assignment perkembangan kanak-kanak

7/27/2019 Assignment Perkembangan Kanak-kanak

1/23

Oleh: Nur Fatin binti Mohd Mazlan |

1

1.0 PENGENALAN

Bayi yang dilahirkan akan sentiasa berkembang mengikut peringkat-

peringkatnya yang tertentu. Hal ini sejajar dengan pendapat Sharifah A. Alsagoff

(1987), menyatakan bahawa psikologi perkembangan sebagai kajian terhadap faktor-

faktor yang menentukan tingkah laku manusia dan perubahan kebolehan, personaliti,

motivasi dan ciri-ciri sosial mengikut peringkat masa tertentu dari masa pralahir (dalam

kandungan) sehingga ke dewasa.

Bagi Woolfolk dan Margetts (2007) pula, mentafsirkan perkembangan fizikal

sebagai perubahan tubuh badan, perkembangan kognitif sebagai perubahan pemikiran,

perkembangan sosial sebagai perubahan hubungan dengan individu yang lain serta

perkembangan emosi sebagai perubahan dalam kefahaman, ekspresi serta

pengurusan emosi.

Walaupun terdapat pelbagai definisi yang menyatakan maksud perkembangan

ini, ia tetap menyampaikan sebuah maksud yang sama iaitu perkembangan atau

pertumbuhan sebagai satu proses yang mempunyai tahap iaitu bermula dari bahan

yang kecil sehingga menjadi besar mengikut tempoh-tempoh yang tertentu sehingga

menjadi matang. Hal ini selaras apa yang didedahkan dalam Al-Quran iaitu kitab suci

umat Islam. Terdapat beberapa surah yang Allah menceritakan mengenai proses

kejadian dan perkembangan manusia.

Dan sesungguhnya Kami telah menciptakan manusia dari pati (yang berasal)

dari tanah. Kemudian Kami jadikan pati itu (setitis) air benih pada penetapan yang

kukuh. Kemudian Kami ciptakan air benih itu menjadi sebuah darah beku. Lalu Kami

ciptakan darah beku itu menjadi seketul daging. Kemudian Kami ciptakan daging itu

menjadi tulang. Kemudian Kami balut tulang-tulang itu dengan daging. Setelah

sempurna kejadian itu, Kami bentuk ia menjadi makhluk yang lain sifat keadaannya.

Kemudian, sesungguhnya kamu sesudah itu akan mati. Kemudian, sesungguhnya

kamu akan dibangkitkan hidup semula pada hari kiamat.

(Surah AlMumin : Ayat 1216)


2/23


2

Rentetan daripada ayat-ayat di atas, jelaslah bahawa kejadian manusia yang

bermula daripada tanah sehingga menjadi makhluk yang bernyawa dikenali sebagai

manusia. Ayat-ayat Al-Quran ini juga telah dibuktikan secara saintifik melalui kaedah

sains. Oleh hal yang demikian, dalam tugasan ini teori-teori perkembangan kanak-kanak ini akan diterangkan secara lebih lanjut.

2.0 KONSEP PERKEMBANGAN KANAK-KANAK

Dalam membincangkan perkembangan kanak-kanak, kita tidak akan lari

daripada membandingkan tahap perkembangan kanak-kanak dengan tahap

pertumbuhan kanak-kanak.

Definisi pertumbuhan menurut Woolfolk dan Margetts (2007), sebagai perubahandalam saiz dan kematangan. Daripada segi fizikal, pertumbuhan ini meliputi

pertambahan dalam saiz bahagian-bahagian badan, ketinggian dan juga bilangan saraf-

saraf ke otak.

Manakala definisi bagi perkembangan menurut Santrock (2008), mentafsirkan

perkembangan sebagai perubahan dalam corak biologi, kognitif dan sosioemosi

individu yang bermula daripada peringkat percambahan sehingga ke akhir hayat.

Rajah 2.0.1 : Aspek perkembangan dan pertumbuhan

Berdasarkan rajah 2.0.1 di atas, terdapat empat aspek utama untuk menilai

tahap perkembangan dan pertumbuhan kanak-kanak. Perkembangan dan pertumbuhan

ini dapat dilihat dan dinilai berdasarkan empat aspek utama iaitu fizikal atau jasmani

EmosiSosialKognitif /Mental

Fizikal /Jasmani

ASPEK YANG MELIPUTI

PERKEMBANGAN DAN PERTUMBUHAN


3/23


3

yang terdiri daripada rupa, saiz fizikal serta kemahiran jasmaninya. Aspek yang kedua

adalah kognitif atau mental seperti keupayaan berfikir, belajar, mengingat, menaakul,

menganalisis serta bakatnya. Seterusnya adalah aspek sosial iaitu setiap individu

mempunyai cara kehidupan yang tersendiri dan berbeza antara satu sama laintermasuklah individu-individu dalam ahli keluarga. Manakala bagi aspek yang terakhir

untuk menilai perkembangan dan pertumbuhan kanak-kanak adalah aspek emosi.

Setiap kanak-kanak menunjukkan respon emosi dan cara menzahirkan emosi yang

berbeza-beza.

3.0 PRINSIP PERKEMBANGAN KANAK-KANAK

Perkembangan ini bersifat kualitatif iaitu tidak dapat dilihat oleh mata kasar

namun kesannya boleh dirasai dan dinilai. Menurut Haliza Hamzah dan Joy N. Samuel

(2009), telah menggariskan lima prinsip perkembangan kanak-kanak. Prinsip yang

utama mengikut mereka adalah perkembangan berlaku daripada umum kepada

khusus. Misalnya, perkembangan ini terjadi apabila seorang bayi boleh menggengam

objek dengan keseluruhan tapak tangan sebelum menggunakan jari tangan.

Prinsip seterusnya, perkembangan kanak-kanak ini adalah hasil daripada

interaksi antara kematangan dan pembelajaran. Kematangan ini adalah potensi yang

sedia ada dalam diri kanak-kanak itu sendiri seperti merangkak, duduk, berjalan dan

seterusnya berlari. Umumnya kematangan ini dipengaruhi oleh faktor-faktor genetik

manakala pembelajaran adalah hasil daripada proses latihan, peniruan, identifikasi dan

memerlukan usaha daripada persekitaran. Sebagai contoh, perkembangan otot dan

saraf anggota badan yang sempurna memungkinkan seseorang kanak-kanak itu menari

tarian Inang. Walaubagaimana pun, kanak-kanak tersebut hanya boleh menari tarian

Inang itu sekiranya dia berlatih atau meniru langkah-langkah tarian yang betul. Hal

inilah yang dimaksudkan perkembangan kanak-kanak hasil daripada interaksikematangan dan pembelajaran.

