KESUSASTERAAN MELAYU TRADISIONAL

Kesusasteraan Tradisional merupakan himpunan karya-karya kesusasteraan dalam

semua bentuk yang terhasil sejak manusia wujud tetapi tidak melepasi zaman selepas

wujudnya mesin cetak. Kesusasteraan Tradisional muncul di kalangan masyarakat awal

yang masih lagi primitif dan mengamalkan kepercayaan animisme. Ada pendapat yang

mengatakan kemunculan tamadun awal manusia diiringi juga dengan kemunculan

budaya kesusasteraan ke dalam tamadun tersebut. Contohnya dengan munculnya

Tamadun Mesopotamia serentak dengan itu juga lahirlah karya-karya kesusasteraan

hasil daripada kemunculan tamadun Mesopotamia seperti Epik Gilgamesh. Oleh itu dari

segi sejarah, ternyata kesusasteraan telah muncul dan mewarnai kehidupan manusia

sejak sekian lama. Perjalanan masa yang begitu lama dan lampau itulah yang

menyebabkan apa sahaja hasil kesusasteraan yang ada pada masa dahulu disebut

tradisional. Selepas munculnya mesin cetak lebih kurang dalam tahun 1800, karya

kesusasteraan pun bertukar wajah daripada tradisional kepada moden.

Kesusasteraan Melayu Tradisional mempunyai ciri-ciri tersendiri yang terdiri daripada

lima aspek iaitu lisan, tulisan, kreatif, bukan kreatif dan estetik. Menurut Profesor Ismail

Hussein;

“kesusasteraan Melayu tradisional adalah semua gejala kesusasteraan yang berbentuk

lisan atau bertulis tetapi tidak bercetak. “

Berdasarkan pernyataan di atas, amat jelas kepada kita bahawa kesusasteraan Melayu

tradisional merupakan satu wacana yang luas dan terdiri daripada berbagai-bagai

bentuk dan sifat.

SASTERA LISAN

Ciri utama kesusasteraan Melayu tradisional adalah Lisan. Lisan dalam bahasa Arab

maknanya lidah atau kata-kata. Sastera lisan ialah hasil-hasil sastera Melayu lama

yang disampaikan secara lisan iaitu dipertuturkan. Sastera lisan merupakan hasil

sastera yang dimiliki oleh masyarakat Melayu, disebarkan dan dituturkan daripada satu

generasi ke satu generasi secara lisan.

Kesusasteraan lisan (tradisi lisan) lahir di kalangan masyarakat Melayu yang lazimnya

terdiri daripada kaum tani dan nelayan. Mereka ini tinggal di kawasan yang jauh di

pedalaman, desa-desa dan pinggir pantai. Pada waktu tersebut sistem tulisan belum

lagi muncul dan masyarakat lazimnya buta huruf. Pastilah juga dalam zaman tradisional

yang bermula dengan animisme itu, tidak ada buku, pen, kertas dan sebagainya yang

digunakan oleh sasterawan moden hari ini untuk menzahirkan karya mereka. Maka

hanya cara tradisional sahajalah yang digunakan oleh 'sasterawan-sasterawan' zaman

itu iaitu mengungkapkan karya mereka dengan cara percakapan atau penceritaan. Para

sasterawan zaman tradisional, oleh kerana tidak mempunyai alat tulis menurunkan pula

karya-karya mereka kepada anak cucu, saudara dan sahabat handai secara lisan agar

ciptaan mereka itu tidak hilang begitu sahaja.

Walaupun tidak menguasai sistem tulisan, daya kreativiti mereka dalam bidang

kesusasteraan tidak pula mati begitu sahaja. Sebaliknya ia dikembangkan melalui

pertuturan atau penceritaan secara lisan. Atas sebab itulah hasil-hasil keusasteraan

yang dicipta oleh kelompok ini disebut sebagai kesusasteraan lisan kerana

penyampaian cerita secara lisan. Kesusasteraan lisan dikenali juga sebagai

kesusasteraan rakyat.

Masyarakat Melayu yang menghasilkan sastera lisan masih bersifat tradisional,

ketinggalan dari segi teknologi, masyarakat yang masih mengamalkan sistem sosial

yang terikat dengan semangat kerjasama dan kolektif, masyarakat yang masih statik

serta tidak banyak hubungan dengan masyarakat luar.

Oleh itu dapatlah dikatakan bahawa kesusasteraan Melayu tradisional itu disampaikan

secara lisan ataupun mediumnya adalah kata-kata ataupun pertuturan. Pada zaman

tradisional pastilah wujud manusia-manusia yang berbakat besar dalam bidang

kesusasteraan, yang mampu menghasilkan karya-karya prosa ataupun puisi.

Sastera lisan merupakan hak milik bersama (kepunyaan) Bangsa Melayu. Ia hidup

dalam masyarakat Melayu tradisional secara lisan atau secara dituturkan. Sebab itulah

sastera lisan ini tidak diketahui nama pengarang atau penulisnya. Juga tidak diketahui

bilakah ia dicipta. Sebagai sastera yang tersebar secara lisan sastera banyak

mengalami perubahan dan tokok-tambah serta penyesuaian. Tokok-tambah dan

penyesuaian dilakukan bagi menyesuaikan cerita tersebut dengan situasi setempat.

Perubahan masa dan zaman membawa perubahan kepada corak penyebaran secara

lisan. Pada masa kini, hasil-hasil sastera lisan telah dibukukan, yakni ditulis. Tradisi

lisan yang mencirikan karya-karya sastera lisan telah menerima perubahan kepada

bentuk bertulis.

Sungguhpun, masyarakat telah mengamalkan sistem tulisan, namun tradisi lisan tetap

hidup didalamnya. Sastera lisan tetap merupakan sastera lisan sekalipun telah menjadi

bahan tertulis.

Karya-karya sastera lisan yang telah dibukukan masih mengekalkan ciri-ciri

kelisannannya, malah mempunyai ciri-ciri tersendiri. Pada masa kini, kita boleh

membaca cerita-cerita rakyat ini melalui buku-buku yang dihasilkan dari kemajuan

media cetak.

Selain daripada itu sastera lisan ini juga dikenali sebagai sastera rakyat. Ciri-ciri sastera

rakyat adalah seperti yang sudah dijelaskan diatas. Selain daripada itu oleh sebab

kesusasteraan rakyat wujud dalam bentuk tokok-tambah oleh penutur dan

pendukungnya, karya tersebut sudah menjadi milik bersama masyarakatnya dan ia

secara tidak langsung juga menggambarkan segala pemikiran, perasaan, nilai dan

falsafah hidup masyarakatnya. Penyataan tersebut mungkin dilahirkan secara terus

terang atau secara tersirat.

