penggunaan perisian sumber terbuka (open source …...software) di kalangan perpustakaan/institusi...

1

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

PENGGUNAAN PERISIAN SUMBER TERBUKA (OPEN SOURCE SOFTWARE) DI DALAM PEMBINAAN PERPUSTAKAAN DIGITAL DAN REPOSITORI INSTITUSI

DI MALAYSIA

Oleh:

Zahuddin bin Sidek @ SallehPerpustakaan Negara Malaysia

232, Jalan Tun Razak, 50572 Kuala Lumpur([email protected])

Pengenalan

Penggunaan perisian sumber terbuka (open source software) di kalangan perpustakaan/institusi tempatan dewasa ini, dilihat semakin berkembang dan cukup menggalakkan. Di kalangan perpustakaan di Malaysia, perpustakaan akademik dilihat lebih cenderung menggunakan perisian sumber terbuka khususnya untuk tujuan membangunkan perpustakaan digital dan membina repositori digital institusi masing-masing. Perisian berasaskan sumber terbuka menjadi alternatif serta pilihan terbaik bagi perpustakaan yang berhasrat untuk membangun dan membina sendiri sistem atau aplikasi yang diingini, tanpa terikat kepada mana-mana vendor.

Perisian Sumber Terbuka dan Sektor Awam

Penggunaan perisian sumber terbuka di sektor awam adalah sangat-sangat digalakkan. Berikutan dengan keputusan

kabinet Kerajaan Malaysia, Pelan Induk untuk Perisian Sumber Terbuka (OSS) Sektor Awam telah diwujudkan MAMPU, menerusi Program Perisian Sumber Terbuka Sektor Awam sentiasa giat berusaha menggalak, menyediakan garis panduan, memberikan khidmat nasihat dan mempromosikan penggunaan perisian sumber terbuka bukan sahaja di kalangan agensi-agensi kerajaan malahan juga kepada institusi pendidikan, penyelidikan dan organisasi swasta di negara ini.

Open Source Competency Centre (OSCC), MAMPU telah ditubuhkan untuk menjadi pusat rujukan utama dalam pelaksanaan OSS di Sektor Awam. Sasaran utama OSCC, MAMPU adalah untuk membantu, menyelaras dan memantau penggunaan perisian sistem terbuka di Sektor Awam. Dasar, Garis Panduan dan Piawaian bagi Perlaksanaan Perisian Sumber Terbuka Sektor Awam boleh dirujuk di laman sesawang rasmi OSCC di http://www.oscc.org.my/content/view/25/208/ .

Abstrak

Kertas ini meninjau mengenai penggunaan perisian sumber terbuka (Open Source Software) di kalangan perpustakaan/institusi di Malaysia khususnya di dalam pembangunan perpustakaan digital dan pembinaan repositori digital institusi. Dengan memberikan contoh-contoh perisian yang dimaksudkan, kertas ini memberi penjelasan am mengenai perisian berkenaan, khususnya dari segi ciri, keperluan dan kemampuannya selain meninjau penggunaannya di kalangan perpustakaan-perpustakaan di Malaysia.

Katakunci: Open source; Digital libraries; Digital resources; Institutional repositories; Open Access; Digitisation; Academic Libraries; DSpace; Eprints; Fedora; Koha; Greenstone Digital Library; Evergreen; NewGenLib

Perpustakaan Negara.indd 1 1/14/11 4:51 PM

Hakcipta Terpelihara © 2010 - Perpustakaan Negara Malaysia


2

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

5. Perisian dan perlesenan seharusnya bersifat teknologi-neutral; dan

6. Perisian seharusnya boleh digunakan tanpa sebarang diskriminasi akan tujuan penggunaannya.

Sukhwinder Randhawa dalam artikelnya, Open Source Software and Libraries telah menggariskan beberapa kelebihan penggunaan perisian sumber terbuka, antaranya seperti berikut:

1. Khidmat sokongan mudah diperolehi;2. Perisian berkualiti, telah diperakui

menepati kebanyakan standard utama, telah melalui proses peer-review, mudah diperolehi kod sumbernya (source code) dan mudah diubahsuai mengikut keperluan.

3. Sebahagian besar perisian sumber terbuka mudah disepadukan dengan lain-lain aplikasi, sistem pelayan dan perkakasan.

4. Pada asasnya, ia adalah percuma dan tidak memerlukan sebarang bayaran bagi kos perlesenan;

5. Ia boleh berfungsi pada perkakasan ICT konvensional atau berkapasiti rendah.

Apa itu Repositori Institusi?

Repositori institusi atau lebih dikenali dengan singkatannya IR, didefinisikan sebagai “an online locus for collecting and preserving -- in digital form -- the intellectual output of an institution, particularly a research institution.” (Wikipedia, 2010). Johnson (2002) pula mendefinisikan repositori digital institusi sebagai “any collection of digital material hosted, owned or controlled, or disseminated by a college or university, irrespective of purpose or provenance”. Berdasarkan kepada kedua-dua definisi di atas, dapat kita disimpulkan di sini bahawa repositori institusi boleh dianggap sebagai suatu hos atau pusat sehentian bagi pengumpulan, pemuliharaan, pengurusan,

Apa itu Perisian Open Source?

