1.0 PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Kertas kerja ini membincangkan, Van Linschotten, seorang sarjana

Belanda yang banyak menulis tentang hal ehwal Kepulauan Melayu, pada abad

ke-18 telah berkata, “Bahasa Melayu pada masa itu, bukan sahaja amat harum

namanya juga dianggap bahasa yang paling dihormati antara bahasa-bahasa

timur”. Beliau juga berpendapat bahawa orang yang tidak tahu akan bahasa

Melayu di Kepulauan Melayu, dapatlah dibandingkan dengan orang yang tidak

tahu akan bahasa Perancis di Belanda pada zaman itu. Hal ini dapat dilihat

bahawa bahasa Melayu pernah menjadi bahasa yang agung dan masyhur di

persada dunia sejak zaman dahulu lagi.

Bahasa Melayu telah dituturkan oleh orang-orang Melayu. Bahasa ini

ditutur daripada satu generasi ke generasi yang lain. Sesuatu bahasa

mempunyai liputan wilayah pertuturan sama dengan kawasan penuturnya

menetap dan berada. Ada juga bahasa yang tersebar bukan kerana migrasi

penuturnya, tetapi kerana penjajahan yang dilakukan ke kawasan-kawasan lain.

Bahasa Inggeris, Perancis dan Belanda merupakan ikon kepada kolonialisme

dan menyebarkan pengaruh bahasa mereka ke serata tempat atas dorongan

untuk meluaskan wilayah pemerintahan.

Penyebaran bahasa berlaku disebabkan beberapa faktor penarik dan

penolak. Faktor penarik merujuk kepada tempat yang hendak didatangi oleh

mana-mana individu. Manakala, faktor penolak pula disebabkan oleh mereka

ingin lari dari tempat tinggal yang tidak selesa dan tidak selamat serta terdedah

kepada ancaman malapetaka.

1

1.2 Objektif Kajian

Objektif kajian berdasarkan tajuk yang diberikan ialah membuat kajian

perpustakaan dan mengumpul maklumat. Tujuan kajian ini dilakukan adalah

untuk meniliti dan mendalami bidang-bidang huraian asal usul bahasa Melayu

mengikut peringkat dan perkembangannya.

Selain itu, kajian ini dilakukan adalah untuk membuat analisis dan

menjelaskan secara bergambar. Setiap maklumat yang diperoleh, hendaklah

disertakan dengan gambar, rajah atau jadual yang berkenaan dengan maklumat

yang diperoleh.

Kajian ini juga dijalankan adalah untuk menghasilkan esei dan

pembentangan kertas kerja. Hal ini demikian kerana setiap maklumat yang

diperoleh, akan dipersembahkan dalam bentuk penulisan dan pembentangan

kepada orang lain.

2

1.3 Kaedah Kajian

Semasa proses menyiapkan tugasan ini, terdapat beberapa kaedah kaijan

yang diguna pakai bagi menghasilkan kaijan yang optimum dan menepati

spesifikasi dikehendaki. Kaedah kajian yang menjadi tunjang kepada tugasan ini

ialah kajian perpustakaan. Perpustakaan merupakan pusat pencarian maklumat

dan gedung ilmu bagi setiap manusia, terutamanya golongan pelajar. Di sini

juga, sesuatu maklumat boleh didapati dan diperoleh melalui buku, ensiklopedia,

jurnal, laporan kajian, dan tesis.

Sepanjang tugasan ini dalam tempoh pembikinan, perpustakaan yang

menjadi pusat rujukan saya ialah Perpustakaan Negeri Selangor, Shah Alam dan

Perpustakaan Negara Malaysia. Saya juga menjadikan Pusat Sumber Institut

Pendidikan Guru Malaysia Kampus Ipoh sebagai pusat carian maklumat tugasan

ini.

Berdasarkan perpustakaan dan pusat sumber yang dikunjungi, banyak

maklumat penting yang saya peroleh untuk tugasan ini. Kebanyakan maklumat

yang diperoleh, didapati daripada buku-buku rujukan, Kamus Dewan dan

majalah-majalah terbitan berkala. Lantaran itu, setiap maklumat yang diperoleh

telah dikenal pasti serta dianalisis kesesuaiannya untuk dijadikan bahan

penulisan.

Sumber-sumber kajian yang diperoleh akan diletakkan di bahagian

bibliografi yang terletak pada tajuk kelima kerja ursus ini. Sumber-sumber ini

ditulis dengan menggunakan format APA yang telah ditetapkan oleh pihak

Bahagian Pendidikan Guru.

3

1.4 Batas Kajian

Sewaktu menyiapkan tugasan ini, terdapat batas-batas kajian yang harus

dipatuhi agar pelajar tidak membuat tajuk tugasan di luar batasan kajian. Batas

kajian tugasan ini memfokuskan kepada asal usul bahasa Melayu. Para pelajar

juga dikehendaki mengenal pasti susur galur bahasa Melayu daripada pelbagai

sumber dan rumpun keluarga bahasa utama.

Dalam hal ini juga, pelajar juga diminta untuk membuat kajian secara

menyeluruh mengenai perkembangan bahasa Melayu bermula daripada bahasa

Melayu kuno hingga bahasa Melayu moden. Kajian ini juga menjurus kepada

fungsi dan ciri yang terdapat dalam bahasa Melayu.

Tugasan ini juga melibatkan kajian kepada alat-alat artikulasi serta

daerah-daerahnya. Dalam bahagian ini, para pelajar dikehendaki untuk

mengenal pasti daerah-daerah artikulasi yang terdapat pada diri manusia

dengan melabelkannya dengan betul.

4

1.5 Rumusan

Justifikasinya, daripada kajian yang telah dilakukan, didapati bahawa

bahasa sangat penting kepada manusia untuk berkomunikasi antara satu sama

lain. Melalui kajian ini juga, kita dapat lihat bahawa bahasa merupakan medium

utama dalam penyampaian dan pendokumenan sesuatu maklumat. Emosi juga

dapat dinyatakan melalui bahasa itu sendiri kerana sifat bahasa itu sendiri yang

unik. Hubungan sosial dalam kalangan masyarakat turut dapat dieratkan melalui

bahasa yang dituturkan oleh ahli-ahlinya.

Jelaslah di sini bahawa bahasa amat penting dalam kehidupan

masyarakat di dunia ini. Tanpa bahasa, sesebuah masyarakat itu boleh dianggap

sebagai sebuah masyarakat yang mundur dan tidak bertamadun. Oleh hal yang

demikian, kajian terhadap bahasa sedikit banyak memberikan input kepada para

pelajar.

5

2.0 PENGENALAN

2.1 Definisi Bahasa

Dalam bidang kajian bahasa, frasa bahasa telah didefinisikan dalam

pelbagai cara mengikut sifat-sifat semula jadi bahasa, peranan dan fungsinya.

Dalam hal ini, kebanyakan ahli bahasa dan ahli linguistik telah memberikan

konsep dan takrifan bahasa yang hampir sama. Menurut Kamus Dewan Edisi

Ketiga, bahasa ialah satu sistem lambang-lambang bunyi suara yang dipakai

sebagai alat perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia. Bahasa

juga mencakupi dialek, loghat, adat dan adab sesuatu bangsa. Lambang-

lambang yang diujarkan oleh manusia mempunyai makna-makna yang tertentu

berdasarkan lingkungan masyarakat yang menuturkannya.

