11 vladavina i politika 1

VLADAVINA I POLITIKA I

VLADAVINA, POLITIKA I MOĆ

Vladavina: sprovođenje politike, donošenje odluka i pitanja od državnog značaja od strane zvaničnika koji predstavljaju deo političkog aparata

Politika: sredstva koja koristi vlast da bi odredila obim i sadržaj aktivnosti vezanih za vladavinu

Prostiranje sfere političkog izvan državnih institucija

Važnost proučavanja moći za sociologijuMoć: sposobnost pojedinca ili grupe da ostvari

sopstvene interese, čak i uz protivljenje drugihMoć uključuje ponekad i upotrebu sile

VLADAVINA, POLITIKA I MOĆ

Moć kao neizostavan deo svih društvenih odnosaMoć u sferi vladavine praćena ideologijomVlast: legitimno korišćenje moći kojom raspolaže

vladaLegitimnost (legitimitet): saglasnost podređenih

državnoj vlastiRazlikovanje moći i vlasti

POJAM DRŽAVE

Država: politički aparat (institucije poput parlamenta ili kongresa, državni organi i državni službenici) koji omogućuje vladavinu nad određenom teritorijom, pravni sistem koji je podržava i vojna sila za sprovođenje politike

Sva moderna društva nacionalne države – stanovništvo čine građani koji se smatraju pripadnicima istog naroda

Stvaranje nacionalnih država u različitim periodima istorije u raznim područjima sveta (SAD 1776. godine, Češka Republika 1993)

Razlikovanje nacionalnih država od tradicionalnih ili neindustrijskih civilizacija

Odlike nacionalnih država:

POJAM DRŽAVE

Suverenitet: vrhovna vlast nad teritorijom sa jasno definisanim granicama

Tradicionalne države – nedefinisane granice (teritorija) i slaba kontrola od strane centralne vlasti

Nacionalne države – suverene države Građanstvo/državljanstvo: u modernim društvima

većina stanovnika građani/državljani sa istim pravima i obavezama, sebe smatraju delom nacije

Tradicionalne države – bez političkih prava ili uticaja; samo vladajući ili imućni osećali pripadnost političkoj zajednici

POJAM DRŽAVE

Nacionalizam: skup simbola i verovanja koji rađa osećaj pripadništva određenoj političkoj zajednici

Ponos pripadnosti naciji – Britanci, Amerikanci, Kanađani, Rusi

Poistovećivanje sa društvenim grupama odvajkada – porodicom, selom, verskom zajednicom

Pojava nacionalizma tek sa razvojem nacionalne države

Nacionalizam kao najvažniji izraz poistovećivanja sa nekom suverenom zajednicom

TIPOVI POLITIČKE VLASTI

Različiti politički sistemi tokom istorije i danas

Većina društava danas demokratska (vladavine naroda)

Tri osnovna tipa političkih sistema: monarhija, liberalna demokratija i autoritarni sistemi

MONARHIJAPolitički sistem sa jednom osobom na vrhu države

(vlast se nasleđuje porodično i prenosi generacijski)

Dominacija monarhija do srednjeg veka u Aziji, Evropi, delu Afrike

Vlast nad podanicima utemeljena na tradiciji i božjem pravu (“po milosti božjoj”) – izvor legitimiteta snaga običaja a ne pravo

Promenjena uloga monarha u modernim državama (V. Britanija, Belgija) – mali politički uticaj, simbol nacionalnog identiteta

Ustavne monarhije u V. Britaniji, Švedskoj, JapanuSnažniji politički uticaj monarha u S. Arabiji,

Jordanu i Maroku

DEMOKRATIJA

Grčko poreklo reči demokratija (demos – narod, kratos – vladavina)

Demokratija: politički sistem u kojem vlada narod a ne monarh ili aristokratija

Različiti oblici demokratske vladavine u istoriji zavisno od shvatanja pojma demokratije

“Narod”: vlasnici imovine ili pripadnici bele rase; obrazovani; muškarci; ili punoletni

Demokratija ograničena samo na sferu političkog ili usmerena na šire oblasti društvenog života

DEMOKRATIJA

Zavisnost oblika demokratije od shvatanja njenih ciljeva i vrednosti

Uobičajeno shvatanje demokratije kao političkog sistema koji obezbeđuje političku jednakost, zaštitu sloboda i prava, odbranu zajedničkih interesa, ispunjenje potreba građana i mogućnost odlučivanja koje podjednako uzima u obzir interese

Dva shvatanja demokratije zavisno od značaja pomenutih ciljeva: demokratija kao oblik narodne vlasti (samouprava) ili demokratija kao okvir pružanja podrške odlukama koje donose drugi (izabrani narodni predstavnici)

