bab 3.kognitif

Bab 3: Perkembangan Kognitif

1

BBBaaabbb 333:::

PPPEEERRRKKKEEEMMMBBBAAANNNGGGAAANNN KKKOOOGGGNNNIIITTTIIIFFF PPPiiiaaagggeeettt dddaaannn VVVyyygggoootttssskkkyyy

Setelah menyelesaikan bab ini, anda harus boleh:

Mentakrif perkembangan kognitif

Menerangkan penjelasan tentang pembelajaran mengikut Piaget

Menilai teori perkembangan kognitif Piaget

Menyenaraikan implikasi teori Piaget dalam bilik darjah

Membincangkan teori sosiobudaya Vygotsky dan peranan budaya

Bab ini meneliti perkembangan kognitif kanak-kanak, menumpukan kepada teori

perkembangan kognitif Piaget. Piaget menjelaskan pembelajaran manusia sebagai terdiri

daripada empat elemen utama: skema, asimilasi, penyesuaian dan keseimbangan.

Interaksi keempat-empat elemen tersebut membawa kepada teori perkembangan kognitif

beliau yang terdiri daripada tahap-tahap berikut: sensorimotor, praoperasi, operasi

konkrit dan operasi formal. Teori beliau adalah berasaskan kajiannya tentang anak-

anaknya dan masih sah sehingga hari ini. Juga dibincangkan dalam bab ini adalah teori

sosiobudaya Vygotsky yang menekankan peranan budaya dalam perkembangan kanak-

kanak.

RINGKASAN BAB

3.1 Teori pembelajaran oleh Piaget a) Skema b) Asimilasi c) Akomodasi d) Keseimbangan

3.2 Teori perkembangan kognitif Piaget

a) Sensorimotor b) Praoperasi c) Operasi konkrit d) Operasi formal

3.3 Teori Piaget dalam bilik darjah 3.4 Teori sosiobudaya Vygotsky

Ringkasan

Istilah Penting

Rujukan

Bab 1: Pengenalan

Bab 2: Perkembangan Fizikal &

Pertumbuhan

Bab 3: Perkembangan Kognitif Piaget & Vygotsky

Bab 4: Perkembangan Kognitif Pemprosesan Maklumat

Bab 5: Perkembangan Moral

Bab 6: Perkembangan Emosi

Bab 7: Perkembangan Bahasa

Bab 8: Perkembangan Sosial

Bab 9: Pengaruh Keluarga

Bab 10: Pengaruh Di Luar Keluarga


2

3.1 Teori Pembelajaran oleh Piaget

Jean Piaget, seorang yang berasal daripada

Switzerland telah bermula sebagai seorang ahli biologi dan

telah mendapat ijazah kedoktoran beliau pada umur 21

tahun. Teori pembelajaran beliau telah berasas kepada

pemerhatian dan penerangan tentang tiga orang anak-

anaknya. Piaget sangat berminat dengan cara kerang-

kerangan mengubahsuai diri mereka dengan

persekitarannya. Dengan menggunakan idea daripada

biologi, Piaget telah memperkenalkan dua proses utama,

iaitu Penyusunan dan Penyesuaian.

Penyusunan atau Organisasi merupakan ciri-ciri dalaman suatu organisma yang membolehkannya

bertindak untuk menyusun persekitarannya yang

merupakan suatu proses luaran.

Penyesuaian atau Adaptasi merupakan keupayaan untuk memuatkan diri dalam persekitaran yang merupakan suatu proses luaran.

Daripada sudut biologi penyusunan tidak dapat dipisahkan dengan

penyesuaian kerana keduanya merupakan proses yang saling melengkapi dalam suatu

mekanisma. Piaget (1985) telah mencadangkan bahawa pembelajaran adalah

berlelaran, di mana maklumat yang baru dibentuk untuk muat dengan pengetahuan

sedia ada seseorang, dan pengetahuan sedia ada itu sendiri diubahsuai untuk

menyesuaikan maklumat yang baru. Teori pembelajarannya adalah berdasarkan

kepada empat konsep asas: skema, asimilasi, akomodasi dan keseimbangan.

1. SKEMA

Piaget percaya bahawa akal manusia mengandungi skema sepertimana badan

mengandungi perut di dalamnya yang bertanggungjawab untuk mencerna ataupun

buah pinggang yang bertanggungjawab untuk membuang kumuhan daripada darah.

Skema merupakan struktur mental ataupun kognitif yang membolehkan seseorang

mengadaptasi dan menyusun persekitarannya. Ia adalah seperti sebuah cabinet yang

mengandungi banyak fail dan setiap fail mewakili suatu skema. Apabila seorang bayi

dilahirkan, ia mempunyai beberapa skema umum dan sambil anak itu membesar, dia

mendapat skema tambahan dan skema-skema tersebut menjadi lebih murni.

Misalnya, pada saat dilahirkan skema seorang bayi bersifat refleksif seperti

menghisap dan menggenggam. Refleks menghisap merupakan suatu skema dan bayi

itu akan menghisap apa sahaja yang diletakkan kedalam mulutnya seperti puting

ataupun jari. Bayi tersebut tidak dapat membezakan kerana ia hanya mempunyai satu

skema menghisap. Lama kelamaan, bayi tersebut belajar membezakan di mana objek yang mengeluarkan susu diterima sementara objek bukan susu ditolak. Pada

ketika ini, bayi tersebut mempunyai dua skema menghisap, satu untuk objek yang

mengeluarkan susu dan satu lagi untuk objek yang tidak mengeluarkan susu.

