(TEMPLET TUGASAN - VERSI BAHASA MALAYSIA) (MUKA SURAT HADAPAN)

FAKULTI PENDIDIKAN DAN BAHASA

SEMESTER MEI/2012

HBML 4203

KESUSASTERAAN MELAYU

NO. MATRIKULASI : 830706055058002

NO. KAD PENGENALAN : 830706055058

NO. TELEFON : 0122305360

E-MEL : kiapicanto_05@yahoo.com

PUSAT PEMBELAJARAN : PUSAT PEMBELAJARAN NEGERI

SEMBILAN

HBML 4203 Prakata

Syukur saya kehadrat Allah kerana dengan limpah kurniaNya dapat saya

menyiapkan tugasan Kesusasteraan Melayu ini dengan jayanya. Saya ingin merakamkan

ucapan ribuan terima kasih yang tidak terhingga kepada tutor saya iaitu Dr. Khairuddin

Bin Hj Mohamad kerana telah membantu saya dalam penyediaan kerja kursus ini. Saya

juga ingin mengucapkan terima kasih kepada keluarga saya kerana telah meberikan

semangat dan bantuan sepanjang saya menyiapkan tugasan ini. Jasa kalian semua akan

senantiasa tersemat dalam hati saya.

Sekian, terima kasih.

1

HBML 4203

ISI KANDUNGAN

BAHAGIAN A

1.0 Pengenalan 3

1.1 Perkembangan Kesusasteraan Melayu 4

1.1.1 Kesusasteraan Melayu Tradisional 4

1.1.2 Kesusasteraan Melayu Moden 5

1.2 Kesimpulan 6

BAHAGIAN B

2.0 Pengenalan 7

2.1 Konsep Tokoh Sastera 7

2.2 Tokoh Pilihan 8

2.2.1 Gambar dan Biodata 8

2.2.2 Sumbangan Tokoh Aliran dalam Penulisan

Karya Sastera Beliau 11

2.2.3 Bentuk Sastera yang Disumbangkan dan Contoh 13

2.2.4 Isi Kandungan dan Tema yang digunakan 16

2.2.5 Bahasa dan Gaya Persembahan Tokoh 18

3.0 Penutup 20

4.0 Bibliografi 21

5.0 Lampiran 22

2

HBML 4203

1.0 Pengenalan

Kesusasteraan merupakan salah satu bentuk karya seni yang disampaikan melalui

bahasa. Perkataan kesusasteraan bermaksud "kumpulan buku-buku yang indah bahasanya

dan baik isinya". Ciptaan sastera berbeza dengan ciptaan-ciptaan seni yang lain kerana ia

menggunakan bahasa puitis sebagai alat penyampaiannya. Kesusasteraan pada

lahiriahnya wujud dalam masyarakat manusia melalui bentuk tulisan dan juga dalam

bentuk lisan. Muhammad Hj Salleh (1995) menyatakan bahawa kesusasteraan merujuk

kepada karya-karya lisan serta juga tulisan yang membawa unsur-unsur cereka dan

disampaikan melalui bahasa dan berbagai-bagai perkataan. Manakala Hashim Awang

(1988) pula menyatakan bahawa makna kesusasteraan dapat dirujuk sebagai ciptaan yang

disampaikan melalui bahasa.

Ali Ahmad (1994) telah mengaitkan kesusasteraan dengan kehalusan atau estetika

dan bahasa. Kesusasteraan adalah keindahan bahasa yang muncul dari proses

penciptaannya. Menurut beliau, keindahan penggunaan bahasalah yang menjadi asas bagi

wujudnya hasil kesusasteraan. Menurut beliau lagi, sastera berasal daripada bahasa

Sanskrita castra yang disebut syastra, yang bererti kitab suci. Susastera memberi maksud

seni sastera atau seni bahasa, dan secara umumnya dimaksudkan sebagai persuratan.

Tambahan “ke” di awal dan “an” di akhir kata susastera membawa maksud yang paling

hampir iaitu kesenian persuratan yang bersifat halus dan indah.

Selain itu, berdasarkan kajian asal usul bahasa (etimologi), perkataan

kesusasteraan berasal daripada kata “su” dan “sastra” dalam bahasa Sanskrit. Kemudian

di berikan apitan “ke ..an” untuk membentuk kata nama yang bermakna. Hashim Awang

menghuraikan kata kesusasteraan dan menemui puncanya adalah daripada perkataan

susastera. Makna-makna tersebut dicantumkan dan membentuk perkataan berikut:

Su : baik, indah, cantik, seni dan berguna

Sastra : karya( lisan /bertulis) atau buku

Susastra : karya yang indah dan berguna

3

HBML 4203 Ke-susastera-an : semua bentuk karya bernilai seni dan berguna

1.1 Perkembangan Kesusasteraan Melayu

Kesusasteraan Melayu terbahagi kepada dua cabang utama iaitu Kesusasteraan

Melayu Tradisional dan Kesusasteraan Melayu Moden. Kesusasteraan Melayu Moden

bermula dengan munculnya karya-karya Abdullah Munsyi. Beliau telah memulakan

penulisan corak baru yang berlainan daripada gaya penulisan Kesusasteraan Melayu

Tradisional.

1.1.1 Kesusasteraan Melayu Tradisional

Kesusasteraan Melayu Tradisional terbahagi kepada dua bahagian, iaitu yang

bersifat lisan dan bersifat tulisan. Karyanya pula terbahagi kepada dua kategori iaitu

prosa dan puisi. Prosa tradisional terbahagi kepada dua cabang utama iaitu prosa naratif

dan prosa bukan naratif. Dari sudut lain, prosa Melayu tradisional boleh dibahagikan

kepada tiga bahagian iaitu naratif lisan, naratif tulisan dan prosa tradisional bukan naratif.

Naratif lisan mengandungi tiga genre utama iaitu mitos, lagenda dan cerita rakyat. Mitos

ialah naratif lisan yang paling tua. Genre ini mengandungi cerita tentang dewa-dewi,

berunsur keagamaan dan dianggap benar oleh masyarakat yang menciptanya. Lagenda

pula ialah cerita tentang watak manusia yang pernah wujud dan ada hubungan dengan

sejarah. Lagenda dianggap benar kerana terdapat tanda-tanda kewujudannya lagenda

berdasarkan tanda-tanda yang wujud di alam ini yang sama atau hampir sama dengan

cerita lagenda tersebut. Manakala cerita rakyat pula terbahagi kepada tiga subgenre iaitu

cerita jenaka, cerita binatang dan cerita dongeng.

