7/29/2019 KKBI-EDU 3106

1/29

1.0. Pendahuluan

Malaysia merupakan sebuah negara yang unik kerana terdiri daripada pelbagai

kaum, etnik dan budaya. Setelah lebih setengah abad merdeka, Malaysia telah berjaya

keluar daripada kepompong kumpulan negara mundur menjadi sebuah negara yang

pesat membangun. Di Malaysia, terdapat banyak kaum dan etnik yang berbeza-beza

seperti etnik Melayu, Cina, India, Iban, Kadazan, Dusun dan sebagainya. Setiap kaum

dan etnik yang terdapat di Malaysia hidup dalam keadaan yang harmoni dan

mengamalkan budaya dan cara hidup tersendiri.

Istilah etnik berasal daripada perkataan Yunani iaitu ethnos yang bermakna

orang. Satu kumpulan etnik ditafsirkan secara sosial atas dasar ciri-ciri budayanya.

Etnisiti ialah rasa kekitaan sesuatu kumpulan etnik tertentu. Ini bererti wujudnya satu

kebudayaan atau sub-budaya yang jelas di mana anggotanya merasa disatukan

dengan satu sejarah, nilai, sikap dan tingkahlaku yang sama.

Dari segi bahasa, etnik boleh didefinisikan sebagai kaum atau bangsa dan dari

segi istilah pula etnik boleh didefinisikan sebagai kelompok manusia yang ditentukan

melalui perbezaan ciri-ciri budaya seperti adat resam, pakaian, bahasa, kegiatan

ekonomi dan sebagainya.

Menurut Kamus Dewan Edisi Ketiga, etnik ialah berkenaan bangsa manusia dan

ia juga tidak memaksa perubahan terhadap kepercayaan agama atau membuang

unsur. Penggunaan istilah ras dan etnik sering kali digunakan secara berulangan

walaupun ia membawa makna yang berbeza. Di Malaysia, kedua-dua istilah ras dan

etnik sering kali dicampuradukkan dan digunakan secara bertukar-tukar sehingga

maknanya menjadi lebih kurang sama. Orang Melayu, Cina dan India sepatutnya

dikenali sebagai etnik juga dipanggil ras dalam kehidupan seharian.

1

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

2/29

Etnik dalam sesebuah kaum adalah berbeza dari aspek ciri-ciri budaya seperti

adat resam, pola keluarga, pakaian, pandangan mengenai kecantikan, orientasi politik,

kegiatan ekonomi dan hibuuran. Di Malaysia, orang Melayu, Cina, India, Kadazan,

Melanau, dan pelbagai lagi boleh dianggap sebagai etnik. Etnik secara dasarnya

bersikap etnosentrik iaitu menganggap ciri-ciri budayanya sebagai wajar, betul dan

lebih utama daripada budaya etnik lain yang dipandang rendah dan ganjil, berada

ditahap rendah atau tidak bermoral.

Kesimpulannya, kepelbagaian etnik di Malaysia menjadikan Malaysia sebuah

negara yang unik berbanding negara-negara yang lain. Masyarakat di Malaysia

terutama bakal pendidik perlu memahami dan mengetahui selok-belok budaya yang

terdapat di negara kita supaya akan terus kekal dan harmoni sebagai sebuah negara

yang mempunyai identiti nasional dan jati diri sebagai sebuah negara bangsa Malaysia.

2

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

3/29

2.0. Pengenalan Kadazandusun

Kadazan atau Dusun merupakan kumpulan etnik (bumiputera) yang terbesar di

Negeri Sabah. Masyarakat ini merupakan golongan petani, tetapi dengan

perkembangan sosio- ekonomi yang dicapai oleh negara Malaysia sekarang,

masyarakatini beransur-ansurberalih ke bidang perkhidmatan, perniagaan dan

pertanian moden.

Sebelum Sabah merdeka melalui Malaysia, masyarakat Kadazan/Dusun dikenali

sebagai Dusun, iaitu nama yang diberi oleh orang luar kepada mereka. Setelah

mencapai kemerdekaan, mereka menggunakan nama "Kadazan" secara rasmi sebagai

identiti mereka. Tetapi, oleh 'kerana masih terdapat etnik dari pedalaman yang

berpendirian mendukung identiti "Dusun", istilah "Kadazan"dan "Dusun"dipersatukan

menjadi "Kadazandusun" untuk memupuk dan menyatupadukan semangat "kesatuan"

dalam kalangan mereka.

Banci pada tahun 1991 menunjukkan bahawa dari jumlah 1,8 juta orang

penduduk Sabah, terdapat 372 089 orang Kadazandusun. Anggaran jumlah penduduk

3

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

4/29

Kadazandusun pada tahun1994 bertambah menjadi 433,600 orang, yang mana ianya

terbahagi dalam dua kumpulan etnik iaitu Kadazan/Dusun dan Murut. Sebilangan besar

dari mereka terdapat di daerah Penampang, Putatan, Kawang, Papar, Kimanis,

Bongawan, Beaufort, Kuala penyu, Tuaran, Tamparuli, Kota Belud, Kota Marudu,

Kudat. Pitas, Labuk Sugut, Paitan, Telupid, Ranau, Tambunan, Keningau, Tenom,

Sook, Pensiangan dan Ulu Kinabatangan.

