hbqe2203 tugasan alqiraat jinang hussin id 650605125530001

Kursus : al-qiraat (hbqe2203)

FAKULTI PENDIDIKAN DAN BAHASA

HBQE2203 : AL-QIRAAT

NAMA : JINANG BINTI SETAN

NO. MATRIKULASI : 650605125530001

NO. KAD PENGENALAN : 650605125530

NO. TELEFON : 0138784316

E-MAIL : [email protected]

TUTOR : NORZAM BIN MOHD SENIN

E-MAIL : [email protected]

SEMESTER : SEPTEMBER 2013

PUSAT PEMBELAJARAN : SABAH LEARNING CENTER

ISI KANDUNGAN

FAKULTI PENDIDIKAN DAN BAHASA | 0

mailto:[email protected]


ISI KANDUNGAN

Bab Muka Surat

Pendahuluan 4

1. PENGENALAN 5

1.1 Definisi Ilmu Qiraat 6

1.2 Konsep ilmu Qiraat 6

1.3 Konsep Qari′ dan Muqri′ 7

1.4 Konsep Tujuh Huruf 8

1.5 Hikmah Al-Qur′An Diturunkan Tujuh Huruf 8

1.6 Al-Qiraat al-Sab′ah 9

1.7 Sanad 9

1.8 Perkara-perkara Penting Berkait Dengan Ilmu Qiraat 10

1.8.1 Memenuhi Rukun Bacaan al-Quran Untuk Mencapai Qiraat 10

Yang Benar

1.8.2 Kaedah Berinteraksi Dengan al-Qiraat 10

1.8.3 Keutamaan Ilmu Qiraat Terhadap Pengajian al-Quran 10



2. Pengenalan Ilmu Rasm ‘Uthmani 11

2.1 Definisi Ilmu Rasm ‘Uthmani 11

2.2 Kelebihan-kelebihan Rasm Uthmani 12

2.3 Kaedah Rasm Uthmani Dalam Penulisan Al-Quran 12

3. Hubungan Ilmu Qiraat Dengan Rasm ‘Uthmani. 12

3.1 Rasm Uthmani Sebagai Syarat Penerimaan Qiraat 13

Yang Mutawatirah Atau Sahihah

3.2 Rasm ‘Uthmani Merupakan Salah Satu Perkara 15

Dalam Pengkaedahan Rukun Al-Qiraat Yang Tiga

3.3 Rasm ‘Uthmani Merupakan Asas Kepada Penolakan 16

Bacaan Qiraat Shazzah

3.4 Rasm’Uthmani Merupakan Hujah Dalam Memastikan 17

Kebenaran Dan Keaslian Al-Quran

3.5 Rasm ‘Uthmani Merupakan Faktor Kesinambungan 17

Budaya At-Talaqqi Yang Mana Satu-Satunya

Cara Al-Quran Dengan Kepelbagaian Qiraatnya

3.6 Rasm ‘Uthmani Merupakan Sebahagian Daripada 18

‘Ulum Al-Qiraat Yang Bersifat Riwayah Dan Dirayah.



4. Kesan Kepada Ilmu Qiraat Sekiranya Penulisan 19

Al-Quran Tidak Menepati Kaedah Penulisan Rasm Uthmani

PENUTUP 21

BIBILIOGRAFI 22

Pendahuluan



Segala puji bagi Allah (s.w.t) Tuhan yang mencipta alam semesta. Selawat dan

salam ke atas junjungan besar Nabi Muhammad (s.a.w), keluarga dan para sahabat

baginda. Saya ingin memanjatkan rasa syukur kepada Allah (s.w.t) di atas hidayah dan

pertolongan-Nya, tugasan bagi kursus Al-Qiraat (HBQE2203) ini dapat disiapkan

sepenuhnya.

Tugasan ini mengkehendaki pelajar menghuraikan hubungan penting antara

Ilmu Qiraat dengan Rasm Uthmani dengan terperinci dan seterusnya

membincangkan dengan mendalam berkenaan kesan kepada ilmu Qiraat sekiranya

penulisan al-Quran tidak menepati kaedah penulisan Rasm Uthmani.

Saya juga ingin mengambil kesempatan untuk merakamkan ucapan ribuan terima

kasih kepada semua pihak yang terlibat sepanjang menjayakan tugasan ini. Terutamanya

kepada En. Norzam Bin Mohd Senin selaku pensyarah dan penyelia tugasan ini di atas

tunjuk ajar beliau sepanjang meyiapkan tugasan ini. Ucapan ribuan terima kasih juga

kepada rakan-rakan seperjuangan yang telah meluangkan masa untuk menjalankan sesi

kolaborasi bersama. Kerjasama dan keperihatinan semua pihak amat saya hargai.

Sesungguhnya, tugasan ini memberi banyak ilmu bermanfaat kepada diri saya dan

diharapkan akan menjadi salah satu sumber rujukan pelajar lain. Sekali lagi saya

memanjatkan rasa kesyukuran ke hadrat Ilahi kerana tugasan ini dapat memantapkan lagi

pengetahuan sedia ada tentang ilmu al-Qiraat yang sememangnya menjadi Sunnah

Muttaba’ah sejak turunnya wahyu pertama hingga ke hari ini. Semoga Allah (s.w.t)

memberkati usaha murni ini dalam memartabatkan ilmu al-Qur’an al-Karim yang menjadi

panduan hidup selamanya.

Disediakan oleh : 15 November 2013

JINANG SETAN @ HUSSIN

(Fakulti Pendidikan & Bahasa)

1. PENGENALAN



Al-Quran ialah KalamAllah (s.w.t) yang bermukjizat, diturunkan kepada Nabi

Muhammad (s.a.w), ditulis dalam beberapa mashaf, dipetik daripada riwayat yang

mutawatir dan membacanya adalah satu ibadah. Ilmu Qiraat merupakan salah satu

cabang ilmu yang berkait rapat dengan al-Quran. Sumber ilmu Qiraat adalah nukilan dari

ulama Qiraat daripada hadis yang sahih dan sanadnya mutawatir kepada Nabi

Muhammad (s.a.w).

Pengasas ilmu Qiraat ialah para imam Qurra′. Ada pendapat mengatakan

bahawa Abu U′mar Hafs Ibn Umar al-Duri telah mengasaskannya dan dipercayai bahawa

Abu Ubayd al-Qasim Ibn Salam merupakan org pertama yang membukukan ilmu Qiraat.