Naratif tulisan banyak dipengaruhi oleh Hindu dan Islam. Di dalam pengaruh

Hindu, terdapat genre sastera panji manakala sastera transisi pula terdapat di dalam

pengaruh Hindu-Islam. Pengaruh Islam telah mempengaruhi genre-genre yang berbentuk

sastera hikayat, sastera sejarah dan sastera epik. Sastera hikayat terbahagi kepada lima

bahagian iaitu hikayat tentang Nabi Muhammad, hikayat nabi-nabi, hikayat tokoh-tokoh

Islam, hikayat romantik dan hikayat berbingkai. Sastera sejarah mengandungi unsur

4

HBML 4203 sejarah dan unsur kesusasteraan. Sastera epik terbahagi kepada dua subgenre iaitu epik

kebangsaan dan epik Melayu-Islam. Genre-genre yang terkandung di dalam kategori

prosa tulisan bukan naratif ialah sastera kitab, sastera ketatanegaraan, sastera undang-

undang, sastera sufi. Prosa tulisan bukan naratif bermaksud karya prosa yang

menggunakan bahasa Melayu lama tetapi kadar naratifnya sangat sedikit. Terdapat empat

genre di dalam kategori ini. Antaranya ialah sastera kitab, sastera ketatanegaraan, sastera

undang-undang dan sastera sufi.

Puisi Melayu Tradisional terbahagi kepada dua kumpulan utama iaitu puisi

Melayu tradisional warisan Melayu dan puisi Melayu tradisional warisan Islam. Puisi

Melayu tradisional warisan Melayu terbahagi kepada dua bahagian iaitu terikat (pantun

dan gurindam) dan bebas (seloka). Pantun terdiri daripada pantun kanak-kanak, pantun

orang muda, pantun budi, pantun jenaka, pantun teka-teki dan pantun kias-ibarat. Puisi

Melayu tradisional warisan Islam yang paling popular ialah syair yang telah di

diperkenalkan oleh Hamzah Fansuri untuk menyampaikan hal-hal keagamaan. Syair pula

terbahagi kepada kepada bahagian. Antara syair-syair tersebut ialah syair agama, syair

romantik, syair sejarah dan syair kiasan.

1.1.2 Kesusasteraan Melayu Moden

Kesusasteraan Melayu Moden meliputi pelbagai genre. Genre-genre yang terdapat

di dalam Kesusasteraan Melayu Moden terdiri daripada novel, cerpen, drama, sajak,

biografi dan esei atau kritikan. Novel merupakan salah satu jenis kesusasteraan yang

disampaikan dalam bentuk prosa seperti cereka. Sesebuah novel yang dihasilkan

mempunyai watak, plot dan tema. Di dalam Kesusasteraan Melayu Moden, terdapat

beberapa jenis novel seperti novel saduran, novel Melayu asli, novel berunsur Islam,

novel remaja, novel kanak-kanak, novel popular, novel konvensional, novel sejarah dan

novel tak konvensional.

Cerpen dikenali sebagai cerita pendek. Setiap cerpen mengandungi cerita. Cerita

adalah ciptaan pengarang yang bersifat cerita rekaan atau fiksyen. Sesebuah cerpen yang

5

HBML 4203 dihasilkan mempunyai watak, plot, dan tema. Bentuk-bentuk cerpen yang ada di dalam

Kesusasteraan Melayu Moden adalah cerpen konvensional, cerpen panjang, cerpen

berunsur Islam, cerpen berdasarkan karya tradisional dan cerpen kanak-kanak. Manakala

drama pula ialah sebuah karya fiksyen atau cereka yang mementingkan dialog aksi

watak. Drama juga adalah lakonan yang dihasilkan bagi menceritakan sesebuah peristiwa

yang ingin disampaikan oleh penciptanya. Ciri-ciri utama sesebuah drama ialah ia

mengandungi aksi, konflik dan persembahannya sekali jalan sahaja. Jenis-jenis drama

ialah drama tragedi, komedi, tragi-komedi, opera, pantomin dan bangsawan.

Sajak ialah suatu bentuk karangan berangkap atau puisi moden yang lebih bebas.

Sajak dipersembahkan dalam rentak dan baris-baris yang tidak dihadkan. Baitnya disusun

mengikut keperluan isi sesebuah sajak. Sajak digunakan untuk menyampaikan pemikiran,

meluahkan perasaan dan menggambarkan sesuatu kejadian. Manakala biografi

bermaksud catatan hidup. Perkataan biografi terdiri daripada kata ”bio” yang bermaksud

hidup dan ”grafi” yang bermaksud catatan. Dalam erti kata lain, biografi ialah cabang

sastera yang berkaitan dengan riwayat atau kisah hidup seseorang. Esei atau kritikan pula

merupakan tulisan yang ditulis bersandarkan kepada kenyataan yang benar-benar wujud.

Tiada unsur khayalan atau dongeng yang terkandungan dalam penulisan esei atau kritikan

kerana ia menekankan kepada persoalan tentang kemanusiaan dan kehidupan. Esei

sastera membincangkan tentang segala hal yang berkaitan dengan karya, tokoh dan isu-

isu semasa.

1.2 Kesimpulan

Kesimpulannya, Kesusasteraan Melayu terbahagi kepada dua iaitu Kesusasteraan

Melayu Tradisional dan Kesusasteraan Melayu Moden. Kesemua Kesusasteraan Melayu

yang dihasilkan merupakan ciptaan seni yang menggunakan bahasa Melayu sebagai alat

penyampaian. Kesusasteraan juga merupakan satu cabang kegiatan seni masyarakat

Melayu yang terawal dan terpenting pada masa dahulu. Kesusasteraan digunakan oleh

masyarakat sebagai alat untuk menyatakan perasaan, keazaman, keinginan dan

pengalaman mereka dalam pelbagai medium. Sebagai seorang bangsa Melayu, adalah

6

HBML 4203 penting bagi kita untuk mempelajari tentang kesusasteraan supaya kita dapat mengambil

panduan, nasihat dan tunjuk ajar yang diselitkan dalam setiap karya yang dihasilkan.

