bab 1 pengenalan tamadun

CTU 551 :: TAMADUN ISLAM DAN TAMADUN ASIA

1 | C T U 5 5 1

Bab 1 :: Pengenalan Tamadun

2 | C T U 5 5 1


3 | C T U 5 5 1


4 | C T U 5 5 1


5 | C T U 5 5 1

Di akhir bab ini, pelajar dapat

1. Memahami tentang pengertian tamadun menurut

perspektif tamadun Islam, Barat dan Melayu.

2. Meneliti hubungan antara tamadun dengan agama,

budaya dan bangsa.

3. Memahami ciri-ciri utama pembentukan sesebuah

tamadun.

4. Mengetahui faktor-faktor kelahiran dan keruntuhan

tamadun.

5. Meneliti dan menganalisa sejarah dan keperluan

pembinaan tamadun Malaysia yang harmoni.


6 | C T U 5 5 1

1.1 PENGENALAN

Perbincangan tentang ilmu ketamadunan telah banyak dikupas oleh tokoh-tokoh

sarjana di Timur mahupun di Barat dari pelbagai perspektif. Pelbagai istilah telah

muncul dalam mendefinisikan pengertian tamadun, di mana secara umumnya ianya

membawa erti pencapaian kemajuan dari segi pembangunan fizikal di samping

pemupukan tingkahlaku yang baik.

Menurut The Oxford Dictionary (1995) salah satu makna moden ialah baru dan

mutakhir iaitu new and up to date. Menurut Kamus Dewan (1998), tamadun boleh

didefinisikan sebagai keseluruhan cara hidup yang merangkumi cara bertindak, cara

berkelakuan, berfikir, segala hasil kegiatan, penciptaan berupa kebendaan atau

kerohanian sesuatu masyarakat, tamadun dan peradaban.

Penggunaan istilah tamadun yang berasal dari bahasa Arab iaitu tamaddun telah

lama diterima pakai dalam perbendaharaan bahasa Melayu. Penggunaannya dalam

bahasa Melayu dikenali sebagai fenomena peminjaman mengikut teori antara

bahasa.

Di dalam bahasa Arab terminologi yang sering disamakan dengan tamadun ialah

Hadharah, Umran dan Madaniyyah atau sinonim dalam bahasa Inggeris Civilization.

Semua istilah di atas, walaupun rujukan khususnya boleh dibezakan antara satu

sama lain lantaran berbezanya latar belakang sarjana dan pengalaman hidup

mereka, akan tetapi secara umumnya merujuk kepada makna yang sama. Semua

istilah tersebut secara literalnya bererti maju atau mencapai kemajuan. Makna

kemajuan ini akan dipakai sebagai suatu makna tamadun yang sama supaya mudah

difahami.

Perkataan tamadun dari sudut etimologi berasal daripada perkataan maddana dalam

bahasa Arab. Maddana merupakan kata kerja yang merujuk kepada perbuatan

membuka bandar atau kota serta perbuatan memperhalus budi pekerti. Daripada

perkataan maddana ini lahirlah perkataan madani yang merupakan sifat nama.

Madani merujuk kepada sifat sesuatu yang berkaitan dengan pembangunan

perbandaran serta kehalusan budi pekerti yang terpuji. Kedua-dua perkataan

maddana dan madani sendiri sebenarnya berasal daripada perkataan al-deen yang

bermaksud agama, iaitu menggambarkan kehidupan beragama.


7 | C T U 5 5 1

Perkataan tarnadun melahirkan beberapa perkataan lain yang menjelaskan lagi

kandungan maksud yang diungkapkannya. Antara yang dimaksudkan ialah madinah

(bandar) dan madi1ni (keselesaan hidup dan ketinggian budi)

Tamadun juga sering disamakan pengertiannya dengan peradaban yang membawa

maksud keadaan dan tingkat kemajuan pada kehidupan jasmani dan rohani dalarn

sesebuah bangsa dan masyarakat.

Selain daripada itu, perkataan yang sering digunakan dalam bahasa lnggeris untuk

memberi maksud tamadun ialah civilization atau civilisation. Perkataan ini berasal

daripada perkataan civitas dalam bahasa Latin yang bermaksud bandar atau kota.

Tamadun dari segi bahasa mempunyai erti yang sama dengan istilah civilization

dalam bahasa Inggeris. Civilization berasal daripada istilah bahasa Perancis iaitu city

(bandar).

Tamadun Menurut Sarjana Islam

a. Ibn Khaldun :

Tamadun ialah kemuncak pembangunan yang berkait dengan peningkatan

kemewahan, keindahan suasana dan minat kepada pelbagai aspek industri

yang boleh mempertingkatkan kualitinya. Ini termasuk keperluan kepada

bahan-bahan makanan, pakaian, peralatan rumah tangga dan sebagainya.


