1

BAB A1

PENGENALAN MUAMALAT ISLAM

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir bab ini, calon akan dapat:

Memahami konsep Islam, matlamat (maqasid) dan sumber-sumber syariah.

Memahami larangan-larangan dalam muamalat Islam.

Memahami dan menerangkan peraturan-peraturan kontrak muamalat.

A1.1 PENGENALAN

Perkataan 'Islam' dalam bahasa Arab bermaksud „penyerahan‟, dan berasal daripada

perkataan yang membawa maksud „keamanan‟. Dalam konteks agama, Islam bermakna

penyerahan sepenuhnya kepada kehendak Allah (SWT). Islam bukanlah agama semata-

mata tetapi suatu "deen", yang bermaksud 'cara hidup'. Ia merangkumi dimensi jasmani

dan rohani dalam kewujudan manusia.

Allah (SWT) telah menegaskan kesempurnaan Islam dalam ayat Al-Quran yang berikut;

Maksudnya: "Pada hari ini Aku telah sempurnakan bagi kamu agama kamu, dan Aku

telah cukupkan ni’mat Ku kepada kamu dan Aku redhai Islam menjadi agama untuk

kamu"

(Al-Maidah: 3)

1.1.1 Konsep Islam

Pada asasnya, Islam merangkumi aqidah (kepercayaan), syariah (undang-undang) dan

akhlak (kod moral/adab).

Konsep syariah bukan sahaja mentadbir manusia dalam menjalankan hidupnya bagi

merealisasikan kehendak Ilahi, tetapi meliputi semua tingkah laku; spiritual, mental serta

fizikal. Oleh itu, prinsip-prinsip syariah bukan saja mengenai undang-undang tetapi

meliputi keseluruhan cara hidup yang merangkumi kepercayaan (iman) dan amalan

(amal), tingkah laku peribadi, undang-undang dan sosial.

Oleh itu, Islam juga dikenali sebagai syariah al-kubra yang merangkumi cara hidup yang

telah ditentukan oleh Allah (SWT).

2

Syariah al-kubra boleh dibahagikan seperti berikut:

Aqidah Aqidah ditakrifkan sebagai kepercayaan tanpa sebarang ragu-ragu

atau syak terhadap Allah (SWT), para Rasul-Nya dan Para Malaikat-

Nya, Hari Akhirat, Kitab Suci serta dan Qada‟ dan Qadar. Ia

merupakan asas utama dalam Islam dan titik permulaan untuk

menjadi seorang Muslim yang baik. Ia dapat dilihat dengan aktiviti-

aktiviti yang dilakukan oleh seseorang Muslim itu sendiri. Nabi

Muhammad (saw) menjelaskan bahawa Islam adalah seperti sebuah

bangunan di mana asasnya ialah aqidah. Asas aqidah dalam Islam

ialah enam rukun iman (rukun al-iman).

Akhlaq

Amalan kebaikan, moral, dan adab dalam teologi dan falsafah Islam.

Ia merangkumi hubungan antara manusia dan Allah (SWT), antara

manusia dan manusia dan antara manusia dan makhluk lain.

Syariah

Syariah ialah satu set peraturan yang diperolehi daripada al-Quran

dan hadith-hadith sahih (sunnah) Nabi Muhammad (saw) dan

pendapat ilmiah (ijtihad) berdasarkan al-Quran dan Sunnah. Syariah

mengandungi kategori dan perkara-perkara mengenai undang-

undang Islam yang dikenali sebagai cabang fiqh (perundangan

Islam).

Islam

Shariah Aqidah Akhlaq

Fiqh

Muamalat Fiqh

Ibadat

Fiqh

Munakahat Fiqh

Jinayat

Kewangan

Islam

3

Fiqh Ibadat

Peraturan penyucian mengenai hubungan antara manusia dan Allah

(SWT) seperti solat, puasa, zakat, jihad dan beberapa bentuk ibadah

lain yang termasuk di bawah tajuk ini.

Fiqh Munakahat

Peraturan berkaitan dengan undang-undang kekeluargaan seperti

perkahwinan, perceraian, harta pusaka, penjagaan dan perkara-

perkara lain yang berkaitan.

Fiqh Jinayat

Ia dikenali sebagai undang-undang jenayah dalam Islam,

merangkumi kesalahan besar seperti persetubuhan haram (zina),

kecurian (sariqah), pembunuhan, dan lain-lain.

Fiqh Muamalat

Peraturan yang mengawal transaksi perdagangan antara pihak-pihak

yang terlibat.

1.1.2 Objektif Syariah (Maqasid al Syariah)

Maqasid ialah perkataan dalam bahasa Arab yang bermaksud matlamat atau tujuan.

Dalam konteks Islam, ia merujuk kepada objektif yang ditetapkan oleh syarak dalam

mensyariatkan hukum.

Menurut Imam al-Ghazali “matlamat syariah adalah untuk menggalakkan kesejahteraan

seluruh manusia, dengan menjaga iman mereka (deen), diri mereka (nafs), akal mereka

(a'qal), keturunan mereka (nasl ) dan harta benda mereka (mal). Apa sahaja yang boleh

memastikan perlindungan daripada lima prinsip ini demi kepentingan awam, ia adalah

sewajarnya.

Terdapat lima maqasid (objektif) seperti berikut: -

Pemeliharaan Keterangan / Catatan

Agama Pemeliharaan dan perlindungan deen (agama) di dalam semua

keadaan.

Contoh:

Mempertahankan agama Islam terutamanya jika ia diserang

oleh musuh-musuh Islam.

4

Nyawa Pemeliharaan dan perlindungan keselamatan nyawa manusia

didalam semua keadaan.

Contoh:

Dalam usaha untuk melindungi nyawa manusia, hukuman

yang berat dikenakan ke atas mereka yang membunuh orang.

Keturunan Pemeliharaan dan perlindungan keturunan dan kehormatan

didalam semua keadaan.

Contoh:

Islam melarang pengikutnya berzina atau berkelakuan tidak

bermoral.

Akal Pemeliharaan dan perlindungan intelek dan minda di dalam

semua keadaan. Pemeliharaan akal ialah melindunginya dari

perkara-perkara yang boleh merosakkan dan menjejaskan

fungsi serta keupayaan berfikir.

Contoh:

Pengambilan minuman keras atau seumpamanya akan

memberi kesan negatif kepada fungsi otak.

Harta Pemeliharaan dan perlindungan harta didalam semua keadaan.

Contoh:

Inisiatif dan perancangan pro-aktif dalam melindungi harta

benda terhadap musibah atau bencana.

1.1.3 Klasifikasi Manfaat Objektif Syariah

Cendiakawan/ulama Islam telah membahagikan keseluruhan masalih - merangkap -

maqasid kepada tiga kategori kepentingan dalam susunan menurun:

Tahsiniyyat

(perhiasan)

Contohnya kereta mewah,

barang kemas, dan sebagainya

Hajiyyat (keperluan)

contohnya pendidikan yang baik, rumah yang selesa, dansebagainya

Daruriyyat (asas)

contohnya makanan, pakaian, perlindungan.

Kurang

Penting

Lebih

Penting

5

1.1.4 Sumber Syariah

Secara umum, sumber syariah terbahagi kepada dua, iaitu sumber-sumber yang

dipersetujui oleh ulama (adillah muttafaq 'alaih) dan sumber-sumber yang tidak

dipersetujui oleh ulama. Sumber-sumber yang dipersetujui oleh ulama adalah sumber

yang digunakan untuk mengeluarkan peraturan mengenai sesuatu perkara atau masalah

yang berlaku. Sumber-sumber ini diterima oleh ulama tanpa apa-apa perbezaan pendapat

di kalangan mereka dari segi turutan atau kebolehgunaan.