Perisian Sumber Terbuka atau lebih dikenali sebagai Open Source Software (OSS) boleh didefinisikan sebagai sebuah program komputer atau perisian yang diedarkan secara percuma, di mana kod sumbernya (source code) boleh didapati dengan mudah, tanpa dikenakan sebarang caj oleh pemilik atau pengeluar lesen. Pada kebiasaannya, perisian sumber terbuka mudah diperolehi menerusi Internet di mana pengguna boleh memuaturun, memasang, mengguna dan memanipulasikannya secara bebas mengikut keperluan masing-masing.

Laman web rasmi Open Source Initiative (http://www.opensource.org/docs/definition.php), ada menyenaraikan beberapa ciri-ciri utama perisian sumber terbuka, antaranya seperti berikut:

1. Ia seharusnya diedarkan semula secara percuma. Sekiranya ia dilesenkan, ia tidak seharusnya menghadkan mana-mana pihak untuk menjual atau mengedarkannya kepada pihak lain. Pihak pengeluar lesen pula tidak seharusnya meminta sebarang royalti atau bayaran atas penggunaan atau penjualan perisian berkenaan oleh pihak lain;

2. Perisian seharusnya disertai dengan kod sumber (source code) di mana ia seharusnya bebas diedarkan, tanpa sebarang caj. Ini bagi membolehkan para pengguna, khususnya pembangun sistem/pengaturcara mengubahsuai perisian aplikasi berkenaan bagi menenuhi keperluan masing-masing;

3. Pihak pengeluar lesen seharusnya membenarkan sebarang pengolahan/pengubahsuaian kepada perisian dan menghormati hak/integriti kod sumber pihak yang membuat pengubahsuaian;

4. Semua individu/pihak berhak mendapat faedah dan manafaat dari penggunaan perisian ini, tanpa diskriminasi;




3

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

pengurusan sesebuah perpustakaan dan menjimatkan dari segi kos. Sebenarnya, terdapat banyak perisian sumber terbuka yang boleh di perolehi di Internet, yang boleh diguna dan dimanafaatkan oleh perpustakaan. Laman web Open Source Systems for Libraries (http://www.oss4lib.org/) dan UNESCO-CI (http://www.unesco-ci.org/cgi-bin/portals/foss/page.cgi?d=1&g=35) , misalnya ada menyenaraikan beberapa perisian sumber terbuka yang boleh dimanafaatkan oleh perpustakaan. Walaupun begitu, dapat dikatakan di sini bahawa di antara perisian berasaskan sistem terbuka yang cukup popular penggunaannya di kalangan perpustakaan-perpustakaan di seluruh dunia adalah seperti berikut:

a) Greenstone Digital Library (GSDL)b) DSpacec) FEDORAd) Sistem Perpustakaan Bersepadu : Koha e) Sistem Perpustakaan Bersepadu : NewGenLibf) Sistem Perpustakaan Bersepadu : Evergreen

Justeru, kertas ini akan meninjau secara sepintas lalu mengenai penggunaan keenam-enam perisian sumber terbuka yang popular di kalangan perpustakaan, sebagaimana dinyatakan di atas.

Greenstone Digital Library Software (GSDL)

Perisian Greenstone Digital Library merupakan satu pakej perisian berkonsep sumber terbuka yang dikeluarkan di bawah terma GNU General Public License. Perisian ini dibangunkan oleh University of Waikato, New Zealand bagi menjayakan ̀ New Zealand Digital Library Project’ di mana perisian ini diedarkan dengan kerjasama UNESCO dan Human Info NGO.

penyimpanan, penyebaran dan pengaksesan sumber-sumber intelektual dalam format digital, milikan sesebuah organisasi/institusi.Terdapat 4 objektif utama mengapa perlunya diwujudkan repositori institusi di sesebuah organisasi:

• Untuk menghasilkan visibiliti secara global bagi sumber-sumber penyelidikan/ilmiah milikan institusi;

• untuk mengumpul kandungan digital milikan sesebuah institusi di dalam satu lokasi sepusat;

• untuk menyediakan akses secara terbuka kepada hasilan penyelidikan/sumber-sumber intelektual milikan sesebuah organisasi ;

• untuk menyimpan dan memelihara aset-aset digital milikan institusi, dan ini termasuklah bahan-bahan yang tidak diterbitkan atau yang dibimbangi mudah hilang (sebagai contoh: tesis atau laporan teknikal).

Pembangunan repositori institusi kini menjadi suatu `trend’ di mana kita dapat lihat bahawa kebanyakan organisasi dan perpustakaan di seluruh dunia amnya dan di negara ini khasnya sedang giat membangunkan repositori institusi masing-masing untuk pelbagai tujuan. Ada diantaranya membangunkan sendiri sistem repositori bagi memenuhi keperluan organisasi, membeli atau memperolehi perisian/sistem pengurusan dokumen sedia ada yang terdapat di pasaran ataupun menggunakan mana-mana perisian sumber terbuka bersesuaian, yang mudah diperolehi di Internet.