8 | C T U 5 5 1

b. Muhammad Rasyid Redha :

Agama adalah asas tamadun. lni kerana peningkatan unsur maknawi

(spiritual) akan mendorong kebangkitan fizikal. Rasionalnya semua tamadun

di dunia ini ditegakkan berasaskan kepercayaan agama. Peningkatan atau

kemusnahan sesuatu tamadun itu bergantung kepada keteguhan pegangan

agama atau sebaliknya.

c. Sayyid Qutb :

Tamadun Islam ialah segala bentuk kemajuan yang dihasilkan oleh

sekumpulan masyarakat seperti sistem sosial, pemerintahan, Politik, ekonomi

dan kebudayaan yang berteraskan syariat Allah serta bercirikan nilai-nilai

moral Islam.

d. Said Hawa :

Tamadun secara umum terbahagi kepada dua kategori iaitu tamadun Islam

dan tamadun Jahiliah. Tamadun Islam ialah segala aspek kemajuan yang

tegak di atas kebudayaan Islam serta hasilnya relevan dengan kebudayaan

itu. Manakala tamadun Jahiliah pula ialah segala kemajuan yang dijelmakan

dalam bentuk kebendaan dengan tidak mengambil kira aspek kerohanian dan

moral.

e. Umar Audah ali-Khatib:

Tamadun ialah himpunan ilmu pengetahuan, syariat, peraturan tradisi dan

moral yang menunjukkan keadaan pemikiran, ekonomi, akhlak, politik,

kesenian dan seluruh kehidupan.

f. Muhammad al-Bahiy :

Tamadun ialah keseluruhan penghasilan atau produktiviti yang

menggambarkan nilai keperibadian manusia sama ada berbentuk falsafah,

pengetahuan, kesenian, politik, kesusasteraan dan lain-lain.


9 | C T U 5 5 1

Tamadun Menurut Sarjana Barat

a. Arnold Toynbee:

Tamadun ialah suatu sistem masyarakat yang dapat membantu manusia

menambah hasil pengeluaran atau produktiviti dan ia mempunyai empat

elemen iaitu bahan-bahan ekonomi, sistem politik, pengetahuan dan seni.

b. J.K. Fiebleman:

Tamadun ialah kepandaian mengeksploitasi material oleh masyarakat.

Dengan perkataan lain, proses masyarakat ke atas material dengan sendiri

menjad!kannya barang baru bagi sesuatu keperluan

c. E.B. Taylor:

Tamadun ialah suatu rangkaian rumit yang merangkumi aspek-aspek

keilmuan, kepercayaan, kesenian, nilai-nilai moral, perundangan, tradisi,

bakat dan kebolehan yang dihasilkan oleh masyarakat.

d. Oswarld Spengler:

Tamadun Barat lebih mementingkan kebendaan, kerana kebendaan itu

membawa kepada kemajuan.

e. Will Durant:

Tamadun ialah peraturan masyarakat yang dapat membantu meningkatkan

pengeluaran, kebudayaan dan ia merangkumi empat elemen iaitu sumber

ekonomi, sistem politik, tradisi moral dan kesenian.


10 | C T U 5 5 1

Tamadun Menurut Sarjana Melayu

a. Abu Bakar Hamzah :

Tamadun Islam ialah sesuatu yang lahir dan berkembang bersama-sama

dengan kehidupan manusia dan perkembangan yang lahir daripadanya,

sama ada sesuatu yang berupa niskala (nisbah) mahupun yang berupa

sekala (material).

b. Wan Hashim Wan Teh:

Pencapaian tinggi pemikiran ahli masyarakatnya dalam aspek budaya dan

kesusasteraan, agama dan moral, pelbagai aspek kesenian, tatasusila iaitu

adab, budi pekerti serta organisasi politik atau kemampuan mewujud dan

menguruskan sesebuah kerajaan yang demokratik. Termasuk dalam

konsepsi tamadun ialah kemajuan dalam pengurusan ekonomi dan

perdagangan serta peningkatan dalam teknologi yang berkemampuan

meningkatkan keselesaan hidup manusia.

Justeru, tamadun Barat lebih menonjolkan aspek pencapaian kebendaan atau

material sebagai ukuran bagi menentukan sesebuah masyarakat itu bertamadun

atau sebaliknya, manakala tamadun Islam mengimbangi di antara pembangunan

material dan spiritual atau antara kebendaan dan kerohanian. Tamadun Melayu juga

meletakkan aspek keagamaan dan moral sebagai suatu unsur penting selain

pembangunan material kerana menerima pengaruh besar daripada Tamadun Islam.


11 | C T U 5 5 1

1.2 HUBUNGAN TAMADUN DENGAN AGAMA, BUDAYA DAN BANGSA

Hubungan Tamadun dengan Agama Menurut Kamus Dewan (1998), agama ialah kepercayaan kepada Tuhan dan sifat-

sifat, kekuasaan, penerimaan ajaran dan perintah-Nya. Secara fitrah, agama dan

kepercayaan bukan hanya merupakan perkara asas yang wujud dalam diri setiap

manusia, tetapi juga sudah menjadi suatu keperluan kepada manusia. Manusia

memerlukan agama kerana dorongan sifat semulajadi iaitu seperti rasa takut yang

membawa kecenderungan untuk mendapatkan keselamatan dan perlindungan

daripada Tuhan.

Islam mendefinisikan agama dengan nama al-deen, iaitu cara hidup yang

disepadukan dari kepatuhan menurut peraturan yang diturunkan oleh Allah SWT

dengan meletakkan agama Islam itu sebagai kebudayaan. Islam meletakkan

hubungan yang amat erat di antara agama dan tamadun.

