TAJUK :

AL-WAZIRAH( Definisi,Pensyariatan, Kelahiran Dan Perkembangan )

Disediakan Untuk :

Ustaz Anwar Fakhri bin OmarJabatan Syariah Fakulti Pengajian IslamDisediakan Oleh : Karimah binti Ramli G 75110 Bahariah binti Abd.Hamed G 76679 Norazimah binti Mohammad G 75199 -

PUSAT KULIAH : BANGI

PENGHARGAANSyukur Alhamdulillah kepada Allah S.W.T kerana mengurniakan kami kesihatan yang baik dalam menyiapkan kertas kerja yang bertajuk Al-wizarah pada masa yang telah ditetapkan. .Dalam kertas kerja ini menghuraikan tentang sedikit

sebanyak mengenai institusi al-wizarah dan amalannya dalam pentadbiran Islam. Jutaan terima kasih kami yang tidak terhingga kepada pensyarah kami , Ustaz Anwar Fakhri bin Omar dan Ustaz Mohd Zamro bin Muda , Fakulti

Pengajian Islam ,Universiti Kebangsaan Malaysia kerana telah banyak memberi bimbingan dan tunjuk ajar serta nasihat yang berguna dalam menyiapkan kertas kerja ini.. Di samping itu juga kami mengucapkan terima kasih kepada pihak yang membantu kami dengan memberikan bahan-bahan rujukan yang berkaitan dengan tajuk kertas kerja ini.Ucapan terima kasih juga kepada Pegawai Perpustakaan Awam Daerah Alor Gajah, Negeri Melaka dan negeri Sembilan yang memberi peluang kepada kami untuk membuat rujukan di sana. Tidak lupa juga penghargaan terima kasih kepada keluarga kami yang banyak membantu dan memberi sokongan kepada kami ketika menjalani proses menyiapkan kertas kerja ini dan tahniah juga diucapkan kepada semua ahli

kumpulan ini yang telah bekerjasama berusaha menyiapkan kertas kerja sebegini rupa. Akhir kata kami sekali lagi mengucapkan jutaan terima kasih kepada semua pihak yang terlibat samada secara langsung atau tidak langsung.

KANDUNGAN

PERKARA PENGHARGAAN ISI KANDUNGAN 1.0 2.0 3.0 4.0 4.14.2 4.3 4.4 4.5 4.6

HALAMAN ii iii 1 2 3

PENDAHULUAN DEFINISI AL-WIZARAH PENSYARIATAN AL-WIZARAH KELAHIRAN DAN PERKEMBANGAN AL-WIZARAH Zaman Rasulullah s.a.w Zaman Khulafa Al-Rasyidin Zaman pemerintahan Bani Umaiyah Zaman pemerintahan Abbasiyah 7 Wazir di Mesir Wazir di Andalus KESIMPULAN

4 5 6

8 9 10

5.0

BIBLIOGRAFI

1. PENDAHULUAN Sebagaimana yang kita ketahui manusia merupakan makhluk Allah paling indah dan sempurna. Namun demikian tidak bermakna manusia tidak mempunyai kelemahan yang sengaja dijadikan oleh Allah Taala untuk menguji sejauh mana keimanan manusia tersebut Manusia tidak dapat hidup tanpa berinteraksi dengan manusia lain dan tidak dapat menyempurnakan keperluan hidupnya tanpa bantuan orang lain.1 Demikian halnya dengan pentadbiran negara yang memerlukan seorang ketua negara dan dibantu kementeriannya supaya dapat melaksanakan amanah dan tanggungjawab dengan sempurna terhadap rakyat. Pada zaman Rasulullah s.a.w sendiri telah wujud institusi kementerian ( wizarah) walaupun secara tidak rasmi, sebagai contoh Saidina Abu Bakar telah dilantik sebagai penguasa Madinah , Masab bin Jabal sebagai penguasa Yaman dan Ali bin Abi Thalib sebagai Hakim. Kedua-dua jawatan masing-masing mempunyai persamaan jawatan Perdana Menteri dan Menteri Undang-Undang zaman sekarang.2

