FAKULTI PENDIDIKAN DAN PEMBANGUNAN MANUSIA

SEMESTER 1 SESI 2013/2014

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU PJJ

KBK 3053

KO-KURIKULUM DAN REKREASI

TAJUK ESEI ILMIAH

KUMPULAN GROUP UPSI-01 (A131PJJ)

DISEDIAKAN OLEH

NAMA NO. MATRIK

AZRIZA AZWA BT ZAKARIA D20121061710

NAMA TUTOR E-LEARNING : CIK MARZAIDA BINTI BADARUDDIN

TARIKH SERAH : 30 NOVEMBER 2013

PEMARKAHAN

TAJUK Halangan dan cabaran yang dihadapi oleh murid-murid berkeperluan khas semasa menjalankan aktiviti kokurikulum dan rekreasi

a) Kekurangan pengetahuan b) Hubungan sosial yang kurang berkesan c) Masalah kesihatan d) Kekangan fizikal dan psikologi e) Jurang cabaran dan kemahiran

2

ISI KANDUNGAN

1.0 Pengenalan 3

2.0 Definnisi 4

2.1 Kokurikulum

2.2 Rekreasi

2.3 Murid-murid berkeperluan khas 6

3.0 Halangan dan cabaran yang dihadapi oleh murid-murid berkeperluan 7

khas semasa menjalankan aktiviti kokurikulum dan rekreasi

3.1 Kekurangan Pengetahuan

3.2 Hubungan sosial yang kurang berkesan 8

3.3 Masalah kesihatan 12

3.4 Kekangan fizikal dan psikologi 18

3.5 Jurang cabaran dan kemahiran 20

4.0 Penutup

Bibliografi 22

Lampiran 23

3

1.0 PENGENALAN

Murid-murid berkeperluan khas sering berhadapan dengan cabaran dan halangan

semasa menjalani aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Terdapat beberapa factor utama yang

menghalang penglibatan murid-murid ini terlibat secara langssung dalam setiap aktiviti yang

dijalankan. Faktor-faktor penghalang yang utama ialah dari segi faktor struktur, faktor

interpersonal dan interpersonal pelajar. Secara umumnya didapati faktor struktur merupakan

faktor utama yang menjadi faktor penghalang dalam penglibatan murid-murid berkeperluan

khas dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Biasanya perbezaan jantina bukanlah signifikan

dan tidak dapat dilihat dengan jelas di antara faktor struktur, interpersonal dan intrapersonal.

Manakala terdapat perbezaan yang signifikan antara faktor penghalang interpersonal dan intra

personal dengan jenis kecatatan, bangsa dan kaum semasa menjalani aktiviti kokurikulum .

Kokurikulum dan rekreasi di sekolah telah menjadi sebahagian daripada sistem

pendidikan di Malaysia ketika ini. Ianya telah menjadi satu kegiatan yang diwajibkan kepada

setiap pelajar di semua sekolah rendah dan menengah. Aktiviti kokurikulum dan rekreasi

dianggap penting sebagai alat untuk memenuhi hasrat unggul dasar pendidikan kebangsaan,

iaitu perpaduan di kalangan pelajar-pelajar yang terdiri dari berbilang kaum termasuk murid-

murid berkeperluan khas.

Laporan Jawatankuasa Kabinet (1979) telah menyatakan bahawa semua pelajar

hendaklah digalakkan supaya mengambil bahagian yang lebih aktif dalam aktiviti kokurikulum.

Setiap pelajar perlu menyertai satu badan beruniform, satu sukan atau permainan dan satu

kelab atau persatuan di sekolah.

Antara tujuan aktiviti kokurikulum dan rekreasi diadakan di sekolah ialah untuk memberi

pengalaman kepada murid-murid bagi membantu mereka dalam mencapai kehidupan yang

sempurna. Menurut Falsafah Pendidikan Negara dalam usaha melahirkan pelajar- pelajar yang

seimbang dalam aspek rohani, jasmani dan intelek, kokurikulum dapat menyumbang untuk

melahirkan pelajar yang seimbang dari semua segi tersebut.

Menurut Mohd Sofian, Aminuddin & Borhan (2002) kokurikulum merupakan suatu

pelengkap kepada kehendak dan keperluan kurikulum di mana ia menyediakan pelbagai

peluang kepada pelajar untuk menambah, mengukur dan mengamalkan kemahiran,

pengetahuan dan nilai- nilai yang telah dipelajari semasa pembelajaran di bilik darjah.

4

Menurut Crawford dan Godbey (1987) terdapat tiga faktor halangan dan cabaran

penglibatan murid-murid berkeperluan khas menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi iaitu :

i. Faktor struktur ialah faktor-faktor seperti kekurangan kemudahan, peralatan,

masa, wang dan maklumat.

ii. Faktor interpersonal ialah faktor-faktor yang melibatkan interaksi atau hubungan

antara individu seperti kesulitan mencari teman yang mempunyai minat yang

sama dalam menyertai aktiviti kokurikulum dan rrekreasi.

iii. Faktor intrapersonal ialah faktor melibatkan keadaan psikologi individu yang

bertindak menghalang penglibatan aktiviti bersukan. Ini termasuklah tekanan,

kebimbangan, budaya, sikap, keagamaan, serta kemampuan dan kemahiran diri

yang dimiliki.

Kegiatan kokurikulum ialah aktiviti-aktiviti yang melibatkan kegiatan sukan,

persatuan/kelab dan rekreasi yang berkaitan dengan matapelajaran, kebudayaan, dan pasukan

badan beruniform. Kegiatan sukan yang dimaksudkan seperti bola sepak, ragbi, renang, bola

tampar, memanah, tenpin boling, golf dan sebagainya. Kegiatan kelab/persatuan ialah Kelab

Usahawan, Kelab Bimbingan dan Kaunseling, Persatuan Sains dan Matematik, Persatuan

Bahasa Cina dan sebagainya. Badan Beruniform pula ialah Kadet Tentera, Kadet Bomba,

Kadet Polis, Pengakap, Persatuan Bulan Sabit Merah dan sebagainya. Manakala aktiviti

rekreasi pula terarah aktiviti beriadah seperti berkayak, memanjat bukit atau gunung, rengang

dan sebaigainya.

2.0 DEFINISI

2.1 Kokurikulum

Abda Halim Abdul Rahim (1994) mendefinisikan pokurikulum pada amnya merupakan

aktiviti dan pengalaman pendidikan yang dilaksanakan di luar bilik darjah secara formal.