Ianya berbeza dengan pandangan Barat yang meletakkan agama sebagai

sebahagian daripada kebudayaan iaitu agama lahir dari aktiviti manusia atau hasil

dari interaksi manusia dengan alam sekitar atau ketakutan kepada kuasa ghaib.

Peranan agama dalam membentuk pandangan semesta sesebuah masyarakat serta

perilaku tindakan mereka dalam kehidupan sememangnya amat penting. Ini kerana

agama mengajar manusia melaksanakan perkara-perkara positif dalam kehidupan


12 | C T U 5 5 1

seperti berusaha, amanah, sabar dan sebagainya yang dapat melahirkan tamadun

manusia.

Kemunculan tamadun-tamadun silam sebelum ini merupakan manifestasi kepada

kehidupan beragama yang berperanan membentuk pandangan semesta dan nilai

kehidupan yang terpuji dalam masyarakat ketika itu. Contohnya Tamadun Barat

dipengaruhi oleh agama Kristian, Tamadun Timur Tengah, Rusia dan China

kebanyakannya dipengaruhi oleh agama Islam. Manakala Tamadun Asia Tengah

pula dipengaruhi oleh Hindu dan Buddha. Agama juga mempunyai hubungan

dengan unsur tamadun yang lain seperti moral, etika, ekonomi, undang-undang,

estetika dan sains.

Walaubagaimanapun peranan agama ini telah dinafikan oleh dunia Barat yang

pernah mengalami Zaman Kegelapan yang mendakwa agama Kristian telah

menyebabkan berlakunya kemunduran dalam kehidupan manusia. Fahaman ini

menyebabkan mereka memisahkan agama dengan kehidupan, lalu membina ilmu

dan tamadun atas dasar kemanusiaan dan sains moden sejak zaman Renaissanse

sehingga kini.

Namun demikian, keadaan ini berlaku sebaliknya di dunia Timur atau suatu ketika

dahulu dikenali dengan nama Jahiliah, telah berjaya membangun dan mencipta

kemajuan kerana berpegang teguh dengan ajaran agama yang dinamakan Islam.

Mengenai kewujudan hubungan yang erat antara tamadun dan ajaran Islam ini, R.E.

Sullivan menegaskan, "Moslem civilisation was the product of Moslem religion."

Manakala M. Abduh pula merumuskan bahawa "adherence to the Prophets and the

guidance of religion provides the basis for every civilisation.

Hubungan Tamadun dengan Kebudayaan

Hubungan antara tamadun dan kebudayaan ialah kedua-duanya merupakan hasil

ciptaan manusia yang menyentuh aspek cara hidup dengan menggunakan akal dan

fikiran untuk menggarap ilmu dan pengetahuan. Daripada pemilikan ilmu ini pula, ia

melahirkan keinginan dan kehendak untuk mencapai satu tingkat kehidupan yang

maju dengan mematuhi undang-undang dan peraturan hidup dengan membina asas-

asas pembangunan dan pemodenan.


13 | C T U 5 5 1

Menurut Kamus Dewan (1998), kebudayaan ialah cara hidup sesuatu masyarakat.

Pengertian ini mempunyai makna yang sangat luas penggunaannya. Perkaitannya

dengan tamadun dapat dilihat melalui ciri-ciri khusus kemajuan kehidupan sesuatu

masyarakat yang meliputi pelbagai aspek seperti politik, ekonomi, kesenian,

senibina, pakaian, agama dan lain-lain pencapaian manusia.

Perkaitan antara kebudayaan dan tamadun berdasarkan kesamaan sumber kedua-

duanya dihasilkan oleh fikiran dan keilmuan manusia dalam membangunkan insan

untuk mencapai taraf hidup yang lebih maju di dunia ini.

Bagaimanapun, tamadun berbeza daripada budaya sekiranya dilihat dari dua

keadaan berikut:

a. Pengaruh dari natijah tamadun berkekalan lebih lama berbanding dengan

pengaruh dari natijah budaya. Dengan pengertian lain sesuatu natijah budaya

yang kekal lama dalam sesebuah masyarakat merupakan natijah tamadun.

Sebagai contoh, kesetiaan kepada maharaja merupakan satu natijah

tamadun dalam masyarakat Jepun meskipun sistem politik mereka telah jauh

berbeza daripada keadaan silam. Manakala cara mereka berpakaian dan

pemilihan jenis makanan pula merupakan natijah budaya kerana telah

mengalami banyak perubahan dalam tempoh seratus tahun ini.

b. Tamadun melampaui batas-batas kenegaraan dan wilayah sedangkan

budaya selalunya dikaitkan dengan negara atau wilayah tertentu. Tamadun

Islam misalnya mengandungi beberapa budaya mengikut negara atau

wilayah yang berbeza. Sebagai contoh, budaya masyarakat Islam di rantau

Melayu berpakaian berbeza daripada masyarakat Islam di Semenanjung

Arab sungguhpun mereka berada di bawah naungan ketamadunan Islam.

Hubungan Tamadun dengan Bangsa

Hubungan antara tamadun dengan bangsa tidaklah begitu ketara sekalipun terdapat

beberapa tamadun yang sering dikaitkan dengan sesebuah bangsa seperti tamadun

China dan India. Walaubagaimanapun sifat tamadun melangkaui sifat-sifat sesuatu


14 | C T U 5 5 1

bangsa kerana kewujudan sesebuah tamadun tidak berdasarkan batasan kedudukan

geografi, budaya dan kebangsaan.

