bms 3013 kesusasteraan & kebudayaan melayu esei 2

7/27/2019 BMS 3013 Kesusasteraan & Kebudayaan Melayu Esei 2

http://slidepdf.com/reader/full/bms-3013-kesusasteraan-kebudayaan-melayu-esei-2 1/25

BMS 3013

KESUSASTERAAN DAN

KEBUDAYAAN MELAYU

TUGASAN KERJA KURSUS

Bahagian A: Esei 2

Sejauh manakah masyarakat di Malaysia menghayati amalan budaya kebangsaan?

Nama Pelajar: Nito Anak Tony

No. ID: D20112055167

No. Kumpulan: UPSI 02

Nama Pensyarah: Profesor Madya Dr. Abdul Halim Ali

Pusat Pendidikan Luar (PPL)

Fakulti Pendidikan dan Pembangunan Manusia

Universiti Pendidikan Sultan Idris

2013



PENGHARGAAN

Pertama sekali, saya ingin mengucapkan syukur kepada Tuhan kerana dengan

izin-Nya, tugasan ini dapat disiapkan tepat pada masanya. Dalam menyiapkan tugasan

ini saya mendapat sokongan dan bantuan daripada pelbagai pihak yang bersungguh-

sungguh dalam membantu saya supaya dapat menyiapkan tugasan ini dengan

jayanya..

Saya ingin menyampaikan penghargaan yang setinggi-tingginya kepada

Profesor Madya Dr. Abdul Halim Ali kerana membantu saya dalam memberikan

maklumat dan penjelasan yang sejelasnya untuk membuat tugasan ini.

Tidak ketinggalan juga penghargaan untuk rakan-rakan guru yang turut sama

membantu dari segi memberi tunjuk ajar dan idea dalam usaha untuk memahami dan

menyiapkan tugasan yang diberikan mengikut had masa yang ditetapkan.

Saya juga merakamkan ucapan terima kasih kepada semua pihak yang terlibat

secara langsung ataupun tidak langsung sepanjang usaha saya menyiapkan tugasan

ini.

Sekian, terima kasih.



Isi Kandungan

Bil Perkara Muka surat

1 Pengenalan 1

2 Amalan kunjung-mengunjung sempena perayaan kebesaran. 2

3 Amalan kahwin campur dan penggunaan istiadat perkahwinan kaum

lain. 6

4 Amalan penerapan gabungan tarian tradisional dalam persembahan

kebudayaan. 11

5 Amalan penggunaan pakaian tradisional pada majlis rasmi dan tempat

kerja. 15

6 Amalan penggunaan alat muzik tradisional antara kaum dalam satu

persembahan. 18



Pengenalan

Malaysia adalah sebuah negara yang bertuah sebab didiami oleh pelbagai bangsa.

Kaum Melayu, Cina, India, Iban, Kadazan dan minoriti lain boleh hidup dalam keadaan

harmoni. Asal-usul dan kepercayaan yang berlainan telah memvariasikan kebudayaan

Malaysia. Kalau dahulu kebudayaan ini lebih ditunjangi kebudayaan Melayu dan

Bumiputra yang lain namun kini budaya Cina, India, Serani dan sebagainya telah

mewujudkan seni budaya yang cukup unik (Jasiman Ahmad, 2006).

Seni kebudayaan yang dipraktikkan sehingga sekarang merangkumi semua

bentuk adat istiadat seawal kelahiran sehingga meninggal dunia. Semua kebudayaan

ini berlainan akibat daripada kaum dan kepercayaan yang berbeza. Walaupun berbeza

budaya tetapi setiap kaum bebas menonjolkan budaya tersendiri. Budaya yang

dipraktikkan seharian itu telah dijadikan warisan bangsa di negara kita. Semua kaum

bebas mengamalkan secara terbuka dan dipelajari oleh kaum yang lain. Semasa hari

kebangsaan, pelbagai jenis kebudayaan yang diperkenalkan. Situasi ini menunjukkan

kebudayaan Malaysia sangat tinggi nilainya dan banyak bilangannya.

Selain itu ada juga budaya yang dijadikan kebudayaan kebangsaan seperti tatian

masyarakat Melayu, tarian masyarakat Cina dan tarian masyarakat India. Sama juga

dengan permainan tradisional seperti sepak takraw yang sekarang telah terkenal

seantero dunia. Begitu juga dari segi pakaian yang tidak kurang hebatnya seperti batik

telah digunapakai secara meluas terutama pada hari Sabtu. Sama juga dengan baju

kurung yang terus popular sehingga sekarang. Pakaian kaum lain juga masih terus

1



digunakan terutama pada hari-hari kelepasan. Malah baju kurung telah dijadikan

pakaian seragam sekolah terutama bagi pelajar-pelajar Islam.

Bagi menentukan kesepaduan kaum, sambutan hari raya juga disambut secara

bersama. Kongsi raya menggambarkan alternatif kerajaan untuk memastikan semua

kaum boleh menikmati kebebasan merayakan perayaan mereka secara bersama.

Perayaan seperti ini dapat dinikmati semasa Hari Raya bersamaan dengan Tahun Baru

Cina atau Deepavali. Memandangkan negara kita kaya dengan budaya maka dapat

dikatakan Malaysia merupakan negara yang berbudaya dan berbudaya itu adalah

Malaysia. Semoga kebudayaan yang mewarnai Malaysia boleh dikekalkan selamanya.