Bloch dan Trager (1942) telah mentakrifkan bahasa sebagai sistem

lambang-lambang vokal yang digunakan oleh manusia untuk berkomunikasi.

Proses komunikasi ini berlaku apabila adanya penutur dan pendengar. Noam

Chomsky (1957), seorang ahli linguistik moden berkata bahawa, setiap penutur

dan pendengar mempunyai dua perkara penting, iaitu kecekapan bahasa dan

pengucapan bahasa. Beliau juga merumuskan bahawa proses ini sentiasa

bertukar ganti antara penutur dengan pendengar yang berkomunikasi sesama

mereka.

Dari segi pragmatik, para ahli linguistik bersetuju bahawa bahasa

merupakan satu sistem yang menghubungkan maksud kepada bunyi, sama ada

berdasarkan aksi penutur atau pendengar. Dalam kamus yang lain, antaranya

The American Heritage Science Dictionary, bahasa merupakan satu sistem objek

atau simbol seperti bunyi atau sesuatu huruf yang berturutan serta boleh

digabungkan dengan pelbagai cara dengan syarat mematuhi peraturan tertentu,

terutamanya untuk melahirkan pemikiran, perasaan dan memberikan arahan.

Oxford University Press (Language Software), pula mentakrifkan bahasa sebagai

6

salah satu cara untuk mengklasifikasikan manusia kepada suku dan etnik

tertentu. Takrifan ini sangat menepati teori yang dilakukan oleh Ferdinand

Mongin de Saussure (1959), seorang ahli linguistik Swizerland dan juga bapa

linguistik moden abad ke-20. Teori tersebut mengatakan melalui bahasa,

manusia boleh diklasifikasikan kepada etnik-etnik mengikut bahasa yang ditutur

oleh mereka. Dalam naskhah yang lain juga seperti Etymology Dictionary,

bahasa terdiri daripada makna sistematik yang dituturkan melalui penggunaan

bunyi-bunyi atau tanda-tanda yang konvensional.

Dalam penetapan konsep dan takrif bahasa yang lebih jitu, telah

menimbulkan pelbagai pendapat daripada ahli-ahli linguistik dan ahli-ahli bahasa

yang lain. R. A Hall (1964) berpendapat bahawa bahasa merupakan institusi

yang membolehkan manusia berkomunikasi dan berhubung antara satu sam lain

yang mengandungi makna dan menggunakan lambang-lambang arbitrari lisan

dan pendengaran. Dalam kajian seterusnya mengenai konsep dan takrifan

bahasa yang dominan, Edward Sapir (1921) menyimpulkan bahasa sebagai satu

medium perhubungan serta selalu digunakan oleh manusia dan merupakan

kaedah yang digunakan untuk menyampaikan idea, perasaan dan keinginan

melalui bunyi-bunyi bahasa yang dituturkan. Dari segi bidang sosial pula,

Michael Halliday (1973) mengatakan bahasa ialah satu turutan kemungkinan dan

pilihan tingkah laku yang bersesuain denga individu sebagai manusia yang

bersosialisasi.

7

2.1 Definisi Melayu

Pada masa ini, asal usul bahasa Melayu masih lagi kabur. Pengkajian

yang mendalam tentang sejarah dan perkembangan bahasa ini masih

diperlukan. Walau bagaimanapun, pengkajian terhadap asal usul bahasa ini

amat sukar dan rumit. Hal ini disebabkan bukti-bukti langsung tentang istilah

Melayu pada zaman prasejarah masih belum ditemui.

Dari segi pandangan akademik, konsep ‘Melayu’ merupakan konsep yang

meliputi ruang yang luas dan tempoh masa yang panjang akibat daripada

keluasan dan bilangan penutur bahasa tersebut. Banyak pendapat yang

diutarakan oleh para sarjana tentang konsep ‘Melayu’.

Penggunaan istilah ‘Melayu’ pada peringkat awal ini hanya dapat dikesan

sekitar tahun 100 – 150 masihi. Claudius Ptolemaeus atau Ptolemy, telah

menggunakan istilah maleu-kolon dalam karyanya, Geographike Sintaxis.

Manakala, G. E Gerini menganggap istilah ‘Melayu’ berasal daripada kata

Sanskrit, iaitu malayakolam atau malaikurram yang merujuk kepada sebuah

kawasan di utara pantai Semenanjung Malaysia, iaitu Tanjung Kuantan.

Sebaliknya pula bagi Roland Bradell, menganggap tempat yang dimaksudkan

ialah di Tanjung Penyabung. Sehubungan dengan itu, dari segi etimologi,

perkataan ‘Melayu’ itu dikatakan berasal daripada perkataan Sanskrit malaya

yang bermaksud bukit ataupun tanah tinggi.

Perkataan Melayu mungkin berasal daripada nama sebuah anak sungai

yang bernama Sungai Melayu di hulu Sungai Batang Hari, Sumatera. Di sana,

terletaknya Kerajaan Melayu sekitar 1500 tahun dahulu sebelum atau semasa

adanya Kerajaan Srivijaya. Ada juga sumber sejarah yang mengatakan bahawa

perkataan ‘Melayu’ berasal daripada nama sungai di Jambi iaitu Sungai Melayu.

8

Menurut catatan seorang rahib Buddha yang bernama I’tsing, dalam

perjalanannya dari Canton ke India beliau telah singgah di Bhoga. Beliau

kemudiannya telah dihantar Raja Bhoga ke negeri Mo-lo-yu yang pada masa itu

disebut sebagai Sribhoga. Berdasarkan catatan ini, didapati bahawa I’tsing telah

mengubah nama Mo-lo-yu kepada Bhoga dan Sribhoga. Dipercayai ketika itu

bahawa Sribhoga ialah Palembang, ibu negeri Srivijaya dan Bhoga sebagai

tanah jajahan takluk Srivijaya, termasuklah Mo-lo-yu. Beradasarkan takrifan

‘Melayu’ di atas, jelas kelihatan bahawa pada peringkat awal, istilah ‘Melayu’

hanya digunakan untuk merujuk kepada kerajaan atau kawasan dan bukannya

merujuk kepada sesuatu bangsa atau bahasa.

Selain itu, istilah ‘Melayu’ untuk merujuk nama bangsa atau bahasa wujud

setelah adanya kerajaan Melaka yang kemudiannya berkembang sebagai

sebuah kerajaan agung. Berdasarkan teks-teks yang ada hubungannya dengan

Melaka klasik, istilah ‘Melayu’ merujuk keturunan yang ‘berbangsa’dan ‘berasal’

sahaja. Hal ini bererti istilah ‘Melayu’ hanya merujuk keturunan raja-raja Melayu

di Sumatera.

Bermula pada abad ke-17, penggunaan istilah ‘Melayu’ yang merujuk

bangsa semakin meluas. Pada ketika itu, Melayu merangkumi suku bangsa

serumpun di Nusantara. Pada abad ke-17, seorang pengkaji bernama Colin telah

mengusulkan bahawa suku bangsa Tagalog berasal daripada bangsa Melayu.

Hal ini berdasarkan kesamaan bahasa yang dituturkan, kesamaan warna kulit,

kesamaan bentuk badan, kesamaan bentuk pakaian, kesamaan adat resam dan

kesamaan upacara yang dijalankan. Kesemuanya bersumberkan bangsa

Melayu.