Bagaimanapun, Islam meletakkan agama sebagai nadi utama didalam pembinaan

tamadun manakala bangsa tidak memberikan suatu makna yang cukup besar

kepada tamadun. Kepelbagaian bangsa dalam Islam dikira sebagai milik bersama

secara global dan mempertahankan survival tamadun Islam untuk merentas zaman.

Kefahaman ini dipetik menerusi maksud firman Allah SWT di dalam al-Quran surah

al-Hujurat (49) ayat 13 yang bermaksud:

“Wahai manusia! Sesungguhnya Kami telah menciptakan kamu semua daripada seorang

lelaki dan wanita dan Kami telah menjadikan kamu semua bersuku-suku dan berbangsa-

bangsa, supaya kamu saling kenaI mengenal antara satu sama lain. Sesungguhnya semulia-

mulia kamu di sisi Allah adalah orang yang paling bertaqwa di antara kamu.

1.3 CIRI-CIR UTAMA TAMADUN

Kewujudan dan kemunculan tamadun-tamadun yang besar dan masyhur dilihat

mempunyai penonjolan yang tersendiri seperti tamadun Yunani yang masyhur

dengan falsafah dan keseniannya, manakala tamadun Islam pula masyhur dengan

perspektif kehidupan yang menyeluruh di samping perkembangan sains dan

teknologi.

Unsur utama yang menjadi pembeza antara sesebuah tamadun dengan tamadun

yang lain ialah pandangan semesta (world view). Pandangan semesta inilah yang

menjadikan sesuatu tamadun membentuk keutuhan yang berterusan dalam

mencapai kemajuan yang menjadikan tamadun itu kekal.

Walaubagaimanapun, kebanyakan tamadun yang pernah wujud memiliki ciri-ciri

tertentu yang meneruskan kesinambungan sesuatu masyarakat. Beberapa ciri-ciri

yang sejagat dimiliki oleh sesebuah tamadun seperti berikut :


15 | C T U 5 5 1

Penempatan Kekal Penempatan kekal merupakan aspek penting dalam kewujudan sesebuah tamadun

di dunia ini. Ini kerana manusia memerlukan suatu kawasan bagi menjalankan aktiviti

ekonomi dan kemasyarakatan malah tempat tinggal mereka. Kewujudan suatu

penempatan tetap dan kekal membolehkan sesebuah masyarakat menetap di

kawasan-kawasan yang boleh membekalkan hasil makanan kepada mereka.

Ciri-ciri ekonomi as as di kawasan ini ialah wujudnya sumber makanan asas seperti

tumbuhan bijirin serta sumber protein seperti ikan, udang, ketam dan sebagainya.

Oleh itu, pemilihan kawasan yang mempunyai ciri-ciri ekonomi tersebut merupakan

proses ke arah pembentukan sebuah masyarakat pertanian awal yang akhirnya

membentuk bandar hasil daripada revolusi pertanian.

Di samping itu, pemilihan kawasan yang mempunyai ciri-ciri geografi tertentu

amatlah penting bagi memastikan kelangsungan bekalan makanan seperti lembah

sungai kerana tanahnya mempunyai tahap kesuburan semulajadi bagi permulaan

kepada pertanian tetap, bekalan air yang cukup untuk kegunaan komuniti dan juga

Sistem Politik dan Pemerintahan yang Teratur Kewujudan suatu sistem politik dan pentadbiran yang teratur merupakan salah satu

ciri penting tamadun dan menjadi simbol atau lambang kepada ketamadunan

sesebuah masyarakat. Kebiasaannya pada peringkat awal perkembangan sesuatu

tamadun sistem politik dan corak pemerintahan berdasarkan kepada hubungan

kekeluargaan dan darah dalam membentuk sebuah masyarakat sebenar. Apabila

manusia mencapai tahap tamadun yang tinggi, sistem politik dan pentadbirannya

menjadi lebih kompleks.

Begitu juga dengan kelompok manusia yang diperintah akan menjadi semakin

kompleks. Hubungan antara individu bukan lagi berasaskan kepada hubungan

darah, tetapi bentuk pemerintahan bermula dengan ketua kepada kuasa pemerintah

tertinggi yang dikenali sistem beraja atau monarki yang menjadi hak turun temurun,

contohnya raja atau sultan dalam tamadun Melayu dan Firaun dalam tamadun Mesir.

Organisasi politik di bawah kuasa pemerintah tertinggi ini muncul sejak tahap awal

sesebuah masyarakat mencapai tamadun.


16 | C T U 5 5 1

Di samping itu, pemerintahan juga mengandungi pelbagai bentuk pentadbiran yang

membantu, menyelaras serta melicinkan sesebuah negara seperti kehakiman,

perkhidmatan awam, suruhanjaya dan badan-badan keselamatan seperti polis dan

tentera.

Kewujudan bentuk pentadbiran tersebut boleh dilihat pada pemerintahan Kesultanan

Melayu Melaka dengan wujudnya jawatan Temenggung yang berperanan menjaga

keselamatan, Laksamana menjaga keselamatan perairan dan lain-lain.

