49948750-perkembangan-kanak-kanak(2)

EDU 3102 Perkembangan Kanak-Kanak

1.0 PENGENALAN

Dalam cabang psikologi pendidikan, terdapatnya satu matapelajaran wajib iaitu

Perkembangan Kanak-kanak yang perlu dipelajari oleh setiap bakal guru. Ini adalah

bagi membantu kita bagi mengendalikan bilik darjah ataupun murid-murid dengan baik

dan berhemah. Bakal guru hendaklah memahirkan diri dengan menambahkan lagi ilmu

pengetahuan tentang pertumbuhan dan perkembangan kanak-kanak dari segala aspek.

Aspek-aspek ini termasuklah aspek fizikal, kognitif, emosi, individu, bahasa dan

sebagainya. Ini juga membantu guru-guru menyediakan rancangan mengajar harian

dan menggunakan kaedah-kaedah mengajar yang sesuai.

Setiap kanak-kanak normal akan mengalami perkembangan dari segi aspek

kognitif. Perkembangan kognitif memberi penekanan kepada pembinaan pemikiran

kanak-kanak termasuklah kebolehan individu untuk berfikir, memberi pendapat,

memahami, menaakul, menyelesaikan masalah, berimiginasi dan sebagainya. Secara

tidak langsung, melalui perkembangan kognitif kita dapat mengesan bakat, potensi dan

kebolehan kanak-kanak yang mungkin terpendam. Maka dengan itu, kemahiran kognitif

adalah penting untuk kelangsungan hidup individu.

Dalam tugasan kerja kursus pendek Perkembangan Kanak-Kanak ini, setiap

guru pelatih dikehendaki menjelaskan dengan terperinci konsep dan prinsip

perkembangan kanak-kanak serta faktor-faktor yang mempengaruhi perkembangan

kanak-kanak. Melalui kajian pemerhatian kognitif yang telah dilakukan, guru pelatih juga

hendaklah melaksanakan “ Piaget’s Conservation Tasks” ke atas dua orang kanak-

kanak yang berumur dalam lingkungan empat dan tujuh tahun dan bandingbezakan

reaksi mereka terhadap bahan ujikaji. Seterusnya, guru pelatih hendaklah

menghuraikan perkembangan kognitf kanak-kanak berdasarkan ujikaji yang telah

dilakukan. Akhir sekali, penjelasan tentang implikasi perkembangan kognitif kanak-

kanak ke atas proses pengajaran dan pembelajaran hendaklah dihuraikan di dalam

tugasan ini dalam bentuk esei akedemik.

1


2.0 KONSEP DAN PRINSIP PERKEMBANGAN KANAK-KANAK

Dari Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas, kanak-kanak (juga

digelarkan budak atau anak kecil) ialah manusia yang muda, iaitu seorang yang masih

belum mencapai baligh. Peringkat perkembangan manusia adalah sebagaimana

berikut: tua dewasa remaja kanak-kanak bayi. Istilah kanak-kanak adalah

berbeza dengan anak meskipun mempunyai kaitan yang sangat rapat. Manakala

perkembangan kanak-kanak merujuk kepada perubahan kualitatif biologi dan psikologi

yang berlaku kepada manusia antara kelahiran dan akhir masa remaja (zaman kanak-

kanak). Perubahan ini tidak boleh diukur tetapi jelas berlaku jika dibandingkan dengan

peringkat yang lebih awal. Contohnya, cara pertuturan dan kematangan.

Paul Eggan & Don Kauchak (1997) menyatakan, "...the concept of development,

the orderly, durable changes in a learner resulting from a combination of learning,

experience and maturation". Ini bermaksud konsep perkembangan dan peringkat-

peringkatnya atau perubahan yang berlaku ke atas seorang kanak-kanak atau digelar

sebagai “a learner” berlaku akbibat daripada pengalaman dirinya dan kematangan yang

diperoleh daripada pengalaman tersebut.

Pertamanya, marilah kita melihat kepada konsep perkembangan kanak-kanak.

Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat ( 2007 ), perkembangan bermaksud perihal

(proses dan sebagainya) berkembang (menjadi maju atau tersebar, membiak, meluas,

dan sebagainya), pertumbuhan, kemajuan. Menurut Santrock ( 2008 ) perkembangan

dapat ditafsirkan sebagai perubahan dalam corak biologi, kognitif dan sosioemosi

individu yang bermula daripada peringkat percambahan hingga ke akhir hayat. Ini

bermaksud bahawa perkembangan ialah satu langkah kehadapan iaitu dari pelbagai

aspek yang melibatkan aktiviti mental yang boleh dilihat daripada lahirnya seorang bayi

hinggalah bayi itu membesar, menjadi dewasa sehingga akhir hayatnya. Ianya

merupakan satu proses yang berterusan dari lahir hingga kematangan dan akhir hayat

atau boleh dikatakan sebagai proses individu mencapai kematangan secara berterusan.

2


Menurut Crow & Crow (1980), perkembangan ialah perubahan secara kualitatif

serta cenderung ke arahyang lebih baik dari segi pemikiran, rohani, moral dan sosial.

Namun menurut Karl G. Garisson (1975) pula perkembangan terhasil daripada tindakan

yang saling berkaitan antara perkembangan jasmani dan pembelajaran. Semua

perkembangan ialah mengikut urutan semulajadi dan bersifat sejagat. Ianya merujuk

kepada perubahan semulajadi dan ditentukan oleh genetik.

Perkembangan ialah perubahan kualitatif yang tidak dapat diukur secara

kuantitatif tetapi dapat dilihat daripada sifat baru yang berlainan daripada sifat yang

lebih awal. Ianya bermaksud perkembangan ialah sesuatu perkara yang dapat diukur

dengan alat apa sekalipun kerana ia merupakan sesuatu yang bersifat kualitatif,

bukannya kuantitatif. Namun demikian, perubahan ini dapat dilihat dengan membuat

perbandingan sesuatu perubahan yang berlaku kepada seseorang individu dengan sifat

individu tersebut sebelumnya. Perubahan-perubahan ini boleh berlaku dalam aspek-

aspek fizikal, kognitif, sosial, emosi serta moral setiap individu.

Perubahan ini adalah stabil, berlaku secara teratur dan progresif dalam arah

tertentu. Misalnya, seseorang kanak-kanak akan mula mengenal objek, memberi nama

kepada objek, mengenal huruf, mengaitkan huruf dengan objek, mengenal perkataan

dan mengaitkan dengannya objek. Perkembangan berlaku secara cepat dan sukar

diramal, seperti contoh warna rambut berubah dari hitam kepada putih. Faktor yang

paling utama mempengaruhi perkembangan ialah perkembangan kanak-kanak dari segi

jasmani, emosi, rohani, intelek serta sosial. Kematangan dan pembelajaran adalah

antara perkara yang menyebabkan perkembangan atau perubahan yang berlaku ke

atas kanak-kanak. Ianya juga dianggap perubahan tingkah laku mental.

Susunan perkembangan kanak-kanak adalah mengikut turutan, serupa, ada

peraturannya yang tersendiri dan dapat diramal serta mengikut kadarnya yang tertentu.

Perkembangan ini juga berlaku secara berperingkat, iaitu dari peringakat yang

menyeleluruh ke peringkat tertentu. Ini bermaksud perkembangan atau perubahan itu

tidak berlaku secara mendadak-dadak, sebagai contoh, bayi yang baru lahir tidak

mungkin akan terus pandai berjalan. Begitu juga dengan kanak-kanak yang baru belajar

3


bertutur tidak mungkin akan terus pandai menulis. Perkembangan kanak-kanak itu

mestilah mengikut fitrah.

Seterusnya, kita pergi pula kepada prinsip-prinsip perkembangan kanak-kanak.

