SB 931 L479 1997

PENILAIAN TERHADAP PROJEK 'INSECT PROOF NETTING SYSTEM'DI DAERAH SIBURAN, SARAWAK. SATU

PENDEKATAN DARI SEGI PERBANDINGAN

LEE MENG CHaO

Latihan Ilmiah ini dikemukakan untuk memenuhi sebahagian daripada . syarat-syarat pengijazahan Sarjanamuda Sains Sosial Dengan Kepujian

Perancangan dan Pengurusan Pembangunan

F AKUL TI SAINS SOSIAL UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

1997

PENGHARGAAN

Terlebih dahulu, saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada penyelia

saya , iaitu Dr. Oimbab Ngidang. Oi bawah penyeliaan beliau, saya dapat

menjalankan kajian dan menyiapkan latihan ilmiah dengan yakin. Tidak lupa juga

penyeliaan Dr. Gabriel Tonga Noweg dalam bidang pembentukan model 'cost­

benefit'.

Oengan peluang ini, saya lOglO merakamkan setinggi-tinggi terima kasih

terhadap pegawai-pegawai dan pembantu pertanian yang bertugas di Jabatan

Pertanian Siburan , Sarawak. Oi antara pegawai-pegawai tersebut ialah Encik Abdul

Rahim .', Den , Liew , Yee, Bujang, Jong dan Anog. Bantuan mereka sepanjang tempoh

kajian am at saya hargai. Terima Kasih.

Oi samping itu , saya juga mengucap terima kasih kepada responden-responden

atas kerjasama mereka semasa temuduga. Kesudian meluangkan masa dan memberi

maklumat secara jujur amat saya hargai.

Oi sini , saya ingin meluahkan perasaan bangga kepada keluarga saya di

Kedah. Oengan sokongan moral mereka, saya berasa yakin dan tabah, waJaupun

menghadapi pelbagai cabaran dan masalah sepanjang tempoh penggajian di Unimas.

Akhir sekali , tidak Jupa juga mengongsikan kebanggaan di kalangan rakan­

rakan seperJuangan, terutamanya rakan-rakan seprogram 'Perancangan dan

Pengurusan Pembanguan' , sempena menjadi pelajar perintis di Unimas.

ABSTRAK

Kajian ini bertujuan untuk membuat satu penilaian kasar terhadap projek

'Insect Proof Nening System ' di Siburan. Seramai 62 orang pekebun sayur telah

dipilih secara strata untuk mewakili populasi (154 pekebun sayur) dalam kajian ini.

Dalam hal persampelan, semua penerima projek (14 orang) ditemuduga, manakala

bukan pener ima projek dipilih secara rawak untuk dijadikan sebagai responden.

Gabungan kedua-dua soal-selidik dan temuduga digunakan untuk tujuan pengutipan

data. Data-data dianalisis dengan mengg unakan teknik-teknik statistik seperti

diskriptif, ujian-t , anal isis fungsi diskriminant dan juga analisis kos-faedah .

Keputusan menunjukkan bahawa lima faktor pendorong yang terutama, secara

turutan ialah cuaca, keuntungan lumayan, hasil pengeluaran baik, setelah melihat

projek berjaya, dan satu keperluan. Manakala faktor-faktor penghalang terpenting

boleh ditinjau dari segi ekonomi , dan diikuti oleh aspek-aspek situasi dan sosio­

psikologi.

Daripada keputusan kajian, didapati bahawa orang tengah memainkan

peranan yang penting dalam hal pemasaran. Corak penginteraksian yang terjaling di

antara pekebun-pekebun sayur dan orang tengah adalah sederhana memuaskan dan

saling bergantungan, dengan terikat kepada prinsip 'saling mempercayai'.

Nisbah kos-faedah bagi projek ialah 3.66, berbanding dengan 'tanpa projek'

iaitu 1.59, menunjukkan bahawa projek 'Insect Proof Nening System ' adalah lebih

beruntung sebagai satu projek pelaburan dalam jangka masa panjang.

11

ABSTRACT

The purpose of this study was to evaluate the'lnsect Proof Netting System'

vegetable project in Siburan. A list of market gardeners in Siburan was provided by

the Department of Agriculture Siburan. Of 154 market gardeners in Siburan, 62

respondents were chosen. For the purpose of this study, all 14 adopters were

interviewed while the non-adopters were randomly selected. Both self-administered

questionnaires and personal interviews were used to gather relevant data for this

study. Descriptive statistics, t-test, discriminant function analysis, and cost-benefit

analysis were used the data analysis.

Five main motivating factors which influenced the adoption of 'Insect Proof

Netting System' were favorable climate, high yield, perceived profitability, the need

for the project, and after having seen the success of the project being carried out by

other gardeners. The reasons for failure to adopt the project were mainly due to

economic reasons, rather than situational and social psychologically factors.