Oleh sebab kesusasteraan rakyat wujud dan berkembang melalui media lisan, penutur

biasanya tidak berkesempatan menapis apa-apa yang dituturkan ketika berhadapan

dengan pendengar atau khalayak. Oleh itu, sifatnya cukup sederhana dan

seadanya,terlalu spontan dan kadangkala kelihatan kasar. Kesusasteraan rakyat juga

wujud dalam bentuk tradisi tekal. Misalnya, cerita Lipur Lara mempunyai struktur plot

yang sudah tetap seperti plot sebelum mengembara, semasa mengembara, sesudah

mengembaradan pengakhiran yang mengembirakan. Demikian juga cerita Sang Kancil,

biasanya mengandungi empat motifeme dalam struktur plot ceritanya. Cerita mitos pula

merupakan cerita tentang asal usul kepercayaan sesuatu masyarakat. Dengan itu,

klasifikasi kesusasteraan rakyat adalah berdasarkan formula dan pola yang tertentu.

 Kesusasteraan rakyat juga bersifat pralogis, iaitu mempunyai logika yang tersendiri

yang mungkin tidak sesuai dengan logika umum. Oleh itu, pandangan dan tanggapan

masyarakat lain tidak penting kepada pertumbuhan dan perkembangan kesusasteraan

rakyat sesuatu masyarakat. Kesusasteraan rakyat juga mempunyai kegunaan dalam

kehidupan bersama sesuatu masyarakat.

FUNGSI SASTERA LISAN (RAKYAT) 

Sastera lisan berfungsi sebagai “Alat” Hiburan  dan “Alat” Mengajar dan Mendidik. 

Hasil-hasil sastera lisan adalah bersifat didaktif iaitu mengandungi unsur pengajaran

dan pendidikan moral kepada masyarakat tradisi.Cerita-cerita lisan ini terselit nasihat,

pengajaran, teladan, yang sangat bergunasebagai panduan ke arah kesejahteraan

hidup masyarakat. Misalnya anak-anak dinasihati agar tidak mengamalkan sifat tamak,

takbur, sombong dan bongkak seperti mana yang terdapat pada sifat-sifat tertentu

binatang dalam cerita-cerita Binatang. 

Melalui cerita-cerita seperti “Si Tanggang” anak-anak dididik agar tidak derhaka kepada

kedua orang tua kerana anak yang derhaka tidak akan selamat hidup di dunia dan

akhirat. Begitu juga dalam cerita-cerita roman,ditonjolkan sifat kesetiaan kepada

pemimpin, sikap dan amalan gotong-royong,kerjasama dan tolong menolong yang

banyak membawa manfaat dan keberkatan terutama dalam mengujudkan sebuah

masyarakat yang harmoni dan sejahtera. 

Selain daripada itu sastera lisan juga berfungsi sebagai “Alat” Mengkritik. Cerita-cerita

lisan juga digunakan sebagai saluran untuk membuat kritikan atau sindiran terhadap

raja atau orang-orang bangsawan. Misalnya melalui cerita-cerita jenaka seperti cerita

Pak Kaduk,jelas menyindirkan golongan berkuasa (raja) yang bersikap zalim, tamak,

pentingkan kuasa dengan mengenepikan kesejahteraan hidup rakyat jelata.Juga

melalui cerita Pak Pandir,Lebai Malang, terselit unsur-unsur sindiran terhadap orang

yang tamak,kedekut,gilakan kuasa dan orang-orang yang sering mengambil

kesempatan atas diri orang yang lemah semata-mata untuk kepentingan nafsu dan

kekayaan diri sendiri. 

Seterusnya sastera lisan sebagai “Alat” Perhubungan atau Komunikasi.Sastera

lisan,terutamanya hasil-hasil karya yang berbentuk puisi menjadi alat perhubungan

yang paling istimewa untuk menyampaikan hajat. Misalnya dalam adat perkahwinan,

orang-orang Melayu menggunakan pantun sewaktu berkomunikasi, antara wakil pihak

pengantin lelaki dengan pihak pengantin perempuan. Pantun digunakan sewaktu adat

merisik berlangsung adat meminang dan ketika majlis persandingan. 

Akhir sekali fungsi sastera lisan adalah sebagai kata “Adat, Peraturan dan Pantang

larang”. Setengah kata-kata adat dan bidalan dianggap sebagai satu kemestian

undang-undang atau peraturan masyarakat yang perlu dipatuhi. Malah kata-kata

tersebut menjadi “pantang larang” dalam masyarakat.  

JENIS SASTERA LISAN (RAKYAT)

 Sastera lisan Melayu dapat dibahagikan kepada dua bentuk: 

a.      Sastera lisan berbentuk cerita (kisah atau naratif)

b.     Sastera lisan berbentuk bukan cerita ( bukan kisah atau bukan naratif) 

a)     Sastera lisan berbentuk cerita (naratif)

Sastera lisan berbentuk cerita ini dikenali juga sebagai cerita rakyat atau cerita lisan. Ia

terdiri daripada cerita-cerita seperti berikut;

Cerita Lipur Lara (panglipur lara)

Cerita Jenaka

Cerita Binatang

Cerita Asal usul

Cerita Hantu

Cerita Teladan 

Cerita-cerita mitos dan legenda.  

b) Sastera lisan berbentuk bukan cerita (Bukan Kisah atau Bukan Naratif) 

Sastera lisan berbentuk bukan cerita pula sebahagian besarnya berupa puisi,

antaranya; 

Pantun

Gurindam

Seloka

Teka-teki dan Nyanyian Rakyat

Jampi, Mantera dan Serapah

Pepatah dan Perbilangan Adat

Ungkapan Berangkap

Peribahasa, Bidalan dan sebagainya.

Contoh: 

Jenis Pengertian Karya dan Contoh

Cerita Binatang Dikenali juga sebagai cerita

mergastua. Cerita yang

mengambil binatang

sebagai pelaku. Binatang

diberikan sifat manusia

biasa, boleh bertindak,

bertutur, bertingkah laku

dan hidup bermasyarakat.

Fungsi berhibur kerana

mempunyai unsur-unsur lucu,

pengajaran dankritikan sosial.