Menurut Mohd Nor Che’Lah (1985) kokurikulum sebenarnya merupakan aktiviti amali

sebagai lanjutan kepada mata pelajaran di bilik darjah yang diintergrasikan dalam aktiviti

praktikal gunaan (applied) dan ia bukanlah satu konsep yang terpisah daripada kurikulum

pendidikan.

5

Collins (1973) pula berpendapat apa jua aktiviti selain kurikulum di sekolah-sekolah

dalam konteks pembelajaran murid dianggap sebagai kokurikulum, sama ada ianya bersifat

intra-mural atau extra-mural dan sama ada ianya bersifat pembelajaran formal atau tidak formal.

“Kegiatan Kokurikulum” ertinya apa-apa kegiatan yang dirancang lanjutan daripada

proses pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah yang memberikan murid peluang untuk

menambah, mengukuh dan mengamalkan pengetahuan, kemahiran dan nilai yang di pelajari di

bilik darjah. Dalam Warta kerajaan bertarikh 28 Disember 1967, No. 5652 (Peraturan Kursus

Pengajian) Sekolah 1956, kegiatan ini dikenali sebagai KEGIATAN KUMPULAN.

Dalam warta Kerajaan Bertarikh 31 Disember 1997, Jld. 41, no. 26, Tambahan no. 94,

Perundangan A.P.U (A) 531, Akta Pendidikan 1996, peraturan-peraturan (Kokurikulum

Kebangsaan) telah memberi definisi: Kegiatan kokurikulum di sekolah kerajaan dan bantuan

kerajaan akan mengandungi yang berikut :

i. Penyertaan dalam Sukan dan Permainan

ii. Penyertaan dalam Persatuan dan Kelab

iii. Penyertaan dalam Pasukan Pakaian Seragam

iv. Lain-lain kegiatan sebagaimana ditentukan oleh Menteri

2.2 Rekreasi atau Pendidikan Luar

Aktiviti yang terancang yang dilakukan untuk memenuhi masa lapang bukan untuk

tujuan pertandingan tetapi untuk memperolehi keseronokan, ketenangan minda dan

merehatkan badan. Rekreasi terbahagi kepada 2 iaitu :

i. Rekreasi dalam (in-door)

contoh : badminton, squash, boling

ii. Rekreasi luar (out-door)

contoh : abseiling, bola sepak, perkhemahan

Menurut Kraus, rekreasi adalah aktiviti atau pengalaman yang di perolehi atau dilakukan

pada masa lapang dan biasanya di laksanakan di waktu senggang.

6

Mary Helen pula berpendapat, rekreasi bukan peristiwa gerakan tetapi peristiwa emosi

dan melupakan aktiviti pada waktu senggang yang boleh membuat orang menjadi tenang dan

gembiri untuk mengembalikan tenaga baik fizikal mahupun mental .

Kaplan mendefinisikan rekreasi adalah suatu aktiviti yang di lakukan secara ringan

pada waktu terluang secara sukarela sebagai sesi memulihkan tenaga selepas melakukan

kerja-kerja berat.

De Grasia, menjelaskan, rekreasi adalah aktiviti yang merehatkan seseorang dari

bekerja dan memberikan kepadanya suatu pemulihan seta perubahan setelah kembali bekerja.

2.3 Murid-murid berkeperluan khas

Murid-murid berkeperluan khas adalah merujuk kepada murid-murid yang memerlukan

perhatian dan penjagaan yang berbeza berbanding dengan murid-murid normal. Mereka ini

berbeza daripada murid-murid normal dari segi ciri-ciri mental, keupayaan deria, keupayaan

berkomunikasi, tingkah laku dan emosi dan ciri-ciri fizikal.

Kirk et al (1993) menjelaskan difinisi murid-murid berkeperluan khas sebagai murid-

murid yang berbeza dari murid-murid sederhana atau biasa dalam ciri- ciri mental keupayaan-

keupayaan deria dalam ciri-ciri saraf dan otot atau fizikal dalam tingkahlaku sosial atau emosi

dalam keupayaan komunikasai atau dalam pelbagai kekurangan sehinggakan ia memerlukan

amalan-amalan sekolah yang diubahsuai atau perkhidmatan pendidikan khas, supaya ia boleh

berkembang sehingga kemampuan yang maksimum.

Menurut Jamila (2005), kanak-kanak khas berbeza dalam aspek ciri-ciri mental,

keupayaan sensori atau deria, keupayaan komunikasi, tingkah laku sosial dan ciri-ciri fizikal.

Oleh yang demikian kanak-kanak khas memerlukan modifikasi atau perubahan dalam aktiviti-

aktiviti sekolah ataupun perkhidmatan pendidikan khas bertujuan mengembangkan potensi diri

kanak-kanak khas ke tahap yang optimum dan tidak terabai seperti kanak-kanak normal.

McDonnell et a (1995) menglkasifikasikan murid berkeperluan khas kepada rencatan

akal, gangguan tingkah laku, autisme, gangguan pembelajaran, kecacatan deria serta

kecacatan fizikal dan kesihatan yang lain. Ada juga yang yang mempunyai gangguan yang

pelbagai seperti rencatan akal dan gangguan tingkah laku.

7

Garciulo (2003) pula mendefinisikan kanak-kanak berkeperluan khas seperti yang di

bawah;

"Individuals who differ from societal or community standards of normalcy. These

differences may be due to significant physical, sensory, kognitif, or behavioral characteristics.

Many of these children may require educational programs customized to their unique needs."

Akta Pendidikan 1996 seksyen 312 (Farrel. 2003) menyatakan kanak-kanak itu

dikatakan memerlukan keperluan khas jika mereka mempunyai masalah dalam aspek

pembelajaran yang memerlukan peruntukan pendidikan khusus terhadap mereka. Mereka

dikatakan menghadapi masalah dalam aspek pembelajaran jika mereka:

1. mempunyai masalah pembelajaran yang yang besar berbanding kanak-kanak sebaya

dengannya,

2. mempunyai kecacatan yang menghalangnya menggunakan kemudahan pendidikan

yang digunakan oleh kanak-kanak yang sebaya dengannya.