It was also discovered that middlemen playa very functional role in marketing

farm produce. Market gardeners are interdependent and their interactions with

middleman were established principally based on mutual 'trust ' .

The cost-benefit ratio of the ' Insect Proof Netting System' project was

calculated to be 3.66 compared to open-planting which has a cost-benefit ratio of only

1.59. In the long run, it is concluded that 'Insect Proof Netting System' project is

more profitable compared to a conventional open-planting technique of vegetables

product ion.

III

Pll~at J.:hiclmal Ma~lum"t \hademik l·'HVI::.f{SlTI MALAY~IA SARAWJ\K

SENARAI JADUAL

MUKA SURAT

.Iadual

1. Ciri-ciri sosio-ekonomi respond en 32

2. Perbandingan min dan pangkat bagi faktor-faktor pendorong dan penghalang terhadap tahap penerimaan projek 40

3. Pekali kolerasi terhadap tahap penerimaan projek dengan pembolehubah-pembolehubah tidak bersandar 43

4. Ujian-t di antara penerima dan bukan penerima projek terhadap pembolehubah-pembolehubah tidak bersandar 45

5. Ringkasan keputusan klassifikasi 45

6. Pekali fungsi diskriminant piawai dan bukan piawai 46

7 . Ujian-t di antara pekebun bumiputera dan bukan bumiputera terhadap pembolehubah-pembolehubah terpilih 48

8. Perbandingan min di antara pekebun bumiputera dan bukan bumiputera dari segi faktor-faktor pendorong dan penghalang 50

9. Interaksi dengan orang tengah 53

10. Penglibatan penerima dalam projek 59

11. Analisis kos dan faedah bagi penanaman sayur di bawah projek dan tanpa projek (seekar/ tahun) 61

IV

SENARAI GAMBARAJAH

MUKA SURAT

Rajah

l. Model proses Penerimaanguna-Inovasi 9

2. Sumber maklumat mengenai projek 'Insect Proof Netting System' 37

3. Tahap penerimaan terhadap projek ' Insect Proof Netting System' 38

v

KANDUNGAN

PENGHARGAAN ABSTRAK SENARAI JA.DUAL SENARAI GAMBARAJAH

BABI PENGENALAN

Latar Belakang

Kenyataan Masalah

Objektif Kaj ian

Kepentingan Kajian

BAB II KERANGKA TEORITIS

Kajian Difusi- Inovasi

Penyelidikan Sistem Tani

Pendekatan Antropologikal

Proses Penerimaanguna

Kategori Penerima

Proses Pemindahan Teknologi

Penghalang Terhadap Tahap Penerimaan Inovasi

Faktor-faktor Yang Mempengaruhi Tahap Penerimaan

Orang Tengah

Interaksi Orang Tengah Dengan Pekebun-pekebun Sayur

Analisis Kos dan Faedah

MUKA SURAT

ii - iii iv v

1

2

4

5

6

6

7

8

8

10

II

12

13

18

20

2 1

VI

MUKA SURAT

BAB III METODOLOGI 23

Lokasi Kajian 23

Populasi dan Sampel 23

Alat Pengukuran 24

Operational Pembolehubah 25 Ciri-ciri demografi responden 25 Kesedaran terhadap isu-isu alam persekitaran 25 Persepsi terhadap projek 'Insect Proof Netting System' 26 Faktor-faktor pendorong dan penghaJang terhadap projek 26 Kos-faedah projekf tanpa projek 27 Interaksi dengan orang tengah 27 Penglibatan peserta dalam projek 28

Pengumpulan Data 28

Penganai isaan Data 30

BABIV KEPUTUSAN DAN PERBINCANGAN 31

Ciri-ciri Sosio-Ekonomi Responden 31 Umur 31 lantina 31 Tahap pendidikan 33 Pendapatan kasar 34 Bilangan tanggungan keluarga 35 Saiz tanah 35 Pengalaman 35 Jumpa dengan pembantu pertanian 35 Keahlian daJam Pertubuhan Peladang 36

Faktor-faktor Pendorong dan PenghaJang Terhadap Tahap Penerimaan Projek 37

Tahap penerimaan projek 37 Faktor-faktor pendorong 38 Faktor-faktor penghaJang 41

Perhubungan di antara Tahap Penerimaan Projek Dengan Pemboleubah-pembolehubah Tidak Bersandar 43

Perbandingan di antara Pekebun CinafBumiputera 48

Vll

Interaksi dengan Orang Tengab Tabap kepuasan Konfl ik dengan orang tengah Pandangan terhadap orang tengah Sebab-sebab tidak jual sendiri ke pasar Corak penginteraksian Trend harga pasaran bagi sayur-sayuran