Cerita terkenal ialah jenis

‘epik binatang’ iaitu Hikayat

Sang Kancil. Mempunyai

peranan tertentu dalam cerita

binatang Melayu.

Contohnya Kancil sebagai lambang dan kias rakyat supaya menggunakan otak,

kepintaran. Sang Kancil yang kecil dapat menewaskan binatang yang besar seperti

harimau, gajah dan buaya. Kepintaran sang kancil dapat juga dikalahkan oleh binatang

kecil iaitu siput dan agas. Ini memberi kesedaran kepada masyarakat Melayu supaya

tidak sombong, angkuh dan tolong-menolong antara satu sama lain. 

PERANAN SANG KANCIL DALAM CERITA BINATANG:- 

Terdapat tiga peranan yang penting Sang Kancil di dalam cerita Binatang: 

a. Sang Kancil mengalahkan binatang yang besar:

Sang Kancil membuat tipu-helah untuk melepaskan dirinya dari harimau.

Sang Kancil melepaskan kaki kerbau yang digigit buaya dengan

mengatakan yang digigitnya ialah kayu.

Sang Kancil menipu buaya untuk menyeberang sungai.

Sang Kancil menipu harimau menyuruh memakai tali pinggang Nabi

Sulaiman. Sebenarnya ialah ular.

Sang Kancil menipu harimau dengan menyuruh meniup buluh perindu Nabi

Sulaiman. Akhirnya lidah harimau tersepit dicelah batang-batang buluh yang

bergeser.

Sang Kancil dengan buaya.

Sang Kancil dengan anjing, sang Kancil kena jerat oleh manusia dan

menyatakan kepada anjing tidak hendak kahwin dengan anak gadisnya.

Sang Kancil menipu harimau dengan mengatakan tahi kerbau adalah

santapan Raja Nabi Sulaiman.

Sang Kancil menipu harimau menyuruh harimau memukul sarang tebuan.

Sarang tebuan itu ialah gong Nabi Sulaiman. 

Contoh-contoh diatas menunjukkan Sang Kancil boleh menggunakan otaknya untuk

melepaskan diri dari ancaman binatang-binatang besar. Watak Kancil ini lambang dan

kiasan kepada rakyat jelata supaya menggunakan otak, fikiran dan kepintaran apabila

membuat sesuatu.   Jika dilihat dari segi fizikal, manalah Kancil yang kecil dapat

mengalahkan binatang besar. Ini dapat menunjukkan betapa pintarnya Sang Kancil jika

dibandingkan manusia. 

b. Sang Kancil memainkan peranan sebagai hakim:

Sang Kancil dapat menyelesaikan perkelahian antara seorang saudagar

dengan bapa kanak-kanak. Perbalahan ini berpunca dari kanak-kanak yang

menjadi sihat kerana tercium masakan si kaya.

Sang Kancil telah mendamaikan pergaduhan antara kambing dengan

harimau.

Sang Kancil telah menyelesaikan perbalahan seorang peminjam yang tidak

mahu mengembalikan beliung. Dikatakan beliung habis dimakan bubuk. Sang

Kancil telah melumurkan badannya dengan abu. Bila Nabi Sulaiman bertanya

kenapa begini, ia mengatakan sewaktu hendak mandi sungai terbakar.

Dengan itu badannya penuh abu. Nabi Sulaiman tidak percaya kata-kata si

peminjam yang mengatakan beliungnya dimakan bubuk.

Sang Kancil telah mendamaikan raja kera dengan raja gajah yang merebut

kuasa.

Sang kancil dapat menyelesaikan persengketaan dikalangan rakyat. 

Dalam bahagian ini bentuk kritikan dan kias yang digunakan berdasarkan perbuatan

binatang. Tujuannya memberi kritikan kepada manusia supaya sedar akan kelemahan

yang sebenarnya. Mengapa pula binatang yang kecil dapat mengatasi perbalahan

manusia sedangkan manusia adalah kejadian yang paling istimewa daripada yang lain. 

c. Sang Kancil dikalahkan oleh binatang kecil:

Sang Kancil berlawan lumba lari dengan siput.

Sang Kancil dikalahkan oleh agas.

Sang Kancil dengan bangau. 

Ini adalah pengajaran moral kepada masyarakat. Seseorang itu walaupun mempunyai

fikiran yang bijak, cerdik tetapi janganlah berlagak sombong, lupa daratan, seperti

pepatah ‘Sepandai-pandai tupai melompat akhirnyajatuh jua’. Ini merupakan kritikan,

sindiran dan berupa kiasan kepada Kancil kepada mereka yang kaya dan tinggi diri.

Ada masanya sesekali akan tertipu juga. 

CERITA PENGLIPUR LARA

Menurut Dr. Ismail Hamid dalam bukunya “Perkembangan Kesusasteraan Melayu

Lama”, ‘Penglipur’ membawa maksud penghibur, manakala ‘Lara’ pula bermaksud duka

atau kesedihan hati. Daripada cantuman dua kata ‘Penglipur’ dan ‘Lara’ membawa

pengertian cerita yang menghiburkan orang dalam kesedihan atau dukacita.

Cerita Penglipur lara dikenali juga sebagai ‘folklore’. R.O Winstedt menamakan

penglipur Lara sebagai roman rakyat (flok ramances). Cerita Penglipur Lara ialah cerita-

cerita roman yang mengandungi unsur “adventure”. Biasanya cerita berlegar di sekitar

golongan istana atau golongan-golongan putera-puteri, cerita raja dengan

segalagambaran keindahan, kemewahan, kesaktian serta kejadian-kejadian yang luar

biasa (“supernatural”).

Cerita Penglipur Lara terkenal di kalangan masyarakat Melayu kerana cerita-cerita ini

mempunyai keunikan dan keistemewaan yang tersendiri. Keunikkan itu jelas dilihat dari

segi ceritanya, penutur atau tukang cerita dan cara persembahan cerita tersebut.

Dalam masyarakat Minangkabau, cerita Pengliur Lara dikenali sebagai Kaba. Mengikut

kajian tukang-tukang cerita atau penutur cerita Penglipur Lara ini terdapat dua golongan

iaitu Tukang cerita “profesional” dan “amatur”. Cara penyampaian menggunakan

“kepakaran” mereka tersendiri. Contohnya dengan gaya dan lagunya tersendiri serta

diserikan lagi persembahan menggunakan alat-alat muzik yang serdahana seperti

rebab, biola dan sebagainya. Selain itu ada juga tukang cerita yang menyampaikan

cerita dalam bentuk prosa lirik.