Amalan kunjung-mengunjung sempena perayaan kebesaran.

Malaysia ialah sebuah negara yang mempunyai rakyat dari berbilang kaum dan

agama. Setiap golongan kaum mengamalkan agama dan cara hidup yang berlainan.

Perayaan-perayaan itu ada yang bercorak kemasyarakatan dan keagamaan seperti

Hari Raya Aidilfitri, Deepavali dan hari Krismas; ada yang bercorak budaya dan adat

resam seperti hari Gawai; ada yang bercorak kepercayaan dan tradisi seperti Tahun

Baru Cina; dan ada pula yang bercorak keagamaan semata-mata seperti Maulud Nabi,

Nuzul Quran dan hari Wesak (Jasiman Ahmad, 2006).

Di kalangan kaum Melayu yang beragama Islam, terdapat dua hari raya yang

disambut pada setiap tahun iaitu Hari Raya Puasa dan Hari Raya Haji. Kedua-dua hari

raya ini menjadi perayaan utama kaum Melayu. Hari Raya Puasa diraikan selepas

menyempurnakan ibadat puasa. Hari Raya Puasa merupakan tanda kemenangan

2



menentang nafsu sepanjang bulan Ramadhan. Maka penganut Islam digalakkan

meningkatkan ibadat terutama pada waktu malam. Hari Raya Haji pula diadakan

setelah sempurna menunaikan ibadat haji yang menjadi rukun Islam kelima. Sewaktu

hari Raya Haji, penyembelihan korban dijalankan sebagai memperingat amalan yang

dilakukan oleh Nabi Ibrahim a.s. ke atas anaknya Nabi Ismail a.s. Pengorbanan yang

dibuat oleh Nabi Ibrahim a.s. adalah pengorbanan seorang bapa terhadap anaknya.

Oleh itu penganut Islam diwajibkan melakukan korban haiwan ternakan bagi

disedekahkan kepada golongan yang miskin.

Sebelum merayakan Hari Raya Puasa dan Hari Raya Haji, masyarakat Islam

akan melakukan persediaan seperti memasak kuih-muih, menghias rumah dan

sebagainya. Sambutan hari Raya akan diumumkan setelah anak bulan kelihatan. Jika

tidak, ahli falak akan meramalkan tarikh merayakannya. Biasanya, kedua-dua perayaan

ini disambut dengan suasana yang sederhana namun meriah. Pada masa inilah

masyarakat Islam dan kaum yang lain akan berkunjung antara satu sama lain. Ini dapat

mengeratkan lagi tali persaudaraan dan menghayati amalan budaya kebangsaan.

Tahun Baru Cina tidak mempunyai asal usulnya sebab sekadar menyambut ketibaan

tahun baru. Di Malaysia, semua masyarakat Cina tanpa mengira kepercayaan atau

agama menyambut Tahun Baru Cina. Sebelum tiba hari perayaan, masyarakat Cina

sibuk melakukan persiapan. Mereka menyediakan kuih-muih yang manis-manis

sebagai tanda kemanisan dalam hidup, subur dan murah rezeki. Ada juga yang

menyediakan buah-buahan yang diimport dari negara China seperti limau Mandarin

yang menggambarkan kemewahan dan kekayaan mengikut warnanya.

3



Menjelang petang tahun baru, semua ahli keluarga berkumpul di rumah ibu bapa

untuk majlis makan malam keluarga. Jamuan ini mustahak bagi masyarakat Cina

sewaktu menyambut Tahun Baru. Setelah makan, mereka akan berbual-bual sambil

mengeratkan hubungan kekeluargaan. Pada sebelah malam, satu upacara yang

dinamakan menerima kedatangan dewa murah rezeki. Pada waktu begini, ramai di

kalangan orang Cina yang pergi ke rumah berhala untuk bersembahyang. Kemudian

pada keesokan harinya, mereka akan mengadakan rumah terbuka untuk menyambut

kunjungan sahabat handai termasuk kaum lain untuk memeriahkan lagi suasana

perayaan tersebut.

Perayaan Deepavali diraikan pada bulan Tamil Aipasi iaitu sekitar bulan Oktober

atau Novenber setiap tahun. Konsep Deepavali merupakan pesta bagi meraikan

kemenangan pihak yang baik, jujur dan benar mengalahkan mereka yang jahat, penipu

dan berperangai buruk. Deepavali melambangkan kecerahan mengalahkan kegelapan

dan keadilan mengatasi kezaliman.

Deepavali mempunyai kaitan dengan kepercayaan kepada dewa-dewa iaitu

dewa yang baik menumpaskan dewa yang jahat dan zalim. Perkataan „Deepavali‟

bermakna „sebarisan lampu atau pelita‟. Bagi mereka, lampu ini melambangkan

kecerahan dan kebaikan yang mengatasi kegelapan dan kejahatan. Ini dapat diperoleh

selepas berlaku penentangan, perjuangan dan pengorbanan dengan sabar mengatasi

semua dugaan. Perayaan ini juga berkait rapat dengan konsep kepercayaan agama

Hindu dan „Hukum Karma‟ mereka yang telah menentukan bahawa kebaikan dan

kejujuran akan mendapat ganjaran yang baik akhirnya. Sebaliknya kejahatan yang

4



dilakukan akan dibalas dengan pembalasan yang setimpal. Oleh sebab itulah mereka

menjemput rakan-rakan termasuk daripada kaum lain untuk sama-sama menyambut

perayaan ini dengan tujuan untuk membuat kebaikan.