3. Adalah di bawah umur wajib bersekolah dan berada di kategori (2) di atas.

Sheila & Samsilah (2006) mengkategorikan murid berkeperluan khas adalah kanak-

kanak yang memerlukan pendekatan pengajaran dan pembelajaran yang berbeza daripada

murid biasa. Murid berkeperluan khas terbahagi kepada murid bermasalah penglihatan,

bermasalah pendengaran dan bermasalah pembelajaran (Maklumat Pendidikan Khas 2003

dalam Sheila & Samsilah 2006).

Kanak-kanak berkeperluan khas dianggap kanak-kanak yang dianggap berhadapan

dengan batasan keupayaan dengan sendirinya bagi memperoleh keperluan biasa dan untuk

hidup bermasyarakat kerana had fizikal dan mentalnya (Mahmood Nazar, 2000)

3.0 HALANGAN DAN CABARAN YANG DIHADAPI OLEH MURID-MURID

BERKEPERLUAN KHAS SEMASA MENJALANKAN AKTIVITI KOKURIKULUM DAN

REKREASI

3.1 KEKURANGAN PENGETAHUAN

3.1.1 Guru

8

Kebanyakkan guru-guru pendidikan khas tidak diberi pendedahan kepada aktiviti

kokurikulum dan rekreasi murid-murid berkeperluan khas. Mereka lebih ditekankan kepada

proses pengajaran dan pembelajaran khusus kepada murid-murid berkeperluan khas. Ini

menjadikan guru-guru pendidikan khas yang menjalankan aktiviti kokurikulum dan rekreasi

mempunyai pengetahuan yang agak terhad dan kurang kemahiran serta pengetahuan dalam

bidang yang diberikan kepada mereka oleh pihak pentadbir. Keadaan ini timbul kerana mereka

kurang pengalaman dan tidak pernah didedahkan dengan sebarang kursus. Ini menimbulkan

masalah kepada guru-guru untuk melaksanakan aktiviti yang benar-benar dapat menimbulkan

minat di kalangan murid-murid berkeperluan khas. Keadaan ini dapat dilihat hasil daripada

kajian Laporan Kabinet (1979) yang mendapati kecenderungan guru terhadap sesetengah

aktiviti kokurikulum seperti unit beruniform dan sukan tidak memberangsangkan.

3.1.2 Murid

Seperti yang kita maklum, murid-murid berkeperluan khas ini mempunyi pelbagai

ketidakupayaan. Ini menjadikan mereka tidak gemar menyertai sebarang aktiviti kokurikulum

dan rekreasi. Disamping kekurangan pengetahuan dan pendedahan kepada aktiviti kokurikulum

dan rekreasi, menjadikan mereka jauh ketinggalan dalam aktiviti-aktiviti kokurikulum dan

rekreasi berbanding murid-murid arus perdana. Selain itu tidak keupayaan murid-murid

berkeperluan khas dalam mencari dan mengumpul maklumat mengenai aktiviti kokurikulum dan

juga rekreasi juga memjadi punca mereka kurang pengetahuan mengenai aktiviti kokurikulum

dan rekreasi.

3.2 HUBUNGAN SOSIAL YANG KURANG BERKESAN

3.2.1 Sukar untuk didekati dan hubungan sosial yang lemah

Hubungan sosial yang kurang berkesan menjadi salah satu halangan dan cabaran

kepada murid-murid berkeperluan khas dalam menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi.

Murid-murid ini amat sukar didekati dan tidak suka berkomunikasi dan berinteraksi dengan

masyarakat sekolah kerana mereka merasa tidak selamat dan terancam. Mereka hanya

mereasa selesa dan selamat bersama guru-guru dan komuniti mereka sahaja. Memahami ciri

sosial dan emosi murid-murid berkeperluan khas adalah sama penting dengan memahami ciri

kognitif dan akademik mereka. Mereka mempunyai kemahiran sosial yang lemah menyebabkan

9

mereka sukar untuk mencari kawan, diketepikan oleh pelajar lain dan tidak kerap berinteraksi

dengan guru. Mereka kurang mempunyai teman-teman dari kalangan kanak-kanak biasa

disebabkan mereka tidak berupaya untuk mengetahui kenapa dan bagaimana untuk menjalin

serta mengekalkan hubungan. Ini menyebabkan aktiviti kokurikulum dan rekreasi sukar disertai

oleh mereka dan menjadi halangan dan cabaran yang besar butat murid-murid berkeperluan

khas ini. Akibatnya, harga-diri (self-esteem) mereka menjadi rendah disebabkan dengan

kekecewaan usaha mereka berinteraksi dengan orang lain. Kadang kala hal ini menyebabkan

mereka bertingkah laku negatif dan menyakiti orang lain.

3.2.2 Menidakkan interaksi sosial

Dengan melakukan aktiviti kokurikulum dan rekreasi murid-murid dapat

mengembangkan kemahiran sosialisasi mereka dengan berinteraksi dengan para guru dan

rakan-rakan mereka di sekolah dengan lebih baik tetapi ini berbeza dengan murid-murid

berkeperluan khas. Aktiviti kokurikulum dan rekreasi menjadikan mereka lebih pendiam dan

menjadi antara halangan semasa menjalankan aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Mereka

menidakkan interaksi sosial kerana berasa canggung dengan situasi baru ini. Mereka gagal

mengamalkan sikap perpaduan dan muhibah bersama rakan-rakan mereka yang terdiri

daripada pelbagai kaum dan budaya apabila mereka saling tidak mahhu bekerjasama dan

bertoleransi dalam sesuatu aktiviti kokurikulum dan rekreasi.

3.2.3 Merasa merasa tidak selamat dan tidak diterima dalam masyarakat

Mereka sering merasa tidak selamat dan tidak diterima masyarakat apabila terlibat

dalam aktiviti-aktiviti seperti rombongan, pesta-pesta, pertunjukan, perarakan dan sebagainya.

Mereka merasakan ahli masyarakat setempat dan masyarakat keseluruhannya tidak dapat

menerima kehadiran mereka dan ini menjadi sebahagian daripada halangan-halangan sosial.

