sosyal politika unite08

8/4/2019 Sosyal Politika unite08

1/16

ok ynl zellikleri ve etkileri nedeniyle oluflan yaklaflm farkllklar bir yana b-

raklacak olursa, cretin eflitli sosyal bilim dallarnn ortak konularndan birisi

olduu grlr. Bu nedenle, edineceiniz bilgileri, creti konu alan baflka dersle-

rin ilgili nite metinlerinden edineceiniz bilgilerle btnleyin. Verilen rnekleri,

bulacanz baflka rneklerle oaltn. Ayrca verilen bilgileri, lkemizde izlenilen

sosyal politikalar ynnden srekli sorgulayarak deerlendiriniz. nemi nedeniy-

le, kapsam genifl tutulmufl ve konu iki ayr nite metninde ele alnarak ifllenilmifl-

tir. 8 ve 9. nite metinleri, bu balamda birbirinden ayr deil, birbirini btnle-

yen bir nitelik taflmaktadr. Her iki nite metnini art arda ve birlikte alflmanz

konunun daha iyi kavranlmasna yardmc olacaktr.

Bu niteyi alfltktan sonra afladaki sorular yantlayabileceksiniz:

Sosyal Politika cret konusuna nasl yaklaflr?

cretler, hangi yol ya da yntemlerle saptanr? Bunlarn olumlu ve olumsuz

ynleri nelerdir?

cret gelirini koruma dflncesinin temelinde hangi nedenler yer alr? Bu

yndeki politikalarn dayanaklar nelerdir?

Sosyal politikalar cret gelirinin hangi alanlarda korunulmasn ngrr?

149

cret PolitikalarnnDayanaklar veerevesi 8


2/16

Trk fli ve flvereni Kesinti Mahkmu

Trkiye Metal Sanayicileri Dernei (MESS),

cretlerden yaplan ksa kesintinin ekonomide

ve istihdamda olumsuz sonulara neden

olduunu belirtti. MESSin Ksa Bilgi

Blteninde bu durum Ykarken deil skarken

ld fleklinde karikatrize edilirken, AB

lkelerinin bir ifliden ortalama 16.5 orannda

bir kesinti yaptklar, Trkiyede ise bu orann

yzde 34ler dzeyinde olduu vurguland.

Bununla birlikte Trk alflannn Avrupal

iflinin dediinden tam yzde 103 daha fazlakesintiye uradna iflaret edildi. Trkiyede

gelirden alnan vergilerde, maafl ve cretlilerin

dedikleri verginin, gelirden alnan vergilerin

yzde 60 kadar olduunun belirtildii bl-

tende, bu yarclk sisteminden bir an nce uza-

klafllmas gerektii de kaydedilerek flu grfllere

yer verildi: Trkiyede brt cretten yaplan

kesintiler 1985 ylnda yzde 25 iken 10 yl

sonra yzde 34e frlad. Oysa ayn kesintiler spanyada yzde 12, Almanyada

yzde 21, Japonyada yzde 10 dolaynda. Trk iflisi ve iflvereni dnyann en

yksek vergi deyen ifli ve iflvereni haline getirildi. Bir kiflinin istihdam maliyetininyzde 50sini devlet vergi ve sigorta olarak almakta, kalan ksm ise alflana maafl

olarak verilmektedir.

Gnefl, 30 Mays 1997

Anahtar Kavramlar

indekiler CRETE LfiKN GENEL BLGLER

CRETN SAPTANMASI

cretlerin fl Szleflmeleriyle Saptanmas

cretlerin Yasama ya da Yrtme Organ Tarafndan Saptanmas

cretlerin zel Kurullar ya da Komisyonlar Eliyle Saptanmas

CRET GELRNN KORUNMASI

cret Gelirinin Korunmasn ngren Sosyal Politikalarn Dayanaklar

cret Gelirinin Korunmasn ngren Sosyal Politikalarn erevesi

150 Sosyal Pol i t ika

cret

cretin Saptanmas

cretin zellikleri

cret Gelirinin Korunmas


3/16

CRETE LfiKN GENEL BLGLERcret konusu, eflitli sosyal bilim dallarnn kesifltikleri ve hatta akfltklar bir ek-

sende yer alr. Bu nitelii ile mlti disipliner bir alflma alan oluflturur. Ancak, busosyal bilim dallarnn cret konusuna iliflkin yaklaflmlar arasnda nemli farkllk-

lar vardr. Bu farkllklar ise, doal olarak cretle ilgili olarak yaplan tanmlara da

yansr.

fiyle ki; Ekonomi ve alflma Ekonomisibilim dallar ynnden cret, retim

faktrlerinden birisi olan insann, bedensel ya da dflnsel iflgcne denen bede-

liifade eder. alflma Hukukuynnden ise cret, ifl iliflkisinin taraflarndan birisi

olan iflverenin, taraflarndan dieri olan iflgrene, iflgrmesi karfllnda demekle

ykml olduu hukuki bir bortur. flletme Ynetimiise creti, iflletmenin fonksi-

yonlarn en rasyonel biimde srdrp, yerald piyasa koflullarnda varolabil-

mek iin iflgrenlere yaplan demelerolarak nitelendirir. Sosyal Politika konuyu

daha farkl bir bakfl asyla irdeler. Sosyal politikerler creti, iflgrenin ve bak-makla ykml olduu kiflilerin, yaflam olanak ve dzeylerini belirleyen ou kez

tek gelirleriolarak grr. Sosyal Politika iin cret, salt ekonomikya da hukuki

zellikleriile deil, tafld insancl deerynnden de nem taflr. Bu nedenledir

ki Sosyal Politika creti, gvence altna alnarak korunmas gereken temel bir in-

san hakkkapsamnda irdeler.

nce yukarda yer verdiimiz zel tanmlar bir yana brakp, tanm oluflturan

temel unsurlardan yola karak cret kavramna iliflkin baz genel bilgileri verelim.

flveren tarafndan iflgrene denen bedelin, cret olarak nitelendirilebilmesi

iin, aralarnda hukuk kurallarnca dzenlenen bir ifl iliflkisininvar olmas gerekir.