Terdapat lapan prinsip perkembangan iaitu pertamanya, perkembangan dan

pertumbuhan mempunyai arah tertentu. Perkembangan adalah berperaturan dan dapat

ditelah atau diramal samada pada peringkat sebelum lahir ataupun pada peringkat

sudah lahir.Terdapat dua arah perkembangan iaitu ;

a) Arah kepala ke kaki yang juga disebut sebagai sefalokandal yang mana

perubahan berlaku pada struktur dan fungsi pada bahagian kepala terlebih

dahulu kemudian diikuti bahagian belakang badan. Akhir sekali perkembangan

berlaku di bahagian kaki. Dalam fungsi pergerakan, apabila kanak-kanak

ditiarapkan, kanak-kanak itu berupaya mengangkat kepalanya terlebih dahulu

sebelum boleh mengangkat dadanya.

b) Arah tengah ke tepi yang juga disebut sebagai promiksodistal. Perkembangan

berlaku secara mendatar iaitu dari arah tengah badan menghala ke bahagian

luar badan dan ke bahagian hujung anggota. Dari segi fungsi, didapati kanak-

kanak menggunakan lengan terlebih dahulu sebelum menggunakan tangan dan

jari.

Prinsip perkembangan kanak-kanak yang kedua ialah, susunan perkembangan

adalah serupa bagi semua ahli dalam satu-satu jenis. Setiap kanak-kanak akan

mengikut atau mengalami corak perkembangan yang sama iaitu daripada satu

peringkat ke satu peringkat selanjutnya. Sebagai contoh, kanak-kanak perlu pandai

merangkak terlebih dahulu sebelum kanak-kanak itu dapat berdiri, dan dia perlu pandai

berdiri terlebih dahulu sebelum dia boleh berjalan.

Ketiganya, perkembangan berlaku daripada keadaan yang menyeluruh kepada

keadaan tertentu. Pada peringkat pertama iaitu selepas lahirnya seorang bayi, mereka

hanya dapat menghasilkan gerak balas dengan cara menyeluruh terhadap sesuatu

ransangan kerana setiap tulang ototnya belum matang. Sebagai contoh, apabila

4


seseorang bayi hendak mengambil sesuatu objek yang hampir dengannya, maka

seluruh badannya bergerak bersama-sama dengan lengan dan tangan,sedangkan jari-

jari kecilnya tidak dapat digunakannya. Ini menunjukkan bayi tersebut menghasilkan

gerak balas terhadap objek tersebut dengan cara menyeluruh. Apabila bayi itu

bertambah besar,maka ia akan dapat menggunakan jari sahaja untuk mengambil

sesuatu tanpa menggerakkan sebahagian besar anggota badannya yang lain.

Prinsip yang seterusnya pula ialah perkembangan kanak-kanak bersifat

berterusan iaitu semenjak percambahan hingga akhir hayat. Namun ia berlaku pada

tahap atau kecekapan yang berbeza-beza dan perkembangan pada peringat awal

mempengaruhi pringkat yang seterusnya. Sebagai contoh, ibu yang hamil atau

mengandungkan anaknya akan menjaga kesihatannya dan janin dengan pengambilan

makanan yang sesuai. Sebagai akibat, ini akan mempengaruhi dan menentukan sifat

bayi yang akan dilahirkan kelak.

Prinsip yang kelima pula ialah perkembangan berlaku mengikut kecepatan yang

berlainan. Perkembangan bahagian-bahagian organisma adalah tidak sama dari segi

kecepatan meskipun perkembangan organisma bersifat berterusan. Selain daripada itu,

perkembangan kecerdasan untuk sampai ke peringkat kematangan juga berbeza dari

segi umur antara seorang dengan seorang yang lain. Misalannya, sesetengah kanak-

kanak dapat berjalan pada umur 10 bulan manakala ada yang hanya boleh berjalan

pada umurnya 18 bulan. Ini adalah disebabkan daripada pelbagai faktor, yang akan

dibincangkan dalam bab yang seterusnya.

Selain daripada itu, antara prinsip perkembangan kanak-kanak juga ialah

perkembangan bahagian-bahagian anggota adalah saling berkaitan dan mempengaruhi

keseluruhan organisma. Ini adalah kerana perkembangan satu-satu organisma tidak

dapat dipisahkan atau mempunyai perkaitan yang amat penting dengan perkembangan

keseluruhan organisma kerana perkembangan satu-satu trait mempengaruhi satu

dengan yang lain.

Prinsip yang seterusnya pula ialah corak perkembangan berbeza antara satu

dengan yang lain. Setiap kanak-kanak mempunyai corak perkembangannya sendiri

5


walaupun susunannya serupa dengan orang lain. Oleh yang demikian, tidak semua

kanak-kanak sampai kepada titik perkembangan yang sama pada peringkat umur yang

sama. Ianya mungkin hanya melibatkan perbezaan umur yang tidak banyak. Gessel

(1949) berpendapat tidak terdapat persamaan perkembangan bagi bayi-bayi yang baru

lahir kerana sekurang-kurangnya sudah pasti sedikit perbezaan dalam proses

perkembangan mereka.

Prinsip perkembangan kanak-kanak yang terakhir ialah perkembangan berlaku

secara berperingkat-peringkat. Perkembangan hidup manusia adalah secara

berperingkat-peringkat. Tiap-tiap peringkat dapat dibezakan dengan peringkat yang lain

melalui sifat-sifat nyata bagi peringkat itu. Tetapi tidak terdapat garis pembahagian yang

nyata antara satu peringkat dengan peringkat yang lain. Secara amnya terdapat tujuh

peringkat perkembangan manusia iaitu ; sebelum lahir (Masa percambahan- +/- 280

hari) kepada peringkat bayi ( Lahir-14 lahir), seterusnya peringkat bayi ( 2 minggu – 2

tahun), peringkat kanak-kanak (2 tahun – baligh), kemudian peringkat remaja (baligh –

25 tahun) hinggalah peringkat dewasa dan akhirnya peringkat tua.

Namun menurut Haliza Hamzah dan Joy N. Samuel ( 2008 ), terdapat lima

prinsip asas perkembangan. Pertamanya ialah proses perkembangan adalah mengikut

aturan. Prinsip asas kedua ialah perubahan dalam pertumbuhan dan perkembangan

beransur daripada keadaan umum kepada yang lebih spesifik. Prinsip asas yang ketiga

pula ialah pertumbuhan dan perkembangan adalah satu proses yang berlaku secara

berterusan. Seterusnya, prinsip keempat ialah corak dan aturan perkembangan adalah

hampir sama tetapi kadar perkembangan manusia berbeza untuk setiap individu dan

aprinsip yang terakhir pula ialah perkembangan adalah hasil interaksi antara

kematangan dan pembelajaran.

6


3.0 FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERKEMBANGAN KANAK-

KANAK

Perkembangan kanak-kanak adalah dipengaruhi oleh beberapa faktor. Faktor

tersebut ialah faktor baka atau genetik dan faktor persekitaran. Faktor-faktor inilah yang

memainkan peranan penting dalam mempengaruhi perkembangan kanak. Kedua-dua

faktor baka dan persekitaran adalah penting dalam menentukan perkembangan

seseorang kanak-kanak tetapi kajian-kajian menunjukkan bahawa nisbah pengaruh

baka ialah 51 peratus dan persekitaran 41 peratus. Seterusnya, marilah kita mengkaji

faktor-faktor tersebut.

3.1 Faktor Kebakaan ( Genetik )

Faktor yang pertama ialah faktor kebakaan atau genetik. Baka merujuk kepada

ciri-ciri biologi, atau gen-gen yang diperturunkan melalui ibubapa kepada anak-

anaknya. Kita mewarisi trait daripada ibubapa kita, dan trait inilah yang terkandung

dalam gen-gen ini. Menurut Norman L. Munn (1969), baka merupakan ciri-ciri yang

diperturunkan melalui ibu bapa kepada anak-anaknya melalui gen-gen. Ernest R.

Hilgard (1983) pula mengatakan bahawa baka ialah ciri-ciri biologi yang diperturunkan

melalui ibu bapa kepada anak-anaknya melalui gen-gen.