Menurut Persatuan Kebudayaan Kadazandusun Sabah (KDCA) dan di dalam

perlembagaannya, Kadazandusun merujuk kepada empatpuluh etnik seperti berikut:

Bonggi,Lingkabau,Nabai,Tatana,Bundu,Liwan,Paitan,Tangara,Dumpas, Lobu, Pingas,

Tidong, Gana, Lotud, Rumanau, Tindal, Garo,L undayo, Rungus, Tobilung,Iban,

Makiang,Sinobu,Tolinting,Kadayan,Malapi,Sinorupu,Tombonuo,Kimaragang,Mangkaa

Sonsogon,Tuhawon,Kolobuan, Minokok,Sukang,Tutung,Kuijau, Murut, Sungai dan

Bisaya. Kesemua etnik ini mempercayai bahawa mereka berasal dari Nunuk

Ragang,iaitu satu petempatan awal Kadazan/dusun yang terletak di Kawasan

perkampungan Tompios dalam daerah Ranau.

Sesungguhnya, kaum Kadazandusun ini memiliki banyak budaya yang boleh

diwarisi contohnya dari segi asal-usul, lagenda dan perkembangan suku kaum

Kadazandusun, bahasa, pakaian tradisional, muzik berunsurkan tradisional, corak

kehidupan masyarakatnya, tarian tradisional dan kemuncak bagi pemartabatan warisan

budaya Kadazandusun ialah Perayaan Pesta Kaamatan yang diadakan pada setiap

tahun.

Dalam aspek asal-usul, lagenda dan perkembangan suku kaum Kadazandusun

menjelaskan tentang kelahiran kaum Kadazand/usun dan lagenda kelahiran kaum ini

bermula dari "Nunuk Ragang" sehinggalah kepada perkembangan dan penyebaran

suku kaum ini ke seluruh pelusuk negeri Sabah yang telah banyak mempengaruhi sosio

4

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

5/29

budaya mereka mengikut tempat yang baru, contohnya dari aspek bahasa dan corak

kehidupan mereka. Mengikut statistik, terdapat lebih kurang 40 etnik yang terdapat

dalam suku kaum Kadazandusun.

Kesimpulannya, masyarakat Sabah mempunyai pelbagai etnik yang unik dan

Kadazandusun merupakan salah satu etnik yang terbesar di Sabah. Kepelbagaian etnik

ini membolehkan kita mengenali budaya sesebuah kaum serta dapat membantu kita

untuk mengkaji mengenai cara hidup seharian etnik tersebut dengan lebih mendalam.

2.1. Struktur Masyarakat/kelas sosial

Struktur merupakan istilah yang berasal daripada bahasa Latin iaitu structum

yang membawa maksud menyusun. Oleh itu, struktur sosial membawa maksud

susunan dalam masyarakat. Struktur sosial merupakan susunan daripada unsur-unsur

sosial yang menjadi perkara asas dalam sesebuah masyarakat iaitu kelompok, kelas

sosial, nilai dan norma sosial, serta lembaga sosial. Struktur sosial juga merupakan

sebuah ruang abstrak dalam masyarakat.

5

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

6/29

Selain itu, struktur sosial juga merupakan susunan ekonomik atau kebudayaan

kumpulan-kumpulan sosial. Di Malaysia, setiap bangsa mempunyai struktur masyarakat

yang berbeza mengikut perbezaan bangsa.

Terdapat dua cara untuk menganalisis struktur sosial iaitu:

2.1.1. Melalui keturunan atau kasta, tingkat pendidikan, kekayaan dan usia.

Pembahagian ini dinamakan sebagai stratifikasi sosial iaitu perbezaan

tahap. Dalam konteks negara kita, struktur sosial ini dapat dilihat pada

tatatingkat pendidikan, kekayaan dan usia.

2.1.2. Suku bangsa, ras, golongan atau kelompok, jenis keluarga, agama dan

sebagainya dan pembahagian ini dinamakan perbezaan sosial

(perbezaan fungsi dan adat)

Status, kedudukan individu atau kelompok dalam struktur sosial tidak bersifat

statik sehingga berlaku perubahan. Perubahan posisi dalam struktur dalam struktur

sosial yang dialami oleh individu atau sesebuah kelompok dikenali sebagai mobiliti

sosial. Selain itu, terdapat juga kriteria sosial dalam masyarakat yang meliputi aspek

pendidikan, profesion atau pekerjaan serta keturunan dalam kasta dan kriteria ini

adalah berbeza mengikut etnik yang terdapat di Malaysia.

Di Sabah, terdapat pelbagai jenis etnik. Dusun merupakan salah satu etnik yang

terdapat di Sabah. Dusun/Kadazan merupakan etnik utama yang terbesar di negeri

Sabah. Secara umumnya, ianya merupakan koleksi kelompok etnik yang bertutur dalam

6

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

7/29

bahasa dan dialek yang hampir sama. Begitu juga dari segi budaya kepercayaan

tradisi. Di dalam Dusun/Kadazan sendiri terdapat sekurang-kurangnya 10 bahasa yang

mempunyai lebih dari 30 jenis dialek

Kaum Kadazan-Dusun merupakan nama kaum bumiputera asli yang terbesar di

Sabah dan berasal daripada Indo-China. Kaum etnik ini menggunakan pelbagai bahasa

dan dialek dengan pelbagai kebudayaan dan adat resam tradisional. Terdapat 27 suku

kaum di dalamnya. Antaranya ialah Dusun Liwan, Dusun Tindal, Dusun Pahu, Dusun

Lotud, Bagahak, Dusun Labuk, Dusun Kimaragang, Tagahas, Tangara, Dusun,

Rungus, Orang Sungai, Kuijau, Tambanuo, dan sebagainya.