Bu ifl iliflkisi bireysel ya da toplu bir ifl szleflmesine dayal olabilecei gibi, kamu

alflanlar rneinde olduu gibi, stat hukukunun kurallarndan da kaynaklana-bilir. flverenin zel ya da kamu tzel kiflisi veyahut da gerek kifli olmas cretin

niteliini deifltirmez. Bu nedenle, kamu alflanlarnn maafl olarak ifade edilen

aylklar da cret gelirleri kapsamnda irdelenir.

cret iflgrene, iflverene hukuki ve teknik balamda tabi olarak grd iflin

karfllnda denen bir bedeldir. fl karfll olmakszn da cret denebilmesine

olanak tanyan daha sonra deinilecek olan koflul ve durumlar ayrk tutulacak

olursa, cret genel kural olarakyaplan ifl karfllndadenir. cretin bu zellii,

iflgrenin iflverene olan ekonomikbamllnn da temelini oluflturur.

cret ilke olarak bizzat iflgrenedenir. Ancak iflveren iflgrene cretini flah-

sendemekle ykml deildir. Gnmzdeki ok sayda kiflinin alflt byk

lekli iflyerleri, bu ynde bir koflulun aranmasn hemen hemen olanakszlafltr-maktadr. bu nedenle de cret iflgrene iflveren vekiliya da nc kiflilertarafn-

dan da denebilir. Nitekim, Unn cret gelirinin korunmasn ngren ve h-

kmlerine daha sonra deinilecek olan 95 sayl Szleflmesi de, cretin iflinin

kendisinedenmesini ngrr.

cret demelerinin sreklive dzenlibiimde yaplmas gerekir. Burada kulla-

nlan sreklilik szc, kuflkusuz iflveren ile iflgren arasndaki ifl iliflkisinin s-

resi ile snrl bir anlam taflmaktadr. flgrenin, ou kez tek geliri olmas nedeniy-

le de, cret iflverence dzenli aralklarla, rnein gnlk, haftalkya da aylkola-

rak denebilir.

151nite 8 - cret Pol i t ikalarnn Dayanaklar ve erevesi

cret, iflgrenin ve bakmaklaykml bulunduu kiflilerinyaflam olanak ve dzeylerinibelirleyen ou kez tekgelirleridir. Sosyal Politikaynnden cret, saltekonomik ya da hukukinitelikleri ile deil, tafldinsancl deer nedeniyle denem kazanr.


4/16

Normal ifl sreleri iinde fiilen alflmas karfllnda iflgrenin hakettii cret

kk cretolarak adlandrlr. Yaz ve konuflma dilinde temel cret, asl cret, esascret, dar anlamda cretya da plak cretolarak da ifade edilebilen kk cret,

daha sonra da vurgulanaca zereparasalbir nitelik taflr.flletmenin ya da lkenin iinde bulunduu koflullar nedeniyle belirlenen kk

cret miktar, iflgrenin temel gereksinimlerini karfllayabilmesinde yetersiz kalabi-lir. Oysa ki, cret iflgrenin ve bakmakla ykml olduu kiflilerin yaflam dzey-

lerini belirleyen ou kez tek gelirleridir. Bu nedenle iflgrenlere, ekonomik un-surlara bal kalnmakszn yeterli olabilecek miktarda bir cretin denmesi gere-

kir. Bu ynde bir yaklaflm, ifl grme karfllnda denen kk cretkavram dfln-

da, sosyal cretolarak ifade edilen daha yeni bir cret anlayflna yol amfltr.Sosyal cret, cretin sosyal niteliini vurgulayan bir kavramdr (ubuk, 1970, s:

10). Bu yaklaflmla cret, teknik ve ekonomik bir rasyonellikten uzaklaflarak insan-cl deerlere dayal bir anlam kazanr. Sosyal cret anlayflyla, cretin insan onu-

runa yaraflr bir yaflam dzeyi salayabilecek dzeyde olmas ngrlr. Tatil gn-lerive izin dnemlerinde alfllmad halde, baz risklerle karfllaflmas duru-

munda denilen cretlerve biraz sonra zerinde durulacak ek cretbu anlayfl-nn uygulamalardaki rnekleri olarak gsterilebilir.

Tatil gnleri ve izin dnemleri konusunda bir nceki nite metninde bilgiverilmiflti. cretin baflka hangi eklentilerinin olabileceini de rneklendirek

belirtelim.

flveren tarafndan iflgrene, bir ifl grmesi karfllnda olmakszn da sosyal c-

ret anlayfl erevesindeparasalya da ayninitelikte demelerde bulunulabilir. Ek

cret, sosyal ya da yan demelerolarak da ifade edilen bu nitelikteki demeler,

szleflme ya da stat hukukunun hkmlerin bir gerei olabilecei gibi, iflverenin

zgr iradesinden de kaynaklanabilir. rnein; bir bireysel ya da toplu ifl szlefl-mesinde, alflanlara ylda iki kez maktu biryakacak yardmyaplmasna ya da ev-

lenme, doum, lmgibi hallerde bazparasalyardmlarn yaplmasna iliflkin bir

hkm yer alabilir. Stat hukukunun kurallarnca da, kamu grevlilerinin szgeli-

mi eitim andaki ocuklar iin aylk yine maktu parasal bir demede bulunul-

mas ya da kira, ulaflmgibi giderlerini karfllamak amacyla baz yardmlarn yapl-

mas ngrlmfl olabilir. Bu biimde yaplan parasalya da ayninitelikteki de-

meler, iflgrene iflgrmesinin karfllndayaplmaz. Bu nedenle de kk cret kav-

ram iinde deil ek cret, kavram iinde yer alr.

cretin kk cretve ek cretolarak ayrmlafltrlmas, her iki creti birlikte ifa-

de eden giydirilmifl cretya da genifl anlamda cretkavramn da beraberinde

getirir. cretler; vergi, fon, sigortavb. zorunlu kesintilerden sonra iflgrenlere de-nir. Herhangi bir kesinti yaplmadan, iflveren tarafndan iflgrene, cret olarak de-

nilmek zere ayrlan tutar brt cret, eflitli adlar altnda yaplan zorunlu her tr

kesintiden sonra, iflgrenin eline geen tutar ise net cret, plak cret olarak ifa-

de edilir.


Kk cret: flgrene,iflgrmesi karfllnda

denen parasalcrettir.

Sosyal cret: Toplumun biryesi olarak bireyin sosyo-ekonomik gereksinimlerinigznnde bulunduran vetoplumsal refahdan adil birpay alabilmesini salayan

cret miktardr.

