brosur teknik pembibitan dan penanaman mangrove kesemat
DESCRIPTION
gai penahan abrasi, setelah berumur kurang lebih lima tahun, disaat akarnya telah kuat sehingga mampu mengurangi kekuatan gempuran gelombang. lah melakukan tahapan pembibitan, dilakukan tahapan pembangunan pemecah gelombang (baca: Apo-apo). SERI PANDUAN PRAKTIS Tahapan Rehabilitasi Mangrove tanam di lokasi program rehabilitasi mangrove. Perlu diketahui bahwa mangrove baru bisa berfungsi seba- Hal ini dilakukan untuk melindungi bibit-bibit mangrove yang telah di- © DEPKOMSI KeSEMaT 2009TRANSCRIPT
Ap
ab
ila
dip
erl
uk
an
, se
ba
ikn
ya
se
te-
lah
me
lak
uk
an
ta
ha
pa
n p
em
bib
ita
n,
dil
ak
uk
an
ta
ha
pa
n p
em
ba
ng
un
an
pe
me
cah
ge
lom
ba
ng
(b
aca
: A
po
-ap
o).
Ha
l in
i d
ila
ku
ka
n u
ntu
k m
eli
nd
un
gi
bib
it-b
ibit
ma
ng
rov
e y
an
g t
ela
h d
i-
tan
am
di
lok
asi
pro
gra
m r
eh
ab
ilit
asi
ma
ng
rov
e. P
erl
u d
ike
tah
ui
ba
hw
a
ma
ng
rov
e b
aru
bis
a b
erf
un
gsi
se
ba
-
ga
i p
en
ah
an
ab
rasi
, se
tela
h b
eru
mu
r
ku
ran
g l
eb
ih l
ima
ta
hu
n, d
isa
at
ak
arn
ya
te
lah
ku
at
seh
ing
ga
ma
mp
u
me
ng
ura
ng
i k
ek
ua
tan
ge
mp
ura
n
ge
lom
ba
ng
.
Pem
ban
gun
an
Pem
ecah
Gel
om
ban
g
Teknik
Pembibitan,
Penanaman dan
Pemeliharaan
Mangrove
SERI PANDUAN PRAKTIS
Tahapan Rehabilitasi
Mangrove
© DEPKOMSI KeSEM
aT 2009
Jenis Pemecah Gelom-
bang (Apo-apo) di Desa
Tapak, Semarang.
Be
de
ng
pe
rse
ma
ian
bis
a d
ibu
at
de
ng
an
be
rba
ga
i m
aca
m t
ipe
, d
ise
-
sua
ika
n d
en
ga
n k
on
dis
i, s
itu
asi
, b
ud
ay
a s
ete
mp
at
da
n t
en
tun
ya
an
g-
ga
ran
y
an
g
dim
ilik
i.
Pe
mb
an
gu
na
n
be
de
ng
p
ers
em
aia
n
dit
uju
ka
n
un
tuk
m
en
ye
ma
ika
n
be
nih
-be
nih
m
an
gro
ve
. D
i lo
ka
si
pe
mb
ibit
an
ma
ng
rov
e
Ke
SE
Ma
T,
be
rna
ma
M
an
gro
ve
Ed
uca
tio
n C
ente
r o
f K
eS
E-
Ma
T (
ME
Co
K),
te
rda
pa
t ti
ga
tip
e t
em
pa
t p
ers
em
aia
n,
ya
itu
du
a b
ua
h
be
de
ng
da
n s
atu
bu
ah
te
mp
at
pe
rse
ma
ian
ma
ng
rov
e.
