1

KESUSASTERAAN KEBANGSAAN: PENULIS BUKAN MELAYU

SEMAKIN MENJAUH

Saravanan P. Veeramuthu Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan

Universiti Sains Malaysia (saravanan@usm.my)

Pendahuluan

Perkembangan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar yang utama dalam era

pascakemerdekaan telah merintis jalan untuk kemunculan golongan bukan penutur

jati menggiatkan diri dalam usaha pengkaryaan dalam dunia kesusasteraan Melayu.

Hal ini berlaku kerana masyarakat bukan Melayu mula memahami hakikat bahawa

Tanah Melayu bukan merupakan destinasi sementara mereka akibat daripada

pelbagai pengalaman hidup terutamanya pengalaman semasa Zaman Pendudukan

Jepun (Saravanan, 2010). Lantaran itu, tanggapan mereka mula berubah

berhubung bahasa Melayu. Dalam masa yang sama, Perlembagaan Persekutuan

dan kemerdekaan memberikan bahasa Melayu pengiktirafan sebagai bahasa

kebangsaan. Keadaan ini ditambah pula oleh polisi sistem pendidikan kebangsaan

pascakemerdekaan yang bertunjangkan penekanan terhadap bahasa kebangsaan

sebagai alat perpaduan. Hal ini pernah dinyatakan dengan menarik oleh Mohd. Arifin

Mohd. Arif (2015) yang berpendapat bahawa:

Masyarakat pelbagai etnik dan sastera, memang merupakan dua entiti yang

berbeza, tetapi saling berhubungan antara satu sama lain, terutama dalam

konteks hala tuju pembinaan transformasi sastera kebangsaan. Sasterawan

bukan sahaja membicarakan hal yang berlaku dalam masyarakat majmuk

Malaysia, tetapi pandangan, sikap, idea dan pemikiran mereka biasanya

membantu pemimpin merangka dasar, mencorakkan cara kepimpinan dan

terdapat juga kata-kata golongan penulis atau sasterawan itu terpilih

menjadi slogan penting dalam konteks kehidupan bermasyarakat dan

bernegara.

2

Dalam konteks ini, Dasar Bahasa Kebangsaan yang dimaktubkan dalam DEB

(1970-1990) telah menjadi cita-cita kerajaan untuk membentuk bahasa Melayu

sebagai bahasa penyatuan kaum di Malaysia melalui sistem pendidikan

kebangsaan. Hal ini memberi kita petanda bahawa bahasa Melayu mula

memantapkan dirinya dalam persekitaran kemajmukan masyarakat Malaysia dengan

caranya yang tersendiri. Malahan penguasaan bahasa penulis bukan Melayu sudah

tidak menjadi rintangan lagi bagi penghasilan karya kesusasteraan kerana penulis

berkenaan sudah melepasinya dengan kemampuan berbahasa yang jauh lebih baik.

Keadaan ini menjanjikan satu keadaan baru dalam dunia persuratan Melayu.

Harapan ini jelas melalui pendirian Ismail Hussein dalam satu artikelnya yang tersiar

dalam majalah Dewan Sastera (1982b: p. 21) yang menekankan bahawa “bahasa

Melayu akan memainkan peranan pertama dan utama dalam penghidupan dan

pengucapan kebudayaan bagi rakyat kita yang pelbagai kaum dan bahasa itu”.

Hakikat ini memperlihatkan pertalian antara bahasa dan perpaduan amat penting

terutamanya dalam masyarakat majmuk. Hal ini demikian kerana hubungan antara

bahasa dan perpaduan melahirkan sikap bekerjasama yang menjadi petanda yang

sangat penting untuk kelangsungan kepada sesebuah negara yang terdiri daripada

masyarakat majmuk. Lebih-lebih lagi, sikap ini sebenarnya mengukuhkan semangat

muhibah antara kaum dan seterusnya memantapkan perpaduan.

Kesan Kehadiran Penulis Bukan Melayu

Kehadiran karya penulis bukan Melayu merupakan perkara yang paling ditunggu-

tunggu dalam pembangunan sastera kebangsaan (Fadhli al-Akiti, 2014). Penglibatan

golongan ini dalam kesusasteraan kebangsaan amatlah penting dan bermakna

dalam konteks pembinaan bangsa Malaysia. Satu lagi kelebihan kehadiran penulis

3

pelbagai kaum ini turut merangsang berlakunya pemindahan pengetahuan yang

berlaku secara langsung dan akan melahirkan kesusasteraan yang mempunyai nilai

seni yang tinggi. Secara tidak langsung golongan penulis ini dapat mentafsirkan dan

menyalurkan alam fikiran bukan Melayu yang mereka ketahui dengan erat ke dalam

kesusasteraan kebangsaan.Ismail Hussein (1982, p.21) berpendapat secara tidak

langsung keadaan ini akan mempercepat proses pengertian dan penyebatian

bangsa baharu di negara kita. Seiring dengan ini, kesusasteraan di Malaysia

hendaklah bermatlamat untuk mewujudkan satu identiti kebangsaan yang dilihatnya

sebagai usaha untuk membentuk negara bangsa Malaysia yang berdaulat,

berwibawa, bermaruah, berkeperibadian dan maju.

Lantaran itu, kita juga perlu mengakui bahawa penglibatan penulis pelbagai

kaum di persada kesusasteraan Melayu tanah air merupakan satu perkembangan

yang sihat. Menurut Rozninah Abd. Azib (2004, p. 91), perkembangan ini merupakan

sesuatu yang menarik dan wajar disambut baik oleh masyarakat Melayu khususnya

tanpa sebarang prejudis. Tambahan pula, penyertaan penulis bukan Melayu,

multietnik atau pelbagai kaum dalam kesusasteraan berbahasa Melayu atau

Malaysia kini sudah merata.

Selain itu, kehadiran penulis pelbagai kaum ini memperlihatkan satu lagi

kelebihan. Hakikat kehadiran mereka mula melunturkan keadaan pemonopolian

penulis Melayu dalam dunia kesusasteraan Melayu moden. Lebih-lebih lagi penulis

Melayu itu sendiri telah berusaha untuk menyelitkan unsur kebudayaan kaum lain

atau sekurang-kurangnya watak kaum lain dalam karya mereka walaupun

pencitraan ideologi itu tidak menepati cita rasa sesuatu kaum yang disentuh itu.

Menurut Mohamad Saleeh Rahamad, (2003, p. 18) berlaku pemesongan ideologi

yang disebabkan oleh keadaan diri penulis itu sebagai orang yang berada di luar.

4

Natijahnya, penampilan kebudayaan atau watak kaum lain itu adalah dalam bentuk

‘yang lain’ (the other) dan lebih berkecenderungan untuk memuaskan kehendak

peribadi penulisnya, bukan kehendak kaum yang disentuh. Hal ini tidak membantu

pembaca untuk menyedari realiti kemajmukan masyarakat Malaysia secara jelas.

Pengkarya generasi muda golongan penulis bukan Melayu yang

mengutarakan karya-karya mereka dalam pelbagai genre juga mampu duduk sama

rendah dan berdiri sama tinggi dengan penulis generasi muda yang berketurunan

Melayu itu sendiri. Boleh disimpulkan bahawa kemunculan golongan ini memberi

sumbangan dalam memperkasakan kesusasteraan Malaysia, khususnya pada

sedekad terakhir ini. Hasilnya lahir satu identiti baharu dalam konteks kesusasteraan

Malaysia. Kedudukan identiti ini penting kerana pemahaman terhadapnya akan

membantu kita mengukuhkan nilai perpaduan kaum dalam masyarakat majmuk

Malaysia ini. Oleh hal yang demikian, kehadiran tentang golongan penulis-penulis

pelbagai kaum ini wajar diberi perhatian terutamanya dalam pembicaraan

kesusasteraan Malaysia. Hal ini penting kerana pemerhatian seumpama ini dapat

membuahkan pemahaman yang lebih luas tentang sesuatu bangsa, bak kata

pepatah tak kenal maka tak cinta.