 CIRI-CIRI CERITAPENGLIPUR LARA

Cerita penglipur lara terbahagi kepada tiga bahagian. Dimana ciri-ciri ini dilihat dari segi

tema, malah cerita penglipur lara ini juga berpusat di kalangan putera-puteri Raja serta

cerita ini mempunyai ciri-ciri berbentuk prosa dengan selingan puisi.

a. Dari segi tema 

 Dalam keseluruhan cerita Penglipur lara ini bertemakan percintaan antara wira dengan

wirawati. Percintaan mereka ini dikaitkan dengan pengembaraan sang wira dalam

mencari pasangan mereka (wirawati) disebabkan oleh hal-hal yang tertentu. Dalam

masa pengembaraan inilah pelbagai persoalan yang timbul untuk mengembangkan lagi

suasana sesebuah cerita Penglipur lara dan dalam masa yang sama menarik minat

para pendengar untuk mengetahui kisah selanjutnya. Persoalan yang biasa diutarakan

ialah mengenai persoalan peperangan, kesaktian, kehebatan, kemewahan dan

kegagahan ditonjolkan dalam cerita Penglipur lara.

Halangan dan rintangan yang dihadapi oleh sang wira akandapat diatasi dengan mudah

dengan pertolongan benda-benda sakti atau senjata sakti seperti yang berlaku di dalam

cerita-cerita Penglipur lara. Selain daripada itu juga para wira sendiri juga memiliki

kesaktian dan kegagahan mereka tersendiri untuk mengatasi segala rintangan serta

halangan unutuk berjaya dan mencapai hajat wira. Penyelesaian cerita-cerita Penglipur

lara biasanya mereka hidup bahagia bersama wirawati (happy ending).

 

b. Cerita berpusat di kalangan putera-puteri raja 

Perkembangan cerita-cerita Penglipur lara ini berkisar di sekitaristana yang

mengisahkan tentang wira dan wirawati dari kalangan putera-puteri raja. Latar cerita

yang di cipta kebanyakannya hidup dalam alam fantasi (khayalan), di mana dunia

kayangan digambarkan dengan dewa-dewi dan pari-pari yang dikatakan terletak di

langit. Dunia yang dihuni oleh manusia terletak di bumi. Disinijelas nyata dapat kita lihat

bahawa hubungan kedua-dua alam ini tiada batasannya.

 Dalam cerita-cerita penglipur lara , keturunan raja-raja khasnya wira dan wirawati

dikaitkan asal usulnya dari keturunan dewa-dewi dari kayangan. Malah sering kita

jumpa dalam cerita Penglipur lara dimana wira mendapat bantuan atau kesaktian setiap

kali menghadapi musuhnya.

c. Bentuk prosa dengan selingan puisi 

Keseluruhan cerita Pemnglipur lara disampaikan dalam bentuk prosa iaitu karangan

yang tidak berangkap, tetapi jika berhadapan dengan Penglipur lara itu sendiri, ia di

dengar seperti puisi kerana pencerita akan melagukan agar sedap di dengar serta

menarik minat pendengar.

 FUNGSI-FUNGSI PENGLIPUR LARA 

a. Berfungsi sebagai ‘alat’ hiburan

 Cerita-cerita Penglipur lara memainkan peranan penting sebagai ‘alat’ hiburan bagi

masyarakat melayu tradisi, khasnya dikalangan rakyat jelata kerana isis ceritanya

mempunyai cerita yang indah-indah dan menyeronokkan dan ianya dapat memberi

suatu kepuasan yang menghiburkan. Isi cerita Penglipur larajuga dijadikan sebagai

suatau ‘perlarian’ bagi golongan rakyat jelata yang miskin dan hidup dikelingi

penderitaan kerana isis cerita Penglipur lara amat menonjolkan unsur-unsur

kemewahan yang indah. Dengan ini mereka dapat melarikan diri seketika daripada

kenyataan hidup yang sebenar.

b. Berfungsi sebagai alat pengajaran dan pendidikan moral

 Cerita-cerita Penglipur lara kaya dengan unsur-unsur moral dan etika yang dapat

dicontohi oleh masyarakat. Nilai-nilai moral dan etika yang jelas dalam cerita Penglipur

lara ialah :

Sifat hormat kepada ibu bapa dan orang tua.

 Wira dan wirawati tidak pernah menentang kehendak ayahanda bonda, walaupun

adakalanya perintah tersebut begitu sukar dan membahayakan, malah mereka akan

meminta izin terlebih dahulu daripada ayahanda bonda mereka sebelum keluar

mengembara.

Sifat tanggungjawab pemimpin (raja)

 Dalam cerita Penglipur lara ini jelas tergambar tentang raja yang mempunyai

perasaan penuh tanggungjawab terhadap keluarga dan negerinya.

Sifat-sifat patriotik dan cintaka tanah air

 Sifat ini jelas tergambar dalam episod peperangan. Raja, pembesar mahupun

rakyat jelata masing-masing tidak akan mudah menyerah kalah, berganding bahu

mempertahankan negeri mereka daripada serangan luar dan sanggup

mengorbankan nyawa mereka dengan berlawan bermati-matian hingga ke titisan

darah yang terakhir.

Hubungan harmoni dan mesra antara golongan raja dan rakyat

Kemersaan hubungan anatara golongan istana dengan rakyat jelata jelas tergambar

ketika upacara tertentu diadakan di istana, misalnya ketika malis perkahwinan dan

kenduri kendara di istana. Semua golongan rakyat datang beramai-ramai dari

berbagai lapisan masyarakat, kecil besar, tua dan muda. Ini jelas seperti yang

tergambar melalui petikan puisi di bawah;

 “Yang capik datang bertongkat,

Yang buta datang berpimpin,

Yang pekak datang bertanya,

Yang kurap mengekor angin.” 

Berbuat baik kepada ibu bapa dan kepada mereka yang tidak bernasib baik

 Sifat ini jelas nyata terdapat dalam watak Si Kembang Cina atau Bujang Selamat.

Selain itu kedua-dua watak ini melambangkan kesetiaan dan watak-watak “pekerja”

yang bekerja dengan penuh dedikasi dan memberi sepenuh komitmen terhadap

tugas-tugas yang dipertanggungjawabkan kepadanya.