Kadazan Dusun membentuk 30 peratus populasi Sabah yang terdiri daripada dua

kaum, Kadazan dan Dusun digabungkan bersama kerana berkongsi bahasa dan

budaya yang serupa. Bagaimanapun, bezanya etnik Kadazan tinggal di kawasan

lembah dan secara tradisi terlibat dalam penanaman padi, sementara etnik Dusun

tinggal di kawasan pergunungan di pedalaman Sabah.

Kumpulan etnik yang terbesar adalah suku kaum Dusun yang merupakan satu

pertiga dari penduduk Sabah. Suku kaum Dusun yang tinggal di pantai barat seperti

Penampang, Papar, Tuaran, Kiulu, Tamparuli, Tenghilan, Kota Belud dan juga di

lembah bukit di Ranau, Tambunan, dan Keningau adalah petani tradisi yang menanam

padi sawah dan huma. Sesetengah dari mereka memburu serta menangkap ikan

sungai. Mereka kebanyakan bertempat di sekelilingi kawasan lembah pantai barat dan

kawasan pendalaman.

7

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

8/29

Lazimnya masyarakat daripada subetnik yang disebut di atas adalah berasal

(mendiami) daripada kawasan-kawasan (daerah) tertentu umpamanya Kimaragang di

daerah Kota Marudu, Lotud di daerah Tuaran, Orang Sungai di daerah Kinabatangan,

Sugut, Paitan dan Pitas. Bagi Orang Sungai yang tinggal di daerah Pitas, mereka

menganut agama Islam manakala daerah-daerah lain seperti Kinabatangan Orang

Sungai turut menganut agama-agama lain. Masyarakat Lotud (Suang Lotud) turut

mendiami kawasan Pantai Barat Selatan negeri Sabah terutamanya Tuaran, Tamparuli,

Telipok dan dan sedikit di Kota Belud (Tampasuk).

Mereka hidup secara kolektif dengan mendiami rumah panjang yang

mengumpulkan beberapa keluarga, iaitu antara 150 - 200 orang. Walau bagaimanapun,

pada masa kini, rumah panjang jarang dilihat dalam etnik ini. Kebanyakannya telah

mengalami pembangunan fizikal dan mental. Istilah Kadazan-Dusun ini wujud dari hasil

penggabungan etnik Kadazan Dusun serta beberapa etnik kecil lain. Penggabungan ini

adalah akibat pertelingkahan politik. Walau bagaimanapun, perbezaan antara kaum

Kadazan dan Dusun tidaklah begitu berbeza dan kasar.Beza antara bahasa Kadazan

dan Dusun ialah seperti bahasa Malaysia dan bahasa Indonesia.

Kesimpulannya, masyarakat etnik dusun ini hidup dalam kelompok masing-

masing. Kebanyakan etnik dusun ini tinggal di kawasan pergunungan di Sabah

berbanding etnik yang lain. Mereka mengamalkan cara hidup bertani dan menangkap

ikan.

8

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

9/29

2.2. Kepercayaan

Secara umumnya, kepercayaan bermaksud akuan akan benarnya terhadap

sesuatu perkara. Biasanya, seseorang yang menaruh kepercayaan ke atas sesuatu

pekara itu akan disertai oleh perasaan 'pasti' atau kepastian terhadap pekara yang

berkenaan. Kepercayaan juga dapat didefinisikan sebagai satu keyakinan

terhadap Tuhan, roh, perkara ghaib, atau suci yang mengakibatkan penyembahan.

Kepercayaan dalam konteks psikologi adalah bermaksud suatu keadaan jiwa

yang berkaitan dengan sikap berkedudukan-memihak (propositional attitude). Manakala

dalam konteks agama pula, kepercayaan adalah sebahagian daripada batu asas

pembangunan moral dan dikenali sebagai aqidah ataupun iman.

Walau bagaimanapun, kepercayaan itu dikatakan berkaitan dengan sikapberkedudukan-memihak, kerana melibatkan penekanan, penuntutan, dan jangkaan

daripada seorang individu mengenai kebenaran sesuatu. Kebenaran yang dituntut itu

mungkin sahih, dan mungkin palsu secara objektif, tetapi bagi individu yang berkenaan

ia adalah sahih.

Bagi etnik di Malaysia, kepercayaan adalah berbeza-beza. Bagi masyarakat

Dusun di Sabah mereka mengamalkan kepercayaan animisme iaitu sebelum

kedatangan agama Kristian dan agama Islam. Kepercayaan ini diwarisi berasaskan

fahaman dan adat "pagan" kaum. Bagi masyarakat Dusun, Kinorohingan adalah satu-

satunya Tuhan mereka yang bersemayam di dunia lain. Mengikut kepercayaan kaum

kadazandusun juga, Kinorohingan merupakan tuhan di mana mereka meminta sesuatu

9

http://ms.wikipedia.org/wiki/Tuhanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Rohhttp://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Perkara_ghaib&action=edit&redlink=1http://ms.wikipedia.org/wiki/Psikologihttp://ms.wikipedia.org/wiki/Tuhanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Rohhttp://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Perkara_ghaib&action=edit&redlink=1http://ms.wikipedia.org/wiki/Psikologi

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

10/29

seperti keselamatan dan perlindungan dari sebarang penyakit. Kinorohingan juga dapat

menghalang pengaruh kuasa ghaib seperti "Roogon" atau syaitan. Masyarakat

kadazandusun mempercayai bahawa roh orang mati akan pergi ke Gunung Kinabalu

dan apabila tiba masanya roh itu akan pergi ke syurga atau neraka.