11 Mustafa Hj Daud , Tamadun Islam Politik, 1991, hlm 380 . 2Ibid, Mustafa Hj Daud, hlm 403.

2.0

DEFINISI AL- WIZARAH Perkataan wazir (menteri) dari segi bahasa diambil daripada perkataan wizr bererti

bebanan atau tanggungjawab kerana wazir memikul bebanan dan tanggungjawab pemerintah. Wazir juga berasal daripada perkataan azr iaitu belakang kerana pemerintah mendapat kekuatan dari menteri seperti tubuh badan mendapat kekuatan dari belakang.3 Menurut Imam Al-Mawardi, Wizarah itu terbahagi kepada dua, iaitu Wizarah tafwidh dan Wizarah tanfiz Dalam bahasa arab, Tafwidh bererti menyerahkan. Wizarah tafwidh ialah satu jawatan tinggi dalam Negara Islam, di mana imam atau khalifah boleh menyerahkan tugas-tugasnya kepada penjawatnya. Maka wazir dalam wizarah tafwidh ini syarat dan tugasnya sama seperti imam atau khalifah, kecuali dalam beberapa perkara. Dia juga boleh berijtihad dan memutuskan urusan dalam pentadbiran negara, termasuk dalam hal-hal jihad. [Al-AhkamAs-Sultaniyyah:36] Tanfiz pula bermaksud perlaksanaan. Wizarah tanfiz adalah jawatan dalam Negara Islam, di mana imam mewakilkan kepadanya untuk melaksanakan urusan-urusan yang telah ditetapkan oleh imam. Wazir ini tidak boleh membuat ijtihad sendiri dalam urusannya. Dia cuma perantara antara pemimpin teringgi dengan rakyat jelata.

3Abdurahman Haqqi,Berita Harian,2009, 15 April.

2 3.0 3.1 PENSYARIATAN AL-WIZARAH Surah Thoha ayat 29

Ertinya keluargaku. 3.2 Surah Al-Qiyaamah ayat 11 hingga 12 : "Dan Jadikanlah bagiku, seorang penyokong dari

Ertinya : perlindungan!

Tak usahlah bertanya demikian! tidak ada lagi tempat Pada hari itu, kepada Tuhanmu lah sahaja terserahnya

ketetapan Segala perkara. 3.3 Surah furqan ayat 35

Ertinya : Dan Sesungguhnya Kami telah berikan Kitab Taurat kepada Nabi Musa, dan Kami lantik saudaranya Nabi Harun, sebagai menteri bersamanya.

3 4.0 KELAHIRAN DAN PERKEMBANGAN AL-WIZARAH Al-wizarah boleh disamakan dengan institusi kementerian dan merupakan satu institusi yang telah wujud dalam sistem pentadbiran Islam. Sejarah secara rasminya mengakui bahawa sistem wazirah dan jawatan menteri ( wazir ) telah bermula pada zaman Abasiyyah Namun demikian pada zaman pemerintahan Rasulullah s.aw telah wujud pembahagian tugas dengan melantik pengurus zakat, penjaga cop mohor dan lain-lain walaupun belum terdapat jabataan atau kementerian secara rasmi. 4.1 Zaman Rasulullah s.a.w Pada awal permulaan Islam, Rasulullah s.a.w telah para sahabat dalam bidang pentadbiran. Baginda juga sentiasa meminta pandangan sahabat terutamanya Sayyidina Abu Bakar al-Siddiq. Setengah pendapat mengatakan sebahagian besar umat Islam telah menggelarkan Sayyidina Abu Bakar sebagai menteri atau wazir kepada rasulullah, walaubagaimanapun andaian tersebut belum dapat dibuktikan oleh fakta sejarah.4 Rasulullah s.a.w pernah melantik gabenor di peringkat wilayah pemerintahan Islam sebagai wakil ketua negara dan mengetuai urusan pentadbiran Islam.Di samping itu juga Rasulullah s.a.w telah melantik amil-amil untuk membantu gabenor dalam urusan mengutip zakat. dibantu oleh

4Dr Ismail Bakar, Dr. Abdul Rauh Yaccob, Anuar zainal Abidin & Izziah Suryani, Sejarah Tamadun Islam, 2006, hlm. 163.