Terdapat empat sumber undang-undang yang dipersetujui oleh majoriti ulama seperti

berikut:

Sumber Keterangan / Catatan

Al-Quran Al-Quran adalah firman Allah (SWT) yang diwahyukan kepada Nabi

Muhammad (saw) dalam bahasa Arab melalui malaikat Jibril (as). Al-

Quran adalah sumber rujukan utama dalam syariah. Ia adalah mu'jizat

(makna yang mungkin tidak difahami oleh orang) dan tidak berubah

dan dipelihara oleh Allah (SWT).

Sunnah Menurut muhaddithun atau pakar hadith, sunnah merujuk kapada

sebarang tingkah laku Nabi Muhammad (saw) termasuk perbuatan

beliau, kata-kata beliau, perbuatan beliau yang tidak melarang dan

tidak menegah.

Ia boleh dibahagikan kepada tiga kategori1:

a. Sunnah Qawliyyah (Sunnah melalui Perkataan)

Contoh: apabila Nabi Muhammad (saw) dengan jelas

berkata, "Solatlah seperti yang engkau lihat aku bersolat"

b. Sunnah Fi'liyyah (Sunnah melalui Perbuatan)

Jenis sunnah ini terdiri daripada perbuatan dan arahan

sebenar Nabi, seperti cara beliau mendirikan solat,

berpuasa, menjalankan upacara haji, atau transaksi yang

dilaksanakan seperti jual beli dan urus niaga kewangan.

c. Sunnah Taqririyyah (Sunnah melalui Persetujuan)

Sunnah ini terdiri daripada perbuatan dan kata-kata para

sahabat di hadapan Nabi atau yang sampai kepada

1 Aznan Hasan, Asas Syariah dalam Kewangan Islam, ms 29

6

pengetahuannya tetapi beliau diam sahaja. Kelulusan

tersirat Nabi Muhammad (saw) boleh disimpulkan

daripada berdiam diri menandakan tingkah laku tersebut

dibenarkan. Nabi Muhammad (saw) tidak akan berdiam

diri kepada perkara-perkara yang dilarang.

Ijma ' Ijma’ istilah dalam bahasa Arab yang merujuk kepada persetujuan

sebulat suara di kalangan mujtahidun selepas kewafatan Nabi

Muhammad (saw).2

Qiyas Qiyas merujuk kepada penggunaan hukum asal (hukum) yang telah

ditetapkan dalam kes yang lebih awal mengenai isu semasa di mana

undang-undang adalah senyap. 3

1.1.5 Undang-Undang Mandatori (Hukum Taklifi)

Undang-undang mandatori (hukum taklifi) adalah undang-undang yang menghuraikan

tentang arahan, larangan dan pilihan untuk melaksanakan atau meninggalkan

aktiviti/pekerjaan. Menurut istilah Islam, tindakan seorang Muslim mesti dipandu oleh

kelima-lima hukum (al-ahkam al-khamsah) yang diklasifikasikan sebagai berikut:

Klasifikasi Hukum Penerangan

Wajib (wajib)

Istilah wajib bermaksud tindakan yang mesti dilaksanakan

oleh sesaorang muslim. Contoh: mendirikan solat dan

berpuasa pada bulan Ramadhan. Dari segi teknikal, ia

merupakan satu perbuatan yang dituntut oleh Allah (SWT)

dengan syarat-syarat yang harus dipatuhi.

Mandub (disyorkan)

Mandub ditakrifkan sebagai tuntutan Allah (SWT) di mana

melakukan sesuatu perbuatan mendapat pahala dan tidak salah

jika meninggalkannya. Hukum mandub ialah berkaitan

membuat sesuatu yang tidak bercanggah akan dapat pahala

(thawab) bagi pelakunya, manakala meninggalkanya tidak

berdosa seperti memberi sedekah.

Haram (larangan /

menyalahi undang-

undang)

Haram ditakrifkan sebagai peninggalan sesuatu perbuatan

yang diperintah oleh Allah (SWT) dengan syarat-syarat yang

harus dipatuhi.Contoh perbuatan yang dilarang (haram) ialah

penggelapan kekayaan orang lain.

2 Aznan Hasan, Asas Syariah dalam Kewangan Islam,ms. 39

3 Aznan Hasan, Asas Syariah dalam Kewangan Islam, ms 43

7

Makruh (tercela atau

ditolak)

Makruh ditakrifkan sebagai peninggalan sesuatu perbuatan

yang dituntut oleh Allah (SWT) dari segi syarat-syarat yang

tidak terikat.Contoh perbuatan tercela (makruh) ialah hutang

yang tidak didokumenkan (tidak direkodkan).

Mubah (dibenarkan)

Mubah atau perbuatan yang dibenarkan ialah Allah (SWT)

telah memberi pilihan samaada melakukan atau meninggalkan

sesuatu tanpa menyalahi atau memuji sipelaku. Menurut

prinsip ini, semua kontrak dan urus niaga adalah dibenarkan,

melainkan jika terdapat bukti yang menunjukkan sebaliknya.

A1.2 ASAS MUAMALAT

1.2.1 Pengenalan Muamalat

Istilah "muamalat" (jamak dari muamalah) bermaksud peraturan jual beli manakala dari

segi teknikalnya Muamalat merupakan sebarang bentuk peraturan perhubungan dan

persetujuan bersama antara manusia untuk menyelesaikan keperluan harian mereka,

terutama dalam hal-hal yang berkaitan dengan perdagangan dan perniagaan. Muamalat

merupakan hubungan sosial yang terdiri daripada pelbagai aktiviti ekonomi dan bukan

ekonomi.

Prinsip-prinsip asas yang memainkan peranan dalam membentuk peraturan syariah

dalam muamalat ialah: 4

Prinsip-prinsip Asas Penerangan

Keharusan sebagai

Peraturan Umum

Status semua perkara selain daripada ritual adalah dibenarkan

sehingga bukti dikemukan bahawa perkara tertentu dilarang.

Kesimpulan Kontrak

dengan Persetujuan

Bersama

Persetujuan bersama bermakna bahawa kontrak yang

dimeterai oleh kedua-dua pihak hendaklah bebas daripada

sebarang unsur-unsur paksaan, penipuan, salah nyata atau cara

lain yang menyalahi undang-undang.

Pematuhan Kontrak

dengan Maqasid al

Shariah

Transaksi atau kontrak yang dibuat oleh individu-individu

hendaklah selaras dengan maqasid al shariah.

4 Aznan Hasan, Asas Syariah dalam Kewangan Islam, ms 193-199

8

Prinsip Edaran

Kekayaan secara Meluas

Kekayaan dan harta harus diedarkan di kalangan orang ramai

dan dipindahkan secara aktif dari satu tangan ke satu tangan

yang lain dalam bentuk perbelanjaan dan pelaburan.

Prinsip Ketelusan dalam

Urus niaga Perdagangan

Semua urus niaga kewangan perlu dijalankan dengan telus

supaya semua pihak jelas mengenai semua fakta penting

termasuk terma-terma dan syarat-syarat urusan mereka.