Selain itu, prinsip ketiga menurut Haliza Hamzah dan Joy N. Samuel pula adalah

perkembangan ini berlaku pada kadar yang berbeza. Misalnya, sesetengah kanak-

kanak dapat berjalan pada umur 10 bulan manakala ada kanak-kanak yang


4/23


5/23


5

atau membina ayat. Hal ini menunjukkan bahawa prinsip perkembangan kanak-kanak

berlaku secara berterusan adalah sangat relevan.

Bagi Mok Soon Sang (2009), beliau telah menambah lagi tiga prinsip

perkembangan kanak-kanak. Rajah 3.0.2 di bawah menunjukkan penambahan prinsip-

prinsip perkembangan daripada prinsip yang sedia ada.

Rajah 3.0.2 : Prinsip perkembangan kognitif menurut Mok Soon Sang

Menurut beliau, pertumbuhan dan perkembangan saling berkait rapat. Hal ini

demikian kerana, pertumbuhan jasmani yang kurang sihat boleh menjejaskan

perkembangan rohani, emosi dan sosial kanak-kanak. Pertumbuhan yang terbantut

seperti lidah pendek akan memberi impak kepada semua aspek perkembangan kanak-

kanak tersebut seperti menjadikan kanak-kanak tersebut membesar dalam keadaan

yang tidak yakin akan diri sendiri dan berasa malu disebabkan kekurangan yang

dialami.

Seterusnya, proses perkembangan juga berlaku daripada konkrit kepada

abstrak. Misalnya, pada peringkat pra-operasi iaitu kanak-kanak yang berumur antara

dua hingga tujuh tahun, kanak-kanak peringkat ini perlu melihat, menyentuh dan

merasa pada benda-benda yang konkrit untuk perkembangan kognitifnya. Namun bagi

peringkat operasi konkrit iaitu kanak-kanak yang berumur tujuh hingga 11 tahun ke atas

sudah boleh membayangkan benda-benda yang abstrak kerana perkembangan kognitif

sudah mula mencapai tahap yang optima. Misalnya dalam proses Pengajaran dan

Pembelajaran (P&P), seorang guru matematik yang mengajar kanak-kanak yang

berada pada peringkat pra-operasi perlu menunjukkan bahan bantu mengajar yang

konkrit seperti bahan 2D atau 3D untuk meningkatkan lagi kefahaman murid-murid.

PRINSIP PERKEMBANGAN KOGNITIF MOK SOON SANG

Perkembangan daripada

egonsentrik kepada

menerima pandangan orang

lain ada egonsentrik kepada

Pertumbuhan dan

perkembangan saling

berkait ra at.

Proses perkembangan

berlaku daripada konkrit

ke ada abtsrak.ke ada


6/23


6

Manakala bagi guru matematik yang mengajar murid-murid peringkat operasi konkrit,

para guru sudah boleh mengajar topik-topik yang abstrak seperti algebra dan

sebagainya kerana mereka sudah boleh membayangkan dan praktikkannya dalam

kehidupan seharian.

Prinsip ketiga yang ditambah oleh Mok Soon Sang pula ialah tahap

perkembangan berlaku daripada egonsentrik kepada menerima pandangan oran lain.

Egonsentrik ini bermaksud kanak-kanak itu bersifat mementingkan diri sendiri dan

menganggap orang-orang disekelilingnya berfikiran yang sama dengannya. Misalnya,

pada peringkat awal kanak-kanak, mereka akan memberontak sekiranya kemahuannya

tidak dituruti, namun apabila usia bertambah mereka akan mula matang dan menerima

pandangan orang lain.

Terdapat perbezaan di antara pertumbuhan dan perkembangan. Menurut Haliza

Hamzah dan Joy N. Samuel, perbezaan antara pertumbuhan dan perkembangan boleh

dilihat menerusi empat aspek seperti rajah 3.0.3 di bawah.

PERTUMBUHAN PERKEMBANGAN

FIZIKAL Peningkatan dalam saiz

seperti perubahan tinggi, berat

badan dan gigi.

Proses individu memperkembangkan

kemahiran psikomotor. Kemahiran

menggunakan anggota badan misalnya bayiyang bermula dengan kebolehan memusing

badan, duduk kemudian merangkak, berdiri,

berjalan dan berlari.

KOGNITIF Keupayaan berfikir. Kemahiran membaca, menulis, mengira dan

berfikir secara kreatif dan kritis.

EMOSI Perasaan gembira, sedih,

sayang, marah dan cemburu.

Kemahiran mengurus dan mengawal emosi.

SOSIAL Menjalin perhubungan dengan

ibu bapa, keluarga, rakan danmasyarakat.

Kemahiran menunjukkan perhubungan sosial

dan menunjukkan perlakuan baik dan sesuaimengikut norma-norma masyarakat.

Rajah 3.0.3 : Perbezaan perkembangan dan pertumbuhan


7/23


7

4.0 FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERKEMBANGAN KOGNTIF

KANAK-KANAK

Perkataan kognitif ini merujuk kepada perkembangan minda atau mental kanak-

kanak. Terdapat dua tokoh utama yang mempelopori dan mendalami faktor-faktor yang

mempengaruhi perkembangan kanak-kanak iaitu John Gregor Mendel (1822-1889) dan

Urie Bronfenbrenner (1917). Mereka telah medalami kedua-dua faktor utama yang

mempengaruhi tahap perkembangan kanak-kanak iaitu faktor baka atau genetik

(endogen) dan faktor persekitaran (eksogen).

Terdapat pendapat yang mengatakan bahawa faktor baka adalah lebih kuat

mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak namun ada juga pendapat yang

mengatakan sebaliknya. Ada ahli-ahli psikologi yang memberikan definisi baka.