Jean Piaget

1896-1980


3

Gambarajah 3.1 Seorang Kanak-kanak Kecil Bertemu Seekor Lembu

Buat Kali Pertama

Gambarajah 3.1 menunjukkan pertemuan pertama seorang kanak-kanak kecil

dan dia tidak mempunyai suatu skema bagi pengalaman ini. Kanak-kanak itu melihat

seekor lembu dan berkata Hello Sang Anjing. Pada pendapat anda kenapa ini berlaku? Kanak-kanak tersebut melihat suatu objek (lembu), yang disaring melalui

koleksi skemanya, sehingga dia menjumpai satu yang nampaknya sesuai. Kepada

kanak-kanak itu, objek tersebut (lembu) mempunyai semua ciri-ciri seekor anjing ia cocok dengan skema anjingnya dengan itu kanak-kanak tadi merumuskan bahawa objek tersebut adalah seekor anjing. Kanak-kanak itu telah menggabungkan objek

(lembu) ke dalam skema anjingnya. Anda mungkin pernah melihat ini berlaku dalam

kalangan kanak-kanak kecil dan ibubapanya cuba sedaya upaya untuk membetulkan

anaknya.

Adalah tidak tepat sekiranya kita memikirkan bahawa skema tidak berubah,

atau bahawa kanak-kanak telah ditakdirkan menyebut lembu sebagai anjing sehingga

akhir hayatnya. Jelas sekali, ini tidak berlaku. Sambil kanak-kanak itu manjadi

semakin mahir dalam membezakan antara objek, skemanya bertambah banyak

(pelbagai). Apabila dia semakin boleh membuat generalisasi di antara objek, skema

menjadi lebih murni.

Skema anjing

- mempunyai empat kaki

- lebih besar daripada

kucing

- mempunyai dua telinga

- berbulu

Hello Sang

anjing!


4

2. ASIMILASI

Asimilasi merupakan suatu proses kognitif di mana seorang itu

menggabungkan maklumat ataupun pengalaman baru ke dalam skema tersedia

ataupun sedia ada. Ini merupakan suatu proses memasukkan maklumat baru ke dalam

struktur kognitif sedia ada. Asimilasi sentiasa berlaku kerana manusia sentiasa

memproses berbagai jenis maklumat dan pengalaman. Skema yang sedia ada atau

tersedia adalah ibarat sebuah belon yang semakin membesar dan membesar dengan

pertambahan ataupun asimilasi maklumat dan pengalaman baru. Terdapat perubahan

kuantitatif tetapi tiada perubahan kualitatif. Tidak terdapat skema baru yang

dihasilkan kerana skema yang lama digunakan.

Lihat Gambarajah 3.2 yang menunjukkan seorang kanak-kanak menghadapi

tiga bentuk bulatan yang berlainan. Oleh kerana dia mempunyai suatu skema bentuk

bulat yang sedia ada, walaupun ketiga-tiga bentuk bulatan tersebut berbeza, ia

diserapkan ataupun dimuatkan ke dalam skema bentuk bulatan yang sedia ada. Terdapat perubahan kualitatif apabila suatu skema bertambah besar untuk

memasukkan ataupun menyerapkan maklumat baru itu.

3. AKOMODASI

Apabila berhadapan dengan maklumat ataupun pengalaman baru, seorang

individu cuba untuk menyerapkannya ke dalam suatu skema yang sedia ada seperti

yang dibincangkan sebelum ini. Kadang kala ini tidak dapat dilakukan kerana tidak

terdapat suatu skema sedia ada untuknya. Di dalam situasi seperti ini, individu

tersebut mempunyai dua pilihan. Dia boleh mencipta suatu skema baru dan maklumat

ataupun pengalaman baru itu dapat dimuatkan di dalamnya. Ataupun, dia boleh

mengubah suatu skema sedia ada supaya maklumat ataupun pengalaman baru tersebut

boleh dimasukkan di dalamnya. Kedua-duanya adalah suatu bentuk akomodasi.

Dengan itu, akomodasi adalah penciptaan suatu skema baru ataupun pengubahan

suatu skema yang lama. Kedua-dua tindakan ini menghasilkan suatu perubahan

ataupun perkembangan dalam suatu skema, ataupun pembentukan suatu skema.

Gambarajah 3.2

Asimilasi ke dalam

skema bentuk bulat


5

Lihat Gambarajah 3.3 yang menunjukkan seorang kanak-kanak menghadapi

tiga buah bentuk bulat yang berlainan. Kerana dia tidak mempunyai suatu skema

sedia ada tentang bentuk bulat, tiga skema baru telah dibentuk. Terdapat perubahan kuantitatif kerana lebih banyak skema telah dibentuk.

4. KESEIMBANGAN

Bayangkan apa yang berlaku apabila seseorang yang hanya menyerap dan

tidak pernah menyesuai ataupun seseorang yang hanya menyesuai dan tidak pernah

menyerap? Hasilnya amat buruk sekali. Dengan itu, harus ada keseimbangan di antara

kedua-dua proses tersebut. Keseimbangan adalah perseimbangan di antara asimilasi

dan akomodasi. Ketidakseimbangan adalah apabila asimilasi dan akomodasi tidak

seimbang. Apabila ketidakseimbangan berlaku, seseorang akan cuba mendapatkan

keseimbangan; iaitu, untuk terus menyerap ataupun menyesuai. Misalnya, seorang

pelajar apabila menemui maklumat baru cuba menyerap maklumat tersebut ke dalam

skema sedia ada. Sekiranya dia berjaya, keseimbangan tercapai. Sekiranya pelajar

tersebut tidak dapat menyerap maklumat tersebut, dia akan cuba menyesuaikannya

dengan mengubah skema ataupun membentuk suatu skema baru. Sekiranya maklumat

baru dapat disesuaikan, keseimbangan tercapai. Menurut Piaget, pembelajaran

berlangsung dengan cara ini daripada lahir seterusnya sepanjang kedewasaan.

Gambarajah 3.3

Akomodasi dengan

pembentukan suatu

skema baru

3.1 AKTIVITI PEMBELAJARAN

a) Apakah suatu skema?

b) Bagaimanakan asimilasi berbeza daripada penyesuaian?

c) Apakah anda rasa akan berlaku sekiranya seorang kanak-

kanak hanya menyerap ataupun hanya menyesuai?

d) Jelaskan kenapa seorang kanak-kanak yang melihat

seorang bayi mengatakan ia sebuah patung.