Be
de
ng
Tin
gk
at
Be
de
ng
tin
gk
at
art
iny
a,
da
sar
be
de
ng
dit
ing
gik
an
be
be
rap
a s
en
tim
e-
ter
da
ri a
tas
tan
ah
de
ng
an
tu
jua
n u
ntu
k m
en
gh
ind
ari
pe
ma
ng
saa
an
bib
it m
an
gro
ve
ole
h p
em
an
gsa
mis
alk
an
ke
pit
ing
. K
ep
itin
g j
en
is E
pis
-
esa
rma
sp
p (
Wid
en
g)
um
um
dit
em
uk
an
di
Te
luk
Aw
ur—
Jep
ara
, n
a-
mu
n t
ida
k t
erl
alu
me
lim
pa
h.
Be
de
ng
tin
gk
at
ini
dib
ua
t d
ari
po
ton
ga
n
ba
mb
u d
an
bis
a d
ibu
at
be
be
rap
a b
ua
h d
en
ga
n u
ku
ran
ya
ng
dis
esu
ai-
ka
n s
esu
ai
de
ng
an
ke
bu
tuh
an
da
n a
ng
ga
ran
ya
ng
te
rse
dia
. S
eb
ag
ai
na
un
ga
n,
bis
a d
igu
na
ka
n d
au
n k
ela
pa
da
n a
tau
ba
ha
n p
en
utu
p l
ain
-
ny
a.
Inti
ny
a,
bib
it-b
ibit
ma
ng
rov
e t
ida
k b
ole
h t
erk
en
a s
ina
r m
ata
ha
ri
seca
ra
lan
gsu
ng
k
are
na
a
ka
n
me
ng
ak
iba
tka
n
pa
da
k
em
ati
an
b
ibit
ma
ng
rov
e y
an
g s
ed
an
g d
ise
ma
ika
n.
Ke
leb
iha
n d
ari
be
de
ng
in
i a
da
lah
ko
nst
ruk
sin
ya
ya
ng
ku
at,
ba
gu
s d
an
ma
mp
u b
ert
ah
an
se
lam
a k
ura
ng
leb
ih 4
ta
hu
n.
De
ng
an
pe
me
lih
ara
an
bib
it y
an
g b
aik
da
n b
en
ar,
te
r-
bu
kti
90
% b
ibit
ma
ng
rov
e d
i M
EC
oK
bis
a t
um
bu
h d
en
ga
n s
em
pu
rna
.
Se
da
ng
ka
n k
ele
ma
ha
nn
ya
ad
ala
h b
iay
a y
an
g d
ibu
tuh
ka
n u
ntu
k m
em
-
ba
ng
un
be
de
ng
tin
gk
at
san
ga
t b
esa
r. S
atu
bu
ah
be
de
ng
tin
gk
at
be
ru-
ku
ran
2 m
x 3
m d
en
ga
n t
ing
gi
1,5
me
ter
me
mb
utu
hk
an
bia
ya
se
kit
ar
Rp
. 6
00
.00
0.
Pa
da
ha
l,
seti
da
kn
ya
d
ibu
tuh
ka
n
en
am
b
ua
h
be
de
ng
un
tuk
me
ny
em
aik
an
en
am
je
nis
ma
ng
rov
e.
Be
de
ng
Ta
np
a T
ing
ka
t
Be
de
ng
ta
np
a
tin
gk
at
art
iny
a,
da
sar
be
de
ng
ti
da
k
dit
ing
gik
an
m
e-
lain
ka
n
lan
gsu
ng
m
en
gg
un
ak
an
ta
na
h
seb
ag
ai
da
sarn
ya
. K
ele
bih
an
be
de
ng
in
i a
da
lah
bis
a c
ep
at
dib
an
gu
n d
en
ga
n h
an
ya
me
mb
utu
hk
an
bia
ya
ya
ng
mu
rah
. D
en
ga
n p
em
eli
ha
raa
n b
ibit
ya
ng
ba
ik d
an
be
na
r,
terb
uk
ti 9
0%
b
ibit
m
an
gro
ve
d
i M
EC
oK
ju
ga
bis
a
tum
bu
h
de
ng
an
sem
pu
rna
. Ke
lem
ah
an
da
ri b
ed
en
g j
en
is i
ni
ad
ala
h b
ag
i d
ae
rah
pe
rse
-
ma
ian
y
an
g
me
mil
iki
ke
lim
pa
ha
n
ke
pit
ing
y
an
g
be
sar,
m
ak
a
ke
lu-
lush
idu
pa
n
bib
it
bis
a
me
nca
pa
i m
inim
al,
a
pa
bil
a
pro
gra
m
pe
me
li-
ha
raa
n b
ibit
ma
ng
rov
e t
ida
k d
ija
lan
ka
n s
eca
ra o
pti
ma
l.