Bidang perbahasan ilmu Qiraat antaranya ialah kalimah-kalimah al-Qur′an dari sudut

kaedah sebutan dan cara penyempurnaanya. Ilmu Qiraat berperanan dalam memelihara

dari kesalahan dalam menyebut kalimah al-Quran dan menjaganya dari sebarang

penyelewengan.. Sesungguhnya, ilmu Qiraat adalah semulia-mulia ilmu kerana ia

mempunyai hubungan rapat dengan kitab suci al-Quran dan huku mempelajarinya adalah

Fardhu Kifayah. Cara pembacaan mengikut ilmu Qiraat ialah mengetahui asal bagi setiap

Qiraat, berpegang kepada bacaan yang bersumberkan sanad yang mutawatir dari

Rasulullah (s.a.w) dan mengetahui perbezaan (ikhtilaf) Qiraat, hala tujunya dan

berpegang kepada hikmah di sebalik perbezaan tersebut.

Ilmu Qiraat juga mempunyai hubungan dengan Rasm ‘Uthmani. Hubungan di

antara Al-Qiraat dengan Rasm ‘Uthmani dapat dikategorikan kepada enam perkara iaitu

Rasm Uthmani sebagai syarat penerimaan Qiraat yang Mutawatirah atau Sahihah; Rasm

‘Uthmani merupakan salah satu perkara dalam pengkaedahan Rukun Al-Qiraat yang tiga;

Rasm ‘Uthmani merupakan asas kepada penolakan bacaan Qiraat Shazzah; Rasm’Uthmani

merupakan hujah dalam memastikan kebenaran dan keaslian Al-Quran; Rasm ‘Uthmani

merupakan faktor kesinambungan budaya At-Talaqqi yang mana satu-satunya cara Al-

Quran dengan kepelbagaian Qiraatnya disampaikan; dan akhir sekali Rasm ‘Uthmani

merupakan sebahagian daripada ‘Ulum Al-Qiraat yang bersifat Riwayah dan Dirayah.



Sekiranya penulisan al-Quran tidak menepati kaedah penulisan Rasm

Uthmani sudah tentu hal ini akan meninggalkan kesan kepada ilmu Qiraat dari sudut

tidak memenuhi syarat penerimaan Qiraat yang Mutawatirah atau Sahihah; tidak menepati

pengkaedahan Rukun Al-Qiraat yang tiga; menjurus kepada penolakan bacaan kerana

menjadi Qiraat Shazzah; melumpuhkan kesinambungan budaya At-Talaqqi yang mana

satu-satunya cara Al-Quran dengan kepelbagaian Qiraatnya disampaikan; terhalang

daripada menjadi sebahagian daripada ‘Ulum Al-Qiraat yang bersifat Riwayah dan

Dirayah.

1.1 Definisi Ilmu Qiraat

Ilmu Qiraat menurut Imam Ibn al-Jazari bermaksud ilmu yang menjelaskan

kaedah menyebut kalimah-kalimah di dalam al-Qur’an di samping menjelaskan

perbandingan bacaan antara imam-imam Qiraat. Perkataan ‘Qiraat’ adalah kata jama’

yang berasal dari kalimah ‘qira′ah’ yang bererti ‘bentuk kalimah al-Qur′an yang dibaca’.

Selain itu, ilmu Qiraat boleh diertikan sebagai ilmu yang mengenal pasti kaedah sebutan

bagi setiap kalimah al-Qur′an dan cara menyempurnakannya sama ada disepakati atau

sebaliknya bersandarkan bentuk penyampaiannya.

1.2 Konsep ilmu Qiraat

Konsep ilmu Qiraat menurut Shaykh Abdul Fatah al-Qadi dalam kitabnya al-

Budur al-Zahirah Fi al-Qira‘at al-‘Asr al-Mutawatirah Min Tariq al-Shatibiyyah wa al-

Durrah adalah terdiri daripada sepuluh prinsip (Mabadi′) iaitu :

i. Dari segi bahasa, Qiraat (kata jama’) berasal daripada kalimah Qiraah

(bentuk/wajah kalimah al-Quran yang dibaca).

ii. Definisi ilmu Qiraat ialah ilmu yang mengenal pasti kaedah sebutan bagi setiap

kalimah al-Quran dan cara menyempurnakannya sama ada sanadnya disepakati

atau sebaliknya bersandarkan bentuk penyampaiannya.

iii.Sumber Ilmu Qiraat ialah nukilan dari ulama Qiraat daripada hadis yang sahih

dan sanadnya mutawatir kepada Rasulullah (s.a.w).

iv.Pengasas ilmu Qiraat ialah Imam-imam Qurra’, ada pendapat mengatakan

bahawa Abu Umar Hafs Ibn Umar al-Duri dan orang pertama yang

membukukan ilmu Qiraat ialah Abu Ubayd al-Qasim Ibn Salam.



v. Bidang perbahasan ilmu Qiraat ialah al-Qur′an dari sudut kaedah sebutan dan

cara penyempurnaannya.

vi.Permasalahan dalam ilmu Qiraat ialah kaedah umum bagi setiap Imam seperti

kalimah yang mempunyai huruf ‘Ya’ yang dibaca dengan Imalah oleh Imam

Hamzah dan Imam al-Kisa′i. Manakala Imam Warsh membaca dengan Taqlil.

vii. Hasil pembelajaran ilmu Qiraat ialah memelihara dari kesalahan dalam

menyebut kalimah al-Quran dan menjaganya dari sebarang penyelewengan.

viii. Keistimewaan ilmu Qiraat ialah semulia-mulia ilmu kerana mempunyai

hubungan erat dengan kitab al-Qur′an.

ix.Kedudukan ilmu Qiraat ialah berbeza dari bidang ilmu al-Quran yang lain.

x. Hukum mempelajari ilmu Qiraat ialah Fardhu Kifayah

1.3 Konsep Qari′ dan Muqri′

Terdapat dua istilah al-Qiraat yang utama iaitu Qari dan Muqri′. Definisi Qari′

dari sudut bahasa adalah kata nama ( فاعل dalam bahasa Arab yang bermaksud (اسم

‘orang yang membaca’ dan ia berasal dari kata – قرأ dan dari sudut Istilah ialah يقرأ

mereka yang menghafaz seluruh al-Qur′an. Kategori atau tahap Qari′ ada tiga dimulai

dengan Qari′ Permulaan (Mubtadi′) iaitu mereka yang mengetahui satu hingga tiga

riwayat Qiraat. Diikuti dengan Qari′ Pertengahan (Mutawassit) iaitu mereka yang

mengetahui empat hingga lima riwayat Qiraat. Seterusnya Qari′ Penghujung (Muntahi)

iaitu mereka yang mengetahui banyak riwayat Qiraat dan masyhur.