MUKA SURAT

51 54 55 55 56 56 57

Penglibatan Penerirna dalarn Projek 'Insect Proof Netting System' 58 Penerusan projek tanpa subsidi 58 Penerusan projek, setelah rnenghadapi kegagalan 58 Perkernbangan projek pada rnasa depan 58 Penyarnpaian inovasi kepada pekebun-pekebun lain 59

Analisis Kos-Faedah Projekl Tanpa Projek 60

BAB V RlNGKASAN, KESIMPULAN DAN CADANGAN 63

Ringkasan Kajian 63 Ciri-ciri sosio-ekonorni respond en 63 Faktor-faktor pendorong dan penghalang 64 Perhubungan di antara tahap penerirnaan dengan pernbolehubah-pernbolehubah tidak bersandar 64 Perbandingan di antara pekebun Cinal Burniputera 64 Interaksi di antara pekebun dengan orang tengah 64 Analis is kos dan faedab projekl tanpa projek 65

Kesirnpulan 65

Irnplikasi Kajian 66

Had-had Kajian 68

Cadangan Kajian 69

BIBLIOGRAFI 71

LAMPIRAN A. Soal Selidik 76 B. Analisis Real ibiliti - Alpha 86 C. Analisis Fungsi Diskrirninant 88 D. AI iran Tunai Projek 94 E. Garnbar 95

VIll

BABl

PENGENALAN

Latar Belakang

Pada pertengahan 1980-an, Singapura telah menghalang pengimportan sayur­

sayuran dari Cameron Highland. lni berpunca daripada penggunaan racun serangga

yang melebihi paras selamat oleh pekebun-pekebun sayur (Mah er ai., 1988; Empari,

1995; Lai , 1996). Lanjutan kes ini, pengi mportan sayur-sayuran dari Serian, Sarawak

disekat masuk ke Brunei pada tahun 1993 atas alasan yang sarna. Berkenaan dengan

krisis ini , Tungal (1996) melaporkan bahawa Sarawak telah kehilangan sumber

pendapatan tahunan sebanyak RM2 million. Secara langsung , kes ini memberi satu

pengajaran dan tamparan hebat kepada pekebun-pekebun sayur yang selama ini

kurang peka terhadap kesan negatif yang mungkin lertimbu! daripada penggunaan

racun serangga secara berlebihan.

Kesan daripada pengharaman pengimportan sayur-sayuran o!eh negara-negara

wan seperti Singapura dan Brunei, baru!ah kerajaan berinisiatif untuk mengatasi

penya!ahgunaan racun serangga di ka!angan pekebun-pekebun. Selaku Menteri

Pertanian dan Pembangunan Komuniti, Tan Sri Datuk Amar Alfred Jabu memberi

amaran kepada pekebun-pekebun yang terus mengamalkan penggunaan racun

serangga secara ber!ebihan (Tunga!, 1996). Sebagai saru strategi untuk menangani

masalah penyalahgunaan racun serangga, Jabatan Pertanian Sarawak telah

memperkenalkan projek 'Insect Proof Netting System' secara besar-besaran di

kalangan pekebun-pekebun sayur.

1

2

Projek 'Insect Proof Netting System' berasal dari Taiwan (Lai , 1996).

Berkenaan dengan projek ini, penyelidik-penyelidik pertanian tempatan telah

menyarankan beberapa fungsi projek yang boleh dimanfaatkan oleh pekebun-pekebun

sayur tempatan. Fungsi-fungsi projek ini termasuklah (1) mengurangkan penggunaan

racun serangga (2) melindungi daun sayur dari impak air hujan (3) mengurangkan

pancaran matahari terik sebanyak 10% - 15 % (lllias et al. , 1990; Lai, 1996). ladi ,

boleh dikatakan bahawa projek ini bukan sahaja merupakan satu alternatif yang paling

ideal untuk mengurangkan penggunaan racun serangga dan kerosakan pad a daun

sayur, tetapi ianya juga berpotensi untuk medatangkan hasH pengeluaran dan

pendapatan yang agak lumayan kepada pengguna projek. [ni memandangkan sayur

'netting' yang berkualiti layak untuk mendapatkan pengesahan dan jaminan harga

premium sebanyak 50 % daripada labatan Pertanian.

Dari aspek pemasaran, dipercayai bahawa mutu sayur-sayuran 1111 akan

mendapat sambutan baik dari pelanggan , disebabkan hasil tanaman di bawah projek

ini pra-alam persekitaran dan selamat dari segi faktor kesihatan, walaupun harganya

lebih mahal. Dengan itu , jelasnya projek ini bukan sahaja menjamin kepentingan

pekebun-pekebun sayur, tetapi juga kedua-dua pihak kerajaan dan pelanggan , khasnya

pad a jangka masa panjang .