Sifat berdikari dan mencari untung

 Sifat ini selalu saja terdapat dalam watak wira dan wirawati di mana mereka akan

berdikari sehingga mereka berjaya mencapai apa yang dihajati. Selain itu wira dan

wirawati sendiri juga pandai mencari untung dalam apa jua yang mereka lakukan.

 

PERANAN CERITA PENGLIPUR LARA 

Sering diperkatakan bahawa Penglipur lara adalah sebagai hiburan, pendidikan dan

menganggungkan raja. Oleh kerana tidak terdapat pendidikan secara formal dalam

masyarakat Melayu dahulu, maka cerita – cerita penglipur lara menjadi ruang untuk

mendidik anggota masyarakatnya dengan nilai-nilai moral yang baik. Perbuatan dan

sikap yang baik akan dapat ganjaran yang baik, manakala yang jahat akan tewas.

Sikap yang negatif seperti tidak bertanggungjawab akan membawa kesan yang buruk

dalam sesebuah keluarga dan masyarakat.

Watak Dan Perwatakan

Watak dan perwatakan dalam ceruta Penglipur lara ini terbahagi kepada tiga golongan

iaitu :

a. Watak Utama (Protagonis)

Watak ini dipegang oleh wira dan wirawati yang terdiri dari kalanagan anak-anak raja.

Watak utama diwarnakan dengan warna putih iaitu watak baik da mempunyai segala

kelebihan, keistemewaan dan keberanian yang tidak terdapat di kalangan kebanyakkan

orang. Peranan watak utama iaitu wira akan mengembara dengan tujuan yamg

tertentu. Disini jelas diperlihatkan wira akan menghadapi berbagai-bagai halangan,

rintangan, kesusahan dan sebagainya, tretepi semuanya akan berakhir dengan

kejayaan di atas kepintaran, kebijaksanaan dan kegagahan yang mereka miliki

b. Watak Pembantu

Biasanya watak ini terdiri dari kalangan rakyat biasa yang menjadi pembantu,

pengasuh, pengiring pada watak utama sam ada pada watak utama sama ada pada

watak wira atau watak wirawati seperti nenek kebayan, Kembang Cina dan bujang

selamat yang menjadi pembantu dalam tindak – tanduk watak utama.

c. Watak Jahat (Antagonis)

Gambaran mengenai watak jahat ini terdiri dari watak yang menjadi penghalang kepada

watak utaa dalam mencapai sesuatu tujuan dan sering menimbulkan masalah kepada

watak utama. Watak ini di anggap sebagai musuh jahat kerana sering menaruh niat

buruk , sering menimbulkan pergaduhan dan peperangan.

STRUKTUR ISI CERITA PENGLIPUR LARA

 Cerita-cerita penglipur lara tiada banyak bezanya kalau kita lihat ianya terbahagi

kepada tiga bahagian. Dimana dalam cerita ini terdapat permulaan cerita, kemudian

bahagian pengembaraan. Dan dalam bahagian pengembaraan, disini kita dapati

sesebuah cerita itu terus berkembang kekemuncaknya serta bahagian akhir sekali ialah

penamat cerita. Manakala dalam bahagian akhir ini cerita akan mula menurun dan

berakhir dalam dua ketogeri samaada menemui kebahagian atau berakhir dengan

kesedihan. Di bawah ada diterangkan bagi setiap bahagian. 

a. Bahagian awal:

 Disini akan diceritakan tentang kisah sebelum pengembaraan wira. Bahagian awal

dimulakan dengan perkenalan tentang kelahiran wira, kehidupannya sewaktu kecil

disertakan dngan latar belakang kehidupan keluarga wira. Dalam bahagian ini juga

diceritakan tentang kejadian yang luar biasa berlaku semasa wira dilahirkan seperti

kelahiran wira yang disertai dengan hujan, ribut, kilat, petir, serta suasana alam yang

luar biasa. Kadang-kadang ada wira yang lahi dengan barang-barang yang ajaib serta

kesaktian. 

b. Bahagian pengembaraan:

 Seperti yang dinyatakan mula-mula tadi di mana, disinilah bermulanya perkembang

cerita sehingga menuju ke kemuncak cerita. Dalam cerita Penglipur lara ini diterangkan

sebab-sebab wira keluar dari istana dengan tujuan-tujuan yang tertentu. dalam

pengembaraan inilah wira menghadapi pelbagai halang dan rintangan seperti terpaksa

berlapar, tiada tempat tidur, merentasi hutan belantara dengan segala cabaran yang

menguji kesabaran serta kesusahan yang terlebih dahulu dideritai. Peperangan juga

berlaku di antara watak wira dan watak jahat yang untuk menghalang wira mencapai

hajat mereka dengan cepat. Di samping itu disisipkan juga unsur-unsur percintaan dan

perkahwinan wira dengan puteri-puteri raja negeri yang disinggahi.

c. Bahagian akhir:

Setelah berhempas pulas untuk mencapai apa yang dihajati, akhirnya wira pun

mencapai kejayaan. Sebaik saja hajat dan tujuan yang diharapkan telah berjaya

diperolehi wira pun kembali semula ke istana, membawa isteri atau isteri-isterinya dan

hidup aman bahagia dengan segala kebesaran dan kemegahan memerintah kerajaan

yang besar.

SASTERA TULISAN

Kesusasteraan tulisan (tradisi tulisan) muncul apabila orang Melayu mula menerima

pengaruh luar. Pengaruh luar yang awal menyerap ke dalam kebudayaan Melayu

adalah pengaruh India. Melalui kemasukan pengaruh India, orang Melayu

diperkenalkan dengan sistem tulisan. Walau bagaimanapun, sistem tulisan ini tidak

meluas dan akhirnya pupus.

Apabila masyarakat Melayu mula menerima pengaruh Islam, mereka telah menerima

juga bersama-sama sistem tulisan. Maka berlakulah satu perubahan besar dalam

penghasilan karya kesusasteraan iaitu peralihan daripada lisan kepada tulisan. Satu

perkara yang harus difahami dengan mendalam ialah kebolehan menulis lebih berpihak

kepada golongan bangsawan yang berdekatan dengan pihak istana. Sedangkan

golongan rakyat biasa masih kekal dengan kaedah lisan. Dengan itu lahirlah karya-

karya kesusasteraan yang berpusatkan istana. Karya-karya kesusasteraan ini ditulis

menggunakan tulisan jawi dan penciptaannya lebih kepada untuk memenuhi kehendak

golongan istana. Kedatangan agama Islam ke alam Melayu membuka satu lembaran

baru dalam kamus kesusasteraan Melayu. Agama Islam muncul bersama-sama dengan

sistem tulisan yang lengkap bersumberkan al-Quran sebagai kitab suci orang Islam.