Ek cret: flgrene, iflgrmesikarfllnda denen kkcret dflnda, sosyal cretanlayflyla yaplan parasal,

ayn ya da parasal ve aynnitelikli tm demelerdir.

Giydirilmifl cret: Kk cretile ek cretlerin toplamdr.

Net cret: flgrenin elinezorunlu her tr kesintiyapldktan sonra geencret miktardr.

kk cret + cretin eklentileri = giydirilmifl cret zorunlu kesintiler ve vergiler

= net, plak cret


5/16

Yukardaki ayrmlaflmada, cretin hesaplanfl biiminin, efldeyiflle cret sistemi-

ninde pay bulunur. rnein; zamanya da verimliliklt alnarak hesaplanancret, uygulamalarda kk cretin karfll olarak gsterilir. Prim, komisyon, kr-

dan pay almabiimlerindeki cretler ise ek cretkapsamnda irdelenir.lkemizde 2001 yl iinde 454 iflletmede yaplan bir anket sonularna gre;

plak cretin, cret demelerinin % 37.4n oluflturduu grlmektedir. Bu er-evede iflgc maliyetinin blnfl oransal olarak afladaki tabloda gsterilmifltir.

1. Bir iflletmenin 100. kurulufl yl nedeniyle, o yln bilano karnn % 20 sinin alflanla-ra datlmas ynnde alnan bir karar dorultusunda iflilere yaplan demeler cretgeliri kapsamnda irdelenebilir mi?

CRETN SAPTANMASIcret geliri zerinde, mikro ve makro etkenlerin belirleyici bir rol vardr. Kiflini-nin eitimi, uzmanl, deneyimi, kdemi, alflma ortam gibi bireysel niteliklerin

ve koflullarn yansra, ifl piyasasnn koflullar, ulusal refah dzeyi gibi makro un-

surlar da cret dzeyini etkiler.

cretin hesaplanma biimlerindeki farkllklar, eflitlicret sistemlerinin orta-

ya kmasna yol amfltr. cret sistemleri; zaman,ya da verimesasna dayal ola-

bilir. Baz hesaplama biimleri ise, hem zaman ve hem de verim gstergelerine bir-

liktedayal olabilir. Bu konular, 4. snf ders programnzda yer alan nsan Kaynak-

lar Ynetimidersi kapsamnda ayrntl olarak aklanacaktr.

cretler, yrrlkte bulunan ulusal mevzuat erevesinde; ifl szleflmeleriyle,

yasama organnca, zel kurullar, kurulufllar, komisyonlartarafndan saptanlabi-lir. cretin saptanma biimleri konusunda ayr bafllklar altnda, biraz daha ayrn-

tl bilgiler edinelim.

cretlerin fl Szleflmeleriyle Saptanmascret; ifli ile iflveren arasnda, bireysel ifl szleflmeleriylesaptanabilecei gibi, sen-

dikalar arasnda yaplan toplu ifl szleflmesi hkmleriyle de belirlenebilir.

Sendikacln geliflmedii, toplu pazarlk ynteminin kkleflip yaygnlaflmad-

, sendikal faaliyetlerin snrlandrld, kk lekli iflyerlerinin ounlukta bu-

lunduu, tarm kesimine dayal lkelerde cretlerin daha ok bireysel ifl szleflme-

leriyle saptand grlr. Bu yolla cret, daha ok iflpiyasasnn koflullardorul-


SIRA S ZDE

cret sistemleri: cretin;zaman, verimlilik, iflintamamlanmas gibi birlte balanlarakhesaplanmasn ngrenyntemlerdir.

Kaynak: TSK (2002, s: 11, 15). 2001 alflma statistikleri ve flgc Maliyeti. Ankara: TSK Yaynlar No: 227.

Trkiyede flgc Maliyetinin Oransal Blnfl

% 37,4 plak cret

% 8 Hafta tatili ve genel tatil gnleri creti

% 3.1 zin cretleri

% 16.1 kramiye, prim vb.

% 34.5 Sosyal demeler% 0.9 Dier personel giderleri

100 cret

Tablo 8.1

TrkiyedeflgcMaliyetininOransalBlnfl


6/16

tusunda taraflar arasndaki uzlaflma ile belirlenir. Ayrca; ifli ve iflveren arasndaki

ekonomik eflitsizlik de, cretin saptanld ortamlarda iflilerin pazarlk glerini

byk lde azaltr. Bu nedenle cretin bireysel ifli szleflmeleriyle belirlenmesi-

nin, ifliler ynnden olumsuzluklar taflyabileceini kabul etmek gerekir.

Toplu ifl szleflmeleri, alflanlarn yararlarna daha uygun, daha adil bir cretin

belirlenebilmesine yardmc olur. nk ifli ya da ksmen kamu grevlileri, toplu

ifl szleflmesine sendikalar aracl ile taraf olurlar. flveren ya da sendikalar kar-

flsnda toplu olarak temsil edilmeleri ve toplu grflme srei iinde sahip olduk-

lar aralar nedeniyle de iflgrenlerin pazarlk gleri oalr. Nitekim, alflanlar

ynnden tafld bu stnlk nedeniyle toplu ifl szleflmelerinin, bu balamda

yaygn bir uygulama alan bulduu grlr.

Taraflarn toplu grflme ortamndaki konumlar ile pazarlk glerini bir grafik

zerinde gstererek somutlafltralm.

flgren sendikalar toplu pazarlk masasna, yaplacak olan toplu ifl szleflme-

sinde kabul edebilecekleri en dflk cret miktarn nceden belirleyerek oturur-

lar. Grafik zerinde (A) harfi ile gsterilen bu cret dzeyi, iflgren sendikasnn

durak noktasolarak ifade edilir. flveren sendikas da bir toplu pazarlk sreci bafl-

lamadan, iflverenin kabul edebilecei en yksek cret miktarn kestirmeye alfla-

caktr. Grafik zerinde (B) harfi ile gsterilen bu cret dzeyi ise iflveren sendika-

snn durak noktasn oluflturur.