Dalam buku yang bertajuk Susur Galur Bahasa Melayu, Asmah Hj. Omar

(1985), menyatakan bahawa istilah ‘Melayu’ yang lebih umum adalah merujuk

kepada suku bangsa yang menuturkan bahasa Melayu. Kelompok ini mendiami

Semenanjung Tanah Melayu, pantai timur Sumatera, Brunei dan beberapa buah

9

kawasan berhampiran. Bahasa suku bangsa ini diiktiraf sebagai bahasa

kebangsaan di negara Malaysia dan dikenali sebagai bahsa Indonesia di negara

Indonesia.

Pada 1972, UNESCO telah memberikan pengertian tentang konsep

‘Melayu’. Istilah ‘Melayu’ digunakan untuk merujuk suku bangsa Melayu di

Semenanjung Malaysia, Thailand, Indonesia, Filipina dan Madagascar. Pada

masa yang sama juga, UNESCO telah melancarkan The Oceanic Culture Study

Project yang meliputi kawasan Austronesia yang lain. Dengan demikian,

UNESCO telah membahagikan kawasan Austronesia kepada kawasan

Kepulauan Melayu (Austronesia Barat) dan kawasan Oceania (Austronesia

Timur).

Di Malaysia, pengertian ‘Melayu’ mempunyai implikasi keagamaan yang

dikaitkan dengan agama Islam. Dalam Perlembagaan Malaysia, Melayu

ditakrifkan sebagai orang yang beragama Islam, mengamalkan cara hidup dan

budaya Melayu, fasih berbahasa Melayu dan lahir di Tanah Melayu sebelum

merdeka. Hal ini bermakna bahawa sesiapa sahaja yang mempunyai ciri-ciri

tersebut boleh mejadikan ahli kepada suku bangsa Melayu.

10

Gambar 2.1 Daerah-daerah penutur asli bahasa Melayu

2.3 Asal Usul Bahasa Melayu

2.3.1 Bahasa-bahasa Austronesia

Bahasa sering dikaitkan dengan salasilah bangsa. Orang Melayu

dikatakan berasal daripada induk Austronesia. Dipercayai juga induk Austronesia

ini menuturkan bahasa Austronesia. Oleh hal yang demikian, bahasa

Austronesia merupakan induk kepada bahasa Melayu. Keluarga bahasa ini

sangat besar dan luas penyebarannya di dunia, iaitu dari Taiwan dan Hawaii, di

hujung utara hingga ke New Zealand, di hujung selatan dan dari Madagascar

jauh di barat hingga ke Pulau Easter di hujung timur. Pembahagian sesuatu

bahasa kepada keluarga bahasa tertentu adalah dengan melihat ciri-ciri

persamaan dan perbezaan yang terdapat pada bahasa tersebut.

Gambar 2.2 Kawasan penyebaran orang Austronesia

Penutur awal bahasa Austroensia proto atau purba dikatakan berasal dari

wilayah yang disebut China sekarang ini. Sekitar 4000 tahun yang lalu, penutur

bahasa ini telah berhijrah dari selatan China ke pulau Taiwan dan seterusnya

11

menyeberangi sempadan Filipina, Tanah Melayu dan Indonesia. Kemudian

bergerak ke Madagascar berdekatan benua Afrika dan ke seluruh Lautan Pasifik.

Tegasnya di sini, taburan geografi bagi bahasa ini meliputi Asia Tenggara

Maritim, Oceania, Madagascar dan Taiwan.

Oleh sebab bahasa ini merupakan kumpulan bahasa yang besar dan

mempunyai rangkaian subkeluarga yang banyak, para sejarawan telah

mengelompokkan dan menjelaskan cabang bahasa ini kepada beberapa bentuk.

Mereka telah menetapkan bahawa bahasa Austronesia mempunyai empat

kelompok asas iaitu bahasa-bahasa di Kepulauan Melayu atau Nusantara,

bahasa-bahasa Polinesia, bahasa-bahasa Melanesia dan bahasa-bahasa

Mikronesia.

Rajah 2.1 Rumpun bahasa Austronesia

Ada sebahagian ahli bahasa dan sejarah mengelompokkan rumpun

bahasa Austronesia kepada dua keluarga uatama, iaitu keluarga Taiwanik dan

keluarga Melayu-Polinesia. Keluarga bahasa Melayu-Polinesia dibahagikan

kepada bahasa-bahasa Melayu-Polinesia Barat, Melayu-Polinesia Tengah dan

Melayu-Polinesia Timur.

12

Rumpun Austronesia

Keluarga Nusantara

Keluarga Polinesia

Keluarga Melanesia

Keluarga Mikronesia

Rajah 2.2 Rumpun bahasa Austronesia

2.3.2 Keluarga Bahasa Austronesia

Ada ahli bahasa mengatakan bahasa Austronesia berasal daripada

rumpun bahasa yang sama dengan bahasa Austroasia dan kedua-duanya

menjadi keluarga kepada rumpun bahasa yang lebih besar, iaitu rumpun Austris.

Mereka berpendapat bahasa semua bahasa yang terdapat di selatan China

berkeluarga dengan bahasa Austronesia, Austroasia, Hmong-Mien dan Tai-Kdai.

Rajah 2.3 Rumpun bahasa Austris

Rumpun Austronesia

Keluarga Taiwanik Keluarga Melayu-Polinesia

Keluarga Melayu-Polinesia

Barat

Keluarga Melayu-Polinesia Tengah

Keluarga Melayu-Polinesia

Timur

13

Rumpun Austris

Rumpun Austronesia

Rumpun Austroasia

Rumpun Hmong-Mien

Rumpun Tai-Kdai

Penutur keempat-empat rumpun bahasa ini dikatakan tersebar di wilayah

China di bahagian selatan antara tahun 2000 – 1000 tahun Sebelum Masihi.

Ketika itu, suku bangsa Han merupakan penutur bahasa Sino-Tibet dikatakan

menyerbu ke wilayah selatan. Oleh itu, hal ini telah memberi impak penyebaran

bahasa-bahasa Austris ke kawasan-kawasan lain.

14

2.3.3 Bahasa Melayu – Polinesia

Bahasa Melayu – Polinesia merupakan subkeluarga rumpun bahasa

Austronesia yang dituturkan oleh kira-kira 351 juta orang penutur. Penutur

bahasa ini tersebar luas di negara-negara Kepulauan Asia Tenggara dan Lautan

Pasifik. Bahasa Melayu – Polinesia mempunyai ciri penting yang boleh difahami

para ahli bahasa.

Antara ciri penting bahasa ini ialah perkataan-perkataannya terdiri

daripada gabungan dan cantuman suku kata. Walau bagaimanapun, terdapat

juga keluarga bahasa ini yang memiliki gugus-gugus konsonan dan merupakan

pengaruh daripada bahasa-bahasa lain seperti Arab, Sanskrit dan Indo –

Eropah. Selain itu, bahasa ini juga bayak menggunakan bentuk-bentuk ulangan,

sama ada pengulangan sebahagian atau keseluruhan.

Para ahli bahasa telah membahagikan bahasa Melayu – Polinesia kepada

dua subkeluarga sahaja, iaitu Melayu-Polinesia Barat dan Melayu-Polinesia

Timur. Kategori ini dibahagikan lagi kepada kumpulan-kumpulan dalam dan luar,

iaitu hubungan kekeluargaan bahasa yang rapat dan berdekatan serta hubungan

yang jauh.