Sistem tulisan Arab-Islam ini kemudiannya disesuaikan dengan sebutan dalam bahasa

Melayu. Orang Melayu kini mempunyai sistem tulisan yang dinamakan tulisan Jawi.

Tradisi tulisan lebih condong kepada istana menjadikan istana sebagai pusat

penyebaran ilmu pada masa itu. Di istanalah lahirnya tokoh-tokoh sasterawan Melayu

tradisional yang menghasilkan karya sama ada yang asli ataupun salinan semula

kerana pada masa itu mesin cetak belum wujud.

Antara tokoh tokoh yang lahir adalah:

a. TUN SRI LANANG

Nama sebenarnya ialah Tun Muhamad bin Tun Ahmad. Dilahirkan di Johor. Beliau ialah

keturunan Bendahara Melaka dan Johor. Hidup pada akhir abad ke-17. anak kepada

Paduka Temenggung Ahmad. Oleh sebab itu, beliau mempunyai pengetahuan yang

luas dalam sejarah pertuanan Melaka dan Johor. Kebolehan itu mendorong beliau

mengarang. Beliau menjadi Bendahara Johor pada zaman pemerintahan Sultan Abdul

Jalil (1570-1579). Tun Sri Lanang pernah membantu Raja Abdullah memerintah Johor

setelah Sultan Alauddin Riayat Syah tidak berminat memerintah. Raja Abdullah telah

meminta beliau yang bergelar Bendahara Paduka Raja mengarang buku Sejarah

Melayu pada tahun 1612.

Pada tahun 1613, beliau telah dibawa ke Acheh apabila Johor dikalahkan oleh Acheh.

Beliau menemui Syeikh Nurudin al-Raniri dan mengajar bahasa Melayu kepada Syeikh

itu. Di Acheh juga beliau menyambung penulisan bukunya, ‘Buku Melayu’. Hal ini ada

tersebut dalam buku ‘Bustan al-Salatin’ karya Syeikh Nuruddin al-Raniri fasal 12 bab

11. Beliau sangat meminati kitab-kitab dan buku-buku pengetahuan. Karangan beliau

telah membolehkan kita mengetahui sejarah dan budaya bangsa kita pada hari ini.

b. HAMZAH FANSURI

Beliau sangat terkenal sebagai seorang pujangga Melayu-Islam dalam zaman

kegemilangan Acheh. Beliau dilahirkan di Barus, Sumatera Utara. Beliau terkenal

sebagai seorang penyair dan ahli suluk. Beliau pernah mengunjungi negeri Pahang,

Bentan, Jawa, Siam, Mekah dan Madinah. Beliau tidak jemu-jemu mempelajari segala

ilmu. Beliau juga mengembangkan ajaran-ajaran agama dengan dibantu oleh

Syamsuddin al-Sumatera-i. Namun begitu, ajaran-ajaran suluknya ditentang hebat oleh

Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf dari Singkel.

Segala pendapat, ajaran, dan karangan Hamzah dikatakan membahayakan pengikut-

pengikut agama Islam. Akibatnya,Sultan Iskandar Thani memerintahkan kitab-kitab

karangan Hamzah dan Syamsuddin dibakar pada tahun1637. Hamzah Fansuri juga

terkenal sebagai seorang penyair yang menghasilkan karya yang mengandungi kias

ibarat, panduan hidup serta teladan kepada manusia.

Hal ini boleh dilihat dalam ‘Syair Perahu’. Beliau mengibaratkan kehidupan manusia

umpama sebuah perahu. Antara syair-syair beliau yang lain ialah ‘Syair Burung

Pungguk, Syair Dagang, Syair Sidang Fakir dan Syair Burung Pingai’. Manakala

karangan beliau yang lain ialah dua buah kitab iaitu’ Sarab al-Asyikin dan Asrar al-

Ariffin fi-Bayan Ilmu al-Suluk waI-Tauhid’. Hamzah terkenal dalam Kesusateraan

Melayu Tradisional sebagai orang yang memperkenalkan bentuk syair yang kita kenali

sekarang ini. Selain itu, beliau juga menjadi penyumbang utama dalam Sastera Kitab.

c. BUKHARI AL- JAUHARI

Beliau seorang pujangga Melayu. Hidup dalam kurun ke-17. Beliau berasal dari Johor,

tetapi menetap di Acheh pada zaman pemerintahan Sultan Iskandar Muda Mahkota

Alam. Pada tahun 1603, beliau mengarang ‘Taj al-Salatin’ yang dikatakan berdasarkan

kepada beberapa buah kitab daripada bahasa Arab dan Parsi. Kitab ini mengandungi

falsafah kemanusiaan, khusus sebagai panduan kepada raja. Namun begitu, ‘Taj al-

Salatin’ sangat terkenal di Alam Melayu, dipelajari oleh bangsawan di Solo dan Jogja

serta diterjemahkan ke dalam bahasa Jawa dan Makasar. Kitab ini sangat tinggi

nilainya kerana pengaruhnya yang sangat begitu luas.

Sebagai seorang pengarang, tidak syak lagi bahawa beliau ialah penyumbang kepada

genre ketatanegaraan yang membolehkan kita mengetahui peraturan-peraturan yang

dipakai pada zaman dahulu untuk memerintah dan tugas serta tanggungjawab semua

pihak yang mendiami sesebuah negeri.

d. NURUDDIN AL-RANIRI

Nama sebenarnya ialah Syeikh Nuruddin bin Ali al-Raniri. Beliau berasal daripada

Render, berhampiran bandar Sirat dalam daerah Gujerat, India. Beliau pernah

mempelajari bahasa Melayu daripada seorang Jawa ketika berada di Mekah dan

mendalaminya daripada ajaran Tun Sri Lanang. Beliau seorang pengarang yang

banyak menghasilkan karya-karya dan memetik serta menterjemah karangan-karangan

daripada bahasa Arab dan Parsi. Beliau sangat disayangi Sultan Acheh. Atas perintah

Sultan Iskandar Thani, beliau mengarang ‘Bustan al-Salatin’ (Taman Raja-raja) pada

tahun 1638. Sebelum itu, beliau telah mengarang kitab al-Mustaqin (1628). Beliau juga

telah menterjemahkan ‘Kitab Syarah al-Akaid al-Nasafiya’ ke dalam bahasa Melayu

daripada bahasa Arab dengan namanya ‘Durrat al-Faraid Bisyarah al-Akaid’.