PARTICIPATIVNA DEMOKRATIJA

Participativna (direktna) demokratija: zajedničko donošenje odluka od strane onih kojih se te odluke tiču

Postojbina participativne demokratije – stara GrčkaSastajanje građana (dela stanovnika) radi razmatranja

političkih pitanja i donošenja značajnih odlukaManji značaj participativne demokratije u modernim

društvima Primeri participativne demokratije: manje zajednice u

Novoj Engleskoj (severoistok SAD) – održavanje godišnjih “gradskih sastanaka” (rasprava i glasanje o lokalnim pitanjima koja nisu u nadležnosti države ili federalne vlade)

PARTICIPATIVNA DEMOKRATIJA

Drugi primer: održavanje referenduma o nekom konkretnom pitanju

Najčešće slaganje ili neslaganje sa jednim pitanjem

Redovno izjašnjavanje u evropskim zemljama na nacionalnom nivou (primer ulaska u Evropsku monetarnu uniju)

Izjašnjavanje o otcepljenju u pojedinim oblastima/regijama

Primer Kvebeka u Kanadi

PREDSTAVNIČKA DEMOKRATIJAPredstavnička demokratija: politički sistem u kojem

u donošenju odluka ne učestvuje celokupna zajednica nego izabrani predstavnici

Izbori na nacionalnom nivou za kongres, parlament (skupštinu) ili slična tela

Predstavnička demokratija na drugim nivoima kolektivnog odlučivanja: pokrajina, okrug, srez, grad, opština

Postojanje predstavničke demokratije u velikim organizacijama – izbor izvršnih komiteta/odbora koji donose ključne odluke

Liberalne demokratije: zemlje u kojima svi punoletni građani mogu da biraju između dve ili više stranaka

PREDSTAVNIČKA DEMOKRATIJA

Primeri liberalnih demokratija: V. Britanija i druge zapadnoevropske zemlje, SAD, Japan, Australija, Novi Zeland

Indija kao primer liberalne demokratije među zemljama Trećeg sveta

Odnedavno demokratski politički sistemi i u zemljama Istočne Evrope i bivšeg Sovjetskog Saveza

Gidens: liberalna demokratija u povoju u centralnoazijskim republikama bivšeg SSSR, zemljama bivše Jugoslavije i Rusiji

Čvrsti temelji demokratije u Poljskoj, Češkoj, Mađarskoj i zemljama Baltika

ISTRAŽIVANJE DEMOKRATIJE: ŠTA ČINI VLADAVINU NARODA?

Osnovna ideja demokratije: preuzimanje odgovornosti građana za oblik vlasti u uslovima političke jednakosti

Nedoumice o značenju pojma “vladavina naroda” (Dejvid Held)

“Narod”:Šta je narod?Koju vrstu učešća dopustiti narodu?Koji su uslovi učešća?“Vladavina”: Koliki bi trebalo da bude obuhvat/domen

vladavine (samo politička sfera ili i druge društvene oblasti – npr. industrijska demokratija)

ISTRAŽIVANJE DEMOKRATIJE: ŠTA ČINI VLADAVINU NARODA?

Da li se vladavina odnosi na svakodnevno odlučivanje od strane vlasti ili na donošenje samo važnih političkih odluka?

“Vladavina naroda”:Da li je obavezno pokoravanje vlasti naroda i u kojoj

meri? Može li se iskazati neslaganje?Da li to neslaganje može podrazumevati i

nepoštovanje zakona?Da li je opravdana prinuda demokratskih vlasti (i pod

kojim okolnostima) nad onima koji se ne slažu sa njihovom politikom?

Da li je nužno zadržati demokratiju i u vreme ratova ili elementarnih nepogoda?

Da li su obrazovanje ili određeno bogatstvo uslov učešća u demokratskom procesu?

AUTORITARNI REŽIMI

Potpuno uskraćeno ili svedeno na najmanju moguću meru učešće građana u političkom životu

Stavljanje potreba i interesa države iznad potreba i interesa građana

Nepostojanje pravnih mehanizama svrgavanja vlada ili vođa sa vlasti

Primeri autoritarnih vlada ili režima: Irak pod vlašću Sadama Huseina

Monarhije u Saudijskoj Arabiji i Kuvajtu, vlasti u Mijanmaru (bivša Burma): ograničavanje građanskih sloboda i učešća u državnim poslovima

AUTORITARNI REŽIMISingapur kao primer “meke autoritarnosti”

(tvorac modernog Singapura i bivši premijer Li Kuan Ju - Lee Kuan Yew)