Bukan itu sahaja, dengan mempelajari kesusasteraan, kita akan dapat mengetahui akar

umbi bahasa yang kita gunakan sekarang dan seterusnya menghargai dan menghormati

bahasa tersebut.

2.0 Pengenalan

Dalam bidang penulisan, terdapat beberapa tokoh sastera yang memainkan

peranan penting dalam menghasilkan bahan bacaan yang bermutu dan bernilai tinggi

untuk tatapan masyarakat. Antara tokoh-tokoh tersebut ialah Tun Sri Lanang, Hamzah

Fansuri, Raja Ali Haji, Abdullah Munsyi, Syed Syeikh Al-Hadi, Ahmad Rashid Talu,

Abdul Rahim Kajai, Muhammad Yassin Maamur, Ishak Haji Muhammad, Keris Mas,

Shahnon Ahmad, Usman Awang, A. Samad Said, Arena Wati, Muhammad Haji Salleh,

Noordin Hassan, Abdullah Hussein, S. Othman Kelantan dan ramai lagi. Tokoh-tokoh di

atas telah banyak menyumbangkan hasil-hasil karya mereka dalam bidang penulisan

sastera bahasa Melayu di Malaysia. Karya yang dihasilkan memberi banyak manfaat dan

faedah kepada masyarakat kerana setiap penulis mempunyai tema dalam setiap

penceritaan mereka. Tema-tema yang diutarakan dapat membantu masyarakat untuk

memahami dan seterusnya memperhalusi isi kandungan sastera tersebut supaya mereka

dapat mengambil iktibar, nasihat dan seterusnya mengaplikasikannya ke dalam

kehidupan mereka.

2.1 Konsep Tokoh Sastera

Menurut Kamus Dewan edisi keempat (2007), tokoh bermaksud orang yang

kenamaan (dalam apa-apa bidang seperti bidang politik, kebudayaan, agama dan lain-

lain). Sastera pula bermaksud bahasa yang digunakan dalam kitab-kitab (bukan bahasa

basahan). Sasterawan pula bermaksud orang yang menghasilkan karya sastera (seperti

7

HBML 4203 prosa dan puisi), ahli sastera, pengarang dan pujangga. Sasterawan juga dikatakan

sebagai orang yang cerdik pandai dan cendiakawan.

Dalam konsep tokoh sastera, ia membawa maksud seseorang yang menghasilkan

bahan yang menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar. Bahan yang

dihasilkan terdiri daripada puisi, novel, cerpen, drama dan sebagainya. Setiap karya yang

dihasilkan padat dengan mesej tentang kemanusiaan, alam sekitar, kemasyarakatan dan

pelbagai lagi. Karya-karya yang dihasilkan juga bermutu tinggi dan tiada nilainya.

2.2 Tokoh Pilihan

Untuk tugasan ini, penulis memilih untuk mengkaji tokoh sastera yang bernama

Usman Awang. Beliau merupakan antara penulis yang tersohor pada zaman 1950-an.

Karya-karya yang beliau hasilkan menjadi sumber rujukan dan panduan kepada penulis-

penulis muda pada zaman kini. Penulis memperoleh bahan kajian daripada buku hasil

tulisan Zurinah Hassan pada tahun 1990 yang bertajuk Sasterawan Negara: Usman

Awang, terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka. Selain daripada buku tersebut, sumber-

sumber lain yang diperolehi ialah daripada Majalah Massa, Majalah Dewan Sastera dan

carian di laman sesawang.

2.2.1 Gambar dan Biodata

8

HBML 4203

Usman Awang merupakan salah seorang tokoh dalam kesusasteraan Melayu

moden. Beliau digelar sebagai Tongkat Warrant kerana menghasilkan sajak dan drama

yang sangat indah bahasanya. Beliau juga dikenali sebagai Adi Jaya, Atma Jiwa, Manis,

Pengarang Muda, Ros Murni, U.A, Setiabudi dan Zaini. Usman Awang lahir di Kampung

Tanjung Lembu, Kuala Sedili, Kota Tinggi Johor pada 12 Julai 1929. Semasa dilahirkan

beliau diberi nama Wan Osman Wan Awang tetapi menukar namanya kepada Usman

Awang. Beliau merupakan cahaya mata kepada pasangan Wan Awang Kechik dan

Halimah. Ayahnya bekerja sebagai seorang nelayan dan pada musim tengkujuh beliau

mencari dan menjual rotan. Ibunya pula telah meninggal dunia sewaktu beliau masih

kecil lagi.

Pada zaman kanak-kanak beliau, Usman Awang mendapat pendidikan setakat

sekolah Melayu sahaja. Ini kerana, keluarga beliau miskin dan tidak mampu untuk

menyekolahkan beliau ke peringkat yang lebih tinggi. Beliau bersekolah di kawasan

Kuala Sedili (1936), Mersing (1937), dan Bandar Maharani Muar (1940) sehingga lulus

darjah enam. Sewaktu zaman penjajahan Jepun di Tanah Melayu, Usman Awang menjadi

petani di Segamat, Johor. Selepas beberapa ketika, beliau dikerah untuk menjadi buruh

paksa tentera Jepun selama enam bulan di Singapura. Kemudian, beliau berjaya

9

HBML 4203 melepaskan diri dan pulang ke Segamat, Johor. Ketika beliau berada di Johor, beliau

pernah menjadi `budak pejabat’ di Pejabat Tali Air Segamat.

Tidak lama selepas itu, beliau memasuki Pasukan Polis Jepun (Botai), tetapi

selepas beberapa minggu menjalani latihan, tentera Jepun menyerah kalah. Usman

Awang menjadi anggota polis bila pihak Inggeris kembali memerintah Tanah Melayu

pada tahun 1946. Beliau menjalani latihan di Johor Bahru sebelum menjalankan tugasnya

di Melaka. Lima tahun kemudian, beliau meletakkan jawatannya sebagai anggota polis

dan berhijrah ke Singapura bersama-sama Jamil Sulung. Di Singapura, Usman Awang

diterima bekerja sebagai pembaca pruf dengan Melayu Raya selama enam bulan. Selepas

itu, beliau menjadi pemberita sebelum masuk ke dalam sidang pengarang Mingguan

Melayu. Setahun kemudian, Usman Awang ditawarkan bekerja dengan Utusan Melayu.