Beliau menentang hebat ilmu suluk yang dikembangkan oleh Hamzah Fansuri dan

Syamsuddin al-Sumatera-i. Untuk itu, beliau mengarang kitab ‘Tabyan fi Makrifat al-

Adyan’ (1664) yang mengandungi tentangan terhadap ajaran suluk itu. Ada beberapa

buah lagi kitab yang dikarangnya iaitu ‘Asrar al-Insan fi Makrifat al-Roh wal-Rahman’

(1640), ‘Kitab Akhbar al-Akhirat’(1642) dan ‘Jawahir al-Ulum fi Kasyf al-Maklum’ (1642).

Sebagai seorang ulamak yang disayangi sultan dan keluarganya, beliau mempunyai

pengaruh yang sangat besar di kalangan pemerintah sehingga penentangannya

terhadap Hamzah Fansuri dan Syamsuddin disokong sultan dan para pembesar

lainnya. Beliau merupakan penyumbang utama dalam bidang keagamaan dan juga

kitab ketatanegaraan. Sumbangan beliau memberikan pengetahuan, petunjuk dan

panduan kepada rakyat serta pemerintah.

e. SYEIKH DAUD AL-FATANI

Nama sebenar beliau Syeikh Daud ibn Abdullah. Lahir di Krisik, Patani, Selatan Thai

pada awal abad ke-18. Beliau pernah belajar selama 30 tahun di Mekah dan 5 tahun di

Madinah. Beliau terkenal sebagai ulamak yang banyak mengarang buku-buku agama di

samping berdakwah menerusi buku-buku karangannya di seluruh Alam Melayu.

Di samping itu,beliau mempunyai pengikut dan anak muridnya di seluruh Alam Melayu

termasuk raja-raja dan pembesar seperti Sultan Safuddin, Raja Sambas. Antara

karangan-karangan beliau yang terkenal ialah ‘Kifyatul Muhtaj’ (Hikayat Mikraj al-Nabi),

‘Al-Dhur al-Thamin’ (membicarakan tentang pengikut Islam), ‘Ghayatul takrib’

(membicarakan hukum faraid), ‘Minhaj al-Abidin’ dan ‘Furu al-Masa’il waUsul al-Masa’il.

Berpandukan hasil-hasil karya beliau, kita dapat menggolongkan Syeikh Daud sebagai

ulamak dan pengarang sastera kitab yang gigih dan berpengaruh di Alam Melayu.

f. RAJA ALI HAJI

Beliau dilahirkan di Pulau Penyengat, Riau. Berketurunan pembesar Bugis. Datuknya

Raja Haji, seorang pahlawan yang menjadi Yamtuan Muda Johor pada tahun 1777.

Manakala ayahnya Raja Ahmad ialah pembesar Riau yang pernah dihantar berunding

dengan Belanda di Jawa. Beliau pernah mengikut ayahnya menunaikan haji ke Mekah

dan menuntut ilmu ke sana. Sekembalinya ke Riau, beliau bertugas sebagai penasihat

dan guru kepada Raja Ali, Yamtuan Muda Johor ketika itu. Beliau terkenal sebagai ahli

bahasa dan menulis buku tatabahasa Melayu iaitu ‘Bustan al-Katibin’ (Taman

Pujangga) pada tahun 1857. Usaha beliau mendapat sanjungan kerana

penyusunannya membantu menambah buku tatabahasa Melayu. Beliau juga

mengarang sebuah kamus yang bernama ‘Kitab Pengetahuan Bahasa’ tetapi karyanya

yang paling terkenal ialah ‘Tuhfat al-Nafis’ yang dikarangnya pada tahun 1865 di Pulau

Penyengat, Riau yang menjadi pusat pemerintahan Empayar Johor-Riau.

Karya yang berbentuk Sastera Sejarah ini amat berbeza dengan karya yang sama

denganya. Sungguhpun masih terdapat mitos dan lagenda di dalamnya, tetapi tarikh-

tarikh telah diberikan kepada peristiwa-peristiwa yang berlaku, tidak seperti dalam

‘Sejarah Melayu’ dan ‘ Hikayat Raja-raja Pasai’.

Karya-karya beliau yang lain ialah ‘Syair Abdul Muluk, Syair Suluh Pegawai, Syair Siti

Sianah, Gurindam Dua Belas dan Syair Sinar Gemala Mastika Alam’. Oleh itu, kita

boleh menganggap beliau sebagai seorang pengarang yang prolifik pada zamannya.

Beliau bukan sahaja menyumbang kepada bidang kesusasteraan tetapi juga sejarah

dan bahasa.

g. SYED MUHAMMAD BIN ZAINAL ABIDIN

Beliau terkenal dengan gelaran Tuk Ku Tuan Besar di Terengganu. Dilahirkn pada

tahun 1795. Mendapat pendidikan langsung daripada bapanya dan seorang guru

agama bernama Syeikh Abdul Kasir bin Abdul Rahim juga seorang ulamak dan mufti

zaman pemerintahan Sultan Baginda Omar di Bulat Bayas. Beliau juga pernah berguru

dengan Syeikh Wan Abdullah bin Muhammad Amin juga ulamak terkenal dan guru

kepada Sultan zainal Abidin III. Seterusnya beliau pergi ke Mekah mempelajari ilmu

fiqh, usuluddin, tasawuf di samping ilmu bahasa dan ilmu sastera (ilmu balaghah, arud

dan qafiah). Hasilnya beliau sangat berminat dengan sastera.

Antara karya-karya beliau dalam bentuk puisi nazam ialah ‘Kanz al-Ula, Sirat al-

Nabawiyah, Jawahir al-Saniyyah, Al-Durrat al-Fakhirat dan Tahliyat al-Wildan. Beliau

juga menghasilkan beberapa karya tentang akidah dan fiqh. Beliau merupakan ahli

agama dan sastera yang terkenal di Pantai Timur Semenanjung Malaysia suatu ketika

dulu.

h. SYEIKH AHMAD BIN MUHAMMAD ZAIN AL-FATANI

Nama sebenar beliau ialah Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain bin Mustafa. Lahir di

Patani dalam tahun 1856. Mendapat pendidikan agama di tempat kelahirannya di

Mekah dan di Mesir. Beliau bukan sahaja mempelajari ilmu usuluddin, fiqh, tauhid,

hadis, tafsir, nahu dan saraf malahan sangat cenderung kepada mata pelajaran sains

dan sastera.