Stratifikasi dan Organisasi Sosial Pengkelasan dalam masyarakat berdasarkan kelas dan status merupakan suatu ciri

yang berlaku dalam perkembangan sesebuah tamadun. Stratifikasi sosial sesuatu

masyarakat biasanya bermula dengan pemilikan tanah pertanian yang dianggap

mempunyai kedudukan tinggi dalam masyarakat sementara golongan yang tidak

mempunyai tanah pertanian menjadi golongan pekerja atau buruh iaitu kelas yang

lebih rendah, contohnya hamba.

Oleh itu kelas masyarakat seseorang atau sesebuah keluarga pada awal

kemunculan tamadun ditentukan berdasarkan pemilikan tanah tersebut. Selain itu

golongan masyarakat yang mempunyai status yang tinggi dilihat mempunyai

peraturan adat yang istimewa yang tidak boleh dilakukan oleh golongan berstatus

rendah termasuklah jenis pakaian, perhiasan dan bentuk-bentuk binaan rumah.

Lazimnya golongan yang berstatus tinggi juga merupakan golongan yang berada

pada strata sosial yang paling tinggi serta mengawal sebahagian besar faktor

pengeluaran

Namun demikian perkembangan ekonomi yang membawa kepada kemunculan

golongan peniaga atau pedagang kemudiannya mempengaruhi perubahan sosial.

Kemunculan golongan ini secara tidak langsung menjejaskan kerangka masyarakat

awal. Pemilikan kekayaan kini bukan hanya terhad kepada tanah tetapi juga harta

benda lain yang mana kekayaan tersebut telah mempertingkatkan kedudukan

pedagang ke kelas sosial yang tinggi.

Dalam keadaan ini golongan bangsawan yang memiliki tanah dan kuasa politik boleh

ditandingi oleh golongan pedagang. Oleh itu dalam kebanyakan masyarakat,


17 | C T U 5 5 1

golongan pedagang dinafikan status tinggi oleh golongan bangsawan melalui

pelbagai cara walaupun golongan ini mempunyai kekayaan.

Urbanisasi Urbanisasi merupakan proses pembentukan pembandaran atau dikenali sebagai

bandar. Bandar merupakan pusat utama kegiatan pentadbiran, ekonomi,

keagamaan, kemasyarakatan dan sebagainya dalam sesebuah tamadun. Ianya

dianggap sebagai nadi sesebuah tamadun kerana hampir semua aktiviti masyarakat

berlangsung di bandar.

Walaubagaimanapun aspek urbanisasi ini merangkumi juga kawasan perkampungan

yang didiami oleh sebilangan masyarakat lain yang mempunyai peranan dan fungsi

yang sama seperti di bandar.

Bentuk lazim yang wujud pada bandar-bandar awal ialah penempatan sekelompok

bandar di mana pusatnya ialah kuil-kuil dan istana-istana yang didiami oleh keluarga

pemerintah serta pembesar-pembesar. Sementara golongan petani dan pekerja-

pekerja lain tinggal di kampung masing-masing yang berhampiran dengan bandar.

Oleh itu penempatan keseluruhannya lebih bercorak berselerak (dispersed city).

Cantohnya bandar dalam tamadun Shang mempunyai binaan tembok-tembok yang

memisahkan setiap kelompok berdasarkan kepada kelas sosial serta pengkhususan

kerja. (Azhar Hj. Mad Aros, Azharudin Mohd Dali, Arba'iyah Mohd Noof, Salina Hj.

Zainol, 2000: 11). Tamadun Lembah Indus memberi contoh terbaik di mana proses

perbandaran dibangunkan sangat menakjubkan. Kesan-kesan tinggalan bangunan

besar, bilik air, limbah, pembentungan, longkang dan palung di kaki-kaki atap masih

menjadi bukti kepada ketinggian kehidupan masyarakat tempatan pada ketika itu

Perkembangan Sains dan Teknologi Kepesatan kemajuan sains dan teknologi selaras dengan perkembangan ilmu

pengetahuan dan pemikiran sesebuah masyarakat. Ianya memartabatkan sesebuah

tamadun dari satu tahap ke satu tahap yang lebih tinggi. Kemajuan material

selalunya berpunca dari kemajuan pemikiran atau minda dan keilmuan sesuatu

bangsa.


18 | C T U 5 5 1

Taraf pemikiran yang tinggi ini pula diterjemahkan dalam bentuk realiti yang bersifat

benda, alatan atau teknologi. Kemajuan dalam bidang perdagangan sekadar contoh,

diiringi dengan teknologi perkapalan, penciptaan mata wang, alatan tembaga,

tembikar dan seumpamanya. Tidak dapat dinafikan sejarah sesebuah tamadun amat

bergantung kepada ketinggian sains dan teknologinya. Penciptaan piramid sebagai

contoh, kekal menjadi mercu tanda tamadun Mesir hingga hari ini.

Pada awal perkembangan sains dan teknologi setiap tamadun memiliki ciri yang

sama dengan penggunaan batu sebagai alat terpenting dalam kehidupan.

Pengetahuan dan pengalaman manusia semakin meningkat dalam penciptaan

peralatan keperluan seharian sehingga memasuki era pertanian dan kerja-kerja

kraftangan. Dua penciptaan terpenting manusia pada peringkat ini ialah bajak dan

roda.