Definisi Muqri′ dari sudut bahasa adalah kata nama ( فاعل dalam Bahasa (اسم

Arab yang berasal dari – أقرأ manakala dari sudut istilah ialah mereka yang ‘alim , يقرأ

dalam Qiraat, meriwyatkannya secara musyafahah (talaqqi) dan diberi ijazah mengajar.

Ciri-ciri Muqri′ ialah ‘alim dalam ilmu Qiraat, bertalaqqi dengan guru yang bersanad dam

‘alim dalam ilmu-ilmu al-Qur′an yang lain. Sebagai contoh nama Abu Tahir Ismail Ibn

Khalaf penulis buku al-‘Inwan Fi al-Qira’at al-Sab’ di mana dalam kitab tersebut nama

beliau ditulis sebagai Abu Tahir Iamail Ibn Khalaf al-Muqri′.

1.4 Konsep Tujuh Huruf



Menurut al-Imam Ibn Jarir al-Tabari dan Sufyan Ibn ‘Uyaynah, al-Qur′an

diturunkan dengan menggunakan tujuh bahasa dan Rasulullah (s.a.w) diperintahkan

membacanya mengikut bahasa-bahasa tersebut.

Selain itu, al-Imam al-Bayhaqi dan al-Imam Mahmud al-Alusi berpendapat

bahawa al-Qur′an tidak terkeluar daripada tujuh bahasa yang paling fasih dalam bahasa

Arab di kalangan bangsa Arab. Walaubagaimanapun ini tidak bererti setiap kalimah

dalam al-Qur′an menggunakan tujuh bahasa tersebut. Sebaliknya ketujuh-tujuh bahasa

tersebut tersebar di berbagai tempat dalam al-Qur′an.

Seterusnya al-Imam al-Razi, al-Baqillani, Ibn Jazari dan Ibn Qutaybah

berpendapat bahawa walau sebanyak mana sekalipun perbezaan yang terdapat pada

sesuatu kalimah dalam al-Qur′an, ia tetap tidak terkeluar daripada tujuh bentuk.

1.5 Hikmah Al-Qur′An Diturunkan Tujuh Huruf

Antara hikmah al-Qur′an diturunkan tujuh huruf ialah menjamin keaslian al-Qur

′an sebagaimana Allah (s.w.t) memberi jaminan akan kesucian dan keaslian al-Qur′an

sejak mula diturunkan hingga selamanya. Jika wujud perbezaan yang terdapat dalam

kitab suci al-Qur′an ia sama sekali tidak akan terkeluar daripada skop tujuh huruf

tersebut.

Seterusnya memudahkan umat Islam membaca dan memahami al-qur′an

terutamanya bangsa arab yang terdiri dari pelbagai kabilah, loghat pertuturan yang

berbeza dan cara menyampai lafaz yang berbeza. Biarpun wujud perbezaan tersebut,

namun adalah diwajibkan untuk umat Islam membaca al-Qur′an tanpa terkeluar daripada

skop tujuh huruf tersebut.

Hikmat seterusnya ialah merangkan hukum sesuatu yang terkandung dalam ayat-

ayat al-Qur′an dan dengan perbezaan Qiraat juga dapat menghindari maksud yang tidak

dikehendaki. Contohnya terdapat Qiraat yang membaca dengan الله ذكر إلى مضوا فا

Yang mana Qiraat pertama membayangkan wajib segera berjalan untuk menunaikan

sembahyang Jumaat, namun Qiraat kedua tidak bermaksud begitu kerana lafaz مضوا فا

Tidak menunjukkan bersegera.

1.6 Al-Qiraat al-Sab′ah



Al-Qiraat al-Sab′ah bermaksud tujuh bacaan al-Qur′an yang diriwayatkan oleh

tujuh imam yang mahir dalam ilmu bacaan al-Qur′an dan meriwayatkannya dari guru-guru

mereka hinggalah sampai kepada Rasulullah (s.a.w). Sanad dalam Qiraat tujuh adalah

mutawatiroh dan semuanya sah digunakan dalam bacaan al-Qur′an dan sebagai bacaan

solat. Imam-imam tersebut digelar sebagai al-Qurra′ al-Sab′ah iaitu Imam Nafi , Imam Ibn

Kathir, Imam Abu a’mru, Imam Ibn Amir, Imam ‘Asim, Imam Hamzah dan Imam al-Kisa

′i.

Setiap imam Qiraat memiliki dua perawi. Perawi-perawi tersebut mempunyai

bacaan yang berbeza antara satu sama lain. Ini menunjukkan bahawa wajah bacaan al-Qur

′an namun hanya yang mutawatirah sahaja terdapat dalam Qiraat Tujuh. Demikianlah

semua pemilihan Qiraat tujuh dan dua perawi setiap imam adalah melalui ketelitian dan

ketekunan yang dibuat ole Ibn Mujahid . Beliau telah kembali ke rahmatullah pada Tahun

324 Hijrah.

Toriq ialah orang yang hidup selepas perawi, mengkaji dan menulis buku yang

berkaitan imam tujuh bersama perawi-perawinya. Toriq yang selalu diamalkan adalah

Toriq Syatibiy dan Toriq Jazari.

1.7 Sanad

Abdullah Ibn Mubarak berpendapat bahawa sanad ialah al-Isnad (sanad-sanad) itu

adalah sebahagian daripada agama , kalau ia tiada , nescaya sesiapa sahaja akan berkata

apa sahaja yang dia suka. Manakala Ibnu Sirin berpendapat bahawa sanad merupakan

sebahagian daripada agama (amanah), maka perhatikanlah daripada siapa kamu

mengambilnya (mempelajarinya).

Sanad juga bermaksud salasilah peribadi-peribadi yang disebut (al-Rijal) jika

disandarkan kepada perbahasan ilmu Hadis dan (al-Qurra’) jika disandarkan kepada

perbincangan ilmu al-Qiraat.

1.8 Perkara-perkara Penting Berkait Dengan Ilmu Qiraat



Antara perkara-perkara penting yang berkait rapat dengan ilmu Qiraat adalah

terdapat rukun bacaan Al-quran yang mesti dipenuhi untuk mencapai Qiraat yang

benar; Kaedah berinteraksi dengan Al-Qiraat; dan juga keutamaan terhadap

pengajian Al-Quran. Hal ini diterangkan seperti berikut :

1.8.1 Memenuhi Rukun Bacaan al-Quran Untuk Mencapai Qiraat Yang Benar

Setiap bacaan al-Qur′an hendaklah mencukupi tiga rukun untuk mencapai Qiraat

yang betul dan benar malah dihukumkan wajib menerimanya. Rukun tersebut ialah

berkesinambungan sanad yang sahih menepati bahasa Arab dan menepati salah satu

Mushaf Othmani.