Kegunaan perisian sumber terbuka di perpustakaan

Bagi kebanyakan perpustakaan, kewujudan pelbagai perisian sumber terbuka terutamanya yang berkaitan dengan bidang kepustakawanan cukup membantu di dalam




4

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

Perisian GSDL digunakan bagi membina dan menyebarluaskan koleksi-koleksi perpustakaan digital di mana ia menyediakan satu cara baru bagi pengurusan sumber-sumber digital dan membolehkannya diterbitkan sama di Internet ataupun ke dalam CD-ROM. Perisian Greenstone Digital Library boleh dimuaturun di laman sesawang rasmi GSDL di http://www.greenstone.org/ .

MyManuskrip: Pustaka Digital Manuskrip Melayu adalah satu contoh pembangunan repositori digital manuskrip Melayu yang telah dibangunkan oleh Universiti Malaya, dengan menggunakan perisian Greenstone Digital Library. (Rujuk: http://mymanuskrip.fsktm.um.edu.my/Greenstone/cgi-bin/library.exe)

EPrints

EPrints adalah perisian percuma yang dibangunkan oleh University of Southampton, England. Ia menyediakan satu platform yang fleksibel bagi membina repositori digital di mana ia menyediakan suatu cara termudah dan terpantas bagi membangunkan repositori sumber-sumber ilmu dan maklumat seperti hasil penyelidikan, data-data saintifik, tesis pelajar, laporan projek, bahan-bahan multimedia, bahan-bahan pembelajaran, koleksi-koleksi ilmiah dan seumpamanya. Ia menyokong fungsi pelbagai bahasa dan menepati piawaian Open Archives Initiative (OAI). Sila layari laman sesawang EPrints di http://www.eprints.org/ untuk memuaturun perisian dan mendapatkan maklumat lanjut.

Perisian GSDL digunakan bagi membuina dan menyebarluaskan koleksi-koleksi perpustakaan

digital di mana ia menyediakan satu cara baru bagi pengurusan sumber-sumber digital dan

membolehkannya diterbitkan sama di Internet ataupun ke dalam CD-ROM. Perisian Greenstone

Digital Library boleh dimuaturun di laman sesawang rasmi GSDL di http://www.greenstone.org/ .

MyManuskrip: Pustaka Digital Manuskrip Melayu adalah satu contoh pembangunan repositori

digital manuskrip Melayu yang telah dibangunkan oleh Universiti Malaya, dengan menggunakan

perisian Greenstone Digital Library. (Rujuk: http://mymanuskrip.fsktm.um.edu.my/Greenstone/cgi-

bin/library.exe)

EPrints EPrints adalah perisian percuma yang dibangunkan oleh University of Southampton, England. Ia

menyediakan satu platform yang fleksibel bagi membina repositori digital di mana ia

menyediakan suatu cara termudah dan terpantas bagi membangunkan repositori sumber-sumber

ilmu dan maklumat seperti hasil penyelidikan, data-data saintifik, tesis pelajar, laporan projek,

bahan-bahan multimedia, bahan-bahan pembelajaran, koleksi-koleksi ilmiah dan seumpamanya.

Ia menyokong fungsi pelbagai bahasa dan menepati piawaian Open Archives Initiative (OAI). Sila

layari laman sesawang EPrints di http://www.eprints.org/ untuk memuaturun perisian dan

mendapatkan maklumat lanjut.

Rajah X : Contoh-contoh repositori digital dibangunkan menggunakan perisian EPrints.

Universiti Utara Malaysia : http://eprints.uum.edu.my/

Universiti Sains Malaysia: http://eprints.usm.my/

Universiti Kebangsaan Malaysia: Perpustakaan Tun Seri Lanang http://eprints.ukm.my/

Universiti Teknologi Malaysia: Institutional Repository http://eprints.utm.my/

Di Malaysia, antara perpustakaan dan institusi yang telah menggunakan perisian aplikasi

respositori digital EPrints adalah seperti berikut:

Rajah 3: Repositori-repositori institusi menggunakan perisian EPrints di kalangan Perpustakaan-perpustakaan Universiti di Malaysia

Nama Perpustakaan/ Institusi

Kegunaan URL

Universiti Utara Malaysia: Perpustakaan Sultanah Bahiyah – UUM IRepository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UUM seperti artikel, kertas persidangan, dan tesis.

http://eprints.uum.edu.my/

Universiti Teknologi Malaysia Institutional Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UTM seperti artikel, buku, tesis, bahan-bahan audio/video, bahan-bahan pengajaran, kertas kerja persidangan/bengkel/penyelidikan dan sebagainya.

http://eprints.utm.my/

Universiti Sains Malaysia –ePrints@USM

Pengurusan sumber dan perkongsian akses kepada bahan-bahan terbitan/ penyelidikan yang dimilki oleh USM.

http://eprints.usm.my/

Universiti Putra Malaysia: Perpustakaan Sultan Abdul Samad

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UPM seperti tesis, artikel, berita-berita UPM, keratan akhbar, kertas persidangan/seminar dan bahan-bahan syarahan.