Perasaan rendah diri sememangnya sebati dengan diri mereka dan merasakan mereka dari

kelas sosial yang berbeza. Perasaan ini sering kali menyebabkan mereka gagal melibatkan diri

dalam setiap aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang dianjurkan oleh pihak sekolah mahupun

masyarakat setempat. Sebenarnya, semua itu hanyalah perasaan mereka sahaja. Sebenarnya

dengan melibatkan mereka dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi akan mengurangkan rasa

tidak selamat dan tidak diterima.Aktiviti kokurikulum dan rekreasi akan mendedahkan mereka

kepada masyarakat dan membuatkan orang ramai dapat memahami dan menerima kehadiran

10

golongan ini dan membuatkan mereka berasa diri diterima. Perkara ini menyebabkan mereka

tidak lagi gusar untuk ikut serta dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang diadakan oleh

masyarakat.

3.2.4 Ibubapa merasa anak-anak mereka tidak selamat sekirannya menyertai aktiviti

kokurikulum dan rekreasi bersama-sama golongan berkeperluan khas.

Stigma ibu bapa yang melabelkan murid-murid berkeperluan khas ini ganas, bahaya dan

bertindak sesuka hati sering mengahalang murid-murid berkeperluan khas turut sama

menyertai aktiviti kokurikulum dan aktiviti yang disertai oleh murid-murid arus perdana.

Penglibatan murid yang arus perdana dan murid berkeperluan khas dalam satu aktiviti

kokurikulum dan rekreasi sebenarnya menuntut mereka berkerjasama dan sikap tolong

menolong. Sikap ini dapat membantu individu yang berkeperluan khas untuk lebih fokus kepada

minat mereka dalam aktiviti rekreasi tersebut berbanding kekurangupayaan yang dihadapi

( Mahon et al, 2000). Halangan daripada ibu bapalah yang menjadikan hubungan baik tidak

dapat dibentuk serta kesedaran dalam diri masyarakat kepada hak murid berkeperluan khas

dalam menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi masih ditahap yang sama.

3.2.5 Kanak-kanak berkeperluan khas tidak perlu diberi hak yang sama untuk

berekreasi

Sering terjadi apabila masyarakat merasa tidak selesa dan tidak selamat apabila

berrkongsi tempat melakukan rekreasi yang sama dengan murid-murid berkeperluan khas.

Masih terdpat masyarakat yang menafikan hak individu yang berkeperluan khas untuk sama-

sama terlibat secara aktif bersama masyarakat dan tidak Ini menjadikan golongan ini jauh

ketinggalan berbanding murid-murid arus perdana dalam menjalankan aktiviti kokurikulum.

Masyarakat masih tidak sedar bahawa rekreasi sebenarnya boleh membantu golongan ini untuk

kekal cergas. Halangan inilah yang menjadi salah satu punca mengapa murid-murid

berkeperluan khas tidak mahu terlibat dalam aktiviti rekreasi mahupun kokurikulm.

3.2.6 Pandangan masyarakat bahawa kanak-kanak berkeperluan khas tidak perlukan

aktiviti kokurikulum dan rekreasi

Apabila pelajar beerkeprluan khas terlibat aktif dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi

11

maka dapat mengikis tanggapan bahawa kekurangan yang dialami oleh kanak-kanak khas

menyebabkan mereka tidak boleh melakukan apa-apa aktiviti rekreasi. Contoh seperti

kemabaran hutan dan sebagainya.

3.2.7 Meningkatkan kesedaran masyarakat tentang hak berekreasi golongan

berkeperluan khas

Masyarakat perlu diberi pendedahan mengenai kepentingan kanak-kanak berkeperluan

khas terlibat dalam aktiviti rekreasi. Namum masih ramai masyarakat luar menafikan hak

mereka dalam menyertai aktiviti rekreasi. Penafian hak mereka untuk turut sama melibatkan diri

secara aktiflah meyebabkan masyarakat dan murid-murid arus perdana tidak dapat merasai

pengalaman yang positif bersama-sama melalui aktiviti seperti berkhemah, berkelah, bersukan

dan sebagainya.

3.2.8 Tiada kemahiran berkomunikasi

Murid-murid berkeperluan khas sememangnya menghadapi masalah dalam bersosial

dan berkomunikasi. Aktiviti kokurikulum dan rekreasi tidak akan Berjaya kerana masalah

komunikasi ini. Mereka hanya akan berkomunikasi sesame mereka sahaja. Penglibatan dalam

aktiviti kokurikulum dan rekreasi sebebarnya bertujuan membantu mereka untuk

mengembangkan kemahiran komunikasi tersebut kerana mereka perlu bekerjasama dan saling

bertanya sesama ahli kumpulan dan fasilitator aktiviti. Oleh itu Namun perkara ini sukar menjadi

kenyataan kerana adakalanya apabila mereka tidak merasa selamat dan takut, mereka boleh

membantukan diri tanpa berkomunikasi dengan orang sekeliling.

3.2.9 Kemahiran bahasa yang terbatas

Sebahagian murid berkeperluan khas mengalami keadaan sukar dalam menghasilkan

perkataan untuk menyampaikan sesuatu pandangan atau kesukaran memahami pertuturan .

Antara masalah yang dihadapi ialah sengau dan gagap. Mereka mengambil masa yang agak

lama untuk memahami apa yang disampaikan oleh orang yang bertutur. Sewaktu menjalani

aktiviti kokurikulum dan rekreasi kemahiran komunikasi diperlukan dalam kumpulan, jadi

mereka hanya mendiamkan diri kerana halangan berbahsa yang mereka hadapi. Mereka tidak

yakin untuk berkomunikasi dengan murid-murid lain kerana malu untuk bertutur. Menurut teori

12

pembelajaran bahasa behavioris , murid-murid perlukan ransangan dan belajar daripada

pemerhatian. Jadi dengan mengikuti aktiviti kokurikulum dan rekreasi mereka dapat kenal

dengan orang sekeliling dan menangkis rasa malu yang hadir dalam diri atas kekurang yang

dihadapi.

3.3 MASALAH KESIHATAN

Murid-murid berkeperluan khas sememangnya diketahui berpunca daripada

kepelbagaian ketidakupayaan fizikal dan mental. Masalah kesihatan amat berkait rapat dengan

mereka, tidak hairanlah masalah ini telah menghalang mereka daripada menyertai aktiviti

kokurikulum dan rekreasi. Cabaran utama mereka untuk menyertai aktiviti kokurikulum dan

rekreasi secara aktif seringkali terhalang disebabkan masalah kesihatan mereka yang tidak

menentu.