1.8.2 Kaedah Berinteraksi Dengan al-Qiraat

Dr. Yusof al-Qaradawi mencadangkan kaedah efektif dalam berinteraksi dengan al-

Qur′an dan dengan ilmu al-Qiraat antaranya pertama, mengetahui taraf bacaan iaitu

membezakan antara mutawatir atau sebaliknya. Kedua, kewajiban beriman iaitu wajib

beriman dengan bacaan mutawatirah bahawa ia adalah wahyu Allah dan haram

menolaknya. Ketiga larangan membuat perbandingan antara satu sama lain kerana

semuanya tathbit datangnya dari Rasulullah (s.a.w). Keempat, keharusan mentaujihkan

sesuatu bacaan iaitu dengan menerangkan kaedah bacaan al-Qiraat dari segi bahasa dan i

′rab. Manakala yang kelima ialah keharusan mencampurkan bacaan iaitu mencampurkan

lebih dari satu bacaan dalam satu nas ketika membacanyanya dengan niat belajar.

1.8.3 Keutamaan Ilmu Qiraat Terhadap Pengajian al-Quran

Ilmu Qiraat merupakan satu bidang ilmu yang berkait rapat dengan al-Qur′an. Ini

adalah disebabkan ilmu Qiraat memfokuskan perbahasan tentang kaedah pembacaan al-

Quran daripada pelbagai riwayat yang mutawatir di mana sanadnya sampai kepada

Rasulullah (s.a.w). Hubungan antara keduanya saling melengkapi iaitu al-Qur′an itu

adalah al-Qiraat dan umat Islam adalah dituntut untuk mempelajari kedua-duanya.

Membaca al-Quran dengan Qiraat yang tidak mutawatir adalah dilarang serta berdosa di

sisi syara’. Tujuan membaca al-Qur′an dengan Qiraat yang mutawatir ialah memelihara



kemurnian dan kesucianKalam Allah (s.w.t) dari sebarang penyelewengan sama ada dari

segi bacaan atau dari segi maknanya.

2. Pengenalan Ilmu Rasm ‘Uthmani

Perbezaan bacaan yang ada hingga sekarang ini tidak bertentangan dengan bacaan

yang terdapat di dalam mashaf yang ditulis di zaman khalifah Uthman Bin Affan r.a kerana

bacaan itu telah diterima daripada baginda Rasulullah s.a.w. secara mutawatir. Maksud

mutawatir di sini ialah riwayat dari kumpulan yang ramai, dijamin tidak berdusta daripada

Rasulullah s.a.w kemudian daripada kumpulan ini diriwayatkan pula oleh kumpulan lain

yang serupa dengannya sehingga sampai kepada kita. Usaha-usaha pengumpulan Al-Quran

yang dilakukan di zaman Khalifah Uthman Bin Affan telah mendatangkan faedah yang

besar kepada umat Islam keseluruhannya iaitu mampu menyelamatkan umat Islam dari

perpecahan; mampu menyelesaikan perselisihan orang-orang Islam mengenai penulisan

Al-Quran; mampu menyatukan wajah-wajah Qiraat melalui satu mashaf; dan juga mampu

menyelaraskan susunan surah-surah menurut tertib seperti yang kita saksikan pada masa

sekarang ini. Dengan demikian berkembanglah dan terbentuklah kaedah penulisan Al-

Quran mengikut gaya penulisan yang telah ditetapkan oleh Khalifah Islam yang ketiga

Sayyidina Uthman Ibn ‘Affan r.a. yang mana dikenali sebagai Kaedah Penulisan Rasm

‘Uthmani. Berikut adalah pengenalan beberapa perkara tentang Ilmu Rasm ‘Uthmani iaitu

definisi Ilmu Rasm ‘Uthmani, kelebihan-kelebihan Rasm ‘Uthmani dan kaedah Rasm

‘Uthmani dalam penulisan Al-Quran.

2.1 Definisi Ilmu Rasm ‘Uthmani

Ilmu Rasm ialah satu ilmu yang membincangkan cara menulis lafaz-lafaz atau

ucapan untuk memelihara pengucapan huruf dan menggantikan huruf. Penulisan (rasm)

Al-Quran ini adalah sunnah Rasulullah s.a.w yang diikuti secara Ijmak atau sepakat oleh

seluruh ulamak mujtahidin kerana tulisan ini adalah terbentuk ‘taufiqiyyah’ (satu ketetapan



dari Rasulullah s.aw yang tidak boleh menyalahinya) dan ia dibuat di bawah pengawasan

Nabi Muhammad s.a.w.

Syeikh Abd Al-Mun‘im Kamil Syair mendefinisikan Ilmu Rasm’Uthmani sebagai

kaedah atau cara penulisan perkataan-perkataan Al-Quran pada mushaf-mushaf yang yang

ditulis oleh para sahabat di zaman pemerintahan Uthman Ibn ‘Affan r.a. dan dihantar ke

negara-negara Islam.

2.2 Kelebihan-kelebihan Rasm Uthmani

Rasm Uthmani adalah mengikut sunnah Rasulullah s.a.w, mengikut tulisan Al-

Quran yang asal, boleh memahami makna yang berlainan dan tidak terkeluar daripada

maksud yang sebenar, memudahkan bacaan dengan wajah Qiraat (jenis-jenis bacaan),

sebagai hujjah kepada Al-Quran yang fasih, dipersetujui oleh 12000 sahabat, salah satu

dari mukjizat Al-Quran, bertepatan dengan riwayat bacaan mutawatir, salah satu dari rukun

bacaan Al-Quran Al-Karim, berdasarkan kepada dalil-dali yang kuat dan hujah-hujah yang

jelas, ditulis mengikut bacaan Rawi (riwayat) dan sterusnya mengandungi rahsia dari segi

mengekal dan menggugurkan huruf.

2.3 Kaedah Rasm Uthmani Dalam Penulisan Al-Quran

Kaedah Rasm Uthmani dalam penulisan Al-Quran terdiri daripada kaedah Al-Hazf

(membuang huruf), kaedah Ziyadah (menambah huruf), kaedah Ibdal (mengganrti huruf

dengan huruf lain), kaedah Al-Wasl dan Al-Fasl (menyambung dan memisah tulisan

kepada kalimah dan huruf), kaedah Ma Fihi Qiraӗtani dan akhir sekali kaedah Al-Dabt.

Dalam esei ini dua daripada kaedah di atas akan saya perincikan dengan lebih detail iaitu

kaedah Al-Hamz dan Kaedah Al-Dabt dalam penulisan Al-Quran.