Memang tidak dapat disangkal bahawa kehadiran golongan penulis ini

merupakan satu wahana baharu yang merintis jalan ke arah evolusi kesusasteraan

Melayu menjadi kesusasteraan Malaysia dalam peta kesusasteraan Melayu. Hal ini

dikatakan demikian, kerana kehadiran mereka semakin bermakna dan memberi

corak dan jalur dalam jagat penulisan cerpen dengan mengungkap pelbagai isu

kehidupan, konflik, integrasi, sosioekonomi dan politik (Othman Puteh, 2003).

Walaupun sumbangan penulis ini masih kecilan dalam jagat kesusasteraan Malaysia

namun kewujudan mereka menjanjikan satu persekitaran baharu yang sihat kepada

5

negara kita. Ghalibnya, kehadiran mereka menjadikan kesusasteraan tanah air

kembali diberikan nafas semula dan usaha ini wajar kerana mempunyai matlamat

yang lebih besar dan bersifat nasional. Karya mereka harus menjadi suara besar

yang mampu membawa sesuatu pada diri, pada bangsa, pada negara dan pada

agama. Hal ini demikian kerana mereka ialah golongan generasi baharuyang

berusaha dengan serius dan yakinmelakukan deviasi serta eksperimen bagi

menemukan pencarian dan jati diri.

Selain itu, kehadiran mereka ini telah menimbulkan satu persekitaran baharu

dalam iklim dunia Kesusasteraan Melayu. Ismail Hussein (1982, p. 21) cuba

meramalkan kesan keadaan ini berkemampuan untuk “memecahkan dunia

kesusasteraan Melayu di Malaysia yang agak homogen sekarang, yang buat sekian

lama terkurung dalam tradisi alam pemikiran Melayu-Islam. Kesannya yang paling

penting nanti ialah kesusasteraan atau persuratan berbahasa Melayu itu tidak akan

menjadi heterogen sifatnya, mengucapkan juga alam pemikiran Cina-Buddha, Tamil-

Hindu dan tidak kurang pentingnya alam pemikiran Barat-Kristian dengan lebih

terbuka”. Perkembangan ini perlu dilihat dalam konteks mengintegrasikan

masyarakat kita yang berbilang kaum dan istimewanya dalam konteks membina

serta memperkembangkan kesusasteraan nasional kita yang dapat dihayati oleh

seluruh rakyat. Malahan, penyertaan golongan ini sebenarnya membawa pengertian

yang amat besar dalam bidang persuratan Melayu.

Ringkasnya, kemunculan penulis pelbagai kaum menandakan penghasilan

kesusasteraan Melayu tidak lagi merupakan monopoli kaum Melayu semata-mata.

Sebenarnya, kehadiran mereka bermakna dan memberikan sumbangan yang

penting dalam menyuburkan lagi kesusasteraan nasional kita. Lim Swee Tin

menegaskan bahawa jika dilihat dari sudut mutu tulisan, kemampuan golongan

6

penulis ini tidak jauh bezanya dengan penulis-penulis berketurunan Melayu itu

sendiri. Malahan, karya-karya mereka memiliki keistimewaan kerana turut

mencorakkan satu identiti yang berasaskan kepelbagian masyarakat Malaysia.

Lebih-lebih lagi, kesan kemasukan penulis pelbagai kaum telah menjadikan

dunia kesusasteraan Melayu menjadi lebih luas serta pelbagai. Sebagai akibatnya,

unsur ‘kemelayuan’ yang selama ini amat menonjol dalam kesusasteraan Melayu

akan beransur-ansur kabur. Malahan, kehadiran mereka sebenarnya melahirkan

satu harapan yang baharu dan murni serta menunjukkan sedikit sumbangan

golongan penulis pelbagai kaum dalam persada kesusasteraan Melayu. Keadaan ini

mampu menyumbang kepada proses evolusi kesusasteraan Melayu menjadi

kesusasteraan keabngsaan yang beridentiti Malaysia.

Selaras dengan ini, penampilan baharu kesusasteraan Melayu ini jelas

berkemampuan untuk menyumbang kepada kelahiran identiti baharu yang bersifat

kemalaysiaan. Sesungguhnya, penglibatan dan peranan penulis bukan Melayu ini

wajar diberi perhatian kerana usaha mereka ini turut memberi impak kepada

perkembangan kesusasteraan Malaysia di negara kita.

Konsep Kesusasteraan Kebangsaan

Isu tentang kesusasteraan Kebangsaan amat penting dalam konteks negara kita,

lebih-lebih lagi setelah lebih enam dekad kita mencapai kemerdekaan. Hal ini

demikian kerana kesusasteraan kebangsaan merupakan satu medium yang

berpengaruh dalam membentuk hubungan antara etnik yang harmoni dan muhibah

selain daripada mengikis sikap prasangka. Namun demikian, salah satu persoalan

yang sering berlegar-legar dalam gawang minda kita ialah apakah yang

dimaksudkan sebagai kesusasteraan kebangsaan?

7

Wujud pelbagai pendapat tentang definisi Kesusasteraan Kebangsaan.

Persidangan Penulis-penulis Malaya bahagian Melayu (1962, p. 26) mendefinisikan

kesusasteraan nasional dalam konteks Malaysia sebagai segala kesusasteraan

yang dihasilkan dalam bahasa Melayu. Sebaliknya, bahagian Cina dan Tamil dalam

persidangan yang sama berpendirian bahawa kesusasteraan Malaya

menggambarkan kehidupan Malaya dan ditulis dalam bahasa-bahasa yang

digunakan di Malaya (Laporan Persidangan Penulis-penulis Malaya, 1962: p. 29).

Jelas bahawa wujud perbezaan pendapat yang ketara antara dua kelompok ahli

pemikir tersebut. Pendapat perwakilan Persidangan bahagian Melayu turut

ditegaskan oleh Lloyd Fernando (1971, p. 165), Mohd. Taib Osman (1971, p. 20),

Syed Naguib al-Attas (Hamzah Handani, 1988, p. 234) dan Ismail Hussein (1971, p.

32).

Persidangan Bengkel Seni Kesusasteraan dalam Kongres Kebudayaan

Kebangsaan telah mentakrifkan kesusasteraan kebangsaan sebagai hasil karya

yang ditulis dalam bahasa Malaysia dan isi kandungannya haruslah

berlatarbelakangkan kehidupan masyarakat di Malaysia serta bertujuan untuk

mewujudkan satu identiti kebangsaan (Eh Chot Cha Chan, 2015). Dalam

membicarakan pengisian kesusasteraan Kebangsaan, Chew Fong Peng (2006: 274)

pula berpendapat bahawa kesusasteraan kebangsaan sepatutnya melakarkan

cerita-cerita tentang orang, masyarakat dan kebudayaan kebangsaan yakni

memperlihatkan kehidupan lahir batin orang di Malaysia. Pendapat yang seiring

juga telah dikemukakan oleh M. Noor Azam (1981: 211). Menurutnya kesusasteraan

kebangsaan ialah hasil karya yang melukiskan latar belakang Malaysia.

Jika ditinjau daripada aspek fungsinya, salah satu peranan yang didukung

oleh kesusasteraan kebangsaan ialah sebagai wahana pembentukan perpaduan

8

nasional. Kesusasteraan kebangsaan yang berpaksi kepada perpaduan ialah satu

mekanisme untuk mewujudkan perpaduan antara kelompok masyarakat pelbagai

latar belakang berdasarkan prinsip-prinsip yang dikongsi bersama dari segi sosial

dan kebudayaan sehingga terbentuknya perasaan toleransi dan perkongsian hidup

bagi menyatukan masyarakat berbilang kaum.Seterusnya, menurut Chew Fong

Peng (2006: 285) melahirkan satu sentimen kebangsaan di negara ini. Jasni Mat

Lani (2017) pula berpendapat bahawa sastera kebangsaan merujuk:

Hasil karya sastera moden yang ditulis dalam bahasa Melayu yang tujuannya

untuk menyemai semangat kebangsaan, cinta akan bangsa dan negara.

Selanjutnya, sastera kebangsaan mempunyai wacana pemikiran yang menjurus

kepada pembangunan peradaban manusia dan menghala kepada peningkatan

kualiti hidup manusia, peningkatan mobiliti sosial dan mencetuskan semacam

gerakan semangat patriotik terpimpin, beketerampilan dan menggerakkan

ketamadunan bangsa itu sendiri dari segi prestij keilmuan dan pertumbuhan

masyarakatnya secara menyeluruh.

