Page | 0

PROGRAM DIPLOMA TEKNOLOGI ELEKTRIK

SEMESTER 1 TAHUN 1

2015

TEKNOLOGI ELEKTRIK

ETE 502

TUGASAN :

MOTOR ARUS ULANG ALIK 1 FASA

DISEDIAKAN OLEH:

MUHAMMAD AIMAN HARITH BIN ABDUL RAHIM

KELAS DETE 1

NAMA PENSYARAH:

EN. SAIFUL SHAARI BIN MOHD SUBKI

TARIKH:

26 / MAC / 2015

Page | 1

SENARAI KANDUNGAN

BIL SENARAI KANDUNGAN M/S

1 PENGHARGAAN 2

2 CIRI-CIRI & JENIS MOTOR AU 1 FASA 3 9

3 PERBEZAAN MOTOR AU 1 FASA DAN 3 FASA 10

4 PERATURAN-PERATURAN BERKAITAN MOTOR AU 1 FASA 11

5 KEROSAKAN MOTOR 12

6 PENYELENGGARAAN MOTOR AU 1 FASA 13

7 KESELAMATAN DAN PERATURAN 12

8 RUJUKAN 15

Page | 2

PENGHARGAAN

Assalamualaikum w.b.t dan salam sejahtera,

Bersyukur kehadrat Ilahi kerana dengan izin kurnianya dapat juga saya menyempurnakan

tugasan ini. Sepanjang menjalankan kerja kursus ini, saya telah memperoleh pelbagai

pengalaman sama ada pahit mahupun manis yang amat berharga dan bermakna dalam hidup saya

sebagai seorang pelajar. Pengalaman yang saya perolehi sepanjang menjalankan tugasan ini

mungkin hanya akan datang sekali sahaja dalam hidup saya.

Justeru itu, saya juga telah memperolehi pelbagai maklumat dan pengetahuan dengan

lebih terperinci lagi berkaitan tugasan ini. Di kesempatan ini, saya ingin mengucapkan ribuan

terima kasih kepada semua pihak yang terlibat sepanjang menjayakan tugasan ini. Terutamanya

kepada pensyarah saya iaitu, En. Saiful Shaari Mohd Subki kerana beliau telah banyak

memberikan tunjuk ajar kepada saya sepanjang menjalankan tugasan ini. Tunjuk ajar beliau

amat membantu saya dalam usaha menyempurnakan tugasan yang telah diamanahkan ini.

Oleh itu, saya juga ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada ahli keluarga saya

yang telah banyak memberi sokongan moral dan bantuan kewangan bagi menyelesaikan tugasan

ini. Selain itu, saya turut berterima kasih kepada rakan-rakan seperjuangan saya kerana telah

banyak menghulurkan bantuan dan kerjasama bagi merealisasikan usaha menyempurnakan

tugasan ini dengan jayanya.

Ucapan ini juga ditujukan kepada semua pihak yang telah terlibat dalam menjayakan

tugasan ini sama ada secara langsung atau tidak langsung. Segala bantuan yang telah anda

hulurkan amatlah saya hargai kerana tanpa bantuan dan sokongan anda semua, tugasan ini tidak

dapat dilaksanakan dengan sempurna.

Sekian, terima kasih.

Page | 3

PENGENALAN MOTOR AU SATU FASA

Motor AU 1 fasa tidak boleh mula berputar tanpa

bantuan medan magnet berputar.

FUNGSI BELITAN MULA DAN BELITAN LARIAN

Fungsi belitan mula dan belitan larian dalam motor AU 1

fasa jenis aruhan fasa belah adalah untuk mewujudkan medan

magnet yang sentiasa berubah ubah kutub ( utara dan selatan )

Perubahan medan magnet ini akan menghasilkan satu

kedudukan medan magnet yang seolah olah berputar.

PRINSIP KENDALIAN

Prinsip kendalian motor AU 1fasa ialah berasakan tindakan

medan magnet belitan mula dan larian dengan medan magnet

pemutar.

Apabila voltan dibekalkan pada motor, kedua-dua belitan

mula dan belitan larian akan menghasilkan medan magnet.

Arus pada belitan mula adalah lebih kecil disebabkan luas

keratin rentas yang kecil dan rintangan belitan pengalir yang

tinggi

Arus pada belitan larian adalah lebih tinggi disebabkan luas

keratin rentas yang besar dan nilai rintangan belitan pengalir

yang rendah.

Kedua-dua perbezaan ini akan mnyebabkan perbezaan fasa

di antara arus dengan voltan pada belitan mula dan belitan

larian.

Ini akan menghasilkan medan magnet berputar

INFO KHAS

Beberapa kaedah yang

digunakan untuk menghasilkan

medan magnet berputar pada

bahagian pemegun motor AU 1

fasa ialah :

Menggunakan belitan

tambahan ( belitan

mula ) yangmempunyai

rintangan tinggi.