Jawatan pertama yang disandang ialah sebagai sidang pengarang akhbar utusan kanak-

kanak, kemudian dilantik menjadi pengarang akhbar Utusan Zaman dan majalah Mastika.

Akibat daripada peristiwa mogok yang berlaku pada tahun 1961, Usman Awang

mengambil keputusan untuk berhenti dari Utusan Melayu dan terpaksa menganggur

untuk beberapa ketika.

Pada tahun 1962, Usman Awang diterima bekerja dengan Syarikat Penerbitan

Federal dan pada tahun berikutnya beliau berkhidmat pula dengan Dewan Bahasa dan

Pustaka. Ketika bekerja di Dewan Bahasa dan Pustaka, beliau ditawarkan bekerja sebagai

sidang pengarang Dewan Bahasa, dan kemudian pengarang Dewan Masyarakat, Dewan

Sastera, dan Dewan Budaya. Jawatan beliau di Dewan Bahasa dan Pustaka ialah sebagai

Pegawai Penyelidik Kanan, Bahagian Pembinaan, dan Pengembangan Sastera. Bermula

pada bulan Mei 1982, beliau menjadi Ketua Bahagian sehingga beliau bersara pada bulan

Julai 1985.

Selepas bersara dari Dewan Bahasa Dan Pustaka, Usman Awang bergiat cergas

dalam beberapa pertubuhan masyarakat. Antara pertubuhan tersebut ialah Persatuan

Persahabatan Malaysia-Cina. Pada tahun 1991, beliau dilantik sebagai Ahli Jemaah Kolej

Selatan. Perlantikan ini di sifatkan oleh beliau sebagai pemangkin ke arah meningkatkan

10

HBML 4203 hubungan antara kaum dalam proses pembentukan satu bangsa Malaysia. Beliau

memegang jawatan ini sehingga tahun 2001. Pada tahun yang sama juga, beliau dilantik

sebagai Penasihat Sastera Maybank bermula pada tahun 1991 sehingga tahun 2001.

Pada 29 November, Dato' Usman Awang, penyair yang berjiwa rakyat telah

menghembuskan nafasnya yang terakhir pada bulan Ramadan 2001. Jenazah beliau

dikebumikan di tanah perkuburan Bukit Kiara Taman Tun Dr Ismail, Kuala Lumpur.

Beliau disemadikan berdekatan dengan pusara sasterawan negara Keris Mas. Sewaktu

jenazah beliau disemadikan, terdapat beberapa orang penulis yang mengenali beliau turut

hadir. Antaranya ialah Dato’ Shanmugalinggam, Profesor Muhammad Haji Salleh, Dr

Anwar Ridhwan, Sutung Umar RS, Dato’ A. Samad Said dan Dato’ Baha Zain.

2.2.2 Sumbangan Tokoh Aliran Dalam Penulisan Karya Sastera Beliau

Usman Awang mula mencipta nama melalui karya puisinya yang sarat dengan

mesej-mesej kemanusiaan. Puisi-puisi yang dihasilkan oleh beliau sering menjadi pilihan

pelajar sekolah untuk dideklamasikan di majlis-majlis tertentu. Antara puisinya yang

cukup popular termasuklah “Bunga Popi”, “Gadis di Kuburan”, “Pak Utih”, “Ke Makam

Bonda”, “Nasib Buruh” dan “Salam Benua.” Walaupun beliau berjaya menghasilkan

sejumlah besar puisi yang menarik, namun beliau hanya mampu menerbitkan sebuah

novel sahaja yang bertajuk “Tulang-Tulang Berserakan”. Novel ini mengisahkan tentang

pengalaman peribadi beliau sendiri sewaktu bekerja sebagai anggota polis.

Selain daripada penghasilan puisi dan novel, satu lagi bidang kreatif yang

menaikkan nama Usman Awang ialah dalam bidang drama. Bidang ini telah diterokanya

sejak awal tahun 1960-an dengan menulis drama untuk radio dan pentas. Beberapa buah

dramanya yang terkenal termasuklah “Serunai Malam”. “Malam Kemerdekaan”, ”Tamu

di Bukit Kenny”, “Matinya Seorang Pahlawan” dan “Degup Jantungnya”. Terdapat

sebuah karya beliau yang terkenal dan banyak diperkatakan sehingga kini. Drama

11

HBML 4203 tersebut ialah drama “Uda dan Dara”. Drama ini telah dipentaskan oleh Gemaseni pada

tahun 1972. Idea asal drama “Uda dan Dara” ini sebenarnya berasal daripada puisi

Usman Awang bertajuk “Gadis di Kuburan” yang dihasilkannya pada tahun 1956. Puisi

tersebut telah diolah semula menjadi sebuah cerpen dengan tajuk “Uda dan Dara”. Pada

tahun 1972, cerpen tersebut telah diolah sekali lagi untuk disesuaikan untuk tujuan

persembahan TV dan akhirnya menjadi sebuah drama pentas yang popular. Lagu-lagu

dalam drama “Uda dan Dara” telah dirakamkan ke dalam piring hitam oleh Kementerian

Kebudayaan Belia dan Sukan pada ketika itu.

Usman Awang banyak terlibat secara aktif dalam aktiviti-aktiviti yang berkaitan

dengan bidang penulisan. Beliau merupakan salah seorang penulis yang lantang

menyuarakan pendapat dan kritikan. Baginya, seseorang hanya layak digelar penulis bila

sudah berani menyatakan sikap yang sebenar. Beliau juga menjadi penggerak kepada

ramai penulis muda. Sejak tahun 1950-an, beliau merupakan salah seorang pengasas

Ikatan Persuratan Melayu Melaka (IPM), Setiausaha ASAS 50 di Singapura dan Ketua

PENA yang pertama iaitu pada tahun 1962 sehingga 1965. Beliau juga di antara

kelompok penulis yang mengambil inisiatif untuk mengadakan Hari Puisi, Cempaka

Berbunga, Malam Gema Puisi, dan Genta Rasa di Panggung Anniversary dan Manifestasi

Dua Seni pada ketika itu. Selain itu, beliau juga menghasilkan antologi puisi bersama

rakan-rakan penulisnya ketika itu yang bertajuk “Keranda 152” dan “Teluk Gong”.