Toplu grflmelerde; iflgren sendikalar, pazarlk glerini kullanarak cret

dzeyinin durak noktalarnn olabildiince zerinde belirlenmesi iin alflacaklar-

dr. flveren Sendikas da doal olarak, cret dzeyini durak noktasnn olabildiin-

ce altnda olmas iin aba gsterecektir. Bu sre sonunda ise cretler, grafik ze-

rinde AA'BB' harfleri ile gsterilen bir uzlaflma, efldeyiflle pazarlk alaniinde, ta-

raflarn pazarlk glerine gre belirlenecek bir dzeyde saptanmfl olacaktr.


fiekil 8.1

cretDzeyi

flgrenSendikas

flverenflveren Sendikas

0

A

B

B

A

PAZARLIKALANI

Toplu PazarlkAlan

Toplu pazarlk alan: flisendikalar ile iflverentarafnn durak noktalararasnda oluflan alandr.

fli ve iflveren arasndakiekonomik eflitsizlik, iflilerinpazarlk glerini cretinsaptanld ortamlardabyk lde azaltr. Bunedenle de, toplu iflszleflmeleri alflanlarnyararlarna daha uygun,daha adil bir cretinbelirlenebilmesineyardmc olur.


7/16

Ancak, unutulmamas gerekir ki; tablo 8.2de de gsterildii gibi bireysel ifl sz-

leflmeleri, gnmzde pek ok lkede varln ve geerliliini korumaktadr.

zellikle; giderek oalan ve hukuken meflrulafltrlan atipik istihdam biimleri, bi-

reysel ifl iliflkilerini ne kartmakta ve bireysel ifl szleflmelerine giderek oalan

bir ifllerlik de kazandrmaktadr.


fiekil 8.2

2001 Ylnda flgc Maliyetinin

Yzdeli Blnfl

100

fiekil 8.3

2001 Ylnda plak cret veYan demeler

Kaynak: Industrial Relations in The EU, Japan and USA, 2001.http://www.erro.eurofound.ie/2002/12/feature/TN212101(13.03.2003)F.html. s.3-4.

lke Ad Toplu fl Szleflmelerinin Kapsam

13 AB lkesi Ortalamas %80

Almanya %58

ngiltere %36

Japonya %21

ABD %15

37.4 TL 34.5 TL

16.1 TL 12.0 TL

plak cret

Dier demeler

Sosyal demeler

kramiye, Prim vb.

plak cret%37.4

Yan demeler%62.6

Tablo 8.2

Seilmifl bazlkelerde toplu

pazarlk kapsamiindebulunanlarn,tm bamlstatler altndaalflanlariindeki oranlar


8/16

cretlerin Yasama ya da Yrtme Organ TarafndanSaptanmas

cretler, yasama ya da yrtme organ tarafndan da saptanabilmektedir. rne-in devlet memurlarnn creti, stat hukukunun kurallar erevesinde ya dabte kanunlar ile yasama organ tarafndan belirlenir. Asgari cretler de yeri

geldiinde deinilecek olan baz lkelerde yasama ya da yrtme organ tarafn-dan belirlenebilmektedir.

Demokratik yntemlerde yasama ve yrtme organlar halk temsil eder. Bunedenle byle bir yntem yadrganmayabilir. Ancak bu yolla cret, taraflarn do-

rudan yer almad bir ortamda belirlenmifl olur. Bu nedenle de benimsenmesidorultusunda her zaman tartflmalara aktr. Ayrca, bu belirleme biimi, hk-

meti oluflturan, yasama organna egemen olan siyasal parti ya da partlarn kendi-lerine zg programlar ve yaklaflmlarnn izlerini taflyabilir. Bu balamda yn-

tem, ekonomi politikalarnn bir arac olarak yararlanlabilmesine de ak olacaktr.

Bu olaslklar, cretin yasama ya da yrtme organnca belirlenmesini daha daelefltirilebilir hale getirebilecektir.

cretlerin zel Kurullar ya da Komisyonlar EliyleSaptanmasToplu ifl grflmelerinin uyuflmazlkla sonulanmas durumunda, taraflarn grev,

lokavt gibi toplu mcadele aralarndan yararlanabilmeleri yrrlkteki hukuk ku-rallar erevesinde mmkn olmayabilir. Tafld zellikler nedeniyle baz faali-

yet alanlarna bu ynde snrlamalarn, yasaklarn getirilmesini doal karfllamakgerekir. Bu koflullar altnda zerinde uzlaflma salanlamayan toplu ifl szleflmesi

hkmleri, mevzuat hkmleriyle zel olarak grevlendirilmifl kifliler, komisyon-

lar ya da kurullar tarafndan dzenlenir. Toplu ifl szleflmesinin baflka hkmlerigibi, cret de byle bir ortamda belirlenerek uygulamaya konulmufl olur.

cretin taraflarn yer almad bir ortamda saptanmas, yntemin elefltiriye ak

ynn oluflturur. Ayrca, bu kurullarda yer alacak olanlarn seimi ve bileflimi ile

konu alanndaki uzmanlklar da hi kuflkusuz sorgulanabilecektir. cretin asgaridzeyini saptamak iin grevlendirilmifl olan komisyon alflmalarnn da bu kap-

samda irdelenmesi gerekir.

2. flgren sendikalarnn durak noktasnn, iflveren sendikalarnn durak noktasnn ze-rinde olmas pazarlk alann nasl etkiler? Yantnz grafikten yararlanarak veriniz.

CRET GELRNN KORUNMASIfli ve iflveren arasnda cret, alflma iliflkileri tarihinin ok nceki dnemlerindenbu yana, srekli bir tartflma konusu ve mcadele alan olmufltur. fli ve iflveren-lerin konuya ynelik yaklaflmlar arasndaki farkllklar ile cretin sosyo-ekonomik

boyutlar, cretin korunmasna ynelik sosyal politikalarn temelini oluflturmufltur.nce; cretin neden korunmas gerektiini aklamaya alflalm.

Dflnlecek olursa, cretin iflgren ve iflverenynnden farkl anlamlar tafl-

d grlr. fiyle ki; iflveren ynnden cret, retim faktrlerinden birisi olan ifl-gcne denen bedeli ifade eder. Bu yzden cret, retilen mal ya da hizmetin

maliyetini dorudan etkiler. Maliyet tutarlar ise satfl fiyatlarna ve buna bal ola-rak da iflverinin krna yansr. Bu zellii nedeniyle cret iflveren iin bir gider,

harcamanitelii kazanr. Oysa ki iflgren iin cretdaha farkl bir anlam taflr.


cret taraflarnn yeralmad ortamlardasaptanlacak olursa,benimsenmesi dorultusundatartflmalara da akolacaktr. Byle bir yntem;cretin saptanmasnn,siyasal iktidarlar tarafndanizlenilen ekonomipolitikalarnn bir arac

olarak grlme olasln daberaberinde taflr.

cretin baz zel kurul ya dakomisyonlar eliyle

saptanmas, bu ortamlardayer alacak olanlarnseimlerinin, bileflimlerininve deneyimlerinin sreklisorgulanp, tartfllmasnayol aacaktr.

