konsep perbandingan agama dan kepercayaan

8/12/2019 Konsep Perbandingan Agama Dan Kepercayaan

1/8

KONSEP PERBANDINGAN AGAMA DAN KEPERCAYAAN.

Dalam mengharungi lautan kehidupan, sudah tentu ada banyak perkara yangmelangkaui akal fikiran kita. Agama dan kepercayaan mula-mula terbit dengantujuan memberi jawapan kepada persoalan kehidupan yang rumit. Masyarakatprimitif sejak 60,000 tahun dahulu sudah memperlihatkan amalan agama dalamupacara pengebumian mereka sebagai usaha untuk berhubung dengan kuasaghaib dan alam selepas mati. udah jelas bahawa agama itu perkara uni!ersalyang tidak boleh lari daripada kehidupan bermasyarakat. Dalam pendekatanantropologi sistem, agama merangkumi semua bentuk kepercayaan, termasukmereka yang percaya kepada batu, mereka yang percaya kepada pokok merekayang percaya kepada awan di langit.

"etapi apakah sebenarnya yang dimaksudkan dengan agama# $elbagai definisitelah dicadangkan oleh sarjana-sarjana antropologi seperti "ylor, Durkheim dan%eert&. Mari kita tinjau satu persatu.'dward "ylor menjelaskan agama sebagai (belief in spiritual beings) iaitukepercayaan kepada roh dan semangat. Definisi ini menegaskan bahawa agamamempunyai elemen spiritual yang tidak semestinya kelihatan pada mata kasarmanusia. 'lemen ini boleh dilihat, misalnya, pada amalan animisme yangmempercayai bahawa objek-objek alam seperti batu dan pokok dihuni oleh rohatau semangat dan layak disembah dan diberikan tempat dalam hubunganantara manusia dan alam kudus *sila lihat +ajah ..

'mile Durkheim *sila lihat +ajah ./ telah menghuraikan fenomena agamadalam bukunya "he 'lementary orms of +eligious 1ife. 2eliau mendefinisikanagama sebagai3

istem kepercayaan dan amalan yang bersepadu yang berkaitan dengan bendayang kudus, iaitu benda khusus yang dilihat mempunyai kuasa, yang dapat menyatukanahli masyarakat ke dalam satu komuniti moral atau gereja.

4lifford %eert& *sila lihat +ajah . pula mendefinisikan agama sebagai3*a istem yang terdiri daripada pelbagai symbol yang bertindak untuk*b Mewujudkan dalam diri manusia satu perasaan dan rangsangan yang kuat,menyeluruh dan berpanjangan, melalui*c $embentukan kesedaran terhadap kewujudan satu bentuk aturan umumyang tertib dan teratur yang berkaitan dengan kehidupan, serta*d Menyelubungi kesedaran tersebut dengan satu bentuk aura yang kelihatan

betul-betul berwibawa, sehinggalah*e $erasaan dan rangsangan tersebut seolah-olah mempunyai kebenarannyayang sangat unik dan istimewa.

STRUKTUR AGAMA

etakat ini, kita telah cuba mengungkap makna agama sebagai institusi sosial.Agama melibatkan kepercayaan kepada makhluk ghaib *tuhan, roh, semangat,dewa, jin, makhluk halus. emua ini tergabung di bawah konsep kuasa


2/8

supernatural, yang boleh menimbulkan perasaan-perasaan seperti misteri,gerun, takut dan hormat, serta dipercayai boleh membantu manusia dalamkesusahan dan dalam keadaan yang tidak menentu.Ahli antropologi mengkaji agama sebagai sebuah institusi sosial yang bersifatsejagat. 5epelbagaian agama merangkumi agama-agama primitif seperti

animisme sehinggalah agama-agama abstrak *monotheisme dan polytheisme."idak kira apa bentuk agama yang dianuti manusia, elemen-elemen berikutboleh diperhatikan pada mana-mana agama3*a 5udus dan duniawi*b Doktrin dan ritus*c $erantara dan pengikut

5udus dan Duniawi5ebanyakan agama membe&akan di antara perkara-perkara yang kudus *sacreddan duniawi *profane. 5udus menggambarkan sesuatu yang luar biasa danmempunyai kuasa supernatural yang boleh menimbulkan rasa takut dan gerun.