6

3.2 Teori Perkembangan Kognitif Piaget

Istilah kognisi telah diambil daripada perkataan Latin cognoscere yang

bermakna untuk mengetahui atau untuk mengenali atau untuk mengkonseptualisasi. Ia merujuk kepada proses mental suatu organisma untuk belajar, mengingat, melihat, menyelesaikan masalah dan berfikir tentang suatu

gagasan maklumat. Pakar mengatakan bahawa kognisi berkembang dalam peringkat

dengan tahap kerumitaan yang meningkat dan dengan itu diberikan frasa

perkembangan kognitif yang merupakan tahap-tahap yang dilalui oleh seorang kanak-kanak semasa mengkonsepsikan dunia pada peringkat umur yang berlainan.

Menurut Piaget, kanak-kanak memeroleh fakta, konsep, prinsip dan teori

melalui proses asimilasi dan akomodasi yang berterusan yang membawa kepada

pertambahan abstraksi dan perluasan skema. Dia mengatakan bahawa perkembangan

kognitif individu berkembang melalui EMPAT tahap (lihat Gambarajah 3.4).

Gambarajah 3.4 Tahap-tahap Perkembangan Kognitif Piaget

[sumber: Tiffany Davis, Meghann Hummel, dan Kay Sauers (2006)]

TAHAP 1: Tahap Sensorimotor (0 2 tahun) Tahap pertama dalam teori Piaget berlaku daripada lahir sehingga lebih kurang umur

dua tahun dan berpusat kepada bayi cuba memahami dunia. Semasa tahap

sensorimotor, pengetahuan bayi tentang dunia adalah terhad kepada persepsi deria dan

aktiviti motornya.


7

Antara 0 sehingga 6 bulan, kanak-kanak menggunakan kemahiran semula jadinya dan keupayaan seperti menghisap, menggenggam, melihat dan

sebagainya. Misalnya, seorang kanak-kanak akan dengan bertujuan

mengangkat sebuah permainan untuk meletakkannya ke dalam mulutnya.

Antara 7 sehingga 12 bulan, kanak-kanak itu mungkin menggabungkan skemanya untuk mencapai suatu tindakan yang dikehendakinya. Dia

menjelajah persekitarannya dan boleh menghubung kaitkan bahawa

sesetengah objek mempunyai ciri-ciri tertentu. Sebagai contoh, seorang kanak-

kanak mungkin menyedari bahawa permainan berdetar akan membuat bunyi

apabila digoncang.

Antara 13 sehingga 18 bulan, kanak-kanak itu memulakan suatu jangka waktu cuba-cuba dan eksperimentasi. Misalnya, seorang kanak-kanak

mungkin mencuba berbagai jenis bunyi dan aksi sebagai suatu cara untuk

mendapatkan perhatian seorang dewasa.

Antara 19 sehingga 24 bulan, kanak-kanak itu mula membentuk symbol bagi mewakili acara atau objek tertentu dan memahami dunia melalui operasi

mental dan bukannya melalui aksi semata-mata.

Pengekalan Objek (Object Permanance):

Menurut Piaget, Pengekalan Objek merupakan

kesedaran atau kefahaman seorang kanak-kanak

bahawa sebuah objek terus wujud walaupun ia tidak

dapat dilihat ataupun didengar. Bagi seorang bayi kecil,

apabila sebuah permainan ditutup dengan sehelai kain,

bayi tersebut terus berhenti dan nampak hilang minat

dengan permainan tersebut (lihat gambar). Kanak-

kanak ini belum lagi menguasai konsep pengekalan

objek. Bagi bayi yang lebih besar, apabila sebuah

permainan ditutup kanak-kanak itu akan mencarinya

dengan aktif, kerana menyedari bahawa objek tersebut

terus wujud. Pengekalan objek merupakan salah satu

pencapaian yang terpenting buat seorang bayi, kerana

tanpa konsep ini, objek akan mempunyai kewujudan

yang berasingan dan kekal.

TAHAP 2: Tahap Praoperasi (2 6 tahun) Tahap praoperasi berlaku di antara umur dua dan enam tahun. Perkembangan

bahasa merupakan salah satu tanda utama bagi jangka waktu ini. Piaget memerhatikan


a) Terangkan keupayaan kognitif kanak-kanak kecil pada

tahap sensorimotor.

b) Apakah pengekalan objek?

c) Pada pendapat anda kenapakah ia berlaku di tahap

sensorimotor?


8

bahawa kanak-kanak dalam tahap ini belum lagi faham logik konkrit. Apakah yang

dimaksudkan? Mereka tidak dapat memanipulasi maklumat secara mental, dan tidak

dapat menerima pandangan orang lain dan dengan itu mereka adalah egosentrik.

Mereka mempunyai pandangan tentang dunia yang 'mementingkan diri', yang bermaksud bahawa mereka mempunyai kesukaran memahami bahawa orang lain

mungkin melihat sesuatu dengan cara yang berlainan, dan dengan itu mempunyai

pandangan yang berbeza.

Piaget telah menggunakan beberapa teknik yang kreatif dan cerdik bagi

mengkaji keupayaan mental kanak-kanak. Salah satu teknik yang terkenal dalam

mengkaji keegosentrikan melibatkan penggunaan paparan pemandangan gunung-

ganang tiga-dimensi (lihat Gambarajah 3.5).

Kanak-kanak diminta memilih sebuah gambar yang menunjukkan pemandangan yang mereka telah perhatikan. Kebanyakan kanak-kanak

berupaya membuat perkara ini tetapi dengan kesukaran.

Seterusnya, kanak-kanak diminta memilih sebuah gambar yang menunjukkan apa yang orang lain telah perhatikan semasa melihat gunung tersebut daripada

sudut pandang yang berbeza.

Gambarajah 3.5 Ujian 3 Gunung Piaget

Hampir kesemua kanak-kanak telah memilih pemandangan yang

menunjukkan pandangan mereka sendiri gunung tersebut. Menurut Piaget, kanak-

kanak mengalami kesukaran ini kerana mereka tidak dapat menghayati perspektif

orang lain.