Hari Krismas merupakan hari perayaan untuk orang-orang yang beragama

Kristian. Perayaan ini disambut pada tiap-tiap 25 hb. Disember sebagai tanda

mengingati hari keputeraan Jesus Christ. Sebelum ketibaan hari Krismas, penganut

agama Kristian akan mengadakan persiapan bagi menyambut hari perayaan ini.

Mereka membeli pakaian baru, menghias rumah dan menyediakan pokok krismas.

Pokok krismas akan dihiasi dengan lampu berwarna-warni yang berkelip-kelipan.

Bungkusan hadiah untuk kaum kerabat dan ahli keluarga diletakkan di pangkal

pokok krismas. Hadiah-hadiah ini hanya akan dibuka pada hari Krismas. Pelbagai

makanan disediakan seperti ayam belanda, sayur-sayuran campur, acar cili dan

sebagainya. Jenis makanan yang manis-manis juga disediakan seperti kek buah, kek

suji, tat jem nanas, agar-agar, kuih puding dan sebagainya disediakan untuk tetamu

yang datang berkunjung ke rumah mereka.

Pada sebelah petang atau malam hari Krismas, kumpulan koir akan melawat

rumah-rumah orang yang beragama Kristian. Mereka menyanyikan lagu-lagu krismas

yang dipanggil “Christmas Carol”. Sebaik sahaja selesai menyanyi, mereka dijamu oleh

tuan rumah dan diberi sedikit wang sebagai derma. Pada malam ini juga ahli keluarga

akan berkumpul makan dan minum bersama-sama. Kemudian mereka kertukar-tukar

ucap selamat, diikuti dengan jamuan makan dan bertukar-tukar hadiah. Semasa hari

5



Krismas, mereka akan pergi ke gereja untuk bersembahyang. Di negara kita, hari

Krismas disambut oleh penganut agama Kristian yang terdiri daripada sebahagian

penduduk Portugis, Kadazan, Iban, India, Cina dan sebagainya.

Amalan kahwin campur dan penggunaan istiadat perkahwinan kaum lain.

Masyarakat Melayu mempunyai adat istiadat yang unik dalam perkahwinan.

Sebelum mendirikan rumah tangga, seseorang itu perlu melalui beberapa peringkat

seperti memilih calon sesama kaum atau kaum lain dijalankan melalui dua cara sama

ada pilihan bakal pengantin atau pilihan keluarganya. Merisik dilakukan oleh pihak lelaki

yang bertandang ke rumah pihak perempuan untuk menentukan hari pertunangan yang

bakal diadakan. Biasanya hari pertunangan ditentukan oleh pihak perempuan dan

dipersetujui oleh pihak lelaki (Jasiman Ahmad, 2006).

Peminangan akan dijalankan selepas kedua pihak bersetuju menentukan tarikh

berlangsungnya perkahwinan. Upacara peminangan dilakukan di rumah pihak

perempuan yang membuat sedikit kenduri untuk menyambut pihak lelaki. Pertunangan

dijalankan oleh ketua adat atau wakil kedua belah pihak iaitu sebentuk cincin

pertunangan akan diberi oleh pihak lelaki kepada pihak perempuan. Cincin akan

disarungkan oleh wakil lelaki kepada bakal pengantin perempuan dan tarikh

melangsungkan pernikahan ditetapkan sama ada setahun atau mengikut kehendak

kedua belah pihak.

Akad nikah adalah upacara yang amat penting dijalankan pada sebelah malam

setelah mandi berhias. Pengantin lelaki akan menggunakan baju Melayu yang lengkap.

6



Imam atau jurunikah yang ditugaskan bagi menikahkan pengantin lelaki perlu

menentukan segala hantaran dan mas kahwin telah disediakan oleh pihak lelaki.

Seterusnya barulah upacara pernikahan dilangsungkan dengan akad nikah dilafazkan

oleh imam kepada pengantin lelaki. Sebaik sahaja imam menggenggam erat tangan

pengantin lelaki, pengantin lelaki akan membalas dengan sekali lafaz.

Pernikahan dikatakan sah apabila saksi yang berada di sebelah imam

mengatakan sah. Setelah itu doa akan dibaca sebagai tanda kesyukuran. Hari langsung

merupakan hari yang diadakan majlis persandingan dan kenduri besar oleh kedua

belah pihak yang menghidangkan pelbagai jenis makanan kepada dua wakil dan

tetamu tanpa mengira kaum yang datang berkunjung ke majlis berkenaan. Pada waktu

petang pula persandingan diadakan iaitu pihak lelaki dan pengantin lelaki akan

berkunjung ke rumah pihak perempuan. Biasanya ketibaan pengantin lelaki akan diiringi

paluan kompang dan bunga manggar bagi memeriahkan lagi suasana hari

persandingan. Jika rumah pengantin lelaki terletak jauh dari rumah pengantin

perempuan, pengantin lelaki akan ditempatkan di rumah yang berdekatan. Setibanya ke

rumah pengantin perempuan, kedua pengantin akan duduk bersanding di atas pelamin

yang dihias indah. Kedua pasangan pengantin akan disatukan di atas pelamin diiringi

paluan kompang. Kemudian pengantin akan diarak keliling rumah untuk diperlihatkan

kepada orang ramai.