3. Hubungan Ilmu Qiraat Dengan Rasm ‘Uthmani.

Hubungan di antara Al-Qiraat dengan Rasm ‘Uthmani dapat dikategorikan kepada

enam perkara iaitu Rasm Uthmani sebagai syarat penerimaan Qiraat yang Mutawatirah



atau Sahihah; Rasm ‘Uthmani merupakan salah satu perkara dalam pengkaedahan Rukun

Al-Qiraat yang tiga; Rasm ‘Uthmani merupakan asas kepada penolakan bacaan Qiraat

Shazzah; Rasm’Uthmani merupakan hujah dalam memastikan kebenaran dan keaslian Al-

Quran; Rasm ‘Uthmani merupakan faktor kesinambungan budaya At-Talaqqi yang mana

satu-satunya cara Al-Quran dengan kepelbagaian Qiraatnya disampaikan; dan akhir sekali

Rasm ‘Uthmani merupakan sebahagian daripada ‘Ulum Al-Qiraat yang bersifat Riwayah

dan Dirayah.

3.1 Rasm Uthmani Sebagai Syarat Penerimaan Qiraat Yang Mutawatirah Atau

Sahihah

Bacaan yang mencapai taraf tawatur ialah suatu bacaan (bersambung kepada Nabi

Muhammad s.a.w.) yang diriwayatkan oleh sebilangan manusia sehinggakan mustahil jika

bilangan tersebut boleh bersepakat untuk berdusta. Qiraat Mutawatir juga bermaksud

Qiraat yang diriwayatkan oleh satu kumpulan yang besar dan terselamat dari berlaku

sebarang pendustaan seperti Qiraat yang terdapat dalam Thoriq As-Syathibi dan Thoriq Al-

Jazari. Imam Ibn Al-Jazari telah menegaskan bahawa Qiraat mempunyai tiga rukun

sebagai syarat penerimaan Qiraat yang mutawatirah atau sahihah iaitu pemindahan atau

periwayatan yang sahih (Sihhatun Naqli); bertepatan dengan penulisan mushaf ‘Uthmani

(Muwafaqat Rasm Mushaf Al-‘Uthmani); dan yang terakhir menepati wajah-wajah bahasa

Arab (Muwafaqatul ‘Arabiyyah).

Rasm ‘Uthmani menjadi syarat kepada Qiraat yang mutawatirah atau sahihah

kerana Rasm ‘Uthmani memainkan peranan penting dalam menjaga kesahihan bacaan Al-

Quran. Dr. Muhammad Salim Muhaysin dalam bukunya Fi Rihab Al-Quran Al-Karim

menyatakan bahawa : Al-Masahif Al-Uthmaniyyah ditulis dengan qiraat yang dibaca dan

diriwayatkan oleh para sahabat r.a. daripada Rasulullah S.A.W., manakala kewujudan Al-

Suhuf yang dikumpulkan pada zaman Sayyidina Abu Bakar r.a. bertujuan untuk menjadi

sumber rujukan bertulis. Tiada sebarang arahan daripada khalifah Islam untuk berpegang

atau meninggalkan mana-mana qiraat sama ada selari atau sebaliknya dengan tulisan As-

Suhuf tersebut. Ini menunjukkan bahawa Al-Ahruf As-Sab’ah masih kekal dalam

bentuknya yang asal dan tidak berubah dan terkesan dengan penulisan As-Suhuf tersebut.”



Ulama juga telah bersepakat menjadikan mushaf yang dihantar oleh ‘Uthman Ibn

‘Affan ke Kota Islam iaitu Mekah, Basrah, Kufah, Syam dan Madinah adalah satu rukun

dalam menilai kesahihan Qiraat.

Penilain Qiraat untuk diterima pakai sama ada mutawatirah dan boleh dibaca dalam

sembahyang mestilah memenuhi tiga rukun iaitu sanad yang sahih, menepati bahasa Arab

dan menepati Rasm ‘Uthmani.

Rasm Uthmani mengambil kira Tujuh Ahruf seperti yang disabdakan Rasulullah

s.a.w. : Maksudnya: Dari Umar bin al-Khattab r.a katanya : Saya mendengar Hisyam bin

Hakim membaca surah al-Furqan di masa hidup Rasulullah s.a.w. Saya mendengarkan

bacaannya dan kebetulan dia membaca menurut beberapa huruf yang tidak dibacakan

Rasulullah s.a.w. kepaad saya. Hampir saya menyerangnya ketika dia sedang solat. Tetapi

saya dapat menyabarkan diri sampai dia memberi salam. Lalu saya tarik dia dengan

merentapnya dan mengatakan: “Siapakah yang membacakan kepada engkau surah yang

saya dengar engkau membacanya? “Engkau dusta. Baginda membaca kepada saya

berlainan dari yang engkau baca itu. “ Lalu saya menariknya kepada Rasulullah s.a.w. dan

mengatakan kepada baginda: “Sesungguhnya saya mendengar orang ini membaca surah al-

Furqan berlainan dari yang engkau bacakan kepada saya”. Kata Nabi : “Lepaskan dia!

Bacalah hai Hisyam! “Lalu dibacanya menurut bacaan yang saya dengar tadi”. Rasulullah

s.a.w. berkata: “Begitulah ayat itu diturunkan.” Kemudian baginda berkata: “Bacalah, hai

Umar!” Lalu saya membaca menurut bacaan yang dibacakan oleh baginda kepada saya.

Nabi berkata: “Begitulah ayat itu diturunkan! Sesungguhnya al-Quran itu diturunkan dalam

tujuh huruf. Maka bacalah mana yang mudah antaranya!” (HR Bukhari : 2025).

Sayyidina Umar r.a. dan Hisyam membaca surah yang sama tetapi dengan bacaan

yang berlainan. Walaupun tidak ada petunjuk secara pasti tetapi seolah-olah terdapat

perbezaan qiraat. Oleh kerana Rasulullah s.a.w. masih hidup, perselisihan bacaan itu

diharmonikan, diterima dan tidak ditimbulkan perbezaan yang membawa petaka kepada

umat. Hadith ini juga membuktikan bahawa pada zaman Rasulullah s.a.w. lagi sudah

wujud wajah-wajah pembacaan al-Quran yang berbeza.