(2017, p. 10)

Definisi ini mengungkapkan beberapa ciri kesusasteraan kebangsaan.

Definisi ini melihat kesusasteraan sebagai wadah perpaduan dalam masyarakat

majmuk kita. Selain itu, prinsip perkongsian bersama merupakan prinsip kedua.

Prinsip ketiga pula menegaskan perasaan toleransi. Matlamat terakhir

kesusasteraan perpaduan adalah untuk melahirkan satu sentimen kebangsaan di

negara kita. Menurut Eh Chot Cha Chan (2015) pula hasil karya picisan tidak boleh

diterima sebagai kesusasteraan kebangsaan Malaysia.

Secara mudahnya kita boleh menyimpulkan bahawa kesusasteraan

kebangsaan ialah kesusasteraan yang menggunkan bahasa Melayu sebagai

medium pengungkapannya. Di samping itu, kesusasteraan kebangsaan

menggambarkan kehidupan masyarakat yang menjadi sebahagian daripada wilayah

geografi Malaysia dan menjadi latar karya dalam sesebuah hasil karya tersebut.

9

Selain itu, karya ini bertujuan untuk memperlihatkan kepelbagaian masayarakat

Malaysia dan berfungsi untuk mengukuhkan perpaduan.

Penulis Bukan Melayu

Sebelum kita melihat kedudukan penulis bukan Melayu di persada kesusasteraan

Malaysia, kita perlu memahami konsep penulis bukan Melayu itu. Ada juga pihak

yang menggunakan istilah penulis pelbagai kaum, umpamanya Azli Lee Abdullah

untuk merujuk kepada penulis bukan Melayu. Penulis bukan Melayu ini boleh

didefinisikan sebagai sesiapa sahaja warganegara Malaysia yang bukan keturunan

Melayu yang menulis karya kesusasteraan atau kreatif dalam bahasa Melayu (Azli

Lee Abdullah, 2005: 30). E Pian Pro Poul (1990: 1) pula berpendapat penulis-

penulis bukan berketurunan Melayu atau dengan kata lain boleh dikatakan bahawa

penulis yang bahasa ibundanya bukan bahasa Melayu, meskipun ada antara

mereka yang lebih banyak berbahasa Melayu daripada bahasa ibundanya.

Danial Jebon Janaun (2006: 327) pula memberikan enam ciri yang digunakan

untuk mengkategorikan seseorang penulis itu sebagai seorang penulis bukan

Melayu. Antaranya ialah mereka itu bukan berbangsa Melayu, tidak mengamalkan

kebudayaan Melayu tetapi mengamalkan kebudayaan etnik masing-masing serta

bukan beragama Islam (ada antara mereka yang kemudiannya memeluk agama

Islam). Di samping itu, bahasa ibunda mereka bukan bahasa Melayu dan mereka ini

memiliki atau menguasai kemahiran berbahasa lebih daripada satu bahasa serta

menulis karya mereka dalam bahasa Melayu. Ringkasnya, wujud pelbagai pendapat

tentang penulis bukan Melayu. Namun, untuk kajian ini hanya penulis yang bukan

berketurunan Melayu yang menulis karya kesusasteraan dalam bahasa Melayu dan

berwarganegara Malaysia sahaja dilihat sebagai penulis bukan Melayu.

10

Jika ditinjau di Sarawak pula, barisan penulis bukan Melayu yang telah

memahatkan nama mereka dalam jagat penulisan kesusasteraan Melayu ialah Jong

Chian Lai, Paul Nanggang, Douglas Jaga, Harry Usup Umbar, Jaya Ramba, Tega

Bilang, Lukas Takip, Lawrence Atof David Belulok, Johnny ak Chuat, Jiso Rutary

William Chan, dan Jais Sahok. Barisan ini mula disokong oleh penulis muda yang

mula menonjol seperti Frankie Latit, Belaja Anyai, Zaini Bilong, Sudan Ajang, dan

Lemambang Lemai. Di Sabah pula, penulis seperti Danial Jebon Janaun, Kathirina

Susanna Tati, Ramlee Jalimin Jainin, Monsu Gilung, Juilis Mokujal, Jelison Jupin,

Ramzah Dambul, Raymond Majumah, Witer Gunik, Gabriel Kim Chuan, Lina

Mohamed Lin@Siti Noorsabah, Sunita Sahidin, Nelson Dino, Jasni Yakub, Adhwa

Maddah@NIABADRU dan Mohd Syaifudin Duakim bin Abdullah adalah antara nama

yang sering menghiasi dunia penulisan kreatif.

Terdapat juga beberapa nama penulis bukan Melayu daripada kaum Cina (A.

Rahim Abdullah, 2016, p. 105). Antaranya ialah Goh Then Chye, Teo Huat, Cheng

Poh Hock, Siow Siew Sing, Wu An, Awang Abdullah, Goh Teck, Lee Cheong Beng,

Lai Choy Amir Tan (Tan Soon Ann), Mohd Ghazali Abdullah (Onn Ah Guan), Awang

Abdullah (Pui Tiong Gee), Lim Swee Tin, Mohd. Azlee Lee (Lee Chong Beng) Tan

Loo Chai, LC Fang, Ong Bong Tech Lee Keok Chih, Iren Tan Ai Leng, Salena SF

Lee, Jimmy Roriguez (Mohd. Ridhuan Abdullah), Ting Len Siong, Kho Thong Eng,

Lee Keok Chih, Chai Loon Guan, PeterAugustine Goh dan Chu E Liang.

Begitu juga dengan penulis bukan Melayu daripada kaum India seperti

Joseph Selvam, Saroja Theavy Balakrishnan, Uthaya Sankar SB dan Raja

Rajeswari Seetha Raman, Ramakrishnan Ramasamy, Retna Devi Balan, Sreevalli,

Kamala Suppiah, Mahendran, Sreetharanee, Sanisha Bogaraja, Elavarassan

11

Suppiah, Thanusya Shanmuganathan dan sebagainya yang giat menulis di

Malaysia.

Kemunculan penulis berketuruan Siam pula mula melihatkan bibit permulaan

pada tahun 1950-an melalui penulis yang bernama K Bali atau Tenh Beng Chuan

(Nama Islam beliau ialah Abdul Rahim Abdullah). Barisan penulis bukan Melayu

berketurunan Siam yang turut menempa nama di persada sastera Malaysia adalah

seperti Eh Deng Eh Chik, Eh Chot Cha Chan, Siri Neng Buah, Suwanlerd Pro Poul,

E Pian Pro Poul, dan Eh Pon Praphan Krungnit. Di samping itu, ada juga penulis

daripada kalangan orang Asli seperti Akiya yang turut menyemarakan sastera

kebangsaan kita.

Keperluan untuk menobatkan Kesusasteraan Kebangsaan

Memandangkan keadaan ini, kesusasteraan Melayu sebagai tunjang kesusasteraan

kebangsaan menuntut penggiat kesusasteraan menghasilkan karya kesusasteraan

dengan rasa tanggungjawab serta konsisten untuk membantu individu, kelompok

dan masyarakat kita dan lain untuk lebih memahami kaum-kaum lain dengan

rencam kepercayaan, kebudayaan dan kehidupan mereka. Hal ini bukan sahaja

membolehkan komunikasi menjadi lebih mantap, tetapi juga mempercepat dan

meningkatkan integrasi nasional yang sekali gus merapatkan jurang antara satu

sama lain.

Dalam keadaan sekarang, pengarang Melayu yang mendominasi

kesusteraan yang ditulis dalam bahasa Melayu sering terjebak ke dalam kancah

pemikiran yang stereotaip. Gambaran yang jelas dalam karya-karya mereka ialah

kecenderungan dakwah Islamiah (Lim Kim Hui, 2006, p.344-354) yang biasanya

bersifat stereotaip. Tambahan pula, perpaduan nasional versi Islam merupakan

12

stereotaip yang lazim terlalu menonjol dalam karya-karya penulis Melayu. Keinginan

untuk berdakwah yang menonjol dalam kesusasteraan Melayu tersebut secara tidak

langsung membuat masyarakat bukan Melayu semakin jauh daripada kesusasteraan

kebangsaan.