Kenyataan Masalah

Satu 'pilot projek' seluas 0.5 ekar teJah dimulakan pada 1 September 1994

sebagai satu strateg i untuk mempromosikan projek ' Insect Proof Netting System ' di

Siburan. Selaras itu, labatan Pertanian Siburan menggalakkan pekebun-pekebun agar

menerima inovas i baru ini demi kebaikan semua golongan pacta jangka masa panjang.

3

Sehingga Disember 1996, didapati hanya seramai 14 orang pekebun-pekebun

sayur , daripada kira-kira 154 pekebun-pekebun sayur di Siburan, yang berjaya

menerima projek 'Insect Proof Netting System' sebagai projek pereubaan. Dari

statistik di atas , jelas diperhatikan hanya peratusan yang keeil sahaja yang terlibat

dalam projek ini. Lantaran itu, kajian ini berhasrat untuk meneliti persepsi, faktor­

faktor pendorong dan penghalang, serta ciri-ciri yang menyumbang kepada tahap

penerimaan terhadap projek 'Insect Proof Netting System ' di kalangan pekebun­

pekebun sayur di Siburan.

Sementara itu , Oandot (1991) pula mengemukakan bahawa kelembapan

penglibatan peserta dalam projek mungkin disebabkan oleh kekurangan pemahaman

tentang aspek-aspek seperti objektif, konsep dan faedah dalam sesuatu projek.

Menyedari ten tang hal ini, satu analisis kos dan faedah projek diperlukan untuk

menjelaskan kepada pekebun-pekebun tentang faedah yang mungkin diperolehi dari

projek 'Insect Proof Netting System'. Faedah dari aspek ekonomi diharapkan boleh

dijadikan sebagai saw alat motivas i untuk menggalakkan pekebun-pekebun agar

menerima projek ini.

Pekebun-pekebun seharusnya lebih berdikari , dan berinisiatif kendiri untuk

memajukan diri , dalam usaha untuk mempertingkatkan status sosio-ekonomi masing­

masing (Songan, 1992). Namun begitu, jelasnya terwujud s ikap yang agak berbeza di

kalangan pekebun-pekebun bumiputera dengan pekebun-pekebun bukan bumiputera

di Siburan. Pekebun-pekebun bukan bumiputera kelihatan lebih berdikari dan mampu

untuk menguruskan kebun mereka dengan lebih cekap dan berbentuk komersial. Oi

sini , kajian ini ingin memperlihatkan sama ada wujud perbezaan di antara kedua-dua

5

Kepentingan Kajian

Daripada keputusan kajian ini, diharapkan ia dapat memberi satu gambaran

yang jelas kepada labatan Pertanian Siburan berkenaan dengan sambutan pekebun­

pekebun terhadap projek 'Insect Proof Netting System'. Pegawai-pegawai pertanian

boleb mengetabui sikap, inisiatif , tabap penerimaan dan persepsi pekebun-pekebun

terhadap projek ini. Dengan itu, mereka boleh meningkatkan mutu perkbidmatkan

lagi, dan lebib mudab untuk memberangsangkan pekebun-pekebun agar

mempraktikkan teknologi baru , di samping mengurangkan sikap keraguan pekebun­

pekebun sayur terbadap projek ini.

Selain itu, pekebun-pekebun sayur dapat membuat keputusan dengan lebib

cekap, dengan berpandu kepada kajian penilaian projek ini. Daripada kajian, mereka

diperuntukkan maklumat-maklumat yang berguna dengan membuat perbandingan

dari segi pelaksanaan 'projek' dan' tanpa projek'. Tambaban pula, mereka juga boleb

memahami objektif, konsep dan faedah 'projek' dengan lebib jelas melalui kajian ini.

Di samping itu, kajianini juga boleh dijadikan sebagai kajian masa depan bagi

ahli-ahli akademik yang seterusnya. Dari kajian ini, golongan ini boleh mendapat satu

gambaran kasar terhadap penilaian projek 'Insect Proof Netting System', dan

seterusnya membuat sumbangan yang lebih bernilai dari segi akademik.

6

BAB II

KERANGKA TEORITIS

Menurut Doorman (1991), faktor-faktor yang mempengaruhi keputusan

seseorang pekebun dalam hal penerimaan terhadap teknologi pertanian , boleh ditinjau

dari tiga aspek utama iaitu kajian difus i-inovas i, penyelidikan sistem tani dan

pendekatan antropologikal.

Kajian Difusi-Inovasi

Kajian difusi-inovasi sering mengaitkan ciri-ciri penerima sebagai faktor yang

mempengaruhi tahap penerimaan seseorang terhadap sesuatu inovas i (Doorman ,

1991). Contoh ciri-c iri penerima ini termasukJah kadar kenaI huruf, kekerapan

berinteraksi dengan agen pengembangan, bersifat rational , penglibatan dalam

organisasi dan pendedahan kepada media-massa (Doorman,1991; Yoh , 1982).

