SEJARAH

Congkak perkataan yang dipercayai berasal dari Melayu lama “congak”, yang

bermaksud “pengiraan mental” yang terutamanya diamalkan dalam permainan ini. Ia

dianggap bahawa pemain yang cekap yang mental mengira beberapa langkah terlebih

dahulu akan mempunyai kelebihan dalam mengumpul mata untuk memenangi

permainan. Congkak perkataan atau congklak juga bermakna cengkerang cowrie, yang

digunakan dalam permainan. Permainan papan tertua Mancala telah ditemui di kubu

musnah Roman Mesir dan tarikh kembali ke abad ke-4 Masihi. Permainan ini mungkin

diperkenalkan ke Asia Tenggara oleh peniaga India atau Arab dalam abad ke-15

Ia dipercayai telah merebak di seluruh dunia Melayu melalui pedagang melalui

Melaka, sebuah pos perdagangan yang penting pada masa itu. Pada hari-hari awal, ia

telah menganggap bahawa permainan ini adalah untuk penduduk raja dan keluarga dan

istana, namun kemudian ia merebak kepada penduduk umum kerajaan.  Selain orang

Melayu, India Peranakan juga menikmati bermain Congkak.

Di Jawa, istilah “dakon batu” merujuk kepada batu yang sama pitmarked dari tempoh

gangsa besi umur Indonesia. Batu-batu ini mempunyai baris 4 atau 5 lubang berbentuk

cawan dan dua lubang pada setiap hujung, pembentukan yang mempunyai banyak

persamaan dengan permainan nama yang sama di Jawa. Ini batu dakon prasejarah

adalah tidak berkaitan dengan permainan dan mungkin digunakan dalam upacara untuk

mengambil hati nenek moyang. Batu seperti ini boleh ditemui di sekitar Jawa.

Malaysian Ringgit semasa 10 sen mempunyai papan Congkak di belakang

pengiktirafan sejarah yang panjang congkak di Malaysia.

Lembaga Congkak mempunyai empat belas lubang dalam dua set tujuh (ada

yang mempunyai sepuluh lubang dalam dua set lima, ada yang mempunyai lapan belas

lubang dalam dua set sembilan), ditambah dengan tambahan yang lebih besar kedai-

lubang untuk setiap pemain. Setiap pemain mengawal tujuh lubang pada sampingan

mereka lembaga, dan skor mereka adalah bilangan benih di kedai mereka kiri. Di

Indonesia, lubang dipanggil anak (“kanak-kanak”), manakala lubang kedai yang lebih

besar dipanggil indung (“ibu”).

Sejumlah sebanyak 98 keping digunakan dalam dua set tujuh lembaga versi. Di

Asia Tenggara, cowrie kulit dan biji asam jawa adalah yang paling biasa. Tujuh benih

diletakkan di dalam setiap lubang kecuali untuk kedai pemain. Objektif permainan

adalah untuk menangkap lebih banyak benih daripada lawan seseorang.

Kaedah utama permainan mempunyai peraturan seperti yang diterangkan di bawah.

Pemain mengambil giliran bergerak benih kecuali dalam langkah pertama yang

dilakukan secara serentak, bermula dengan lubang yang paling dekat ke kedai / sendiri.

Selepas gerakan ini serentak pertama, sekali benih terakhir jatuh ke dalam

lubang yang kosong, giliran pertama pemain adalah lebih dan lawan pemain yang

mencapai lubang kosong pertama bermula giliran / beliau selepas pemain lain telah

selesai pembukaan beliau bergerak terlalu . Pada giliran, pemain memilih salah satu

daripada tujuh lubang di bawah kawalan mereka. Pemain membuang semua benih dari

lubang ini, dan mengagihkan mereka dalam setiap lubang arah jam dari lubang ini,

dalam proses yang dipanggil menyemai. Menyemai melangkau kedai lawan, tetapi tidak

melangkau kedai sendiri pemain.

Jika pemain tidak dapat untuk mengisi lubang dengan tujuh biji bahawa lubang

dianggap sunog (“dibakar”); semua benih yang berlebihan kembali ke kedai. Pusingan

bermula dengan pemain dengan tiada lubang sunog mengambil menyemai / giliran

beliau pertama.

Jika benih terakhir jatuh ke dalam lubang yang diduduki, semua benih dikeluarkan dari

lubang itu, dan disemai bermula dari lubang itu. Proses ini berterusan sehingga benih

terakhir jatuh ke kedai, pemain atau lubang yang kosong.

Jika benih disemai lalu jatuh ke dalam kedai sendiri pemain, mereka segera mendapat

satu lagi pusingan, yang boleh bermula pada mana-mana tujuh lubang di bawah

kawalan mereka.

Permainan berakhir, apabila pemain tidak mempunyai benih dalam lubang beliau pada

permulaan giliran. Benih selebihnya diberikan kepada lawannya.

Objektif permainan adalah untuk menangkap lebih banyak benih daripada lawan

seseorang.

CARA UNTUK BERMAIN CONGKAK

Seperti yang dijanjikan setelah kita mengenali asal-usul permainan ini berasal dari

mana,  tibalah masa untuk memberi tahu cara untuk bermain congkak. Sangat mudah.

Cara untuk bermain :

Permainan congkak hanya boleh dimainkan oleh dua orang pemain dalam satu

masa. Pemain akan duduk secara bertentangan dan ‘kampung’ akan diisi dengan buah

congkak yang mempunyai bilangan buah yang sama. Jika dalam pertandingan,

pengadil akan dipanggil untuk mengadili pertandingan. Pemain akan memulakan

permainan dengan cara bermain serentak.