Menurut J.A. Thomson, baka adalah satu istilah yang menyatakan perhubungan genetik

di antara generasi manusia. Selain itu, Amran Schenfield pula mendefinisikan baka

menentukan persamaan di antara ibu bapa dengan anak-anak dan di kalangan ahli-ahli

dalam satu kumpulan keluarga dari segi trait-trait fizikal dan mental.

Menurut Nordin Tahir (2011), menyatakan bahawa mereka yang mengatakan

faktor baka lebih banyak mempengaruhi kerana mereka percaya bahawa corakperkembangan kanak-kanak diwarisi sejak lahir dan dikawal separa atau sepenuhnya

oleh kod genetik daripada ibu bapa. Manakala bagi mereka yang menyokong bahawa

faktor persekitaran lebih kuat mempengaruhi perkembangan kanak-kanak menurut

beliau adalah kerana mereka percaya bahawa perkembangan seseorang individu

adalah hasil daripada pengaruh atau pengalaman sejak lahir. Menurut beliau lagi, faktor

persekitaran yang terlibat termasuklah latar belakang keluarga, amalan asuhan kanak-

kanak, kesihatan, pemakanan, status sosioekonomi dan kualiti sekolah.

4.1 Faktor Baka

Perkataan baka ini berasal daripada perkataan Latin iaitu heres. Menurut

Norman L. Munn, faktor baka atau genetik ini secara saintifik merujuk kepada ciri-ciri

biologi atau gen-gen yang diperturunkan melalui ibu bapa kepada anak-anaknya. Gen-


8/23


8

gen ini mempunyai trait daripada ibu bapa kanak-kanak tersebut. Ciri-ciri seperti saiz

fizikal, warna mata dan warna kulit kebiasaanya mewarisi faktor baka. Selain daripada

mempengaruhi perkembangan fizikal kanak-kanak, faktor ini juga turut memberi impak

kepada perkembangan kognitif atau juga dikenali sebagai perkembangan mentalkanak-kanak. Menerusi baka, kemampuan mental manusia sama ada pandai atau tidak

juga boleh diwarisi daripada gen ibu dan bapa.

Hal ini disokong oleh Thomas J. Bouchard iaitu kesan baka ke atas trait-trait

psikologi menyokong pengaruh baka ke atas trait-trait seperti kecerdasan kognitif atau

mental dan kecerdasan emosi. Bukan itu sahaja, hasil kajian yang dijalankan oleh ahli-

ahli psikologi juga mengesahkan bahawa faktor baka juga memainkan peranan yang

penting dalam perkembangan personaliti selain perkembangan fizikal yang boleh dilihat

dengan mata kasar.

Merujuk kepada buku Psikologi Perkembangan (Tang Chee Yee, 1993), beliau

telah membahagikan faktor-faktor kebakaan kepada empat iaitu kromosom, gen,

kelenjar dan hormon. Dalam badan kita terdapat pusat aktiviti yang dikenali sebagai

nukleus. Dalam nukleus ini pula terdapat kromosom yang mempunyai gen dan gen

inilah yang mengawal sifat kita. Setiap kanak-kanak mempunyai sistem kelenjar yang

lengkap. Kelenjar ini akan mengeluarkan hormon untuk menggalakkan perkembangan

dan mengekalkan fungsi-fungsi badan untuk berinteraksi dengan persekitaran.

Faktor-faktor kebakaan ini kebiasaannya mempengaruhi perkembangan fizikal

kanak-kanak. Disebabkan faktor kebakaan ini mempengaruhi perkembangan fizikal, ia

juga akan memberi impak kepada perkembangan kognitif kanak-kanak. Taraf

kecerdasan biasanya ditentukan oleh baka yang diwarisi oleh ibu bapa.

Walaubagaimana pun, pengaruh persekitaran juga tidak kurang penting. Kajian-kajian

kecerdasan menunjukkan bahawa nisbahnya ialah baka 51% dan persekitaran 40%.

Kecacatan mental juga disebabkan pewarisan gen, misalnya ketololan disebabkan

pewarisan gen yang resesif daripada kedua ibu bapanya. Selain itu, penyakit

phenylketonuria yang disebabkan oleh kekurangan enzim menyebabkan penghasilan


9/23


9

kimia beracun di dalam badan, akhirnya akan merosakkan mental kanak-kanak. (Tang

Chee Yee, 1993)

Bukan itu sahaja, kajian-kajian ahli psikologi yang terkenal seperti Galton (1865),

Newman (1937) dan Shieldo (1962) telah membuktikan bahawa setiap kanak-kanak

mempunyai kecerdasan dan kebolehan intelek iaitu perkembangan kognitif yang

berbeza dengan kanak-kanak yang sebayanya. Faktor baka inilah yang telah

menyebabkan perkembangan kognitif kanak-kanak terjadi pada tahap-tahap yang

berbeza. Misalnya, sesetengah kanak-kanak mudah untuk mengenal huruf dan nombor

pada umur lima tahun namun ada juga perkembangan kognitifnya yang lambat sedikit

iaitu pada umur tujuh mahupun lapan tahun barulah kanak-kanak ini dapat mengenal

huruf dan nombor. Perbezaan perkembangan kognitif kanak-kanak ini boleh dilihat hasil

daripada prestasi kanak-kanak dalam sesebuah kelas. Mereka yang arif dalam bidang

ini juga turut menyatakan bahawa kebiasaannya ibu bapa yang pandai akan melahirkan

anak-anak yang pandai juga iaitu mewarisi faktor baka kedua-dua ibu bapanya.

Tambahan pula, menurut buku Psikologi Kanak-kanak (Mohd Sharani Ahmad.

2005), kemahiran kanak-kanak menggunakan jari juga merupakan contoh yang

dipengaruhi oleh faktor biologi di mana kanak-kanak yang mengalami masalah otak

sering kali tidak dapat menggunakan jari mereka. Disamping itu, ibu bapa dapat

mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak dengan memindahkan

pengetahuan berkenaan maklumat dan budaya dalam menunjuk ajar mereka melalui

tingkah laku ibu bapa itu sendiri. Sebagai contoh, apabila kanak-kanak menghadapi

masalah, mereka mempunyai tendensi bercakap sendirian bagi menyelesaikan

masalah itu.