15

Rajah 2.4 Keluarga bahasa Nusantara

Ada ahli bahasa yang menggolongkan bahasa Melayu dalam subkeluarga

Sumatera bersama-sama dengan bahasa Acheh, Batak, Minangkabau, Lampung

dan Nias.

Rumpun Austronesia

Keluarga Nusantara

Keluarga Polinesia

Keluarga Melanesia

Keluarga Mikronesia

Sumatera Jawa Kalimantan Bali-Sasak Filipina

Acheh Batak MinangLampung Nias Melayu

16

2.4 Perkembangan Bahasa

2.4.1 Bahasa Melayu Kuno

Bahasa Melayu Kuno ialah bahasa Melayu yang berkembang di Nusantara

antara abad ke-7 sehingga ke-13, iaitu pad zaman peralihan Hindu – Islam. Pada

ketika itu, kerajaan yang berkuasa ialah Srivijaya. Sewaktu pemerintahan

kerajaan Srivijaya, bahasa Melayu berkemungkinan telah menjadi bahasa

pengantar kerajaan ini. Hal ini terbukti dengan jumpanya empat buah batu

bersurat atau prasasti yang ditulis dalam bahasa Melayu kuno. Empat buah batu

bersurat yang merupakan bukti bertulis tentang bahasa Melayu kuno ialah batu

bersurat di Kedukan Bukit, Palembang, batu bersurat di Talang Tuwo,

Palembang, batu bersurat di Kota Kapur, Pulau Bangka dan batu bersurat di

Karang Brahi, Meringin, daerah hulu Jambi.

Gambar 2.3 Batu Bersurat Talang Tuwo

17

Gambar 2.4 Batu Bersurat Karang Brahi (rubbing)

Gambar 2.5 Batu Bersurat Kota Kapur

18

Gambar 2.6 Batu Bersurat Kedukan Bukit

Berdasarkan batu-batu bersurat yang dijumpai, para pengkaji dapat

mengenal pasti beberapa ciri bahasa Melayu kuno yang digunakan pada masa

itu. Antara ciri tersebut ialah sistem tulisan dan kosa kata.

Dari segi tulisan, keempat-empat batu bersurat awal yang dijumpai

semasa pemerintahan kerajaan Srivijaya ini menggunakan tulisan Palava,

khususnya Palava Kemudian. Tulisan Palava ialah sejenis tulisan India Selatan

purba yang digunakan untuk penyebaran agama Hindu. Tulisan Palava

Kemudian ini mempunyai prinsip tulisan yang sama tinggi.

Selain tulisan Palava, tulisan lain yang digunakan dalam bahasa Melayu

kuno ialah tulisan Kawi dan Nagiri. Perkataan Kawi berasal daripada bahasa

Sanskrit yang bermaksud penyair. Pada peringkat awal, tulisan Kawi ini ditulis

pada daun lontar dan kemudiannya diubah suai serta diukir pada batu. Tulisan

19

Nagiri pula digunakan pada Batu Bersurat Gandasuli, yang dijumpai di Jawa

Tengah. Tulisan Nagiri ini berasal dari utara India.

Gambar 2.7 Aksara Palava Kemudian

Gambar 2.8 Aksara Kawi

20

Manakala, dari segi kosa kata, terdapat kira-kira 283 patah perkataan

daripada baris teks yang tertera di atas batu-batu itu, termasuk Batu Bersurat

Gandasuli. Berdasarkan 283 patah perkataan ini, dikatakan 55.5 peratus

merupakan kosa kata bahasa Melayu atau bahasa Austronesia, manakala

selebihnya kosa kata yang dipinjam daripada bahasa Sanskrit. Pada zaman itu,

bahasa Sanskrit sangat berpengaruh dalam bahasa Melayu kuno kerana bahasa

Melayu ketika itu masih kekurangan kosa kata untuk mengungkapkan konsep-

konsep baharu. Konsep-konsep baharu ini dibawa oleh kebudayaan asing dan

hal ini menyebabkan bahasa Melayu kuno perlu meminjam bahasa masyarakat

yang membawa konsep tersebut.

21

2.4.2 Bahasa Melayu Klasik

Bahasa Melayu Klasik mempunyai fungsi yang penting semasa zamannya

kerana selain menjadi lingua franca, iaitu bahasa yang digunakan dalam

pergaulan seharian dan urusan-urusan rasmi, bahasa Melayu klasik juga

menjadi bahasa ilmu pengetahuan. Setelah Islam bertapak di Alam Melayu,

bahasa Melayu klasik telah digunakan untuk menyampaikan ajaran Islam, sama

ada secara lisan mahupun tulisan. Istana telah dijadikan pusat perkembangan

ilmu-ilmu Islam. Masyarakat pada zaman ini telah mengenal huruf kerana

masyarakat Melayu pada zaman itu telah mampu merakamkan bahasa mereka

dalam bentuk tulisan.

Bahan bukti yang paling penting ialah dua pucuk surat Sultan Ternete

kepada Raja Portugal. Surat baginda ini merupakan teks tertulis di atas yang

paling tua dijumpai. Kedua-dua pucuk surat ini menggunakan tulisan Jawi. Surat

yang bertarikh 1512 dan 1522 ini telah dikirimkan oleh Sultan Abu Hayat kepada

John III. Kedua-dua pucuk surat ini dianggap sebagai naskhah surat emas

kerana bahasa yang digunakan amat halus, beradab, bersopan santun, dan

disusun dengan teratur daripada semua segi seperti pemilihan kata, letak kepala

surat, puji-pujian pembuka surat dan sebagainya.

Surat-surat lain yang ditulis dalam bahasa Melayu dan menggunakan

tulisan Jawi ialah surat-surat antara raja-raja Melayu dengan Sir Thomas

Stamford Raffles. Pada ketika itu, Raffles menjadi Leftenan Gabenor di Jawa

(1811 – 1816) dan di Bangkahulu (1818 – 1824).

Pada zaman Kesultanan Melayu Melaka, sebuah karya agung telah

dihasilkan, iaitu Sejarah Melayu atau Sulalatus Salatin. Walaupun tarikh yang

tercatat menunjukkan bahawa teks ini dihasilkan pada 1612 masihi, iaitu pada

zaman kerajaan Johor, tetapi kisah yang terkandung dalam Sejarah Melayu ini

22

menunjukkan bahawa teks ini terhasil di Melaka sewaktu pemerintahan Sultan

Mahmud Shah (1488 – 1511).

23

2.4.3 Bahasa Melayu Moden

Bahasa Melayu Moden dikatakan bermula pada abad ke-19. Menurut ahli-

ahli bahasa dan sejarah, bahasa Melayu moden berasal daripada bahasa

Melayu klasik. Bahasa Melayu klasik pula berasal daripada bahasa Melayu kuno

yang juga berasal daripada bahasa Melayu purba. Abdullah Munsyi dikatakan

sebagai pelopor kepada bermulanya zaman bahasa Melayu moden. Dalam

hikayatnya, Hikayat Abdullah, yang dihasilkan pada tahun 1849 menyatakan

kekesalannya terhadap sikap orang Melayu yang tidak mahu mempelajari

bahasa sendiri, tetapi terkejar-kejar untuk belajar bahasa Inggeris.