http://www.psasir.upm.edu.my/

Rajah 1 : Contoh-contoh repositori digital dibangunkan menggunakan perisian ePrints




5

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

Di Malaysia, antara perpustakaan dan institusi yang telah menggunakan perisian aplikasi respositori digital ePrints adalah seperti berikut:

Jadual 1 : Repositori-repositori institusi menggunakan perisian ePrints di kalangan Perpustakaan-perpustakaan Universiti di Malaysia

Universiti Kebangsaan Malaysia: Perpustakaan Tun Seri Lanang http://eprints.ukm.my/

Universiti Teknologi Malaysia: Institutional Repository http://eprints.utm.my/


respositori digital EPrints adalah seperti berikut:

Rajah 3: Repositori-repositori institusi menggunakan perisian EPrints di kalangan Perpustakaan-perpustakaan Universiti di Malaysia


Kegunaan URL

Universiti Utara Malaysia: Perpustakaan Sultanah Bahiyah – UUM IRepository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UUM seperti artikel, kertas persidangan, dan tesis.

http://eprints.uum.edu.my/

Universiti Teknologi Malaysia Institutional Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UTM seperti artikel, buku, tesis, bahan-bahan audio/video, bahan-bahan pengajaran, kertas kerja persidangan/bengkel/penyelidikan dan sebagainya.

http://eprints.utm.my/

Universiti Sains Malaysia –ePrints@USM

Pengurusan sumber dan perkongsian akses kepada bahan-bahan terbitan/ penyelidikan yang dimilki oleh USM.

http://eprints.usm.my/

Universiti Putra Malaysia: Perpustakaan Sultan Abdul Samad

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UPM seperti tesis, artikel, berita-berita UPM, keratan akhbar, kertas persidangan/seminar dan bahan-bahan syarahan.

http://www.psasir.upm.edu.my/

Universiti Kebangsaan Malaysia - PTSL@UKM Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UPM seperti artikel jurnal,

http://eprints.ukm.my

Universiti Malaya: UM Digital Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen milikan dan terbitan UM seperti artikel jurnal, kertas persidangan/bengkel, seminar, buku dan sebagainya.

http://eprints.um.edu.my/

Universiti Teknologi Petronas : UTP Institutional Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen milikan dan terbitan UTP seperti artikel jurnal, kertas persidangan/bengkel, tesis, seminar, buku dan sebagainya.

http://eprints.utp.edu.my/

Universiti Malaya: Malaysian Indexing and Abstracting System (MyAIS)

MyAIS yang dibangunkan pada tahun 2007 oleh Fakulti Sains Komputer dan Teknologi Maklumat, Universiti Malaya menyediakan maklumat bibliografik dan abstrak-abstrak kepada artikel-artikel yang diterbitkan di dalam jurnaljurnal akademik dan kertas-kertas persidangan tempatan..

http://myais.fsktm.um.edu.my/

DSpace Perisian DSpace merupakan antara perisian pilihan oleh kebanyakan institusi akademik,

pertubuhan serta organisasi komersil di dalam membina repositori digital serta menyediakan

akses kepada sumber-sumber digital milik institusi. Ianya percuma dan mudah dipasang serta

diubahsuai agar menepati keperluan sesebuah perpustakaan/institusi. Terdapat lebih kurang 700

organisasi telah menggunakan perisian ini di seluruh dunia.

DSpace telah dibangunkan secara usahasama di antara perpustakaan-perpustakaan MIT dan Hewlett-

Packard Company, di mana pembangunannya mendapat peruntukan daripada HP menerusi invent@MIT —

the HP-MIT Alliance. Perisian aplikasi ini boleh didapati secara percuma menerusi laman sesawang rasmi

DSpace di http://www.dspace.org/ di bawah terma BSD Open Source License di mana hakcipta perisian ini

dimiliki oleh DSpace Foundation. Perisian DSpace boleh diubahsuai bagi memenuhi keperluan khusus

institusi yang menggunakannya.

Bagi kebanyakan perpustakaan akademik dan penyelidikan, antara kegunaan utama perisian

DSpace adalah bagi tujuan membina , mengurus dan menyelenggara koleksi sumber-sumber

digital yang dimiliki selain dari tujuan untuk menguruskan output fakulti dan para pelajar.


Kegunaan URL

Digital Repository

Institutional Repository




6

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

Manakala bagi sesetengah organisasi yang lain, penggunaan perisian ini adalah bertujuan untuk membina dan menguruskan repositori sumber-sumber digital milikan institusi masing-masing secara lebih sistematik dan berpusat samada mengikut subjek, dataset atau jenis bahan.

DSpace

Perisian DSpace merupakan antara perisian pilihan oleh kebanyakan institusi akademik, pertubuhan serta organisasi komersil di dalam membina repositori digital serta menyediakan akses kepada sumber-sumber digital milik institusi. Ianya percuma dan mudah dipasang serta diubahsuai agar menepati keperluan sesebuah perpustakaan/institusi. Terdapat lebih kurang 700 organisasi telah menggunakan perisian ini di seluruh dunia.