Sebagai penyair dan dramatis yang terkenal, Usman Awang telah mengharumkan

nama negara kerana pernah diundang untuk melawat Amerika Syarikat, Indonesia,

Filipina, dan Rusia. Beberapa buah karyanya yang terkenal juga telah diterjemahkan ke

dalam bahasa Inggeris, Cina, Jepun, Korea, Perancis, Thai, Czechoslovakia, Danish,

Tamil, Itali, dan Rusia. Berdasarkan pencapaian beliau, tidak keterlaluan sekiranya

beliau dianggap sebagai penyair Malaysia yang paling banyak puisinya diterjemahkan ke

dalam bahasa asing dan dikenali di luar negara.

Pada 29 Mei 1976, beliau telah dilantik sebagai salah seorang anggota Panel

Hadiah Karya Sastera dan juga telah dianugerahkan gelaran “Pejuang Sastera” oleh

12

HBML 4203 Perdana Menteri ketika itu. Anugerah yang diterima merupakan surat penghargaan dan

wang tunai berjumlah sepuluh ribu ringgit. Tiga tahun selepas itu, jasa dan sumbangan

beliau terus dihargai dengan pelantikan beliau sebagai setiausaha kepada Panel Anugerah

Sastera, sebuah panel penilai anugerah kesusasteraan yang tinggi di tanah air. Pemilihan

beliau adalah kerana ketokohan, pengalaman dan dedikasinya dalam bidang

kesusasteraan Melayu. Pada tahun 1982, Usman Awang telah terpilih menerima anugerah

S.E.A. Write Awards. Pada 11 Ogos 1983 pula, Usman Awang dianugerahkan pula

Ijazah Doktor Kehormat (Persuratan) oleh Universiti Malaya. Beliau juga merupakan

penerima Anugerah Sastera Negara pada tahun yang sama.

Bukan setakat itu sahaja, Akhbar Berita Harian telah menganugerahkan Usman

Awang “Zamalah Sastera” pada tahun 1985, iaitu untuk kategori Penulis Terkenal

(Veteran). Anugerah ini bertujuan mengadakan kemudahan berkarya dan memberikan

sumbangan kepada perkembangan kesusasteraan tanah air. Untuk projek ini, Usman

Awang menyiapkan sebuah puisi epik yang bertemakan nasionalisme. Bagi menghargai

sumbangan beliau dalam bidang sastera, DYMM Sultan Azlan Shah telah dianugerahkan

Usman Awang gelaran kebesaran Dato’ Paduka Mahkota Perak oleh yang membawa

gelaran Dato’ pada tahun 1991. Beliau juga memegang jawatan sebagai Pengerusi

Persatuan Persahabatan Malaysia-China dan Penasihat Kebudayaan Maybank. Pada

tahun 1995, beliau telah dianugerahkan Anugerah Penyair Johor dan empat tahun selepas

itu, beliau menerima Anugerah Seniman Agung.

2.2.3 Bentuk Sastera yang Disumbangkan dan Contoh

Dalam bidang penulisan, Usman Awang terkenal dengan lebih 200 puisi, cerpen,

esei dan drama yang telah dihasilkan sepanjang hayatnya. Antara judul puisi yang

sinonim dengan Usman Awang ialah ”Bunga Popi”, ”Gadis Kecil”, ”Ke Makam Bonda”,

”Kekasih”, ”Kurang Ajar”, ”Pak Utih’ dan ”Suara Dari Pusara”. Antara puisi-puisi yang

terkenal hasil tulisan Usman Awang ialah merupakan puisi yang dipetik daripada

antologinya iaitu ”Duri dan Api” dan ”Puisi-Puisi Pilihan”. Daripada antologi Duri dan

Api (1966), terdapat puisi-puisi indah seperti “Kelopak Rasa”, “Kemanusiaan”, ”Ayah

13

HBML 4203 Belum Pulang”, “Mahasiswa”, dan “Pemuda dan Gadis Tionghoa”. Petikan daripada

puisi ”Kelopak Rasa” adalah seperti berikut;

Kelopak Rasa

Jika rasa ini seperti angin malamBertiup dari laut dan gunungMelampaui tanah-tanah subur ladang menghijauHati ini akan menghembuskan bahagian yang melimpahBergetar bagai riak di tasik hati bulan cerahKepada setiap benda supaya semua sama mencecah.Ambillah sebahagian dari rasa itu, terimalahSeperti hati yang mengerdip terserlahKeringkanlah air matamu, setitis jangan tumpahBiar kolam derita kering dan tak seorang punMeski pengemis di bawah jambatan dan lorong.Dari sekuntum bibir dan sepasang mata hitamBertunjang erti rasa: pedih-luka bahagia-riaItulah alam hati yang menumbuhkan pohon rasaKelopak demi kelopak menjelma meniti musimnya.Bahagia, anugerah keramat, alangkah manisnya pagi iniDatang mendakapku dan biarlah ia selamanya menyanyiPada setiap bibir dan hatiDengan megahnya mengukir kehalusan rasa.    