Manakala, menurut W.E. Vinacke (1957) menyifatkan baka sebagai penentu

struktur-struktur organ, arah sistem biologi yang akan berkembang serta potensi-

potensi seseoarang individu. Amram Schienfeld (1960) pula menyatakan bahawa baka

itu menentukan persamaan-persamaan di antara ibu bapa dengan anak-anaknya dan di

kalangan ahli-ahli dalam satu kumpulan keluarga dari segi trait-trait seperti kebolehan,

minat dan kawalan emosi. Menurut J.A Thomson (2002), baka itu merujuk kepada

perhubungan genetik di antara generasi manusia.

Oleh yang demikian, menurut ahli-ahli psikologi tersebut di atas dapat

disimpulkan bahawa baka adalah ciri-ciri yang diperturunkan oleh ibu bapa kepada

anak-anaknya melalui gen. Ini dapat dibuktikan dengan biasanya ahli-ahli keluarga

mempunyai sifat-sifat yang sama seperti warna mata dan kulit, warna rambut, bentuk

muka dan telinga, kecerdasan dan penyakit. Walau bagaimanapun, pernah juga

7


terdapat perbezaan sifat antara anak dengan ibu bapa. Sifat-sifat yang berbeza itu

mungkin berasal daripada nenek moyang. Ini adalah kerana gen yang menentukan

sifat-sifat yang berbeza itu mungkin telah lama terpendam. Gen ini pula akan muncul

semula apabila keadaan sesuai. Ketika gen itu berpasangan dengan pasangannya, gen

itu muncul lebih kuat lalu menyebabkan berkembangnya sifat yang berbeza itu.

Faktor baka atau nature lebih dikenali sebagai gen yang terdiri daripada

nukleoprotein yang menentukan baka atau ciri keturunan. Kedudukan nukleoprotein

terletak di atas lokus kromosom, yang berupa benang halus yang terdapat dalam

nukleus sel sperma (jantan) juga sel ovum (betina). Mengikut kajian ahli-ahli biologi,

kromosom mengadungi bahan DNA dan RNA dan masing-masing membawa gen-gen

yang mengandungi sifat-sifat baka. Perkembangan manusia akan dikuasai oleh gen-

gen tersebut seterusnya memberi sifat unik kepada setiap manusia.

Pengaruh baka ke atas perkembangan adalah jelas dilihat daripada beberapa

ciri-ciri. Pertamanya ialah ciri-ciri fizikal. Gen-gen atau baka ini mempengaruhi bebrapa

ciri-ciri fizikal seseorang individu. Ibu, bapa, datuk atau nenek mewarisi warna kulit

sama ada hitam, putih atau coklat, warna dan bentuk mata, sama ada mata itu biru atau

hitam, berbentuk kecil, bulat atau sepet, serta warna rambut iaitu sama ada hitam,

perang atau lurus. Selain itu, gen menentukan jenis darah sama ada A positif, O, AB

atau B dan juga mempengaruhi saiz tubuh badan seseorang kanak-kanak. Kanak-

kanak daripada ibu bapa yang tinggi dan berbadan besar biasanya lebih berat dan

tinggi jika dibandingkan dengan kanak-kanak yang lain.

Seterusnya ialah baka mempengaruhi perkembangan dari segi ciri fisiologi. Ibu

bapa yang sihat akan dapat melahirkan juga anak-anak yang sihat. Ini jelas

membuktikan sesetengah penyakit seperti diabetes, hemofilia dan kekerdilan adalah

disebabkan oleh pengaruh baka. Baka juga mempengaruhi perkembangan kanak-

kanak dari segi perbezaan mental. Ahli-ahli psikologi seperti Galton (1865), Newmann

(1890) dan Sheldon (1962) telah menjalankan kajian dan membuktikan bahawa setiap

individu mempunyai kecerdasan dan kebolehan intelek yang berbeza dengan rakan

sebayanya. Perbezaan kecerdasan antara individu boleh diperhatikan daripada prestasi

pelajar dalam sesuatu kelas. Kajian ahli-ahli psikologi juga memberi kesimpulan dan

8


sering mengaitkan perbezaan kecerdasan individu dengan kecerdasan ibu bapa

mereka. Biasanya, kanak-kanak yang pintar cerdas berasal daripada keluarga yang

bijak pandai. Manakala, pewarisan gen yang resesif daripada kedua-dua ibu dan bapa

yang mempunyai tali persaudaraan yang rapat pula akan menyebabkan rencatan

mental.

Baka juga memainkan peranan yang penting dalam mempengaruhi

pembentukan sahsiah dan juga emosi kanak-kanak. Contohnya, perangai dan sifat

introvert atau ekstrovert adalah dipengaruhi oleh faktor baka. Seseorang yang cepat

marah atau selalu berasa bimbang banyak dipengaruhi oleh faktor baka. Misalnya, ibu

bapa yang mempunyai sifat emosi yang kurang stabil dan bersifat pemarah akan

melahirkan anak yang agresif dan autokratik.

3.1 Faktor Persekitaran

Menurut Amram Schienfeld (1960), persekitaran merujuk kepada luaran

seseorang individu dan faktor bakanya bermula dari peringkat persenyawaan. Norman

L. Munn (1969) pula mentakrifkan persekitaran sebagai segala benda yang terdapat di

sekeliling unit-unit kebakaan. Manakala W. Edgar Vinacke (1952) menerangkan

bahawa persekitaran ialah kuasa ekstrinsik yang kompleks yang boleh mempengaruhi

tingkah laku seseorang individu.

Pengertian-pengertian di atas jelas menunjukkan bahawa persekitaran merujuk

kepada alam sekitar seseorang individu sama ada di peringkat pralahir atau selepas

lahir. Menurut Haliza Hamzah dan Joy N. Samuel (2008), persekitaran merujuk kepada

semua pengalaman seseorang individu akan hadapi di rumah, bersama jiran, sekolah

atau masyarakat di mana dia berada. Ia juga termasuk pengalaman sebelum dan

selepas kelahiran. Pengalaman sebelum lahir temasuklah pemakanan dan kesihatan

ibu serta gaya hidup ibu. Sebagai contoh, seorang ibu yang merokok semasa anak

dalam kandungan, rawatan yang diterima ibu serta usia dan keadaan emosi ibu

mempengaruhi perkembangan kanak-kanak. Manakala, pengalaman selepas kelahiran

pula termasuklah pemakanan, taraf sosioekonomi, tahap pendidikan keluarga, rakan

9


sebaya, sekolah, masyarakat, tempat ibadat, media dan persekitaran dunia juga

menyumbang kepada perkembangan kanak-kanak.

Melalui faktor persekitaran ini, terdapat dua kategori yang dikenalpasti

mempengaruhi perkembangan kanak-kanak iaitu faktor pralahir dan faktor selepas lahir.

Faktor pralahir bererti faktor yang melibatkan persekitaran semasa bayi di dalam

kandungan atau semasa janin di dalam kandungan ibunya. Antara faktor-faktor pralahir

yang penting adalah dari aspek pemakanan. Bagi menjamin pertumbuhan dan

perkembangan seseorang bayi yang sihat dan kuat, makanan yang seimbang adalah

perkara paling utama yang perlu diambil kira. Ini memberi kesan yang paling penting

kepada bayi kerana pemakanan yang baik menyebabkan bayi tidak mudah diserang

penyakit. Keduanya ialah aspek kesihatan Ibu. Ibu yang sihat akan melahirkan bayi

yang sihat. Sebaliknya, ibu yang menghidapi penyakit akan meyebabkan kecacatan

seseorang bayi seperti kecacatan mental, pekak, bisu, buta atau penyakit-penyakit

yang lain. Seterusnya ialah penyalahgunaan dadah. Seseorang ibu yang mengamalkan

penyalahgunaan dadah biasanya akan membahayakan perkembangan bayinya. Ini

kerana dadah amat berbahaya dan akan memberikan kesan sampingan kepada kedua-

dua ibu dan bayi.