DSpace telah dibangunkan secara usahasama di antara perpustakaan-perpustakaan MIT dan Hewlett-Packard Company, di mana pembangunannya mendapat peruntukan daripada HP menerusi invent@MIT — the HP-MIT Alliance. Perisian aplikasi ini boleh didapati secara percuma menerusi laman sesawang rasmi DSpace di http://www.dspace.org/ di bawah terma BSD Open Source License di mana hakcipta perisian ini dimiliki oleh DSpace Foundation. Perisian DSpace boleh diubahsuai bagi memenuhi keperluan khusus institusi yang menggunakannya.

Bagi kebanyakan perpustakaan akademik dan penyelidikan, antara kegunaan utama perisian DSpace adalah bagi tujuan membina , mengurus dan menyelenggara koleksi sumber-sumber digital yang dimiliki selain dari tujuan untuk menguruskan output fakulti dan para pelajar.

Manakala bagi sesetengah organisasi yang lain, penggunaan perisian ini adalah bertujuan untuk

membina dan menguruskan repositori sumber-sumber digital milikan institusi masing-masing

secara lebih sistematik dan berpusat samada mengikut subjek, dataset atau jenis bahan.

Rajah X : Contoh-contoh sistem repositori digital dibangunkan oleh beberapa buah perpustakaan tempatan dengan menggunakan aplikasi Dspace.

Universiti Malaya: Institutional Repository URL: http://dspace.fsktm.um.edu.my/

Universiti Tenaga Nasional (UNITEN) URL: http://dspace.uniten.edu.my/xmlui

Universiti Sains Islam Malaysia (USIM): Intellectual Repository URL: http://ddms.usim.edu.my/

Perpustakaan UNIMAP: Digital Repository URL: http://dspace.unimap.edu.my/

Di antara kelebihan dan keupayaan perisian aplikasi DSpace adalah seperti berikut:

! DSpace menyimpan data/sumber-sumber ilmu dan maklumat digital dalam sebarang format digital – teks, video, audio, dan fail-fail data.

! DSpace mengindeks kandungan digital institusi agar pengguna dapat membuat

pencarian dan mendapatkan semula bahan yang tersimpan di dalam repositori.

! DSpace menyedia dan menyebarluaskan akses kepada kandungan digital yang dimiliki oleh sesebuah perpustakaan/institusi menerusi Internet.

! DSpace memelihara sumber-sumber digital untuk jangka masa panjang.















Universiti Kebangsaan Malaysia - PTSL@UKM Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen/terbitan UPM seperti artikel jurnal,

http://eprints.ukm.my

Universiti Malaya: UM Digital Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen milikan dan terbitan UM seperti artikel jurnal, kertas persidangan/bengkel, seminar, buku dan sebagainya.

http://eprints.um.edu.my/

Universiti Teknologi Petronas : UTP Institutional Repository

Pengurusan sumber dan menyediakan akses kepada beberapa dokumen milikan dan terbitan UTP seperti artikel jurnal, kertas persidangan/bengkel, tesis, seminar, buku dan sebagainya.

http://eprints.utp.edu.my/

Universiti Malaya: Malaysian Indexing and Abstracting System (MyAIS)

MyAIS yang dibangunkan pada tahun 2007 oleh Fakulti Sains Komputer dan Teknologi Maklumat, Universiti Malaya menyediakan maklumat bibliografik dan abstrak-abstrak kepada artikel-artikel yang diterbitkan di dalam jurnaljurnal akademik dan kertas-kertas persidangan tempatan..

http://myais.fsktm.um.edu.my/

DSpace Perisian DSpace merupakan antara perisian pilihan oleh kebanyakan institusi akademik,

pertubuhan serta organisasi komersil di dalam membina repositori digital serta menyediakan

akses kepada sumber-sumber digital milik institusi. Ianya percuma dan mudah dipasang serta

diubahsuai agar menepati keperluan sesebuah perpustakaan/institusi. Terdapat lebih kurang 700

organisasi telah menggunakan perisian ini di seluruh dunia.

DSpace telah dibangunkan secara usahasama di antara perpustakaan-perpustakaan MIT dan Hewlett-

Packard Company, di mana pembangunannya mendapat peruntukan daripada HP menerusi invent@MIT —

the HP-MIT Alliance. Perisian aplikasi ini boleh didapati secara percuma menerusi laman sesawang rasmi

DSpace di http://www.dspace.org/ di bawah terma BSD Open Source License di mana hakcipta perisian ini

dimiliki oleh DSpace Foundation. Perisian DSpace boleh diubahsuai bagi memenuhi keperluan khusus

institusi yang menggunakannya.

Bagi kebanyakan perpustakaan akademik dan penyelidikan, antara kegunaan utama perisian

DSpace adalah bagi tujuan membina , mengurus dan menyelenggara koleksi sumber-sumber

digital yang dimiliki selain dari tujuan untuk menguruskan output fakulti dan para pelajar.

Rajah 2 : Contoh-contoh repostori digital dibangunkan menggunakan perisian D space




7

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN


• DSpace menyimpan data/sumber- sumber ilmu dan maklumat digital dalam sebarang format digital – teks, video, audio, dan fail-fail data.