4.2 Faktor Persekitaran

Bagi faktor persekitaran pula menurut Haliza Hamzah dan Joy N. Samuel (2009)

pula merujuk kepada semua pengalaman seseorang individu yang akan dihadapi di

rumah, sekolah dan masyarakat di mana ia berada. Pengalaman ini termasuklah

pengalaman semasa sebelum dan selepas kelahiran. Pengalaman sebelum kelahiran

ini merujuk kepada emosi si ibu semasa mengandungkan si bayi, amalan pemakanan si


10/23


10

ibu dan kesihatan kandungan. Manakala bagi keadaan sosioekonomi keluarga, tahap

pendidikan keluarga, rakan sebaya, persekitaran sekolah dan dunia akan

mempengaruhi perkembangan selepas kelahiran. Menurut NAEYC (National

Association For the Education of Young Children) lagi, perkembangan kognitif kanak-kanak akan dipengaruhi oleh persekitaran yang melingkunginya, seperti rumah dan

sekolah.

Bagi ahli psikologi Amerika yang mengkaji bahawa faktor persekitaran banyak

mempengaruhi tahap perkembangan kognitif kanak-kanak iaitu Urie Bronfenbrenner,

telah menjelaskan bahawa perkembangan kanak-kanak ini adalah hasil daripada

interaksi di antara alam persekitaran dengan kanak-kanak tersebut. Beliau telah

memperkenalkan sebuah teori yang popular iaitu teori Sistem Ekologi Bronfenbrenner

(1979, 1989).

Mengikut teori ini, faktor-faktor persekitaran yang mempengaruhi perkembangan

kognitif kanak-kanak ini terdiri daripada satu sistem sosial yang kompleks dan saling

berinteraksi. Bagi beliau, persekitaran kanak-kanak ini terdiri daripada lima lapisan

sistem seperti rajah 4.2.1 di bawah.

Rajah 4.2.1 : Teori faktor persekitaran Bronfenbrenner

Berdasarkan rajah di atas, lapisan yang pertama iaitu mikrosistem merupakan

persekitaran yang paling hampir dengan kanak-kanak. Persekitaran ini merupakan

tempat interaksi yang paling lama dihabiskan masa oleh kanak-kanak. Pada peringkat

awal usia kanak-kanak seperti kosong sehingga enam tahun, kanak-kanak akan banyak

menghabiskan masa di rumah bersama-sama ibu bapa.

Hal ini demikian kerana, menurut kajian yang dijalankan oleh Mac Naughtori

(2005), faktor persekitaran serta penglibatan yang aktif daripada ibu bapa akan

TEORI SISTEM EKOLOGI

BRONFENBRENNER

Mikrosistem Mesosistem Ekosistem Makrosistem Kronosistem


11/23


11

memberi kesan yang positif ke atas semua aspek perkembangan kanak-kanak

terutama sekali dalam aspek perkembangan kognitif. Misalnya, kanak-kanak yang

menghabiskan masa bersama-sama ibu bapa dengan mengajar mereka tentang

kemahiran-kemahiran asas seperti mengenal nombor dan huruf serta kaitkannyadengan kehidupan seharian, kelak perkembangan kognitif anak-anaknya akan

berkembang pada tahap yang optimum berbanding dengan kanak-kanak sebaya yang

lain.

Perkara ini telah dibuktikan oleh Ting (2005), yang mendapati bahawa

penglibatan ibu bapa di luar bandar bersama anak-anaknya yang dalam proses

membesar berada pada tahap yang minimum. Oleh hal yang demikian, kewujudan

kepelbagaian model peranan ibu bapa telah membantu proses pembelajaran kanak-

kanak di sekolah (Berger, 2005).

Lapisan yang kedua pula terdiri daripada perhubungan antara dua mikrosistem

yang dikenali sebagai mesosistem. Misalnya perhubungan ibu bapa dengan sekolah,

hubungan keluarga dengan rakan sebaya anak mereka serta hubungan dengan jiran-

jiran. Contohnya, keadaan persekitaran di rumah akan mempengaruhi tingkah laku

kanak-kanak. Mengikut teori ini, kanak-kanak yang diberikan galakan untuk berinteraksi

dan berkomunikasi dalam mesosistem ini akan menunjukkan prestasi yang cemerlangiaitu hasil daripada perkembangan kognitif kanak-kanak yang pesat.

Bagi peringkat ketiga pula, kanak-kanak akan dipengaruhi persekitaran peringkat

ekosistem. Peringkat persekitaran ini melibatkan pengalaman dengan persekitaran

yang tidak terlibat secara langsung dengan kanak-kanak tetapi keputusan yang diambil

oleh kanak-kanak dalam persekitaran ini akan memberi kesan kepada kanak-kanak itu

sendiri atau orang dewasa disekeliling kanak-kanak tersebut seperti ibu bapa dan

keluarganya. Contoh persekitaran yang akan mempengaruhi kognitif kanak-kanak ini

termasuklah pelaksanaan peraturan-peraturan ibu bapa di rumah dan pelaksanaan

aktiviti-aktiviti yang interaktif di sekolah.

Bagi peringkat yang keempat pula ialah makrosistem. Persekitaran ini akan

mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak melalui norma-norma iaitu adat


12/23


12

resam, kepercayaan, nilai-nilai dan amalan dalam masyarakat di sekeliling kanak-kanak

tersebut (Santrock, 2008). Antara aspek utama yang terkandung dalam peringkat ini

adalah faktor kemiskinan kerana disebabkan kekurangan sumber kewangan,

perkembangan kognitif kanak-kanak akan terhalang. Hal ini demikian kerana, ibu bapayang kurang bernasib baik tidak akan mampu untuk menyediakan persekitaran yang

kondusif dan medium-medium yang sesuai untuk digunakan kanak-kanak yang dalam

proses pembesaran.

Kronosistem adalah peringkat yang terakhir yang termasuk dalam faktor

persekitaran yang akan mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak.

Persekitaran ini melibatkan perubahan masa. Misalnya pada abad ke-21 ini,

perkembangan teknologi maklumat seperti komputer, permainan internet dan

kemudahan telekomunikasi akan memberi pengaruh yang besar kepada perkembangan

kognitif kanak-kanak. Menerusi medium-medium yang ada ini, mental kanak-kanak

akan berkembang secara kreatif dan kritis lagi. Hal ini sangat berbeza dengan kanak-

kanak pada masa dahulu yang tiada kemudahan-kemudahan Teknologi Maklumat dan

Komunikasi (ICT) ini.