Bagi masyarakat Cina, upacara perkahwinan tradisional masih dijalankan namun

kurang mendapat perhatian di kalangan generasi muda disebabkan perkahwinan cara

tradisional lebih cerewet dan memerlukan kos yang lebih tinggi berbanding dengan

7



perkahwinan cara moden. Dalam perkahwinan tradisional, ibu bapa bakal pengantin

lelaki mengupah seorang perempuan yang terdiri daripada ahli keluarga bagi merisik

gadis yang diminati. Pengantin itu perlu membawa buah tangan semasa berkunjung ke

rumah gadis tersebut. Kedatangan wakil lelaki telah diketahui oleh bakal ibu mentua

yang dengan penuh hormat, perempuan itu disambut untuk menggambarkan anak

gadis mereka mempunyai perawakan yang menarik.

Setelah berkenalan, perempuan tua itu akan balik dan bertemu dengan ibu bapa

bakal pengantin lelaki. Semuanya akan diberitahu dan apabila bersetuju, ibu bapa bakal

pengantin lelaki akan pergi ke rumah gadis itu bagi membincangkan hari pertunangan.

Hari pertunangan diadakan mengikut takwim Cina yang perlu bersesuaian dengan

bintang kelahiran sesuatu pasangan. Jika bintang kelahiran tidak sesuai, hari

pertunangan akan ditunda sehingga mendapat hari yang sesuai. Biasanya tempoh

pertunangan adalah selama setahun. Pada waktu itu kebebasan untuk bertemu masih

terhad.

Hari perkahwinan akan dijalankan selepas setahun bertunang atau berdasarkan

persetujuan kedua pihak. Pada masa ini, pengantin perempuan dan lelaki dihias

dengan cukup menarik. Pakaian pengantin diperbuat daripada kain sutera dan disulam

dengan benang emas. Setiap pakaian dihias dengan pelbagai aksesori. Pengantin

lelaki akan berkunjung ke rumah pengantin perempuan. Pada masa ini pengantin lelaki

dan perempuan akan diduduk bersama buat kali pertama yang biasanya pengantin

lelaki dan perempuan diapit oleh pengiring mereka sendiri. Kemudian mereka

didudukkan di atas pelamin yang telah sedia di ruang tamu. Pada waktu itu semua ahli

8



keluarga akan melihat kecantikan pasangan pengantin itu.

Setelah duduk di pelamin, pasangan pengantin dibawa berjumpa ahli keluarga

masing-masing. Pasangan pengantin lelaki memperkenalkan pengantin perempuan

kepada ahli keluarga dimulai dengan ibu bapa, adik-beradik, datuk nenek, sepupu dan

lain-lain, kemudian pengantin perempuan akan bersalaman dengan mereka meminta

restu. Kemudian giliran pengantin perempuan pula memperkenalkan kepada ahli

keluarga mereka. Pengantin lelaki meminta restu daripada mentua bagi menjaga anak

mereka. Selepas itu kedua pengantin akan duduk di meja makan bagi menikmati

juadah bersama ahli keluarga dan tetamu jemputan yang termasuk juga kaum lain.

Pada waktu yang sama ahli keluarga yang lain cuba bermesra dengan pasangan

pengantin bagi mengeratkan hubungan kekeluargaan dan kebudayaan antara kaum

lain yang hadir sebagai jemputan. Kemudian mereka akan minum teh yang penting

dalam tradisi masyarakat Cina bertujuan mengeratkan lagi hubungan kekeluargaan

terutama pengantin perempuan yang menjalani hidup bersama suami dan iparnya

sendiri. Oleh itu kemesraan dan amalan budaya tradisi perlu ada di antara mereka.

Terdapat pelbagai jenis perkahwinan dalam masyarakat India seperti vaitikat

thirumanam, tamil thirumanam dan diya thirumanam tetapi perkahwinan jenis vaitikat

thirumanam paling diminati. Masyarakat India melakukan risikan bagi menentukan

bakal pengantin lelaki dan perempuan. Wakil pengantin lelaki akan mengunjung bakal

pengantin perempuan bagi melihat paras rupa dan bilangan wakil lelaki yang datang ke

rumah perempuan perlu berjumlah ganjil biarpun mereka ramai.

9



Buah tangan seperti kelapa, sirih, pinang, cendana, buah-buahan, bunyi-bunyian

dan serbuk kum-kum akan dibawa bersama. Barangan ini merupakan tanda untuk

mengeratkan hubungan kekeluargaan dan mengekalkan kebudayaan. Pihak

perempuan akan menerima hantaran itu jika bersetuju dan sekiranya tidak, mereka

hanya melayan sebagai tetamu yang lain dan tidak boleh mengambil hantaran itu.

Bakal pengantin perempuan akan menyajikan air minuman dan waktu ini bakal

pengantin lelaki berpeluang untuk melihat lebih dekat wajah pengantin perempuan. Jadi

tetamu perlu dilayan dengan baik agar menunjukkan keperibadian yang mulia.

Dalam masyarakat India, kesesuaian pengantin ini mustahak sebab tidak ada

perceraian dalam perkahwinan masyarakat ini. Kesesuaian calon suami atau isteri

adalah berdasarkan almanak Hindu yang terdapat 21 aspek yang menyentuh soal

kesesuaian masa hadapan setiap pasangan. Ini hanya sepuluh pasangan sahaja yang

mustahak. Setibanya di rumah pengantin perempuan, bapa kedua belah pihak

berbincang dengan saudara-mara.