Jika ditinjau dari perspektif yang berbeza, wujud kecenderungan dalam

kalangan penulis bukan Melayu untuk mengajukan permasalahan masyarakat yang

serasi dan dekat dengan diri mereka. Karya-karya seumpama ini dapat memberikan

kefahaman dan pentafsiran kebudayaan sesuatu kaum dan membantu kefahaman

kaum lain. Hasilnya, karya tersebut membantu khalayak pembaca untuk mendalami

sisi-sisi kemanusiaan yang dimiliki oleh kaum dan etnik tersebut. Hal ini seiring

dengan saranan Perdana Menteri kita Tun Dr. Mahathir Mohamed (Utusan Malaysia,

29 Mei 2003). Beliau pernah menggagaskan bahawa pembaca-pembaca dalam

bahasa Melayu harus didedahkan kepada denyut hati serta suka duka dan pahit

manis kehidupan masyarakat bukan Melayu. Menurutnya lagi, dalam konteks inilah

karya-karya berbahasa Melayu yang dihasilkan oleh penulis-penulis pelbagai kaum

dapat memainkan peranannya dengan berkesan.

Penulis bukan Melayu yang menulis dalam bahasa Melayu juga boleh

dijadikan agen atau tali penghubung antara kesusasteraan dengan perpaduan di

negara kita kerana mereka terus-menerus mempertahankan identiti dan kebudayaan

masyarakat dalam karya yang dihasilkan oleh mereka. Di samping itu, karya-karya

mereka juga menyumbang ke arah membentuk persefahaman dalam kalangan

masyarakat majmuk. Lantaran itu, penulis pelbagai kaum mampu menjadi alternatif

baharu untuk membuka ruang baharu kepada golongan pembaca multietnik di

negara kita yang kini dahagakan penulisan yang memecahkan belenggu

13

konvensional dan seterusnya memahami masyarakat majmuk Malaysia yang kini

menjadi realiti yang perlu difahami dan dihayati.

Kesusasteraan Kebangsaan merupakan refleksi sebuah negara majmuk yang

dihuni oleh penduduk berketurunan Melayu, Cina, India dan sebagainya. Walaupun

demikian dalam dunia kesusasteraan kebangsaan wujud jurang yang jelas.

Kecenderungan stereotaip yang biasanya mewarnai cerpen-cerpen yang ditulis

dalam bahasa Melayu sebenarnya tidak menggambarkan realiti identiti

kemalaysiaan yang sebenar. Namun demikian, ada pendapat yang menyatakan

bahawa etnik bukan Melayu berpendapat bahawa hubungan muhibah dalam karya

kesusasteraan Melayu bersifat idealis dan berbau propaganda. Dari segi lain, watak-

watak utamanya terdiri daripada orang Melayu, sedangkan bukan Melayu hanya

sebagai watak sampingan atau watak sisipan yang tidak penting. Jika nama mereka

ditukarkan kepada nama etnik lain, seperti Melayu, India atau lain-lain, hal itu tidak

akan menjejaskan plot dan persoalan cerita.

Ada pihak tertentu yang berpendapat bahawa karya-karya penulis Melayu

tidak begitu memberi keutamaan kepada watak bangsa lain. Sebagai contohnya,

kajian Krishanan Maniam (1993, p. 192-193) menegaskan bahawa penggunaan

watak daripada bangsa yang lain dalam karya-karya penulis Melayu agak terbatas

dan hanya sebagai watak sampingan semata-mata. Kehadiran watak bangsa lain

langsung tidak diberi keutamaan kecuali dalam cerpen yang melibatkan tema

percintaan antara dua orang yang berlainan bangsa. Penulis-penulis Melayu juga

sering menggunakan watak-watak bangsa lain untuk mewakili stereotaip. Amsalnya,

watak India sebagai buruh kasar. Hal ini berlaku kerana para penulis Melayu

berusaha mencari jalan keluar atau mengatasi jurang perkauman dengan

mengemukakan akomodasi. Akomodasi ini dilihat sebagai satu sikap jujur demi

14

kesedaran pembangunan negara (A. Rahim Abdullah, 1990: p. 5). Selain itu, usaha

untuk mengkaji penulis Melayu dalam konteks identiti Malaysia jelas melalui kajian

A. Wahab Ali (1989) bertajuk “Imej Manusia dalam Sastera”, dan kajian Mohd Thani

Ahmad (1990) berjudul “Integrasi Sosial dalam Kesusasteraan Melayu”. Usaha

untuk mengkaji peranan penulis berketurunan Cina pula jelas melalui usaha Thock

Ker Pong (1997) melalui kajian bertajuk, “Transformasi pemikiran Pengarang

Keturunan Cina dalam Cerpen Melayu” dan Chong Fah Hing (2003) dengan tajuk

“Citra Cina dalam Karya Sastera Melayu”.

Prakrasa Untuk Menginklusifkan Penulis Bukan Melayu

Jika ditinjau dari sudut usaha untuk menerima dan memberi ruang kepada penulis

bukan Melayu dalam dunia kesusasteraan Melayu, usaha pertama tersuguh melalui

Dasar Kebudayaaa Nasional 1961. Walapuan usaha ini tidak berjaya mencari kata

sepakat tetapi telah merintis jalan untuk kita mengorak ke depan menyerapkan

golongan jagat kesusasteraan Melayu selepas itu. Usaha ini turut disemarakkan

oleh majalah Balai Muhibbah. Menurut Suppiah (2003, 179) Balai Muhibbah

merupakan majalah penerbitan Kementerian Perpaduan sejak Thaun 1972 yang

dikeluarkan dua kali sebulan dalam tiga bahasa diketuai oleh editornya Shaari Mohd

Noor (Shaari Mohd. Nor 2015, 68). Selain itu, di bawah pimpinan Usman Awang,

majalah Dewan Budaya juga turut menyemarkkan penulisan yang cuba

mendekatkan dunia penulisan Melayu dengan penulisan bukan melayu melalui

karya terjemahan. Namun demikian, usaha tersebut terbengkalai setelah Usman

Awang tidak memimpin majalah tersebut. (Krishanan Maniam, 2006)

Menurut Krishanan maniam (2006, p. 550) Persatuan Penulis Tamil Malaysia

di bawah pimpinan M. Dorairaj juga telah merintis usahasama dengan mengadakan

15

pertemuan dengan pihak Gabungan Persatuan Penulis Nasional (GAPENA) dan

Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Pertemuan ini merupakan satu usaha yang

bermatlamat untuk mengeratkan hubungan antara kelompok penulis Melayu dan

penulis Tamil. Namun demikian, pertemuan seumpama ini tidak berjaya

menghasilkan ruang untuk penulis bukan Melayu untuk menulis karya kreatif yang

kukuh (Krishanan Maniam, 2006, p. 550)

Menjelang penghujung tahun lapan puluhan dan awal sembilan puluhan,

penubuhan Majlis Pelbagai Kaum di bawah naungan Dewan Bahasa dan Pustaka

berjaya menyuntik semangat baharu kepada penulis bukan Melayu. Majlis ini

menjadi bukti komitmen DBP untuk menyemarakkan lagi golongan penulis bukan

Melayu dalam arena kesusasteraan negara kita. Pada peringkat awal, satu ruangan

khas dalam akhbar-akhbar tempatan yang berjudul “Titian Sastera” telah

diwujudkan. Ruangan ini menampung karya-karya terjemahan daripada bahasa

Melayu akan disiarkan dalam akhbar Tamil dan Cina dan sebaliknya akhbar Melayu

menyiarkan karya-karya terjemahan bahasa Tamil dan Cina

(KrishananManiam,2006). Rentetan itu, melalui majlis ini, penganjuran peraduan

mengarang cerpen Hadiah DBP dan Maybank dimulakan pada tahun 1987 (Raja

Rajeswari, 2017 p. 13). Krishanan Maniam, 2006, melihat pertandingan ini sebagai

satu usaha yang “cukup bermakna kepada Penulis-penulis Angkatan Baharu kerana

peraduan ini merupakan tapak semaian kepada mereka untuk mengukir nama dan

terserlah pada masa hadapan”. Malangnya, menjelang hujung tahun sembilan

puluhan peraduan ini telah dimansuhkan. Bermula tahun 2000, pihak Dewan Bahasa

dan Pustaka di bawah naungan Majlis Penulis Pelbagai kaum telah mula anjurkan

Peraduan mengarang cerpen dan sajak untuk penulis-penulis bukan Melayu dengan

hadiah-hadiah yang menarik (Krishanan Maniam, 2006).