Duniawi mewakili perkara-perkara yang biasa dan sekular. ebagai contoh,modul yang sedang anda pegang dan baca ini bersifat duniawi. ika anda mahu,anda boleh membawanya masuk ke tandas dan sekiranya anda tidak berpuashati dengannya, anda boleh mencampaknya dengan selamba ke dalam tongsampah. Anda tidak boleh berbuat sedemikian dengan kitab-kitab agama sepertial-7uran ataupun kitab 8njil. anubari anda akan menegah anda daripadaberkelakuan tidak sopan dengan teks-teks agama kerana anda menghormatikekudusan objek tersebut.

$embe&aan di antara yang kudus dan yang duniawi berlaku secara simbolik. 8niadalah kerana perlakuan agama banyak bergantung kepada perlambangan atausimbolisme untuk mewakili suatu kewujudan yang ghaib dan mistik. "erdapatpelbagai cara untuk menunjukkan kekudusan sesuatu objek, sama ada melalui3

*a +uangAda tempat-tempat yang dikhaskan untuk tujuan keagamaan, contohnyaperkuburan.*b $erlakuan$elbagai macam perlakuan boleh melambangkan sesuatu yang kudus,contohnya mengambil air sembahyang untuk tujuan menyucikan dirisebelum solat.*c $erbe&aan biologiMasyarakat membe&akan antara lelaki dan wanita kerana pusingan biologiyang berlainan, contohnya wanita 8slam yang datang bulan diharamkandaripada bersembahyang kerana dianggap (tidak suci) kerana masihdalam haid.*d 9bjek-objek suci$elbagai objek suci digunakan dalam upacara keagamaan, contohnya salib,totem, patung, bulan sabit, dan sebagainya *sila lihat +ajah .:, .6, .; dan.


3/8

khas mengikut tertib ritus dan keupacaraan.*d %olongan agamawan%olongan ini bertindak sebagai perantara di antara dunia sekular dandunia kudus, contohnya imam, brahmin, paderi, pawang atau shaman.Mereka ini akan melafa&kan ayat-ayat suci *doa, jampi, mantra dalam

upacara keagamaan.

Ritus dan Doktrin

Ajaran sesuatu agama atau doktrinnya tidak mampu berdiri sendiri tanpadisokong oleh perbuatan atau tindakan. 5ita seharusnya sedar bahawa manamanaagama terdiri daripada dua komponen yang berkait rapat iaitu doktrin danritus.

Doktrinmerujuk kepada ajaran, falsafah dan ideologi sesuatu agama. Apakahsumber bagi ajaran-ajaran agama ini# Doktrin banyak bersumberkan kitab-kitabsuci seperti al-7uran, kitab 8njil, kitab "aurat, 2haga!ad %ita dan sebagainya.

5itab-kitab suci ini merakam wahyu, buah fikiran serta kod etika para rasul,nabi, santo, perawi dan sesiapa sahaja yang dipercayai mempunyai akses kepadadunia kudus. Mereka ini menyebarkan doktrin yang menjadi asas kepadamoraliti dan etika sosial, menjelaskan asal-usul kejadian manusia, sertamenegaskan balasan yang setimpal dengan apa yang dikerjakan.Rituspula menggariskan tatacara bagaimana agama itu diberikan wadahnya men&ahirkan ajaranagama melalui perbuatan yang simbolik. ika doktrinadalah sesuatu yang kita tidak nampak, tetapi ritus dapat disaksikan denganmata kasar. +itus adalah religion in action.9leh itu, ritus sering berkisar di sekeliling simbol-simbol agama. ebagai contoh,rukun 8slam kelima menganjurkan umat 8slam untuk menunaikan haji di Mekahsekiranya mampu. Antara ritus yang harus dilakukan ketika menunaikan haji ialahtawaf mengelilingi 5aabah sebanyak tujuh kali. 5aabah merupakan simbol kesatuanumat 8slam seluruh dunia, manakala ritus tawaf membawa maksud simbolik. "awafmelambangkan kehidupan umat 8slam yang seharusnya berteraskan konsep tauhidiaitu sentiasa mengingati dan mengesakan Allah s.w.t.