Di samping itu, setiap tahun selepas menuai padi, masyarakat dusun

mengadakan upacara "Magavau" iaitu upacara kesyukuran bagi menghormati

semangat padi. Upacara ini dijalankan oleh "Bobohizan" atau ketua bomoh dengan

membaca mentera.. Walau bagaimanapun, pada masa kini, kebanyakan masyarakat

Kadazandusun adalah penganut agama Kristian dan sebahagian daripada mereka juga

beragama Islam.

Secara tuntasnya, setiap masyarakat mempunyai kepercayaan masing-masing

dan masyarakat Dusun di Sabah juga mempunyai kepercayaan atau pegangan mereka

sendiri. Setiap kepercayaan atau pegangan dalam sesebuah etnik atau masyarakat

adalah bermula sejak turun-temurun dan pendedahan mengenai kepercayaan masing-masing kepada etnik lain dapat mengelakkan berlakunya sebarang salah faham

terutamanya dalam kalangan pelajar di sekolah.

10

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

11/29

2.3. Bahasa

Bahasa ialah satu wahana perhubungan dan komunikasi antara manusia.

Sebagai keperluan sosial, bahasa adalah alat penting untuk menyampai maksud, ia

juga sistem lambang pertuturan yang arbitrari yang digunakan manusia sebagai alat

untuk berhubung manakala dialek ialah satu variasi bahasa yang ditentukan mengikut

wilayah dan ditutur bergantung kepada tempat seseorang itu dilahirkan (S.Nathesan,

1995). Menurut Dr. Jacqueline Pugh-Kitingan (1987), keluarga Dusun menggunakan

empat belas bahasa pertuturan.

Antara bahasa Dusun ialah Liwan, Tagas, Dusun Tambunan, Tuhauwon dan

Kuruyou. Bahasa Dusun Liwan tertumpu di daerah RanauBahasa merupakan salah

satu Dari aspek bahasa, perbezaan loghat, sebutan dan ejaan banyak dipengaruhi

mengikut etnik tertentu. Contohnya, sebutan dan ejaan suku kaum Kadazandusun dari

satu daerah dengan daerah lain di negeri sabah adalah berlainan tetapi masih

11

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

12/29

membawa erti dan makna yang sama. Bahasa Dusun hampir menyerupai bahasa

Kadazan tetapi terdapat sedikit perbezaan terutamanya dari segi ejaan dan sebutan.

Contohnya "sembilan" yang disebut "siam" dalam bahasa Dusun dan "sizam" dalam

bahasa Kadazan.

Walau bagaimanapun, terdapat juga perkataan yang berbeza tetapi maksud

yang sama contohnya "dimana" yang disebut "hinonggo" dalam bahasa dusun dan

"hinombo" dalam bahasa Kadazan atau "rumah" yang disebut "walai" dalam bahasa

Dusun dan "hamin" dalam bahasa Kadazan. Walaupun kedua-dua bahasa ini berbeza

tetapi kebanyakan suku kaum Dusun/Kadazan menggunakan kedua-dua bahasa ini

dalam perbualan seharian.

2.4. Adat Resam

Adat resam merupakan peraturan yang sudah diamalkan sejak turun-temurun

lagi dalam sesebuah masyarakat sehinga menjadi hokum dan peraturan yang harus

dipatuhi. Adat resam juga menjadi kebiasaan yang diwarisi dalam sesebuah

masyarakat dan kepentingannya dalam sesebuah etnik tidka dapat dinafikan lagi. Adat

merangkumi keseluruhan aspek kelahiran, perkahwinan sehingga kematian dalam

hidup semua masyarakat di Malaysia.

Kaum Dusun di Sabah mempunyai banyak amalan adat resam dan tradisi yang

diwarisi berasaskan fahaman dan agama adat "Pagan" kaum Dusun. Prof. Madya Abu

12

http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Kadazanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Kadazanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Kadazanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Kadazan

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

13/29

Hassan Sham (1987) melaporkan Prof. Dr. Mohd. Taib Osman menyatakan tradisi ialah

suatu yang diwarisi daripada nenek moyang.

Antara ciri-ciri fahaman tradisi masyarakat Dusun yang dianggap baik ialah kaum

ini mempercayai adanya alam ghaib seperti Tuhan dan setiap perbuatan mempunyai

balasan baik buruknya. Bagi masyarakat Dusun, Tuhan ialah "Kinorohingan" dan

mempunyai kuasa tertinggi dari segala sesuatu. Tuhan tempat mereka

mengkomunikasi atau meminta sesuatu khususnya kesihatan, keselamatan dan

meminta perlindungan daripada sebarang penyakit serta kinorohingan dapat

menghalang pengaruh kuasa ghaib seperti syaitan atau "Roogon" dalam bahasa

Dusun. Ini jelas terbukti dalam upacara-upacara masyarakat Dusun, contohnya apabila

membuka tanah baru untuk pertanian, membina rumah dan masuk rumah baru,

mengubati orang sakit, upacara memulakan menuai padi dan sebagainya, semuanya

dimulai dengan mentera dan pemujaan kepada Kinorohingan.

Menurut Ismaily Bungsu(1988) kepercayaan kaum Dusun atau Kadazan tentang

kinorohingan ialah kinorohingan bersemayam di luar sebagai Tuhan dan dikaitkan

dengan beberapa lagenda khususnya hal-hal berkaitan dengan mentera pemujaan.