16

Program Sastera Pelbagai Kaum turut menjadi jambatan untuk penulis serta

penggiat sastera bukan Melayu berhubung. Program ini diperkenalkan “untuk

kelompok penulis bukan Melayu yang mahu berdiri sendiri di pentas yang khusus”

(Jaya Ramba,2014 p. 6). Satu soalan yang telah diutarakan ialah adakah program

ini sebenarnya telah membuahkan hasil? Namun demikian, Jaya Ramba mengakui

bahawa gerakan ini perlu diteruskan “sebagai perangsang pertumbuhan karya bakat

baharu susastera dan bukannya untuk mencari identiti penulisan yang tersendiri”

(2014, p. 10).Melalui program ini banyak aktiviti yang telah diadakan seperti Seminar

Sastera Pelbagai Kaum.

Adakah Penulis Bukan Melayu Semakin Menjauh?

Sebelum kita membuat penilaian tentang kedudukan penulis bukan Melayu, mari kita

meninjau terlebih dahulu apakah yang dimaksudkan dengan frasa semakin menjauh.

Jika dilihat secara lebih khusus, Kamus Dewan (2014) mendefiniskan perkataan

menjauh itu sebagai menjadi jauh, menghindar (agar jauh). Dalam konteks ini, frasa

ini merujuk kepada tanggapan golongan penulis bukan Melayu yang dikatakan

semakin menjarakkan diri mereka dalam aliran sastera kebangsaan. Persoalan ini

perlu dinilai terlebih dahulu. Adakah benar golongan ini semakin jauh dalam peta

kesusasteraan kebangsaan Malaysia?

Mohd. Arifin Mohd. Arif (2015) berpendapat bahawa penulis bukan Melayu

turut berperanan untuk mengisi aliran perdana “sungai besar” sastera kebangsaan

yang semakin memperlihatkan keunggulannya. Tambahan pula, kehadiran golongan

penulis bukan Melayu mencipta suatu bentuk pengiktirafan tersendiri dalam dunia

sastera.Kita perlu akui bahawa sastera Melayu bukan sahaja ditulis dan dibaca oleh

orang Melayu tetapi juga turut ditulis dan dibaca oleh kaum lain di Malaysia. Jika

17

ditinjau dari sudut sejarah, penglibatan golongan penulis bukan Melayu dapat

dikesan seawal tahun 1960-an dengan Amir Tan dalam bidang cerpen dan novel,

Goh Thean Chye dalam bidang puisi dan terjemahan dan Joseph Selvam. Keadaan

ini berterusan pada tahun 70-an dan 80-an. Pada ketika ini muncul nama-nama

penulis bukan Melayu yang kebanyakan karya mereka diakui bermutu dan

menerima pelbagai hadiah serta anugerah di peringkat kebangsaan dan

antarabangsa (Zainal Abdul Kadir, 2012). Sejak beberapa dekad lalu memang agak

banyak penulis bukan Melayu yang memberi sumbangan dalam bahasa dan sastera

Melayu, sama ada sebagai penyusun kamus, sarjana, atau penulis kreatif genre

puisi, cerpen dan novel.

Malahan penglibatan penulis bukan Melayu dalam dunia persuratan

kebangsaan mencapai puncak kegemilangan pada dekad 90-an. Jika ditelusuri jejak

sejarah, dalam dekad tersebut, bilangan penulis bukan Melayu yang menyuburkan

persuratan kebangsaan ialah seramai 87 orang dan daripada 87 orang yang

berkarya, sebanyak 43 orang telah memenangi Hadiah Cerpen Maybank-DBP (Raja

Rajeswari, 2012: p. 4). Namun demikian, ada pandangan yang menyatakan bahawa

dalam landskap sastera Melayu mutakhir ini, golongan penulis bukan Melayu

terutamanya sumbangan daripada penulis Cina dan India semakin berkurangan

berbanding beberapa dekad yang lalu. Hal ini pernah disuarakan oleh Anwar Ridwan

dalam sebuah artikel yang disiarkan dalam Berita Harian (16 Disember 2014).

Kegemilangan yang mewarnai dekad 90-an tidak kekal atau berterusan. Hakikat ini

dibuktikan oleh perangkaan bilangan penulis bukan Melayu yang terus berkarya

dalam bahasa Melayu terus merosot dan merudum. Pada era kegemilangan

tersebut dalam dekad 90-an, wujud seramai 87 orang penulis. Bilangan tersebut

merosot kepada 63 pada tahun 2000 dan dikatakan merudum menjadi 23 orang

18

pada tahun 2012 (Raja Rajeswari, 2012: p. 6). Malahan, dikatakan bahawa jumlah

mereka yang aktif boleh dibilang dengan jari tangan sahaja (Anwar Ridwan, 2014).

Situasi ini agak membimbangkankerana bahasa dan sastera Melayu yang berstatus

kebangsaan sepatutnya sentiasa menerima sumbangan daripada pelbagai kaum.

Keresahan yang hampir sama pernah dirakamkan oleh Jaya Ramba. Menurutnya:

Hingga hari ini, nasib penulis pelbagai kaum masih tidak ke mana-mana. Mereka tetap menjadi kelompok yang terpinggir walaupun istilah "sama rata" selalu diungkapkan, tetapi yang diharapkan tidak semudah itu. (2014, p. 10)

Malahan Raja Rajeswari (2012) berpendapat bahawa keadaan ini sangat kritikal dan

wajar diberi perhatian oleh semua pihak. Hal ini dikatakan demikian kerana kerana

kemerosotan bilangan penulis bukan Melayu akan membantutkan hasrat kerajaan

untuk mengintegrasikan kaum melalui bahasa dan sastera.

Anwar Ridwan (2014) berpendapat bahawa dengan kehadiran penulis kreatif

daripada 'Negeri Di bawah Bayu' dan 'Bumi Kenyalang' itu, termasuk yang datang

daripada etnik Iban, Kadazandusun dan sebagainya telah banyak membantu dalam

meningkatkan penulisan penulis bukan Melayu di Malaysia. Sumbangan mereka

meluaskan pemahaman kita terhadap atmosfera budaya yang pelbagai, termasuk

adat serta kepercayaan.

Untuk melihat sejauhmanakah benar bahawa penulis bukan Melayu semakin

menjauh, kita perlu melihat perangkaan untuk mendapat gambaran yang lebih tepat.

Untuk itu, dalam makalah ini, saya telah menggunakna beberapa data untuk melihat

sama ada penulis bukan Melayu sememangnya semakin menjauh atau tidak. Jika

ditinjau daripada penerbitan Dewan Bahasa dan Pustaka senarai buku terbitan

baharu dan terbitan cetak ulang bahagian buku sastera kita dapat melihat dengan

jelas akan keadaan ini. Lihat jadual di bawah ini:

19

Tahun Bilangan bukupenulis

bukan Melayu

Bilangan penulis bukan Melayu

2012 4 1

2013 2 2

2014 3 2

2015 10 6

2016 5 5

2017 6 5

2018 7 4

Jumlah 37 25

Jadual 1: Penerbitan Penulis Bukan Melayu dalam Dewan Bahasa dan Pustaka Sumber: Bahagian Buku Sastera, Jabatan Penerbitan, DBP

Sebanyak 37 buku yang diterbitkan oleh DBP dari tahun 2012 hingga 2018

telah dinukilkan oleh penulis bukan Melayu. Seramai 25 orang penulis telah

mendapat peluang untuk menerbitkan karya mereka dan jumlah sebenar ialah 21

orang penulis kerana ada penulis yang mendapat peluang untuk menerbitkan lebih

daripada sebuah buku.