SIRA S ZDE


9/16

nk, daha nce de defalarca vurguland zere, cret iflgrenin ou kez tek

geliridir. cret geliri, kendisinin ve bakmakla ykml olduu kiflilerin yaflam d-zeyini belirler. Bu zellii nedeniyle sosyal bir boyut da kazanan cret, iflgren y-

nnden bir gelirunsurudur. flgren ile iflverenlerin yararlar son balamda birbiriile kesiflse de cret, iflgren ve iflverenin zt karlarn temsil eder.

Ancak konu, salt iflveren ve iflgrenin alglama biimlerindeki farkllklar nede-niyle nem taflmaz. Makro adan lke genelinde ekonomik ve sosyal pek ok

gstergeyi etkiledii iin cret, devletin de ilgi alanlarndan birisini oluflturur. n-k cret gelirlerinin genel fiyat dzeyi, istihdam hacmi, ekonomik geliflme hz, ya-

trm ve tasarruf oranlar, ulusal gelirin oluflumu ve blflm, birey, aile ve toplu-

mun refah dzeyivb. konular ile dorudan balants vardr. Kald ki devlet; kamugrevlileri ile kamu kurulufllarnda ifli stats altnda istihdam edilenlerin iflveren-

leri olarak da konunun ok uzanda deildir.Bir yandan iflgren ve iflverenin yararlar arasnda adil bir dengenin kurulmas,

bir yandan konunun ilgili olduu sosyo-ekonomik gstergelerin kamu yarar a-sndan nemi, cretin korunmasn ngren kamu politikalarnn dflnsel temel-

lerini oluflturur.

cret Gelirinin Korunmasn ngren Sosyal PolitikalarnDayanaklarlkemizde cret gelirinin korunmas dorultusunda izlenilecek sosyal politikalarnhukuki temelini ve erevesini Anayasann 55. maddesi hkmleri oluflturur. An-

lan maddede cret emein karflldr biiminde nce genel bir tanm verilmek-

te, ardndan da Devlet, alflanlarn yaptklar ifle uygun, adaletli bir cret elde et-meleri ve dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli tedbirleri alr de-

nilerek, genifl ve bu nedenle de yeterlilii tartfllabilir bir yaklaflm benimsenmiflolmaktadr.

Gnmzde, cret gelirinin korunmasna ynelik ilke ve normlarn, birokuluslararas kuruluflun belge ya da kararlarnda nemli bir yer tuttuunu gryo-

ruz. Bunlarn taranmasyla, cret gelirinin korunmasna ynelik sosyal politikalarnyn ve biimi konusunda bir dflnce sahibi olunabilir.

nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 23. Maddesinde Herkesin kendisi ve ai-lesi iin insan onuruna yaraflr ve gerekirse her trl sosyal koruma nlemleriyle

desteklenmifl bir yaflam salayacak adil ve elveriflli crete hakk vardr hkm yeralr. Bu hkm ile, cret gelirinin korunarak gvence altna alnmas, herkesin sa-

hip olmas gereken bir hak olarakkabul edilmifltir. Ayrca ayn madde de Herke-

sin, herhangi bir ayrm gzetilmeksizin, eflit ifl iin eflit crete hakk vardr denile-

rek, cret eflitliide genel bir ilke olarak benimsenmektedir. Yine Birleflmifl Millet-lerin 3 Ocak 1976 ylnda kabul ettii ve ancak henz lkemizce onaylanmamflolan Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szleflmesinin 7. madde-

sinde yer alan hkmler, herkese efl deerde ifller iin eflit ve kendisi ile ailesi iininsanca bir yaflam dzeyi salayabilecek cretalma hakkn tanmfltr.

Uluslararas alflma rgt Anayasasnn bafllang blmnde de, uygunyaflam koflullarn salayacak bir cret dzeyinin gvence altna alnmas, ulu-

sal sosyal politikalar iin bir hedef olarak gsterilmifltir. rgtnn amalarnortaya koyan Philadalphia Bildirgeside, cretin alflma yaflamnda baml

bir ifl iliflkisi iinde bulunan herkes iin asgari bir gelir gvencesiolduu ayrcavurgulanmaktadr.



10/16

Uluslararas alflma rgt, bu erevede 6Szleflme karar almfltr. Trkiye

bu szleflmelerden 4nonaylamfl ve onaylad bu szleflmelerin 3neiliflkin

hukuki dzenlemeleri hazrlayarak yrrle koymufltur. Bu nedenle ulusal sosyal

politikalarmzn geliflmifllik izgisinin, rgt tarafndan benimsenilmifl olan ilke ve

normlarn gerisinde kald sylenemez.

Yeri geldike yollama yaplacak olan bu szleflmeler dflnda rgtn ye l-

kelere yol gsteren 6Tavsiye karar da bulunmaktadr.

cretle ilgili AB tarafndan getirilmifl ilke ve normlar da genifl bir uygulama ala-

nna sahiptir. AKtarafndan kabul edilmifl olan Avrupa Sosyal Anlaflmas (fiar-

t)nn ulafllma istenilen hedeflerin belirtildii ilk blmnde, tm alflanlar ve

bakmakla ykml olduklar kifliler iin yeterli olacak dzeyde, adil bir cret ge-

lirinin gvence altna alnmasngrlr. Anlaflmay onaylayan devletler, Andlafl-


Unn, Kabul Edildikleri Yllar tibariyle creti Konu Alan Szleflme Kararlar

i. 1928 ylnda kabul edilen 26 sayl Asgari cret Tespit Usulleri hdasna liflkin Szleflme.

Bu szleflme; lkemiz tarafndan 25 Haziran 1973 gn, 1769 sayl kanun ile onaylanmfltr.

ii. 1949 ylnda kabul edilen 95 sayl cretin Korunmas Hakknda Milletleraras alflma Szleflmesi.