Selain itu, faktor pralahir lain ialah kesan sinar-x yang dijalankan oleh ibu

semasa mengandung. Kajian-kajian telah menunjukkan bahawa pendedahan

seseorang ibu kepada sinar-x yang berlebihan akan menyebabkan bayi yang

dilahirkannya cacat sama ada dari segi jasmani atau mental. Emosi Ibu juga menjadi

faktor semasa kandungan. Bayi yang kurang sihat adalah mempunyai kemungkinan

dilahirkan oleh ibu yang sentiasa ketakutan, bimbang, tertekan atau mempunyai emosi

yang tidak stabil. Seterusnya, umur ibu juga mempengaruhi perkembangan kanak-

kanak. Menurut pelbagai kajian yang dijalankan, seseorang ibu yang sudah lanjut usia

berkemungkinan besar melahirkan bayi yang mengalami kecacatan mental atau

mempunyai darjah kecerdasan yang rendah.

Oleh yang demikian, seseorang ibu yang hamil hendaklah menjaga kesihatannya

dan persekitarannya. Ibu-ibu hendaklah menjaga pemakanan dengan mengamalkan

diet-diet yang sesuai dengan pengambilan makanan yang baik dan bermanfaat untuk

10


diri dan kandungannya sendiri. Seterusnya marilah kita mengkaji pula faktor

persekitaran selepas lahir. Antara faktor-faktor selepas lahir yang penting adalah

pertamanya dari aspek pemakanan. Pengambilan makanan bayi perlu dijaga sejak

peringkat awal lagi. Sebagai contoh, susu ibu amat baik dan berkhasiat bagi seseorang

bayi. Bagi menjamin perkembangan jasmani dan mental yang sihat, makanan yang

berzat dan seimbang adalah amat penting. Makanan yang baik dan berkhasiat bukan

sahaja membantu pertumbuhan dan pekembangan seseorang individu, malahan ia juga

dapat melindungi seseorang individu dari pelbagai penyakit. Sebaliknya, pengambilan

makanan yang tidak berkhasiat memberikan kesan yang buruk kepada kesihatan bayi

atau kanak-kanak itu.

Selain daripada itu, aspek institut kekeluargaan dalam faktor selepas lahir juga

memainkan peranan yang penting kepada perkembangan kanak-kanak. Keluarga ialah

sanak-saudara atau kaum kerabat yang mempunyai hubungan yang rapat dengan

seseorang individu. Ibu bapa pula merupakan anggota keluarga yang bukan sahaja

terikat oleh pertalian darah dengan seseorang individu, tetapi ia juga mempunyai

pertalian sosial dan emosi. Ini kerana selepas seorang bayi dilahirkan, ia dilindungi,

diasuh dan dididik oleh kedua-dua ibu bapanya. Oleh sebab itu, pembentukan sahsiah

seorang kanak-kanak dipengaruhi oleh sesebuah keluarga. Seorang kanak-kanak

daripada keluarga kecil yang agak berada biasanya akan mendapat layanan dan

perhatian yang sempurna daripada ibu bapanya. Segala permintaan akan ditunaikan

dan seterusnya ini akan menyebabkan kanak-kanak itu menjadi manja, angkuh, tidak

mendengar kata dan terlalu bergantung kepada ibu bapa.

Di samping itu, sikap kepimpinan ibu bapa dalam mendidik anak-anak juga

mempengaruhi sikap kanak-kanak. Sikap ibu bapa yang autokratik atau terlalu

mengongkong menyebabkan anak-anak menjadi penakut, pasif dan menjadi kurang

yakin. Ini kerana ibu bapa mereka tidak membenarkan mereka memberikan pendapat

atau cadangan dan memberi peluang kepada mereka untuk meluahkan sesuatu kepada

ibu bapa. Ini memberi implikasi yang buruk kerana kanak-kanak seperti ini akan

menjadi individu yang kerang berkeyakinan dan amat bergantung kepada orang lain

untuk membuat keputusan. Sebaliknya ibu bapa yang bersikap demokrasi akan

11


memberi peluang kepada kanak-kanak belajar untuk menerima dan memberi, bertolak

ansur, berbincang dan mematuhi pendapat majoriti dalam membuat keputusan.

Seterusnya aspek rakan sebaya juga mempengaruhi perkembangan kanak-

kanak. Rakan sebaya ialah sekumpulan individu yang berada dalam tingkat umur yang

sama atau lebih kurang sama dengan individu yang berkenaan. Rakan sebaya

lazimnya mempunyai cita-cita, minat dan tahap kecerdasan yang sama. Rakan sebaya

terbentuk daripada aktiviti sosial yang aktif yang berlaku dalam kehidupan kanak-kanak.

Pengaruh rakan sebaya juga amat penting dalam mempengaruhi perkembangan

kanak-kanak dari segi afektif, sosial, kognitif serta psikomotor. Sebagai contoh, kanak-

kanak aktif bermain disebabkan kanak-kanak melihat rakan-rakannya yang seronok

bermain. Ini mewujudkan kanak-kanak yang ‘hyperactive’ dan kuat bermain.

Selain itu, aspek institut pendidikan atau sekolah juga memainkan peranan

penting dalam perkembangan kanak-kanak. Pertamanya, kedudukan sesebuah sekolah

sama ada di luar atau di dalam bandar mempengaruhi perkembangan mental,sosial

dan jasmani kanak-kanak. Perkembangan kanak-kanak dari aspek-aspek ini akan

terjejas dengan kekurangan kemudahan di sekolah. Saiz sesebuah sekolah juga akan

memberikan kesan yang berlainan. Saiz sesebuah sekolah yang besar akan

menyebabkan kemesraan serta hubungan antara pelajar-pelajar adalah kurang

berbanding dengan sesebuah sekolah yang kecil yang mana pelajar-pelajarnya dapat

berkomunikasi dan berinteraksi dengan lebih kerap. Pembelajaran pelajar-pelajar juga

dipengaruhi oleh sekolah yang mereka hadiri. Sekolah yang hanya menekankan hal-hal

akademik akan menghasilkan individu yang kurang berminat dalam permainan atau

sukan dan begitu jugalah sebaliknya.

Aspek tempat tinggal juga memberi implikasi kepada perkembangan kanak-

kanak. Ini dapat dilihat dari segi perkembangan sahsiah dan sosial kanak-kanak.

Contohnya, penduduk-penduduk di kawasa luar bandar adalah mesra dan mempunyai

hubungan yang baik antara satu sama lain berbanding dengan penduduk-penduduk

bandar. Nilai-nilai seperti tolong-menolong, bertimbang rasa, kemesraan dan

sebagainya dapat dilihat dengan ketara dalam kalangan penduduk di luar bandar. Oleh

itu, kanak-kanak akan terdidik dengan sikap yang demikian. Penduduk-penduduk di

12


bandar adalah bersifat lebih materialistik berbanding dengan penduduk-penduduk di

luar bandar. Dengan itu, kanak-kanak akan membesar menjadi individu-individu yang

juga selalu mengharapkan bayaran atau ganjaran bagi sesuatu tugasan.

Seterusnya, aspek sebaran am atau media juga menjadi salah satu medium

perkembangan kanak-kanak. Semua jenis media termasuklah radio, televisyen, akhbar,

majalah, buku, wayang gambar, internet dan sebagainya mempengaruhi

perkembangan mental, pandangan dan sikap seseorang terhadap isu-isu ekonomi,

sosial dan politik. Sebagai contoh, program TV Pendidikan seperti Along Bijak banyak

membantu kanak-kanak mempelajari konsep-konsep nombor, abjad, bahasa dan

matematik. Namun, media memberikan kedua-dua kesan baik dan buruk kepada

kanak-kanak. Ini kerana melalui saluran media yang menerbitkan dan menayangkan

rancangan atau program yang tidak berfaedah atau tidak sesuai dengan peringkat umur

kanak-kanak menyebabkan perkembangan sahsiah kanak-kanak terjejas.