2.4.1. Perkahwinan

Dalam konteksi komunikasi, ibu bapa bertanggungjawab memilih bakal isteri

anak lelakinya. Setelah peminangan diterima oleh pihak keluarga perempuan, majlis

perkahwinan akan dilakukan pada masa yang dipersetujui oleh kedua-dua pihak dan

lazimnya dilakukan pada waktu malam di rumah pengantin perempuan. Pada malam

pertama si suami harus bermalam di rumah keluarga isterinya dan kemudiannya

pasangan pengentin ini akan diarak ke rumah keluarga lelaki dan perempuan selama

13

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

14/29

tiga kali berturut-turut. Sebelum pengantin dibenarkan masuk ke dalam rumah, pihak

tuan rumah keluarga lelaki atau perempuan menyanyi atau "Selakohan Sinding" dan

dibalas oleh rombongan. Selakohan sinding ini bertujuan menyambut kedatangan

rombongan pengantin baru tetapi diluahkan dalam bentuk nyanyian.

2.4.2. Mendiri dan Masuk Rumah Baru

Mendirikan dan masuk rumah baru hendaklah dimulai dengan upacara

"Tumedek" atau menanda. Upacara ini hendaklah dilakukan pada hari-hari penting bagi

masyarakat Dusun yang dipanggil "Tadau Rampagas, Tanob, Selimpunan do kesilau,

Selimpunaan Tadau Daat, Selimpunaan Tulan Daat, Kepuposan Tulan Daat dan

Selimpunan Tulan Kelimo". Begitu juga dengan masuk rumah baru harus pada hari-hari

yang terpilih dan diiringi dengan upacara sembahyang doa atau Megembawon /

Mengendi. Upacara ini dilakukan oleh golongan tua yang mahir untuk mengendi.

Lazimnya golongan perempuan yang melakukan upacaramegendidan bukan daripada

golongan lelaki.

2.4.3. Hari Keluarga atau "Meginakan"

Masyarakat Dusun mempunyai upacara perpaduan keluarga yang

dipanggil meginakan. Semua ahli kelurga dijemput dan satu upacara

14

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

15/29

menyembahyangkan arak Gampian Kinomolyang diketuai oleh mereka yang

mahirmegendiserta dijalankan pada waktu malam. Setelah selesai upacara tersebut,

mereka mengambil bambu atau "Telutuk" untuk dipukul "Tontongon" bagi

mengeluarkan bunyi. Menurut kepercayaan mereka memukul bambu bertujuan

memperbaiki dunia. Hari keluarga ini dihadiri semua ahli keluarga dan masyarakat

kampung selama 7 hari berturut-turut.

2.4.4. Ketian

Ketian ialah seorang lelaki yang menyebabkan seorang perempuan

mengandung tanpa sebab perkahwinan yang sah. Natijahnya lelaki dicaci dan

dikehendaki membayar denda atau sogitberupa babi atau kerbau. Tujuannya

menyejukkan panas dalam ahli keluarga dan masyarakat kampung serta memberitahu

masyarakat kampung bahawa pesalah telah dihukum setimpal dengan kesalahannya.

2.4.5. Mencuri atau "Manakau"

Pencuri dapat dikenal pasti dengan bantuan bomoh yang mahir melalui upacara

"mengintutun". Alat-alat yang digunakan semasa mengintutun ialah telur ayam atau

cermin. Semasa mengintutun, beberapa ahli keluarga dan masyarakat kampung datang

sama-sama menyaksikan upacara mengintutun. Biasanya, bomoh akan memberitahu

siapa yang mencuri dan biasanya tuduhan bomoh dipercayai oleh ahli keluarga dan

majoriti masyarakat. Implikasinya, orang yang kena tuduh akan mendapat cacian dan

celaan masyarakat kampung untuk beberapa waktu. Sebaliknya, pesalah yang

melakukan kesalahan besar seperti mencuri kerbau boleh dihalau keluar "elohon" dari

kampungnya.

2.4.6.Kahwin Bersaudara atau "Kepingaian Miadpinai"

15

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

16/29

Adalah menjadi kesalahan besar bagi masyarakat Dusun, jika seseorang lelaki

atau perempuan berkahwin dengan seseorang yang dipercayai masih ada talian

persaudaraan. Jika perkahwinan dilangsungkan juga, si lelaki dan perempuan akan

dikenakan hukuman denda iaitu "Pitas" yang terdiri daripada 7 kerbau, 7 ayam, 7

perang, 7 tajau dan 7 mangkuk. Tujuannya ialah memutuskan tali persaudaraan untuk

membolehkan mereka berkahwin. Pitas bagi lelaki hendaklah diberi kepada pihak

keluarga perempuan danpitasperempuan pula diberikan kepada keluarga lelaki.

Pembayaran pitas ini dipanggil"Mesulak" atau sama-sama membayar denda (bertukar-

tukar barang denda).

2.4.7. Curang atau "Melapau"

Seorang lelaki atau perempuan yang telah berkahwin tidak boleh berlaku curang

terhadap si suami atau si isteri . Jika berlaku kecurangan hendaklah dikenakan denda

berupa kerbau atau babi. Tujuannya adalah dimakan bersama ahli keluarga yang

dicuranginya iaitu isteri atau suami dan anak-anak.

2.4.8. Kematian atau "Kepataiyen"

Bila kematian berlaku dalam masyarakat Dusun tradisi, ahli keluarga si mati

akan memukul gong "Tontong sanang"yang bertujuan memberitahu ada kematian

dalam ahli keluarga dan disertai turun dari rumah atau "menuhon" bertujuan cuba

menahan roh simati atau kedwo-dwo melalui benda-benda yang diambil dipersekitaran

halaman rumah si mati untuk disapukan di ubun-ubun kepala si mati dengan harapan si

mati hidup semula. Selain itu, satu lagi alat komunikasi digunakan untuk memberitahu

masyarakat kampung bahawa adanya kematian dalam sesebuah keluarga iaitu

menggunakan buluh untuk dibunyikan atau "Mengarasapong".