Adil dan Saksama dalam

Urus Niaga

Keadilan adalah prinsip umum shariah yang perlu diamalkan

dalam semua transaksi dan kontrak Islam.

1.2.2 Larangan dalam Muamalat

Semua aktiviti ekonomi dibenarkan selagi aktiviti-aktiviti tersebut tidak melanggar

sebarang prinsip-prinsip syariah. Pendapat ini disepakati dengan sebulat suara oleh

kesemua empat mazhab utama (Hanafi, Maliki, Shafii dan Hanbali) bahwa semua bentuk

urusan perniagaan yang melanggar sebarang prinsip-prinsip syariah dianggap tidak sah.

Prinsip-Prinsip Am

Tidak dibenarkan membuat kontrak untuk menjual atau membeli produk-produk yang haram seperti alkohol atau bahan-bahan haram yang lain.

Nabi Muhammad (saw) telah bersabda,

"Sesungguhnya Allah dan Rasul-Nya telah melarang penjualan arak, daging

haiwan yang mati, babi dan berhala,"

(Riwayat Bukhari dan Muslim)

Begitu juga, tidak dibenarkan membuat kontrak bagi mana-mana perjanjian kewangan yang berasaskan riba (bunga atau faedah).

Maksudnya: "Allah telah menghalalkan jual beli dan mengharamkan riba"

(Al-Baqarah: 275)

Kontrak yang melibatkan perjudian (maisir) adalah dilarang dalam Islam.

9

Maksudnya: "Mereka bertanya kepadamu (wahai Muhammad) tentang khamar

dan judi. Katakanlah: “Pada keduanya ada dosa besar, dan ada pula beberapa

manfaat bagi manusia, tetapi dosa keduanya lebih besar daripada manfaatnya”.

(Al-Baqarah: 219)

Kontrak yang melibatkan unsur-unsur ketidakpastian yang besar (gharar fahish) juga dilarang dan kontrak boleh dibatalkan.

Maksudnya: "Wahai orang-orang yang beriman, janganlah kamu makan

(gunakan) harta-harta kamu sesama kamu dengan jalan yang salah (tipu, judi

dan sebagainya), kecuali dengan jalan perniagaan yang dilakukan secara suka

sama suka di antara kamu, dan janganlah kamu berbunuh-bunuhan sesama

sendiri. Sesungguhnya Allah sentiasa Mengasihani kamu . "

(An-Nisaa ': 29)

Unsur-Unsur yang Dilarang

1. Riba (Bunga atau Faedah)

Al-Jassas mentakrifkan riba sebagai pinjaman yang diberi untuk satu tempoh

yang ditetapkan dengan ditetapkan bayaran lebihan keatas principal yang mesti

dibayar oleh peminjam. Riba juga ditakrifkan sebagai satu peningkatan yang tidak

mempunyai pertimbangan yang sejajar dalam pertukaran harta untuk harta.5

Larangan riba disimpulkan daripada ayat berikut:

Maksudnya:

Orang-orang yang memakan (mengambil) riba tidak dapat berdiri betul

melainkan seperti berdirinya orang yang dirasuk syaitan dengan terhoyong-

hayang kerana sentuhan (Syaitan) itu. Yang demikian ialah disebabkan mereka

mengkatakan: "Bahawa sesungguhnya berjual beli itu sama saja seperti riba".

Padahal Allah telah menghalalkan berjual beli (berniaga) dan mengharamkan

riba. Oleh itu sesiapa yang telah sampai kapadanya peringatan (larangan) dari

Tuhannya lalu dia berhenti (dari mengambil riba), maka apa yang telah

diambilnya dahulu (sebelum pengharaman riba) adalah menjadi haknya, dan

perkaranya terserahlah kapada Allah. Dan sesiapa yang mengulangi lagi

(perbuatan mengambil riba itu) maka mereka itu ahli neraka, mereka kekal di

dalamnya.

(Al-Baqarah: 275)

5 Aznan Hasan, Asas Syariah dalam Kewangan Islam, ms 199

10

Adalah jelas bahawa larangan mengenai riba mempunyai dua dimensi.Yang

pertama melarang menambah jumlah hutang/pinjaman yang perlu dibayar yang

dikenali sebagai riba duyun, manakala yang kedua, dalam sistem perdagangan

“barter”, pertukaran barang ribawi dari jenis dan asas yang sama ditukar dengan

kadar/nisbah tukaran berbeza yang dikenali sebagai riba buyu'.

Ini boleh diringkaskan seperti berikut:6

a. Riba Duyun

Kenaikan yang tidak wajar ke atas wang yang dipinjamkan sama ada

dalam bentuk barangan atau wang tunai melebihi jumlah pokok.

Jenis Penerangan

Riba Qard Pertambahan (faedah) ke atas jumlah pinjaman

pokok yang telah dipersetujui ketika kontrak

dibuat.

Riba Jahiliyyah Faedah dikenakan ke atas peminjam bagi

pembayaran lewat atau kegagalan untuk

membayar balik pinjaman.

b. Riba Buyu’

Dalam urus niaga perdagangan dan pertukaran, berlaku pertukaran yang

tidak sama ke atas komoditi ribawi yang jenis dan asas yang sama.

6 Aznan Hasan, Asas Syariah dalam Kewangan Islam, ms 33-34

Riba

Riba Duyun Riba Buyu’

Riba

Jahiliyyah

Riba

Qard

Riba

Fadhl

Riba

Nasi’ah

11

Jenis Penerangan

Riba Fadhl Oleh kerana jumlah/kuantiti yang tidak sama rata

Riba Nasi'ah Oleh kerana lanjutan masa penghantaran

Nabi Muhammad (saw) bersabda,

'Emas akan dibayar dengan emas, perak dengan perak, gandum dengan

gandum, barli dengan barli, kurma dengan kurma, dan garam dengan

garam – sama jenis untuk sama jenis, seimbang untuk seimbang,

pembayaran yang dibuat dengan serta-merta. Jika jenis berbeza, ikut

kehendak anda menjualnya dengan syarat pembayaran dibuat dengan

serta-merta.

(Riwayat Muslim)

Dari hadith di atas, emas dan perak mewakili wang. Gandum, barli, tamar

dan garam mewakili barang makanan asasi.Barang tersebut dikenali

sebagai barang ribawi.

Jenis Matawang Makanan Asasi

Emas Perak MYR SGD Gandum Barli Tamar Garam

Matawang

Emas

Perak

MYR

SGD

Makanan Asasi

Gandum

Barli

Tamar

Garam

Pada masa dan kadar yang sama

Pada masa yang sama

Tanpa syarat

Peratuan pertukaran barangan berikut digunakan dalam menentukan sama

ada transaksi berkenaan riba fadhl atau riba nasi'ah.

Peraturan 1:

Pertukaran antara bahan ribawi dari jenis yang sama (dan asas yang sama)

hendaklah menggunakan kadar yang sama berat, sukatan atau jumlah dan

penghantaran dan pembayaran mestilah dibuat pada waktu yang sama.

12

Jika pembayaran dan penghantaran barangan dibuat pada waktu yang sama tetapi kadar berat, sukatan atau jumlah bahan yang

ditukar tidak seimbang, maka berlaku riba fadhl.

Jika pembayaran dan penghantaran barangan tidak dibuat pada waktu yang sama tetapi kadar berat, sukatan atau jumlah bahan

yang ditukar adalah seimbang, maka berlaku riba nasi’ah.