9

Suatu lagi eksperimen yang terkenal melibatkan menunjukkan pemahaman

seorang kanak-kanak tentang KONSERVASI (atau pengabadian). Di dalam satu

eksperimen pengabadian, cecair yang sama banyaknya dituangkan ke dalam dua

bekas yang serupa (lihat Gambarajah 3.6). Cecair di dalam salah satu bekas tadi

kemudiannya dituangkan ke dalam sebuah cawan yang berlainan bentuknya, seperti

sebuah cawan yang tinggi dan tirus, ataupun sebuah cawan yang pendek dan luas.

Gambarajah 3.3 Tugasan Pengabadian Piaget

Kanak-kanak kemudiannya ditanya cawan yang manakah yang menyimpan

cecair yang paling banyak. Walaupun setelah melihat bahawa jumlah cecair

kesemuanya sama, kanak-kanak akan selalunya memilih cawan yang nampak lebih

penuh. Piaget telah menjalankan beberapa eksperimen yang serupa tentang

konservasi atau pengabadian nombor, panjang, isipadu, berat, jumlah, dan kuantiti.

Piaget telah menemui bahawa tidak ramai kanak-kanak telah menunjukkan

kefahaman tentang pengabadian sebelum mencapai umur lima tahun.

KONSERVASI (Conservation) atau Pengabadian merupakan keupayaan

untuk mengingat apa yang tetap sama dan apa yang berubah dalam sesuatu

objek selepas beberapa perubahan telah dibuat kepada objek tersebut. Suatu

tugasan pengabadian menguji kebolehan seorang kanak-kanak menyedari

bahawa ada ciri-ciri yang diabadikan (ataupun disimpan) atau tidak berubah

selepas suatu objek itu mengalami suatu transformasi fizikal. Contohnya,

segumpal selut dilenyek menjadi bentuk seekor ular dan seorang kanak-

kanak ditanya yang mana mempunyai lebih selut didalamnya; gumpalan tadi

ataupun ular tadi.


10

TAHAP 3: Tahap Konkrit (6-11 tahun)

Pada tahap ini, akomodasi bertambah. Kanak-kanak membentuk keupayaan

untuk berfikir secara abstrak dan membuat pertimbangan yang rasional tentang

fenomena yang konkrit atau dapat diperhatikan, di mana sebelumnya dia terpaksa

memanipulasi secara fizikal untuk dapat memahami. Di dalam mengajar kanak-kanak

ini, memberikannya peluang untuk bertanya soalan dan menjelaskan kepada anda

tentang perkara akan membenarkannya untuk memanipulasi maklumat secara mental.

Pada tahap ini, kanak-kanak mula berfikir secara logik, dan menyusun pemikirannya

dengan koheren. Walau bagaimanapun, mereka hanya boleh memikirkan tentang

objek fizikal yang sebenar, dan tidak dapat menangani pemikiran abstrak. Mereka

menghadapi kesukaran memahami konsep yang abstrak ataupun hipotetikal.

Tahap ini juga mempunyai ciri-ciri utama kehilangan pemikiran egosentrik.

Kanak-kanak ini mempunyai keupayaan untuk menguasai kebanyakan jenis

eksperimen pengabadian, dan mula memahami kebolehbalikan. Pengabadian

merupakan kesedaran bahawa kuantiti ataupun jumlah tidak berubah apabila tidak ada

yang ditambah ataupun ditolak daripada sebuah objek atau suatu koleksi objek-objek,

walaupun terdapat perubahan dalam bentuk ataupun susunan ruangan. Tahap operasi

konkrit juga dicirikan oleh keupayaan kanak-kanak untuk mengkoordinasi dua

dimensi sebuah objek secara serentak, menyusun struktur dalam urutan, dan megubah

urutan antara item dalam suatu siri. Kanak-kanak tersebut mempunyai keupayaan

penyelesaian masalah konkrit. Kebolehan melabel berkategori seperti "nombor"

ataupun "haiwan" sekarang tersedia kepada kanak-kanak tersebut.

Logik:

Piaget telah menentukan bahawa kanak-kanak dalam tahap operasi konkrit boleh

dikatakan pandai menggunakan logik induktif. Logik induktif melibatkan berfikir

daripada pengalaman yang khusus kepada suatu prinsip yang umum. Sebaliknya,

kanak-kanak dalam peringkat umur ini mempunyai kesukaran menggunakan logik

deduktif, yang melibatkan penggunaan suatu prinsip umum untuk menentukan hasil

suatu kejadian yang khusus.

Klasifikasi:

Kanak-kanak dalam tahap operasi konkrit juga mempunyai keupayaan untuk

menstruktur objek secara hierarki, yang dikenali sebagai klasifikasi. Ini termasuk

memikirkan pengkelasan, e.g. memahami suatu objek sebagai sebahagian daripada

suatu subset yang termasuk di dalam suatu set utama, dan ini ditunjukkan dalam

tugasan pengkelasan Piaget, meminta kanak-kanak untuk mengenal pasti, daripada


a) Jelaskan keupayaan kognitif kanak-kanak pada tahap

praoperasi.

b) Apakah tugasan konservasi atau pengabadian?

c) Cubalah tugasan konsrvasi atau pengabadian dengan

kanak-kanak berumur 4 tahun bagi melihat samada ia

benar. Mungkin anda telah menemui seorang yang sangat

cerdik!


11

beberapa manik berwarna putih dan coklat yang diperbuat daripada kayu, samada

terdapat lebih manik yang berwarna putih ataupun coklat (Piaget, 1965).