Bajak memudahkan kerja-kerja dalam sektor pertanian manakala roda menjadikan

aktiviti pengangkutan pembuatan tembikar dan pengairan. Perkembangan sains dan

teknologi manusia bertambah baik dengan penggunaan besi sebagai bahan utama

penciptaan pelbagai keperluan manusia sehingga ke hari ini. Kepesatan manusia

melakukan kajian dan penyelidikan melonjakkan taraf kehidupan yang bertambah

maju dan canggih.

Sistem Tulisan Masyarakat memerlukan kepada komunikasi untuk berinteraksi sambil memberi atau

menerima maklumat. Lantaran itu, kewujudan sistem tulisan merupakan ciri tamadun

yang paling penting bagi perkembangan sesebuah tamadun dalam jangka mas a

panjang. Tulisan dalam tamadun awal mempunyai pelbagai bentuk yang difahami

oleh komuniti setempat, contohnya di Sumeria, Mesir dan China muncul tulisan

piktograf yang mana gambar-gambar dilukis bagi mewakili sesuatu makna.

Tulisan piktograf ini kemudiannya berkembang kepada sistem tulisan yang berbentuk

logagrafi (logographic) iaitu bentuk awal kepada pembentukan tulisan berbentuk

abjad. Kemunculan tulisan menjadi petunjuk kepada dinamisme masyarakat

sesebuah tamadun kerana melalui sistem tulisan, komunikasi dalam masyarakat

menjadi lebih luas dan efektif. Angka-angka yang terbit daripada sistem tulisan

memudahkan lagi pengiraan dibuat. Perkembangan ini membawa kepada

kemunculan kelas terpelajar atau literati. Golongan ini terbabit dalam aktiviti

pemerhatian dan penyimpanan rekod-rekod.


19 | C T U 5 5 1

Ilmu astronomi merupakan ilmu yang berkembang seiring dengan sistem tulisan dan

angka dalam masyarakat tamadun awal. Penciptaan sistem tulisan dan angka

secara tidak langsung telah memperkembangkan ilmu pengetahuan dalam

masyarakat bertamadun. Catatan-catatan dapat dibuat dan rekod-rekod dapat

disimpan.

Contohnya dalam sejarah China telah wujud tradisi menyimpan rekod istana sejak

tamadun Shang. Sistem tulisan turut menjadi penggerak kepada kemunculan seni

kreatif yang melibatkan penulisan seperti penggarapan epik-epik, puisi-puisi dan

cerita-cerita rakyat, contohnya epik Gilgamesh dalam masyarakat Sumeria. Sistem

tulisan juga dapat membantu memperkembangkan dan menyemarakkan sesuatu

agama atau kepercayaan. Contohnya, penganut agama Islam dapat menghayati

ajaran Islam yang sebenar melalui kitab al-Quran yang telah ditulis dan dibukukan

oleh golongan ulama terdahulu.

Sistem Agama dan Kepercayaan Kehidupan beragama merupakan ciri penting yang wujud dalam masyarakat

bertamadun. Pemikiran tentang wujudnya kuasa ghaib yang mengawal kehidupan

manusia menunjukkan manusia sebenarnya sudah berfikir mengenai keperluan

spiritual (jiwa) mereka. Spiritual merupakan unsur penting dalam tamadun-tamadun

dunia, misalnya tamadun Mohenjo Daro-Harappa, tamadun Sumeria dan Mesir.

Agama dan kepercayaan ini bukan sahaja memberi kesan kepada wujudnya

manusia yang bersopan santun atau baik tetapi juga dimanifestasikan melalui

pembinaan bangunan-bangunan keagamaan yang kemudiannya menjadi pusat

kepada urbanisasi dalam tamadun tersebut


20 | C T U 5 5 1

1.4 KELAHIRAN, KEJAYAAN DAN KERUNTUHAN TAMADUN

FAKTOR KELAHIRAN DAN KEJAYAAN TAMADUN

Politik yang kukuh Politik yang kukuh merupakan faktor utama yang menentukan jangka hayat

sesebuah tamadun. Contohnya, tamadun Mesopotamia dengan sistem beraja dan

Kod ammurabinya (1792-50 S.M). Tamadun Mesir dengan Raja Firaun dan sistem

hierarkinya. Begitu juga tamadun Lembah Indus dan tamadun Melayu yang terkenal

dengan sistem beraja dan sistem pembesarya seperti empayar Melaka. …………….

Kesultanan Melaka yang diasaskan oleh Parameswara dari Palembang sekitar

1400M telah mengukuhkan sistem pentadbirannya dengan memperkenalkan

Undang-undang Laut Melaka dan Hukum Kanun Melaka. Tamadun China yang

bermula di Lembangan Sungai kuning (Hwang Ho) juga ditentukan kesinambungan

hayatnya oleh faktor politik, perundangan dan kestabilan.

Kedudukan yang Strategik Kelahiran sesebuah tamadun kebanyakannya disebabkan kedudukannya yang

srategik yang boleh mewujudkan penempatan masyarakat dan juga mudah untuk

memperoleh sumber-sumber semulajadi untuk menampung kehidupan

masyarakatnya.