Berdasarkan kenyataan di atas jelaslah bahawa pada zaman Rasulullah s.a.w ditubuhkan telah berlaku pembahagian kuasa di antara sahabatrasmi pada zaman 4 Rasulullah s.a.w.Malah sahabat baginda sendiri. Walaubagaimanapun institusi wazirah belum secara pembahagian kuasa hanya berlaku secara tidak formal sahaja.

1

4.2

Zaman Khulafa Al- Rasyidin

Terdapat ahli-ahli sejarah mengatakan institusi kementerian (alwizarah) di dalam sistem pemerintahan Islam hanya baru bermula pada zaman Sayyidina Abu Bakar. Beliau telah melantik Sayyidina Umar bin Al-Khattab sebagai pembantunya(menteri).5 sebagai pemberi Sayyidina kepada Umar Al-Khatab yang telah berhak berperanan zakat mereka

menerimanya . Di samping bertugas menjadi qadi dalam menyelesai setiap persoalan dengan arahan khalifah. Pada zaman pemerintahan Saiyyidina Umar bin Al-Khatab,

Sayyidina Ali dan Uthman telah dilantik menjadi menteri. Sayyidina Ali talh bertugas menulis surat-surat serta mengurus hal ehwal orang tawanan perang. Sayyidina Uthman pula, sering diminta pandangannya dalam soal-soal yang berkaitan dengan kabilah. Al-dawawin (dewandewan) telah ditubuhkan bagi membantu beliau menguruskan soal negara. Antara dewan yang ditubuhkan ialah dewan al-Jund iaitu satu jabatan yang menguruskan hal-hal ketenteraan (13-23H/634-644M) termasuk membayar gaji dan elaun kepada tentera dan orang dibawah tanggungan mereka. Jabatan cukai turut diperkenalkan berfungsi sebagai perbendaharaan negara yang bertanggungjawab terhadap pengurusan harta negara.5Ibid, Mustafa Haji Daud, hlm. 403.

5 4.3 Zaman pemerintahan Bani Umaiyah Pada zaman pemerintahan Bani Umaiyah, khalifah bertanggungjawab secara langsung dalam semua perkara yang berhubung dengan pentadbiran negara tanpa menyerahkan kuasanya kepada orang lain. Pemerintahan mula bertukar kepada bentuk pemerintahan diraja secara warisan dan mementingkan keturunan Arab sahaja. Pada zaman ini, tidak terdapat mana-mana individu yang

memegang jawatan wazir kecuali Zayyah Ibnu Abih yang digelar oleh orang ramai sebagai menteri pada zaman pemerintahan Muawiyah ibnu Abi Sufyan. Namun demikian kerajaan bani Umaiyah turut menubuhkan dewan-dewan bagi memudahkan urusan negara. 4. 4 Zaman pemerintahan Abbasiyah Institusi kementerian di dalam sistem pemerintahan Islam telah menjadi teratur dan sempurna pada zaman pemerintahan Abbasiyah dan diakui oleh sejarah sendiri. Institusi kementerian ini bermula pada pemerintahan Abu Abbas al-Saffah apabila terdapat jawatan perdana menteri dan beberapa jawatan menteri secara rasmi.