Walauapapun teori dan pendapat yang dikemukakan oleh ahli-ahli psikologi,

kedua-dua faktor ini sangat penting dalam mempengaruhi perkembangan kanak-kanak

bukan sahaja dalam perkembangan kognitif, malahan dalam semua peringkat

perkembangan seperti fizikal, sosial dan emosi.

5.0 PERKEMBANGAN KOGNITIF KANAK-KANAK

Perkembangan kognitif memfokuskan kepada cara kanak-kanak belajar dan

memproses maklumat. Dengan kata lain, ia merupakan satu proses

memperkembangkan daya fikir atau membina pengetahuan kanak-kanak (Spodek dan

rakan-rakan, 1987).

Terdapat banyak teori yang mengkaji perkembangan kognitif kanak-kanak ini

seperti Jean Piaget, Jerome Brunner dan Lev Vygotsky. Namun teori perkembangan

kognitif yang paling popular adalah dipelopori oleh Jean Piaget. Terdapat empat faktor


13/23


13

yang berkait rapat dalam mempengaruhi proses pemikiran individu yang telah dikenal

pasti oleh beliau iaitu seperti rajah 5.0.1 di bawah

Rajah 5.0.1: Faktor yang mempengaruhi pemikiran individu menurut Piaget

Untuk mencapai proses keseimbangan dalam merangsang perkembangankognitif, skema iaitu pengalaman yang sedia ada dalam diri kanak-kanak tersebut perlu

disusun secara teratur dan proses penyusunan skema ini dikenali sebagai organisasi.

Proses untuk menambah atau menukar skema lama kepada skema baru ini pula

dikenali sebagai adaptasi. Dalam proses adaptasi inilah, proses keseimbangan perlu

dicapai iaitu yang melibatkan asimilasi dan akomodasi. Asimilasi bermaksud seseorang

kanak-kanak itu cuba untuk memahami pengalaman baru dan cuba untuk

menyesuaikan pengalaman ini dengan skema-skema yang sedia ada dalam diri

mereka.

Contoh situasi ini adalah seperti kanak-kanak tersebut sudah mengenali kucing

sebagai binatang yang berbulu dan berkaki empat. Apabila mereka melihat anjing,

mereka juga akan mentafsir binatang tersebut sebagai kucing kerana mempunyai ciri-

Proses kognitifdipengaruhi oleh

faktor baka /genetik

Interaksiindividu dengan

persekitaran

Pengalaman

yang sosial

Proses pemikiran yang dipengaruhioleh faktor baka atau genetik.

Individu berinteraksi dengan

persekitaran untuk memahamiperkara-perkara yang berlaku.

Perkembangan kognitif jugadipengaruhi oleh pergaulan dengan

orang-orang di sekeliling.

KeseimbanganProses keseimbangan merupakan salah satucara yang digunakan oleh individu untukmengadaptasi dengan situasi-situasi baru yangdialami


14/23


14

ciri yang sama. Dengan bantuan ibu bapa atau orang sekeliling, mereka akan

membetulkan skema lama kanak-kanak tersebut kepada skema yang baru dan proses

ini dikenali sebagai akomodasi. Dengan itu, kanak-kanak itu akan mencapai

keseimbangan adaptasi dan seterusnya merangsang kognitif kanak-kanak tersebut.

Terdapat empat peringkat perkembangan kognitif yang diutarakan Jean Piaget

mengikut kategori umur iaitu peringkat deria motor atau sensorimotor (0-2 tahun),

peringkat praoperasi (2-7 tahun), peringkat operasi konkrit (7-11 tahun) dan peringkat

operasi formal (11 tahun ke atas).

5.1 PIAGETS CONVERSATION TASKS

RESPONDEN PERTAMA

Nama : Muhammad Izzuddin bin Mohd Mazlan

Umur : 5 tahun (Sekolah Tadika TNB JOR)

Jadual 5.1.1

RESPONDEN KEDUA

Nama : Afiq Zubair bin Khir Muzammir

Umur : 6 tahun (Prasekolah Seri Mawar)

Jadual 5.1.2

UJIAN KEPUTUSAN

SEBELUM SELEPAS

Ujian satu : Isipadu air Sama Tidak sama

Ujian dua : Bilangan sumi Sama Tidak sama

Ujian tiga : Panjang straw Sama Tidak sama

UJIAN KEPUTUSAN

SEBELUM SELEPAS

Ujian satu : Isipadu air Sama Tidak sama

Ujian dua : Bilangan sumi Sama Sama

Ujian tiga : Panjang straw Sama Tidak sama


15/23


15

RESPONDEN KETIGA

Nama : Nurul Asyikin binti Mohd Mazlan

Umur : 7 tahun (Sekolah Kebangsaan Datuk Kelana)

Jadual 5.1.3

Berdasarkan jadual 5.1.1, 5.1.2, dan 5.1.3 di atas, saya telah menjalankan satu

kajian (Piagets Conversation Task) terhadap perkembangan kognitif kanak-kanak yang

berumur antara empat hingga tujuh tahun. Saya telah membuat beberapa kajian

terhadap beberapa orang anak pensyarah di kolej kediaman saya, di beberapa tempat

seperti Giantdan kedai makan serta dua orang adik saya yang berumur lima dan tujuh

tahun. Setelah membuat beberapa pemerhatian dan kajian, saya telah memilih tiga

keputusan yang berbeza iaitu hasil pemerhatian terhadap adik-adik saya dan anak

seorang pensyarah di IPG Ipoh (rujuk lampiran).

Bagi ujian satu iaitu isipadu air, saya telah menyediakan dua bekas yang dilabel

bekas A dan bekas B yang sama dari segi saiz, warna dan isipadunya. Manakala satu

lagi bekas yang berbeza dari segi isipadu iaitu lebih tirus sedikit dan melabelkannya

sebagai bekas C. Pada peringkat permulaan, saya telah mengisi isipadu air yang sama

iaitu sebanyak 400 ml ke dalam kedua-dua bekas A dan B. Saya akan bertanyakan

ketiga-tiga responden ini sama ada isipadu air ke dalam kedua-dua bekas ini adalah

sama atau berbeza. Jika jawapan mereka berbeza saya akan Tanya pada mereka airdalam bekas manakah yang lebih banyak. Seterusnya, saya akan tuangkan isipadu air

daripada bekas B kepada bekas C yang lebih tirus itu. Kemudian saya akan bertanya

kembali kepada ketiga-tiga responden ini sama ada isipadu air bekas A dan C adalah

sama atau bekas A lagi mempunyai air yang lebih banyak atau bekas C mempunyai air

yang lebih banyak. Hasil kajian seterusnya saya catatkan.