Bu szleflme; lkemiz tarafndan 24 Ekim 1960 gn, 109 sayl kanun ile onaylanmfltr.

iii. 1951 ylnda kabul edilen 99 sayl Tarmda Asgari cret Tespiti Usulleri Hakknda Szleflme.

Bu szleflme; lkemiz tarafndan 30 Nisan 1969 gn, 1168 sayl kanun ile onaylanmfltr.iv. 1951 ylnda kabul edilen 100 sayl Eflit Deerde fl in Erkek ve Kadn fliler Arasnda cret

Eflitlii Hakknda Szleflme. Bu szleflme; 13 Aralk 1966 gn, 810 sayl yasa ile onaylanmfltr.

v. 1958 ylnda kabul edilen 109 sayl Deniz flkolunda cretler ve alflma Sreleri

Hakknda Szleflme. Bu Szleflme ile daha nce kabul edilmifl olan 76 ve 93 sayl

Szleflmeler revize edilmifltir.

vi. 1970 ylnda kabul edilen 131 sayl Geliflmekte Olan lkelerde Asgari cretin

Belirlenmesi Hakknda Szleflme.

Tablo 8.3

Unn, KabulEdildikleri Yllartibariyle cretiKonu AlanSzleflmeKararlar

Tablo 8.4

Unn, KabulEdildikleri Yllartibariyle cretiKonu AlanTavsiyeKararlar

Unn, Kabul Edildikleri Yllar tibariyle creti Konu Alan Tavsiye Kararlar

i. 1928 yl kabul edilen, 30 sayl Asgari cret Belirleme Yntemleri Hakknda Tavsiye Karar

ii. 1949 yl kabul edilen, 85 sayl cretlerin Korunmas Hakknda Tavsiye Karar

iii. 1951 yl kabul edilen, 89 sayl Tarm flkolunda Asgari cretin Belirlenmesi Hakknda

Tavsiye Karar

iv. 1951 yl kabul edilen, 90 sayl Eflit fl in Kadn ve Erkek flilere Eflit cret Hakknda

Tavsiye Karar

v. 1958 yl kabul edilen, 109 sayl Deniz flkolunda cretler ve alflma Sreleri Hakknda

Tavsiye Karar

vi. 1970 yl kabul edilen, 135 sayl Geliflmekte Olan lkelerde Asgari cret Belirlenme

Yntemleri Hakknda Tavsiye Karar


11/16

mann 4. maddesinde yer alan afladaki crete iliflkin konularda ve ynde sosyal

politikalar izlemekle ykml grlmfltr.

i. flgrenler, kendilerine ve ailelerine saygn bir yaflam dzeyi salayacak d-zeyde bir cret geliri elde etme hakkna sahip klnmaldr.

ii. ok zel koflullar dflnda, normal ifl bresinden daha uzun sreli alfllma-lar karfllnda, alflanlara normal ifl sresi iin ngrlmfl olan cretin da-

ha zerinde bir cret denilmelidir.iii. Eflit deerde ifl iin eflit cret denilmelidir.

iv. cret kesintileri; ulusal mevzuatlarla belirlenmifl ya da ifl szleflmeleri

ve hakem kurullar kararlar ile saptanmfl koflullar ve ller iindeyaplabilmelidir.

Trkiye bu anlaflmay; yukarda 1,2 ve 4. srada yer alan hkmleri dfllayarak,efldeyiflle koflullu bir biimde 1989 ylnda onaylamfltr.

cret Gelirinin Korunmasn ngren Sosyal PolitikalarnerevesiYukardaki bilgiler topluca deerlendirildiinde, cret gelirinin korunmasn n-

gren sosyal politikalarn afladaki bafllklar erevesinde ynlenip, biimlendiigrlebilir.

i. Eflit deerde ifle, eflit cret denmesiii. cret gelirinin fiyat ykselifllerine karfl korunmas

iii. cretin en az dzeyinin belirlenmesi,

iv. cretin; denme biimi, yeri, dnemi ve belgelenmesi bakmndankorunmas

Bu konular ayr bafllklar altnda ele alarak, bir sonraki nite metninde

iflleyeceiz.

3. Unn creti konu alan szleflme kararlarndan ka tanesi eflit deerde ifle eflit cretdenmesine, ka tanesi asgari cretlere iliflkindir?


SIRA S ZDE


12/16

zet

Sosyal Politika cret konusuna nasl yaklaflr?

cret, iflgrenin ve bakmakla ykml bulunduu

kiflilerin yaflam olanak ve dzeylerini belirleyen, o-

u kez, tekgelirleridir. Sosyal Politika ynnden c-

ret, salt ekonomik ya da hukuki nitelikleri ile deil,

tafld insancl deer nedeniyle de nem kazanr.

cretler, hangi yol ya da yntemlerle saptanr? Bun-

larn olumlu ve olumsuz ynleri nelerdir?

cretler, ifl szleflmeleriyle ya da yasama ve yrt-

me organlar tarafndan saptand gibi, zel ola-

rak oluflturulmufl kurullar ve komisyonlar eliyle desaptanabilmektedir.

fli ve iflveren arasndaki ekonomik eflitsizlik, iflile-

rin pazarlk glerini cretin saptanld ortamlarda

byk lde azaltr. Bu nedenle de, toplu ifl sz-

leflmeleri alflanlarn yararlarna daha uygun, daha

adil bir cretin belirlenebilmesine yardmc olur.

cret taraflarnn yer almad ortamlarda belir-

lenecek olursa, benimsenmesi dorultusunda tartfl-

malara da ak olacaktr. Byle bir yntem; cretin

saptanmasnn, siyasal iktidarlar tarafndan izlenilen

ekonomi politikalarnn bir arac olarak grlme ola-

sln da beraberinde taflr. Bu alanda baz zel ku-

rul ya da komisyonlara yetki verilmesi ise, bu or-

tamlarda yer alacak olanlarn seimlerinin, bileflim-

lerinin ve deneyimlerinin sorgulanmasna yol aar.

cret gelirini koruma dflncesinin temelinde han-

gi nedenler yer alr? Bu yndeki politikalarn daya-naklar nelerdir?

Mikro ve makro dzeydeki sosyal ve ekonomik

zellikleri, cret gelirinin korunmasna ynelik sos-

yal politikalarn temelini oluflturur.

Sosyal politikalarn uluslararas kaynaklar, cret

gelirinin korunmasn ilke olarak benimser. Ulusal

mezvuatlar ise cret gelirinin bu ilke dorultusun-

da eflitli alanlarda korunmasn ngrr.