Ta
np
a B
ed
en
g
Pe
rse
ma
ian
d
ila
ku
ka
n
tan
pa
b
ed
en
g,
de
ng
an
ca
ra
be
nih
la
ng
sun
g
dis
em
aik
an
di
ba
wa
h p
oh
on
in
du
ka
nn
ya
. C
ara
in
i sa
ng
at
efe
kti
f d
i
Te
luk
Aw
ur
da
n d
i P
asa
r B
an
gg
i R
em
ba
ng
, d
ima
na
ke
lulu
shid
up
an
bib
it m
an
gro
ve
sa
ng
at
tin
gg
i m
en
cap
ai
90
%.
Ha
l y
an
g p
ali
ng
pe
nti
ng
un
tuk
dip
erh
ati
ka
n d
ala
m p
em
bu
ata
n b
ed
en
g d
an
te
mp
at
pe
rse
ma
ian
ma
ng
ro
ve
a
da
la
h
bib
it-b
ibit
m
an
gr
ov
e
ha
rus
tert
u-
tup
d
ari
si
na
r m
at
ah
ar
i
da
n
tid
ak
b
ol
eh
te
rk
en
a
si
na
r
ma
ta
ha
ri
se
ca
ra
la
ng
su
ng
. M
en
ur
ut
pe
ne
liti
an
, p
ers
en
tase
pe
nu
tu
pa
n
ya
ng
b
aik
ad
ala
h
50
%
sa
mp
ai
de
ng
an
75
%.
Berbagai bentuk bedeng persemaian
mangrove KeSEM
aT, di Teluk Awur,
Jepara.
Jl. Ngesrep Barat V/35
Semarang 50275
Jawa Tengah - INDONESIA
P. (024) 70527552
F. (024) 7474698
E. kesemat@
undip.ac.id
W. www.kesemat.undip.ac.id
KA
NT
OR
KeS
EM
aT
Ta
ha
p
Pe
mb
ibit
an
dil
ak
uk
an
se
te-
lah
ta
ha
p p
erl
a-
ku
an
bib
it s
ele
-
sai.
Pe
mb
ibit
an
dil
ak
uk
an
de
n-
ga
n c
ara
se
ba
-
ga
i b
eri
ku
t:
(1)
Am
bil
po
ly-
ba
g, l
alu
isi
de
ng
an
lu
mp
ur
ya
ng
ad
a d
i
sek
ita
r b
ed
en
g.
(2)
Isi
po
lyb
ag
de
ng
an
se
dim
en
, ta
pi
jan
-
ga
n t
erl
alu
pe
nu
h, m
ela
ink
an
¾ d
ari
isi
po
lyb
ag
.
(3)
Se
tela
h d
iisi
lu
mp
ur,
lip
at
ba
gia
n a
tas
po
lyb
ag
ke
ba
gia
n l
ua
r, d
en
ga
n t
uju
an
,
pa
da
sa
at
suru
t d
an
cu
aca
ke
rin
g, k
rist
al-
kri
sta
l g
ara
m a
ir l
au
t ti
da
k t
erj
eb
ak
di
da
lam
po
lyb
ag
ya
ng
bis
a m
en
gh
am
ba
t
pe
rtu
mb
uh
an
be
nih
ma
ng
rov
e.