                    (Duri dan Api: Kelopak Rasa, 1966)

Selain daripada puisinya yang indah, drama nukilan Usman Awang sering

dipentaskan dan mendapat sambutan masyarakat. Dalam sejarah perkembangan drama

Melayu, Usman Awang telah menyumbangkan sebanyak 22 buah drama seperti tajuk

”Matinya Seorang Pahlawan”, ”Tamu Bukit Kenny”, ”Serunai Malam”, ”Malam

Kemerdekaan”, ”Uda dan Dara”. Walaubagaimanapun, terdapat beberapa buah dramanya

yang dianggap sebagai drama paling berjaya dan menjadi sebutan para pencipta dan

peminat drama tanah air. Drama-drama itu ialah “Tamu di Bukit Kenny”, “Serunai

Malam”, “Matinya Seorang Pahlawan”, dan “Uda dan Dara”. Sinopsis drama Serunai

Malam (1996) adalah seperti berikut;

14

HBML 4203 ”Drama ini mengisahkan Umar, pemuda Melayu, yang berdikari, baru menamatkan pengajian di universiti. Dia ingin memilih kerjaya sebagai guru dengan rasional bahawa bidang ini kurang diceburi oleh para graduan Melayu, terutamanya di kawasan pedalaman. Tindakan itu juga sebagai usaha mengenang jasa dan budi baik tanah air terhadapnya. Hasrat Umar itu ditentang hebat oleh tunangnya, Safiah. Safiah mahu Umar bekerja di Kementerian Luar Negeri supaya dapat berkhidmat di luar negara. Sebenarnya, Safiah ingin tinggal dibandar-bandar besar seperti Paris atau London. Umar menerangkan bahawa penderitaan hidup semasa kecil menginsafkannya supaya berkhidmat untuk rakyat di kawasan kampung atau di pedalaman. Ini menunjukkan bahawa Umar seorang yang baik hati dan prihatin terhadap nasib bangsa sendiri yang ketinggalan di kawasan tersebut. Akhirnya, Safiah mengalah dan menghormati kerjaya yang dipilih oleh tunangnya kerana kasih sayang yang mendalam antara satu sama lain”.

(Serunai Malam, 1996)

Sekitar tahun 1949-1962, Usman Awang telah banyak menghasilkan cerpen dan

sebahagiannya telah dimuatkan dalam antologi Degup Jantung (1963). Contoh  cerpen

yang popular ialah “Surat daripada Seorang Mata-mata”, “Pilihan Raya”, “Budi”,

“Matinya Seorang Perempuan”, “Haslina”, serta “Kacang dan Kulitnya”. Contoh petikan

daripada cerpen “Surat daripada Seorang Mata-Mata” adalah seperti berikut;

“Dari mata si pengirim di luarlah itu tahulah aku bahawa datangnya dari Ahmad sahabatku yang bekerja mata-mata di utara Malaysia.

… Nasib aku dan rakan-rakan yang lain sudah berada di jurang yang dalam. Kau tahu sendiri berapa pendapatan dari jawatan yang ku pegang ini, setiap cukup bulan kau akan melihat kami semua bermenung dan berfikir dengan sebal, bagaimanakah caranya segala hutang yang mengikat di sekeliling pinggang kami di bayar. Terutamanya aku kasihan benar melihat beberapa orang yang telah tua, tetapi berpangkat mata-mata biasa, yang mempunyai isteri dan beberapa orang anak yang semua itu perlu diselenggarakan tentang pelajaran, makanan, dan pakaian mereka.

15

HBML 4203 Sering kali aku melihat mereka itu ke pajak gadai, meletakkan barang yang semayam dua, saki-baki daripada perhiasan isterinya, untuk menolak kekurangan itu”.

(Degup Jantung: Surat Daripada Seorang Mata-Mata, 1963)

Bukan setakat puisi, drama dan cerpennya disiarkan di Malaysia, malah terdapat

beberapa karya Usman Awang seperti "Tulang-tulang Berserakan" yang diterjemahan ke

dalam bahasa Rusia oleh Alla Rozhanskaya dengan judul "Tam Gde Ikh Nastigka Pulya"

-Di sana mereka kena peluru-Moscow (1984), Kami Yang Terlibat, penterjemah B.

Parnickel-in: Vostochny Almanakh (Almanak Timur), Vip.5. Moscow: Goslitizdat (1962),

Bidak-Bidak; Sebuah Coretan; Kenangan Jauh-in: U Obochini Shosse. Rasskazi

Sovremennih Malayskih Pisatelei (Di Tepi Jalan. Cerpen Penulis Melayu Moden),

penyusun dan penterjemah B. B. Parnickel. Moscow: Vostochnaya Literatura (1963),

Budi, penterjemah B. B. Parnickel-in: Dobroe Delo. Rasskazi Pisatelei Malayzii i

Singapura (Budi. Cerita Pendek Penulis Malaysia dan Singapura), penyusun dan prakata

B. B. Parnickel. Alma-Ata: Zhazushi (1973), Bidak-Bidak; Tugas; Matinya Seorang

Perempuan, penterjemah B. Panickel, T. Dorofeeva, V. Sigaev-in: Sovremennaya

Malayziyskaya Novella (Cerpen Malaysia Moden), penyusun V. Sigaev, B. Parnickel.

Prakata B. Parnikel. Moscow: Progress (1977), Pak Utih, penterjemah V. Braginsky - in:

"Pamir" (1977), № 1, Pak Utih, penterjemah V. Braginsky-in: Izbrannie Proizvedeniya

Poyetov Azii (Karya Pilihan Penyair Asia). Moscow: Vostochnaya Literatura (1981), Tam

Gde ih Nastigla Pulya. Povest' i Rasskazi (Tulang-Tulang Berserakan. Novel dan

Cerpen-Cerpen), penyusun dan prakata B. Parnickel. Moscow: Vostochnaya Literatura,

(1981) [kandungan:Tulang-Tulang Berserakan (novel), penterjemah A. Rozhanskaya;

Mogok. Kempen Pilihanraya. Tontonan. Sambil Lalu (cerpen), penterjemah T.