Pensirian (Seriation):

Pensirian merupakan satu lagi keupayaan baru yang terbentuk semasa dalam tahap ini,

dan ia merujuk kepada keupayaan kanak-kanak untuk menyusun objek berurutan

berasaskan suatu ciri sifat sepunya. Suatu contoh yang mudah adalah dengan

meletakkan beberapa batang kayu mengikut urutan berat. Suatu keupayaan baru yang

penting yang terbentuk daripada hubungkait antara pensirian dan klasifikasi adalah

penomboran. Sementara kanak-kanak pra-operasi jelasnya berupaya untuk mengira,

hanya dalam tahap operasi konkrit barulah menjadi boleh mengaplikasikan operasi

matematik, yang timbul daripada keupayaan mereka menyusun benda-benda

mengikut nombor (pensirian) dan untuk memisahkan nombor kepada set dan subset

(klasifikasi), yang membolehkan pendaraban yang rumit, membahagi dan sebagainya.

Kebolehbalikan (Reversibility): Lagi satu keupayaan baru yang dibentuk dalam tahap operasi konkrit adalah

kebolehbalikan. Ia merujuk kepada keupayaan untuk menjejak ke belakang secara

mental, dan adalah sangat membantu kanak-kanak dalam menyelesaikan masalah dan

juga dalam pengetahuan tentang cara mereka menyelesaikan masalah. Contohnya, di

dalam sebuah tugasan pengabadian, perubahan yang dibuat dapat dibalikkan bagi

mendapatkan semula sifat yang asal. Daripada segi pengetahuan tentang cara

menyelesaikan masalah mereka sendiri, mereka boleh menjejak langkah-langkah

mental yang mereka ambil, yang membantu dalam mencapai tahap refleksi yang baru.

Sebahagian besar daripada pentakrifan ciri-ciri tahap ini dapat difahami daripada segi

kanak-kanak mengatasi kekangan dalam tahap pra-operasi. Kanak-kanak dalam tahap

pra-operasi mempunyai beberapa kekangan kognitif yang seterusnya diselesaikan, dan

yang pentingnya, kebolehan mengatasi kekangan ini bukanlah disebabkan

penambahbaikan yang perlahan dalam keupayaan yang kanak-kanak itu telah pun ada.

Sebaliknya perubahan tersebut adalah anjakan kuantitatif yang tulen, sejajar dengan

pemerolehan keupayaan baru. Kanak-kanak dapat memberikan justifikasi kepada

jawaban yang mereka berikan.

Tugasan Mudah Piaget

1. Yang manakah lebih berat; satu kilogram bulu ayam ataupun satu kilogram batu?

2. Sekiranya Mike lebih tinggi daripada Lina, dan Lina lebih rendah daripada Kim. Siapakah yang paling

rendah? Siapakah yang paling tinggi?


12

TAHAP 4: Ciri-ciri Tahap Operasi Formal (12 ke atas)

Tahap operasi formal bermula pada umur lebih kurang dua belas hingga dan

berlangsung sehingga dewasa. Pada jangka waktu ini, orang membentuk keupayaan

untuk berfikir tentang konsep yang abstrak. Kemahiran seperti pemikiran logik,

pertimbangan deduktif, dan perancangan sistematik juga timbul dalam tahap ini.

Logik:

Piaget percaya bahawa logik deduktif menjadi penting dalam tahap operasi formal.

Logik deduktif memerlukan keupayaan untuk menggunakan prinsip umum bagi

menentukan hasil yang khusus. Jenis pemikiran ini melibatkan situasi hipotetikal dan

selalunya diperlukan dalam sains dan matematik.

Katakanlah kita memberitahu seseorang pernyataan berikut:

1. Kalau anda mengetuk sekeping kaca dengan tukul, kaca tersebut akan pecah. 2. Zaki mengetuk kaca tersebut dengan tukul.

Rumusan yang betul adalah bahawa kaca tersebut telah pecah yang merupakan rumusan yang akan dibuat oleh kebanyakan remaja pada tahap operasi formal.

Responden ini telah membuat rumusan tersebut berdasarkan logik dan bukan

berdasarkan pengalaman.

PEMIKIR ABSTRAK

Apabila seorang itu adalah seorang pemikir konkrit, pemikirannya terhad kepada apa yang berada di hadapannya, apa yang ada di sini dan sekarang. Secara perbandingan, seorang pemikir abstrak dapat memerhati maksud yang pelbagai untuk suatu perkataan ataupun konsep. Pemikir seperti ini dapat melihat corak melewati yang jelas dan dapat menyelesaikan masalah yang kompleks.



operasi konkrit.

b) Apakah yang dapat dilakukan oleh seorang kanak-kanak

yang berada dalam tahap ini?

c) Cuba tugasan pengabadian ini ke atas seorang kanak-

kanak berusia 7 tahun untuk melihat sekiranya ia benar.

Mungkin anda telah pun menemukan seorang lagi yang

sangat pintar!


13

Pemikiran Abstrak:

Walaupun kanak-kanak selalunya berfikir dengan sangat konkrit dan khususnya pada

peringkat awal, keupayaan berfikir tentang konsep abstrak timbul dalam tahap operasi

formal. Tanpa bergantung semata-mata kepada pengalaman lepas, kanak-kanak mula

mempertimbangkan hasil yang mungkin dan kesan daripada tindakan. Jenis pemikiran

ini penting dalam perancangan jangka panjang.

Penyelesaian Masalah:

Dalam peringkat awal, kanak-kanak menggunakan cuba-cuba untuk menyelesaikan

masalah. Dalam tahap operasi formal, keupayaan untuk menyelesaikan masalah

dengan sistematik dengan logical dan berkaedah mula timbul. Kanak-kanak pada

tahap operasi formal dalam perkembangan kognitif selalunya boleh merancang

dengan pantas suatu pendekatan yang tersusun kepada menyelesaikan suatu masalah

(Inhelder & Piaget, 1958).

Ringkasan Perkembangan Kognitif Emapat Tahap oleh Piaget

Tahap Anggaran Umur Ciri-ciri

Sensorimotor Daripada lahir

sehingga 2 tahun

Pengetahuan bayi tentang dunia adalah

berdasarkan deria dan kemahiran motornya.