Antara faktor persekitaran lain yang mempengaruhi perkembangan kanak-kanak

ialah dari aspek keagamaan dan juga persekitaran dunia. Kedua-dua aspek ini

mempengaruhi kanak-kanak dari segi kognitif dan sahsiah. Ini kerana agama

menyarankan umatnya sentiasa berkelakuan baik, melakukan perkara-perkara yang

dituntut dan menjauhkan larangan iaitu perkara yang tidak baik. Oleh yang demikian,

kanak-kanak yang dididik dan diasuh dengan pegangan agama yang teguh akan

mempengaruhi sahsiah kanak-kanak tersebut.

Urie Bronfenbrenner (1917) seorang ahli psikologi Amerika menjelaskan bahawa

perkembangan kanak-kanak merupakan hasil daripada interaksi antara alam

persekitaran iaitu keluarga mereka, rakan-rakan sebaya serta orang-orang dewasa

yang terdekat dengan kanak-kanak tersebut. Beliau mengetengahkan model ekologi

berbentuk lapisan bulatan (Sistem Ekologi Bronfenbrenner) yang masing-masing

mempunyai pengaruh dan tahap tertentu. Beliau membahagikan lima tahap dalam

perkembangan ini iaitu mikrosistem, mesosistem, ekosisitem, makrosistem dan

kronosistem.

13


a) Mikrosistem bermaksud kanak-kanak terdedah kepada persekitaran yang

berbentuk pada apa yang ada di depan mata termasuklah pengaruh objek-objek

fizikal seperti patung dan teknologi, struktur persekitaran, serta peranan dan

persekitaran ahli keluarga terdekat seperti ibu bapa dan adik beradik.

b) Mesosistem pula merangkumi hubungan kanak-kanak dengan persekitaran

yang lebih luas dan bagaimana persekitaran ini mempengaruhi kanak-kanak.

Contohnya, bagaimana kanak-kanak bergaul di sekolah lebih-lebih lagi apabila

mahu memulakan alam persekolahan dan pertama kalinya berpisah dengan

keluarga.

c) Eksosistem pula menghubungkaitkan kanak-kanak dengan persekitaran yang

mungkin kurang berkaitan dalam hidup mereka. Melihat bagaimana kanak-kanak

didedahkan dengan jiran tetangga, tempat kerja ibu bapa, rakan-rakan ibu bapa

dan institusi sosial lain.

d) Makrosistem adalah lapisan paling luar yang menyentuh pengaruh hubungan

kanak-kanak dengan persekitaran yang jauh lebih besar. Hubungan ini

termasuklah sistem nilai sosial, perubahan sejarah, polisi sosial dan media

massa.

e) Kronosistem pula memfokus pengaruh keadaan sosiohistorikal dan peristiwa-

peristiwa terhadap perkembangan kanak-kanak dalam sesuatu zaman tertentu.

Ini melibatkan perkembangan sesuatu negara itu sebagai contoh zaman

komunikasi maklumat dan teknologi.

Menurut Bronfenbrenner lagi, teori yang dikemukakan oleh beliau bersandarkan

tanggapan bahawa faktor persekitaran tidak sepenuhnya memainkan peranan kepada

perkembangan kanak-kanak tetapi antara keduanya saling berkait rapat. Kanak-kanak

tidak lari daripada berhadapan dengan persekitaran sosial mereka setiap hari yang

mana ini secara tidak langsung dapat mempengaruhi perkembangan mereka.

14


4.0 PERKEMBANGAN KOGNITIF KANAK-KANAK

Kognitif berkait rapat dengan kognisi, iaitu aktiviti atau proses memperoleh ilmu

secara taakulan atau pemikiran melalui deria atau proses mental utk mentafsir,

mempelajari, dan memahami sesuatu. Maka, kemahiran kognitif bermaksud kebolehan

individu untuk berfikir, memberi pendapat, memahami, mengingati perkara-perkara

yang berlaku di persekitaran masing-masing. Untuk memperincikan lagi tajuk

perkembangan kognitif kanak-kanak, saya menggunapakai Teori Kognitif Jean Piaget.

Teori ini memainkan peranan penting dalam membantu kita mamahami cara kanak-

kanak berfikir dan bagaimana guru boleh memainkan peranannya dalam

perkembangan kognitif kanak-kanak.

4.1 Teori Kognitif Jean Piaget

Teori kognitif ini dipelopori oleh Jean Piaget (1869-1980), seorang ahli psikologi

Switzerland yang telah banyak membuat kajian ke atas tingkah laku kanak-kanak.

Menurut beliau, bayi memerlukan masa yang agak panjang untuk mengenali serta

membezakan pelbagai rangsangan. Keadaan bayi tidak sama dengan orang dewasa,

kerana ia tidak mampu memilih rangsangan-rangsangan yang bermakna untuk

memberi tindak balas yang sesuai terhadapnya. Jean Piaget juga cuba menjelaskan

tentang kaedah manusia mempersepsi ilmu dan membina hipotesis. Beliau juga

menegaskan bahawa perkembangan kognitif ini adalah dipengaruhi dengan

perkembangan potensi dari aspek lain, misalnya fizikal, intelek, dan sosioemosi. Melalui

kajian pemerhatiannya, Piaget mendapati bahawa perkembangan kognitif kanak-kanak

adalah berbeza dan berubah mengikut perubahan umur mereka. Beliau

membahagikannya kepada peringkat sensori motor (0-2 tahun), peringkat pra-operasi

(2-7tahun), peringkat operasi konkrit (7-12 tahun) dan peringkat operasi formal (selepas

12 tahun). Peringkat-peringkat juga merupakan faktor penting yang mempengaruhi

pembentukan konsep, sama ada konkrit atau abstrak.

Peringkat pertama perkembangan kognitif kanak-kanak ialah peringkat

sensorimotor iaitu dari sejak lahir hingga kanak-kanak berumur 2 tahun. Pada peringkat

15


selepas kelahiran iaitu semasa bayi, tiada persepsi yang berlaku pada diri kanak-kanak.

Bayi mengetahui persekitarannya melalui sebutan atau pendengaran daripada orang

lain. Pada awal peringkat ini juga bayi menggunakan deria dan pergerakkan fizikal

untuk mempelajari dan berinteraksi dengan persekitarannya. Pada peringkat ini juga

bayi mengkoordinasi maklumat deria dengan kebolehan motor untuk membentuk

skema tingkah laku yang membolehkan mereka melakukan penerokaan tentang

persekitaran mereka. Semasa berusia antara 4 hingga 8 bulan, bayi sudah mempunyai

daya koordinasi antara penglihatan dan sentuhan. Pada akhir peringkat sensorimotor,

kanak-kanak sudah mula menggunakan imitasi, memori dan pemikiran dalam

kehidupan mereka sehari-harian. Mereka juga akan mencapai tahap pengekalan objek

iaitu kebolehan untuk membayangkan atau menggambarkan sesuatu objek dalam

memorinya. Pada akhir peringkat ini juga kanak-kanak sudah mampu untuk

menggunakan skema-skema mudah iaitu struktur-struktur kognitif yang digunakan

untuk mengadaptasikan persekitarannya bagi menyelesaikan masalah-masalah yang

dihadapi. Mereka juga sudah mula boleh belajar bahasa dan lambang-lambang yang

mudah.

Pada umur 2 tahun juga, kanak-kanak sudah memperolehi kepercayaan tentang

kekekalan objek, iaitu mereka percaya objek itu akan terus wujud walaupun objek itu

tidak dapat dilihat atau disentuh. Salah satu sifat lain ialah tindakan ulangan, iaitu

mengulangi sesuatu tingkah laku atau tabiat seperti menghisap ibu jari. Di samping itu,

mereka sudah mula meniru tindakan yang tidak pernah dilakukan sebelum ini. Kanak-

kanak belajar daripada orang lain di sekelilingnya dan objek yang dapat dilihat atau

disentuh. Dari segi pendidikan, membekalkan objek maujud adalah penting untuk

proses pembelajaran kanak-kanak dan perkembangan ke peringkat kefahaman yang

abstrak.