Selain itu, penglibatan penulis bukan Melayu juga akan dilihat daripada

penerbitan di Tunas Cipta. Untuk itu hanya penulisan puisi sahaja yang telah

diberikan perhatian kerana kekangan masa. Pada tahun 2015 seramai 15 buah puisi

telah disiarkan dan pada tahun 2017 merosot menjadi 11 sahaja.

Tahun

Bilangan sajak penulis

bukan Melayu

Bilangan penulis

bukan Melayu

2015 15 15

2017 11 8

Jadual 2: Penglibatan penulis bukan Melayu dalam Tunas Cipta Sumber:Tunas Cipta 2015 dan 2017

Jika ditinjau akan penglibatan penulis bukan Melayu dalam majalah Dewan

Sastera, boleh dikatakan penglibatan penulis bukan Melayu masih terbatas juga.

Jika dilihat kepada karya kreatif, drama, cerpen dan puisi berikut ialah bilangan

20

penulis bukan Melayu yang telah menghasilkan karya mereka. Dalam dua tahun

yang ditinjau, terdapat 34 karya yang telah dihasilkan oleh 25 orang penulis bukan

Melayu dalam majalah Dewan Sastera bagi tahun 2016 dan 2017.

Tahun Bilangan karyapenulis

bukan Melayu

Bilangan penulis

bukan Melayu

2016 19 13

2017 15 12

Jumlah 34 25

Jadual 3: Penglibatan penulis bukan Melayu dalam majalah Dewan Sastera Sumber:Dewan Sastera 2016 dan 2017

Selain itu, untuk membuktikan kedudukan penulis bukan Melayu dalam dunia

penulisan kesusasteraan Melayu satu tinjuan ringkas telah dilakukan terhadap puisi

yang disiarkan dalam Mingguan Malaysia bermula tahun 2014 hingga 2017.

Daripada tinjauan tersebut sebanyak 894 buah sajak telah disiarkan. Namun

demikian, hanya 56 buah sajak sahaja yang dihasilkan oleh penulis bukan Melayu,

yakni 6.26 peratus yang hanya melibatkan 29 orang penulis. Hal ini jika ditinjau

dengan lebih mendalam kita akan dapati bahawa hanya 11 orang penulis bukan

Melayu yang sebenarnya berkarya dalam empat tahun tersebut. Lihat perincian

dalam jadual berikut:

Jadula 4: Kedudukan puisi penulis bukan Melayu dalam Mingguan Malaysia

Sumber: Puisi dalam Mingguan Malaysia 2014- 2017

Tahun Bilangan Sajak yang disiarkan

Bilangan sajak penulis Bukan

Melayu

Peratus Penulis bukan

Melayu

Bilangan penulis bukan

Melayu

2014 144 9 6.25 8

2015 215 10 4.65 5

2016 226 11 4.87 5

2017 309 26 8.41 11

Jumlah 894 56 6.26 29

21

Walaupun bilangan penulis bukan Melayu semakin merosot, kita perlu akui

bahawa ada antara mereka yang telah mencapai tahap yang membanggakan.

Sebahagian daripada mereka telah berjaya menghasilkan karya yang bermutu tinggi

setara dengan penulis nasional yang lain. Mereka ini termasuk Lim Swee Tin dan

Jong Chian Lai (Anwar Ridwan, 2014). Jika dilihat senarai penerima Anugerah SEA

Write Award dua nama penulis bukan Melayu iaitu Lim Swee Tin (2000) dan Jong

Chiang Lai (2006) yang memberi sumbangan yang konsisten dan bermutu telah

melayakkan mereka menerima SEA Write Award iaitu anugerah sastera paling

berprestij di peringkat pertubuhan negara ASEAN. Malahan Raja Rajeswari pernah

memenangi Anugerah Alam Sekitar (Ekologi) dari Nicaragua, Amerika Tengah pada

2017. Ramai lagi penulis yang telah memahat nama mereka dalam penerima

pelbagai anugerah kebangsaan seperti Hadiah Sastera Perdana. Boleh dikatakan

bahawa pencapaian penulis bukan Melayu dalam sastera tidak perlu dipertikaikan

lagi. Ada pihak yang kelihatan agak selesa dengan pendirian mereka yang

beranggapan bahawa karya sastera kebangsaan telah mencerminkan hubungan

antara etnik dalam masyarakat negara. Selain itu, bagi mereka, golongan etnik

bukan Melayu hanya merupakan golongan minoriti. Lantaran itu, aspek ini dianggap

tidak perlu diberi penegasan dalam penghasilan karya mereka. Kebiasaannya,

mereka hanya melakarkan tentang gambaran kehidupan yang harmonis dan

sejahtera dalam karya-karya mereka.

Walaupun bilangan penulis bukan Melayu semakin merosot, kita perlu akui

bahawa ada antara mereka yang telah mencapai tahap yang membanggakan. Jika

dilihat senarai penerima Anugerah SEA Write Award, dua nama penulis bukan

Melayu iaitu Lim Swee Tin (2000) dan Jong Chiang Lai (2006) turut diperakui dalam

bidang sastera Melayu di peringkat antarabangsa. Malah, ramai lagi penulis yang

22

telah memahat nama mereka dalam penerima pelbagai anugerah kebangsaan

seperti Hadiah Sastera Perdana. Boleh dikatakan bahawa pencapaian penulis bukan

Melayu dalam sastera tidak perlu dipertikaikan lagi.

Melalui kesusasteraan kebangsaan ini diharapkan terbentuk keperibadian

Malaysia tanpa berselindung di bawah bayangan kebudayaan asing. Namun di

sebalik ini, wujud beberapa pihak yang agak pesimistik terhadap perkembangan

kesusasteraan kebangsaan. Mereka berpendapat bahawa konsep kesusasteraan

kebangsaan ialah sesuatu yang sempit lebih-lebih lagi dalam konteks pembinaan

bangsa. Kita sedari bahawa sebagai sebuah negara yang menjadi tumpuan para

penghijrah yang kemudiannya menganggap Malaysia sebagai sebuah negara

kelahiran mereka, maka tidak hairanlah jika Malaysia muncul sebagai sebuah

negara multiras. Realiti kepelbagaian bangsa dan etnik di Malaysia ini pasti

melahirkan pengaruh budaya dan pemikiran yang rencam tersebut pula mewarnai

dunia kesusasteraan negara Malaysia.Hampir keseluruhan penulis dari ‘dunia luar’

yang bergiat dalam dunia kesusasteraan Malaysia memberikan gambaran yang

berteraskan pelbagai tema dan suara yang mewakili masyarakat majmuk Malaysia

dalam karya-karya kreatif mereka.

Dalam konteks ini, kita memerlukan lebih banyak penulis bukan Melayu

memberi sumbangan kepada perkembangan bahasa dan sastera Melayu melalui

hasil penulisan mereka. Kita perlukan penulis prolifik seperti Jong Chian Lai, Saroja

Thevi, Jaya Ramba, Lim Swee Tin, Chan Guan Lon, Uthaya Sankar, Raja Rajeswari

dan sebagainya. Hal ini kerana bahasa dan sastera yang berstatus kebangsaan

memerlukan sumbangan berterusan daripada semua bangsa, kaum dan etnik di

negara ini. Dengan cara itu produk budaya bernama bahasa dan sastera

23

kebangsaan menemukan jati diri sebuah kebudayaan negara bangsa (Anwar

Ridzwan, 2014).

Kesimpulan

Memang kita akui bahawa penglibatan penulis bukan Melayu dalam jagat

kesusasteraan Melayu boleh dikatakan menyeluruh lagi. Keadaan ini

menggambarkan kepada kita bahawa kesusasteraan kebangsaan sejak zaman

tradisional sehingga mutakhir masih bersifat dikotomi Melayu. Ringkasnya,

kesusasteraan Melayu ini belum berjaya menbolos dirinya daripada sempadan atau

batasan etnik. Namun, keadaan ini perlu disegerakan memandangan isu

kesusasteraan kebangsaan sudah lama diperkatakan. Lantaran itu, kewujudan

kesusasteraan kebangsaan perlu dimanfaatkan demi perpaduan negara kita dan

perlu dieksploitasi oleh para khalayak penulis sebaik mungkin demi mencapai

persefahaman budaya, toleransi dan perpaduan dalam kalangan masyarakat

majmuk negara kita.