Memasang pemuat

sesiri dengan belitan

mula untuk

mendapatkan

perbezaan fasa 90

darjah di antara belitan

tersebut dengan belitan

larian.

Memasang gelang

teduh pada teras kutub

Menggunakan pemutar

yang berlilitan dan

dilengkapi dengan

penukar tertib untuk

membolehkan

perubahan perbezaan

fasa

Page | 4

Medan magnet berputar akan bergerak dengan satu kelajuan yang dinamakan sebagai

kelajuan segerak ( NS ). Kelajuan segerak ini bergantung kepada bilangan kutub dan

frekuensi bekalan.

Medan magnet berputar akan memotogn jalur jalur pengalir pada pemutar.

D.g.e akan terhasil apabila medan magnet berputar memotong jalur-jalur pengalir dan

seterusnya menghasilkan medan magnet pada pemutar.

Kedua-dua medan segerak dan pemutar akan bertindak di antara satu sama lain.

Tindak balas medan magnet berputar dengan medan magnet pemutar akan menghasilkan

daya kilas permulaan untuk menggerakan motor.

NS = 120

(psm)

Page | 5

CIRI CIRI MOTOR 1 FASA

BIL JENIS MOTOR CIRI CIRI

DAYA KILAS ARUS KUASA

1 Motor fasa belah mula rintangan.

Contoh kegunaan: Pam air

Rendah ketika bermula dan

kendalian

Rendah Rendah

2 Motor fasa belah pemuat tetap

Contoh kegunaan: Kipas angin

Rendah ketika bermula dan

kendalian

Rendah Rendah

3 Motor fasa belah mula pemuat

Contoh kegunaan: Mesin parut kelapa

Tinggi ketika bermula dan

malar ketika kendalian

Rendah Rendah

4 Motor fasa belah mula pemuat, larian

pemuat

Contoh kegunaan: Mesin basuh

Tinggi ketika bermula dan

malar ketika kendalian

Rendah Rendah

5 Motor tolakan

Contoh kegunaan: Peralatan makmal

Tinggi ketika bermula dan

ketika kendalian

Rendah Rendah

6 Motor siri

Contoh kendalian: Kren

Tinggi ketika bermula dan

ketika kendalian

Rendah Rendah

7 Motor semesta

Contoh kegunaan: Pembersih hampa

gas

Tinggi ketika bermula dan

ketika kendalian

Tinggi Tinggi

8 Motor kutub terteduh

Contoh kegunaan: Pemutar pemain

rekod

Rendah ketika bermula dan

ketika kendalian

Tinggi Tinggi

9 Motor segerak

Contoh kegunaan: Jam elektrik

Rendah ketika bermula dan

ketika kendalian

Rendah Rendah

Page | 6

JENIS MOTOR AU 1 FASA

MOTOR FASA BELAH

Jenis Motor Fasa Belah ini termasuk motor yang menggunakan rotor sangkar ( Squirrel

Cage Winding ) terdiri daripada beberapa rod kuprum yang dimasukkan ke dalam alur rotor, bila

disambung oleh cincin tembaga terdapat litar tertutup. Manakala stator dalam gegelung terdiri

daripada dua gegelung iaitu gegelung utama ( main winding ) dan gegelung pemula ( starting

winding ). Gegelung kedua disambung secara selari pada permulaan, kedua-duanya mula

berhubung pada nets. Selepas motor berputar sehingga 75% dari putaran nominal, suis emparan

akan memutuskan set, seterusnya bantuan gegelung dan motor elektrik hanya berfungsi pada

gegelung utama.

Suis Emparan ( Centrifugal Switch )

Page | 7

MOTOR KAPASITOR

Motor kapasitor sebenarnya mirip dengan motor fasa belah, hanya pada jenis kapasitor

ini di tambah lagi satu unit kapasitor seperti kapasitor mula ataupun dikendalikan oleh kapasitor (

termasuk dua yang menjalankan kapasitor ) adalah kapasitor elektrik yang mengubah bekalan

untuk satu gegelung ataupun lebih daripada motor aruhan 1 fasa yang berputar untuk mencipta

medan magnet. Unit bagi kemuatan dilabelkan dalam microfarad ( F atau uF ). Kapasitor yang

lama selalunya dilabelkan dalam perkataan lama seperti mfd atau MFD yang membawa

maksud microfarad.