Peringkat seterusnya ialah peringkat praoperasi iaitu pada peringkat kanak-

kanak berumur 2 hingga 7 tahun. Pada peringkat ini, kanak-kanak mula menonjolkan

sifat naluri dan pemikiran simbolik. Simbol yang digunakan ialah termasuklah bahasa,

isyarat, gambar dan sebagainya digunakan untuk menyatakan objek, orang atau

peristiwa. Salah satu aktiviti naluri dan pemikiran simbol ialah lakonan drama yang

16


pelbagai pengalaman hidup.Contohnya, main masak-masak, berlagak sebagai

pemandu kereta mahupun doktor. Pada peringkat ini juga, mereka semakin maju dalam

penguasaan dan penggunaan bahasa. Namun, kanak-kanak masih belum dapat

membezakan antara sifat-sifat benda hidup dengan benda bukan hidup dan masih

belum dapat membezakan pandangan diri sendiri dengan pandangan orang lain. Piaget

menamakan keadaan ini egosentrime atau egosentrik (memusatkan kepentingan diri

sendiri dan sukar menerima pendapat orang lain).

Pada tahap ini juga, kanak-kanak bersifat intuitif iaitu pemahaman kanak-kanak

mengenai objek bergantung kepada ciri-ciri yang nampak jelas dan nyata. Mereka

masih belum berupaya berfikir secara logik dan rasional. Ini kerana praoperasi

bermakna kanak-kanak sudah mula berfikir secara logik tetapi belum dapat menguasai

kebolehan memproseskan pemikiran mengikut peraturan-peraturan yang logik. Ciri ini

dikatakan sebagai ‘centered’ atau pemusatan. Oleh yang demikian, kanak-kanak

peringkat ini masih tidak dapat menguasai proses transformasi, keterbalikan dan

menaakul.

Peringkat yang seterusnya ialah peringkat operasi konkrit iaitu kanak-kanak dari

umur 7 tahun hingga 11 tahun. Pada tahap ini, kanak-kanak telah mula berkemampuan

berfikir secara logik tetapi hanya dapat berjaya melakukan kebolehan ini dalam

keadaan konkrit atau menggunakan objek maujud iaitu objek yang dapat dilihat sahaja.

Mereka meggunakan konsep keabadian atas kuantiti sesuatu bahan walaupun bahan

itu mengalami perubahan yang ketara. Mereka sudah pandai melakukan operasi konkrit

dan menguasai konsep kuantiti dan bentuk bersiri seperti ‘lebih berat’, ‘lebih tinggi’ dan

sebagainya. Mereka juga sudah memahami proses transformasi, keterbalikan dan

menaakul. Menurut Piaget, kanak-kanak pada peringkat ini sudah mula boleh

menguasai konsep pengekalan ( conservation ) yang mana mempunyai tiga prinsip

asas iaitu prinsip identiti yakni mereka tahu sekiranya tiada bilangan yang ditambah

atau dikurangkan, bilangan atau kauntiti objek adalah sama walaupun bentuknya

berubah. Prinsip kedua pula ialah prinsip ganti rugi ( compensation ) iaitu mereka tahu

bahawa sesuatu perubahan pada satu segi akan diganti oleh perubahan dalam sesuatu

aspek yang lain. Seterusnya prinsip yang ketiga ialah prinsip keterbalikan iaitu kanak-

17


kanak boleh mengulang proses yang berlaku secara mental kepada keadaan asal

semula.

Pada peringkat ini juga, kanak-kanak sudah boleh menguasai proses

pengelasan. Dalam kemahiran ini, kanak-kanak dapat mengklasifikasikan objek ke

dalam set atau kumpulan berdasarkan sesuatu ciri contohnya ialah pengelasan

mengikut ciri, warna, saiz, isi padu, berat dan sebagainya. Daripada mempunyai

pemikiran yang egosentrik, kanak-kanak telah berfikiran secara decenterd atau objektif.

Pemikiran ini membolehkan kanak-kanak memahami persepsi dan pandangan orang

lain yang berlainan daripada persepsi mereka. Mereka sudah boleh mula bersosial dan

menerima pandangan rakan-rakan semasa bermain atau membuat aktiviti bersama.

Selain itu juga mereka juga boleh memberikan perhatian kepada beberapa perkara

serentak dan ingatan mereka semakin bertambah. Walaubagaimanapun,pada tahap ini

kanak-kanak masih belum boleh mentafsir perkara-perkara yang abstrak yang tidak

boleh dilihat umpamanya konsep ketuhanan,neraka dan syurga.

Peringkat perkembangan kognitif kanak-kanak yang terakhir ialah peringkat

operasi formal iaitu dari umur 11 tahun dan ke atas. Pada peringkat ini, kanak-kanak

sebenarnya dapat berfikir secara logik, termasuk pemikiran abstrak, perkara berkaitan

dengan masa depan, membuat jangkaan atau andaian dan sanggup membuat

hipotesis. Pemikiran hipotesis ini membolehkan kanak-kanak meramalkan ”apa yang

mungkin berlaku” daipada ”apa yang bakal berlaku”. Oleh kerana pemikir operasi formal

sanggup membuat penaakulan terhadap sesuatu kemungkinan,ia telah sedia membuat

eksperimen menguji idea, kebenaran dan pemikiran saintifik. Pemikiran mereka tidak

lagi terikat kepada bahan-bahan konkrit. Ia juga menguasai kebolehan untuk

menyelesaikan masalah dengan kombinasi pengetahuan, pengalaman dan kemahiran.

Bahkan mereka sudah dapat menerima idea abstrak seperti tenaga graviti dan

demokrasi. Pendekatan pengajaran pula melibatkan penggunaan kaedah lisan yang

lebih banyak. Pelajar pada peringkat sekolah menengah digalakkan sering mendengar,

membaca dan berbincang, kemudian melakukan latihan. Namun, egonsentrik remaja

jugamuncul dalam peringkat ini. Ianya berlainan dengan egonsentrik pada peringkat

praoperasi. Di sini remaja lebih tertumpu kepada idea dan pemikiran mereka sendiri.

18


Mereka susah untuk menerima pandangan dan pendapat orang lain dan mempunyai

perasaan seperti perbuatan mereka sentiasa diperhatikan oleh orang sekeliling.

4.2 Kajian Pemerhatian Kognitif Kanak-Kanak Mengikut Piaget’s Conservation Tasks.

Untuk membuktikan teori perkembangan kognitif Jean Piaget, saya telah

melaksanakan satu kajian pemerhatian terhadap dua orang kanak-kanak yang berumur

antara 6 hingga 12 tahun. Kajian ini bertujuan untuk membandingbezakan tahap

perkembangan kognitif kanak-kanak pada peringkat-peringkat tertentu. Ini juga adalah

bertujuan untuk membuktikan teori kognitif yang dipertengahkan oleh Jean Piaget.

Golongan sasaran yang akan diuji ialah kanak-kanak yang berumur 6 hingga 12

tahun. Saya telah memilih seorang kanak-kanak perempuan yang berusia 6 tahun yang

bernama Syazana Fatini Insyirah bt Azmani dan kanak-kanak lelaki berusia 9 tahun

bernama Haziq Zuhair b Ahmad Khir Muzamir ( rujuk latar belakang kanak-kanak ini di

bahagian lampiran ). Bahan ujikaji yang digunakan ialah 10 keping duit syiling 10 sen.

Duit syiling tersebut disusun menjadi dua baris dan ditunjukkan kepada kanak-kanak

seperti gambar di bawah :

Rajah 1 : Susunan duit syiling

Kemudian, kedua-dua kanak-kanak tersebut akan disoal adakah bilangan duit

syiling dalam kedua-dua baris tersebut adalah sama. Setelah mereka menjawab soalan

19


itu, susunan duit syiling diubah daripada sama panjang kepada salah satu baris

dipanjangkan lagi dan soalan yang sama ditanya kepada mereka. Gambar rajah adalah

seperti berikut :

Rajah 2 : Syazana Fatini menjawab soalan Rajah 3 : Haziq Zuhair menjawab soalan yang kedua soalan yang kedua

4.3 Dapatan Kajian

Aspek Syazana Fatini Insyirah ( 6 tahun

)

Haziq Zuhair ( 9 tahun )

Respon kepada

soalan yang

ditujukan

- Syazana menjawab soalan

pertama dengan betul iaitu

bilangan kedua-dua baris duit

syiling 10 sen adalah sama

banyak.