16

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

17/29

Semasa si mati dibawa ke kubur, ahli-ahli keluarga akan meraung-raung dan

memukul bekas letak si mati. Pada malam pada hari perkuburan, ahli keluarga akan

mengadakan upacara memisah dengan menutup semua lampu dalam rumah.

Tujuannya ialah agar roh si mati akan balik ke rumah untuk "megoit-megoit" atau

membawa dan mengambil barang-barang milik si mati. Pada hari ketiga (3) pula, ahli

keluarga simati mengadakan upacara pembahagian atau "Ikidan / angkiban" . Benda

yang boleh dijadikan angkiban ialah ternakan dan tanaman. Tujuannya ialah

mengadakan pembahagian harta untuk simati. Contoh narrator ialah "Anu bin Dia, ini

saja bahagian mu. Jangan lagi ganggu kami". Pembahagian ini dilakukan dengan

tangan kiri dan membelakang. Pada hari kelima atau ketujuh pula, upacara

keselamatan yang dipanggil "Memagompi" melalui upacaramengendidilakukan dengan

bantuan sesorang yang mahirmegendi.

17

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

18/29

3.0. Isu-isu Ketidaksamaan Peluang Pendidikan Murid Peribumi di Malaysia

Pendidikan merupakan satu perkara penting di dalam kehidupan individu. Pada

masa kini, pendidikan menjadi salah satu teras utama dalam menentukan arah tuju

pencapaian individu. Namun begitu, setiap individi mempunyai peluang pendidikan

yang berbeza. Kenapa ini berlaku? Satu sebab kenapa hal ini berlaku adalah

disebabkan oleh lokasi kedudukan individu tersebut. Sama ada individu tersebut berada

di bandar ataupun di luar bandar. Kedua-dua ini mempunyai peluang pendidikan yang

berbeza di mana pendudukan bandar mempunyai lebih peluang berbanding penduduk

luar bandar.

Pendidikan juga adalah satu proses di mana seseorang memperoleh banyak

faedah sosial seperti pekerjaan, gaji yang mencukupi dan kuasa politik. Walau

bagaimana pun semasa penjajahan British di negara kita, tidak semua

pelajar mempunyai peluang bersekolah kerana pada masa itu sekolah dibahagikan mengikut

kumpulan etnik, kelas sosial, kurikulum dan penempatan. Ketidaksamaan peluang dalam

pendidikan bermaksud sekatan hak seseorang untuk mengembangkan potensinya.

Konsep diskriminasi atau ketidaksamaan ditakrifkan sebagai pandangan,

pemikiran dan kepercayaan negatif oleh seseorang atau sekelompok terhadap anggota

atau kelompok etnik lain yang mempengaruhi perilaku pihak yang berpandangan

18

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

19/29

negatif. Diskriminasi ialah perbuatan membanding dan membezakan individu atau

kelompok etnik lain berasaskan ciri-ciri etnik semata-mata. Ketaksamaan telah berlaku

sejak dahulu lagi iaitu semasa sistem feudal. Rakyat bawahan atau marhain, golongan

pembesar, dan golongan istana menerima sistem pendidikan yang berbeza. Konsep ini

telah diteruskan lagi pada zaman penjajah. Golongan pembesar mewariskan

kecerdikan sebaliknya anak petani dan orang kampung terus ketinggalan

Menurut Hassan Mat Nor (1998), istilah peribumi digunakan untuk merujuk

kepada kumpulan etnik dalam sesebuah wilayah yang dituntut dan dipertahankan oleh

sesebuah negara. Menurut beliau, kumpulan kaum yang diklasifikasikan sebagai

Bumiputera meliputi orang Melayu di Semenanjung, orang Melayu, Iban, Bidayuh,

Kayan, Kenyah, Kelabit serta orang Melayu, Kadazan, Dusun, Bajau, Suluk dan

penduduk lain di Sabah. Manakala, orang Asli pula terdiri daripada tiga kelompok utama

iaitu Kumpulan Negrito, Senoi dan Melayu-Proto.

Menurut Kamus Dewan (2007) peribumi diertikan sebagai penduudk asli dan

juga Bumiputera. Justeru, dapat dirumuskan bahawa peribumi merupakan istilah umum

yang digunakan bagi merujuk kepada semua kelompok manusia yang dianggap

sebagai penghuni asal atau terawal di Malaysia.

Kumpulan etnik di Sabah terdiri daripada kumpulan terbesar iaitu Kadazan

Dusun. Kumpulan Kadazan tinggal di kawasan lembah serta secara tradisi terlibat

dalam penanaman padi, manakal kumpulan etnik Dusun tinggal di kawasan

pergunungan di pedalaman Sabah. Kumpulan etnik yang kedua terbesar di Sabah ialah

19

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

20/29

Bajau yang asalnya berketurunan pelaut. Di Sarawak pula, kumpulan Iban merupakan

kumpulan etnik terbesar di Sarawak. Majoriti kaum Iban tinggal di rumah panjang di

lembah sungai dan masih mengekalkan nilai adat resam dan ciri-ciri kebudayaan yang

menjadi lambang tradisi masyarakat Iban.

Berdasarkan tempat tinggal masyarakat Peribumi secara umumnya, kumpulan

masyarakat ini kebanyakannya tinggal di jauh pedalaman, terutamanya di Sabah dan

Sarawak. Disebabkan lokasi tempat tinggal masyarakat peribumi agak terpencil, maka

sebahagian daripada mereka kurang terdedah kepada arus perubahan dalam bidang

pendidikan khususnya. Mereka masih terikat kepada budaya kehidupan tradisional dan

kurang menerima perubahan yang pesat selari dengan arus perubahan yang dialami

oleh Malaysia.