Kegunaan:

I. Pam Air

II. Peti Sejuk

III. Kompresor Udara

IV. Mesin Basuh

*Kapasitor terletak pada atas motor itu sendiri

Jenis Kapasitor:

I. Kapasitor Kertas ( The Paper Capacitor )

II. Kapasitor Minyak ( The Oil Capacitor )

III. Kapasitor Elektrolit ( The Electrolytic Capasitor )

Umumnya kapasitor ini berfungsi antar 6 mikroF 150 mikroF. Motor kapasitor dapat

dibahagi kepada tiga motor. Iaitu:

I. Motor Kapasitor Start ( Starting Capacitor Motor )

II. Motor Kapasitor Tetap / Running ( Permanent Capacitor Motor )

III. Motor Kapasitor Start / Running ( Start-Running Capacitor Motor)

Page | 8

Motor Kapasitor Start ( Starting Capacitor Motor )

Motor ini adalah merupakan jelmaan dari motor fasa belah, tetapi mempunyai kapasitor

yang dihubungkan secara seri dengan belitan bantu dan suis emparan. Prinsip kendalian adalah

sama seperti motor aruhan iaitu jika pada lilitan utama diberikan bekalan maka fluks magnet

akan terhasil. Tetapi dengan adanya lilitan bantu dan kapasitor maka ada perbezaan fasa diantara

keduanya. Disinilah terjadinya fluks magnet. Secara umum motor akan bergerak mengikut arah

jam. Setelah motor berputar sehingga 75 % dari putaran nominal maka suis emparan akan

memutuskan rangkaian pada lilitan bantu dan motor hanya akan bekerja pada lilitan utama

sahaja.

Motor Kapasitor Tetap / Running ( Permanent Capacitor Motor )

Motor ini mempunyai kapasitor yang dihubungkan secara seri dengan lilitan bantu dan

sambungan secara selari dengan lilitan utama. Sumber listrik dihubungkan secara selari. Bagi

motor ini banyak digunakan di pam air kerana ia mampu menggerakkan motor sehingga 3000

rpm.

Motor Kapasitor Start / Running ( Start-Running Capacitor Motor )

Motor ini adalah gabungan diantara motor start kapasitor dan running kapasitor, di mana

tujuannya adalah untuk memperolehi arus awal yang lebih besar dan arus yang stabil. Jenis

motor ini banyak digunakan pada penghawa dingin.

Page | 9

MOTOR LISTIK

Berdasarkan karakteristik dari arus listik yang mengalir, motor AU ( Arus Ulang Alik ,

Arus Bolak- Balik ) terdiri dari 2 jenis iaitu:

Motor Listik AU / Arus Bolak Balik 1 Fasa

Motor Listik AU / Arus Bolak Balik 3 Fasa

Pembahasan dalam artikel kali ini dititik beratkan pada moto listik AU 1 fasa, yang terdiri

dari:

Motor Kapasitor

Motor Shaded Pole

Motor Universal

Page | 10

PERBEZAAN DI ANTARA MOTOR AU 1 FASA DAN 3 FASA

MOTOR AU 1 FASA MOTOR AU 3 FASA

Hanya terdapat satu belitan bagi satu fasa

Setiap belitan mewakili fasa

Memerlukan voltan sebanyak 240V untuk

berkendali

Memerlukan voltan sebanyak 415V dan

keatas untuk berkendali

Saiz motor sederhana dan mudah diselenggara

Saiz motor besar dan sukar diselenggara

Mempunyai daya kecekapan yang rendah

Mempunyai daya kecekapan yang tinggi

Memerlukan kapasitor bagi menghasilkan

daya kilas yang baik

Mempunyai permulaan daya kilas yang baik

Digunakan dan sesuai bagi perkakasan rumah

Digunakan sebagai pam, kipas, dan pemampat

udara

Kuasa motor 3kW ke bawah

Kuasa motor 8kW ke atas

Page | 11

PERATURAN PERATURAN BERKAITAN MOTOR

[ Peraturan 17 18 ]

PERATURAN-PERATURAN ELEKTRIK

Janakuasa, motor, pengubah, dsb.

17. (1) Mana-mana bahagian janakuasa, motor, pengubah, atau kelengkapan lain yang

dikendalikan pada voltan tinggi atau voltan amat tinggi yang boleh dicapai dengan bersahaja

oleh seseorang hendaklah dilindungi jika perlu untuk mencegah bahaya.

(2) Sesuatu motor hendaklah dikawal oleh satu atau lebih peranti mula yang berkesan

untuk menghidupkan atau memberhentikannya.

(3) Suis yang disebut dalam subperaturan (2) hendaklah ditempatkan mengikut apa-apa

cara supaya ia mudah dikendalikan oleh orang yang menjaga motor itu.

(4) Mana-mana gear suis yang digunakan yang berkaitan dengan win, penggulung dan

kren yang terdedah kepada cuaca, di atas kapal korek atau di tempat bawah tanah, dikendalikan

pada voltan lebih tingi daripada voltan rendahlah voltan yang lebih tinggi.