Sosyal politikalar cret gelirinin hangi alanlarda

korunulmasn ngrr?

cret geliri; Eflit deerde ifle eflit cret denmesi,

reel deerlerinin sabit tutulmas, en az dzeyinin

belirlenmesi, denme biimi, yeri, dnemi ve bel-

gelenmesi ynlerinden korunur.

Sosyal Pol i t ika160

1

A M A

2A M A

4A M A

3A M A


13/16

Kendimizi Snayalm1. Hangi cret, parasal bir nitelik taflr?

a. Kk cret

b. Ek cret

c. Sosyal cret

d. Brt cret

e. Giydirilmifl cret

2. Bir lkede cretler, afladaki gstergelerden hangisiile dorudun iliflkili deildir?

a. stihdam hacmi

b. Genel fiyat dzeyi

c. Tasarruf oranlar

d. Toplumsal refah dzeyi

e. Sendikalarn kademelenmesi

3. cret sistemi afladakilerden hangisi ifade eder?a. cretin denme biimini

b. cretin saptanma yntemini

c. cretin hesaplanma biimini

d. cretin korunmas alann

e. cretin deerlendirilmesini

4. Devlet memurlarnn cretleri hangi yolla belirlenir?a. Bireysel ve toplu ifl szleflmeleri

b. st yarg organlar kararc. Stat hukukunun kurallar

d. Hakem kurullar karar

e. Uluslararas normlar

5. Afladaki belgelerin hangisinde cretin korunulmas-na iliflkin hkmlerbulunmaz?

a. Paris fiart

b. Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas

Szleflmesi

c. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi

d. Philadalphia Bildirgesi

e. Uluslararas alflma rgt Anayasas

6. Sosyal politikalar cretin hangi alanda korunulmasnngrmez?

a. Eflit deerde ifle, eflit cret denmesi

b. Reel deerinin sabit tutulmas

c. deme yeri

d. En st dzeyinin belirlenmesi

e. Belgelenmesi

7. Afladakilerden hangisi giydirilmifl creti ifade eder?a. Net cret + sosyal cret

b. Kk cret + ek cret

c. Brt cret + ek cret

d. Kk cret + net cret

e. Asgari cret + ek cret

8. Afladaki cret sistemlerinden hangisi, iflgrenin veri-mini gznne almaz?

a. Akord cret

b. Gtr cret

c. Parabafl cret

d. Prim creti

e. Zamana gre cret

9. fli sendikalarnn, toplu pazarlk masasnda kabul ede-bilecei en dflkcret dzeyine ne denir?

a. Asgari cret

b. Pazarlk creti

c. fli sendikas durak noktas

d. flveren sendikas durak noktas

e. Pazarlk alan

10.Afladakilerden hangisi, cretin tanmnda yer alanunsurlardan birisi deildir?

a. Toplu ifl szleflmesi ile saptanmfl olmas

b. Parasal ya da ayn bir bedeli ifade etmesi

c. Srekli ve dzenli bir dene nitelii taflmas

d. flveren tarafndan iflgrene denmesi

e. Hukuken kurulmufl bir ifl iliflkisine dayal olmas

nite 8 - cret Pol i t ikalarnn Dayanaklar ve erevesi 161


14/16

Yaflamn inden

24.06.1997

flverenin Vicdan SzladMETAL Sanayicileri Sendikas MESS, 1.2 trilyon

liraya transfer olan bir futbolcunun yzde 15

orannda vergi derken, 17 milyon lira aylk alan

bir asgari cretlinin yzde 25 orannda vergi

demesini elefltiri konusu yapt.

MESS blteninde yer alan karfllafltrmada bu anlayflnson derece adaletsiz olduu vurguland ve nl dflnr

Duvergenin Adaletin bulunmad lkede herkes sulu-

dur szne atf yapld.

Yzde 10 Olmal

MESS, asgari cretten kesilen verginin bafllangta yzde

10lar dzeyine dflrlmesini istedi. Afrika lkelerinde

dahi asgari cretten vergi alnmadn belirten MESS, konu

ile ilgili grfllerini flyle zetledi: Asgari cretten yaplan

kesintilerin en aza indirilmesi gerekmektedir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Kk cret, parasal bir nitelik taflr. Bu soruyu do-

ru yantlayabilmek iin, cret Kavram ve crete

liflkin Genel Bilgiler bafll altnda verilen bilgi-

lerden yararlann.

2. e Bir lkede cretler ile sendikalarn kademelenme-

leri arasnda dorudan bir iliflki yoktur. Bu soruyu

doru yantlayabilmek iin, cret Kavram ve c-

rete liflkin Genel Bilgiler bafll altnda verilen

bilgilerden yararlann.

3. c cret sistemi, cretin hesaplanma biimini ifade

eden bir kavramdr. Bu soruyu doru yantlayabil-

mek iin, cretin Saptanmas bafll altnda ve-

rilen bilgilerden yararlann.

4. c Devlet memurlarnn cretleri, stat hukukununkurallar ile belirlenir. Bu soruyu doru yantlaya-

bilmek iin, cretlerin Yasama ya da Yrtme

Organ Tarafndan Saptanmas bafll altnda ve-

rilen bilgilerden yararlann.

5. a Paris fiartnda cretin korunulmasn dorudun

ngren hkmler yer almaz. Bu soruyu doru

yantlayabilmek iin, cret Gelirinin Korunmas-

n ngren Sosyal Politikalarn Dayanaklar bafl-

l altnda verilen bilgilerden yararlann.

6. d cretin en st dzeyinin belirlenmesi, sosyal poli-

tikalarn konular kapsamnda yer almaz. Bu soru-yu doru yantlayabilmek iin, cret Gelirinin Ko-

runmasn ngren Sosyal Politikalarn erevesi

bafll altnda verilen bilgilerden yararlann.

7. b Kk cret ile ek cretin brt toplam giydirilmifl

creti ifade eder? Bu soruyu doru yantlayabil-

mek iin, cret Kavram ve crete liflkin Ge-

nel Bilgiler bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.

8. b Gtr cret, iflgrenin verimini gznne alan

bir cret dzenlemesi deildir. Bu soruyu doru

yantlayabilmek iin, Okuma Paras metninde

verilen bilgilerden yararlann.