Peraturan 2:

Pembayaran dan penghantaran di antara bahan ribawi dari jenis yang

berbeza dan asas yang sama perlu dibuat pada waktu yang sama, walaupun

mungkin dengan harga yang berbeza. Keseimbangan kadar berat, sukatan

atau jumlah barangan yang ditukar tidak penting.

Jika bayaran dan penghantaran tidak dibuat pada waktu yang sama, maka berlaku riba nasiah.

2. Gharar (Ketidakpastian)

Gharar atau ketidakpastian membuat transaksi tidak sah dalam Islam kerana ia

akan menyebabkan berlaku ketidakadilan kapada pihak-pihak yang terlibat.Ini

adalah disebabkan kuantiti dan kualiti yang dinyatakan dalam transaksi berkenaan

tidak ditetapkan dan tidak diketahui yang boleh menjadikan kontrak tidak sah atau

boleh batal.

Larangan gharar boleh disimpulkan dari ayat berikut:

Maksudnya:

"Wahai orang-orang yang beriman. janganlah kamu makan (gunakan) harta-

harta kamu sesama kamu dengan jalan yang salah (tipu, judi dan sebagainya)

kecuali dengan jalan perniagaan yang dilakukan secara suka sama suka di

antara kamu, dan jangan kamu berbunuh-bunuhan sesama sendiri.

Sesungguhnya Allah sentiasa Mengasihani kamu. "

(An-Nisaa ': 29)

Larangan transaksi gharar disahkan dalam hadith berikut:

Abu Hurairah ra melaporkan bahawa Nabi Muhammad (saw) melarang transaksi

yang ditentukan dengan membaling batu, dan transaksi yang melibatkan

sebarang ketidaktentuan.

(Riwayat Muslim)

13

Gharar boleh dikategorikan seperti berikut:

a. Gharar Kecil (Yasir)

Gharar kecil tidak menyebabkan kontrak jualan cacat kerana tidak

memberi kesan kepada komponen-komponen utama (rukun atau unsur-

unsur penting) kontrak dan syarat-syarat yang perlu bagi elemen-elemen

penting (contohnya syarat-syarat yang berkaitan dengan aset, harga,

bahasa yang digunakan dalam kontrak dan sebagainya)

b. Gharar Besar (Fahish)

Secara amnya, gharar besar adalah

ketidakpastian yang terlalu nyata sehingga ia tidak boleh diterima, atau

Ia terlalu kabur sehingga sukar dinilai.

Gharar besar menyebabkan kontrak tidak sah.

3. Maisir (Perjudian)

Maisir bermakna mendapatkan sesuatu dengan terlalu mudah atau memperolehi

keuntungan tanpa berusaha. Islam melarang segala bentuk perniagaan di mana

keuntungan kewangan diperolehi daripada mencuba nasib semata-mata atau

spekulasi dan bukan dari pekerjaan. Tidak seperti gharar yang boleh diterima

pada tahap tertentu, maisir tidak boleh diterima sama sekali.

"Wahai orang-orang yang beriman! Bahawa sesungguhnya arak, dan judi, dan

pemujaan berhala, dan mengundi nasib dengan batang-batang anak panah,

adalah (semuanya) kotor (keji) dari perbuatan Syaitan.Oleh itu hendaklah kamu

menjauhinya supaya kamu berjaya. "

(Al-Maidah: 90)

1.2.3 Konsep Kontrak dalam Muamalat

"Aqad" dari sudut bahasa bermaksud "ikatan" atau "simpulan". Ia boleh diterjemahkan

sebagai "kontrak".

Al-Barbati dalam kitabnya "Inayah 'ala Fath al-Qadri" mentakrifkan aqad sebagai:

"Hubungan yang sah di sisi undang-undang tercipta melalui gabungan dua pengisytiharan

dan wujud kesan perundangan ke atas perkara pokok yang dimaksudkan".

14

Unsur-unsur penting dalam aqad :

Unsur-unsur penting Penerangan

Sighah a. Ijab (tawaran)

Dalam Majallah al Ahkam al Adliyyah dalam artikel 101,

ijab ditakrifkan sebagai ikrar - untuk membuat penjualan

harta dan mengesahkan penjualan tersebut.

b. Qabul (penerimaan)

Dalam Majallah al Ahkam al Adliyyah dalam artikel 102,

qabul ditakrifkan sebagai ikrar yang disebut oleh pihak

kedua apabila menerima penjualan harta dan dengan itu,

perjanjian itu menjadi sempurna.

Aqidain (pihak-pihak

yang terikat dalam

kontrak)

Ia adalah syarat untuk kontrak yang sah bahawa pihak-pihak

berkaitan mempunyai keupayaan. Keupayaan adalah kualiti

yang menjadikan seseorang layak untuk mendapatkan hak-hak

dan menjalankan tugas dan tanggungjawab.

Aqidain Sighah Ma’aqud

Alaih

Qabul Ijab Barangan Harga

15

Ma'aqud Alaih

a Perkara Pokok

Syarat-syarat yang perlu diambil kira menurut

perundangan Islam bagi subjek kontrak:

Perlu wujud pada masa kontrak.

Mesti dimiliki secara sah.

Mesti memberi manfaat atau hasil yang penting bagi pihak-pihak yang

berkontrak.

Perlu mempunyai nilai komersial dalam prinsip syariah.

b Harga / Balasan

Ditakrifkan sebagai nilai yang dijanjikan kepada pihak

lain apabila membuat kontrak

Syarat-syarat untuk balasan yang sah:

Wujud (mawjud)

Dibenarkan (halal)

Sah (sahih)

Berharga (mutaqawwim)

16

BAB A2

KONSEP RISIKO

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir bab ini, calon akan dapat:

Memahami konsep asas risiko.

Memahami proses pengurusan risiko.

Memahami bagaimana untuk menangani risiko.

Memahami risiko dari perspektif Islam.

Memahami hubungan antara risiko dengan Takaful.

A2.1 PENGENALAN

Istilah "risiko" secara amnya dikaitkan dengan kemungkinan berlakunya kerosakan,

kecederaan atau kerugian. Terdapat unsur ketidakpastian daripada peristiwa yang berlaku

dan akibat daripada peristiwa tersebut.

Menurut Khidmat Nasihat Kesihatan dan Keselamatan Pekerjaan United Kingdom (The

Occupational Health and Safety Advisory Services, United Kingdom), risiko ditakrifkan

sebagai "gabungan kemungkinan berlakunya peristiwa berbahaya atau pendedahan

kepada peristiwa berbahaya dan tahap keterukan kecederaan atau kemudaratan yang

boleh berlaku akibat peristiwa atau pendedahan tersebut". (the combination of the

likelihood of an occurrence of a hazardous event or exposure(s) and the severity of

injury or ill health that can be caused by the event or exposure(s).)

Dalam Takaful, perkataan "risiko" merujuk kepada kemungkinan berlakunya sesuatu

peristiwa dan tahap keterukan kesan-kesan negatif daripada peristiwa tersebut. Dalam erti

kata lain, ia sentiasa melibatkan ketidakpastian yang berpunca daripada kemungkinan

berlakunya sesuatu peristiwa, yang mana hasilnya boleh mengakibatkan seseorang

berada dalam kedudukan yang lebih buruk berbanding dengan kedudukan beliau sebelum

berlakunya peristiwa tersebut.

A2.2 KONSEP RISIKO

Memandangkan wujudnya kaitan antara risiko dengan Takaful, tumpuan akan diberikan

pada risiko yang melibatkan kemungkinan berlakunya kerugian dari segi kewangan.