(4)
Se
lan
jutn
ya
, ta
na
m b
en
ih m
an
gro
ve
ya
ng
te
lah
dip
ilih
da
n b
erk
on
dis
i b
aik
, ke
da
lam
se
dim
en
de
ng
an
ke
da
lam
an
ya
ng
cuk
up
.
(5)
Jan
ga
n l
up
a u
ntu
k m
en
an
am
be
nih
Ce
rio
ps,
So
nn
era
tia
da
n A
vic
en
nia
ke
da
lam
po
lyb
ag
ke
cil
da
n b
en
ih R
hiz
o-
ph
ora
da
n B
rug
uie
ra k
e d
ala
m p
oly
ba
g
ya
ng
be
ruk
ura
n b
esa
r.
(6)
Se
tela
h i
tu, m
asu
kk
an
sa
tu p
ers
atu
po
lyb
ag
ya
ng
su
da
h t
eri
si d
en
ga
n b
en
ih-
be
nih
ma
ng
rov
e t
ers
eb
ut,
ke
da
lam
be
-
de
ng
. Se
ba
ikn
ya
, diu
sah
ak
an
ag
ar
satu
bu
ah
be
de
ng
bis
a d
igu
na
ka
n u
ntu
k s
atu
jen
is m
an
gro
ve
sa
ja, a
ga
r m
em
pe
rmu
da
h
dis
trib
usi
pa
da
sa
at
pe
ng
am
bil
an
ny
a d
i
tah
ap
pe
na
na
ma
n m
an
gro
ve
.
Car
a M
emb
ibit
kan
Man
grove
Pembibitan propagul
mangrove di bedeng
persemaian.
Car
a
Men
anam
Man
grove
Pe
na
nc
ap
an
Aji
r
Ke
gia
tan
pe
na
nca
pa
n a
jir
dil
ak
uk
an
de
ng
an
du
a t
uju
an
ya
itu
: (1
) se
ba
ga
i
pe
na
nd
a l
ok
asi
pe
na
na
ma
n b
ibit
ma
ng
rov
e s
eh
ing
ga
ak
an
me
mp
er-
mu
da
h d
ala
m m
ela
ku
ka
n p
en
an
a-
ma
n;
(2)
pe
ng
gu
na
an
aji
r ju
ga
be
r-
fun
gsi
ag
ar
bib
it-b
ibit
ma
ng
rov
e
ya
ng
dit
an
am
bis
a b
erj
aja
r se
cara
rap
i se
hin
gg
a m
em
pe
rmu
da
h d
ala
m
pe
ng
hit
un
ga
n k
elu
lush
idu
pa
n p
ad
a
saa
t p
ek
erj
aa
n p
em
eli
ha
raa
n d
an
mo
nit
ori
ng
; (3
) a
jir
jug
a b
erg
un
a
me
nja
ga
bib
it m
an
gro
ve
tid
ak
ro
bo
h
pa
da
sa
at
terj
ad
i a
ir p
asa
ng
.
Pe
na
na
ma
n
Pa
da
ta
ha
p p
en
an
am
an
, sp
esi
es
ma
ng
rov
e h
aru
s d
ike
lom
po
kk
an
be
rda
sark
an
sp
esi
esn
ya
. Bib
it m
an
-
gro
ve
dit
an
am
di
lok
asi
pe
na
na
ma
n
de
ng
an
te
kn
ik p
en
an
am
an
ma
n-
gro
ve
me
ng
gu
na
ka
n a
jir.
Pe
ng
-
gu
na
an
aji
r b
erg
un
a u
ntu
k m
en
jag
a
bib
it m
an
gro
ve
tid
ak
tu
mb
an
g
ke
tik
a t
erk
en
a o
mb
ak
. Ja
rak
ta
na
m
ad
ala
h 1
m x
1 m
. Pe
na
na
-
ma
n m
an
gro
ve
dia
tur
sed
em
ikia
n r
up
a s
eh
ing
ga
jen
is m
an
gro
ve
tid
ak
te
r-
cam
pu
r su
pa
ya
tid
ak
me
-
rub
ah
sif
at
ala
mi
ma
ng
rov
e
ya
itu
me
mb
en
tuk
te
ga
ka
n
mu
rni.