Rogers (1983) merumuskan bahawa ciri-ci ri penerima boleh dikategorikan

kepada tiga bahagian, iaitu sos ioekonomi status , pembolehubah peribadi dan

tingkahlaku komunikas i. Ciri-ciri sosio-ekonomi status termasuklah taraf

pendidikan, tahap pendapatan, status sosial, pemilikan ladang yang luas dan

pengurusan pertanian secara komersial. Ciri-ciri yang dimaksudkan dalam

pembolehubah personaliti merangkumi empati , kurang dogmatisme , bersifat rasional ,

berani mengamb il risiko dan mempunyai pencapaian motivasi yang t inggi. Sementara

itu, beliau juga merumuskan bahawa penerima awal mempunyal beberapa

tingkahlaku komunikasi yang unik. Ini merangkum i keaktifan untuk mencan

maklumat, berpengetahuan, bersifat kosmopoli t, dan aktif dalam akt iviti-aktiviti

7

sosial. Ciri-eiri inilah yang membawa kepada perbezaan jelas di antara penerima awal

dan penerima akhir , berkenaan dengan darjah keinovatifan terhadap sesuatu inovasi .

Rogers (1986) melaporkan bahawa individu yang berstatus tinggi lebih awal

menerima sesuatu inovasi. Ini menonjolkan satu simbol status bagi golongan ini.

Tambahan pula, Golongan berstatus tinggi mempunyai kesedaran yang tinggi , di

samping berkemampuan untuk memiliki inovasi yang berkos mahal ( Ismail , 1990).

Walau bagaimanapun, kajian-kajian yang mengaitkan eiri-eiri status sosioekonomi

dengan tahap penerimaanguna terhadap inovasi , adalah tidak setuju oleh Caneian

(i 967). Beliau mengemukakan satu teori Caneian yang mengatakan bahawa

golongan pertengahan-rendah lebih berinovatif jika dibanding dengan golongan

pertengahan-tinggi dalam keadaan yang penuh dengan ketidakpastian.

Penyelidikan Sistem Tam (Farm System Research)

Penyelidikan Sistem Tani merupakan satu strategi pengintegrasian di antara

kompenan-kompenan pertanian, alam persekitaran dan unsur-unsur kemanusiaan ke

arah peningkatan day a produktiviti, melalui penerimaanguna teknologi pertanian yang

sesuai (Shaner, et aI. , 1982; Ismail, 1990).

Berkenaan dengan perspektif ini , ciri-ciri situasi (situational), inovasi dan

teknologi sendiri ditekankan sebagai faktor-faktor penting yang mempengaruhi lahap

penerimaan seseorang terhadap sesuatu inovasi (Doorman, I991 ). Di antara eiri-eiri

situasi yang difokuskan oleh beliau ialah agro-ekologikal (iklim, jenis tanah dall

IOpografi) , ekonomi (status tallah, buruh, dan harga input) , dan juga geografikal

(jizikal infrastruktur). Sementara itu , Rogers (1983) mengkalegorikan e iri-ciri inovasi

kepada lima jenis iailu faedah bandingan (relative advantage) , kesesuaian

8

(compatibility), kompleksiti (complexity) , kebolehan untuk dicuba (triaiability) dan

kebolehan untuk dilihat (observability).

Pendekatan Antropologikal

Peranan ahli antropologi semakin penting ke arah penyelidikan pertanian pada

masa kini (Horton, 1986). Pendekatan ini mengambil kira faktor-faktor dari aspek

sosial, psikologi, kognitif dan kebudayaan, yang berpotensi untuk mempengaruhi

tahap penerimaan dan keperluan seseorang petani terhadap teknologi pertanian yang

baru (Doorman, 1991). Ciri-ciri sosio-kebudayaan yang dimaksudkan termasuklah

organisasi peladang, aspek kognitif petani, dan perikatan hubungan di antara petani

dengan orang tengah, penyewa tanah serta agen pengembangan.

Untuk tujuan penyelidikan dari segi pendekatan antropologikal, kaedah

penyelidikan kuanlitatif seperti penglibatan, pemerhatian dan kajian kes dikendalikan

untuk memperolehi data-data berkenaan dengan keperluan terhadap inovasi di

kalangan pekebun-pekebun (Doorman, 1991).