Orang yang pertama memegang jawatan wazir secara rasmi ialah Abu Salamah al-Khalla, salah seorang tokoh revolusi Abbasiyah di Kufah.Jawatan ini dikenali nama wazir ali Muhammad (menteri keluarga Muhammad). Di dalam pemerintahan kerajaan Abasiyyah terdapat dua bentuk wizarah atau kementerian iaitu Wizarah Tanfiz yang bererti perlaksanaan dan Wizarah Tafwid bererti menteri Penyerahan. Institusi al-wizarah pada pemerintahan Abasiyyah merupakan jentera kerajaan yang paling utama dan bertanggungjawab dalam semua urusan pentadbiran. Institusi al-wizarah diketuai oleh seorang wazir alwuzara (perdana menteri) dan dibantu oleh beberapa orang wazir. Jawatan wazir al-wuzara merupakan jawatan yang paling tinggi dalam pentadbiran negara. Dengan penubuhan jabatan ini secara tidak langsung dapat mengurangkan tugas khalifah. Malah khalifah dapat memberi penumpuan terhadap perkara yang lebih penting dalam pentadbiran negara. Selain institusi al-wazirah, terdapat juga jabatanjabatan kemenerian lain ditubuhkan pada zaman ini antaranya ialah : 6 a Jabatan al- Hajib Merupakan jabatan yang kedua penting dalam pentadbiran kerajaan Abasiyyah. Jabatan ini berperanan sebagai setiausaha dan pegawai protokol kepada khalifah. Tugas utama al-hajib menggantikan khalifah untuk menyelesaikan masalah rakyat. Jawatan al-hajib ini penting dan banyak membantu serta memudahkan terutamanya khalifah dalam urusan pentadbiran telah masalah berkaitan rakyat. Jawatan ini sebenarnya

wujud pada zaman bani Umayyah semasa pemerintahan khalifah Abdul Malik bin Marwan. a Penubuhan al-Dawawin

Dalam zaman pemerintahan Khalifah al-Mahdi, kuasa yang luas telah diberikan kepada 'wazir' sehingga meliputi Dawawin (jabatanjabatan). Al- dawawin ditubuhkan bertujuan membantu khalifah dan

perdana menteri menjalankan pentadbiran dengan berkesan. Penubuhan dewan pada zaman ini telah diperkembangkan iaitu Dewan al-Jund (ketenteraan), al-kharaj (percukaian), al- Rasail (surat-menyurat), alKhatam (cop mohor), al- Barid (pejabat pos), al-Azimmah (audit), al-Nazr fi al-Mazalim (biro pengaduan), al-Nafaqat (perbelanjaan negara), alSawafi (tanah rancangan), al-Diya (estet negara), al- Sirr (rahsia negara), al-Ard (tentera) dan Dewan al-Tawqi (permohonan awam). Penubuhan dewan-dewan ini telah membuktikan kewujudan

kementerian (wazirah) dan berlakunya perluasan negara Islam . Di samping dapat menjaga kebajikan rakyat dan orang yang dilantik dalam mengendalikan urusan pentabiran negara. Di samping menunjukkan keperihatinan ketua negara dalam pembangunan negara. Negara yang besar dan luas mustahil dapat ditadbir oleh ketua negara secara berseorangan tanpa dibantu oleh menteri-menterinya. Di masa pemerintahan khalifah al-Ma'mun, baginda memberikan kuasa penuh kepada wazir al-Fadl Ibn Sahl dalam soal-soal politik. Baginda menyerahkan kuasanya dalam urusan memimpin peperangan dan juga menguasai pentadbiran. Baginda memberikan gelaran baru kepada wazirnya iaitu orang yang mempunyai dua kekuasaan6. 7 4.5 Wazir di Mesir Jawatan wazir di Mesir tidak pernah wujud pada masa pemerintahan Khulafah al-Rasyidin dan zaman Daulah Umaiyah hanya beberapa orang pegawai yang dilantik untuk megendalikan pemerintahan di wilayah itu. Menurut sejarah, Ahmad ibn Tulun semasa mengusai Mesir telah melantik sehingga Ahmad Mu'iz ibn Muhammad al-Wasiti menjadi setiausahanya Mesir. Mu'iz tugasnya sama sebagai seorang wazir. Jawatan wazir ini berkekalan Dinillah al-Fatimi menduduki