Gambar 2.9 Lembaran Hikayat Abdullah

Di Malaysia, perancangan dan perkembangan bahasa Melayu moden

dapat dibahagikan kepada dua tahap, iaitu bahasa Melayu moden pramerdeka

dan bahasa Melayu pascamerdeka.

24

Perkembangan bahasa Melayu moden pramerdeka pada peringkat awal

dilakukan secara persendirian oleh tokoh-tokoh tertentu seperti Abdullah Munsyi

bin Abdul Kadir, Raja Ali Haji, Mejar Dato’ Haji Mohd Said dan Za’ba. Usaha-

usaha untuk memajukan bahasa Melayu secara berkumpulan hanya bermula

pada tahun 1888, iaitu apabila tertubuhnya Pakatan Belajar Mengajar

Pengetahuan Bahasa (PBmPB). Beberapa pertubuhan lain seperti Persaudaraan

Sahabat Pena Malaya (PASPAM), Pejabat Karang Mengarang dan Angkatan

Sasterawan ’50 (ASAS 50), turut menyumbang usaha dan tenaga untuk

memajukan bahasa Melayu.

Pergerakan organisasi bahasa yang paling penting pada dekad 1950-an

ialah Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu yang ketiga. Kongres ini telah

berlangsung di Singapura dan Johor Bahru pada 16 hingga 21 September 1956.

rumusan akhir yang diterima oleh kongres ini ialah tentang penubuhan Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Pelbagai usaha dijalankan bagi memajukan dan mengembangkan bahasa

Melayu selaras dengan taraf perkembangan dan kemajuan masyarakat

penuturnya. Hal ini dilakukan menerusi perancangan bahasa. Perancangan

bahasa ialah usaha-usaha yang dijalankan untuk memupuk bahasa ke arah taraf

yang lebih maju. Umumnya, perancangan bahasa dilakukan di peringkat negara

oleh badan-badan tertentu. Dalam hal ini, Dewan Bahasa dan Pustaka telah

memainkan peranannya sebagai institusi perancangan bahasa.

Cadangan penubuhan Dewan Bahasa dan Pustaka dijadikan badan

umum telah dilaksanakan oleh kerajaan pada 1 Ogos 1959. ASAS 50 telah

menghantar memorandum mengenai Rang Undang-undang Dewan Bahasa dan

Pustaka kepada kerajaan pada 15 April 1969, kerana insaf bahawa masalah

bahasa dan kesusasteraan kebangsaan di negara Persekutuan Tanah Melayu

yang merdeka ialah masalah yang amat penting.

25

2.5 Ciri-ciri Bahasa

Pada zahirnya, bahasa-bahasa di dunia kelihatan berbeza antara satu

sama lain, terutamanya dari segi bunyi dan bentuk. Namun demikian, Lyons

(1988)mengatakan bahawa pada hakikatnya bahasa-bahasa ini memiliki sifat

dan ciri sepunya yang dikongsi bersama.

Ciri-ciri bahasa yang pertama ialah bahasa sebagai satu sistem. Bahasa

sebagai satu sistem ialah bahasa itu mempunyai cara atau kaedah untuk

diujarkan atau dituliskan. Dalam bahasa, terdapat unit dan unsur yang

dicantumkan menjadi satu susunan yang sempurna strukturnya. Bahasa

sebagai satu sistem juga bermaksud bentuk perkataan dan kedudukan

perkataan dengan perkataan lain dalam ayat ialah secara teratur. Semua bahasa

mempunyai sistem, bunyi dan lambang. Namun begitu, sistem setiap bahasa

mempunnyai beberapa bentuk dan pola yang berbeza antara satu bahasa

dengan bahasa yang lain. Jika ada beberapa perkataan yang tertinggal dalam

sesuatu ayat, ayat tersebut akan dikatakan janggal dan tergantung dari segi

binaan ayat dan maksud. Hal ini bermakna bahasa itu bersistem dan apabila

bertutur, secara tidak langsung kita juga mematuhi sistem bahasa tersebut serta

menyusun struktur yang betul. Oleh itu, daripada ciri ini lahirlah ilmu morfologi

dan sintaksis dalam bahasa-bahasa di dunia.

Ciri bahasa yang seterusnya ialah bahasa bersifat dinamis. Menurut

Kamus Dewan edisi ketiga, dinamis ditakrifkan sebagai bertenaga dan

berkekuatan serta mampu membuatkan penyesuaian serta menerbitkan

pembaharuan dan kemajuan. Sifat bahasa sedemikian akan terus berkekalan

sekiranya penutur-penuturnya bergaul dan berinteraksi dengan manusia yang

lain. Selain itu, ciri bahasa ini dapat dilihat melalui pengolahan semula beberapa

frasa Melayu dengan frasa Inggeris. Misalnya, penggunaan frasa bajet dalam

pembentangan perbelanjaan negara pada setiap tahun. Frasa bajet merupakan

perkataan pinjaman bahasa Inggeris, budget yang bermaksud belanjawan.

26

Penggunaan ini bermula pada pembentangan Rancangan Belanjawan Negara

2002, yang dibentangkan oleh Dato’ Seri Dr. Mahathir Mohamed pada ketika itu.

Selain perkataan bajet, perkataan bestari juga hasil daripada pengolahan semula

dari segi ejaan dan sebutannya. Pada asalnya, perkataan bestari dieja sebagai

bistari. Oleh sebab perkembangan dalam struktur bahasa, para ahli bahasa

tanah air telah menukarnya dengan bestari, hasil pinjaman perkataan Inggeris,

best, yang bermaksud terbaik.

Selain itu, bahasa juga bersifat sejagat dan luas penggunaannya. Setiap

bahasa boleh dituturkan oleh mana-mana manusia di dunia selagi individu itu

masih mampu berbahasa dan berkomunikasi. Tiada satu bahasa pun di dunia ini

melarang seseorang itu daripada bertutur dalam bahasa asing. Sedasawarsa ini,

ramai manusia sudah mampu bertutur lebih daripada satu bahasa. Hal ini

demikian kerana kebebasan untuk bertutur dalam bahasa asing tiada had

batasannya. Malahan, senario ini dikatakan menjadi satu kelebihan dan

keistimewaan kepada seseorang itu. Alibinya, usaha Kementerian Pengajian

Tinggi Malaysia menganjurkan Pertandingan Pidato Antarabangsa Bahasa

Melayu Piala Timbalan Perdana Menteri telah berjaya melahirkan pemidato-

pemidato bangsa asing yang mampu berbahasa Melayu dengan fasih dan baik.

Malahan mereka juga sudah mampu bersyair dan berpantun persis orang

Melayu asli di dalam negara ini serta mempelajari bahasa Melayu di institut

pengajian tinggi di negara mereka.