Proses penerimaangnna (Adoptioll Process)

Proses penerimaanguna boleh didefinisikan sebagai satu proses mental

kompleks yang dilalui oleh individu atau unit penerima, dari tahap pengetahuan,

pembentukan sikap, sehingga ke tahap untuk membuat keputusan sarna ada menerima

atau menolak sesuatu inovasi (Rogers, 1986). Rogers (1983) membahagikan proses

penerimaanguna kepada lima tahap secara turutan, iaitu pengetahuan, pemujukan,

keputusan, pelaksanaan dan penentuan (Rajah I). Namun, Ismail (1990)

mencadangkan agar dimasukkan tahap penghayatan ke dalam model Rogers. Ini

10

melalui proses kognitif atau mental, dengan meletakkan diri dalam ramalan situasi dan

menganggarkan kos-faedah inovasi tersebut. Dalam peringkat percubaan, individu

akan cuba menjalankan experiment inovasi secara keci l-kecilan, selepas bel iau

membuat keputusan mental untuk mencubanya. lni merupakan satu tindakan

'jamLnan untuk melihat keberkesanan inovas i tersebut. Jika individu berpuas hali

dengan inovasi yang dicuba, beliau akan menerima inovasi tersebut secara berterusan

dan berskala besar. Peringkat ini digelar sebagai 'penerimaanguna' .

.Tika dibandingkan dengan model Rogers (1983), boleh diperhatikan bahawa

kedua-dua model menekankan proses penerimaanguna sebagai satu proses mental

yang kompleks iaitu melalui peringkat kesedaran/pengetahuan sehingga ke tahap

penerimaan sesuatu inovasi.

Kategori Penerima

Biasanya, sesuatu inovasi diterima oleh kumpulan individu pada mas a yang

berlainan (Beal dan Bohlen, 1981 ), sepertimana yang diringkaskan melalui keluk-S

(Rogers , 1983) . Menurut Ayod (1994), fenomena ini disebabkan oleh perseps i

penerima yang berbeza terhadap sesuatu inovasi. Secara khusus , penerima-penerima

inovasi boleh dikelaskan kepada lima kategori dalam satu taburan normal , iaitu

perintis , penerima awal, penerima awal majoriti, penenma lewat majori ti, dan

kelompok ketinggalan (Rogers, 1983; Beal dan Bohlen , 1981).

Rogers (1983) menyifatkan perintis sebagai individu yang mgll1 mencuba ,

sanggup mengambil ris iko, bersifat kosmopolit , dan berstatus tinggi dalam

masyarakat. C iri-ciri la in bagi kategori ini termasuklah kekayaan, mempunyai modal,

pemilikan saiz ladang luas dan berasal daripada keJuarga yang berada (Beal dan

11

Bohlen, 1981). Bagi golongan yang dikategorikan dalam penerima lewat majoriti

pula terdiri daripada mereka yang mengamalkan sikap 'tunggu dan lihat(Rogers ,

1983). Menurut Ismail (1990), rakan, jiran dan saudara memainkan peranan penting

untuk mengikiskan perasaan wak sangka golongan ini terhadap sesuatu inovas i.

Manakala golongan ketinggalan pula merujuk kepada mereka yang enggan untuk

menerima inovasi atas fakto r-faktor tertentu seperti percanggahan nilai norma dan kos

inovasi yang mahal (Rogers, 1983). Sementara Beal dan Bohlen (1981) pula

mengkritikkan bahawa golongan ketinggalan ini terdiri daripada golongan yang tua,

tahap pendidikan yang rendah , tidak aktif dalam kedua-dua aktiviti sosial dan

pencarian maklumat melalui sumber media-massa.

Mengapa kita perlu mengetahui tentang kategori penerima terhadap proses

penerimaanguna sesuatu inovasi? Menuru t Ismail (1990), pengetahuan mengenai isu

ini boleh membantu dalam proses pemindahan teknologi. Tambahan pula,

pengenalpastian tentang faktor-faktor dan kategori penerima boleh meningkatkan

mutu perkhidmatan dan produktiviti di kalangan agen pengembangan (Voh, 1982) .

Proses Pemindahan Teknologi

Sepertimana yang didefinisikan oleh Ismail (1990), teknologi dalam aspek

pertanian boleh diru.iuk kepada gabungan kedua-dua konsep dan pengetahuan, untuk

menghasilkan suatu inovasi yang berbentuk fizikal.

Secara umum , terdapat empat punca terhasilnya sesuatu teknologi baru

(Ismail , 1990) . [a termasuklah amalan dari petani ma.iu tempatan , be rasal dari luar

negeri, dihasil dari pusat penyelidikan tempatan dan berasal dari pusat penyelidikan di

peringkat antarabangsa.

12

Proses pemindahan teknologi berlaku apabila inovas i teknologi ini mula

diterimaguna oleh individu atau unit pener ima (Jedlicka, 1977). Proses ini melibatkan

tiga pihak iaitu sumber, perantaraan dan penerima. Namun , masalah yang ditimbulkan

oleh Ismail (1990) mengenai proses pemindahan teknologi ialah penyelidik dan agen

pengembangan kurang bermahir untuk demontrasi teknologi mengikuti tahap

pemahaman petani. Sememangnya, kejayaan proses pemindahan teknologi

memerlukan penggemblengan tenaga dari ketiga-tiga pihak ini iaitu penyelidik, agen

pengembangan dan petani.