Ca
ra
Pe
na
na
ma
n
Ma
ng
rov
e d
ita
na
m d
i la
ha
n
ya
ng
te
lah
dis
ed
iak
an
de
n-
ga
n c
ara
me
mb
ua
t lu
ba
ng
di
de
ka
t a
jir-
aji
r, d
en
ga
n
uk
ura
n l
eb
ih b
esa
r d
ari
uk
ura
n p
oli
be
k d
an
de
ng
an
ke
da
lam
an
du
a k
ali
lip
at
da
ri p
an
jan
g p
oli
be
k.
Penanaman bibit mangrove
dengan menggunakan ajir.
Pe
ny
ian
ga
n d
an
Pe
ny
ula
ma
n
Pe
ny
ian
ga
n d
ila
ku
ka
n a
pa
bil
a
ke
lulu
shid
up
an
bib
it -
bib
it
ma
ng
rov
e y
an
g t
ela
h d
ita
na
m,
teru
s m
en
eru
s m
en
ga
lam
i
pe
nu
run
an
. Pe
ny
ian
ga
n
dil
ak
uk
an
de
ng
an
pe
ny
ula
ma
n y
ait
u
me
ng
ga
nti
bib
it-b
ibit
ma
ng
rov
e y
an
g
tela
h m
ati
de
ng
an
bib
it-b
ibit
ma
ng
rov
e y
an
g b
aru
. Se
lain
itu
, ju
ga
dil
ak
uk
an
pe
ne
ba
san
te
rha
da
p
tum
bu
ha
n l
iar
ya
ng
tu
mb
uh
di
sek
ita
r
ma
ng
rov
e u
ntu
k m
en
gu
ran
gi
pe
rsa
ing
an
se
hin
gg
a b
ibit
-bib
it
ma
ng
rov
e y
an
g t
ela
h d
ita
na
m b
isa
tum
bu
h d
en
ga
n b
aik
Pe
nja
ra
ng
an
Ke
gia
tan
pe
nja
ran
ga
n d
ipe
rlu
ka
n u
n-
tuk
me
mb
eri
ru
an
g t
um
bu
h y
an
g i
de
al
ba
gi
tan
am
an
ya
itu
ag
ar
pe
rtu
mb
uh
an
tan
am
an
da
pa
t m
en
ing
ka
t d
an
po
ho
n-
po
ho
n y
an
g t
um
bu
h b
isa
se
ha
t d
an
ba
ik.
Pe
rli
nd
un
ga
n T
an
am
an
Ma
ng
rov
e d
ala
m p
ert
um
bu
ha
nn
ya
me
mp
un
ya
i m
asa
-ma
sa k
riti
s. O
leh
ka
ren
a i
tu p
erl
ind
un
ga
n t
an
am
an
ma
ng
rov
e d
an
ha
ma
ya
ng
me
rusa
k,
mu
lai
da
ri p
em
bib
i-
tan
hin
gg
a m
en
cap
ai
an
ak
an
, pe
rlu
dil
ak
u-
ka
n a
ga
r p
ert
um
bu
-
ha
nn
ya
da
pa
t b
er-
lan
gsu
ng
de
ng
an
ba
ik.
Car
a
Mem
elih
ara
Man
grove
Jl. Ngesrep Barat V/35
Semarang 50275
Jawa Tengah - INDONESIA
P. (024) 70527552
F. (024) 7474698
E. kesemat@
undip.ac.id
W. www.kesemat.undip.ac.id
KA
NT
OR
KeS
EM
aT
PHOTO
S ARE COURTESY OF KeSEM
aT
© DEPKOMSI KeSEM
aT 2009 ALL RIGHT RESERVED