3.2 Rasm ‘Uthmani Merupakan Salah Satu Perkara Dalam Pengkaedahan Rukun

Al-Qiraat Yang Tiga

Nabi Muhammad s.a.w. merupakan tempat rujukan para sahabat r.a. bagi semua

permasalahan yang melibatkan agama termasuklah hal-hal berkenaan Qiraat. Sebagai

contoh, perselisihan faham tentang bacaan antara Hisyam Ibn Hakim r.a. dan ‘Umar Al-

Khattab r.a. telah dirujuk kepada Rasulullah s.a.w. Ini menjadi bukti kukuh bahawa para

sahabat r.a. telah meriwayatkan Qiraat (bacaan Al-Quran) secara sahih lagi terjaga. Para

sahabat jugalah yang dikatakan sebenarnya merupakan pencipta kepada dhowabith (rukun-

rukun) Qiraat walaupun bukan dari segi kaedah bertulis tetapi dari segi talaqqi (berguru)

dan praktikal. Para sahabat telah memindahkan (meriwayatkan) kepada kita bacaan Al-

Quran (Qiraat) Nabi Muhammad s.a.w. dengan penuh kejujuran. Inilah yang dipanggil

Sihhatun Naqli iaitu periwayatan atau pemindahan yang sahih.

Sehinggalah pada zaman Khalifah ‘Uthman Ibn ‘Affan, wujudnya dhabith (rukun)

yang kedua iaitu bertepatan dengan penulisan Mushaf ‘Uthmani. Mushaf ‘Uthmani.

Pada ketika itu, jumhur sahabat r.a. telah berijma’ untuk menggunakan Mushaf ‘Uthmani

sahaja dengan membakar semua mushaf selainnya. Hanya bacaan yang menepati Mushaf

Uthmani sahaja diterima pakai.

Manakala dhabith (rukun) yang ketiga, menyentuh tentang Al-Quran diturunkan

dalam Bahasa ‘Arab dan para sahabat r.a. merupakan golongan yang mahir serta fasih

berbahasa ‘Arab. Dhabith ini wujud secara langsung dengan pemilihan bahasa ‘Arab

sebagai bahasa Al-Quran. Dengan ini tidak salah kalau dikatakan bahawa titik tolak

penciptaan dhowabith Qiraat ini bermula pada zaman sahabat r.a. lagi. Kemudian

berkembang sehinggalah masa kini.

Dengan itu, kaedah Rasm ‘Uthmani memainkan peranan penting sebagai syarat

penerimaan Qiraat yang mutawatirah atau sahihah selain dua lagi syarat tersebut iaitu

pemindahan atau periwayatan yang sahih (Sihhatun Naqli) dan juga menepati wajah-wajah

bahasa Arab (Muwafaqatul ‘Arabiyyah).

Rasm Uthmani juga mengambil kira Tujuh Ahruf seperti yang disabdakan

Rasulullah s.a.w. : Maksudnya: Dari Umar bin al-Khattab r.a katanya : Saya mendengar

Hisyam bin Hakim membaca surah al-Furqan di masa hidup Rasulullah s.a.w. Saya

mendengarkan bacaannya dan kebetulan dia membaca menurut beberapa huruf yang tidak

dibacakan Rasulullah s.a.w. kepaad saya. Hampir saya menyerangnya ketika dia sedang



solat. Tetapi saya dapat menyabarkan diri sampai dia memberi salam. Lalu saya tarik dia

dengan merentapnya dan mengatakan: “Siapakah yang membacakan kepada engkau surah

yang saya dengar engkau membacanya? “Engkau dusta. Baginda membaca kepada saya

berlainan dari yang engkau baca itu. “ Lalu saya menariknya kepada Rasulullah s.a.w. dan

mengatakan kepada baginda: “Sesungguhnya saya mendengar orang ini membaca surah al-

Furqan berlainan dari yang engkau bacakan kepada saya”. Kata Nabi : “Lepaskan dia!

Bacalah hai Hisyam! “Lalu dibacanya menurut bacaan yang saya dengar tadi”. Rasulullah

s.a.w. berkata: “Begitulah ayat itu diturunkan.” Kemudian baginda berkata: “Bacalah, hai

Umar!” Lalu saya membaca menurut bacaan yang dibacakan oleh baginda kepada saya.

Nabi berkata: “Begitulah ayat itu diturunkan! Sesungguhnya al-Quran itu diturunkan dalam

tujuh huruf. Maka bacalah mana yang mudah antaranya!” (HR Bukhari : 2025).

Sayyidina Umar r.a. dan Hisyam membaca surah yang sama tetapi dengan bacaan

yang berlainan. Walaupun tidak ada petunjuk secara pasti tetapi seolah-olah terdapat

perbezaan qiraat. Oleh kerana Rasulullah s.a.w. masih hidup, perselisihan bacaan itu

diharmonikan, diterima dan tidak ditimbulkan perbezaan yang membawa petaka kepada

umat. Hadith ini juga membuktikan bahawa pada zaman Rasulullah s.a.w. lagi sudah

wujud wajah-wajah pembacaan al-Quran yang berbeza.

3.3 Rasm ‘Uthmani Merupakan Asas Kepada Penolakan Bacaan Qiraat Shazzah

Perkembangan Qiraat Shazzah telah bermyla semenjak zaman Sayyidina ‘Uthman

Ibn ‘Affan r.a. iaitu setelah penyusunan Al-Quran dalam mushaf. Penelitian dari sudut

ketepatan sesuatu bacaan yang menepati kesahihan sanadnya yang mutawatir daripada

Rasulullah s.a.w., menepati kaedah penulisan Rasm ‘Uthmani dan juga menepati wajah-

wajah bahasa Arab adalah tunjang kepada qiraat mutawatiroh. Perkara ini seterusnya

menjadi asas kepada penolakan bacaan Qiraat Shazzah (Qiraat yang tidak memenuhi salah

satu daripada rukun Qiraat yang tiga). Qiraat Shazzah adalah disebabkan Masahif peribadi

para sahabat r.a. yang tidak dihapuskan setelah Sayyidina ‘Uthman Ibn ‘Affan

memerintahkan pembukuan semula al-Quran sebagai contoh mushaf Ibnu Mas’ud di mana

mushafnya telah diriwayatkan oleh generasi Tabi’in. Dengan itu Qiraat Shazzah tidak

harus dibaca dan tidak menjadi ibadat apabila membacanya. Bahkan adalah berdosa dan



haram hukumnya jika kita meyakini bahawa ia sebagai Al-Quran. Ini adalah berbeza

dengan Qiraat Mutawatirah.

3.4 Rasm’Uthmani Merupakan Hujah Dalam Memastikan Kebenaran Dan Keaslian

Al-Quran

Rasm ‘Uthmani merupakan hujah iaitu qiraat tersebut hendaklah sama dengan

perkataan yang tertulis dalam mushaf ‘Uthmani. Jika menyalahi seperti apa yang tertulis

dalam Mushaf ‘Uthmani yang boleh merubah kebenaran dan keaslian Al-Quran, maka

Qiraat tersebut ditolak seterusnya tidak dibenarkan untuk membacanya dalam sembahyang.