Jika kita meninjau akan faktor yang menyebabkan kepada kewujudan jurang

dalam hasrat dan amalan kesusasteraan kebangsaan, kita dapat mengesan bahawa

sebenarnya dikotomi Melayu dalam dunia kesusasteraan Melayu sebenarnya

dipengaruhi oleh ruang, masa dan milieu.Keadaan ini menunjukkan bahawa

sebenarnya pendapat yang menyatakan bahawa kesusasteraan Melayu hanya

berkisar kepada dunia Melayu mula luntur. Bibit-bibit awal telah jelas kelihatan

dengan penglibatan golongan penulis bukan Melayu. Mereka kelihatan tidak lagi

bergantung kepada golongan penulis Melayu untuk mengupaskan hal-hal serta tema

yang berkaitan dengan masyarakat bukan Melayu. Kemunculan golongan ini

memberi nafas baharu kepada dunia kesusasteraan Melayu yang kini bukan hanya

24

menjadi milik eksklusif penulis berketurunan Melayu semata-mata. Kemunculan

penulis bukan Melayu ini membuka ruang baharu dalam dunia kesusasteraan

Melayu. Hal ini mula memecahkan penguasaan golongan Melayu yang selama ini

begitu dominan dalam kesusasteraan Melayu. Namun demikian, usaha ini masih

kelihatan di peringkat awal dan perlukan perjuangan yang lebih menyeluruh.

Selain itu, kini golongan bukan Melayu tidak lagi bergantung kepada penulis-

penulis Melayu semata-mata untuk mengupaskan isu-isu berkaitan dengan

kewujudan dan masyarakat mereka. Mereka kelihatan telah mengambil alih tugas

tersebut. Lantaran itu, golongan bukan Melayu yang terlibat dalam dunia

kesusasteraan Melayu telah mengambil pendirian bahawa mereka juga mempunyai

tangungjawab dalam mengungkapkan isu-isu bangsa, budaya dan masalah mereka.

Hal ini menjelaskan kepada kita satu perkembangan sihat yang memperlihatkan

rakyat bukan Melayu kini terpanggil untuk membicarakan masalah, budaya dan isu-

isu tentang diri mereka dengan lebih mendalam dalam konteks kesusasteraan yang

lebih luas. Jelaslah bahawa sistem pendidikan dan usaha-usaha yang dilakukan

selama ini untuk membentuk kesusasteraan sudah memperlihatkan kejayaan.

Selain itu, penglibatan golongan bukan Melayu ini juga menunjukkan kepada

kita bahawa bahasa Melayu sememangnya berkemampuan untuk menjadi

bahasayang berkebolehan untuk menyuarakan isu-isu yang berkaitan dengan

masyarakat bukan Melayu dalam dunia kesusasteraan Melayu. Selama ini ada

pihak yang agak pesimis terhadap kemampuan bahasa Melayu sebagai bahasa

pengantar untuk mengupaskan realiti masyarakat majmuk di negara kita. Lantaran

itu, kehadiran golongan bukan Melayu ini harus diberi perhatian dalam pembinaan

Kesusasteraan Melayu.

25

Di samping itu, hal ini juga menunjukkan bahawa kesusasteraan Melayu kini

telah mula memperlihatkan tunas-tunas perpaduan dan menuju ke arah

pembentukan kesusasteraan Malaysia. Seperti yang kita impikan, bibit-bibit,

kesusasteraan Melayu yang mula berubah menjadi kesusasteraan Malaysia agak

jelas melalui penglibatan golongan bukan Melayu dalam penulisan dunia

kesusasteraan Melayu ini. Kini, kesusasteraan Melayu perlu memberi perhatian

kepada hakikat kemajmukan yang telah mewarnai negara Malaysia. Lantaran itu,

langkah-langkah perlu diambil demi mencapai integrasi nasional. Konsep

kesusasteraan kebangsaan perlu diberi pertimbangan yang baharu setelah 61 tahun

kita mencapai kemerdekaan. Pembicaraan tentang pelbagai etnik dalam karya

kesusasteraan sesuatu negara bukan sahaja perlu dilihat daripada kaca mata milik

kelompok etnik tersebut yang menjadi warganegara sebuah negara. Hal ini

demikian kerana, pembicaraan budaya etnik boleh membantu khalayak pembaca

dan umum memahami serta menyedari tentang masyarakat tersebut.

Jika diteliti dalam konteks negara kita, penulisan golongan bukan Melayu

hanya muncul sebagai karya-karya itu dihasilkan untuk menyertai sayembara

semata-mata. Hakikat ini mempengaruhi persoalan yang disentuh dalam karya-

karya tersebut.Hasilnya, karya sedemikian dikongkong oleh keinginan yang berbau

propaganda dan bersifat idealis. Lantaran itu, usaha perlu digiatkan untuk

membentuk hala tuju yang lebih luas dalam konteks penglibatan masyarakat bukan

Melayu dalam ujana kesusasteraan Melayu. Hal ini boleh mengekang kehadiran

penulis bukan Melayu muncul dengan penulisan bersifat bermusim.

Selain itu, badan-badan penggalak kesusasteraan juga perlu memberi

peluang kepada penyertaan golongan penulis bukan Melayu dengan lebih giat lagi.

Nampaknya, usaha seperti mengadakan Simposium Pelbagai Kaum dan Festival

26

Kemerdekaan tidak memadai untuk menarik golongan bukan Melayu bergiat cergas

dalam dunia penulisan Melayu. Lantaran itu, badan-badan kesusasteraan juga

boleh memainkan peranan mereka dalam memberangsangkan penglibatan penulis

daripada pelbagai etnik demi kepentingan kesusasteraan yang bersifat Malaysia ini.

Golongan ini merupakan cabang baharu dalam pohon kesusasteraan Melayu

semasa. Ramai antara mereka telah membuktikan ketokohan mereka melalui

karya-karya mereka. Malah ada antara mereka yang pernah menerima Hadiah

Sastera Perdana dan kini kelihatan berdiri sama tinggi dan duduk sama rendah

dengan penulis-penulis Melayu itu sendiri. Kemunculan mereka perlu diberi

perhatian yang sewajarnya kerana potensi penulis-penulis baharu ini membawa

banyak kelebihan. Selain itu, kelompok penulis ini juga perlu diberi dorongan serta

galakan untuk terus giat berkarya pada masa depan demi menobatkan imej sastera

kebangsaan kita.

Sebagai usaha untuk mematangkan dan memperkasakan kesedaran tentang

kesusasteraan Malaysia dalam bentuk yang lebih progressif dan dinamik bagi

menghadapi cabaran dunia globalisasi sekarang harus dijalankan dengan lebih giat

lagi. Usaha ini boleh dianggap sebagai usaha yang penting yang berpaksi kepada

keinginan untuk memperbaiki kelemahan yang wujud dalam masyarakat kita dalam

konteks kesusasteraan kebangsaan. Dalam konteks ini, kerajaan Malaysia telah

bersikap reseptif terhadap tuntutan dan gagasan gerakan kebangkitan

kesusasteraan kebangsaan dan hal ini boleh dilihat daripada pelbagai program

yang dijalankan secara meluas dalam masyarakat kita dan didorong oleh keinginan

pemerintah untuk membentuk kesusasteraan nasional.Tahap muthakir dalam era

globalisasi pulamenyaksikan khalayak penggiat kesusasteraan menjadi semakin

27

tertekan dan memerlukan formula penyelesaian baharu untuk memartabatkan

kesusasteraan Malaysia dalam konteks masyarakat majmuk.

Setelah kita menghirup udara kemerdekaan selama 61 tahun, kini,

kesusasteraan Melayu telah mula menonjolkan dirinya sebagai kesusasteraan

Malaysia yang mampu menghadapi hegomoni globalisasi dengan memberi ruang

kepada kebudayaan lain merakamkan persoalan mereka dengan selesa dalam

dunia pengkaryaan yang bertunjangkan bahasa Melayu. Hal ini perlu dialu-alukan

kerana menawarkan ruang kepada gagasan kesusasteraan kebangsaan yang lebih

luas, demi untuk meneruskan agenda perpaduan yang telah lama berjalan di dalam

masyarakat Malaysia.