Kerugian kewangan boleh ditakrifkan sebagai penurunan atau kehilangan nilai

disebabkan oleh sesuatu kontingensi.

17

Selain risiko merupakan ketidakpastian yang mungkin menyebabkan kerugian akibat

daripada peristiwa yang tidak dijangka, risiko juga merupakan hubungan antara

kekerapan dengan keterukan. Kekerapan merujuk kepada berapa kali kerugian berlaku

(contohnya 170,670 kemalangan jalan raya setiap tahun) manakala keterukan merujuk

kepada saiz kerugian (contohnya kerosakan kenderaan akibat kemalangan jalan raya

mencapai RM10 juta pada tahun 2012). Hubungan antara kekerapan dengan keterukan

kewangan justeru adalah penting bagi syarikat insurans dan Pengendali Takaful.

Secara umumnya, terdapat kekerapan yang tinggi bagi kadar insiden yang rendah dan

kekerapan yang rendah bagi kadar insiden yang tinggi.

Sebagai contoh, terdapat banyak insiden kecil kebakaran rumah berbanding dengan

sangat sedikit kes kebakaran rumah yang musnah sama sekali.

2.2.1 Kategori Risiko

Risiko boleh dikelaskan kepada beberapa kategori yang berbeza. Kategori yang paling

penting adalah seperti yang berikut:

1. Risiko Tulen berbanding Risiko Spekulatif

Risiko Huraian Contoh

Tulen Kemungkinan yang boleh

menyebabkan hanya kerugian

(contoh, rumah musnah akibat

kebakaran) atau tiada kerugian

(contoh rumah tidak musnah akibat

kebakaran yang berlaku pada tahun

itu). Risiko tulen amnya boleh

dilindungi.

Kebakaran, kilat, banjir,

ribut, kematian awal,

kemalangan, kecurian, dan

lain-lain

Spekulatif

Kemungkinan yang boleh

menyebabkan kerugian, tiada

kerugian atau keuntungan

(perolehan). Risiko spekulatif

amnya tidak boleh dilindungi.

Pelaburan dalam pasaran

saham, turun naik mata

wang asing, menceburi

perniagaan baharu.

2. Risiko Asas berbanding Risiko Khusus

Risiko Penerangan Contoh

Asas Risiko yang akan memberikan

kesan kepada semua lapisan

masyarakat atau sejumlah besar

orang dalam masyarakat. Risiko ini

bukan dalam kawalan individu.

Kerosakan kepada harta

benda akibat gempa bumi,

peperangan, dan lain-lain

18

Khusus Risiko yang akan memberi kesan

kepada individu sahaja dan dalam

kawalan individu.

Kerosakan kepada harta

benda akibat kemalangan,

kecurian, rompakan.

2.2.2 Jenis Risiko Tulen

Risiko tulen boleh dikategorikan kepada tiga (3) jenis yang akan menjejaskan

jaminan kewangan, iaitu:

1. Risiko peribadi

Risiko ini ditakrifkan sebagai risiko yang secara langsung memberikan kesan

terhadap individu.

Risiko peribadi seterusnya boleh dibahagikan kepada empat (4) jenis seperti yang

berikut:

Bil. Jenis risiko Huraian

1 Kematian Awal Kematian ketua isi rumah atau pencari nafkah

boleh menyebabkan kesukaran kewangan kepada

tanggungan.

2 Pendapatan yang

tidak mencukupi

semasa Persaraan

Kemungkinan pesara hilang pendapatan yang

diperoleh mereka jika mereka tidak mempunyai

aset kewangan yang mencukupi atau sumber

pendapatan persaraan lain.

3 Kesihatan tidak

memuaskan

Kemungkinan untuk membayar bil-bil perubatan

yang terlalu besar dan kehilangan pendapatan.

4 Pengangguran Ancaman utama terhadap jaminan kewangan akibat

daripada kitaran menurun perniagaan, perubahan

teknologi dan ekonomi dan lain-lain

2. Risiko Harta Benda

Risiko harta benda merujuk kepada kemungkinan kerugian disebabkan oleh

kerosakan harta benda yang berpunca daripada pelbagai sebab, seperti kebakaran,

banjir, gempa bumi dan bencana alam yang lain.

Terdapat dua (2) jenis risiko yang berkaitan dengan harta benda:

19

Bil. Jenis risiko Huraian

1 Kerugian Langsung Kerugian kewangan akibat kerosakan fizikal,

kemusnahan atau kecurian harta. Sebagai contoh,

sebuah kilang musnah oleh kebakaran (kerosakan

fizikal kilang ialah satu kerugian langsung).

2 Kerugian tidak

langsung atau

kerugian turutan

Kerugian kewangan akibat tidak langsung daripada

berlakunya kerosakan fizikal secara langsung atau

kerugian kecurian harta. Sebagai contoh, tambahan

kepada kerosakan fizikal kilang, pemilik akan

kehilangan pendapatan (kerugian turutan)

disebabkan oleh pengurangan dalam pengeluaran

sementara kilang itu sedang dibaik pulih.

3. Risiko Liabiliti.

Risiko ini merujuk kepada kecederaan tubuh badan pihak ketiga atau kerosakan

harta benda. Dalam kes ini, mahkamah boleh memerintahkan orang yang

menyebabkan kemalangan untuk membayar ganti rugi yang besar kepada orang

yang mengalami kecederaan.

Contoh:

Firma perniagaan boleh dipertanggungjawabkan dari segi undang-undang bagi

produk yang rosak yang boleh menyebabkan kecederaan atau kerosakan harta

benda kepada pengguna yang menggunakan produk ini.

2.2.3 Ciri- Risiko yang Boleh Dilindungi di bawah Takaful

Bil. Ciri Huraian

1 Nilai kewangan

Risiko ini mesti melibatkan kerugian yang boleh diukur

dari segi kewangan supaya pampasan kewangan boleh

dibuat akibat daripada kerugian, contohnya kebakaran

rumah, kereta yang dicuri.

2 Pendedahan

homogen (sama

jenis)

Perlu ada sejumlah besar risiko yang serupa, dan homogen

(sama jenis) sebelum mana-mana risiko daripada jumlah

yang besar tersebut boleh diinsuranskan.

3 Risiko Tulen

Secara umumnya, hanya risiko tulen (kerugian atau

pulangan modal) boleh diinsuranskan kerana insurans

tidak boleh digunakan untuk membuat keuntungan.

20

4 Risiko khusus Risiko-risiko khusus boleh dilindungi jika mereka

memenuhi kriteria-kriteria risiko yang lain yang boleh

dilindungi di bawah Takaful. Risiko-risiko asas secara

umumnya tidak boleh dilindungi, contohnya peperangan,

perubahan dalam adat walaupun risiko-risiko tertentu

boleh dipertimbangkan bergantung pada lokasi geografi

risiko-risiko tersebut.

5 Kebetulan Kekerapan dan keterukan apa-apa risiko mestilah benar-

benar di luar kawalan orang yang menginsuranskan.

6 Kepentingan Boleh

Takaful

Ditakrifkan sebagai hubungan undang-undang antara

orang yang diinsuranskan dengan sesuatu perkara dalam

Takaful. Risiko yang hendak diinsuranskan mesti

mempunyai beberapa bentuk kerugian kewangan yang

diiktiraf oleh undang-undang. Orang yang Diinsuranskan

mestilah orang yang akan mengalami beberapa kerugian

kewangan jika risiko itu menjadi nyata, contohnya

pemilik rumah menginsuranskan rumahnya sendiri.