Di akhir jangka waktu ini, bayi

menggunakan perwakilan mental dan

memahami pengekalan objek

Praoperasi 2 sehingga 6 tahun Kanak-kanak belajar untuk menggunakan

symbol seperti perkataan dan nombor bagi

mewakili aspek-aspek dunia, tetapi

menghubungkait dunia hanya melalui sudut

pandangnya sendiri

Operasi

Konkrit

7 sehingga 11 tahun Kanak-kanak memahami dan mengaplikasi

operasi logical kepada pengalaman, dengan

syarat ia tertumpu kepada apa yang ada di

sini dan sekarang

Operasi formal Remaja dan

seterusnya

Remaja ataupun dewasa berfikir secara

abstrak, membuat jangkaan terhadap situasi

hipotetikal, dan berfikir secara deduktif

tentang apa yang berkemungkinan

[sumber: R. Kail (2008). Children and their development. Pearson International,

m/s 177]



operasi formal.

b) Apakah yang boleh dilakukan oleh kanak-kanak dalam

tahap ini?

c) Berikan seorang kanak-kanak beberapa tugasan bagi

melihat sekiranya mereka boleh berfikir secara abstrak

boleh menyelesaikan masalah.


14

3.3 Teori Piaget Dalam Bilik Darjah

Kecerdasan dilihat oleh Piaget sebagai mempunyai tiga komponen:

kandungan, fungsi dan struktur. Kandungan merujuk kepada kelakuan yang dapat

diperhatikan, yang mencerminkan aktiviti intelektual (e.g. menyelesaikan suatu

masalah fizik, menulis sebuah esei). Kandungan kecerdasan, disebabkan sifatnya,

sangat berbagai mengikut umur dan berbeza bagi setiap kanak-kanak. Fungsi merujuk

kepada ciri-ciri aktiviti intelek; khususnya, asimilasi dan akomodasi. Struktur

merujuk kepada keupayaan menyusun pada otak ataupun skema. Dalam erti kata lain,

kecerdasan dapat ditakrifkan daripada segi asimilasi dan akomodasi.

Piaget tidak menjuruskan kajiannya kepada pendidikan dan pengajaran, tetapi

teorinya tentang bagaimana kanak-kanak memeroleh pengetahuan dan membesar

secara intellect jelas memberikan banyak perkara yang berkaitan dengan pengajaran

dan pembelajaran. Persekitaran pembelajaran (khususnya dalam tadika dan sekolah

rendah) harus menyokong kanak-kanak memeroleh pengetahuan dangan bertindak

terhadap persekitaran melalui tindakannya. Dalam erti kata lain, persekitaran

pembelajaran haruslah berasaskan tindakan. Misalnya, kanak-kanak harus mendapat

kontak fizikal dengan konsep seperti pokok, rumput, kucing, ayam dan sebagainya.

Hanya dengan menunjukkan gambar pokok dan membaca tentang pokok kepada

kanak-kanak tidak memadai.

Persekitaran pembelajaran harus berorientasikan penemuan di mana kanak-kanak digalakkan untuk memulakan dan menyelesaikan aktiviti mereka

sendiri.

Gunakan strategi pengajaran yang membuatkan kanak-kanak sedar tentang konflik dan ketidak konsistenan dalam pemikiran mereka: i.e. kanak-kanak

mesti mengalami ketidakseimbangan, ataupun suatu ketidakseimbangan antara

skema yang sedia ada dan maklumat baru yang bakal diserapkan supaua

mereka dapat bergerak ke arah keseimbangan dan tahap pertumbuhan intelek

yang lebih tinggi.

o Gunakan masalah untuk menghadapi atau mencabar pengetahuan lampau ataupun skema pelajar. Kadang kala kanak-kanak tidak sedar

bahawa mereka mempunyai skema yang relevan dan menjawab dengan

pantas bahawa mereka tidak tahu.

o Gunakan teknik penyoalan yang sesuai bagi membantu pelajar untuk mengeluarkan salah faham dan pertimbangan salah yang mereka ada.

o Mendiagnos apa yang kanak-kanak sudahpun tahu dan bagaimana mereka berfikir. Kandungan tidak diperkenalkan sehingga kanak-

kanak itu sudah bersedia secara kognitif untuk memahaminya atau

mempunyai skema yang relevan untuk menyerap ataupun

menyesuaikan maklumat yang baru.

Interaksi kanak-kanak dengan rakan sebaya adalah suatu sumber perkembangan intelek yang penting: interaksi dengan rakan sebaya adalah

penting untuk membantu kanak-kanak berkembang secara intelek.

Persekitaran pembelajaran harus menggalakkan penemuan kendiri yang aktif: permainan mewakili dengan baik semua ciri-ciri yang diperlukan dalam

pengajaran yang diilhamkan oleh Piaget.


15

Sumbangan Piaget Kepada Perkembangan Kanak-kanak

Sumbangan Piaget kepada pendidikan dan khususnya perkembangan kanak-kanak

sangat penting seperti berikut:

Piaget telah menunjukkan kenapa proses kognitif; i.e. cara seorang kanak-kanak berfikir adalah penting dalam perkembangan. Yang lebih penting, dia

telah menawarkan beberapa kaedah yang dapat digunakan untuk mengkaji

proses-proses tersebut.

Piaget memberikan suatu pandangan baru tentang kanak-kanak. Dia telah menekankan konstruktivisme, suatu pandangan bahawa kanak-kanak

merupakan peserta yang aktif dalam perkembangan mereka sendiri. Kanak-

kanak membina pemahaman yang semakin canggih tentang dunia mereka

sambil mereka membesar. Walau bagaimanapun, ada ahli sains yang telah

mengkritik teorinya kerana dia tidak meletakkan menekankan peri pentingnya

persekitaran sosiobudaya [yang telah ditekankan oleh Vygotsky yang akan dibincangkan kemudian]. Misalnya, apabila kanak-kanak mula memahami

dunianya, interaksi dengan ahli keluarga, rakan-rakan dan guru-guru

memainkan peranan yang penting.