Pemain boleh mengambil buah dari mana-mana lubang dan akan

memasukkannya satu demi satu ke dalam ‘kampung’ dan ‘rumah’. Jika buah yang

terakhir dimasukkan ke dalam lubang yang berisi atau dimasukkan dalam ‘rumah’,

pemain boleh meneruskan permainan untuk pusingan yang kedua tetapi jika

sebaliknya, pemain akan berhenti dan menunggu pihak lawan menghabiskan buahnya.

Tetapi dulu, ada juga boleh main 4 orang (suka-suka) kiranya satu line tuh doa

orang lah yang main, kiranya ada seorang menjadi mastermind untuk rancang strategi

ataupun bergilir-gilir.

Tidak perlu sebarang undian untuk mendapatkan hak memulakan permainan.

Permainan dijalankan serentak. Siapa lebih cekap, dia boleh bergerak mendahului

lawannya. Pemain boleh memulakan permainan dari mana-mana lubang yang dia suka.

Jika ada 1, 2, 3, 4, 5, 6 dan 7 lubang misalnya, maka ada tujuh buah dalam setiap

lubang.

Jadi, jumlah buah yang diperlukan adalah 7×7=49. Maka ambil semua buah

dalam lubang yang disukai dan lakukan pergerakkan ikut arah pusingan jam. Semasa

bergerak, mesti masukkan satu buah ke dalam setiap lubang yang dilalui dan “lubang

ibu” (lubang besar dihujung). Hanya satu lubang ibu sahaja bagi setiap pemain iaitu

lubang ibu dihujung, di sebelah kiri pemain sahaja.

STRATEGI BERMAIN

Permain congkak perlu berfikir, menyusun strategi dan membuat congakkan.

Siapa pandai math nie kira advantage lah. Ia memerlukan kecekapan. Biasanya orang 

yang selalu main congkak akan lebih tahu taktik dan mahir. Jadinya, tidak hairanlah jika

ada yang sanggup menghabiskan berjam-jam untuk berlatih seorang diri (haha, akulah

tuh) untuk mengkaji pergerakan “buah” sehingga formula rahsia untuk menjadi juara

tersimpul dalam mindanya. Strategi ini bakal digunakan untuk mengalahkan lawan

dalam perlawanan  yang seterusnya. Jika 1st games kalah.

Di akhir permainan hanya tinggal beberapa biji buah di dalam lubang masing-

masing. Pemain-pemain dikehendaki menjalankan buah itu mengikut susunan lubang

iaitu bermula dari lubang yang berisi buah yang di kanan sekali hingga di hujung dekat

lubang ibu secara serentak menuju ke lubang ibu masing-masing. Sesiapa yang habis

dahulu buah di dalam lubangnya, dia dikira kalah namun:

Terdapat dua kaedah untuk menentukan pemenang iaitu:

Pemain yang mempunyai jumlah buah congkak yang banyak.

‘Menapak’ iaitu Pemain yang paling lambat memasukkan buah congkak ke

dalam ‘rumah’ dan biasanya, pemain yang lambat memasukkan buah,

mempunyai buah congkak yang banyak.

Dalam permainan ini, semua buah yang berada dalam lubang tersebut akan diambil

dan dimasukkan ke dalam ‘rumah’ atau “kampung”

Pergerakkan permainan “mati” apabila buah yang digerakkannya habis dilubang

yang kosong. Maknanya buah di dalam lubang itu sudah dijalankan sebelumnya. Jika

lubang kosong, tempat pemain “mati” itu pada baris di hadapan si pemain, maka buah

dalam lubang yang bertentang dengan lubang kosong itu boleh dirampas oleh si

pemain dan dimasukkan ke dalam lubang ibu miliknya.

Ia dipanggil strategi tembak . Iaitu, pemain berjaya menembak jika buah congkak

yang terakhir, dimasukkan ke dalam lubang yang tidak berisi dan terdapat buah di

lubang bertentangan yang berada di barisan pihak lawan.

MASA

Permainan congkak dimainkan pada bila-bila masa sahaja. Tak macam main

bola sepak, ada masanya dalam 90 minit siap ada masa tambahan.  Begitu juga

dengan jangka masa untuk menghabiskan permainan ini. Permainan akan tamat jika

buah congkak dalam lubang salah satu pihak telah habis tetapi jangka masa permainan

akan menjadi singkat sekiranya pemain tidak mempunyai kepakaran dan kemahiran

yang tinggi.

PERBEZAAN PERATURAN.

Walaupun permainan congkak kelihatan sama dengan permainan lain yang

berasaskan lubang dan buah seperti Manchala dan Sungka, terdapat beberapa

perbezaan dari segi peraturan. Perbezaan utama ialah semasa permulaan permainan

di mana permainan congkak bermula serentak antara kedua-dua pemain. Pengagihan

buah dalam permainan congkak juga bergerak mengikut arah jam berbanding dengan

permainan lain yang bergerak secara melawan arah jam.

Permainan congkak sebenarnya merupakan satu permainan yang menarik dan

menguji daya pemikiran seseorang khususnya dalam pengiraan. Permainan ini

seharusnya tidak boleh ditinggalkan dan generasi pelapis perlu mengambil alih peranan

agar permainan ini tidak terkubur begitu sahaja.