2.2.4 Sumber Risiko

Selain risiko, penting juga untuk memahami faktor-faktor yang boleh menyebabkan atau

menyumbang kepada berlakunya kerugian iaitu "Peril "dan" Bahaya ".

1. Peril

Peril menyebabkan berlakunya penyimpangan daripada apa yang kita

jangkakan. Ia merupakan penyebab langsung kepada kerugian. Kewujudan

peril memastikan bahawa kita dikelilingi oleh risiko seperti banjir, kematian,

sakit, kecurian, keganasan dan lain-lain dan ini dibincangkan di bawah.

a. Peril Semula Jadi:

Kategori ini termasuk peril seperti kecederaan dan kerosakan yang

disebabkan oleh unsur-unsur alam semula jadi seperti hujan, ais, salji,

taufan, hurikan, gunung berapi, ombak besar, angin, gempa bumi, atau

banjir.

b. Peril Disebabkan Manusia:

Terdapat juga peril disebabkan oleh manusia, yang menyebabkan

kerugian. Ini merupakan hasil perbuatan masyarakat kita dan tindakan

ganas dan tidak berperi kemanusiaan, yang mengakibatkan

penyimpangan daripada jangkaan. Terdapat banyak peril seumpama

ini, tetapi hanya sebahagian sahaja dibincangkan untuk

menggambarkan kepentingan mereka.

21

i. Kecurian

ii. Rusuhan, mogok dan kerosakan dengan niat jahat

iii. Kemalangan

c. Peril Ekonomi:

Kategori peril yang ketiga atau punca risiko ialah bercirikan ekonomi

dan contoh risiko jenis ini ialah kegawatan, inflasi, turun naik pasaran

tempatan dan ketidakstabilan firma perindustrian. Kegawatan dalam

pasaran menyebabkan tahap pengeluaran yang rendah dan

peningkatan dalam pengangguran. Hasil pengeluaran yang rendah

menyebabkan keuntungan yang berkurangan atau kerugian bagi

tempat-tempat perniagaan manakala pengangguran menyebabkan

pendapatan individu terhenti lantas mengakibatkan penderitaan mental

dan fizikal.

2. Bahaya

Sementara bencana adalah punca langsung kerugian, bahaya merupakan

faktor asas, yang meningkatkan kemungkinan berlakunya kerugian.

Terdapat syarat-syarat, yang lebih berbahaya daripada yang lain contohnya,

pekerjaan, sebagai juruelektrik adalah pekerjaan yang lebih berbahaya

berbanding dengan jurubank kerana juruelektrik lebih mudah terdedah

kepada kemalangan.

Bil. Jenis Bahaya Huraian

1 Bahaya Fizikal Bahaya fizikal ditakrifkan sebagai keadaan fizikal

yang meningkatkan kemungkinan kehilangan.

Contoh:

Kerosakan pendawaian di bangunan yang

meningkatkan peluangkebakaran.

2 Bahaya Moral Bahaya moral ditakrifkan sebagai sikap individu

yang meningkatkan kemungkinan kebakaran.

Contoh:

Membakar barangan yang tidak terjual dengan

sengaja yang dilindungi di bawah Takaful.

22

3 Bahaya moral Bahaya moral ialah suatu sikap kurang prihatin

mengenai akibat tindakannya.

Satu contoh ini ialah seorang yang cuai

memadamkan rokok dan tidak ambil peduli

tindakannya melemparkan rokok itu di sekitar

yang boleh menyebabkan kebakaran.

A2.3 PENGURUSAN RISIKO

Menurut Institut Insurans Bertauliah UK (Chartered Insurance Institute UK), pengurusan

risiko boleh ditakrifkan sebagai "pengenalpastian, analisis dan kawalan ekonomi bagi

semua risiko yang memberikan kesan kepada aset dan keupayaan pendapatan

perusahaan".

Sementara itu, Institut Insurans Malaysia (Malaysian Insurance Institute, MII)

mentakrifkan pengurusan risiko sebagai " pendekatan sistematik dalam menangani risiko

yang mengancam aset dan pendapatan daripada perniagaan atau perusahaan ".

2.3.1 Proses Pengurusan Risiko

1. Mengenal Pasti Risiko

Merujuk kepada proses mengenal pasti, menganalisis, mengkaji dan

menjangkakan kemungkinan risiko. Objektif mengenal pasti risiko adalah

untuk mengenal pasti dan mengkategorikan risiko yang boleh menjejaskan

projek dan mendokumentasikan risiko-risiko ini. Hasil daripada mengenal

pasti risiko ialah penyenaraian risiko-risiko.

23

2. Menilai Risiko

Menilai risiko ialah proses menentukan kesan risiko atau potensi kerugian

supaya tindakan sewajarnya dapat diambil, dengan mengambil kira sumber

yang ada. Dalam usaha menilai atau menentukan impak risiko, berikut perlu

dipertimbangkan:

a. Kekerapan Risiko

Merujuk kepada bilangan berapa kali peristiwa yang menyebabkan

kerugian akan berlaku dalam tempoh masa yang diberikan

(kebarangkalian kejadiannya).

b. Keterukan Risiko

Merujuk kepada kos atau jumlah kerugian, dari segi nilai wang, yang

timbul daripada peristiwa yang menyebabkan kerugian.

3. Membangunkan Pelan Pengurusan Risiko

Setelah risiko dinilai sepenuhnya, maka perlu pula untuk membangunkan

pelan pengurusan risiko dengan memilih kaedah pengendalian risiko yang

bersesuaian. Pemilihan perlu mengambil kira kos dan keberkesanan.

Berikut ialah kaedah pengendalian risiko:

Kaedah Huraian

Penghindaran

risiko

Ini merupakan teknik yang diusahakan untuk menghapus atau

mencegah risiko melalui pemberhentian aktiviti-aktiviti atau

perniagaan yang mencetuskan risiko.

Contoh:

Seorang perokok berhenti merokok untuk mengelak risiko

kanser paru-paru.

Pengawalan

Risiko

Ini merupakan satu teknik untuk mengurangkan risiko bagi

mencapai tahap yang standard dan wajar. Ia melibatkan kaedah

yang mengurangkan tahap kerugian yang teruk atau

kemungkinan berlakunya kerugian.

Contoh:

Pemasangan perenjis air untuk memadamkan api bagi

mengurangkan tahap kerugian yang teruk.

24

Pengekalan

Risiko

Ini melibatkan penerimaan risiko jika tahap semasa risiko

sudah berada pada tahap yang boleh diterima. Pengekalan

risiko ialah satu strategi yang berdaya maju bagi risiko kecil

apabila kos menginsuranskan risiko akan lebih besar dari masa

ke masa berbanding dengan jumlah kerugian yang dialami.

Pemindahan

risiko

Ini melibatkan pemindahan risiko kepada organisasi atau

individu. Apabila risiko dipindahkan, kerugian akan dibayar

oleh organisasi atau individu yang mana risiko tersebut

dipindahkan.

Contoh:

Seorang pemilik rumah boleh memindahkan risiko kerugian

yang ditanggung apabila rumahnya musnah oleh kebakaran

dengan menandatangani kontrak insurans kebakaran.