Isu ketaksamaan peluang pendidikan ini wujud dalam kalangan kumpulan

peribumi dari aspek jurang pencapaian murid dan jurang digital akibat lokasi tempat

tinggal, latar belakang masyarakat dan status sosioekonomi. Selain itu, kemudahan

asas dan infrastruktur yang serba kekurangan juga merupakan salah satu lagi faktor

penduduk peribumi ini ketinggalan dalam aspek pendidikan. Di samping itu, tempat

tinggal yang jauh dan terpencil dari sekolah dan sistem perhubungan yang kurang baik

merupakan faktor yang menyebabkan kadar keciciran tinggi.

Secara tuntasnya, jika isu ketaksamaan peluang pendidikan ini dapat diatasi,

pembangunan dalam sesebuah etnik dapat ditingkatkan dan jurang perbezaan antara

peluang pendidikan di kawasan bandar dan kawasan pedalaman dapat dikurangkan di

samping semua murid dapat menikmati kualiti pendidikan yang sama rata.

20

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

21/29

3.1.Langkah Mengatasi Isu Ketaksamaan Peluang Pendidikan dalam Kalangan

Masyarakat Peribumi

Apa yang kita sedia maklum, banyak faktor yang menyebabkan masyarakat peribumi

serta pedalaman tidak mendapat peluang pendidikan yang sama berbanding dengan

21

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

22/29

masyarakat yang berada di kawasan Bandar dan kampung. Oleh itu, pihak kerajaan telah

mengambil pelbagai langkah untuk menangani isu ini. Pihak kerajaan juga boleh melaksanakan

pelbagai inesiatif yang lain untuk tangani isu tersebut.

Bagi faktor yang pertama, iaitu faktor infrastruktur dan prasarana. Pihak kerajaan telah

melaburkan jutaan ringgit untuk meningkatkan infrastruktur dan prasarana di sekolah

pedalaman. Justeru, pihak kerajaan telah mengeluarkan sejumlah peruntukan untuk membuat

penempatan-penempatan baru kepada masyarakat di kawasan pedalaman. Penempatan-

penempatan ini akan dibina berdekatan dengan kawasan bandar dan kampung. Infrastruktur ini

mestilah setaraf dengan infrastruktur yang terdapat di sekolah-sekolah kawasan bandar.

Kemudahan yang paling penting sekali adalah bekalan elektrik. Kerajaan perlu berusaha untuk

membekalkan bekalan elektrik yang sepenuhnya ke kawasan pedalaman.

Seperti yang kita sedia maklum, bekalan elektrik di kawasan pedalaman hanyalah

seketika sahaja. Terdapat juga beberapa sekolah di pedalaman hanya menggunakan generator

untuk bekalan elektrik mereka. Jika masalah ini tidak diselesaikan, sesi pengajaran dan

pembelajaran di sekolah akan terganggu akibat bekalan elektrik yang tidak mencukupi. Selain

daripada bekalan elektrik, kerajaan juga perlu menyediakan kemudahan-kemudahan lain yang

boleh melancarkan kehidupan masyarakat-masyarakat di pedalaman. Antaranya adalah

bekalan air bersih dan juga klinik-klinik desa serta kemudahan-kemudahan di dalam bilik darjah

itu sendiri untuk keselesaan pelajar dan juga guru.

Seterusnya adalah faktor tenaga pengajar. Kerajaan perlu befikir wajar untuk

menempatkan guru-guru di kawasan pedalaman. Majoriti guru-guru yang dihantar ke kawasan

pedalaman pada masa sekarang ini sebenarnya tidak berminat untuk mengajar di sana.

Kebanyakan mereka hanya inginkan elaun yang diberikan. Oleh itu, pihak kerajaan perlu

22

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

23/29

memilih tenaga-tenaga pengajar yang betul-betul ingin ke kawasan pedalaman dan mereka ini

perlu diberikan lebih elaun. Ini akan mewujudkan suasana mengajar yang lebih kondusif.

Tidak kira pihak kerajaan mehupun pihak swasta, pihak-pihak ini kena bergabung dan

mencari jalan penyelesaian untuk mengubah pemikiran-pemikiran kolot masyarakat-masyarakat

peribumi untuk mereka berfikir untuk masa hadapan. Untuk membantu dalam proses ini,

golongan-golongan peribumi yang telah berjaya perlu memberikan motivasi dan bimbingan

kepada mereka yang masih kuat berpegang kepada prinsip hidup mereka yang kolot tersebut.

Mereka ini perlu menggerakan minda-minda masyarakat merka untuk berubah. Apa yang paloin

penting sekali adalah, golongan-golongan yang telah berjaya ini mestilah tidak lupakan daratan.

Kesimpulannya, semua pihak tidak kira kerajaan, swasta, NGO mahupun individu itu

sendiri perlu memainkan perana yang penting untuk mengatasi masalah-masalah ketaksamaan

peluang pendidikan di kalangan masyarakat peribumi. Semua pihak ini perlu menggembeling

tenaga untuk mengatasi masalah ini. Ini perlu untuk memastikan golongan-golongan

masyarakat peribumi tidak ketinggalan ke belakang sekali.

4.0 Penutup

23

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

24/29

Etnik merupakan sekelompok manusia yang mengamalkan budaya yang hampir

sama termasuk adat resam, pakaian, bahasa dan kegiatan ekonomi. Di Malaysia, orang

Melayu, Cina, India, Kadazan, Melanau, dan pelbagai lagi kaum boleh dianggap

sebagai etnik. Etnik pada dasarnya bersikap etnosentrik iaitu menganggap ciri-ciri

budayanya sebagai wajar, betul dan lebih utama daripada budaya etnik lain yang

dipandang rendah dan ganjil, berada ditahap rendah atau tidak bermoral.