Faktor lokasi seperti ini yang merujuk kepada kesesuaian faktor-faktor geografi telah

dilihat menggalakkan kemunculan tamadun China di Lembah Huang-He dan Yang

Tse,

tamadun India di Lembah Ganges dan Brahmaputra, Tamadun Mesopotamia di

Lembah Tigris dan Euphrates, Tamadun Mesir di Lembah Nil dan juga tamadun

Melaka di pinggiran Selat Melaka.

Jika dilihat keistimewaan Tamadun Melaka sehingga menjadi empayar yang ulung di

rantau ini pada abad ke-15 adalah disebabkan kedudukannya rang strategik dari segi

perdagangan dan pelabuhannya terlindung dan selamat dari tiupan angin Monsun.


21 | C T U 5 5 1

Rangsangan Keagamaan Kemunculan sesebuah tamadun juga boleh dikaitkan dengan rangsangan

keagamaan dan kerohanian. Ajaran agama dan amalan rohani sebenarya

mendorong manusia supaya menghayati nilai-nilai kehidupan yang tulus dan suci

yang mendorong kepada kehidupan bertamadun.

Sesebuah masyarakat yang menghayati kehidupan keagama akan berusaha untuk

membangunkan kehidupan mereka menuju kepada kesempurnaan kemanusiaan

dan seterusnya melahirkan ketinggian budaya. Daripada pembangunan kehidupan

seperti ini bermulalah bibit-bibit kehidupan bertamadun. kemunculan Tamadun Islam

misalnya begitu dipengaruhi oleh rangsangan nilai daripada penghayatan cara hidup

Islam yang sempuma.

Sejarah Tamadun Islam bermula di Semenanjung Tanah Arab, dari zaman yang

dikenali sebagai Jahiliah kerana masyarakat Arab pada masa itu masih jahil tentang

agama dan berpuak-puak. Kedatangan Islam telah mengubah cara hidup

masyarakat Arab kepada perpaduan ummah dan sifat keinsanan yang tinggi.

Tamadun Islam mula berkembang pesat sehingga mencapai kegemilangan.

Penghayatan Tinggi Terhadap Moral dan Nilai Terpuji Kelahiran sesebuah tamadun turut didorong oleh penghayatan yang tinggi terhadap

moral dan nilai yang terpuji. Nilai-nilai murni yang wujud pada masyarakat sudah

pasti menggalakkan kecintaan kepada ilmu dan nilai-nilai murni yang lain seperti

kreativiti, ketekunan, kerajinan, semangat berdisiplin dan sebagainya.

Nilai-nilai murni yang wujud pada pemimpin sudah pasti menggalakkan kepimpinan

yang berhemat, bertanggungjawab dan jujur yang seterusnya mendorong rakyatnya

berganding bahu untuk membangunkan negara.

Penghayatan nilai-nilai murni seperti penekanan konsep keadilan dalam

pemerintahan telah dihayati hampir semua tokoh tamadun silam seperti Plato dan

Aristotle dalam tamadun Yunani, Lao Tze dan Kung Fu Tze dalam tamadun Cina,

Kautilya dan Samkara dalam tamadun India serta al-Farabi, al-Mawardi, al-Ghazali

dan Ibn Khaldun dalam Tamadun Islam.


22 | C T U 5 5 1

Pengalaman Kesengsaraan Hidup Kemunculan sesebuah tamadun dikaitkan juga dengan kesengsaraan hidup. Situasi

kehidupan yang sengsara dan menderita boleh mendorong masyarakat untuk

bekerjasama mengembelingkan tenaga untuk membebaskan diri mereka daripada

belenggu tersebut. Kesengsaraan dan penderitaan menjadikan sesebuah

masyarakat itu lebih berdisiplin dan kreatif dalam membangunkan kehidupan

mereka.

Dalam konteks zaman moden, kemunculan negara Jepun seringkali dikaitkan

dengan penderitaan masyarakatnya selepas kekalahan mereka dalam Perang Dunia

Kedua. Kekalahan dalam peperangan tersebut telah meningkatkan semula

semangat rakyat Jepun untuk bangun memajukan negara mereka. Hasil usaha yang

bersungguh-sungguh menjadikan Jepun sebagai sebuah negara yang maju dalam

bidang sains dan teknologi serta muncul salah satu kuasa ekonomi dunia.

Toleransi dengan Tamadun Lain Kelahiran sesebuah tamadun turut didorong oleh toleransi yang tinggi terhadap

sumbangan tamadun-tamadun yang lain. Semangat untuk mewujudkan interaksi

antara tamadun merupakan satu rangsangan kepada pemupukan kehidupan

bertamadun. Toleransi terhadap sumbangan tamadun-tamadun yang lain

menggambarkan sikap terbuka untuk menerima sumber-sumber yang baik daripada

tamadun-tamadun tersebut dan seterusnya membantu kemunculan tamadun baru.

Sikap tokoh-tokoh penting dalam tamadun-tamadun sebelum ini jelas menampakkan

toleransi dan saling hubungan antara tamadun. Tamadun Islam contohnya

merupakan tamadun yang bersikap terbuka untuk menerima sumber ilmu astronomi

daripada tamadun Yunani.