Masalah yang dialami oleh kanak-kanak berkeperluan khas di mana serangan penyakit

terhadap diri mereka tidak menentu. Hal ini menyebabkan pembelajaran mereka terganggu

kerana kesihatan tidak stabil. Kadang kala mengambil masa yang lama kerana terpaksa

menerima rawatan di hospital. Antara masalah kesihatan yang sering dialami oleh kanak-kanak

berkeperluan khas ialah :

i. Sawan / epilepsy

ii. Lelah ( asthma )

iii. Hemophelia ( masalah darah )

iv. Jantung berlubang

v. Alahan

vi. Kencing Manis (Diabetis)

vii. Muscular Dystrophy (MD)

3.3.1 Sawan atau epilepsi

Sawan atau epilepsi ialah sejenis penyakit yang disebabkann oleh gangguan dalam

13

bahagian otak yang berlaku secara berulang dalam bentuk serangan sawan yang boleh

menyebabkan seseorang penghidap sawan tidak akan sedarkan diri dalam satu jangka masa

bergantung kepada tahap kekronikan penyakit sawan yang dihadapi.

Biasanya serangan sawan yeng terjadi boleh menyebabkan penderitaan yang serius

dan melibatkan semua peringkat umur manusia tidak kira kanak-kanak atau orang dewasa.

Selepas seseorang itu mengalami serangan sawan, seseorang itu akan keletihan dan tidak

mampu mengigati apa yang telah terjadi kepada dirinya.

Abad ke 18 dan 19 Hippocrates telah memperkenalkan ubat antileptik pertama yang

dikenali sebagai Bromid yang telah digunakan diseluruh dunia. Menurut Hans Berger (Jerman)

1920-an telah mencipta elektroensefalograf (EEG) bagi merekod kehadiran pelepasan elektrik

didalam otak, yang telah memungkinkan pembedahan dilakukan tiga dekad kemudian.

Apabila berlakunya serang, bahagian fizikal pesakit rebah, kaku, kejang, tidak sedarkan

diri, pernafasan tidak teratur,air ludah berbuih dan tidak mampu mengawal pembuangan air

kecil dan besar. Kemudian mereka hanya mempamirkan sikap atau tindakan yang luar biasa

setelah diserang sawan. Mereka juga sukar berkawan, bersosial, menghadapi dan masalah

kemurungan. Mereka bukan sahaja tidak dapat menumpukan perhatian terhadap pelajaran dan

mengikuti persekolahan seperti kanak-kanak biasa yang lain malah ini menjadi halangan dan

cabaran buat kanak-kanak berkeperluan khas dalam menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi.

3.3.2 Leleh atau asthma

Lelah atau asthma berasal daripada perkataan Greek yang bermaksud "bernafas kuat"

merupakan satu istilah yang menerangkan satu keadaan seperti semput, penat, termengah-

mengah dan mengeluarkan bunyi 'wheezing' ketika bernafas . Bunyi ini adalah diakibatkan oleh

penyempitan saluran ' bronchial ’ yang menghalang aliran udara keluar dan masuk ke paru-paru.

Individu terpaksa membongkokkan badan untuk mendapatkan lebih banyak udara ke ruang

dalam paru-parunya (Asiah 2012). Serangan asthma boleh disebabkan oleh cuaca atau udara

yang sejuk, aktiviti fizikal yang berlebihan, jangkitan di bahagian organ pernafasan, alahan,

serangan virus, habuk atau debu, bulu kucing, dan sebagainya.

Murid-murid berkeperluan khas yang berpenyakit asthma mungkin kelihatan gementar,

sensitif, dan mudah terganggu. Muka mereka kelihatan biru (disebabkan oleh kurang oksigen),

dan mereka perlu diberi pertolongan dan rawatan yang segera untuk pulih. Mereka memerlukan

14

persekitaran yang bersih dan pengurusan dalam jangka panjang. Mereka sering tidak hadir ke

sekolah terutama ketika diserang penyakit tersebut. Guru perlu bekerjasama dengan dengan

ibu bapa dengan menyimpan satu salinan ‘ action plan ’ bagi membantu murid-murid

berkeperluan khas yang mengidap asthma. Mereka perlu mengetahui cara merawat asthma

termasuk jenis ubat yang perlu diambil, tindakan yang harus diambil sekiranya serangan

berlaku, jenis situasi yang perlu dielakkan (Contoh: aktiviti luar yang terdedah kepada debunga),

menyimpan ubat untuk kanak-kanak, atau memastikan ubat atau inhaler mudah dicapai ketika

serangan asma berlaku di dalam kelas atau kawasan sekolah. Disebabkan menderipa penyakit

inilah ada dikalangan murid-murid keperluan khas sering kali gagal mengikuti aktiviti

kokurikulum dan rekreasi yang dianjurkan oleh pihak sekolah.

3.3.3 Hemofilia ( masalah darah )

Hemofilia merupakan sejenis penyakit keturunan / genetik yang berkaitan dengan

gangguan kromosom X ( X-linked genetic disorder ) yang menyebabkan darah membeku

dengan perlahan atau tidak beku langsung. Kekadang darah mengambil masa selama

beberapa jam atau hari untuk membeku. Dengan itu, mereka yang mengidap hemophilia

cenderung mengalami pendarahan yang berlebihan apabila luka. Selain itu, hemophilia boleh

menyebabkan pendarahan dalaman, dan darah boleh meresap ke dalam sendi tulang, otot, tisu

lembut, dan organ dalaman secara perlahan-lahan. Kanak-kanak lelaki lebih kerap mengidap

penyakit ini berbanding dengan kanak-kanak perempuan kerana mereka hanya mempunyai

satu kromosom X, dan mereka mewarisi penyakit ini daripada kromosom X ibunya.

Kanak-kanak yang mengidap hemofilia dapat dikenal pasti semasa bayi lagi, iaitu ia

mudah mengalami lebam atau mengeluarkan darah yang banyak apabila luka. Tanda yang lain

ialah sendi bayi sering bengkak terutama apabila ia terantuk atau jatuh ketika merangkak atau

berjalan (Kishealth). Keadaan ini tidak berlaku pada bayi yang tidak mengidap hemofilia.