3.4 Teori Sosiobudaya Vygotsky

Usaha Lev Vygotsky (1896-1934) telah

menjadi asas kepada banyak usaha penyelidikan dan

teori dalam perkembangan kognitif dalam beberapa

dekad yang lalu, khususnya dalam apa yang sekarang

dikenali sebagai Teori Sosiobudaya. Teori Vygotsky

menekankan peranan utama interaksi sosial dalam

perkembangan kognisi (Vygotsky, 1978), kerana beliau

yakin bahawa komuniti memainkan peranan utama

dalam proses "pembinaan maksud".

Vygotsky menyatakan bahawa "pembelajaran

adalah perlu dan merupakan suatu aspek yang sejagat

dalam proses perkembangan fungsi psikologi manusia

yang disusun secara budaya " (1978, m/s 90, diterjemah).

Kanak-kanak merupakan hasil daripada budaya mereka. Perkembangan kognitif


a) Bagaimanakah anda mengaplikasikan teori Piage tentang

pembelajaran dalam bilik darjah?

b) b) Berikan contoh-contoh bagaimana anda telah c) menggunakan idea Piaget dalam bilik darjah. c) Senaraikan sumbangan Piaget kepada perkembangan

kanak-kanak

Lev Vygotsky

1896-1934


16

kanak-kanak datang daripada interaksi sosial dan konteks budaya di mana kanak-

kanak itu tinggal. Tidak ada satu prinsip (seperti penyeimbangan Piaget) dapat

menerangkan perkembangan ini. Perkembangan individu tidak dapat difahami tanpa

merujuk kepada konteks sosial dan budaya di mana ia berlaku. Proses mental yang

lebih tinggi pada individu datangnya daripada proses sosial. Teori Vygotsky

memberikan lebih penekanan kepada budaya memberi kesan/membentuk

perkembangan kognitif, dan menumpukan kepada peranan bahasa dalam

perkembangan kognitif.

Vygotsky percaya bahawa kanak-kanak kecil mempunyai sifat ingin tahu dan

adalah terlibat secara aktif dalam pembelajaran mereka sendiri serta dalam penemuan

dan perkembangan pemahaman ataupun skema yang baru. Walau bagaimanapun,

Vygotsky lebih menekankan kepada sumbangan sosial kepada proses perkembangan.

Menurut Vygotsky (1978), banyak pembelajaran yang penting oleh kanak-kanak

berlaku melalui interaksi sosial dengan seorang pembimbing yang mahir.

Pembimbing tersebut mungkin memberikan model kelakuan dan/atau pengajaran

verbal kepada kanak-kanak tersebut. Vygotsky merujuk kepada ini sebagai dialog

kooperatif atau kolaboratif. Kanak-kanak tersebut cuba memahami tindakan atau

pengajaran yang diberikan oleh pembimbing (selalunya ibubapa atau guru) kemudian

menginternalisasi maklumat tersebut, dan menggunakannya untuk memandu atau

mengatur perlakuannya sendiri.

ZON PERKEMBANGAN PROKSIMAL

Bagi mendapatkan pemahaman tentang teori Vygotsky tentang perkembangan

kognitive, seseorang mesti memahami konsep Zon Perkembangan Proksimal (ZPD).

Menurut Vygotsky, Zon Perkembangan Proksimal merupakan

"jarak di antara tahap perkembangan sebenar yang

ditentukan oleh penyelesaian masalah berdikari dan tahap

potensi perkembangan yang ditentukan dengan

penyelesaian masalah dengan bimbingan orang dewasa,

ataupun secara berkolaborasi dengan rakan sebaya yang

lebih berupaya" (Vygotsky, 1978, m/s 86, diterjemah).

Gambajarajah 3.4 Zon

Perkembangan Proksimal


17

Lihat Gambarajah 3.4. Ia merujuk kepada apa yang seorang kanak-kanak boleh buat

secara berdikari (Apa yang saya boleh buat) dan apa yang seorang kanak-kanak

boleh capai dengan bimbingan dan galakan (Apa yang saya boleh buat dengan

bantuan) daripada seorang dewasa atau rakan sebaya dan apa yang kanak-kanak

tidak boleh buat (Apa yang saya tidak boleh buat). Baca contoh ini.

Dalam contoh di atas, kanak-kanak tersebut tidak dapat menyelesaikan susun suai

gambar tersebut dengan bersendirian dan mungkin mengambil masa yang lama untuk

berbuat demikian (kalau pun siap), tetapi dia berupaya menyelesaikannya berikutan

interaksi dengan ayahnya, dan telah membina kecekapan dalam kemahiran ini yang

akan diaplikasikan dalam menyelesaikan susun suai gambar akan datang. Dalam zon

perkembangan proksimal, pemberian bantuan yang sesuai (perancah), memberikan

kanak-kanak itu lonjakan yang cukup bagi mencapai tugasan menyelesaikan susun

suai gambar tersebut.

Vygotsky percaya bahawa apabila seorang pelajar berada dalam zon perkembangan

proksimal bagi suatu tugasan, memberikan bantuan (sokongan) yang sesuai ataupun

perancah akan memberikan pelajar tersebut cukup "lonjakan" bagi mencapai tugasan

tersebut. Apabila pelajar itu, dengan manafaat perancah, telah menguasai tugasan

tersebut, perancah itu dapat kemudiannya dialihkan dan pelajar tersebut akan

seterusnya boleh menyelesaikan tugasan tersebut sekali lagi dengan bersendirian.

Dalam bilik darjah, pelajar yang diberikan sokongan yang sesuai pada ketika yang

betul, akan boleh mencapai tugasan yang tanpa bantuan tersebut menjadi terlalu susah

bagi mereka.

Vygotsky juga melihat interaksi dengan rakan sebaya suatu cara yang berkesan untuk

membentuk kemahiran dan strategi. Beliau mencadangkan agar guru menggunakan

latihan pembelajaran kooperatif di mana kanak-kanak yang kurang cekap

Shaffer (1996) memberikan contoh seorang

budak perempuan yang diberikan sebuah susun

suai gambar pertamanya. Dengan bersendirian,

dia berprestasi rendah dalam mencuba

menyelesaikan masalah tersebut. Kemudian

ayahnya duduk bersamanya dan menerangkan

ataupun menunjukkan beberapa strategi asas,

seperti mencari semua kepingan sudut/bucu dan

memberikan beberapa kepingan kepada kanak-

kanak tersebut untuk dicantumkan sendiri serta

memberikan galakan semasa dia membuatnya.