Dalam perkahwinan, pengapit lelaki akan memimpin pengantin lelaki ke pelamin

yang diperbuat daripada mimbar. Pengantin lelaki mengeliling pelamin mengikut arah

jam dan kemudian duduk di pelamin. Pedanda akan memulakan upacara perkahwinan

dengan melakukan sembahyang dan memohon doa kepada Dewa Ganesha supaya

perkahwinan direstui dan berjalan lancar. Kemudian pedanda menabur sembilan jenis

bijiran bagi mendapatkan restu dewa-dewa penjaga alam. Pada waktu ini, penanam

batang ara dijalankan di kawasan rumah pengantin sebagai tanda permulaan yang

bertuah. Setelah itu, kedua pengantin akan melaksanakan beberapa peraturan

10



mengikut adat istiadat masyarakat India. Ibu bapa kedua pengantin duduk di hadapan

pengantin dan kedua pengantin perlu memberi hormat kepada ibu bapa dan mentua.

Ibu bapa pengantin akan bertukar-tukar dulang yang berisi pinang, buah-buahan dan

kemudian menyapu debu suci pada dahi pengantin untuk mendoakan agar

perkahwinan itu berkekalan.

Amalan penerapan gabungan tarian tradisional dalam persembahan kebudayaan.

Tarian Zapin dikatakan berasal daripada Arab yang disesuaikan dengan

kesenian tempatan. Tarian ini mempunyai langkah yang lemah lembut namun mampu

mempersonakan penonton dan dipercayai dibawa ke negara ini sekitar abad ke-15 oleh

pendakwah-pendakwah Islam dan negara Arab. Tarian Zapin bercorak tarian

persembahan atau pertunjukkan, gerak tarinya adalah berasaskan langkah kaki.

Walaupun tarian ini berasal dari Arab tetapi dari segi pakaian dan gerakan badan

menunjukkan seolah-olah berasal daripada orang Melayu. Sewaktu mula-mula

diperkenalkan ke negara ini, muzik Arab menjadi iringan tarian Zapin namun ini

menimbulkan masalah kepada penduduk tempatan untuk menyesuaikannya dengan

kehendak tempatan. Oleh itu, muzik Arab telah dimelayukan dengan bersenikatakan

tempatan biarpun masih dipengaruhi nama Arab (Jasiman Ahmad).

Joget merupakan sejenis tarian yang dapat ditarikan dalam pelbagai rentak. Ini

menjadikannya sebagai tarian yang paling popular dan sering ditarikan di Malaysia.

Tarian ini dipercayai berasal dari Melaka biarpun tidak diketahui pelopor dan tarikh mula

ditarikan. Sejak dahulu, tarian Joget adalah satu-satunya jenis tarian yang ditarikan

11



secara terbuka dan selalu ditarikan di majlis-majlis keramaian sebagai hiburan. Tarian

ini dapat ditarikan sama ada sesama lelaki atau sesama perempuan. Biasanya joget

ditarikan secara berpasangan dan jumlah pasangan tidak terhad. Sekiranya ditarikan

sesama wanita, salah seorang daripada penari tersebut akan berpakaian lelaki. Tetapi

yang menariknya salah seorang penari akan berpantun dan pantun ini lazimnya akan

diabalas oleh penari yang lain. Terdapat juga mereka yang tidak menari namun turut

berpantun dengan tujuan agar majlis tersebut menjadi meriah. Sebenarnya tarian Joget

tidak mempunyai bentuk yang khusus tetapi lebih merupakan sejenis tarian bebas yang

tidak terikat dengan sesuatu bentuk atau corak tertentu. Setelah tahun 1950-an, tarian

Joget diperkemaskan sehingga menjadi suatu tarian yang bersistem, mempunyai

langkah-langkah tertentu dan tersendiri serta turut ditarikan oleh kaum lain di dalam

sesebuah persembahan kebudayaan.

Tarian Singa merupakan tarian yang unik sebab mempunyai pakaian bercorak

seekor singa yang ditarikan oleh kaum lelaki dan memerlukan kemahiran termasuklah

setiap gerak langkah mempunyai maksud tertentu. Pada Tahun Baru Cina, tarian Singa

ditarikan dari rumah ke rumah atau dari kedai ke kedai untuk memberi berkat kepada

pekedai. Angpau akan diletakkan pada palang pintu dan penari tarian Singa akan

menunjukkan persembahan sebelum mengambil angpau tersebut. Maka rumah atau

kedai itu akan sentiasa memperoleh keuntungan. Patung Singa diperbuat daripada kain

dari bahagian kepala hingga ke ekornya. Ukuran patung singa ini adalah mengikut

ukuran yang ditetapkan oleh sesebuah pasukan singa tersebut. Bahagian badan patung

dihiasi bulu-bulu berwarna emas bagi menunjukkan keagungan binatang yang disebut

12



sebagai raja haiwan dan digeruni oleh semua haiwan lain serta melambangkan ciri-ciri

positif masyarakat Cina.

Patung singa akan menari berpandukan irama dan pukulan gendang, bunyi

gendang yang kuat memberi perangsang kepada masyarakat Cina agar bekerja

dengan lebih tekun dan rajin untuk mencapai kejayaan hidup di masa hadapan. Selain

patung singa, ahli-ahli kumpulan tarian singa terdiri daripada juru gendang, juru canang,

juru simbal dan beberapa orang penari. Terdapat pula anggota lain yang melakukan

tugas tertentu yang lazimnya berjumlah 30 hingga 40 orang.