Kanak-kanak hemofilia mempunyai tahap kesihatan yang rendah. Justeru mereka sering

terlantar di katil (disebabkan oleh pendarahan) menyebabkan mereka ketinggalan dalam

pelajaran. Mereka mempunyai tahap kecerdasan yang normal, dan mereka boleh belajar di

sekolah tetapi keadaan mereka perlu dimaklumkan kepada guru dan rakan-rakan supaya

mereka boleh berhati-hati untuk memastikan kemalangan atau kecederaan tidak berlaku pada

kanak-kanak yang berkaitan. Aktiviti kokurikulum dan rekreasi merupakan sesuatu yang

15

mustahil bagi mereka. Ini merupakan salah satu halangan dan cabaran bagi mereka selain

kecatatan utama yang menjadikan mereka murid-murid berkeperluan khas.

3.3.4 Jantung Berlubang

Umum jantung ialah organ berotot yang mengepam darah ke seluruh badan. Ia

dibahagikan kepada empat ruang berongga. Terdapat dinding yang memisahkan antara ruang

kanan dan kiri dipanggil septum. Setiap bahagian mempunyai dua ruang dikenali atrium

bahagian atas dan dua ruang ventrikel di bahagian bawah.

Dinding septum mengasingkan darah dari bahagian kanan dan kiri jantung daripada

bercampur. Ini penting kerana darah di sebelah kiri kaya oksigen sementara darah di ruang

sebelah kanan pula kurang oksigen. Jika terdapat lubang pada dinding septum, darah akan

bercampur sebelum dihantar ke badan menyebabkannya mempunyai oksigen kurang dan boleh

mendatangkan pelbagai masalah kesihatan.

Penyakit jantung berlubang (Ventricular Septal Defect - VSD) atau secara amnya CHD

(Congenital Heart Disease) antara penyakit biasa yang dihidapi oelh golongan kanak-kanak

berkeperluan khas. Masalah ini berlaku apabila terdapat lubang atau kecacatan pada struktur

jantung iaitu pada dinding dalaman jantung.

Banyak jenis kerosakan jantung berlaku sama ada menghalang aliran darah dalam

jantung atau menyebabkan darah mengalir dalam jantung pada arah yang berlawanan. Antara

kecacatan pada organ jantung yang mungkin boleh berlaku:

Kecacatan atau lubang pada dinding jantung.

Injap jantung bocor atau tersumbat.

Terdapat hanya satu ventrikel.

Salur darah bersambung secara abnormal.

Jantung terletak di bahagian kanan dada.

Secara umumnya, penyakit jantung berlubang terbahagi kepada dua jenis iaitu VSD dan

ASD.

ASD (Atrial Septal Defect) Apabila terdapat lubang antara atrium, oksigen dari bahagian

kiri jantung masuk semula ke bahagian kanan. Oleh itu bilik jantung bahagian kanan terpaksa

mengepam dengan lebih kuat mengakibatkannya bengkak. Akibatnya, tekanan meningkat dan

16

merosakkan paru-paru. Ia juga dikenali sebagai sakit jantung tidak biru (acyanostic congenital

heart diseases).

VSD (Ventricular Septal Defect) Dikenali juga sebagai sakit jantung biru (cynostic

congenital heart disease). Biasanya berlaku di kalangan bayi apabila terdapat lubang pada

dinding (septum) bahagian bawah yang menyebabkan darah mengandungi oksigen dari

bahagian kiri masuk ke bahagian kanan. Darah yang berlebihan ini kemudiannya dipam semula

ke dalam paru-paru yang boleh menyebabkan kerosakan paru-paru dan jantung itu sendiri.

Kerosakan pada jantung yang menjadi tunjung utama dalam hidup manusia telah

membataskan lagi pergerakan mereka. Ini menjadi satu halangan dan juga cabaran kepada

mereka untuk menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang diadakan di sekolah. Selain

ketidakupayaan yang mereka miliki, penyakit ini meyumbang kepada kegagalan mereka untuk

aktif dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi.

3.3.5 Alahan

Individu yang mengalami alahan cenderung mengidap asma. Walau bagaimanapun,

bukan semua orang yang mengalami alahan mempunyai asma dan sebaliknya. Jadi, terdapat

kekeliruan antara alahan dan asma. Sering kali, mereka yang mengalami jeis alahan tertentu

juga mengalami serangan asma. Alahan berkait rapat dengan sistem daya tahan (immune

system) seseorang. Sistem daya tahan berfungsi untuk menyerang penceroboh seperti kuman

untuk mengekalkan kesihatan tubuh badan. Bagi seseorang kanak-kanak yang mempunyai

alahan, sistem daya tahannya menganggap sumber alahan (allergens) seperti debunga sebagai

penceroboh yang merosakkan, lalu bertindak balas dengan merembeskan sejenis bahan yang

menyebabkan tanda alahan seperti hidung berair, atau mata menjadi merah. Sesetengah orang

akan mengalami tanda asma seperti batuk, atau mengalami kesukaran untuk bernafas. Jadi,

alahan mungkin merupakan penyebab gejala asma. Gangguan kesihatan inilah yang akan

menjadikan mereka, kanak-kanak berkeperluan khas lebih cenderong tidak menyertai mana-

mana aktivti kokurikulum dan rekreasi yang dianjurkan.

3.3.6 Kencing Manis (Diabetes)

Penyakit kencing manis berpunca merupakan masalah kesihatan yang sering berlaku

pada kanak-kanak berkeperluan khas. Penyakit ini memberi kesan terhadap penggunaan

17

glukos / gula dalam sistem badan sebagai sumber tenaga. Ketika kita makan, glukos daripada

makanan akan memasuki darah kita manakala insulin, sejenis hormon yang dihasilkan oleh

pancreas membantu menghantar glukos ke sel badan untuk ditukarkan kepada tenaga. Kencing

manis akan berlaku apabila pancreas tidak dapat menghasilkan insulin untuk mengawal tahap

gula di dalam badan (type 1 diabetes). Seseorang boleh juga mengidap penyekit kencing manis

apabila insulin yang ada dalam badan tidak dapat menjalankan fungsinya sebagai agen yang

membawa glukos ke sel badan (type 2 diabetes). Apabila glukos tidak berjaya memasukki sel

yang normal, tahap gula dalam darah akan meningkat terlalu tinggi sehingga menyebabkan

gejala kencing manis berlaku. Kanak-kanak yang mengidap kencing manis akan kelihatan lesu,

mudah letih, dna juga kerap buang air kecil.