FAKTOR-FAKTOR KEMEROSOTAN DAN KERUNTUHAN TAMADUN

Ketidakadilan dan Perbezaan Jurang Berlakunya ketidakadilan dengan wujudnya jurang perbezaan yang begitu ketara

antara golongan kaya dengan miskin. Sebagai contoh, situasi seperti ini dapat

diperhatikan berlaku pada zaman pemerintahan raja-raja zaman Greek awal,

terdapat ramai golongan hamba abdi yang hidup miskin dan melarat sedangkan

golongan kaya terus menambah kekayaan. Golongan miskin ini tidak dapat hak


23 | C T U 5 5 1

untuk mengundi malah ditindas dan diperah tenaga untuk mengusahakan tanah

orang kaya.

Akibat daripada ketidakadilan yang dilakukan oleh golongan atasan maka tercetus

perasaan tidak puas hati dan pemberontakan dan rusuhan orang bawahan. Mereka

menuntut pembaharuan dari segi ekonomi terutama mengenai tanah, namun

desakan mereka tidak diendahkan, malah ketua mereka Tiberius dan Cains

Gracchus telah terkorban akibat ditindas oleh ahli-ahli senat.

Penindasan dan Kezaliman Berleluasanya penindasan dan kezaliman sehingga persoalan hak-hak kemanusiaan

diketepikan sama sekali. Kehidupan bertamadun sudah tidak bermakna lagi apabila

sistem ketatanegaraan dan perundangan tidak dihormati malah dicabuli dengan

sewenang-wenangnya.

Sebagai contoh, semasa era pemerintahan Dinasti Sui (589-618), Maharaja Yang Ti

(604-617) telah mengabaikan tanggungjawab serta bertindak kejam ke atas

rakyatnya. Tindakan beliau yang memaksa rakyat membina istana-istana raja dan

terusan membawa rasa tidak puas hati rakyat. Akhirya golongan petani bangkit

memberontak dan menjatuhkan dinasti tersebut.

Keruntuhan Moral dan Nilai Masyarakat Berlakunya keruntuhan moral dan nilai dalam masyarakat terutamanya di kalangan

pemimpin yang menandakan musnahnya penghayatan terhadap budi pekerja yang

murni dan mulia. Berdasarkan sejarah kemerosotan tamadun Yunani, tamadun

Romawi dan Tamadun Islam boleh dikaitkan dengan keruntuhan moral dan nilai

terutama di kalangan pemimpin.

Dalam pemerintahan kerajaan Bani Abbasiyyah perpecahan berlaku di kalangan

puak Syi'ah dan Sunni kerana semangat perkauman yang sempit. Malah wujud di

kalangan pemimpin mereka yang tidak berakhlak mulia seperti suka berfoya-foya,

zalim, tamak kuasa dan sebagainya. Nilai-nilai yang tidak sihat di kalangan

pemimpin ini telah menyebabkan keadaan politik menjadi tidak stabil, akhirnya

kerajaan menjadi merosot dan lemah.


24 | C T U 5 5 1

Sikap Tertutup Dari Menerima Perubahan Wujud sikap tertutup yang tidak mahu menerima perubahan terutamanya dari segi

perubahan teknologi atau perubahan dalam struktur politik, ekonomi dan sosial.

Sikap tertutup seperti ini sudah tentu merencatkan daya kreativiti dan inovasi

sesebuah masyarakat yang seterusnya menyebabkan mereka berada dalam

keadaan yang beku atau jumud berpanjangan.

Dalam sejarah dapat dilihat bagaimana Tamadun Islam Uthmaniyyah mengalami

keruntuhan dari dalam disebabkan sikap tertutup yang tidak mahu menerima

perubahan teknologi dan sosial.

Begitu juga yang berlaku kepada tamadun China yang enggan menerima perubahan

dari Barat menyebabkan kerajaan China semakin merosot dan lemah walaupun

pelbagai usaha dijalankan untuk memulihkannya.

Malapetaka dan Bencana Alam Berlakunya malapetaka atau bencana alam yang menyebabkan kerosakan secara

besar-besaran. Faktor seperti ini juga merupakan salah satu penyebab kemerosotan

sesebuah tamadun. Bagaimanapun, faktor ini di luar kawalan manusia untuk

menghalangnya daripada berlaku.

Misalnya wabak penyakit yang dahsyat telah merebak ke seluruh bandar Athens dan

telah mengakibatkan kematian dan kemusnahan sehingga melemahkan semangat

penduduk Athens pada sekitar 429 S.M. Pericles yang dianggap pemerintah yang

berkebolehan telah menjadi mangsa wabak penyakit tersebut termasuk ramai

pembesar-pembesar yang telah banyak membuat perubahan kepada Athens sendiri


25 | C T U 5 5 1

Sesebuah tamadun itu sebenarnya mempunyai kriteria dan faktor tersendiri dalam

membina, membangun dan memajukan tamadun tersebut. Terdapat tamadun yang

mampu bertahan untuk jangka masa yang lama namun sebaliknya terdapat juga

tamadun yang tidak dapat bertahan lama kerana faktor-faktor tertentu. Begitu juga

dengan tamadun Malaysia yang meletakkan asas pembinaannya yang berteraskan

kepada polarisasi kaum, ras dan bangsa bagi membina acuan tamadun Malaysia itu

sendiri.


26 | C T U 5 5 1

Nota

bab 1 pengenalan tamadun

Documents