UJIAN KEPUTUSAN

SEBELUM SELEPAS

Ujian satu : Isipadu air Sama Sama

Ujian dua : Bilangan sumi Sama Sama

Ujian tiga : Panjang straw Sama Sama


16/23


16

Manakala bagi ujian dua iaitu bilangan sumi, saya telah menyediakan 10 biji

sumi yang mempunyai sama saiz dan bentuk. Kemudian saya telah membahagikan 10

sumi ini kepada dua barisan yang sama panjang serta sama bilangan sumi iaitu lima

bagi setiap baris dan dilabelkan kepada barisan A dan barisan B. Proses seterusnya,saya akan bertanya kepada ketiga-tiga responden sama ada bilangan barisan A dan B

mempunyai bilangan sumi yang sama atau salah satu daripada barisan tersebut

mempunyai lebih. Setelah mendapat jawapan, saya seterusnya menjarakkan

kedudukan sumi di barisan B sedikit dan terus bertanya kepada ketiga-tiga responden

itu sama ada kedua-dua barisan sumi itu mempunyai bilangan yang sama atau barisan

mana yang lebih banyak.

Selain itu, bagi ujian tiga iaitu ujian yang terakhir dalam Piagets Conversation

Taskini adalah panjang straw. Saya telah menyediakan dua straw yang sama panjang

dan sama warna yang saya label straw A dan straw B. Bagi ujian ini, saya telah

bertanya kepada responden sama ada staw A dan B mempunyai panjang yang sama

atau berbeza. Setelah mendapat jawapan daripada responden, saya telah

menggerakkan straw B ke hadapan sedikit berbanding straw A dan bertanya kepada

responden sama ada straw-straw ini mempunyai panjang yang sama atau straw A atau

straw B yang lebih panjang. Hasil kajian saya telah rekod dan jadual-jadual di atas

adalah dapatan kajian ini.

Merujuk kepada responden pertama yang berumur lima tahun dan enam tahun,

kanak-kanak ini berada pada peringkat awal dan pertengahan praoperasi yang berumur

di antara empat hingga tujuh tahun. Berdasarkan ujikaji yang dijalankan, responden

pertama dan kedua ini masih tidak menguasai konsep pengekalan yang diutarakan

Jean Piaget. Merujuk kepada ujian satu, pada ujian awal kanak-kanak ini dapat

memberikan jawapan yang betul iaitu kedua-dua isipadu air di dalam bekas A dan

bekas B adalah sama. Namun, apabila air daripada bekas B dituangkan kepada bekas

C yang lebih tinggi dan tirus, responden pertama dan kedua ini telah menukar jawapan

kepada air yang berada di bekas C mempunyai isipadu air yang lebih banyak

berbanding air di dalam bekas A. Hal ini membuktikan bahawa teori perkembangan

kognitif kanak-kanak Jean Piaget yang mengatakan bahawa pemikiran kanak-kanak


17/23


17

pada peringkat awal praoperasi ini lebih bersifat intuitif adalah benar. Intuitif ini

bermaksud pemahaman kanak-kanak mengenai sesuatu objek bergantung kepada ciri-

ciri yang nampak dan jelas (Mok Soon Sang, 2009).

Walaupun air yang disediakan di dalam kedua-dua bekas ini mempunyai isipadu

yang sama, namun apabila air daripada salah satu bekas tersebut dituangkan ke dalam

bekas yang mempunyai saiz yang lebih tirus, kedua-dua responden ini telah menukar

jawapan mereka iaitu air yang berada di dalam bekas tirus ini yang lebih banyak. Faktor

saiz bekas yang tinggi dan tirus ini telah mempengaruhi jawapan kedua-dua responden

ini kerana pada pandangan dan pemerhatian mereka, air yang lebih tinggi mempunyai

isipadu yang lebih banyak.

Jika dibandingkan dengan responden ketiga iaitu kanak-kanak yang berada pada

peringkat akhir praoperasi yang berumur tujuh tahun, responden ini telah dapat

membezakan dan menggunakan prinsip pengekalan. Hal ini demikian kerana,

walaupun air daripada bekas B telah dipindahkan ke dalam bekas C yang mempunyai

saiz yang tirus dan hasilnya paras air di bekas ini kelihatan lebih tinggi berbanding air di

bekas A, responden ini tetap mengatakan bahawa isipadu air dalam kedua-dua bekas

adalah sama dan langsung tidak berubah. Bukan itu sahaja, responden ini juga mampu

memberikan alasan yang logik iaitu pada peringkat awal isipadu air adalah sama sahaja

cuma saiz bekas air sahaja yang berubah. Bukan itu sahaja, kognitif kanak-kanak ini

juga telah dapat menguasai prinsip identiti iaitu tiada bilangan atau kuantiti yang

bertambah atau berkurang walaupun bentuk bekas berubah. Merujuk kepada teori Jean

Piaget, prinsip identiti ini kebiasaannya dapat dikuasai oleh kanak-kanak yang berumur

tujuh hingga dua belas tahun yang berada di peringkat operasi konkrit. Hasil daripada

ujikaji yang telah dijalankan, saya dapat membuat kesimpulan bahawa perkembangan

kognitif kanak-kanak ini sudah mula berkembang dengan pesat memasuki peringkat

operasi konkrit.

Disamping itu, bagi ujian dua iaitu bilangan sumi, responden pertama telah

memberikan jawapan yang tidak sama setelah kedudukan sumi itu dijarakkan sedikit

walaupun bilangan sumi kedua-dua baris itu adalah sama. Hal ini menunjukkan bahawa


18/23


18

faktor kedudukan sumi itu telah mempengaruhi jawapan responden ini kerana

responden ini lebih melihat kepada aspek fizikal iaitu panjang baris sumi yang telah

dijarakkan itu berbanding konsep abstrak iaitu bilangan sumi yang ada. Responden ini

lebih menumpukan konsep pemusatan yang diutarakan Piaget. Pemusatan inibermaksud kecenderungan perhatian kepada satu ciri masalah sahaja tanpa

menghiraukan aspek lain (Jas Laile Suzana Jafar, 2008). Dengan kata lain, responden

satu hanya menumpukan hasil keputusan akhir sahaja iaitu apabila responden ini

melihat barisan sumi B lagi panjang daripada sumi A, kanak-kanak itu terus

menyatakan bahawa sumi-sumi di barisan B lagi banyak daripada barisan A.