• DSpace mengindeks kandungan digital institusi agar pengguna dapat membuat pencarian dan mendapatkan semula bahan yang tersimpan di dalam repositori.

• DSpace menyedia dan menyebarluaskan akses kepada kandungan digital yang dimiliki oleh sesebuah perpustakaan/institusi menerusi Internet.

• DSpace memelihara sumber-sumber digital untuk jangka masa panjang.

• DSpace menyokong format metadata dan piawaian terkemuka seperti Dublin Core, MODS, MARC dan OAI-PMH.

Repositori-repositori digital DSpace boleh diakses secara meluas menerusi Internet

dan mendapat liputan dari kalangan enjin-enjin carian terkemuka, termasuk Google. Dengan tersimpannya sumber-sumber digital di dalam repositori digital, ia akan memudahkan para penyelidik serta pengguna untuk mengakses apabila diperlukan. Bukan itu saja, malah kini perpustakaan, organisasi dan pelbagai institusi kini boleh menjadikannya sebagai suatu sistem bagi pengarkiban dan pemuliharaan koleksi-koleksi bercorak ilmiah seperti buku-buku, tesis, bahan-bahan fotografi, artikel akhbar/majalah/jurnal, kertas kerja penyelidikan, bahan-bahan audio dan video. Oleh kerana DSpace merupakan repositori digital yang berasaskan Internet, ia menyediakan kemudahan kepada pengguna untuk menghantar,menyimpan dan menyediakan akses kepada koleksi-koleksi digital yang tersimpan dari mana-mana lokasi di seluruh dunia.

DSpace banyak digunakan oleh institusi-institusi akademik, pusat penyelidikan, pusat sumber, muzium, hospital, jabatan kerajaan serta organisasi komersil.Penggunaan DSpace sebagai platform bagi membina repositori digital dilihat semakin popular,dengan lebih dari 300 repositori digital telah terbina di 50 buah negara seluruh dunia. Komuniti pengguna DSpace


















8

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

`user group’ yang telah dibentuk.Di Malaysia, antara perpustakaan dan institusi yang telah menggunakan perisian aplikasi respositori digital DSpace adalah seperti berikut:

kebanyakkannya adalah dari kalangan para pembangun sistem maklumat, pustakawan, pentadbir dan penyelidik di mana mereka secara aktif akan biasa berkomunikasi, menyelesaikan permasalahan dan berbincang di kalangan mereka menerusi

FEDORA

Flexible Extensible Digital Object Repository Architecture (FEDORA) telah dibangunkan oleh penyelidik-penyelidik di Cornell University sebagai satu sistem bagi tujuan menyimpan, mengurus dan menyediakan akses kepada kandungan digital di mana ianya diinspirasikan daripada Kahn and Wilensky Framework.

Perisian FEDORA dipasang dan digunakan oleh pelbagai institusi di seluruh dunia. Ianya fleksibel dan boleh diubahsuai untuk pelbagai tujuan seperti pengurusan koleksi/aset-aset digital, pengarkiban, pemuliharaan digital, e-penyelidikan, pembangunan perpustakaan digital, pembinaan repositori institusi, penyediaan akses terbuka kepada terbitan (open access publishing) dan sebagainya. Laman sesawang FEDORA (http://fedora-commons.org/) boleh dilayari untuk maklumat lanjut.

Sistem Perpustakaan Bersepadu : KOHA

KOHA merupakan perisian sistem perpustakaan bersepadu (ILS) berkonsep

open source yang pertama dihasilkan di dunia. Ia dicipta pada tahun 1999 oleh Katipo Communications for the Horowhenua Library Trust di New Zealand. Koha diedarkan secara percuma di bawah GNU General Public License (GPL). Kini, lebih dari 500 buah perpustakaan di seluruh dunia telah menggunakan perisian sistem perpustakaan bersepadu ini. Di Malaysia, setakat tahun 2008, sebanyak 6 buah perpustakaan telah pun memasang dan menggunakan perisian ini. Perisian KOHA boleh dimuaturun di laman sesawang rasmi KOHA di http://koha.org/.

Sepertimana sistem perpustakaan bersepadu yang lain, KOHA turut dilengkapi dengan modul-modul asas penting yang diperlukan oleh sesebuah perpustakaan seperti sirkulasi, pengkatalogan, perolehan, pengurusan terbitan bersiri, tempahan bahan, pengurusan keahlian dan sebagainya. Lain-lain modul juga boleh didapati untuk memenuhi keperluan khusus perpustakaan.

KOHA menggunakan dua (2) rekabentuk pangkalan data berasaskan industri yang popular iaitu berasaskan teks dan Relational Database Management System (RDBMS)

! DSpace menyokong format metadata dan piawaian terkemuka seperti Dublin Core, MODS, MARC dan OAI-PMH.