Terdapat dua jenis masalah yang sering timbul dalam kalangan pesakit kencing manis,

iaitu: serangan hyperglucemia (gula berlebihan dalam badan) dan hypoglycemia (badan

kekurangan gula). Gejala yang dialami adalah seperti berikut:

Hyperglucemia: tanda awal ialah rasa dahaga, sakit kepala, tidak dapat memberi

tumpuan, pandangan menjadi kabur, kerap buang air kecil, letih, hilang berat badan, dan kesan

jangka panjang ialah luka lambat sembuh, penglihatan menjadi kabur, kerosakan saraf, dan

masalah usus seperti sembelit atau cirit birit.

Hypoglycemia: badan terasa sangat lemah, pitam, menggeletar, jantung berdenyut

terlalu cepat, pernafasan menjadi pendek, dan badan terasa sejuk dan berpeluh. Rawatan:

pesakit diberi minuman yang manis dan bantuan kecemasan.

Gejala-gejala atau simtom-simtom inilah yang sering mengganggu mereka daripada

menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Selain itu halangan kesihatan ini seringkali

menyebabkan mereka tidak berminat menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang

dianjurkan kerana masalah-masalah berbait rapat dengan simtom yang dihadapi

3.3.6 Muscular Dystrophy (MD)

MD merupakan sejenis penyakit genetik yang berpunca daripada kecacatan atau mutasi

pada salah satu gen yang mengakibatkan kerosakan pada serat (fibers) otot si pengidap. Otot

yang rosak itu akan menjadi lemah sehingga individu yang berkenaan terpaksa menggunakan

kerusi roda untuk bergerak. Kemerosotan fungsi otot merupakan ciri utama MD. Selain

18

kelemahan pada otot, anggota individu tersebut akan bengkok ke dalam dan kekal dalam

kedudukan tersebut (satu keadaan yang disebut sebagai (contracture). Ini meyebabkan mereka

tidak meminati untuk menyertai aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Selain itu, mereka yang

mengidap MD juga mengalami kesukaran bernafas dan menelan. Dalam kes tertentu, MD juga

menjejas fungsi jantung dan organ-organ yang lain. Halangan dan cabaran yang dihadapi oleh

mereka menyukarkan lagi mereka untuk mengikuti aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang

dianjurkan. Tanda MD mula dapat dikesan pada zaman kanak-kanak, khususnya dalam

kalangan kanak-kanak lelaki. Manakala, bagi terdapat juga jenis MD yang hanya muncul pada

peringkat dewasa (Klinik Mayo).

Tanda-tanya MD ketika kanak-kanak mula belajar berjalan:

Selalu jatuh

Sukar bangun daripada posisi duduk da baring

Mengalami masalah untuk berlari atau melompat

Gaya berjalan: berlenggang lenggok dan terkedek-kedek (waddling gait)

Mempunyai anak betis yang besar

Kelihatan canggung / kekok ketika berjalan

Mengalami masalah pembelajaran

Jenis MD:

Becker muscular dystrophy

Myotonic, juga dikenali sebagai Steinert's disease

Fascioscapulohumeral (FSHD)

Oculopharyngeal

Limb-girdle

Congenital MD (dapat dikesan sebelum mencapai usia 2 tahun)

3.4 KEKANGAN FIZIKAL DAN PSIKOLOGI

3.4.1 Kekangan fizikal

Murid-murid berkeperluan khas sering tidak dapat terlibat dengan aktiviti fizikal seperti

aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Selain itu, melakukan aktiviti yang melibatkan penggunaan

19

aspek kognitif, afektif dan psikomotor sering menjadi halangan utama mereka. Maslah

kesihatan dan kecergasan yang dihadapi oleh mereka menghalang mereka menjadi lebih

proaktif di dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang dianjurkan khas untuk murid-murid

berkeperluan khas,

Masalah fizikal sering berkait rapat dengan kurangnya infrastruktur yang disediakan di

sekolah yang membolehkan mereka menyertai aktiviti yang disediakan. Ketiadaan garis

panduan khas mengenai aktiviti kokurikulum dan rekreasi juga menjadi halangan murid-murid

berkeperluan khas yang mempunyai masalah fizikal menyertai aktiviti yang dianjurkan. Selain

itu kekurangan fizikal mereka juga turut membataskan pergerakaan mereka untuk aktif dalam

aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang dianjurkan oleh pihak sekolah.

3.4.2 Kekangan psikologi

Aktiviti kokurikulum dan rekreasi di sekolah boleh menjadi satu perkara yang

membebankan kepada murid berkeperluan khas kerana mereka menghadapi masalah untuk

mengikuti proses pengajaran dan pembelajran yang dilakukan. Murid-murid akan berasa

tertekan dengan aktiviti yang diberikan oleh guru. Ini menyebabkan mereka merasa tidak selesa

dan tidak berminat untuk menyertai aktiviti yang dirancangkan.

Selain itu murid-murid pendidikan khas mempunyai perasaan malu yang menebal. Pada

mereka melakukan aktiviti seperti melompat, berlari akan menyebabkan mereka diketawakan

rakan. Ini akan mereka merasa tidak tenang. Keadaan mula menjadi tidak terkawal apabila

mereka tidak lagi merasa selesa melakukan aktiviti kokurikulum dan rekreasi .

Ada dikalangan murid-murid berkeperluan khas ini merasa tersish ketika menjalankan

aktiviti kokurikulum dan rekreasi. Mereka merasakan mdiri mereka tidak diterima di dalam

kumpulan yang ditetapkan. Ini akan menjadikan emosi mereka tidak stabil. Perasaan ini akan

mengganggu emosi mereka dan menghalang mereka daripada mengikuti aktiviti yang telah

disediakan.

3.5 JURANG CABARAN DAN KEMAHIRAN

Banyak halangan dan cabaran yang terpaksa dilalui oleh murid-murid berkeperluan khas

dalam menyertai aktiviti kokurikulum mahupun rekreasi. Antaranya ialah jurang cabaran yang

20

sangat luas berbanding murid-murid arus perdana. Mereka bukan sahaja terpaksa melalui

cabaran berbentuk fizikal, malah emosi dan kukurangan infrastruktur menjadikan aktivtiki

kokurikulum mahupun rekreasi menjadikan ianya sangat terbatas dan tidak dapat dijalankan

dengan kadar maksima. Aktiviti kokurikulum dan rekreasi seringkali gagal dijalankan seperti

yang dirancang kerana kekangan yang dihadapi oleh mereka. Ini amat berbeza dengan murid-

murid arus perdana yang mempunyai boleh melakukan aktiviti tanpa batasan. Jurang cabaran

yang jelas kelihatan antara kedua-dua kategori murid inilah yang menjadi halangan kepada

murid-murid berkeperluan khas untuk tampil aktif dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi.