Tarian Naga juga seperti tarian Singa yang unik sebab memerlukan model yang

berbentuk seekor naga. Kemudian beberapa orang penari akan menggayakan pelbagai

aksi seperti seekor naga. Pada model naga akan diletakkan kayu untuk memudahkan

penari menggerakakkan naga itu. Setiap penari akan mengikuti ketua yang memegang

kayu yang terdapat pada bahagian kepala. Pergerakan yang dilakukan adalah seperti

seekor naga yang sedang menari dan beraksi mengikut rentak irama. Biasanya

persembahan tarian Naga ini hanya boleh dilihat pada hari perayaan atau keramaian

sahaja. Tarian ini kurang popular berbanding tarian Singa sebab kurang menunjukkan

aksi yang hebat. Namun, pada masa sekarang terdapat kaum lain yang terlibat sebagai

ahli kumpulan sama ada tarian Singa atau Naga.

Tarian Klasik India adalah tarian yang unik sebab menggabungkan antara unsur

pemujaan dan luahan perasaan yang mendalam dalam diri seseorang. Justeru itu

penari akan meluahkan keinginan tersebut melalui pergerakan. Tarian ini adalah tarian

13



yang berbentuk keagamaan juga dikaitkan tarian tradisional yang dipersembahkan di

kuli-kuil. Ada beberapa dewa yang dianggap suruhan tuhan yang menarikan tarian itu

bagi memuja tuhan dan dikenali sebagai Bharata Natyam. Mengikut lagenda

masyarakat India, tarian ini diasaskan oleh Mahani dan Manbi Manipuni.

Tarian Ngajat adalah tarian yang paling popular di kalangan masyarakat Iban di

Sarawak. Tarian ini dipersembahkan dalam pelbagai perayaan sama ada dalam majlis

perkahwinan ataupun perayaan yang lain. Menurut masyarakat Iban, tarian ini adalah

tarian yang mempunyai mesej tersendiri yang kononnya sebagai satu asas untuk

mengajar masyarakat Iban berperang.

Tarian Ngajat bebas ditarikan oleh sesiapa sahaja sama ada lelaki ataupun

wanita tanpa mengira kaum. Para penari dikehendaki menggunakan kain merah yang

diikat pada bahagian pinggang hingga ke paras lutut. Kemudian pakaian itu perlu

ditambah dengan pelbagai aksesori yang lain seperti manik untuk memperlihatkan

kehebatannya. Bagi kaum perempuan, sanggul digunakan bagi disesuaikan dengan

pakaian manakala kaum lelaki pula dikehendaki memakai tanjak atau topi yang dihias

dengan bulu-bulu burung.

Tarian Ngajat ditarikan dengan berdiri di atas bulatan langsaran ke atas dan ke

bawah serta penari akan melompat bersama iringan muzik. Gerakan yang seragam

akan menyebabkan tarian ini kelihatan menarik dan unik. Sejenis tarian lagi ialah penari

akan memegang perisai kayu dengan tangan kanan dan jari-jemari berjingkit-jingkit

dengan menghayunkan badannya ke kiri dan ke kanan. Tarian ini lebih susah sebab

14



memerlukan latihan yang kerap. Alat-alat muzik yang mengiringi tarian ngajat adalah

gong besar dan kecil, gendang, tetawak, bebendai dan lain-lain. Tarian Ngajat sering

ditarikan terutama semasa sambutan perayaan Hari Gawai di kalangan masyarakat

Dayak.

Amalan penggunaan pakaian tradisional pada majlis rasmi dan tempat kerja.

Baju Kurung merupakan pakaian tradisional bagi wanita Melayu yang dikenali

“Baju Kurung Johor” atau “Baju Kurung Teluk Belanga”. Lazimnya baju ini dipakai di

majlis-majlis seperti perkahwinan atau di upacara-upacara rasmi. Baju Kurung pada

asalnya labuh sampai ke bawah lutut dan dipakai dengan kain sarung yang diikat di tepi

sebagai ombak mengalun. Kadang-kala Baju Kurung juga digunakan dengan “kain

dagang luar”. Kain Dagang Luar dipegang di paras pinggang apabila berada di dalam

rumah dan apabila keluar rumah, kain tersebut dilingkupkan sebagai kain kelubung

yang menutup kepala (Jasiman Ahmad, 2006).

Dari semasa ke semasa, Labuh Baju Kurung itu dipendekkan sehingga ke paras

atas lutut. Pada masa kini, pakaian ini dilabuhkan semula sehingga ke bawah lutut.

Baju Kurung lazimnya dibuat daripada kain yang tidak bercorak, selalunya kain sutera

digunakan tetapi ada kalanya menggunakan kain kasa. Baju Kurung ini dipadankan

dengan kain songket. Baju Kurung lazimnya dijahit dengan tangan bukan sahaja di

bahagian leher tetapi bagi seluruh baju. Jahitannya kelihatan halus dan menampakkan

kerja tangan yang amat teliti.