28

Rujukan

A. Rahim Abdullah. (2000). “Karya Puisi Penulis Pelbagai Kaum: Antara Kreativiti dan Masa Hadapan”. Dewan Sastera. April,2000: 17-22.

A. Rahim Abdullah, (2016) Pengibatan Penulis-penulis Tionghua dalam pembinaan

Kesusasteraan Nasional dalam Chew Fong Peng Himpuanan Esei Kritikan

Pertembungan Kebudayaan Cina-Melayu.Petaling Jaya: Persatuan

Penterjemahan dan Penulisan Kreatif Malaysia.

A. Wahab Ali. (1989). Imej manusia dalam sastera. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa

dan Pustaka.

Anwar Ridwan (2014). “Sumbangan sasterawan Cina, India” Berita Harian (16

Disember 2014).

Azli Lee Abdullah, 2005. “Penulis Pelbagai Kaum: Arah, Sumbangan dan Masa

Hadapan” dalam Mohamed Saleeh Rahaman dan Luqman Hakim (ed.).

Idealisme Penulis Muda: Antologi Esei. Kuala Lumpur: Persatuan Penulis

Nasional Malaysia (PENA).

Chong Fah Hin. 2006. Cerpen Mahua dan Cerpen Melayu: Suatu Perbandingan.

Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Daniel Jebon Janaun. 2006. “Penulis bukan Melayu dalam Konteks Pembinaan

Sastera Nasional” dalam Mohamaed Saleeh Rahamad, S. M Zakir dan

Shamsuddin Othman (peny.) Persuratan Dan Peradaban Nasional. Kuala

Lumpur: Persatuan Penulis Nasional Malaysia (PENA). 323-344.

E Pian Pro Poul (1990). “Analisis tema dan struktur cerpen-cerpen karya penulis

bukan Melayu, Malaysia”. Tesis BA Universiti Malaya.

Eh Chot Cha Chan (2015). “Peranan sastera kebangsaan: ke arah memupuk perpaduan kaum di Malaysia”. Seminar Sastera Pelbagai Kaum 2015 anjuran bersama Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dan Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan (ASWARA) dengan kerjasama Institut Terjemahan dan Buku Malaysia (ITBM), bertempat di ASWARA.

Fadhli al-Akiti, (2014). “Penulis Bukan Melayu Tabah dan Terus Melangkah”. Dewan

Sastera, Bil 6 2014

Hamzah Hamdani. (1988). “Kesusasteraan Malaysia: masa depannya”. Dewan

Sastera. Februari : 22-24.

Ismail Hussein (1971). “Kesusasteraan Nasional Malaysia dan Beberapa Masalah

Pembentukannya”. Dewan Sastera. September, 1971: 29, 32-34.

Ismail Hussein. (1982). “Perkembangan Sastera Kebangsaan: Peranan Gerakan

Masyarakat, Institusi dan Penerbitan”. Dewan Sastera. Jun, 1982: 19-22.

Jasni Mat Lani (2017). “Sastera Kebangsaan Penjana Ketamadunan Bangsa dan Negara”. Dewan Sastera 8, 2017:9-16.

29

Jaya Ramba, (2014). “Penulis Pelbagai Kaum dan Sastera 1Malaysia”. Dewan

Sastera: 9-14.

Krishanan Maniam. (1993). Cerpen Tamil dan Melayu: Perbandingan Tema dan Struktur (1957-1970). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Krishanan Maniam. (2006). “Penulis Bukan Melayu dalam Konteks Pembinaan

Sastera Nasional” dalam Mohamaed Saleeh Rahamad, S. M Zakir dan

Shamsuddin Othman (peny.) Persuratan Dan Peradaban Nasional. Kuala

Lumpur: Persatuan Penulis Nasional Malaysia (PENA). 545-560.

Laporan Persidangan Penulis-penulis Malaya. 1962. Singapura: Dewan Bahasa dan

Kebudayaan Kebangsaan.

Lim Kim Hui. “Penulis Bukan Melayu dalam Konteks Pembinaan Sastera Nasional di

Malaysia: Antara Harapan dengan Cabaran Globalisasi” dalam Mohamaed

Saleeh Rahamad, S. M Zakir dan Shamsuddin Othman (peny.). Persuratan

Dan Peradaban Nasional. Kuala Lumpur: Persatuan Penulis Nasional Malaysia

(PENA). 345-366.

Lim Swee Tin. (1991). “Sumbangan Penulis Bukan Melayu Dalam Sastera Nasional”. Mastika. September, 1991: 52-54.

Mohamed Saleeh Rahamad. (2003). “Cereka Penulis Pelbagai Kaum di Semanjung, Retrospektif Selepas Tiga Dekad.” Dewan Sastera. Februari, 2003: 18-29.

Mohd Taib Osman. (1971). “Konsep Kesusasteraan Malaysia” Dewan Sastera.

Februari, 1971: 32-43.

Mohd Thani Ahmad (1990) berjudul “Integrasi Sosial dalam Kesusasteraan Melayu”. Thock Ker Pong (1997) melalui kajian bertajuk, “Transformasi pemikiran Pengarang Keturunan Cina dalam Cerpen Melayu”

Mohd. Arifin Mohd. Arif (2015). “Kepelbagaian Etnik Penjana Transformasi Sastera

Kebangsaan” Ucap utama yang disampaikan dalam Simposium Penulis

Pelbagai Kaum 2015 anjuran Bahagian Pengembangan Bahasa Kebangsaan

Pelbagai Kaum, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) Kuala Lumpur dengan

kerjasama DBP Cawangan Sabah dan Badan Bahasa dan Sastera, Sabah

(BAHASA), pada 7 – 8 Ogos 2015 di Dewan Amil Jaya, DBP Cawangan Sabah

Othman Puteh. (2003). “Menelusuri Jalur Kepengarangan Uthaya Sankar SB”. Kertas Kerja Simposium Penulis Pelbagai Kaum V. di Kota Kinabalu, Sabah pada 23-24 Ogos, 2003.

Paul Nanggang. (2006). “Penulis Bukan Melayu dalam Kesusasteraan Nasional”.

dalam Mohamaed Saleeh Rahamad, S. M Zakir dan Shamsuddin Othman

(peny.) Persuratan Dan Peradaban Nasional. Kuala Lumpur: Persatuan

Penulis Nasional Malaysia (PENA).

30

Raja Rajeswari, (2017). Kolonialisme dan Etnosentrisme: Suatu Retrospeksi Penulis

India Malaysia. Dewan Sastera 4 2017: 9-15.

Raja Rajeswari, (2012). “Antara persepsi dengan Realiti”. Tunas Cipta. Bil 10,

2012:4-8.

Rozinah Abd. Azib. (2004). “Penulis Kaum India mula menyengat”. Dewan Sastera. Februari, 2004: 91-92.

Saravanan, (2010). “Citra identiti budaya masyarakat India: satu pembicaraan

cerpen Melayu karya satu cerpenis India” Tesis Phd Fakulti Sastera dan Sains

Sosial, Universiti Malaya.

Shaari Mohd. Nor, (2015).Memori Memanjat Tangga, ITBM: Kuala Lumpur.

Suppiah, Ummadevi (2003). Tun V.T. Sambanthan: peranannya dalam politik dan

kemajuan orang India di Malaysia / Ummadevi a/p Suppiah. Tesis Sarjana:

Universiti Malaya.

Thock Ker Pong. (1997). “Transformasi Pemikiran Pengarang Keturunan Cina dalam Cerpen Melayu”. Tesis Sarjana Sastera: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Thock Ker Pong. (1998). “Tiga Dekad Penglibatan Cerpenis Cina dalam Jagat Pencepenan Melayu: Perubahan Tema dan Persoalan”.Dewan Sastera. November: 80-86.

Utusan Malaysia. 29 Mei 2003. Mahathir Mohamed “Ucapan Hadiah

Sastera Kumpulan Utusan 2002”.

Zainal Abdul Kadir, 2012) Sasterawan Negara bukan Melayu?

http://ww1.utusan.com.my/utusan/Sastera/20121125/sa_02/Sasterawan-

Negara-bukan-Melayu#ixzz5P4Wskt6N [Dicapai pada 15 Ogos 2018]