Kanak-kanak berkeperluan khas ini sering kali tidak dapat menjalakan aktiviti berkaitan

kemahiran psikomotor dan meningkatkan gerak kerja semasa aktiviti bersama. Melalui aktiviti

seperti yang dilakukan dalam Latihan dalam Kumpulan(LDK) memerlukan kemahiran motor

halus seperti menggunting, melukis dan mewarna. Walaupun tugasan tersebut nampak mudah

pada murid-murid arus perdana tetapi tidak bagi golongan murid-murid berkeperluan khas..

Bagi kemahiran psikomotor kasar seperti melakukan aktiviti senaman pagi, bersukan,

membina khemah, jungle treaking dan sebagainya sebenarnya sangat mencabar dan menjadi

halangan kepada mereka.Aktiviti tersebut mungkin mudah dilakukan oleh murid-murid arus

perdana namun tidak bagi mereka.

4.0 PENUTUP

Aktiviti kokurikulum biasanya yang memerlukan ketangkasan atau kemahiran serta

memerlukan tenaga yang banyak. Manakala, aktiviti rekreasi adalah kegiatan yang dapat

menyegarkan kembali kesihatan individu serta boleh melapangkan fikiran. Berdasarkan kajian

yang dijalankan, didapati aktiviti rekreasi atau senaman lebih diminati berbanding sukan.

(Sumber: Kementerian Belia dan Sukan)

Penglibatan murid berkeperluan khas dalam aktiviti kokurikulum dan rekreasi amat

digalakkan di samping memberi faedah-faedah yang membantu dalam kehidupan mereka nanti.

Individu berkeperluan khas mengikut Abdullah Yusof et al. (2006) terdiri daripada lapan kategori

iaitu kurang upaya fizikal dan kesihatan, kurang upaya pembelajaran, gangguan emosi dan

tingkahlaku, pintar cerdas, kurang upaya mental, kurang upaya petuturan atau bahasa, kurang

upaya penglihatan dan kurang upaya pendengaran.

21

Aktiviti kokurikulum dan rekreasi bukanlah satu konsep yang terpisah dari kurikulum

pendidikan. Ia sebenarnya aktiviti amali sebagai lanjutan daripada matapelajaran di dalam bilik

darjah. Pengetahuan mata pelajaran diintegrasikan dalam aktiviti praktikal secara menjalani

gerak kerja dalam bentuk gunaan ( applied ). Dengan kata lain, aktiviti kokurikulum dan rekreasi

mempunyai berbagai jenis aktiviti yang dapat dijadikan sumber pendidikan yang

bermatlamatkan kesuburan optimum individu. Antara aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang

sesuai dilakukan oleh murid berkeperluan khas ialah menyertai persatuan pengakap, persatuan

bahasa melatyu, kelab muzik, sukaneka, perkhemahan, aktiviti kecergasan fizikal, kembara

hutan, senamrobik, bowling, berkuda, berenang, latihan dalam kumpulan dan sebagainya.

Oleh itu penglibatan, murid berkeperluan khas dalam kokurikulum dan aktiviti rekreasi

sangatlah digalakkan kerana mendatangkan pelbagai faedah kepada pekembangan kognitif,

emosi, sahsiah, bahasa, dan sosial murid-murid berkeperluan khas ini.

Menurut Holah (2005), Freud, sebagai teori pembangunan psikologi kanak-kanak telah

menekankan bahawa dengan bermain, seseorang kanak-kanak itu akan menjadi lebih

bertanggungjawab dan belajar serta berusaha untuk mencapai matlamat yang diingini. Ini

kerana dalam sesuatu permainan terutamanya yang bersifat berkumpulan, terjalin kerjasama

antara individu untuk mencapai matlamat iaitu menang. Dalam kerjasama tersebut juga, sifat

peneraju atau kepimpinan akan terbentuk dalam diri segolongan kanak-kanak, manakala sikap

penyokong pula akan terbentuk dalam diri segolongan yang lain.

Aktiviti kokurikulm dan rekreasi yang dibina untuk murid-murid berkeperluan khas ini

haruslah dirancang supaya dapat memenuhi minat, kehendak dan kebolehan mereka bagi

memastikan halangan dan cabaran yang dihadapi oleh mereka dapat di atasi. Sebelum

merancang aktiviti kokurikulum dan rekreasi bagi murid-murid berkeperluan khas ini, guru

perlulah mengambil kira halangan dan cabaran dari aspek fizikal, mental. Emosi, sosial dan

infrastruktur. Semua ini akan memastikan murid-murid berkeperluan khas boleh terlibat dengan

setiap aktiviti kokurikulum dan rekreasi yang telah dirancang.

22

BIBLIOGRAFI

A.J. Veal. (1992). Definition of Leisure and Recreation. Australian Journal of Leisure and

Recreation. 44-48

N. Thomas & S. Andy. (2001). 1st Ed. Disability, Sport, and Society: An Introduction. NewYork:

Routledge Taylor & Francis Group

H. Fitzgerald. (2009). Disability and Youth Sport. New York: Routledge Taylor & Francis Group.

R. Coleman & M. Chrisman. (2005). The Health and Social Bemefit of Recreation. California:

California State Parks.

Wan Norjihan Bt Wan Abdullah. Panduan Menjadi Fasilitator. PTS Publications Sdn Bhd.

Chek Mat . 2001. Pengurusan Rekreasi : Kuala Lumpur. Utusan Publications & Distributor Sdn.

Bhd.

Azilah Kasim, Raslinda Mohd. Ghazali. 2006. Kepentingan, Peranan, dan Isu-Isu Pengurusan

Rekreasi. Sintok. Penerbit UUM

Diane Nahl, Dania Bilal . 2007.Information and Emotion: The Emergent Affective Paradigm in

Information .Information Today Inc.

Manisah Mohd Ali, Mohd Mokhtar Bin Haji Tahar. 2010 . Kepentingan Rekreasi Kepada Kanak-

kanak Berkeperluan Khas Serta Kekangannya. Fakulti Pendidikan UKM.

Salehudin, J. 2009. Kecergasan fizikal dalam sukan (Eds). Selangor: Karisma Publications.

23

LAMPIRAN