Namun hal ini tidak berlaku pada responden yang kedua dan ketiga. Mereka

telah memberikan kedua-dua jawapan yang sama iaitu bilangan sumi kedua-dua

barisan adalah sama walaupun kedudukan dijarakkan. Sebelum memberikan jawapan,

responden kedua dan ketiga ini telah mengira terlebih dahulu bilangan kedua-dua

barisan sumi selepas dijarakkan. Hal ini membuktikan, bahawa tahap pemikiran kanak-

kanak ini telah mencapai tahap optimum mengikut peringkat perkembangannya.

Mereka sudah boleh menguasai konsep transformasi iaitu melihat pemanjangan baris

hasil daripada menjarakkan kedudukan sumi sebagai bukan baris yang baru. Kedua-

dua responden ini mungkin terdiri daripada kanak-kanak yang pintar dan tahap

perkembangan kognitifnya lebih cepat berbanding kanak-kanak lain yang sebaya.

Bagi ujian tiga yang merupakan ujian terakhir iaitu panjang straw. Respoden

pertama dan kedua telah memberikan jawapan yang tidak sama setelah proses

transformasi dilakukan iaitu selepas salah satu straw itu digerakkan sedikit ke depan. Ini

bertepatan dengan konsep perkembangan kognitif Piaget, kanak-kanak pada peringkat

praoperasi terutama pada peringkat awal ini bersikap egonsentrik. Egonsentrik ini

bermaksud mereka melihat dan memahami keadaan di sekeliling mereka mengikut

pemahaman mereka. Merujuk kepada situasi, straw yang digerakkan tersebut telah

mempengaruhi pemikiran responden-responden ini iaitu straw yang digerakkan lebih

panjang berbanding straw yang statik. Mereka membuat anggapan mereka sendiri

tanpa berfikir secara matang dan logik


19/23


20/23


20

ini adalah seperti batang aiskrim, guli dan bola. Hal ini demikian kerana, Jean Piaget

menegaskan bahawa kanak-kanak peringkat ini tidak boleh memahami benda-benda

yang bukan abstrak. Mereka memerlukan benda-benda yang boleh dilihat, dipegang,

dihidu atau dirasai. Misalnya, saya bakal seorang guru matematik yang akan mengajarbab isipadu akan menyediakan bentuk-bentuk seperti silinder, sfera dan segi empat

dalam bahan 2D dan 3D. Hal ini akan memberikan kefahaman yang lebih jelas kepada

kanak-kanak ini.

Selain itu, para guru perlulah bijak dalam menyusun P&P mengikut peringkat

perkembangan kognitif kanak-kanak iaitu daripada konkrit kepada abstrak. Seterusnya,

guru perlu memberikan arahan yang pendek dan disertai dengan contoh. Hal ini

demikian kerana, menurut teori Piaget, perkembangan kognitif kanak-kanak ini berlaku

pada tahap yang berbeza-beza bergantung kepada individu.

Selain itu, pembelajaran penemuan yang dicadangkan oleh Jerome Bruner pada

tahun 1966, adalah model kognitif yang paling berpengaruh kerana ia mempunyai

banyak aplikasi kepada sains dan bidang berkaitan. Menurut beliau, kanak-kanak akan

membentuk konsep mengikut ciri persamaan dan perbezaan (Mok Soon Sang, 2009).

Pembelajaran penemuan menggalakkan pelajar untuk menemui sendiri prinsip-prinsip

untuk diri mereka melalui percubaan-percubaan dan penjelajahan. Tugas guru adalah

memberi panduan selepas pelajar menjelajah mencari penyelesaian terhadap sesuatu

masalah menggunakan pengetahuan dan pengalaman lalu, motivasi personal dan

eksperimen. Misalnya sebagai cikgu Sains, untuk menjalankan eksperimen tentang

sesuatu kajian, guru perlulah terlebih dahulu menunjukkan contoh untuk menjalankan

ujikaji. Dengan cara ini, barulah kanak-kanak akan memahami konsep P&P.

Disamping itu, Jean Piaget juga ada menggalakan murid-murid untuk terlibat

secara langsung dalam proses P&P berlangsung. Hal ini demikian kerana, setiap

kanak-kanak mempunyai pengalaman-pengalaman yang tersendiri. Para guru perlu

memberi ruang kepada murid-murid untuk menunjukkan kemahiran-kemahirannya.

Jangan sesekali memandang rendah pandangan dan idea mereka walaupun secara

kasarnya nampak remeh, leceh dan tidak logik. Sebagai seorang guru, kita perlu


21/23


21

menggalakan dan memberi galakan serta pujian sekiranya mereka berjaya memberikan

sesuatu yang bernas. Secara tidak langsung proses bimbingan daripada orang-orang

yang lebih mahir seperti cikgu akan menjana lagi perkembangan pemikiran dan kognitif

kanak-kanak.

Tidak cukup dengan itu, model konstruktivisme menerangkan bahawa

perkembangan kognitif kanak-kanak bergantung kepada bagaimana guru membina

pengetahuan sebagai bimbingan kepada muridnya supaya murid tersebut dapat

mengaitkan pengetahuan dengan pengalaman seterusnya membentuk konsep dan

pengetahuan baru. Di dalam model ini guru bertindak sebagai pembina pengetahuan

dan pembimbing kepada muridnya dalam menggalakkan proses berfikir. Dalam konsep

konstruktivisme (Mayer, 1996) menerangkan guru sebagai pemandu dan pelajar

sebagai pemberi makna sense makers manakala menurut pandangan Gergen (1995)

pula guru sebagai penyelaras, fasilitator, penasihat sumber, tutor dan coaches. (Ng Kim

Choy 2004).