3.5 Rasm ‘Uthmani Merupakan Faktor Kesinambungan Budaya At-Talaqqi Yang

Mana Satu-Satunya Cara Al-Quran Dengan Kepelbagaian Qiraatnya

Adalah menjadi satu kemestian kepada semua umat Islam yang ingin membaca Al-

Quran supaya bertalaqqi atau bergueu walau hanya satu bacaan daripada Al-Fatihah

sehingga An-Nas. Kaedah talaqqi atau berguru mesti didatangkan bersama bagi mengajar

Qiraat yang menggunakan kaedah penulisan Rasm ‘Uthmani. Penulisan Rasm ‘Uthmani

perlu digandingkan dengan kaedah talaqqi atau berguru dengan mereka yang bertauliah

sebagaimana Ulama telah menetapkan syarat ketawaturan sanad Qiraat sehingga kepada

Nabi Muhammad s.a.w. Berguru dengan golongan yang tidak bertauliah adalah dilarang

sama sekali. Dengan kaedah bertalaqqi dan berguru kita akan mengetahui lebih jelas dan

tepat bagaimana membaca Isymam, Rum, Tashil pada tempat-tempat tertentu merupakan

faktor kesinambungan budaya at-talaqqi yang mana satu-satunya cara al-quran dengan

kepelbagaian qiraatnya. Dengan itu benarlah bahawa Rasm ‘Uthmani merupakan faktor

kesinambungan budaya At-Talaqqi sebagai cara terbaik bagi mengajar Al-Quran dengan

kepelbagaian Qiraatnya.



3.6 Rasm ‘Uthmani Merupakan Sebahagian Daripada ‘Ulum Al-Qiraat Yang

Bersifat Riwayah Dan Dirayah.

Rasm ‘Uthmani sudah semestinya menjadi sebahagian daripada Imu Qiraat yang

bersifat Riwayah Dan Dirayah. Qiraat Riwayah perlu dikuasai dengan kaedah talaqqi dan

berguru iaitu membaca semua riwayat Al-Quran dihadapan guru. Adalah tidak mencukupi

jika hanya membaca buku Qiraat walaupun mempraktis kesemua kehendak yang terdapat

dalam buku Qiraat tersebut. Ini kerana mempelajari Qiraat tanpa berguru akan

mengundang risiko kesilapan dalam menyebut khilaf Qiraat. Sebagai contoh teknik

menyebut atau membaca Isymam dengan memuncung kedua bibir atau bagaimana

membaca Isymam ketika percampuran antara huruf Sad dan Zai. Selain itu, bagaimana

hendak membaca tashil huruf hamzah. Semua bentuk usul Qiraat ini sememangnya ada

huraian tentangnya dalam kitab Qiraat namun ia tidak mampu dibaca dengan tepat

melainkan berguru dengan guru yang bertauliah secara bertalaqqi atau dikenali juga

dengan musyafahah.

Qiraat Dirayah adalah meliputi segala apa yang dipaparkan dalam penulisan

berkaitan Qiraat seperti maklumat mengenai sejarah tokoh Qiraat merangkumi kelahiran,

sejarah guru mereka dan perkembangan Qiraat dahulu dan sekarang. Demikian juga

dengan taujih Qiraat yang dianggap sebagai Qiraat Dirayah. Maklumat demikian aamat

membantu dalam mengetahui kronologi Qurra’ yang disepakati oleh para ulama bahawa

bacaan mereka adalah mutawatirah. Selain itu kita juga boleh mengenal mana ulama yang

mendefinisikan sebagai Qiraat Syazzah.

Sesungguhnya, Rasm Uthmani telah melengkapi Ilmu Qiraat dari sudut kaedah

penulisan Al-Quran dan dibaca dengan betul sebagaimana bacaan Rasulullah s.a.w.

seterusnya Rasm ‘Uthmani semestinya menjadi sebahagian daripada Ilmu Qiraat yang

bersifat Riwayah serta Dirayah. Imam Syathibi sempat menyebut di dalam syairnya dengan

berdoa semoga Allah S.W.T. memberi ganjaran yang terbaik untuk mereka kerana menjadi

nadi kepada perkembangan Qiraat hingga ke hari ini.



4. Kesan Kepada Ilmu Qiraat Sekiranya Penulisan Al-Quran Tidak Menepati

Kaedah Penulisan Rasm Uthmani

Sekiranya penulisan al-Quran tidak menepati kaedah penulisan Rasm Uthmani

sudah tentu hal ini akan meninggalkan kesan kepada ilmu Qiraat antaranya tidak diterima

Qiraatnya untuk mencapai Qiraat yang Mutawatirah atau Sahihah. Ini disebabkan hal

ini tidak memenuhi tiga syarat utama untuk mencapai Qiraat Mutawatiroh iaitu sanad yang

sahih (bersambung kepada Nabi s.a.w.), menepati penulisan mushaf Uthmani dan

seterusnya menepati bentuk-bentuk gaya bahasa Arab.

Seterusnya tidak menepati pengkaedahan rukun Al-Qiraat yang tiga iaitu kesahihan

sanadnya, menepati kaedah penulisan Rasm Uthmani dan juga menepati bentuk-bentuk-

bentuk bahasa Arab. Ini akan mengakibatkan Qiraat tersebut mengingkari tiga rukun

yang wajib dimiliki oleh Qiraat tersebut. Hal ini perlu dititik beratkan dengan mencari

jalan terbaik bagi mengelak masalah sedemikian contohnya mengadakan kelas intensif

Ilmu Qiraaat yang dibarisi oleh tenaga pengajar yang bertauliah. Usaha ini memungkinkan

amalan Qiraat yang betul iaitu menepati tiga rukun Ilmu Qiraat tersebut.

Seterusnya, penulisan Al-Quran yang tidak menepati Kaedah Rasm Uthmani

akan menjurus kepada Qiraat Syazzah yang mana ditolak bacaannya kerana tidak

menepati mana-mana tiga rukun yang mesti dipenuhi oleh Ilmu Qiraat. Qiraat

Shazzah tidak harus dibaca dan tidak menjadi ibadat apabila membacanya. Bahkan adalah

berdosa dan haram hukumnya jika kita meyakini bahawa ia sebagai Al-Quran. Ini adalah

lawan bagi Qiraat Mutawatirah atau Sahihah. Perkara ini perlu diberi penekanan terutama

kepada mereka yang menuntut Ilmu Qiraat juga kepada masyarakat yang menceburkan diri

dalam Ilmu Qiraat.