Penghaiang Terbadap Tabap Penerimaan Inovasi

Ismail (1990) mengesyorkan beberapa faktor yang menghalang tahap

penerimaanguna sesuatu ll1ovasl. Faktor-faktor penghalang 1111 termasuklah

kekurangan modal , status pemilikan tanah, kesukaran untuk memperolehi inpu t-input

pertanian dan masalah buruh secara bermusim. Penghalang lain yang ditemui oleh

Ngidang dan rakan-rakannya (1986) ialah kekurangan tenaga buruh, mempunyai

pekerjaan utama yang lain, kos input yang tinggi dan harga pasaran rendah.

Dalam kajian difusi-inovasi, golongan bukan penerima sering disifatkan

sebagai golongan yang tidak rational , konservatif dan tidak mahu perubahan baru

(Ridgley dan Brush , 1992). Tadaro (1994) menafikan kenyataan'stereotype ' sebegini ,

dan mencadangkan bahawa penyelidik-penyelidik seharusnya mencari sebab kepada

fenomena ini. Beliau mengemukakan beberapa faktor-faktor yang menghalang petani­

petani daripada penerimaan sesuatu inovas i. Ini termasuklah (I) pengeksplotasian

keuntungan oleh penyewa tanah dan peminjam kredit (2) kerajaan tidak membekalkan

harga minimum 'jaminan' (3) ketidaktentuan dalam bekalan input-input pertanian.

13

. . Satu perkara yang agak memberanjatkan ialah nama 1l10VaSl boleh

mempengaruhi tanggapan penerima untuk menerima atau menolak inovasi (Rogers,

1986). Contoh, AGWEX (informasi mengenai cuaca pertanian) telah ditukarkan

kepada 'Green Thumb', disebabkan nama yang terlalu teknikal dan sukar difahami

oleh petani sebagai satu inovasi baru. Sementara itu, ciri-ciri inovasi yang amat

bercanggah dengan sistem norma sesuatu komuniti juga boleh menghalang

penerimaanguna terhadap inovasi tersebut (Rogers, 1983; Ismail, 1990).

Faktor-faktor yang mempengaruhi tahap penerirnaan

Bahan kaj ian-kaj ian lepas boleh diperolehi berkenaan dengan Jems

penyelidikan yang berkaitan dengan topik ini (Yoh, 1982; Smither dan Braun,1994;

Doorman, 1991; Ridgley dan Brush, 1992; Saltiel, eta!., 1994; Ngidang, eta!., 1986;

Ngidang,1992; Pomp dan Burger, 1995).

Misalan, Yoh (1982) telah membuat satu kajian berkenaan dengan faktor­

faktor yang mempengaruhi tahap penerimaan terhadap teknik-teknik pertanian di satu

perkampungan Nigerian. Dalam kajian tersebut, pembolehubah-pembolehubah seperti

umur, tahap pendidikan, status sosio-ekonomi, saiz tanah, bilangan tanggungan

keluarga, kadar kenai huruf, sifat emphati, peranan kepimpinan, hubungan

pengembangan dan hubungan luar (urban contact) diambil kira sebagai

pembolehubah tidak bersandar bagi menjelaskan tahap penerimaan terhadap inovasi di

perkampungan tersebut. Teknik-teknik statistik seperti kolerasi Pearson dan 'stepwise

multiple regression analysis' digunakan untuk menguji perhubungan yang wujud di

antara kedua-dua pembolehubah bersandar dan tidak bersandar tersebut. Keputusan

menunjukkan bahawa peranan kepimpinan, kadar kenaI huruf, hubungan

l'u at Io:hirimal Muklum31 1\1kademik UNIVERSm MAU·.YSIA SARAWAK

pengembangan, sifat emphati , tahap pendidikan, hubungan luar , pekerjaan sampingan

dan sosio-ekonomi status mempunyai perhubungan yang signifikan terhadap tahap

penerimaan. Daripada anal isis regresi , didapati pembolehubah-pembolehubah tersebut

bergabung sekali berkeupayaan untuk menjelaskan 32 % variabiliti (variability) bagi

tahap penerimaan. Dalam pada itu , peranan kepimpinan disarankan sebagai fal·aor

yang terpenting bagi menentukan tahap penerimaan di kalangan petani-petani.

Kajian-kajian lepas yang seterusnya ialah mengenai kajian Doorman (1991)

yang berkenaan dengan rangka kerja faktor-fakor yang mempengaruhi penerimaan

terhadap teknologi pertanian baru. Dalam kajian ini , beliau merangkakan kaedah

penyelidikan kuantitif untuk mengutip data-data mengenai s istem pertanian (hasii

pengeluaran, penggunaan baja dan racun serangga) , sosial (penglibatan dalam

persatuan, pertukaran pendapat secara tidak formal dan kekerapan berinteraksi

dengan agen pengembangan) dan ekonomi (pendapatan, buruh dan modal).