Baju Cekak Musang adalah pakaian untuk orang lelaki yang mula diperkenalkan

15



dalam tahun 1850-an dan juga dikenali “Baju Wau”. Bentuknya seakan-akan Baju

Kurung wanita namun keliling lehernya tegak dan berukuran lebih kurang 4 cm. Baju ini

mempunyai tiga kocek, seluarnya diperbuat daripada kain bercorak jalur-jalur dan

dipadankan berdagang dalam atau berdagang luar.

Baju Kurung Teluk Belanga merupakan ciptaan Almarhum Sultan Abu Bakar,

Johor dan dijadikan pakaian pembesar-pembesar di majlis-majlis pada ketika itu. Baju

dan seluarnya diperbuat daripada kain sutera bercorak jalur dan dipadankan dengan

kain Bugis yang berkepala. Baju ini juga berkocek tiga dan labuhnya sampai ke bawah

punggung. Selain daripada negeri Johor, Baju Kurung juga dipakai di negeri-negeri lain

seperti Pahang, Terengganu, Kedah dan Kelantan.

Baju Kurung Teluk Belanga dan Baju Kurung Cekak Musang dapat dianggap

mempunyai potongan yang klasik, santun gayanya dan merupakan pakaian yang dari

dulu hingga kini dikenali umum sebagai pakaian Melayu atau “Baju Melayu”. Baju

Melayu digunakan untuk menghadiri majlis-majlis perkahwinan, kenduri-kendara dan

juga untuk sembahyang Jumaat. Pemakai Baju Melayu kelihatan lebih berseri apabila

memakai samping dan songkok. Biasanya samping yang dipakai adalah dari kain

songket. Pakaian tradisional ini sesuai dipakai pada Hari Raya dan dalam majlis-majlis

perkahwinan termasuk juga digunapakai oleh kaum lain semasa berkunjung raya atau

di tempat kerja pada hari Jumaat.

Cheongsam digunakan oleh wanita keturunan Cina biasanya untuk upacara-

upacara tertentu seperti perkahwinan dan semasa Tahun Baru Cina. Kini jarang lagi

16



kelihatan wanita Cina di Malaysia menggunakannya sebab mereka lebih gemar

memakai pakaian barat. Cheongsam ini dianggap berasal dari baju tradisional lelaki

Cina yang labuh sehingga ke kaki. Istilah “cheongsam” di dalam dialek Kantonis

bermakna baju labuh dipercayai bahawa Cheongsam mula diperkenalkan semenjak

Revolusi di negeri China dalam tahun 1911.

Asalnya baju tersebut labuh namun lama-kelamaan disingkatkan sehingga ke

lutut. Kolar baju berukuran 3 hingga 4 sentimeter sahaja namun ditinggikan sehingga 7

sentimeter. Cheongsam dipakai ketat dan dibelah di kiri kanannya. Belahan ini

berlainan kerana ada yang pendek sahaja dan ada yang samapai 33 sentimeter

panjangnya. “Samfu” yang bererti “baju dan seluar” dalam dialek Kantonis adalah

pakaian harian wanita keturunan Cina. Ia diminati oleh wanita-wanita separuh umur

diperbuat daripada kain nipis yang tidak bercorak atau berbunga halus. Lelaki Cina di

negara kita jarang menggunakan pakaian tradisionalnya. Pakaian tersebut terdiri

daripada baju longgar berbelah di depan dan berkolar tinggi serta seluar longgar seperti

seluar Baju Melayu. Pakaian ini biasanya dibuat daripada kain lembut seperti kain

sutera.

Di kalangan wanita India di Malaysia, ramai yang masih menggemari sari. Sari

digunakan dengan baju pendek yang dipanggil “coll”. Kelazimannya, sari digunakan

semasa merayakan majlis perkahwinan atau apa jua acara termasuk ke tempat kerja.

Panjang kain sari ialah 5.5 meter, sewaktu digunakan, kain sari dililit pada bahagian

bawah badan dengan sebahagian besar daripada kain itu disusun di depan dengan

17



gaya “ombak mengalun”. Bahagian yang disusun ini diselitkan di pinggang. Kemudian

baki kain sari itu diselepang ke bahu untuk menutupi bahagian dada. Pemakai sari

sentiasa memastikan dadanya ditutup dengan kain sari. Warna kain sari begitu penting

kepada penggunanya sebab terdapat warna-warna tertentu yang boleh menentukan

ciri-ciri wanita tersebut.

Dhoti atau Vesthi dan Jippa merupakan pakaian untuk lelaki keturunan India.

Dhoti merupakan kain yang dipakai dan tidak berjahit. Kainnya biasa panjang 4.5 meter

dan berwarna putih serta tidak bercorak. Dhoti digunakan dengan cara diikat di

pinggang seperti kain sarung namun bezanya ia tidak berjahit. Kadang- kala Dhoti

dicawat ke belakang dan si pemakainya kelihatan seperti memakai sekuar. Jippa pula

ialah kemeja putih tidak berkolar yang digunakan bersama Dhoti. Pakaian ini digunakan

semasa majlis perkahwinan dan upacara keagamaan. Pakaian ini melambangkan

kesucian. Thundu ialah selendang putih yang disangkut pada bahu yang melengkapkan

pakaian Dhoti dan Jippa ini.

Amalan penggunaan alat muzik tradisional antara kaum dalam satu

persembahan.