Današnji premijer Li Hsijen Lung - Lee Hsien Loong (plata oko 1,7 miliona evra godišnje)

Vladajuća Partija narodne akcije – sve poluge vlasti u rukama

Visok kvalitet života i bezbednosti svih građana zahvaljujući intervenciji vlade (čiste ulice, visoka zaposlenost, odsustvo siromaštva, male društvene nejednakosti)

Stroge kazne i za manje prekršajeVisok nivo podrške stanovništva uprkos kontroli

svih aspekata života

GLOBALNO ŠIRENJE LIBERALNE DEMOKRATIJE

Sredinom 1970ih: dve trećine autoritarnih režima u svetu

Danas manje od jedne trećine autoritarnih društava i političkih sistema

Demokratija nije više ograničena na zapadne zemlje

Poželjni oblik vlasti u većem delu sveta

Dejvid Held (1996): “Demokratija je postala opšti standard političke legitimnosti u naše doba”

PAD KOMUNIZMADugogodišnja podela političkih sistema na

liberalne demokratije i komunizamRaširenost komunističkih ili socijalističkih

sistema u velikom delu sveta tokom 20. vekaOstvarenje Marksovih predviđanja o širenju

proleterskih revolucija i širenju socijalizma?Samopercepcija socijalističkih vlasti: demokratija

različita od demokratije zapadnog tipaVlast jedne partije i izbor među kandidatima

samo te partijeKontrola političkog i privrednog sistema od

strane socijalističke/komunističke partije

PAD KOMUNIZMA

Verovanje na Zapadu u ukorenjenost i dugovečnost socijalističkih režima

“Plišane revolucije” i pad komunizma/socijalizmaŠirenja procesa demokratizacije: Iran, Kina,

Mijanmar, Indonezija, Malezija“Globalizacija demokratije”Demokratizacija ne mora biti nepovratan proces,

iako globalizacija verovatno deluje u tom pravcu

OBJAŠNJENJE POPULARNOSTI LIBERALNE DEMOKRATIJE

Propast svih dosadašnjih pokušaja uvođenja drugih oblika političke vlasti

Demokratija kao najbolji (ili najmanje loš) politički sistem ili oblik političke organizacije

Razlozi demokratizacije poslednjih godina – društvene i ekonomske promene:

1.Povezivanje demokratije sa tržišnom privredom koja se pokazala konkurentnijom i efikasnijom od planskih socijalističkih privreda

2.Uticaj globalizacije – širenje demokratskih ideja i političkog učešća građana izvan granica nacionalnih država

OBJAŠNJENJE POPULARNOSTI LIBERALNE DEMOKRATIJE

3. Sve veći uticaj masovnih komunikacija (prvenstveno kablovska i satelitska TV i internet)

Sve manja kontrola protoka informacija od strane autoritarnih vlada u “otvorenom svetu informacija”

Podrivanje legitimnosti vlasti u “medijatizovanom” okruženju

INTERNET I DEMOKRATIZACIJA

Internet kao moćno sredstvo demokratizacije: uticaj koji prelazi nacionalne i kulturne granice i doprinosi širenju ideja

Ograničavanje pristupa internetu u nekim zemljama

Primer Kine: zabranjeno objavljivanje “državnih tajni”, blokada linkova između domaćih i stranih sajtova i sistem cenzure

Mogućnost koordinacije opozicionih političkih aktivnosti

“Arapsko proleće”

TRIJUMF DEMOKRATIJE: KRAJ ISTORIJE?

Fransis Fukujama: “Kraj istorije”Pojam “kraja istorije” zasnovan na globalnom

trijumfu kapitalizma i liberalne demokratijeRanije ideološke bitke okončane nakon pada

socijalizma i jačanja pokreta za uspostavljanje višepartijskih sistema u ostatku sveta

Kraj istorije = kraj alternativa (poput monarhizma, fašizma, komunizma)

Suprotno Marksovim očekivanjima kapitalizam i liberalna demokratija istorijski pobednici

Fukujama: “Došli smo do krajnje tačke ideološke evolucije čovečanstva, u kojoj je zapadna demokratija uspostavljena kao konačni oblik vladavine”.

TRIJUMF DEMOKRATIJE: KRAJ ISTORIJE?

Brojne kritike Fukujaminog shvatanja ali i priznanje za ukazivanje na važnu pojavu danas

Trenutno nema ozbiljne alternative tržišnoj privredi i liberalnoj demokratiji

Ipak, to ne znači da se ta alternativa neće uskoro pojaviti (i da se istorija “zaustavila”)

Da li je moguće predviđanje ekonomskog, političkog i kulturnog poretka u budućnosti?