atau jenis pembelajaran.

Tambahan pula, beberapa objektif atau komponen pengajaran dan pembelajaran boleh

diukur dengan menggunakan pelbagai format item yang berbeza untuk memperoleh

maklumat yang dapat menilai pencapaian murid. Aspek penting yang perlu diambil kira

semasa membina ujian bilik darjah termasuk bahasa yang digunakan dan jenis item

ujian.

Salah satu ciri penting yang boleh mempengaruhi prestasi murid ialah bahasa

yang digunakan dalam penilaian prestasi seperti sains. Perkataan mempengaruhi cara

murid bertindak balas terhadap tugasan. Jika sesorang tidak dapat memahami satu

perkataan atau dia memahami perkataan tersebut pada perspektif lain kerana latar

belakang budaya dan linguistik, prestasinya mungkin tidak membawa makna yang

tepat.

Oleh kerana bahasa begitu penting dalam sesetengah alat penilaian, guru yang

mengadaptasi ujian dari populasi normal untuk kegunaan kumpulan pelbagai budaya

atau linguistik akan gagal menghasilkan penilaian yang adil serta boleh dibuat

perbandingan.

9

Dalam bilik darjah yang mesra budaya, guru perlu menggunakan penilaian

berterusan dan sistematik untuk menilai kebolehan, minat, sikap dan kemahiran sosial

murid. Maklumat yang dikumpul akan menyediakan asas untuk membuat keputusan

pengajaran dan memberi pengertian kepada apa yang perlu diajar dan bagaimana

hendak mengajar. Tambahan pula, terdapat tekanan terhadap penglibatan murid dalam

proses penilaian. Apabila murid diberi peluang untuk melibatkan diri dalam penilaian,

mereka boleh membuat refleksi terhadap kemajuan mereka dan memberi pemahaman

baru yang tidak dapat diberi oleh orang dewasa. Contoh-contoh penilaian mesra

budaya merangkumi yang berikut:

Pemerhatian Harian Tingkah Laku Pembelajaran Dan Sosial Murid Dalam Situasi

Bilik Darjah

Pemerhatian boleh dibuat melalui senarai semak, catatan, atau kad fail untuk

membolehkan guru merumuskan pemerhatian tingkah laku murid secara yang tekal dan

bermakna. Sebagai contoh, guru boleh gunakan senarai nama kelas merupakan cara

mudah untuk merekodkan pemerhatian harian. Guru boleh mewujudkan lajur untuk

mengenal pasti projek, aktiviti atau tingkah laku yang ingin diperhatikan.

Penilaian Portfolio

Murid dan guru boleh memilih sampel tugasan yang menggambarkan kepelbagaian

keperluan dan kebolehan murid untuk dinilai. Guru, murid dan ahli-ahli keluarga boleh

10

membuat refleksi terhadap apa yang murid telah laksanakan, tahap kebolehan mereka

dan bidang manakah yang perlu ditambah baik.

Penulisan Jurnal

Melalui penulisan jurnal, ia dapat memberi peluang kepada murid berkongsi

pemahaman peribadi mengenai perkara seperti sastera dalam pelbagai konteks budaya

untuk memaklum, memperjelas dan menerangkan tentang masyarakat majmuk.

Contohnya, guru boleh menilai tentang jurnal pembelajaran di mana murid mencatat

kaitan peribadi dengan watak-watak dalam sastera yang mereka baca. Mereka boleh

membina pengertian terhadap watak dan ini memberi mereka kebebasan untuk menulis

tentang watak dan berkongsi dengan rakan.

Projek

Projek memberi peluang murid menyumbang idea mengikut kebolehan mereka. Projek

sebegini baik untuk murid dari pelbagai budaya dan berbeza secara individu kerana

mereka melakukan tugasan mengikut masa dan tahap kesediaan mereka.Mereka boleh

meneroka topik yang diminati berasaskan bacaan topik pelbagai budaya. Mereka boleh

pilih menulis laporan atau menyediakan satu persembahan lisan atau mencipta lukisan

untuk menggambarkan konsep utama terselindung dalam topik mereka. Salah satu

contoh projek termasuk rekacipta artifak yang mewakili patung kumpulan etnik dan

murid boleh menulis cerita atau puisi tentang artifak untuk tujuan penilaian projek.

11

Ujian Buatan Guru Yang Berkait Rapat Dengan Program Pengajaran

Perhatian utama harus diberi kepada gaya kognitif dan kemahiran akademik semua

murid. Contohnya, guru boleh mereka bentuk ujian dengan menggubal item soalan

sesuai untuk menilai pengetahuan atau prestasi murid dalam bidang kandungan

tertentu dalam kurikulum yang mesra budaya. Dalam lain perkataan, ujian harus ”

culturally loaded” dengan mengambil kira budaya semua kumpulan murid. Bahasa yang

digunakan harus difahami semua dan tidak bias kepada kumpulan murid yang dominan.

Arahan ujian perlu mengambil kira asas budaya dan faktor linguistik sedia ada murid

dan murid perlu merasai bahawa bahasa dan budayanya adalah aset bukan liabiliti

dalam penilaian.

Penilaian Kendiri Murid

Murid boleh memberi tindak balas kepada soalan mengenai pembelajaran mereka

secara berkala dalam konferens guru/murid.Portfolio boleh digunakan semasa

konferens.Sebagai contoh, murid ditunjukkan kerja/ tugasan mereka, membincang hasil

kerja dengan guru dan menilai kemajuan sendiri.

Penilaian Kendiri Guru

Penilaian kendiri merupakan bahagian penting keberkesanan pengajaran guru. Guru

perlu menyoal diri sendiri tentang pilihan mengenai tingkah laku dan strategi-strategi

pengajaran, keberkesanan dan kerelevanan budaya dalam pelajaran mereka serta

reaksi dan tindak balas mereka terhadap kepelbagaian budaya dalam bilik darjah

12

mereka yang boleh menyumbang kepada perkembangan berterusan dalam pengajaran

dan pembelajaran serta penilaian.

13

SLAID

PEMBENTANGAN

14