Bahasa juga dikatakan sebagai medium komunikasi antara satu sama

lain. Hal ini tidak dapat disangkal lagi kerana sememangnya melalui bahasa

sahajalah, manusia atau binatang itu berkomunikasi antara satu sama lain. Jika

diimbas kembali ke zaman awal manusia dahulu, mereka juga berkomunikasi

dengan menggunakan bahasa mereka sendiri. Pada ketika itu, komunikasi

mereka hanya difahami dalam kelompok mereka sahaja. Sebagai contoh,

manusia zaman Paleolitik berkomunikasi dengan bahasa mereka sendiri. Namun

begitu, selepas melalui revolusi masa dan manusia, manusia sudah mampu

27

berkomunikasi dalam bahasa yang juga difahami manusia yang lain. Waima

orang bisu sekalipun, mereka mampu berkomuniksai antara satu sama lain

dengan menggunakan bahasa isyarat. Penggunaan bahasa sebagai wacana

komunikasi perlu menitikberatkan ciri-ciri konteks komunikasi yang terdiri

daripada penutur, pendengar, latar belakang komunikasi atau perbualan topik

pembicaraan dan tujuan komunikasi.

Ciri seterusnya ialah bahasa itu bersifat arbitrari. Bahasa tidak semestinya

terdapat hubungan antara bunyi-bunyi bahasa yang dilafazkan dengan benda-

benda yang dimaksudkan. Oleh sebab bahasa itu bersifat arbitrari, bahasa-

bahasa di dunia mempunyai perkataan yang berbeza bagi merujuk kepada satu

perkara yang sama. Alibinya, apabila ada pasangan hendak melafazkan kata

cinta kepada kekasihnya, mereka akan menyebut aku cinta padamu untuk

melahirkan rasa cinta terhadap pasangannya. Sebaliknya, dalam bahasa

Inggeris, mereka menyebut I love You, dalam bahasa Tagalog, disebut mahal

kita, bahasa Korea diucapkan sebagai sarang hae yo dan dalam bahasa Hindi

pula, dilafazkan sebagai mere pyar hai tum. Hal ini menjelaskan bahawa simbol

dan bunyi bahasa bersifat sewenang-wenangnya atau bebas serta tiada

perkaitan antara satu bunyi yang lain dengan simbol secara pegun dan tetap

bagi bahasa-bahasa di dunia. Ironinya, manusia berbeza latar belakang budaya

dan adat menggunakan bunyi bahasa yang berbeza-beza untuk sesuatu simbol

yang sama.

28

2.6 Fungsi-fungsi Bahasa

Laporan Jawatankuasa Mengkaji Bahasa Malaysia (1982) mengatakan

bahawa bahasa Melayu ialah bahasa ibunda kepada orang-orang Melayu.

Bahasa Melayu merupakan bahasa pertuturan harian dan bahasa ibunda di

Kepulauan Melayu. Bahasa Melayu bukanlah bahasa luar yang didatangkan.

Bahasa Melayu yang diujarkan oleh sebahagian rakyat Malaysia mempunyai

peranan dan fungsi yang pelbagai, iaitu sebagai bahasa rasmi, bahasa

kebangsaan, bahasa ilmu dan bahasa perpaduan.

Fungsi bahasa yang pertama ialah bahasa rasmi. Bahasa rasmi ialah

bahasa yang digunakan untuk urusan-urusan rasmi negara. Walau bahasa

Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan namun, bahasa Inggeris masih

digunakan dalam urusan rasmi negara antara tahun 1957 hingga 1969. selepas

tahun 1969, barulah bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa rasmi. Bahasa

Melayu digunakan sebagai alat komunikasi dalam bidang pemerintahan dan

pentadbiran, perundangan, pendidikan, perdagangan dan perusahaan. Umunya,

antara fungsi bahasa Melayu dalam urusan pemerintahan dan pentadbiran ialah

sebagai bahasa lisan para kakitangan kerajaan pada semua peringkat

pentadbiran semasa menjalankan tugas-tugas rasmi. Bahasa Melayu juga

dijadikan sebagai bahasa media dalam segala urusan surat-menyurat di dalam

dan antara jabatan kerajaan. Bahasa Melayu juga digunakan dalam semua

rekod kerajaan dan semua jenis borang urusan rasmi kerajaan. Akhir sekali,

bahasa Melayu turut digunakan sebagai media untuk menulis undang-undang

dan peraturan negara.

Bahasa Melayu juga berfungsi sebagai bahasa kebangsaan. Dalam

Perkara 152, Perlembagaan Malaysia menyebut bahawa bahasa kebangsaan

ialah bahasa Melayu. Peruntukan Perkara 152 ini tidak boleh dipinda oleh

Parlimen kerana kata putus terletak pada tangan Majlis Raja-raja Melayu. Hal ini

dinyatakan dengan jelas oleh Perlembagaan di bawah Perkara 159(5).

29

Kedudukan yang sedemikian memang wajar kerana bahasa Melayu telah

meresap ke dalam batang tubuh Perlembagaan. Contohnya, definisi orang

Melayu juga dikaitkan dengan penggunaan bahasa Melayu sebagaimana yang

diperuntukkan oleh Perkara 160(2). Keakraban ini juga kelihatan dalam

peruntukan di bawah Perkara 10(4) yang turut meletakkan Bahasa Melayu

sebagai antara perkara-perkara yang kedudukannya tidak boleh dipersoalkan

atas nama kebebasan bersuara. Dalam pentakrifan konseptual, bahasa

kebangsaan ialah bahasa yang digunakan untuk tujuan perpaduan dalam

kalangan warganegara. Pemilihan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan

amat tepat sekali kerana dari segi peratusan penduduk, bangsa Melayu

merupakan bangsa yang paling ramai berbanding kaum-kaum lain. Terdahulu,

bahasa Melayu merupakan lingua franca sejak zaman-berzaman lagi. Bahasa

Melayu yang dipilih sebagai bahasa kebangsaan tungga di Malaysia dapat

melambangkan identiti kebangsaan.

Selain itu, bahasa Melayu juga bertindak sebagai bahasa perpaduan.

Garvin dan Mathiot (1968) telah memberikan tiga fungsi simbolik bahasa baku,

iaitu fungsi penyatuan, fungsi pengasingan dan fungsi prestij. Fungsi penyatuan

ialah bahasa Melayu yang bertindak sebagai alat yang menghubungkan penutur-

penutur yang menuturkan pelbagai dialek bahasa yang sama. Manakala, fungsi

pengasingan ialah bahasa Melayu baku yang berindak sebagai variasi bahasa

yang terasing daripada dialek-dialek lain daripada bahasa yang sama atau dapat

melambangkan identiti kebangsaan. Kemudian, fungsi prestij pula dapat

menyemikan satu bahasa baku yang menimbulkan perasaan atau semangat

megah terhadap negara. Ketiga-tiga fungsi ini dapat menyatukan penduduk dan

memberikan satu identiti bagi masyarakat di Malaysia. Peranan bahasa Melayu

sebagai bahasa perpaduan disalurkan dalam dasar pelajaran kebangsaan.

Fungsi yang seterusnya ialah bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu.

Bahasa Melayu ialah bahasa yang mampu menjadi pengantar untuk

menyampaikan ilmu pengetahuan hingga ke peringkat pengajian tinggi. Melalui

30

Dasar Pendidikan Kebangsaan, pada tahun 1981 bahasa Melayu telah

digunakan sebagai bahasa pengantar di semua peringkat persekolahan, iaitu

dari darjah satu sekolah rendah hingga tingkatan enam. Sebagai bahasa ilmu,

bahasa Melayu mampu mengungkapkan ilmu-ilmu yang tinggi seperti

memperkatakan bidang yang berkaitan dengan sains, teknologi, ekonomi,

perundangan, teknologi maklumat, perubatan dan bidang-bidang yang lain.