Kompang dipercayai berasal dari negara Arab yang berbentuk bulat dan

mempunyai ukuran tinggi antara lima sentimeter hingga 12 sentimeter. Luas permukaan

kulit kompang adalah berbeza mengikut garis pusat berukuran antara 20 sentimeter

hingga 40 sentimeter. Kompang terbahagi kepada empat bahagian iaitu rangka atau

baluh yang diperbuat daripada kayu cengal atau pulai. Bahagian kedua ialah muka

18



kompang yang diperbuat daripada kulit binatang. Bahagian ketiga dinamakan sedak

yang diperbuat daripada rotan kecil yang digunakan untuk menegangkan kulit muka

kompang. Bahagian keempat ialah penyendak yang merupakan sejenis kayu yang

digunakan bagi menekan sedak agar masuk ke bahagian bibir kompang.

Kompang mempunyai tempat dan kedudukan yang baik sehingga diterima

sebagai seni budaya yang menjadi penyeri dan pengiring di kebanyakan majlis sama

ada yang berbentuk rasmi atau tidak rasmi. Di merata tempat terdengar pukulan dan

nyanyian sesebuah kumpulan kompang seperti di majlis-majlis keramaian, pesta-pesta

tertentu, majlis perkahwinan, majlis kenamaan dan sebagainya. Bagi memenuhi

pelbagai permintaan, banyak kumpulan kompang ditubuhkan dan sesekali dianjurkan

pertandingan kompang. Kompang dijadikan sebagai alat muzik atau persembahan

tradisional yang terus diminati dengan pelbagai sambutan dan minat yang ditunjukkan

oleh segenap lapisan masyaraka(Jasiman Ahmad, 2006).

Amalan pertandingan permainan tradisional sehingga ke peringkat antarabangsa.

Sepak takraw adalah satu permainan tradisional milik masyarakat Melayu yang

dahulu banyak dimainkan di kawasan kampung namun sekarang telah terkenal di

seluruh negara. Hampir kebanyakan negara terutama di negara-negara Asean

mengetahui permainan ini. Permainan ini bermula daripada sepak raga bulatan yang

merupakan permainan masyarakat Melayu yang sekarang begitu terkenal hingga ke

persada dunia (Jasiman Ahmad, 2006).

Permainan sepak takraw mempunyai kesenian berbanding permainan lain

19



kerana permainan ini memerlukan pelbagai kemahiran yang tinggi. Antara kesenian

dalam permainan ini ialah menimang bola menggunakan kaki atau lutut, menanduk

atau menampan dengan dahi atau kepala, melibas sambil membengkokkan badan,

mengawal atau menyepak menggunakan kaki dan sebagainya. Selain itu, setiap

pemain mempunyai hubungan yang sangat rapat dalam menjayakan sesuatu

permainan. Setiap pemain berusaha memastikan bola tidak mengenai lantai dan

memasuki kawasan lawan. Justeru mereka bersama-sama menyepak dan memberikan

bola kepada pemain yang lain.

Permianan sepak takraw adalah satu-satu permainan tradisional yang paling

popular disebabkan banyak negara yang telah memainkan permianan ini terutama

apabila kerajaan memperkenalkan beberapa pertandingan di peringkat antarabangsa.

Namun begitu yang paling nyata tujuan utama Malaysia memperkenalkan permainan ini

adalah untuk mempromosikan permainan tradisional ini agar dikenali di seluruh dunia.

Ini adalah satu kejayaan apabila banyak negara telah mengenali permainan sepak

takraw.

Penutup

Memandangkan Malaysia didiami oleh pelbagai kaum yang berlainan dari segi

keturunan, agama dan adat budaya, sudah pasti Malaysia diwarnai kebudayaan yang

berbeza-beza. Budaya unik lagi menarik telah menjadi identiti negara kita yang jarang

didapati di mana-mana negara di dunia ini. Setiap kaum berpeluang untuk

mengamalkan kebudayaan masing-masing tanpa ada sekatan. Malah ada kebudayaan

20



kaum yang dijadikan kebudayaan nasional bagi memastikan kebudayaan tetap segar di

negara ini.

Kebudayaan yang meliputi adat istiadat kelahiran, perkahwinan, kematian,

perayaan, permainan dan sebagainya telah mendapat perhatian. Malah telah dijadikan

satu aktiviti sukan yang popular seperti permainan sepak raga atau takraw. Maka bagi

memastikan kebudayaan unik negara tetap unggul, pelbagai pihak terutamanya badan-

badan tertentu perlu memastikan kebudayaan dikembangkan dari semasa ke semasa.

Hanya dengan ini sahaja keunikan kebudayaan negara boleh dipertahankan secara

berterusan (Jasiman Ahmad, 2006).

21



Bibliografi

A.Aziz Deraman, (2004). Asas Kebudayaan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan

Pustaka.

Abdul Halim Ali, 2001. `Konsep budaya dan Masyarakat`. Dewan Budaya. Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Keluaran Disember 2011.

Jasiman Ahmad (2006). Kebudayaan Warisan Bangsa. Kuala Lumpur: Jade Green

Publications Sdn. Bhd.

Sharifah Zainah Syed Salim, 2000. Kebudayaan Nasional Pada Alaf Baru` Kertas

kerja, Simposium Kebudayaan dan Drama Melayu, 10-12 Nov. 2000.

Wan Azmi Ramli (1993), Dasar Sosial di Malaysia,. Golden Books Centre Sdn. Bhd,

Kuala Lumpur, Malaysia.

22

bms 3013 kesusasteraan & kebudayaan melayu esei 2

Documents