9. c flgren sendikalarnn, toplu pazarlk masasnda

kabul edebilecei en dflk cret dzeyine iflg-

ren sendikas durak noktas denilir. Bu soruyu

doru yantlayabilmek iin, cretlerin fl Szlefl-

meleriyle Saptanmas bafll altnda verilen bilgi-

lerden yararlann.

10. a cretler, salt toplu ifl szleflmeleriyle saptanmaz.

Bu nedenle cretin toplu ifl szleflmeleri ile sap-

tanmfl olmas tanmnda yer alan bir unsur ola-

maz. Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, c-

ret Kavram ve crete liflkin Genel Bilgiler bafll- altnda verilen bilgilerden yararlann.



15/16

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

fl szleflmelerinde yer almayan nedenlerle iflveren tarafn-

dan iflilere yaplan parasal ya da ayn nitelikteki tm de-

meler de ek cret kapsamna girer. Prim, komisyon ve

krdan pay alma gibi demeleri bu erevede cretin ek-

lentileri kapsamnda irdelemek gerekir.

Sra Sizde 2

Taraflar arasnda bir pazarlk alan oluflmamfltr. Bu neden-

le de taraflarn toplu grflme sreci iinde uzlaflabilme

olana kalmamfltr. Byle bir durumda taraflar; toplu

mcadele aralarna baflvurabilirler. Uzlaflma ancak, her

iki tarafn durak noktalarnn birbirine yaknlaflarak, eflit-

lenmesi halinde salanlabilecektir.

Sra Sizde 3

Unn creti konu alan szleflme kararlarndan 1i eflit

deerde ifle eflit cret denmesine, 3 de asgari cretlere

iliflkindir.

Okuma Paras

Ak Sakall Kl Ustas

Ak sakall kl ustas, oturduu genifl minderden kalfa ve

raklarnn alflmalarn dikkatle izliyordu. Genifl atlye-

de hummal bir alflma vard. Harl frnda korlaflan elie

flekil veren gen eller, ustalarnn retisini yansttka

yafll kl ustas keyifleniyor, uzun yllardr yannda al-

flan gen insanlara mesleinin inceliklerini retmenin

mutluluunu yaflyordu. Bilmekteydi ki bu dnyadan g

ettikten sonra bile ustal bu gen insanlarda yaflad s-

rece, ismi de kendisi de yaflayacakt. Usta bu dflnceler-

den keyif ald, minderinde flyle bir doruldu ve ayndan

yudumland.Gen savafl kl atlyesine telaflla girdiinde, at-

lyede alflanlar youn alflmalarna devam etmekteydil-

er. Bafllarn ifllerinden flyle bir kaldrp mflterilerine

saygyla baktlar ve tekrar ifllerine dndler. Gen savafl,

bu davranfllardan muhatabnn yafll usta olduunu

anlamflt. Ona doru yneldi, derdini hemen anlatarak

rahatlamay ok istiyordu. nk yiitliin flart olarak

retilen deerden birini, ailesindeki birok askeri

cenkten cenge taflyan klcn neredeyse kaybetmek

zereydi. Ustaya saygyla yanaflt ve Son cenk ok zor-

luydu dedi yamrulan klcn gstererek ve devam etti

Tezden klcm tamir ettirmek istiyorum. Usta gnyesi

bozulmufl klc dikkatlice ald, bir uzaktan bir yakndan,

farkl farkl alardan kk dokunufllarla defalarca incele-

di inceledi... Gen adam bu uzun tetkik srecini sessizce

bir kenarda izlerken, bir taraftan ustann yznden

sonular anlamaya dier taraftan da sabrszln gster-

memeye alflyordu.

Olduka uzun bir sre sonunda usta nihayet klc min-

derin yanna koydu ve savaflya dnerek, fl ustalk gerek-

tiriyor, dier tamirlerden farkl bir yntem uygulayacam.

Bu hem pahal hem de riskli, kabul eder misin? diye

sordu. Gen savaflnn yz ustann cmleleriyle

aydnland. Her fleye razym. Yeter ki klcm istediim

gibi olsun dedi. Yafll usta klc oturduu minderin altna

yerlefltirdi, oturufl biimini deifltirdi ve farkl hz ve ritim-

lerle iki kez oturup kalkt, flaflknlk iindeki gen adam,ustann ne yaptn anlamamfl bir ifadeyle kendine

uzatlan tamir edilmifl klc ald. Korkulu bir telaflla klcn

flyle bir iki savurdu. Dengesini hissetti ve rahatlad. fiimdi

yz sakin ve tebessm iindeydi.

Ne kadar deyeceim? diye sordu rahatlkla. Yaplan

iflte ne varmfl canm. Usta da abartmfl hani, flyle bir iki

darbe hem de otururken diye dflnd. Usta sakaln

svazlarken kendinden emin bir tavrla, Yirmi altn ake

dedi. Gen adam hiddetle karflk bir flaflrma iindeydi;

ancak kendini hemen toplar ve karfl taarruza geti. Aman

usta, yaplan iflin tamam iki darbe. Bu paraya yeni bir

kl satn alabilirim. Bu bedel olduka fazla. Yirmi akeyi

demek istemiyorum. Hem bu kadarn ben de yapardm.

Ne emek ne de sermaye harcadn dedi. Yafll usta sakince

gen adamn cmlelerini bitirmesini bekledi. Klc tekrar

minderin altna koyarak eski yamuk haline getiren iki dar-

beyi oturup kalkarak vurdu ve daha ne olduunu anlaya-

mayan savaflya iade etti. fiimdi ok kzmflt gen adam.

Ben de yapabilirim diye dflnd ve ustann elinden

hrsla klc ekti. Yandaki konuk minderine oturup iki

darbelik oturufl ve kalkfllar gereklefltirdi. Minderden

muzaffer bir komutan edasyla kalkt, elini minderin altna

soktu, klc hzla ekti. Gzlerine inanamad; ata yadigarkl ortadan ikiye blnmflt. aresiz gzlerle ustaya

dnd. Usta bu olaylar yaflamflln bilgeliiyle gen

savaflya, demeni istediim bedel iki darbeye deil,

otuz yllk talimeydi dedi.

Gnseli zen Ocakolu (Mart 2000). Kssadan Hisseler...

Trk Metal.

nite 8 - cret Pol i t ikalarnn Dayanaklar ve erevesi 163


16/16


sosyal politika unite08

Documents