Seterusnya, kolerasi Pearson dan ANOYA Vtnalysis of Variance) digunakan untuk

menguji sarna ada wujud perhubungan yang bererti di antara pemboJehubah­

pembolehubah bersandar dengan tahap penerimaan. Kajian adalah dilakukan terhadap

kedua-dua projek di EI Pozo dan EI Aguate. Daripada anal isis kajian , didapati bahawa

wujudnya kolerasi yang kuat dan signifikan di antara kemudahan infrastruktur

dengan hasil pengeluaran per hektar , jumJah pendapatan dan penggunaan baja. Walau

bagaimanapun , kajian ini menunjukkan bahawa frekuensi berinteraks i dengan agen

bukan merupakan satu faktor penentu yang penting terhadap tahap penerimaan

teknoJogi di kalangan petani. Seterusnya, penyelidik membuat implikasi bahawa

15

adalah sukar bagi petani-petani untuk menerima terknologi yang berkos tinggi pada

jangka masa pendek .

Sementara itu, Ridgley dan Brush (1992) juga mengendaJikan satu kajian

mengenai faktor-faktor yang mempengaruhi penerimaan terhadap teknologi terpilih

dalam 'Integrated Pest Management '. Dalam pada itu, penyelidik-penyeJidik telah

memilih lima ciri yang terdiri daripada tahap pendidikan, pengaruh kerjasama

pengembangan (cooperative extension influence), strategi pasaran, jenis ladang dan

kepelbagaian ladang !farm diversity) sebagai pembolehubah tidak bersandar kepada

tahap penerimaan. Daripada analisis regresi , didapati semua pembolehubah tidak

bersandar , kecuali kepelbagaian ladang, mempunyai perhubungan yang signifikan

terhadap tahap penerimaan bag i teknologi terpilih secara keseluruhan.

Kajian Saltiel dan rakan-rakannya (1994) pula men injau pengaruh difusi,

struktur ladang dan keuntungan ke arah penerimaanguna terhadap amalan pertanian

mampan (Sustainable Agricultural Practices). Dalam kajian ini , penyelidik­

penyelidik menggunakan model <multiple regression ' untuk menguji tahap

penerimaan dipengaruhi oleh faktor-faktor seperti orientasi keuntungan, pendedahan

terhadap media dan sikap terhadap inovas i alternatif. Kajian ini menunjukkan

orientasi keuntungan mempunyai koJeras i yang positif dengan tahap penerimaan

inovasi. Norma komuniti dan pendedahan kepada media seperti majalah pe ladang

juga menyumbang kepada tahap penerimaan. lni kerana pendedahan kepada

maklumat boleh mengurangkan ketidakpastian dan risiko terhadap amalan teknologi

baru , dan seterusnya mendorong kepada proses penerimaanguna inovasi tersebut.

16

Selain itu, kajian Pomp dan Burger (1995) cuba mengaitkan sifat-sifat meniru

(copying behavior) terhadap penerimaan koko di kalangan petani-petani Indonesia.

Model ekonometrik sepeni Probit dan Tobit digunakan untuk tujuan penganalisisan.

Di antara penemuan termasuklah (I) tahap pendidikan mempunyai kolerasi yang

positif terhadap tahap penerimaan koko (2) Secara relatif, wanita lebih lambat untuk

menerima inovasi disebabkan kurang pendedahan kepada makJumat (3) Sebab

terpenting yang mendorong petani untuk menerima koko ialah 'selepas orang lain

menanam koko '. Ini menunjukkan sifat meniru begitu berleluasa di kalangan petani

Indonesia. Menurut penyelidik-penyelidik ini, sifat sedemikian disebabkan oleh

kekurangan pendedahan maklumat di kalangan petani-petani, dan dengan demikian

mereka lebih percaya bahawa keputusan yang dibuat oleh orang lain adalah yang

terbaik, dan seterusnya cenderung untuk meniru orang lain.

Kajian difusi yang dikendalikan oleh Ngidang dan rakan-rakan (1986) di

Siburan menunjukkan bahawa faktor-faktor utama yang mendorong penerimaan

terhadap perkebunan komersial, secara turutan ialah (1) terdapat tanah (2) pendapatan

tambahan (3) tanaman tunai utama (4) pasaran yang sedia ada (5) pulangan cepat (6)

tanaman di luar musim.

Sementara itu , Smither dan Braun (1994) mengendalikan satu kajian

berkenaan dengan faktor-faktor yang mempengaruhi golongan tua dalam

menenmaguna ATM (Automatic Teller Machines). Penyelidik-penyelidik

menggunakan 15 item dengan skala Likert 5-mata yang diubahsuai daripada

'Mechanical Reasoning Scale' untuk menguji sikap golongan pengguna tua terhadap

ATM. Untuk membuat perbandingan di antara kedua-dua kumpulan penerima dan