- Namun apabila disoal soalan

- Haziq juga menjawab soalan

pertama dengan betul, iaitu


syiling 10 sen adalah sama

banyak.

- Dia juga menjawab soalan

20


yang kedua, dia menjawab


syiling adalah tidak sama.

yang kedua dengan betul,

iaitu bilangan duit syiling di

kedua-dua baris adalah masih

lagi sama banyak walaupun

pada mulanya, dia agak ragu-

ragu dan malu.

Apabila ditanya

mengapa

jawapannya

sebegitu.

- Syazana menjawab duit syiling

di baris yang kedua menjadi

semakin sedikit.

- Haziq menjawab tiada

penambahan berlaku ke atas

duit syiling tersebut.

Penerangan - Syazana menumpukan kepada

keadaan fizikal ataupun konkrit

iaitu panjang baris bukannya

bilangannya iaitu konsep yang

lebih abstrak.

- Dia juga tidak dapat

melaksanakan transformasi

kerana dia melihat pemanjangan

baris sebagai baris sebagai baris

baru dan bukan pemanjangan

baris yang lama

- Haziq sudah boleh berfikir

secara logik walaupun

pemikiran mereka masih

terikat dengan situasi konkrit

iaitu baris duit syiling.

- Dia juga sudah menguasai

tiga prinsip asas dalam

peringkat operasi konkrit

mengikut teori Jean Piaget

iaitu prinsip identiti, prinsip

ganti rugi, dan prinsip

keterbalikan. Melalui ujikaji ini,

Haziq menggunakan prinsip

keterbalikan.

Faktor-faktor Proses pemikiran Syazana

belum mencapai tahap

kematangan biologi yang tinggi

lagi. Ini mungkin dipengaruhi

oleh faktor baka atau genetik.

Selain itu juga, dia juga belum

mencapai tahap keseimbagan

Baka atau genetik boleh

menjadi faktor yang

mempengaruhi pemikiran

Haziq. Ini kerana bapanya

bekerja sebagai seorang

pensyarah di sebuah institut

pendidikan. Namun begitu,

21


iaitu proses individu untuk

mengadaptasi sesuatu kerana

situasi ini adalah situasi yang

baru dialami olehnya.

boleh jadi juga faktor

persekitaran mempengaruhi

cara pemikiran Haziq.

Rajah 4 : Bandingbeza hasil pemerhatian kajian

Melalui kajian pemerhatian yang telah dijalankan, maka terbuktilah dengan

jelas bahawa teori perkembangan kognitif yang diperkenalkan oleh Jean Piaget boleh

digunapakai dan diterima umum. Ini termasuklah cadangannya yang mengatakan

bahawa kanak-kanak melalui perkembangan kognitif melalui empat peringkat iaitu

peringkat sensorimotor, praoperasi, operasi konkrit dan operasi formal.

Melalui kajian yang dijalankan juga jelas terbukti bahawa pada peringkat

praoperasi, kanak-kanak bersifat intuitif iaitu pemahamannya mengenai objek

bergantung kepada ciri-ciri yang nampak jelas dan nyata. Mereka belum mampu berfikir

secara logik dan rasional. Berbeza dengan kanak-kanak pada peringkat operasi konkrit

yang mana mereka dapat menguasai proses transformasi, keterbalikan dan menaakul.

Kanak-kanak peringkat ini berupaya berfikir secara logik walaupun pemikiran mereka

masih terikat dengan situasi yang konkrit.

5.0 IMPLIKASI PERKEMBANGAN KOGNITIF KANAK-KANAK KE ATAS

PROSES PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN

Proses pengajaran dan pembelajaran ( P&P ) yang dijalankan oleh ibu bapa

atau guru hendaklah berpandukan kepada perkemabagan kognitif kanak-kanak pada

peringkat-peringkat yang telah dibincangkan sebelum ini. Susunan isi pembelajaran

hendaklah mengiktu peringkat perkembangan kognitif kanak-kanak, iaitu daripada

konkrit kepada abstrak, daripada dekat kepada jauh, daripada pengalaman yang sedia

ada kepada pengalaman yang baru, daripada kasar kepada halus dengan mengambil

22


kira juga perkembangan fizikal individu. Pendek kata, pendekatan haruslah daripada

konsep yang mudah kepada konsep yang luas dan kompleks.

Sebagai contoh, pada peringkat praoperasi, bahan bantu mengajar yang

konkrit seperi menggunakan bahan maujud seperti batu dan guli untuk mengajar

kemahiran menambah dan menolak. Arahan yang pendek dan disertai dengan contoh

juga haruslah digunakan untuk mengajar kanak pada peringkat ini dan penjelasan

tentang nilai atau nasihat harus diberikan dalam ayat yang mudah difahami kanak-

kanak dan harus dipertimbang daripada sudut pandangan kanak-kanak. Ini kerana

mereka susah untuk memahami sesuatu perkara daripada sudut pandangan orang lain.

Selain daripada itu juga, kanak-kanak harus diberi peluang untuk melakukan aktivitinya

sendiri atau ‘hands-on’ terhadap satu-satu kemahiran dengan kawalan dan bimbingan.

Ini adalah bertujuan untuk memberi peluang kepada mereka meningkatkan keyakinan

diri dan memberi peluang mereka berdikari. Guru juga boleh menyediakan pengalaman

pembelajaran yang pelbagai seperti membawa mereka melawat tempat-tempat menarik

misalnya zoo,muzium dan sebagainya.

Pada peringkat seterusnya, iaitu pada peringkat operasi konkrit, penggunaan

bahan bantu mengajar yang konkrit yang menarik contohnya seperti bahan tiga dimensi

(3D) yang ada dipersekitarannya seperti daun, pokok dan mainan harus diteruskan

terutamanya untuk mempelajari kemahiran yang baru. Kanak-kanak juga harus diberi

peluang untuk memanipulasi dan menguji objek-objek yang diajar. Satu eksperimen

atau kajian boleh dijalankan melalui kaedah ini, contohnya eksperimen mengkaji

keperluan cahaya matahari untuk proses fotosintesis tumbuhan dalam subjek sains.

Kanak-kanak peringkat ini juga haruslah diberi peluang untuk membuat pembentangan

dan pembacaan secara ringkas dan tersusun. Ini dapat meningkatkan keupayaan

berbahasa dan kanak-kanak juga diberi peluang untuk memberikan pendapat dan idea

mereka. Semasa pengajaran topik yang kompleks, penggunaan contoh-contoh

haruslah sesuai dan paling bagus, hendaklah berkaitan dengan pengalaman mereka

seperti pengalaman seharian di rumah dan sebagainya untuk mempertingkatkan

kefahaman mereka dalam sesuatu perkara. Selain itu, untuk meningkatkan daya

pemikiran yang logik dan analitik, guru boleh memberi soalan-soalan yang berbentuk

23


penyelesaian masalah dan tunjuklah jalan penyelesaian mengikut langkah-langkah

yang mudah dan sistematik.

Seterusnya, bagi peringkat terakhir perkembangan kognitif kanak-kanak, guru

masih boleh menggunakan bahan yang konkrit untuk mengilustrasikan konsep yang

lebih kompleks sebagai contoh penggunaan bahan bantu mengajar tiga dimensi (3D),

model, carta, graf, dan pengalaman pelajar sendiri. Bahan-bahan ini boleh digunakan

sebagai permulaan kepada pengajaran yang lebih kompleks. Guru juga hendaklah

memberi peluang kepada pelajar untuk meneroka alternatif penyelesaian dan membuat

hipotesis. Bimbing pelajar untuk membuat penyelesaian dan meneroka jalan

penyelesaian dalam konteks yang lebih luas lagi berbanding pendedahan yang

diberikan dalam peringkat yang seterusnya. Ini menggalakkan mereka untuk berfikiran

kritis dan kreatif dalam penyelesaian masalah tersebut. Dalam pada itu, mereka

haruslah diberi peluang dan ruang untuk menyelesaikan sesuatu masalah serta

menyatakan sebab kepada penyelesaian yang dikemukakan. Paling berkesan untuk

meningkatkan daya pemikiran mereka, minta mereka membentangkan idea-idea dan

kritik idea yang dikemukakan. Bagi menggalakkan pelajar mengkaji dan meneroka

sesuatu topik, guru harus mengemukakan konsep topik itu dengan lebih luas lagi dan

tidak terikat dengan fakta-fakta. Guru harus terima pendapat pelajar dan bimbing

mereka juga untuk menerima pendapat orang lain.