Perantara dan Pengikut

+itus dan doktrin tidak mampu bertahan tanpa kerjasama manusia. Dalammembincangkan mana-mana organisasi agama, adalah jelas bahawa sudah tentuadanya hirarki sosial yang menentukan kedudukan masing-masing. Manusia inimacam-macam3 ada yang cenderung memimpin, ada yang lebih rela mengikut.Di sini, kita dapat lihat bahawa struktur sosial agama secara lumrahnya terdiridaripada perantara dan pengikut.Perantaramerupakan golongan agamawan yang menduduki hirarki yang tinggidan istimewa dalam upacara keagamaan. Mereka ini merupakan pakar ritus *ritualspecialist yang sentiasa dirujuk oleh para pengikut kerana mereka dianggapmempunyai ilmu agama dan seterusnya layak mengetuai upacara keagamaan.Mereka ini dihormati kerana mereka memainkan peranan penting sebagaipenterjemah dan penghurai ajaran suci. Mereka ini juga kadangkala merombak dan


4/8

mengubahsuai doktrin asal dan seterusnya mengasaskan ma&hab agama yang baruseperti yang berlaku semasa +eformasi di 'ropah. 5etokohan agama kadangkalamendukung mereka menjadi pemimpin berkarisma dan tidak mustahil bagiseseorang perantara dinobatkan menjadi wali, santo atau keramat oleh pengikutpengikutnya,seperti yang berlaku kepada Mother "eresa *sila lihat +ajah .==.

dalam bentuk yang telah ditentukan. +itus merupakan ekspresi luaran yang

Pengikutpula merupakan orang kebanyakan yang menurut ajaran atau doktrinyang dibawa oleh seseorang perantara. >alaupun perantara dilihat sebagai?akal@ yang banyak menghasilkan ajaran dan doktrin, pengikut juga memainkanperanan penting sebagai ?badan@ yang menggerakkan dan melestarikan sesuatuagama. ubungan di antara perantara dan pengikut sebenarnya merupakanhubungan timbal balik. $erantara mampu menuturkan !isi dan ideal tentangkebenaran dengan sungguh meyakinkanB pengikut pula memang mendahagakanbimbingan dan panduan daripada seorang perantara kerana mereka tidakmampu memikirkan halatuju kehidupan dengan sendiri.

5erana terdapatnya ramai manusia yang mendakwa diri mereka sebagai perantara, makatimbullah pelbagai jenis kelompok dan pecahan dalam agama. Misalnya, +eformasi di 'ropahberpunca daripada Martin 1uther *sila lihat +ajah .= yang tidak bersetuju dengan amalanindulgence yang diamalkan oleh gereja +oman 5atolik. 2eliau dan pengikutnya berpecahdaripada gereja +oman 5atolik dan seterusnya menubuhkangereja $rotestan. "indakan beliau sekaligus memecahkan pengikut-pengikut 5ristian kepada duama&hab yang besar.

$erkara ini juga berlaku dalam dunia 8slam di mana terdapat dua ma&hab besaryang tidak sependapat iaitu unni dan hiah. Masalah berlaku apabila pengikutpengikutyang keterlaluan dan fanatik tidak mampu lagi dikawal oleh perantara.

FUNGSI AGAMA

etakat ini, perbincangan kita telah banyak berkisar tentang struktur agama.eterusnya, kita akan menghuraikan pula fungsi-fungsi agama kepada indi!idudan masyarakat. Antara fungsi-fungsi agama termasuklah3*a Mengeratkan kesepaduan sosial dalam masyarakat*b Menjadi alat kawalan sosial*c Menjadi alat untuk pendidikan*d Menjadi sumber kosmologi sesuatu masyarakat*e Menghuraikan ketidakpastian