Perkongsian

risiko

Islam tidak membenarkan penukaran risiko, iaitu jumlah

pemindahan akibat kerugian kewangan yang timbul daripada

risiko. Ia tidak diiktiraf sebagai adil kepada setiap pihak kerana

ia boleh menyebabkan terlebih beban -tuntutan di luar niat asal

Pengendali Takaful, atau sebaliknya, yang juga boleh

menyebabkan tahap premium yang tidak munasabah dikenakan

kepada orang yang diinsuranskan.

Sebagai alternatif, individu atau organisasi boleh berkongsi

risiko dengan orang lain yang mempunyai ciri risiko yang

sama. Amalan ini dikenali sebagai Takaful atau saling

melindungi.

4. Melaksana Pelan Pengurusan Risiko

Setelah melakukan pemilihan terhadap kaedah yang sesuai, pelan tersebut

sedia untuk dilaksanakan. Bagi melaksanakan langkah ini, risiko tersebut

perlu diberikan keutamaan dan diselaraskan dengan tindakan-tindakan yang

diambil. Salah satu tindakan sudah tentunya adalah untuk menginsuranskan /

melindungi risiko.

5. Mengkaji dan memantau Pelan Pengurusan Risiko

Aktiviti ini melibatkan kajian secara berkala, pemantauan ke atas proses

pelaksanaan serta semakan secara progresif ke atas pelan berdasarkan apa-apa

perubahan dalam persekitaran perniagaan dan ekonomi.

Kajian secara berkala boleh membantu untuk mengenal pasti apa-apa

kekurangan atau pelarasan dan juga memastikan objektif pelan itu dicapai.

Kajian perlu dilakukan sekurang-kurangnya sekali setahun.

25

A2.4 KONSEP RISIKO DALAM ISLAM

Salah faham dalam kalangan umat Islam terhadap konsep takdir (qada’ dan qadar)

adalah perkara biasa. Mereka percaya bahawa masa depan mereka adalah di tangan Allah

(SWT) dan manusia tidak perlu mengambil apa-apa tindakan proaktif untuk mengubah

keadaan mereka.Ini adalah bertentangan dengan ayat al-Quran berikut:

"... Sesungguhnya Allah tidak mengubah apa yang ada pada sesuatu kaum sehingga

mereka mengubah apa yang ada pada diri mereka sendiri. "

(Ar Ra'd: 11)

Islam menerima pakai pengurusan risiko sebagai salah satu cara untuk memastikan

pencapaian sasaran dan objektif ke arah Sa'adah (kebahagiaan) di dunia dan akhirat. Ini

boleh dijustifikasikan oleh ayat-ayat Al-Quran dan hadis.

Bukti Al-Quran

"Dan (pada suatu hari) raja Mesir berkata: “Sesungguhnya aku mimpi melihat: tujuh

ekor lembu yang gemuk dimakan oleh tujuh ekor lembu yang kurus, dan aku melihat

tujuh tangkai (biji-bijian) yang hijau dan tujuh tangkai lagi yang kering. Wahai ketua-

ketua kaum (yang hadir), terangkanlah kepada ku tentang mimpi ku ini, kalau kamu

orang-orang yang pandai menta`birkan mimp. Mereka menjawab: “Yang demikian itu

ialah mimpi-mimpi yang bercampur aduk, dan kami bukanlah orang-orang yang

mengetahui mimpi-mimpi (yang sedemikian) itu. Dan (pada saat itu) berkatalah orang

yang terselamat di antara mereka yang berdua itu, dan yang baharu teringat (akan

pesanan Yusuf) sesudah berlalu suatu masa yang lanjut: “Aku akan memberitahu kepada

kamu ta`birnya. Oleh itu, hantarkanlah daku pergi (kepada orang yang mengetahui

ta`birnya)". (Setelah ia berjumpa dengan Yusuf, berkatalah dia): "Yusuf, wahai orang

yang benar (pada segala-galanya)! Ta`birkanlah kepada kami (seorang bermimpi

melihat): tujuh ekor lembu yang gemuk dimakan oleh tujuh ekor lembu yang kurus dan

tujuh tangkai (biji-bijian) yang hijau serta tujuh tangkai lagi yang kering (ta`birkanlah)

supaya aku kembali kepada orang-orang yang mengutus ku itu, semoga mereka dapat

mengetahui ta`birnya".Yusuf menjawab: "Hendaklah kamu menanam bersungguh-

sungguh tujuh tahun berturut-turut, kemudian apa yang kamu ketam biarkanlah dia pada

tangkai-tangkainya kecuali sedikit dari bahagian yang kamu jadikan untuk makan.

Kemudian akan datang selepas tempoh itu, tujuh tahun yang bersangatan kemaraunya,

yang akan menghabiskan makanan yang kamu sediakan baginya kecuali sedikit dari apa

yang kamu simpan (untuk dijadikan benih). "Kemudian akan datang pula sesudah itu

tahun yang padanya orang ramai beroleh rahmat hujan, dan padanya mereka dapat

memerah (hasil anggur, zaitun dan sebagainya)".

(Surah Yusuf: 43-49)

Berdasarkan tafsiran ini, Nabi Yusuf (as) telah menasihati Raja Mesir cara untuk

menghadapi apa-apa malapetaka. Dalam usaha untuk mempersiapkan diri bagi

26

menghadapi 7 tahun kemarau (seperti yang diramalkan oleh Nabi Yusuf (as), orang-orang

Mesir digalakkan untuk menanam tanaman secara aktif dalam tempoh 7 tahun pertama

dan menyimpan hasil tersebut. Raja Mesir kemudiannya telah melantik Nabi Yusuf (as)

sebagai Menteri Pertanian. Baginda kemudiannya melaksanakan cadangannya sendiri,

seperti yang diperkenankan oleh Raja Mesir, dan hasilnya negara itu berupaya

mengharungi 7 tahun kemarau.

Ini adalah satu contoh yang jelas tentang pengurusan risiko, iaitu risiko kelaparan dan

kebuluran dapat dicegah dengan menanam tanaman dan bahan yang boleh dimakan

dalam tempoh 7 tahun kemakmuran.

Bukti Hadis

Nabi Muhammad (saw) pernah bertanya kepada seorang Badwi yang telah

meninggalkan unta beliau dengan membuka ikatannya, "Mengapa kamu tidak mengikat

unta anda?" Orang Badwi itu menjawab, "Saya serahkan kepada kehendak Allah. Nabi

(saw) berkata, "Ikatlah unta kamu terlebih dahulu kemudian berserahlah kepada Allah

(SWT).

Perbualan ini menggambarkan bahawa bukan sahaja umat Islam harus menerima takdir

mereka tetapi juga menunjukkan bagaimana umat Islam perlu berusaha untuk

mengurangkan risiko kerugian dan bencana, iaitu pengurusan risiko.

A2.5 RISIKO DAN TAKAFUL

Terdapat banyak salah faham dalam kalangan umat Islam terhadap konsep takdir.

Sesetengah orang Islam percaya bahawa masa depan adalah di tangan Allah (SWT),

apabila mereka menghadapi mentaliti takdir dengan meletakkan diri mereka dalam

doktrin ini, iaitu sama ada seseorang itu kaya atau miskin, gembira atau sedih, semuanya

ditakdirkan oleh Allah (SWT). Akibat salah faham yang nyata ini, apa-apa usaha atau

strategi pengurusan risiko untuk melindungi aset atau kehidupan telah dianggap sebagai

bertentangan dengan takdir dan kehendak Allah (SWT).