6 Dr. Subhi Al-Salleh terjemahan Prof Madya Osman Hj Khalid, 1984, hlm. 66.

menghapuskannya kerana Abu al-Fadhal adalah Ahli Sunnah sementara beliau seorang Syiah. Semasa Daulah Fatimiyah 1, kementerian yang wujud ialah kementerian yang tidak berkuasa panuh (Wizarrah Tanfidz). Ya'kub ibn Killis adalah wazir yang pertama dan sesudahnya jawatan ini dihapuskan. Ia diganti dengan jawatan al-Wisathah (perantaraan dan pertengahan). Sitem al-Wasathaha berterusan sehingga al- Hakim Biamrillah menjadi ketua negara, kemudian sistem bertukar semula kepada al-Wizarah. Pada masa pemerintahan Khalifah al-Muntasar Billah, kementerian ini menjadi Wazir Tafwidh (berkuasa penuh). Kementerian pada masa Mamalik, Ibnu Khaldun dalam kitabnya Muqaddimah halaman 208 menyatakan 'bangsa Turki menguasai Wilayah Mesir. Mereka menganggap jawatan wazir itu tidak berguna kerana dapat menjatuhkan prestasi ketua negara. Oleh itu, mereka menetapkan semua dasar yang akan dilaksanakan oleh menteriharuslah terlebih dahulu dipersetujui oleh ketua negara. Ketua angkatan perang dinamakan Naib. Istilah wazir (Menteri) di kalangan Mamalik, digunakan untuk petugas memungut cukai'7

8 4.6 Wazir di Andalus.

Kerajaan pemerintahan Daulah Umaiyah di Andalusia (Sepanyol) ini sama dengan Daulah Umaiyyah di Syria. Mereka melantik tenaga ahli dan diberi tugas sesuai dengan keahliannya. Di antara tenaga-tenaga ahli itu dilantik seorang yang menjadi penghubung di antara mereka dengan7 H.A. Fuad Said, 2002, Ketatanegaraan Menurut Syari'at Islam,hlm. 223.

ketua negara. Oleh sebab itu, kedudukannya lebih tinggi daripada kedudukan menteri-menteri yang lain. Istilah yang digunakan bagi tenaga penghubung itu dinamakan Perdana Menteri. Menurut istilah mereka, Perdana Menteri itu disebut Hajib dan beberapa waktu sesudah itu, istilah Hajib diganti dengan Wazir. Jawatan tersebut pada masa itu merupakan warisan turun-temurun yang dipegang oleh satu keturunan. Gaji menteri-menteri pada masa itu tidak ditentukan. Gaji menteri diperolehi daripada kekayaan negara, hadiah, pendapatan bermusim dan pendapatan daripada perayaan harihari kebesaran.

9

5.0 KESIMPULAN

Kebanyakan Khaldun telah

ahli falsafah politik Islam seperti al-Farabi, Ibnu

mewajibkan pembentukan institusi kementerian bagi meringankan beban tugas ketua negara yang tak mungkin dapat dilaksanakan secara bersendirian. Kepentingan institusi al-wizarah ini dapat dilihat dengan penubuhannya pada awal permulaan Islam sehingga sekarang samaada secara rasmi atau sebaliknya. Secara umumnya jawatan menteri yang terdapat pada masa sekarang adalah bertitik tolak dari zaman permulaan Islam, cuma sistem dan cara perlaksanaannya yang berbeza. Jawatan wazir al-wuzara pada zaman Abasiyyah menyamai jawatan perdana menteri sekarang .Begitu juga dengan penguasa-penguasa yang dilantik pada setiap wilayah negara Islam menyamai jawatan menteri besar sekarang.

10

BIBLIOGRAFI

Dr. Ismail Bakar, Dr Abd Rauh Yaacob, Anuar Zainal Abidin& Izziah Suryani Mat Resad. 2006. Sejarah dan Tamadun Islam . Bangi: UKM Mohd.Rumaizuddin Ghazali.2004.Sains politik Islam. Pahang: PTS Publications&Distributor Mustafa Haji Daud. 1991. Tamadun Islam . Kuala Lumpur:Utusab Publications & Distributor. http://agamaberitaharian .blogspot.com/2009/04/mengaplikasi konsep menteri dalam alquran.Abdurrahman Haqqi. http://076115tamadun/kelahiran-tamadun Islam.html