Seterusnya terhalang daripada menjadi sebahagian daripada ‘Ulum Al-Qiraat

yang bersifat Riwayah dan Dirayah. Qiraat Riwayah perlu dikuasai dengan kaedah

talaqqi dan berguru iaitu membaca semua riwayat Al-Quran dihadapan guru. Namun

sekiranya Ilmu Qiraat itu tidak menggunakan kaedah penulisan Rasm Uthmani, maka

adalah dilarang untuk kita menyampaikan Ilmu Qiraat tersebut kerana ditakuti akan lahir

bacaan yang salah serta mengubah maksud asal ayat-ayat yang dipelajari tersebut. Qiraat



Dirayah adalah meliputi segala apa yang dipaparkan dalam penulisan berkaitan Qiraat

seperti maklumat mengenai sejarah tokoh Qiraat merangkumi kelahiran, sejarah guru

mereka dan perkembangan Qiraat dahulu dan sekarang. Demikian juga dengan taujih

Qiraat yang dianggap sebagai Qiraat Dirayah. Maklumat demikian aamat membantu dalam

mengetahui kronologi Qurra’ yang disepakati oleh para ulama bahawa bacaan mereka

adalah mutawatirah. Selain itu kita juga boleh mengenal mana ulama yang mendefinisikan

sebagai Qiraat Syazzah. Namun begitu, jika kaedah penulisan Al-Quran yang digunakan

menyimpang daripada kaedah sebenar penulisan Rasm Uthmani sudah tentu Ilmu Qiraat

tersebut tidak lagi bersifat Dirayah sebagai contoh dari sudut Taujih Qiraat setiap Qurro’.



PENUTUP

Secara keseluruhannya, dapatlah dirumuskan bahawa Ilmu Qiraat dan Rasm

Uthmani mempunyai hubungan yang rapat serta saling melengkapi antara satu sama lain

iaitu Rasm Uthmani sebagai syarat penerimaan Qiraat yang Mutawatirah atau Sahihah;

Rasm ‘Uthmani merupakan salah satu perkara dalam pengkaedahan Rukun Al-Qiraat yang

tiga; Rasm ‘Uthmani merupakan asas kepada penolakan bacaan Qiraat Shazzah;

Rasm’Uthmani merupakan hujah dalam memastikan kebenaran dan keaslian Al-Quran;

Rasm ‘Uthmani merupakan faktor kesinambungan budaya At-Talaqqi yang mana satu-

satunya cara Al-Quran dengan kepelbagaian Qiraatnya disampaikan; dan akhir sekali Rasm

‘Uthmani merupakan sebahagian daripada ‘Ulum Al-Qiraat yang bersifat Riwayah dan

Dirayah. Seterusnya timbul beberapa kesan negatif kepada Ilmu Qiraat jika kaedah

penulisan Al-Quran tidak menepati kaedah penulisan Rasm Uthmani antaranya tidak

diterima Qiraat tersebut untuk mencapai Qiraat yang Mutawatirah atau Sahihah. Ini akan

mengakibatkan Qiraat tersebut mengingkari tiga rukun yang wajib dimiliki oleh Qiraat

tersebut. Seterusnya terhalang daripada menjadi sebahagian daripada ‘Ulum Al-Qiraat

yang bersifat Riwayah dan Dirayah. Qiraat Riwayah. Selain itu, tidak menepati Kaedah

Rasm Uthmani yang akan menjurus kepada Qiraat Syazzah yang mana ditolak bacaannya

kerana tidak menepati mana-mana tiga rukun yang mesti dipenuhi oleh Ilmu Qiraat. Tiga

rukun tersebut ialah kesahihan sanadnya (bersambung bacaan kepada Rasulullah s.a.w.),

menepati kaedah penulisan Rasm Uthmani dan seterusnya menepati bentuk-bentuk bahasa

Arab.



BIBILIOGRAFI

Abu Mardhiyah (2007). Tajwid Al-Quran. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Ahmad Fathoni, (2005). Kaedah Qiraat Al-Saba’ah, Jilid I Dan Jilid II, Jakarta : Penerbit

Institut PTIQ & Institut Ilmu Al-Quran

Al-Qattan,M.K (2001). Studi Ilmu-Ilmu Quran, Jakarta : Litera Antara Nusa.

Al-Zarqaniy, M.A.A. (1999). Menyingkap Rahsia Ilmu Al-Quran. Batu Caves: Pustaka

Ilmi.

As-Salih, S.(2004). Membahas Ilmu-Ilmu Al-Quran. Jakarta: Pustaka Firdaus

Jusoh, M.R. (2001). Pengenalan Ilmu Qiraat. Batu Caves : Mahsuri Timur Sdn.Bhd.

Jusoh, M.R. (2008). Tarikh Al-Quran dan Rasm Uthmani Jilid 1. Batu Caves : Pustaka

Khodim Al-Mashaf.

Hj. Mohd Nazri Bin Abdullah, (2009), Manhaj Qiraat 10, Kuala Lumpur : Pustaka Salam

Sdn. Bhd.

Kementerian Pendidikan Malaysia, (2006). Sukatan Pelajaran Kelas Kemahiran al-

Qur’an, Selangor : KPM

Modul Hbqe1203. Rasm Al-Uthmani Sekolah Rendah, Kuala Lumpur : OUM.

Modul Hbqe2203. Rasm Al-Uthmani Sekolah Rendah, Kuala Lumpur : OUM.



Mohd Rahim Jusoh, (2001). Pengenalan Ilmu Qiraat, Batu Cave : Mahsuri Timur Sdn.

Bhd.

Seminar Qiraat Kebangsaan (2011). Keberkesanan Mempelajari Ilmu Qiraat : Antara

Harapan, Cabaran dan Penyelesaian Masalah, Malaysia : Universiti Sains Islam.

Ammar Fadzil, (2007). Anatomi Al-Quran, Selangor D.E. : PTS PUBLICATIONS &

DISTRIBUTORS SDN. BHD.

Subhi Salleh, Mabahith Fi U’lum Al-Quran, Terjemahan Zainal Abidin Abdul Kadir,

Kuala Lumpur : Dewan Bahasa & Pustaka.

Yaminat.A.M .(1985). Ilmu Qiraat Al-Quran. Kuala Lumpur:Pustaka Antara.

Urusetia Lembaga Pengawalan & Pelesenan, Lembaga Pengawalan Dan Pelesenan,

Kementerian Dalam Negeri, (1996). Buku Panduan Rasm Uthmani.


hbqe2203 tugasan alqiraat jinang hussin id 650605125530001

Education