24


6.0 RUMUSAN DAN CADANGAN

Sebagai guru, mendalami ilmu psikologi perkembangan kanak-kanak ini adalah

amat penting bagi membantu kita mengurus dan mengendalikan bilik darjah dengan

baik. Mendalami ilmu ini secara menyeluruh juga dapat membantu kita mengenali

setiap potensi murid-murid yang diajar serta mengembangkan lagi potensi tersebut

sehingga akhirnya suatu masa nanti murid-murid yang dihasilkan adalah murid-murid

berkualiti yang dikehendaki oleh negara. Ini adalah selari dengan tuntutan negara yang

ingin melahirkan modal insan yang cemerlang, gemilang dan terbilang. Menimba ilmu

pengetahuan tentang perkembangan kanak-kanak juga memberi pelbagai manfaat

yang berguna kepada guru. Setiap objektif pembelajaran akan tercapai sekiranya guru

mengaplikasikan kemahiran mengenal perkembangan kanak-kanak ini dari pelbagai

sudut.

Antara manfaatnya ialah ia dapat membantu dan membentuk pengajaran dan

pemebelaran di dalam dan luar bilik dengan penyediaan isi pengajaran yang sejajar

dengan keupayaan mental murid-murid. Strategi P&P juga haruslah sesuai dengan aras

dan mengikut tahap individu murid yang boleh membantu kepada perkembangan

kanak-kanak daripada pelbagai aspek temasuklah jasmani, emosi rohani, intelek dan

sosial. Untuk itu, isi kandungannya hendaklah dirangka dan dirancang terlebih dahulu

dan dikaji keberkesanannya agar mencapai matlamat P&P dapat dicapai dengan baik.

Aktiviti-aktiviti yang dirancang dalam kandungan P&P haruslah menarik minat

kanak-kanak. Ini adalah bagi meningkatkan penglibatan mereka dalam setiap aktiviti

yang dirancang sama ada di dalam atau di luar kelas. Isi pelajaran juga haruslah

disusun dan dipertingkat agar mudah difahami dengan mengambil kira aras kefahaman

murid-murid kerana mereka mempunyai tahap masing-masing, sama ada di tahap

rendah, sederhana dan tinggi. Ini memberi kesan kepada murid-murid kerana murid-

murid dapat mempersiapkan diri dengan ilmu di dada dalam melangkah dan

menghadapi arus pembelajaran pada masa akan datang.

25


Selain daripada itu juga, penyediaan pelajaran haruslah bermula daripada yang

senang kepada yang susah, daripada konkrit kepada yang abstrak, daripada konsep

yang asas kepada konsep yang lebih luas dan daripada yang umum kepada yang lebih

khusus. Proses pembelajaran hendaklah dilakukan secara berperingkat-peringkat,

mengikut bab atau silibus subjek yang akan diajar kerana ini akan dapat membantu

meningkatkan kefahaman, penghayatan, penghafalan murid-murid dan memberi

peluang kepada mereka mengamalkannya dalam kehidupan seharian. Oleh yang

demikian amatlah penting bagi guru membimbing murid melakukan pemindahan

pembelajaran hasil daripada pemahaman konsep secara lebih jelas dan mendalam.

Bantuan daripada guru dalam tugasan yang diberikan amat membantu kefahaman

murid berkenaan tentang apa yang diajar.

Guru sebagai tunggak utama berperanan penting membantu pengajaran dan

pembelajaran murid-murid di sekolah. Peranan dan tugas ini amat berat dan mencabar

dalam mencapai perkembangan terhadap pengajaran dan pembelajaran murid di dalam

bilik darjah. Setiap pendedahan pelajaran adalah untuk membantu kepada pengenalan

kendiri setiap murid berkenaan. Tuntasnya, peranan guru adalah amat penting dalam

pembentukan perkembangan murid-murid. Tugas guru bukan hanya mengajar mereka

isi pembelajaran, tetapi guru juga berperanan membimbing, memberi motivasi kepada

murid-murid dan membantu mereka mengenal potensi diri. Guru juga hendaklah

sentiasa mengingatkan mereka bahawa betapa pentingnya pelajaran kepada diri dan

kehidupan`mereka.

Secara keseluruhannya, dengan penulisan tugasan kerja kursus Perkembangan

Kanak-Kanak EDU3102 ini dapatlah saya menimba banyak ilmu pengetahuan dan

menambahkan kemahiran saya dalam mengenali perkembangan kognitif kanak-kanak.

Semoga dengan ilmu yang ditimba pada waktu ini, dapatlah saya menggunakannya

pada masa akan datang untuk diaplikasikan kepada kanak-kanak atau murid-murid

yang akan diajar.

26


BIBLIOGRAFI

Haliza Hamzah dan Joy N. Samuel. (2008), Perkembangan Kanak-Kanak untuk Program Ijazah Sarjan Muda Perguruan. Kumpulan Budiman Sdn Bhd, Kuala Lumpur.

impreschoolteacha.blogspot.com/.../konsep-dan-prinsip-perkembangan-kanak.html diakses pada 2010, Mac 23.

Kamaruddin Hj. Husin.(1996), Sekolah dan Perkembangan Kanak-Kanak. Utusan Publications, Kuala Lumpur.

Kamus Dewan Edisi Keempat. (2007), Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

Mohd Sharani Ahmad. (2005), Psikologi Kanak-Kanak. PTS Publications, Pahang.

Mok Soon Sang. (2009), Perkembangan Kanak-Kanak. Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd, Selangor.

Mok Soon Sang. (2006), Psikologi Pendidikan untuk Pengajaran dan Pembelajaran. Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd. Selangor.

Kanak-kanak, [online] Diperolehi: ms.wikipedia.org/wiki/Kanak-kanak [2010, Februari 02]

Perkembangan Kanak-Kanak. [online]Diperolehi: ms.wikipedia.org/wiki/Perkembangan_kanak-kanak [ 2010 Februari 02]

perkembangan.blogspot.com/.../perkembangan-kanak-kanak-dari-aspek_23.html – [ 2010 Februari 10]

Rahil Mahyuddin dan Habibah Alias (2001), Psikologi Pendidikan untuk Perguruan. Karisma Publication, Shah Alam, Selangor.

Ramlah Jantan dan Mahani Razali. (2002), Psikologi Pendidikan : Pendekatan Kontemporari. Mc Graw Hill, Malaysia.

www.eco1.upm.edu.my/v4/.../mas_psikologiperkembangan_kanak2 diakses pada 2010 Februari 19.

27


LAMPIRAN

Lampiran 1- Latar belakang kanak-kanak yang diuji

Kanak-kanak pertama Kanak-kanak kedua

Nama : Syazana Fatini Insyirah bt Azmani

Umur : 6 tahun

Tempat tinggal : Ipoh, Perak

Pekerjaan Ayah : Polis

Pekerjaan Ibu : Suri Rumah

Adik-beradik : 6 orang ( anak terakhir )

Hobi : Melukis dan mewarna

Nama : Haziq Zuhair b Ahmad Khir

Muzamir

Umur : 9 tahun

Tempat tinggal : Ulu Kinta, Perak

Pekerjaan Ayah : Pensyarah

Pekerjaan Ibu : Suri Rumah

Adik Beradik : 4 orang ( anak pertama )

Hobi : Bermain badminton

28


Gambar-gambar semasa ujikaji

29

49948750-perkembangan-kanak-kanak(2)

Documents