Kesepaduan Sosial

'mile Durkheim berpendapat bahawa agama memenuhi kehendak sosial lebihdaripada kehendak psikologi. Menurut beliau, masyarakat adalah perkara yangmenjadi sasaran sebenar yang dipuja dalam agama. Melalui agama, manusiamendapat tempat dalam masyarakat. 8ni kerana agama membangkitkansemangat komuniti dalam dirinya sebagai ummah kepada satu kumpulan sosialyang mempunyai kepentingan bersama. Dalam ertikata lain, agama berperanan


5/8

mengeratkan kesepaduan sosial *social solidarity di antara ahli-ahli masyarakat.Durkheim berpandangan bahawa penyertaan dalam ritus membangkitkankesepaduan sosial, sekaligus melestarikan sesuatu masyarakat. +itusmencerminkan struktur sosial, kerana melalui ritus, hubungan dan peranansosial setiap orang dalam masyarakat dapat dilihat dengan jelas. +itus

membayangkan hirarki dan susun lapis kuasa dalam sesuatu masyarakat.ebagai contoh, cuba anda perhatikan kedudukan saf dalam sembahyang atausolat berjemaah *sila lihat +ajah .=/. 8mam mengepalai sembahyang sementaramakmum lelaki yang dewasa mengikut pergerakannya di belakang. af untukkanak-kanak lelaki berada di belakang saf orang lelaki dewasa, sementara safuntuk orang perempuan terletak di belakang sekali. Aturan saf untuk sembahyangjemaah banyak memberitahu kita tentang struktur sosial masyarakat 8slam,terutama tentang adab pergaulan antara jantina yang berbe&a.8ni selalunya berakhir dengan pertumpahan darah yang sia-sia, kononnya atasnama "uhan dan agama.

Kawalan SosialDi samping menggariskan struktur sosial dalam sesuatu masyarakat, agama jugamemainkan peranan sebagai alat kawalan sosial. Agama sering menekankanperaturan moral *moral order yang mengawal tingkah laku manusia. $eraturanmoral ini berasaskan pertentangan di antara unsur-unsur baik dan jahat. Dalam8slam, terdapat konsep amar makruf nahi mungkar iaitu menyeru ke arahkebaikan dan menegah kemungkaran. "iada agama di dunia ini yangmenganjurkan kejahatan dan melarang kita berbuat baik. 8ni adalah bertujuanuntuk memastikan masyarakat sentiasa berada dalam keadaan harmoni danmengelakkan kacau-bilau daripada berleluasa. esiapa yang melakukankebaikan akan mendapat ganjaran atau pahala manakala kejahatan akandihukum tuhan dan dibalas dengan dosa.

ebagai contoh, agama 8slam menegah kelakuan mencuri kerana ini mencabuli hartapersendirian seseorang indi!idu. 5es kecurian ditangani di negara-negara 8slammenurut hukum hudud dengan hukuman potong tangan. >alaupun perkara inibulat-bulat disangkal oleh masyarakat dunia, statistik menunjukkan bahawa negarayang mengamalkan hukum hudud mempunyai kadar jenayah yang lebih rendahberbanding dengan negara yang tidak mengamalkannya. 8ni kerana hukum hududbukanlah bertujuan menyakiti penjenayah semata-mata, tetapi matlamatnya adalahuntuk mengingatkan masyarakat bahawa kejahatan akan dibalas dengan kejahatan.ukum hudud dilakukan secara terbuka di khalayak umum supaya orang ramaimengambil iktibar dan tidak terjebak ke dalam kemungkaran. Dengan ini, agamaberjaya menjadi alat untuk kawalan sosial.

Pendidikan

Agama juga memainkan peranan sebagai alat untuk pendidikan. Anda masihingat konsep pembudayaan *enculturation daripada "opik =# Dalam konteksini, agama menyediakan indi!idu untuk melalui perubahan-perubahan dalam kehidupannyamelalui ritus peralihan *rites of passage. 5onsep ini


6/8


7/8


8/8

hari nanti akan kembali sebagai 8mam Mahdi. imbol 5erajaan 1angit yang palingmenonjol ialah teko gergasi yang melambangkan air suci yang mencurah-curahdari langit. Adakah anda sanggup minum teh dengan Ayah $in#

konsep perbandingan agama dan kepercayaan

Documents