Sudah terang lagikan bersuluh. Bahasa Melayu dilihat menerusi pelbagai laras

yang ditulis dalam bahasa ibunda yang berkaitan dengan bidang-bidang tertentu.

Setiap larasnya mempunyai kosa kata tersendiri yang khusus tentang bidang

berkenaan. Dewasa ini, terdapat banyak buku akademik yang ditulis dalam

bahasa Melayu untuk kegunaan pelajar-pelajar di institut pengajian tinggi. Oleh

hal yang demikian, bahasa Melayu juga mampu menjadi bahasa ilmu.

31

2.7 Rumusan

Kesimpulan daripada kaijan yang telah dilakukan ialah bahasa Melayu

merupakan salah satu cabang daripada rumpun keluarga Austronesia. Melalui

kajian ini juga, dapat dikenal pasti bahawa perkembangan bahasa Melayu

melalui tiga peringkat perkembangan iaitu peringkat bahasa Melayu kuno,

bahasa Melayu klasik dan bahasa Melayu moden.

Selain itu, bahasa Melayu mempunyai banyak ciri yang belum lagi

diketahui orang ramai. Sifatnya, bentuk dan pengolahan perkataan sedikit

banyak memberikan input kepada pengkaji bahasa. Bahasa Melayu juga

mempunyai fungsinya yang tersendiri. Bahasa ibunda ini telah bertindak sebagai

bahasa ilmu, bahasa rasmi, bahasa perpaduan dan bahasa kebangsaan.

Dalam bab yang seterusnya, kita akan menumpukan perhatian terhadap

bidang fonologi dan fonetik. Dalam bidang ini, barulah dapat diketahui sistem

bunyi, alat-alat artikulasi manusia dan daerah-daerahnya.

32

3.0 ANALISIS SISTEM BUNYI

Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk

menguasai kemahiran bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan,

seseorang pengguna bahasa perlulah mempunyai pengetahuan yang mendalam

tentangnya. 

Gambar 3.1 Alat sebutan

1. Bibir atas 11. Tengah lidah2. Bibir bawah 12. Belakang lidah3. Gigi atas 13. Akar lidah4. Gigi bawah 14. Epiglotis5. Gusi 15. Pita suara6. Lelangit keras 16. Rongga tekak7. Lelangit lembut 17. Rongga Hidung8. Anak tekak 18. Rongga mulut9. Hujung lidah 19. Rahang

10. Hadapan lidah 20. Tenggorok

Jadual 3.1 Bahagian-bahagian alat sebutan

33

3.1 Alat-alat Artikulasi

Lidah merupakan alat artikulasi yang terpenting. Gerakan lidah ke daerah-

daerah tertentu dalam rongga mulut menghasilkan bunyi-bunyi bahasa yang

berlainan. Lidah telah dibahagikan kepada lima bahagian, iaitu hujung lidah,

daun lidah, depan lidah, belakang lidah dan akar lidah. Pembahagian ini

membolehkan lidah membuat deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi. Hujung

lidah ialah bahagian lidah yang bertemu dengan gigi. Daun lidah pula bahagian

lidah yang bertemu dengan gusi sama ada gusi atas mahupun gusi bawah.

Depan lidah pula ialah bahagian lidah yang bertentangan dengan lelangit keras

atau bahagian lidah selepas daun lidah. Belakang lidah ialah bahagian yang

paling belakang dan akar lidah pula ialah bahagian lidah yang terdekat dengan

anak tekak dan berfungsi sebagai mengubah keluasan rongga tekak.

Alat artikulasi yang seterusnya ialah anak tekak. Anak tekak terletak di

bahagian belakang rongga mulut dan berhampiran dengan lelangit lembut. Anak

tekak bersambung dengan lelangit lembut dan merupakan daging yang

tergantung dari lelangit lembut itu. Anak tekak berfungsi sebagai alat pertuturan

bersama-sama dengan lelangit lembut, khususnya dalam menentukan sama ada

sesuatu bunyi yang hendak dikeluarkan itu bunyi sengau atau tidak. Anak tekak

juga boleh diturunkan dan dinaikkan.

Pita suara juga tergolong dalam kumpulan alat artikulasi. Pita suara

terletak di dalam ruang tenggorok dan amat penting dalm menghasilkan bunyi

bahasa. Pita suara berperanan penting dalam menentukan sama ada sesuatu

bunyi yang dihasilkan itu bersuara ataupun tidak bersuara. Apabila selaput suara

disempitkan tetapi tidak terlalu rapat, udara dari paru-paru yang keluar

melaluinya akan bergetar dan menghasilkan bunyi bersuara. Pita suara terdiri

daripda dua keping selaputyang boleh terbuka dan tertutup. Ruang antara

kedua-dua selaput itu dikenali sebagai glotis.

34

Gambar 3.2 Gambaran pita suara

Rongga turut berperanan dalam menentukan penghasilan bunyi-bunyi

bahasa. Rongga juga merupakan bahagian lapang yang menjadi tempat laluan

udara yang keluar dari paru-paru. Rongga terbahagi kepada tiga, iaitu rongga

mulut, rongga hidung dan rongga tekak. Rongga mulut bermula dari ruang di

belakang lidah membawa ke bahagian bibir sebelah dalam. Sementara rongga

hidung pula bermula dari bahagian belakang anak tekak menghala ke hidung.

Rongga tekak dan rongga hidung boleh dibuka dan ditutup bergantung kepada

keadaan, sama ada anak tekak dan lelangit lembit dinaikkan atau diturunkan.

Gambar 3.3 Kedudukan rongga

35

Rongga hidungRongga mulut

Rongga tekak/farinks

3.2 Daerah Artikulasi

Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga mulut.

Bibir terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan dibundarkan

dan berperanan  mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga menjadi

sempadan paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga berfungsi membuat

sekatan kepada udara yang keluar daripada rongga mulut. 

Gigi juga memainkan peranan dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa,

tetapi peranannya tidaklah aktif. Gigi terbahagi kepada dua, iaitu gigi atas dan

gigi bawah. Bahagian ini tidak boleh digerak-gerakkan dan fungsinya adalah

untuk menahan udara daripada terus keluar dengan bebas melalui rongga mulut.

Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras dan

lelangit lembut.  Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga

ke akhir rongga mulut. Lelangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian

hadapan atas rongga mulut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka

saluran rongga tekak terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut

akan terbuka dan udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila

diturunkkan, rongga mulut akan tertutup dan udara terpaksa keluar melalui

rongga hidung.  

36

3.3 Penggolongan Bunyi Bahasa

Bahasa merupakan alat komunikasi yang penting bagi manusia. Bahasa

perhubungan manusia menggunakan bunyi-bunyi suara dan daripada bunyi-

bunyi itulah terbit lambang-lambang yang berlainan yang boleh digambarkan di

atas kertas atau dituliskan. Bunyi-bunyi bahasa dapat digolongkan kepada bunyi-

bunyi vokal dan bunyi-bunyi konsonan.

Bunyi-bunyi vokal ialah bunyi-bunyi bahasa yang bersuara yang ketika

menghasilkannya udara dari paru-paru keluar berterusan melalui rongga tekak

dan rongga mulut tanpa mendapatkan sebarang sekatan atau geseran. Bunyi-

bunyi vokal mempunyai ciri-ciri yang tersendiri. Cirinya terdiri daripada bersuara,

udara keluar dari paru-paru berterusan dan udara keluar tanpa sekatan atau

geseran.