Dorofeeva], Pak Utih; Kambing Hitam; Balada Tentang Pembunuhan Beringin Tua di

Pinggir Jalan, penterjemah Marina Eliseeva-in: Ruchei. Traditsionnaya i Sovremennaya

Malayskaya Poezia (Sumur di Ladang. Puisi Melayu Tradisional dan Moden), penyusun

dan prakata B. B. Parnickel. Moscow: Krasnaya Gora (1996), Bunga Popi; Balada

Tentang Pembunuhan Beringin Tua; Suara dari Pusara-in: Pokoryat' Vishinu. Stikhi

Poetov Malayzii i Indonezii v Perevodah Victora Pogadaeva (Bertakhta di Atasnya. Puisi

16

HBML 4203 Penyair Malaysia dan Indonesia Dalam Terjemahan Victor Pogadaev). Moscow: Klyuch-

S (2009).BERBURU

2.2.4 Isi Kandungan dan Tema yang Digunakan

Dalam hasil penulisannya, Usman Awang dikenali sebagai seorang pengarang

yang bersifat waja dan sensitif terhadap nasib masyarakat bawahan. Hal ini disebabkan

oleh pengaruh perjalanan hidupannya sendiri. Buktinya dapat dilihat melalui karya yang

dihasilkannya. Salah satunya ialah puisi yang bertajuk ”Kais Pagi Makan Pagi Kais

Petang Makan Petang”. Puisi ini mengisahkan tentang penderitaan keluarga dan

masyarakat sekelilingnya yang berada dalam kemiskinan. Maka dapat dilihat mengapa

Usman Awang sering kali mengetengahkan persoalan kemiskinan sebagai salah satu

perkara utama dalam penulisannya. Bait-bait kata dalam puisi “Selembar Kamus

Kemiskinan” (1991:4), ia sebenarnya menggambarkan diri dan keluarganya serta

masyarakat di daerah Kuala Sedili dan Mersing yang daif pada ketika itu. Selain itu,

Usman Awang juga menulis sebuah puisi tentang kesedihan yang ditanggung oleh ibunya

setelah pemergian anak perempuannya Wan Fatimah ketika masih bayi. Contoh petikan

daripada puisi “Selembar Kamus Kemiskinan” adalah seperti berikut;

. . .Penyakitan bererti kemiskinan,Kemiskinan bererti kekurangan perubatan,Kematian ibu ketika melahirkan bererti kemiskinan,Kemiskinan bererti usia tidak panjang,…

(Selembar Kamus Kemiskinan (1991), halaman 4)

Selain itu, perasaan beliau ketika menumpang di rumah ibu saudaranya sewaktu

kanak-kanak menyebabkan Usman Awang seakan-akan “memprotes” terhadap perbezaan

di antara jurang orang kaya dengan orang miskin walaupun mereka sebenarnya

bersaudara. Perkara ini menjadi sebagai satu pernyataan dalam setiap karya penulisan

beliau. Melalui puisi “Pak Utih” (1991:173), beliau menyindir golongan berkuasa yang

berkempen tentang kemakmuran rakyat jelata sewaktu ingin mendapatkan kuasa seperti

17

HBML 4203 di dalam puisi ”Pak Utih”. Tetapi sebaliknya yang berlaku apabila mereka menang dalam

pilihan raya, rakyat diabaikan dan disisihkan. Contoh petikan daripada cerpen “Pak Utih”

adalah seperti berikut;

…Di kota pemimpin berteriak-teriak,Pilihan raya dan kemerdekaan rakyatSeribu kemakmuran dalam negara berdaulat,Jambatan mas kemakmuran sampai ke akhirat.…

Pak Utih masih menanti dengan doa,Bapak-bapak pergi ke mana di mobil besar?. . .

(Pak Utih (1991), halaman 173)

Perasaan protesnya terhadap golongan atasan terutama yang mempunyai kuasa

terus menjadi sasaran beliau seperti dalam puisi “Surat dari Masyarakat Burung kepada

Datuk Bandar” (1991:37). Dalam puisi ini, Usman Awang menyindir golongan berkuasa

yang melaungkan kempen untuk ”Menghijaukan Seluruh Wilayah”. Namun begitu,

golongan mereka sendiri yang meluluskan projek-projek pembangunan yang secara tidak

secara langsung memusnahkan alam sekitar. Semua yang terjadi ini demi untuk mengejar

kekayaan dan kepentingan peribadi. Contoh petikan daripada Pusi “Surat dari Masyarakat

Burung kepada Datuk Bandar” adalah seperti berikut;

…Tapi manusia kota ini telah membunuh KEHIJAUAN alamSemata-mata untuk mengejar KEHIJAUAN ringgit.…

(Surat dari Masyarakat Burung kepada Datuk Bandar (1991), halaman 37)

Selain itu, unsur-unsur alam semulajadi juga menjadi benih yang subur

bercambah di dalam jiwa Usman Awang. Hakikat ini diakui sendiri oleh beliau dalam

puisi “Ucapan” (1991:8) sempena menerima Ijazah Kehormat Doktor Persuratan di

18

HBML 4203 Universiti Malaya pada tahun 1983 yang membawa gelaran (Dr.). Dalam ucapan tersebut,

beliau menyatakan bahawa;

”Sumber ilmu saya ialah pengalaman di tengahalam manusia seluas lautan dengan deru ombakalun gelombang badai taufan”.

(Ucapan (1991), halaman 8)

2.2.5 Bahasa dan Gaya Persembahan Tokoh

Usman Awang sering menggunakan bahasa dan gaya penulisan yang halus dan

sesuai dengan jiwa-jiwa lembut yang membacanya. Hal ini kerana, semenjak dari kecil

lagi beliau sangat rapat dengan ibunya yang bernama Halimah. Usman Awang sering kali

dipakaikan dengan pakaian perempuan kerana ibunya teringin anak perempuan. Faktor

inilah yang telah membentuk jiwa lembut Usman Awang sehingga menjadikannya

seorang yang lemah-lembut, bersopan-santun apabila berbicara, baik tutur bahasanya dan

sentiasa bersedia untuk berkongsi dan mendengar masalah dan pandangan daripada

rakan-rakannya. Ciri-ciri kelembutan ini juga dicurahkan ke dalam karyanya hingga

terdapat beberapa orang sarjana yang menyatakan bahawa Usman Awang sebagai

seorang pengarang yang romantis.

Usman Awang juga adalah di antara penyair Melayu yang berhasil mengekalkan

semangat dan keharmonian dalam puisi-puisinya. Beliau menggunakan kata-kata biasa

dalam penulisannya bagi memudahkan pemahaman pembaca. Namun begitu, beliau bijak

menjalin kata-kata sehingga penulisan tersebut menjadi begitu indah dan bermakna tanpa

meyimpang daripada makna yang hendak disampaikan. Selain itu, ketokohan Usman

Awang juga menonjol kerana perwatakan peribadinya yang lemah lembut dan mesra.

Beliau juga seorang penulis yang sangat bersimpati terhadap golongan bawahan yang

miskin dan manusia yang malang sehingga kadang-kadang Usman Awang ditafsirkan

sebagai seorang seniman yang berjiwa rakyat dan berfahaman sosialis.