(5) Jika elektrik diubah daripada satu voltan kepada satu voltan lain, peruntukan

hendaklah didakan untuk mengawal daripada bahaya disebabkan sistem voltan rendah itu tercaj

dengan tidak sengaja lebih tinggi daripada voltan biasanya disebabkan kebocoran daripada atau

kebocoran disebabkan sentuhan dengan sistem voltan yang lebih tinggi.

(6) Jika sesuatu pengubah-auto digunakan bagi apa-apa maksud, perhatian hendaklah

diambil bagi memastikan voltan di antara mana-mana bahagian lilitan voltan rendah dengan

bumi tidak melebihi voltan di antara terminal-terminal lilitan voltan lebih rendah itu.

Page | 12

KEROSAKAN MOTOR

Kerosakan yang selalu dialami oleh sebuah motor AU 1 fasa adalah pada bahagian suis

empar, pemuat dan belitan.

BAHAGIAN KEROSAKAN TANDA-TANDA KEROSAKAN

Suis Empar

Pegas tak berfungsi

Sesentuh longgar

Motor terus berkendali

Motor tidak dapat berkendali

Pemuat Litar pintas

Litar terbuka

Tamatan longgar

Pemuat bocor

Motor tidak dapat berkendali atau kelajuan rendah

Belitan Litar terbuka

Litar pintas

Penebatan rosak

Tamatan longgar

Motor tidak dapat berkendali kecuali dibantu

Pemutus litar akan terpelantik

Fius akan memutus

Page | 13

PENYELENGGARAAN MOTOR AU 1 FASA

1. Terbalik Fasa

Tanda kerosakan : putaran motor tidak mengikut arah putaran sebenar

Cara penyelenggaraan : gunakan meter urutan fasa untuk menguji motor dan menukar

sambungan fasa dengan betul

2. Belitan Motor Terbuka

Tanda kerosakan : motor tidak dapat berkendali walaupun diberikan bekalan

Cara penyelenggaraan : gunakan meter pelbagai dan penguji penebatan untuk menguji

belitan serta menyambung semula belitan yang terbuka atau melilit semula belitan.

3. Belitan Terpintas

Tanda kerosakan : motor tidak dapat berkendali

Cara penyelenggaraan : gunakan meter pelbagai dan penguji penebatan untuk menguji

belitan serta membetulkan semula sambungan belitan atau melilit semula belitan motor.

4. Kebocoran

Tanda kerosakan : terdapat arus yang mengalir pada bahagian rangka motor dan

pemutus litar terpelantik

Cara penyelenggaraan : gunakan meter pelbagai dan penguji penebatan serta hidupkan

semula pemutus litar bocor ke bumi atau melilit semula belitan motor.

Page | 14

KESELAMATAN DAN PERATURAN

Sebelum memasang dan mengendalikan motor AU, beberapa langkah keselamatan dan

peraturan perlu diamalkan bagi menjamin keselamatan diri dan peralatan.

1. PROSEDUR

a) Menggandingkan motor dan beban dengan sambungan mekanik yang betul

b) Memeriksa kekemasan dan kekutuban pengalir

c) Memasangkan penutup hujung aci

d) Melakukan sambungan mengikut rajah dengan betul

e) Menguji keterusan sambungan

f) Menyambungkan bekalan kepada unit kawalan dan system motor

2. PEMBUMIAN

Semua kerja-kerja sambungan elektrik dan bahagian logam yang terdedah perlu

dibumikan untuk melindungi pengguna daripada terkena renjatan elektrik

3. PERLINDUNGAN MEKANIKAL

Bahagian-bahagian cantuman dan gandingan mestilah dibuat dengan kukuh,

ditutup dengan penutup untuk mengelakkan dari tercabut dan melindungi

pengguna daripada terkena bahagian yang berputar.

Page | 15

RUJUKAN

1) Ilmu Listik (Blog)

http://hamadun.blogspot.com/2010/05/motor-fasa-belah-splite-phasa-motor.html

2) Elektrik Industri (Blog)

http://elektrikindustri.blogspot.com/2010/02/motor.html

3) Motor kapasitor Star dan Motor kapasitor Running (Blog)

http://kuniawankholik.blogpot.com/2013/10/v-behaviorurldefaultvmlo.html?m=1

4) Motor Listik

http://dunia-listik.blogspot.com/2008/12/motor-listik.html?m=1

5) Motor Listik AC Satu fasa

http://m.facebook.com/notes/nrico-champ-qiang/motor-listik-ac-satu-fasa-single-

phase-electric-motor/10151560254430938

6) Aplikasi Elektrik dan Elektronik Tingkatan 4 dan 5 ( Pengarang : Ramli Bin Jiman,

Mohamed Nazi Bin Mustafa dan Nawawi Mohd Jan ) Modul 11 Motor AC. Muka

surat 146 152.

7) Buku Akta Bekalan Elektrik 1990 ( Peraturan 17 18 )