Penghasilan bunyi-bunyi vokal pula ditentukan oleh beberapa ciri tertentu.

Antaranya ialah keadaan bibir, iaitu sama ada dihamparkan atau dibundarkan.

Seterusnya ialah bahagian lidah yang terlibat sama ada depan lidah atau

belakang lidah. Penghasilan bunyi-bunyi bahasa juga ditentukan oleh turun naik

lidah, sama ada dinaikkan setinggi-tingginya, dinaikkan sedikit atau diturunkan.

Keadaan lelangit lembut iaitu sama ada dinaikkan, dan udara dari paru-paru

keluar melalui rongga mulut sahaja turut memberikan kesan terhadap

penghasilan bunyi-bunyi bahasa. Akhir sekali ialah keadaan glotis atau kepingan

antara pita suara. Keadaan glotis yang dirapatkan dan semasa udara keluar dari

paru-paru pita suara bergetar turut membantu untuk menghasilkan bunyi-bunyi

bahasa.

Selain bunyi-bunyi vokal, terdapat juga bunyi separuh vokal dan diftong.

Bunyi separuh vokal mempunyai ciri-ciri bunyi vokal, tetapi tidak merupakan

vokal sepenuhnya. Sewaktu menghasilkan bunyi-bunyi separuh vokal, alat-alat

artikulasi, iaitu lidah dan bibir, berada pada suatu kedudukan vokal, kemudian

37

dengan segera berubah kepada kedudukan vokal yang lain dan berlaku secara

geluncuran.

Diftong ialah turutan vokal yang salah satunya terdiri daripada vokal

penuh dan selainnya ialah hasil daripada geluncuran. Penghasilan turutan vokal

ini merupakan satu hembusan nafas sahaja dan mempunyai satu puncak

kelantangan. Bunyi diftong dilambangkan dengan dua lambang vokal sahaja.

Vokal pertama menunjukkan keadaan lidah pada masa mula-mula hendak

menyebut diftong dan vokal kedua menunjukkan keadaan lidah pada akhir

sebutan diftong.

38

4.0 Refleksi

Alhamdulillah, akhirnya selesai juga tugasan bahasa Melayu ini.

Sepanjang proses penyelesaian tugasan ini, terdapat banyak cabaran yang

terpaksa saya harungi untuk menyiapkan tugasan ini walau apa-apa jua

keadaan.

Pada masa yang sama juga, saya terpaksa bersaing dengan rakan-rakan

yang lain dalam mendapatkan maklumat mengenai tugasan ini, terutamanya

maklumat daripada buku. Kami terpaksa bersaing untuk meminjam buku dari

pusat sumber institut, disebabkan kekurangan sumber rujukan yang berteraskan

buku. Namun begitu, perkara sebeginilah yang banyak mengajar saya untuk

menjadi lebih fokus dan prihatin terhadap tugasan yang telah diberikan. Disebalik

kekurangan itu, rakan-rakan juga tidak terlepas dalam memberikan maklumat

tambahan kepada saya untuk dimuatkan ke dalam tugasan ini.

Selain itu, saya juga ada mengakses internet dan memuat turun

maklumat-maklumat penting mengenai topik yang telah diberikan oleh saya.

Semua maklumat yang diperoleh, telah dianalisis dan dipertimbangkan untuk

dimuatkan dalam penulisan saya ini bagi memberikan kefahaman yang luas

kepada saya dan rakan yang lain.

Justifikasinya, perkara yang banyak saya pelajari sepanjang menyiapkan

tugasan ini ialah bekerja secara individu dengan bantuan rakan dan pensyarah

pembimbing. Di samping itu, saya juga telah mempelajari cara-cara

mendapatkan maklumat penting dengan lebih sistematik dan strategik. Melalui

cara inilah kita dapat mengurangkan budaya plagiarisme yang sentiasa

menyelubungi setiap pelajar institusi pengajian tinggi. Oleh hal yang demikian,

kaedah ini sewajarnya diteruskan sehingga ke generasi akan datang agar

mereka dapat merasainya seperti yang saya rasai. Banyak perkara yang

dipelajari sepanjang tugasan ini disiapkan. Sekian, terima kasih.

39

5.0 Bibliografi

Buku-buku

Aitoon M. Chaiyanara, 2006. Pengenalan Fonetik dan Fonologi, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2006.

Asmah Hj. Omar, 1985. Susur Galur Bahasa Melayu, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1985.

Ismail Hussein, 1986. Sejarah Pertumbuhan Bahasa Kebangsaan Kita, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1986.

Kamus Dewan Edisi Keempat, 2006. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2006.

Kamus Dewan Edisi Ketiga, 1994. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, 1994.

Nik Safiah Karim, 2005. Tatabahasa Dewan, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2005.

Nik Safiah Karim, 2006. Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2006.

Nik Safiah Karim, Norlidza Shamsuddin, 2008. Teks STPM Bahasa Malaysia Kertas 1 & 2, Shah Alam: Oxford Fajar, 2008.

Siti Hajar Abdul Aziz, 2008. Siri Pendidikan Guru Bahasa Melayu 1 Untuk PPISMP, Shah Alam: Oxford Fajar, 2008.

W.G. Shellabear, 1988. Sejarah Melayu, Kuala Lumpur: Penerbit Fajar Bakti, 1988.

40

Laman Web

Asal Usul Bahasa Melayu, 2002. http://www.tutor.com.my. Akses pada 18

Ogos 2009.

Bunyi Bahasa Melayu, 2002. http://www.tutor.com.my. Akses pada 19 Ogos

2009.

Cikgu Za, 2005. Sejarah Perkembangan dan Asal Usul Bahasa Melayu.

http://bmstpm.blogspot.com. Akses pada 25 Ogos 2009.

Mohd Fazli, 2006. Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu Dalam Konteks

Malaysia. http://ilzaf.multiply.com. Akses pada 24 Ogos 2009.

Prof. Abdullah Hassan, 2007. Pengenalan: Pengertian Bahasa Melayu Sebagai

Bahasa Kebangsaan dalam Perlembagaan Malaysia.

http://profabdullah1.wordpress.com. Akses pada 26 Ogos 2009.

41

6.0 Lampiran

Senarai gambar

Gambar 2.1 Daerah-daerah penutur asli bahasa Melayu.

Gambar 2.2 Kawasan penyebaran orang Austronesia.

Gambar 2.3 Batu Bersurat Talang Tuwo.

Gambar 2.4 Batu Bersurat Karang Brahi.

Gambar 2.5 Batu Bersurat Kota Kapur.

Gambar 2.6 Batu Bersurat Kedukan Bukit.

Gambar 2.7 Aksara Palava Kemudian.

Gambar 2.8 Aksara Kawi.

Gambar 2.9 Lembaran Hikayat Abdullah.

Gambar 3.1 Alat sebutan.

Gambar 3.2 Gambaran pita suara.

Gambar 3.3 Kedudukan rongga.

Senarai rajah

Rajah 2.1 Rumpun bahasa Austronesia.

Rajah 2.2 Rumpun bahasa Austronesia.

Rajah 2.3 Rumpun bahasa Austris.

Rajah 2.4 Keluarga bahasa Nusantara

Senarai jadual

Jadual 3.1 Bahagian-bahagian alat sebutan.

42