Repositori-repositori digital DSpace boleh diakses secara meluas menerusi Internet dan mendapat liputan

dari kalangan enjin-enjin carian terkemuka, termasuk Google. Dengan tersimpannya sumber-sumber digital

di dalam repositori digital, ia akan memudahkan para penyelidik serta pengguna untuk mengakses apabila

diperlukan. Bukan itu saja, malah kini perpustakaan, organisasi dan pelbagai institusi kini boleh

menjadikannya sebagai suatu sistem bagi pengarkiban dan pemuliharaan koleksi-koleksi bercorak ilmiah

seperti buku-buku, tesis, bahan-bahan fotografi, artikel akhbar/majalah/jurnal, kertas kerja penyelidikan,

bahan-bahan audio dan video. Oleh kerana DSpace merupakan repositori digital yang berasaskan Internet,

ia menyediakan kemudahan kepada pengguna untuk menghantar/menyimpan koleksi digital dan

menyediakan akses kepada koleksi-koleksi yang tersimpan dari mana-mana lokasi di seluruh dunia.

DSpace banyak digunakan oleh institusi-institusi akademik, pusat penyelidikan, pusat sumber, muzium,

hospital, jabatan kerajaan serta organisasi komersil. Penggunaan DSpace sebagai platform bagi membina

repository digital dilihat semakin popular, dengan lebih dari 300 repositori digital telah terbina di 50 buah

negara seluruh dunia. Komuniti pengguna DSpace kebanyakkannya adalah dari kalangan para pembangun

sistem maklumat, pustakawan, pentadbir dan penyelidik di mana mereka secara aktif akan biasa

berkomunikasi, menyelesaikan permasalahan dan berbincang di kalangan mereka menerusi `user group’

yang telah dibentuk..


respositori digital DSpace adalah seperti berikut:

Rajah 3: Repositori-repositori institusi menggunakan perisian DSpace di kalangan perpustakaan-perpustakaan Universiti di Malaysia


Kegunaan Alamat URL:

Universiti Sains Islam Malaysia (USIM)

http://ddms.usim.edu.my/

Universiti Malaysia Perlis (UNIMAP) : UNIMAP Digital Repository

http://dspace.unimap.edu.my/

University of Malaya http://dspace.fsktm.um.edu.my/ Universiti Tenaga Nasional http://dspace.uniten.edu.my/xmlui

FEDORA

Flexible Extensible Digital Object Repository Architecture (FEDORA) telah dibangunkan oleh

penyelidik-penyelidik di Cornell University sebagai satu sistem bagi tujuan menyimpan, mengurus

Jadual 2 : Repositori-repositori institusi menggunakan perisian DSpace di kalangan perpustakaan-perpustakaan Universiti di Malaysia

Nama Perpustakaan/ Institusi Kegunaan Alamat URL:




9

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

di mana ia berupaya menangani beban transaksi sesebuah perpustakaan tanpa mengira saiz . KOHA dibina menggunakan piawaian-piawaian perpustakaan dan protokol yang standard bagi memastikan kebolehoperasiannya dengan lain-lain sistem dan teknologi. Antaramuka Sistem Katalog Atas Talian (OPAC), sirkulasi serta sistem pengurusan & peminjaman layan diri bagi sistem KOHA, kesemuanya berasaskan sesawang dan menepati piawaian World Wide Web (WWW) - XHTML, CSS dan Javascript.

Oleh kerana perisian ini merupakan perisian berkonsep sumber terbuka, perpustakaan

bebas memasang dan mengguna sistem perpustakaan bersepadu ini bagi memenuhi keperluan masing-masing dan sekiranya perlu, mereka boleh mendapatkan khidmat sokongan dan bantuan pembangunan dari pelbagai sumber.

Di Malaysia, Insitut Perubatan dan Pergigian Termaju (AMDI), Universiti Sains Malaysia adalah di antara institusi terawal yang telah berjaya membangun dan mengimplementasikan sistem KOHA. Ini kemudiannya diikuti oleh perpustakaan-perpustakaan lain, diantaranya Perpustakaan Asia e University, Kuala Lumpur dan Perbadanan Perpustakaan Awam Kelantan.

masing-masing dan sekiranya perlu, mereka boleh mendapatkan khidmat sokongan dan bantuan

pembangunan dari pelbagai sumber.

Di Malaysia, Insitut Perubatan dan Pergigian Termaju (AMDI), Universiti Sains Malaysia adalah di

antara institusi terawal yang telah berjaya membangun dan mengimplementasikan sistem KOHA.

Ini kemudiannya diikuti oleh perpustakaan-perpustakaan lain, diantaranya Perpustakaan Asia e

University, Kuala Lumpur dan Perbadanan Perpustakaan Awam Kelantan.

Rajah X : Penggunaan sistem perpustakaan bersepadu KOHA di kalangan perpustakaan tempatan.