19

HBML 4203 Selain daripada menulis puisi, Usman Awang juga menulis beberapa buah cerpen.

Cerpen yang dihasilkan dalam tahun 1950-an dan 1960-an lebih banyak menonjolkan

sikap dan pegangannya terhadap konsep “Seni untuk Masyarakat” yang didukungnya

sebagai anggota ASAS 50. Oleh sebab itu, apa yang tertulis dalam cerpen-cerpennya

merupakan rakaman pengalaman, pergaulan dan pemerhatian serta pemikiran beliau

untuk mendedahkan segala keburukan dan kepincangan hidup dalam masyarakat Melayu

khususnya. Dalam pada itu, beliau tidak juga terlepas daripada memperlihatkan

pandangan seorang anak muda yang berjiwa romantis dan idealis dalam karyanya yang

bertajuk “Degup Jantung”. Karya-karya Usman Awang juga sentiasa mendukung

semangat persahabatan sebagaimana jiwa kemelayuan beliau sendiri.

Usman Awang juga seringkali mengadaptasi konsep miskin kepada kaya dan kuat

kepada lemah. Perkara ini didorong akibat ketidakpuasan hati beliau terhadap penindasan

yang berlaku terhadap golongan miskin yang dilakukan oleh orang kaya. Ini

menyebabkan beliau berkeras memperjuangkan pandangan peribadinya tanpa

menghiraukan bukti yang ada dan mempertimbangkan pandangan lain yang mungkin

benar kepada mereka yang lemah. Namun begitu, nilai kasih sayang yang diajar oleh

ibunya menjadi asas kepada perjuangan Usman Awang dalam menegakkan hak

kemanusiaan sejagat melalui penulisannya.

3.0 Penutup

Tokoh sastera yang bernama Usman Awang merupakan sebahagian daripada

khazanah keilmuan Melayu yang tiada nilainya. Beliau merupakan permata intelektual

yang dimiliki oleh masyarakat dan negara. Dalam sejarah penulisannya, beliau berkarya

bukan hanya untuk kaum Melayu semata-mata tetapi juga atas nama kemanusiaan serta

kemasyarakatan. Beliau sering mengingatkan penulis-penulis bahawa mereka merupakan

lidah masyarakat dalam menyuarakan hak, rasa, pandangan dan kepentingan masyarakat

bawahan kepada kelompok yang lebih berkuasa. Usman Awang merupakan seorang

penulis Melayu yang wujud atas semangat kesedaran untuk memperjuangkan masa depan

dan jati diri bangsanya sendiri. Kata-kata dalam kebanyakan puisinya adalah lambang

20

HBML 4203 seorang Melayu sejati yang cinta akan akar umbinya. Cintanya terhadap bangsa sendiri

tidak mengira perbezaan darjat dan keturunan. Daripada nelayan dan buruh kasar,

sehinggalah orang Melayu yang mempunyai pangkat tinggi, beliau pasti akan membuat

teguran menerusi kata-kata yang lembut dan menusuk kalbu. Apabila membaca hasil

karya Usman Awang terutama puisi-puisinya, beliau menggunakan bahasa yang mudah,

berlapik dan bersopan namun ia berhasil menyedarkan pihak yang menindas nasib orang

lain. Karya-karya yang dihasilkan oleh Usman Awang juga jelas menunjukkan bahawa

beliau seorang yang berfikiran jauh khususnya berkaitan dengan masa depan orang

Melayu. Kebanyakan isu yang diutarakan tidak hanya menggambarkan situasi semasa,

malah karya beliau turut memaparkan idea dan cadangan untuk memajukan orang

Melayu. Sememangnya Usman Awang adalah sebutir permata di dalam kesusasteraan

tanah air yang sukar dicari ganti. Hari ini, setelah sebelas tahun pemergiannya,

perjuangan dan idealismenya dalam memartabatkan bahasa, kesusasteraan dan

kemanusiaan sentiasa hidup dan mekar mewangi.

BIBLIOGRAFI

Ali Ahmad. (1994). Pengantar Pengajian Kesusasteraan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Dewan Bahasa dan Pustaka. (1998). Bibliografi Usman Awang: dari Selat Melaka ke Salam Benua. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Harun Jaafar. (2011). Kesusasteraan Melayu. Selangor: Meteor Doc. Sdn. Bhd.

Hashim Awang. (1988). Kritikan Kesusasteraan:Teori Dan Penulisan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamus Dewan Edisi Keempat. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ku Seman Ku Hussain. Usman Awang. Dunianya Pena dan Tinta. Massa. Bil. 321. hlm. 20-22, 8-14 Disember 2001.

Muhammad Hj Salleh. (1995). Teori Kesusasteraan : Satu Pengenalan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

21

HBML 4203

Muhammad Hj. Salleh. Tumbuh dengan Asin Laut Johor: Biografi Usman Awang, Zaman Awal. Dewan Sastera. Bil. 1 Jil. 30 Januari 2000.

Usman Awang. (1991). Puisi-Puisi Pilihan Sasterawan Negara Usman Awang : Edisi Pelajar. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Usman Awang. (1966). Duri dan Api. Melaka: Penerbitan Abbas Bandung.

Usman Awang. (1963). Degup Jantung. Kuala Lumpur: Pustaka Melayu Baru.

Usman Awang. (1996). Serunai Malam. Kuala Lumpur: Penerbitan Pustaka Antara.

Zurinah Hassan. (1990). Sasterawan Negara: Usman Awang. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

http://dbp.gov.my/lamandbp/main.php?Content=articles&ArticleID=720 dicapai pada 12 Jun 2012.

http://www.snusmanawang.com/ dicapai pada 13 Jun 2012.

Lampiran

Gambar Keluarga

Gambar Usman Awang Ketika Remaja

22

HBML 4203

Gambar Ketika Menjadi Anggota Polis di Melaka

Bergambar di Hadapan Rumahnya Ketika Bekerja di Utusan Melayu

Sewaktu Menyampaikan Ceramah

23

HBML 4203

Kulit buku Tulang-Tulang Berserakan dalam bahasa Rusia (1981)

24