Isu ketaksamaan peluang pendidikan merupakan isu yang telah lama

dibincangkan. Ini kerana isu ini merupakan salah satu isu yang telah memberikan impak

atau kesan yang besar terhadap status sosioekonomi terhadap sesebuah etnik dalam

pencapaian akademik mereka. Ketaksamaan peluang pendidikan ini amat ketara

perbezaannya dalam unsur-unsur kelas sosial, jantina serta kumpulan etnik yang lain

yang disebabkan oleh faktor geografi dan pegangan budaya.

Walau bagaimanapun, pelbagai usaha telah dilakukan oleh pihak kerajaan dan

pihak tertentu untuk merapatkan kembali jurang pencapaian digital dan ketaksamaan

peluang pendidikan melalui beberapa inisiatif yang telah dirancangkan. Secara

tuntasnya, jika isu ketaksamaan peluang pendidikan ini dapat diatasi, pembangunan

dalam sesebuah etnik dapat ditingkatkan dan jurang perbezaan antara peluang

pendidikan di kawasan Bandar dan kawasan pedalaman dapat dikurangkan di samping

semua murid dapat menikmati kualiti pendidikan yang sama rata.

24

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

25/29

5.0. Refleksi Kendiri

Nama: Nur Amirul Azima Bt Shamsuddin

K/P : 890831-03-5974

25

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

26/29

Bersyukur kehadrat Illahi kerana dengan limpah kurniaNya dapat juga saya Nur

Amirul Azima Bt Shamsuddin dan rakan seperjuangan saya Noor Haszwani Bt Yusof

menyiapkan tugasan Budaya dan Pembelajaran EDU 3106. Tugasan ini diberi masa

selama empat minggu iaitu bermula pada 14 Februari 2011 dan diserahkan pada 10

Mac 2011. Pensyarah pembimbing kami ialah Encik Shaddin b. Sabri. Terima kasih

diucapkan kepada pensyarah pembimbing diatas tunjuk ajar dan kerjasama yang

diberikan kepada kami.

Tugasan ini memerlukan kami menghasilkan esei pendek dengan memilih Etnik

Dusun sebagai kajian untuk mengkaji tentang struktur masyarakat atau kelas sosial,

kepercayaan, bahasa dan adat resam. Melalui kajian ini, dapatlah saya dan rakan

mengetahui serba sedikit tentang etnik ini.

Selain itu, kami juga diminta untuk menghuraikan isu- isu ketidaksamaan

peluang pendidikan murid- murid peribumi di Malaysia. Langkah- langkah dinyatakan

untuk mengatasi ketidaksamaan peluang tersebut. Tugasan ini perlu disiapkan sebelum

kami menjalankan praktikum selama sebulan di sekolah.

Kerja kursus pendek ini akan membantu saya mengenal lebih rapat budaya

bangsa yang terdapat di Malaysia. Saya berbangga menjadi rakyat Malaysia kerana

Negara ini mempunyai pelbagai etnik dan budaya.

Akhir kata, ribuan terima kasih juga saya ucapkan kepada rakan- rakan yang

lain diatas kerjasama yang diberikan. Tidak lupa juga kepada ibu bapa saya di

kampung yang tidak pernah putus memberikan nasihat dan bimbingan kepada saya.

Diharapkan tugasan ini memuaskan pihak penilai. Segala kekurangan akan kami

perbaiki pada masa akan datang.

26

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

27/29

Sekian, terima kasih.

27

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

28/29

Nama : Noor Haszwani bt. Mohd Yusoff

K/P : 890313-08-5728

Alhamdulillah rasa syukur ini dirafakkan kehadrat Allah SWT kerana dengan

limpah kurniaNya akhirnya saya bersama rakan saya iaitu Nur Amirul Azima bt

Shamsuddin telah berjaya menyiapkan tugasan Budaya dan Pembelajaran (EDU 3106).

Tugasan yang telah diberi selama 4 minggu ini telah bermula pada 14 Februari 2011

dan akan diserahkan pada 10 Mac 2011. Pensyarah pembimbing kami ialah Encik

Shaddin bin Sabri.

Tugasan pada kali ini memerlukan kami untuk mengkaji mengenai etnik-etnik

yang terdapat di Malaysia dan kumpulan kami telah ditugaskan untuk mengkaji etnik

Dusun yang merupakan salah sebuah etnik yang terbesar di Sabah merangkumi aspek

kajian mengenai struktur masyarakat atau kelas sosial, kepercayaan, bahasa dan adat

resam. Melalui kajian yang telah dilakukan ini, kami telah dapat meneroka dan

mengetahui sedikit sebanyak tentang etnik Dusun.

Di samping itu, kami juga perlu untuk menghuraikan isu- isu ketidaksamaan

peluang pendidikan murid- murid peribumi di Malaysia serta cadangan langkah-

langkah untuk mengatasi ketidaksamaan peluang tersebut. Tugasan ini telah memberi

peluang kepada saya mengetahui mengenai isu pendidikan di Malaysia.

28

7/29/2019 KKBI-EDU 3106

29/29

Akhir kata, saya berharap agar tugasan ini dapat membantu saya untuk

mengetahui selok-belok mengenai etnik-etnik yang terdapat di Malaysia dan juga

mengenai masalah ketaksamaan dalam sistem pendidikan di Malaysia.

Sekian, terima kasih.