Sistem OPAC di Perpustakaan AMDI, USM yang dibangunkan dari sistem KOHA, boleh diakses di http://library.amdi.usm.edu.my/ cgi-bin/koha/opac-main.pl

Sistem OPAC di Perpustakaan Asia e University, Kuala Lumpur yang dibangunkan dari sistem KOHA, boleh diakses di http://library.aeu.edu.my/cgi-bin/koha/opac-search.pl

Sistem OPAC di Perbadanan Perpustakaan Awam Kelantan yang dibangunkan dari sistem KOHA, boleh diakses di http://koha.kelantan.edu.my/cgi-bin/koha/opac-main.pl

Sistem Perpustakaan Bersepadu : NewGenLib























Rajah 3 : Penggunaan sistem perpustakaan bersepadu KOHA dikalangan perpustakaan di Malaysia




10

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

NewGenLib

NewGenLib adalah sistem pengurusan perpustakaan bersepadu berasaskan sesawang yang dibangunkan oleh Verus Solutions Pvt Ltd dan The Kesavan Institute of Information and Knowledge Management, India.

NewGenLib versi 1.0 telah dikeluarkan pada Mac 2005. Pada 9 Januari 2008, NewGenLib telah diisytiharkan sebagai perisian sistem terbuka di bawah GNU GPL License oleh Verus Solutions.

Versi terkini bagi perisian ini adalah NewGenLib v2.4. Setakat ini, dianggarkan sebanyak 2,500 perpustakaan di 58 negara telah menggunakannya sebagai sistem pengurusan perpustakaan bersepadu.

Antara modul yang terdapat di bawah perisian ini adalah seperti modul perolehan, pengkatalogan, pengurusan terbitan bersiri, sirkulasi, pentadbiran sistem dan OPAC. Perisian ini juga menyokong piawaian MARC21, Unicode 3.0, Dublin Core, OAI-PMH serta boleh disesuaikan dengan kemudahan RFID.

Ia boleh dipasang samada pada platform sistem operasi Linux atau Windows. Laman sesawang rasmi NewGenLib boleh dilayari di http://verussolutions.biz/ untuk maklumat lanjut.

Sistem Perpustakaan Bersepadu : Evergreen

Evergreen, yang dilancarkan pada September 2006 adalah merupakan sebuah perisian sistem perrpustakaan bersepadu berkonsep sumber terbuka, dilesenkan di bawah GNU General Public License yang dapat membantu fungsi-fungsi pengurusan sesebuah perpustakaan. Setakat ini, adalah dianggarkan sebanyak 544 buah perpustakaan di seluruh dunia telah menggunakan perisian ini. Laman sesawang rasmi boleh dilayari di http://www.evergreen-ils.org/ untuk maklumat lanjut.

KesimpulanPenggunaan perisian aplikasi sumber terbuka semakin berkembang dan seharusnya digalakkan di kalangan perpustakaan di negara ini. Ia boleh menjadi alternatif dan mampu menyediakan penyelesaian terbaik yang dapat membantu perpustakaan serta institusi yang berhasrat membangunkan sistem atau aplikasi yang dikehendaki pada kos yang minimum. Penggunaan perisian sumber terbuka juga membolehkan perpustakaan melangkah ke hadapan ke arah perpustakaan digital serta membolehkan perpustakaan tempatan mengenengahkan sumber-sumber ilmu dan maklumat digital terbitan/milikan masing-masing kepada pengguna sasaran khasnya dan masyarakat awam amnya.




11

SEKITARPERPUSTAKAAN

SEKITARPERPUSTAKAAN

1. Bailey Jr., Charles W. Òpen Access and Libraries’. Retrieved July 23, 2010 from website: http://www. digital-scholarship.com/cwb/ OALibraries2.pdf

2. Balas, Janet L. `Considering Open Source Software’. Accessible : 26 July 2010. ttp://www.infotoday.com/ cilmag/sep04/balas.shtml

3. Corrado, Edward M. `The Importance of Open Access, Open Source and Open Standards for Libraries. Accessible : 26 July 2010. http://www.istl.org/05-spring//article2. html

4. KOHA. `KOHA: Open Source ILS (Official website). Accessible : 19 July 2010 : http://koha.org/

5. Malaysian Public Sector OSS Portal. Accessible : 19 July 2010 http://www.oscc.org.my/

6. Meitei, L. Shanta and Purnima Devi. Òpen Source Initiative in Digital Preservation: The Need for an Open Source Digital Repository and Preservation System’.

Paper presented at the 7th International CALIBER (Pondicherry University, Piducherry: February 25-27, 2009) p.41-47 .

7. Edzan, N.N. `Looking at Institutional Repositories in Malaysian Public Universities’. Jurnal PPM, v.3, 2009, p.79-86.

8. Randhawa, Sukhwinder. Òpen Source Software and Libraries’. Retrieved July 23, 2010, from website: http:// arizona.openrepository.com/arizona/ bitstream/10150/ 105743/1/Open_Source_Software_ and_Libraries.pdf

9. Wikipedia, The Free Encyclopedia. Òpen Source Software’. Retrieved July 23, 2010 from website: http://en.wikipedia. org/wiki/Open_Source_software.

10. Zuraidah Abd. Manaf . Èstablishing the National Digital Cultural Heritage Repository in Malaysia. Library Review, 57 (7), 2008 p.537-548

RUJUKAN:




penggunaan perisian sumber terbuka (open source …...software) di kalangan perpustakaan/institusi...

Documents