Sambil kanak-kanak itu menjadi lebih mahir, si

bapa membenarkan kanak-kanak itu bekerja

dengan lebih berdikari. Menurut Vygotsky, jenis

interaksi sosial yang melibatkan dialog kooperatif

atau kolaboratif seperti ini mempromosi

perkembangan kognitif.


18

berkembang dengan bantuan rakan sebaya yang lebih berkemahiran - dalam zon

perkembangan proksimal.

Bukti Tentang Vygotsky dan ZPD

Freund (1990) telah menjalankan suatu kajian di mana kanak-kanak disuruh

menentukan item perabut yang mana harus diletakkan dalam setiap daripada rumah

patungan. Ada kanak-kanak telah dibenarkan untuk bermain dengan ibunya dalam

situasi yang serupa sebelum mereka mencubanya sendiri (zon perkembangan

proksimal) sementara yang lain dibenarkan bekerja bersendirian (Pembelajaran

penemuan Piaget). Freund mendapati bahawa mereka yang pernah bekerja dengan ibu

mereka (ZPD) telah menunjukkan pembaikan yang paling ketara berbanding

percubaan pertama mereka. Rumusannya adalah bahawa pembelajaran terbimbing

dalam ZPD telah membawa pemahaman/prestasi yang lebih tinggi daripada bekerja

bersendirian (pembelajaran penemuan).

Vygotsky dan Bahasa

Vygotsky meletakkan penekanan yang banyak kepada peranan bahasa dalam

perkembangan kognitif. Beliau menyatakan bahawa bahasa merupakan cara orang

dewasa menyampaikan pengetahuan dan maklumat kepada kanak-kanak. Melalui

bahasa pemikiran dan pemahaman perkembangan kognitif kanak-kanak dapat

dipertingkatkan dan ini dikembangkan melalui interaksi sosial. Hanya melalui

interaksi dengan orang lain barulah komunikasi dapat berlaku yang membawa kepada

pemikiran yang lebih tinggi.

RINGKASAN

Dengan menggunakan idea daripada biologi, Piaget telah memperkenalkan dua proses utama, iaitu Penyusunan dan Penyesuaian.

Skema merupakan struktur mental atau kogniti yang membolehkan seseorang menyesuaikan dan menyusun persekitarannya.

Asimilasii merupakan proses kognitif dengan mana seseorang menggabungkan maklumat ataupun pengalaman baru ke dalam skema sedia ada.

Akomodasi merupakan penciptaan suatu skema baru atau pun mengubahan skema yang lama.


a) Jelaskan hujah Vygotsky tentang perkembangan kognitif.

d) b) Apakah zon perkembangan proksimal? e) c) Berikan contoh bagaimana anda mengaplikasi konsep

f) ZPD. d) Sejauhmana pentingkah bahasa dalam perkembangan

kognitif menurut Vygotsky?


19

Keseimbangan merupakan imbangan antara asimilasi dan akomodasi. Ketidakseimbangan merupakan keadaan tidak seimbang antara asimilasi dan

akomodasi.

Pengekalan objek merupakan kesedaran seorang kanak-kanak ataupun pemahamannya bahawa objek terus wujud walaupun ia tidak dapat dilihat ataupun

didengar.

Istilah kognisi dicedok daripada perkataan Latin cognoscere yang bermaksud untuk mengetahui atau untuk mengenali atau untuk mengkonsepsi.

Pengabadian merupakan keupayaan untuk mengingat apa yang tidak berubah dan apa yang berubah pada objek setelah perubahan telah dilakukan kepada objek

tersebut.

Dalam tahap sensorimotor, pengetahuan bayi tentang dunia terhad kepada deria persepsi dan aktiviti motor.

Dalam tahap praoperasi kanak-kanak belum memahami logik konkrit dan tidak dapat memanipulasi maklumat secara mental, dan tidak boleh menerima

pandangan orang lain dan dengan itu egosentrik.

Dalam tahap konkrit, kanak-kanak boleh berfikir secara abstrak dan membuat pertimbangan yang rasional tentang fenomena yang konkrit ataupun dapat

diperhatikan.

Dalam tahap operasi formal, orang membina keupayaan untuk berfikir tentang konsep yang abstrak.

Teori perkembangan sosiobudaya Vygotsky menekankan peranan utama interaksi sosial dalam perkembangan kognisi.

Zon Perkembangan Proksimal merupakan suatu konsep penting yang berkaitan dengan perbezaan antara apa yang kanak-kanak boleh capai secara bersendirian

dan apa yang kanak-kanak itu boleh capai dengan bimbingan dan galakan

daripada seorang rakan yang berkemahiran.

ISTILAH PENTING

Penyesuaian Keseimbangan Tugasan pengabadian

Penyusunan Sensorimotor Pemikiran abstrak

Skema Praoperasi Sosiobudaya

Asimilasi Konkrit Zon perkembangan

proksimal Penyesuaian Operasi formal


20

RUJUKAN:

Kail, R. (2008). Children and their development. Pearson International

Freund, L. (1990) Maternal regulation of children's problem-solving behaviour and its impact on children's performance. Child Development, 61, 113-126.

Inhelder, B. and J. Piaget (1958). The Growth of Logical Thinking from Childhood to Adolescence. New York: Basic Books.

Piaget, J. (1936) Origins of intelligence in the child. London: Routledge & Kegan Paul

Piaget, J. (1952). The Origins of Intelligence in Children. New York: International University Press. (Original work published 1936.)

Schaffer, R (1996) Social Development. Oxford: Blackwell.

Vygotsky, L.S. (1962). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Press.

Vygotsky, L. S. (1978) Mind in society: The development of higher psychological processes. Cambridge, MA: Harvard University Press.

bab 3.kognitif

Documents