Di samping itu, beliau meminati ilmu perubatan. Beliau telah menghasilkan beberapa

buah karya dalam beberapa bidang ilmu. Hasil tulisannya terdapat 10 buah buku dalam

bahasa Melayu dan 13 buah buku dalam bahasa Arab. Karangan-karangannya meliputi

bidang-bidang usuluddin, fiqh, tasawuf, sejarah, sains, bahasa, sastera dan perubatan.

Peluang bertugas di pencetakkan semasa di Mekah dan di Mesir membolehkannya

mengarang kitab dan menerbitkannya. Antara karangan beliau yang terkemuka ialah

‘Kitab Hadiqat al-Azhar wa al-Rayahin’ yang memuatkan segala bidang ilmu. Oleh itu,

beliau dapat dianggap sebagai tokoh pengarang yang serba boleh dalam

Kesusasteraan Melayu Tradisional.

KREATIF

Pada dasarnya karya kesusasteraan kreatif itu bermaksud karya-karya prosa dan puisi

naratif dan bukan naratif. Oleh itu novel, cerpen, sajak, drama, prosa tradisional dan

puisi tradisional merupakan kesusasteraan kreatif.

a. Prosa Melayu Tradisional

Prosa boleh ditakrifkan sebagai satu bentuk karangan yang panjang. Prosa tidak

terbatas kepada cerita (naratif) sahaja tetapi termasuk juga karya-karya yang bukan

cerita (bukan naratif/non-naratif). Oleh itu, karya-karya kesusasteraan Melayu yang

panjang sama ada lisan atau tulisan dikelompokkan sebagai prosa. Syarat utama ia

boleh dikatakan sebagai kesusasteraan Melayu ialah penggunaan bahasa Melayu

sebagai alat penyampaian dalam karya-karya tersebut merangkumi seluruh nusantara.

Prosa Melayu tradisional berbentuk lisan dikenali juga sebagai sastera rakyat. Prosa

tradisional dalam kesusasteraan Melayu boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu :

1. Naratif

2. Bukan naratif

Prosa tradisional berbentuk naratif itu boleh dibahagikan pula kepada dua pecahan lagi

iaitu naratif lisan dan naratif tulisan. Naratif lisan pula boleh dipecahkan lagi kepada tiga

genre yang utama iaitu:

1. Mitos

2. Legenda

3. Cerita rakyat

* Cerita rakyat terangkum di dalamnya beberapa jenis cerita lagi seperti cerita binatang,

cerita jenaka, cerita Lipur Lara dan cerita teladan.

Sementara itu naratif tulisan terbahagi kepada lima genre iaitu:

1. Sastera sejarah

2. Sastera hikayat

3. Sastera sastera panji

4. Sastera kepahlawanan / epik

5. Sastera agama

Prosa tradisional bukan naratif terdiri daripada empat genre iaitu :

1. Sastera undang-undang

2. Sastera kitab

3. Sastera ketatanegaraan

4. Kepustakaan ilmu tradisional

b. Puisi Melayu Tradisional

Puisi merupakan kata pinjaman dari bahasa Indonesia yang digunakan secara meluas

di Malaysia. Puisi adalah satu bentuk karangan berangkap yang terikat dengan

peraturan sesuatu jenis puisi itu. Bahasa puisi adalah terhad dan padat tetapi makna

yang cuba disampaikan adalah mendalam. Puisi mengungkapkan sesuatu yang abstrak

kepada yang nyata.

Puisi Melayu tradisional juga boleh dibahagikan kepada dua pecahan iaitu:

1. Naratif

2. Bukan naratif

Puisi Melayu tradisional yang berbentuk naratif terdiri daripada genre Syair sahaja.

Manakala yang bukan naratif ialah :

1. Pantun

2. Gurindam

3. Endoi

4. Rejang

5. Dikir/Zikir

6. Rubai

7. Nazam

8. Masnawi

9. Ghazal

10. Berzanji

11. Qit'ah

12. Seloka

13. Teromba

14. Talibun

15. Peribahasa berangkap

16. Mantera

BUKAN KREATIF

Karya kesusasteraan bukan kreatif adalah karya-karya seperti esei, rencana dan

sebagainya

ESTETIK

Estetik merujuk kepada keindahan hasil-hasil kesusasteraan yang dicipta oleh

seseorang penulis.

KESIMPULAN

Semua hasil karya ini sama ada lisan atau bertulis merupakan satu dokumen penting

yang merakamkan segala perihal kehidupan masyarakat Melayu tradisional. Ia adalah

himpunan daya kreativiti masyarakat Melayu tradisional yang menyerlahkan daya fikir,

akal budi, sentuhan jiwa, cita rasa, jati diri dan kebijaksanaan masyarakat Melayu

(Mutiara Sastera Melayu Tradisional 2003:xiv).

Sebagai kesimpulannya, sebagaimana yang dinyatakan oleh Harun Mat Piah

kesusasteraan Melayu tradisional merujuk kepada karya yang mempunyai ciri-ciri

seperti :

1. Bersifat kolektif dan dianggap sebagai milik bersama masyarakat

2. Hasil karya bersifat feudal

3. Karya yang terbatas pencipta dan khalayak

4. Dihasilkan sebelum 1800.

5. Bersifat fungsional

6. Pelbagai genre

7. Perkembangan kesusasteraan Melayu tradisional tidak dibatasi oleh zaman, tarikh

dan waktu.

8. Gaya bahasa berbeza daripada gaya bahasa kini

9. Hasil karya mempunyai nilai tersendiri kepada masyarakat yang mewarisinya.

10. Bentuk dan cirinya menjadi tradisi yang mantap

11. Persoalan yang dibawa oleh karya tersebut mempunyai struktur formal yang terikat.

12. Hasil karya yang bersifat statis kerana tidak memperlihatkan keragaman tema

dalam sesuatu genre

Rujukan

http://mimbarkata.blogspot.com/2012/09/kesusasteraan-melayu-tradisional.html

http://www.mykedah2.com/10heritage/106_5_p3.htm

http://smsotutong.tripod.com/sastera_melayu/id3.html

http://sasterasmso.tripod.com/id1.html