Misalnya, apabila kanak-kanak ini mula mengutarakan berbagai-bagai persoalan

mengenai topik yang sedang dipelajari, hal ini menunjukkan bahawa mereka

mempunyai perasaan ingin tahu yang membuak-buak dan tahap kognitifnya sedang

menjalani proses perkembangan. Sebagai seorang guru yang bijak, para guru perlulah

memberi jawapan yang betul, tepat dan besertakan contoh yang menarik. Hal ini

demikian kerana, kanak-kanak ini sedang merangsang minda mereka untuk berfikir

secara kritis. Para guru tidak boleh sesekali menganggap persoalan-persoalan yang

diutarakan murid-murid sesuatu yang merimaskan. Hal ini kerana akan memberi impak

negatif terhadap perkembangan kognitif kanak-kanak terutama pada peringkat

praoperasi dan operasi konkrit.

7.0 RUMUSAN DAN CADANGAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN (P&P)

Terdapat pelbagai lagi teori perkembangan kognitif yang popular seperti teori

Robert Havighturst, teori Jerome Brunne dan teori Lev Vygotsky. Berdasarkan teori

pembelajaran perkembangan kognitif kanak-kanak, secara keseluruhannya dapat

dirumuskan bahawa perkembangan kognitif kanak-kanak ini berlaku secara


22/23


22

berperingkat-peringkat mengikut teori Jean Piaget. Piaget telah mengkelaskan teori

perkembangan mengikut peringkat umur dan empat kategori utama iaitu peringkat

sensorimotor atau deriamotor (0-2 tahun), peringkat praoperasi (2-7 tahun), peringkat

operasi konkrit (7-11 tahun) dan peringkat operasi formal (11 tahun ke atas).

Walaubagaimanapun, terdapat juga beberapa kritikan yang mempertikaikan

kaedah klinikal yang digunakannya dalam kajian. Pengkritik juga menyatakan bahawa

teori Piaget tidak mampu menerangkan struktur, proses dan fungsi kognitif dengan jelas

dan tepat. Ada juga yang mempertikaikan kewujudan empat peringkat perkembangan

kognitif yang diutarakan oleh Piaget (Gelman dan Baillargeon, 1983). Mereka

menyatakan bahawa sekiranya wujud peringkat perkembangan kognitif dan pemikiran

kanak-kanak pada setiap peringkat berasaskan set operasi yang khusus seperti konsep

pengekalan dan konsep identiti, maka apabila kanak-kanak itu dapat mahir dalam set

operasi tertentu, sepatutnya mereka sudah boleh menyelesaikan semua masalah yang

menggunakan set operasi yang sama. Hal ini terbukti berdasarkan hasil ujikaji yang

telah saya jalankan iaitu responden kedua yang berada pada peringkat praoperasi,

responden ini berjaya menjawab ujian dua iaitu bilangan kedua-dua baris sumi itu

adalah sama iaitu menggunakan set operasi pengekalan. Namun kanak-kanak itu tidak

berjaya bagi ujian satu dan ujian tiga.

Namun begitu, Teori Piaget tetap memberi inspirasi dan panduan berguna

kepada para pendidik dan pencetus kepada pelbagai lagi teori perkembangan kognitif

kanak-kanak. Teori-teori yang dipelopori oleh pelbagai ahli psikologi ini telah memberi

impak kepada proses P&P di sekolah. Setiap kanak-kanak berbeza perkembangan

kognitifnya. Oleh hal yang demikian, para guru perlulah mengenal pasti terlebih dahulu

tahap keupayaan anak muridnya sebelum memulakan sesi P&P di dalam kelas. Setelah

mengenal pasti keupayaan murid, guru perlulah merancang P&P yang efektif supaya

tidak menimbulkan kebosanan dan kekeliruan kepada kanak-kanak. Disamping itu, guru

yang menguasai kemahiran merancang akan menjadikan kanak-kanak pada setiap

peringkat mengikut Piaget seronok dan ingin terus belajar. Kemahiran-kemahiran

merancang ini termasuklah menyediakan alat bantu mengajar yang bersesuaian,

menunjukkan set iduksi yang kreatif, merancang kemudahan dan suasana persekitaran


23/23


bilik darjah dan merancang aktiviti berkumpulan yang interaktif. Guru juga perlulah

mengawal kelasnya supaya anak-anak murid didalamnya tidak menjadi terlalu pasif dan

juga tidaklah sehingga menjadi tidak terkawal.

Konsep pengajaran menggunakan interaksi satu hala iaitu berpusatkan guru

sahaja hendaklah dielakkan oleh para guru pada masa ini. Hal ini demikian kerana,

kanak-kanak yang dalam proses pembesaran dan perkembangan kognitif perlu

melaksanakan dan mempraktikkan sendiri setiap ilmu dan maklumat baru yang

diperolehinya. Bukan itu sahaja, dengan kaedah praktikal akan lebih berkesan

berbanding kaedah pengajaran teori semata-mata daripada guru. Elakkan memberi

arahan yang terlalu panjang dan rumit kerana sesetengah kanak-kanak tidak mampu

menafsir arahan dan soalan guru yang terlalu kompleks. Gunakan ayat-ayat yang

sesuai dan mudah dengan tahap perkembangan kognitifnya. Disamping itu, para guru

perlulah mahir dan sentiasa menambahkan ilmu mengenai kemajuan Teknologi

Maklumat dan Komunikasi (ICT). Hal ini demikian kerana, kanak-kanak pada proses

perkembangan kognitif khususnya peringkat praoperasi dan operasi konkrit sangat

memerlukan bahan rangsangan yang sesuai mengikut peredaran masa. Kanak-kanak

yang lahir pada zaman yang serba canggih ini memerlukan media-media yang canggih

juga bagi melahirkan modal insan kelas pertama.

Yang terakhir sekali sebagai rumusan dan cadangan perkembangan kognitif

kanak-kanak ini, semua pihak perlulah bekerjasama bagi melancarkan lagi proses

perkembangan kanak-kanak ini. Hal ini demikian kerana, jika mengharapkan satu pihak

sahaja iaitu para guru, kognitif kanak-kanak ini tidak akan berkembang dengan pesat.

Oleh hal yang demikian. Dengan usaha sama daripada para ibu bapa dan masyarakat

akan menjayakan lagi proses perkembangan kognitif kanak-kanak ini.

assignment perkembangan kanak-kanak

Documents