Dalam perancangan kewangan Islam, Takaful ialah satu cara untuk mengurangkan risiko

kerugian kewangan akibat kemalangan dan musibah (Iqtisad Al-Islamy, 2003). Pada

hakikatnya, Pelan Takaful ialah alternatif kepada insurans dalam perancangan kewangan

konvensional. Dalam pelan Takaful, peserta akan membayar sejumlah wang yang

ditentukan sebagai caruman (dikenali sebagai premium) sebahagiannya kepada dana

risiko (peserta akaun khas) dengan menggunakan konsep Tabbaru '(derma) dan

sebahagiannya kepada pihak lain (dikenali sebagai pengendali Takaful ) dengan

persetujuan bersama bahawasanya Pengendali Takaful adalah di bawah tanggungjawab

dari segi undang-undang untuk memberikan peruntukan untuk perlindungan kewangan

27

kepada peserta terhadap kerugian yang tidak dijangkakan, sekiranya risiko itu berlaku

dalam tempoh yang telah dipersetujui.

Dalam Takaful, risiko daripada individu atau organisasi disebarkan atau dikongsi dengan

individu atau organisasi lain yang mempunyai corak yang sama secara relatif. Individu

atau organisasi yang mengambil bahagian dalam skim ini akan memberikan caruman

kepada dana Takaful. Sekiranya sesuatu risiko berlaku, mereka akan menerima pulangan

daripada dana Takaful untuk menampung kerugian yang telah dialami mereka.

28

BAB A3

PENGENALAN TAKAFUL

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir bab ini, calon akan dapat:

Memahami konsep asas Takaful.

Memahami aplikasi dan manfaat Takaful.

A3.1 PENGENALAN

Industri Takaful Malaysia telah menyaksikan pertumbuhan yang pesat sejak awal

penubuhannya pada tahun 1984. Industri ini telah berkembang daripada industri yang

terdiri dari Pengendali Takaful tunggal untuk menjadi industri yang berdaya maju. Hari

ini, Takaful merupakan industri yang penting dalam sistem kewangan Islam.

Menurut laporan Bank Negara Malaysia yang terkini, industri Takaful mengalami purata

kadar pertumbuhan sebanyak 27 peratus daripada segi sumbangan atau caruman bersih

antara tahun 2005 hingga 2012.

3.1.1 Definisi

Perkataan “Takaful” berasal daripada kata kerja bahasa Arab “kafala” yang bermaksud

saling menjamin. Oleh itu, pakatan yang melibatkan sekurang-kurangnya antara dua

pihak yang sama-sama bersetuju untuk menjamin satu sama lain sekiranya berlaku

kehilangan atau kerugian, sebagai akibat daripada ditimpa bencana mentakrifkan istilah

"Takaful".

Menurut Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (IFSA) Takaful bermaksud:

"Suatu pengaturan yang berdasarkan saling membantu di mana peserta Takaful bersetuju

untuk menyumbang kepada kumpulan wang bersama yang memberi manfaat kewangan

bersama yang boleh dibayar kepada peserta Takaful atau waris mereka apabila berlaku

keadaan-keadaan yang telah dipersetujui terlebih dahulu".

A3.2 FALSAFAH DAN KONSEP TAKAFUL

Pada dasarnya, sistem Takaful adalah berasaskan saling bekerjasama, bertanggungjawab,

jaminan, perlindungan dan membantu dalam kalangan para pesertanya. Amalan yang

sama boleh dilihat dalam amalan al-aqilah di bawah adat kebiasaan suku bangsa Arab

29

sebelum kedatangan Islam di mana seorang pembunuh dikehendaki membayar wang

darah (diyat) sebagai pampasan kepada keluarga si mati. Doktrin ini telah dibenarkan

oleh Nabi Muhammad (saw) dan seterusnya dijadikan mandatori semasa Khalifah kedua,

Saidina Umar Al Khatab (ra).

1. Asas Kerjasama

Takaful, adalah berasaskan konsep ta'awun bermaksud saling membantu. Para

peserta skim Takaful bersetuju untuk membantu antara satu sama lain dalam

berbentuk kewangan dalam perkara keperluan yang khusus (sebagaimana yang

ditakrifkan dalam kontrak Takaful) dengan menyumbang atau menderma kepada

satu kumpulan wang yang umum.

Konsep ini adalah berdasarkan perintah Allah (SWT) menerusi ayat yang berikut:

"... Bekerjasamalah kamu dalam kebaikan dan ketakwaan, tetapi jangan kamu

membantu satu sama lain dalam dosa dan permusuhan"

(al-Maidah: 2)

Nabi Muhammad (saw) menegaskan dalam hadis yang berikut:

"Allah akan sentiasa membantu hamba-Nya selagi dia membantu orang lain"

(Diriwayatkan oleh Ahmad dan Abu Daud)

2. Asas Tanggungjawab

Seiring dengan disiplin syariah ke atas Takaful (yang bermaksud berkongsi

tanggungjawab dan berkongsi jaminan), para peserta bersetuju untuk memberi

pampasan sekiranya berlaku musibah.

Ibarat hubungan dan perasaan orang-orang yang beriman, antara satu sama

lain, adalah seperti jasad, apabila salah satu daripada bahagian-bahagian yang

ditimpa kesakitan, maka seluruh jasad akan merasainya.

(Diriwayatkan oleh Bukhari dan Muslim)

3. Asas Saling Melindungi

Para peserta Skim Takaful bersetuju untuk saling bertanggungjawab atau

berkongsi tanggungjawab.

Demi hayatku yang berada dalam kekuasaan Allah, tiada siapa akan masuk

Syurga jika beliau tidak melindungi jirannya yang berada dalam kesusahan.

(Diriwayatkan oleh Ahmad)

30

A3.3 APLIKASI DAN MANFAAT-MANFAAT TAKAFUL

Pada tahun 1985 Majlis Akademik Liga Islam Sedunia, sesudah membuat

pengubahsuaian yang sewajarnya membuat kesimpulan bahawa insurans berbentuk

kerjasama adalah diterima dan dianggap sebagai alternatif kepada insurans. Sistem ini

yang berada di dalam rangka kerja Islam perlu diasaskan seperti berikut:

1. Takaful

Ulama Islam sebulat suara bersetuju bahawa perlindungan yang sesuai dengan

kehendak syariah boleh diasaskan atas konsep Islam Takaful. Takaful adalah kata

nama yang berasal daripada kata kerja bahasa Arab "kafala" yang bermaksud

untuk menjaga keperluan seseorang. Takaful bermaksud saling membantu dalam

kalangan kumpulan iaitu setiap ahli kumpulan bersama-sama berusaha untuk

membantu mereka yang memerlukan dari dalam kumpulan.

Konsep Takaful adalah berdasarkan perpaduan, berkongsi tanggungjawab dan

persaudaraan ddalam kalangan ahli. Takaful boleh ditakrifkan sebagai tindakan

sekumpulan orang yang berhasrat untuk menjamin antara satu sama lain dari

dalam kumpulan terhadap kehilangan atau kerosakan yang mungkin berlaku ke

atas sesiapa sahaja antara mereka.

Ciri-ciri utama operasi Takaful adalah seperti berikut:

o Pengendali bukanlah yang menanggung risiko, para Peserta yang saling melindungi antara satu sama lain.

o Pengendali Takaful bertindak sebagai pemegang amanah bagi pihak para Peserta untuk menguruskan operasi perniagaan Takaful.

o Semua caruman (premium) yang dibayar oleh peserta akan terkumpul dalam dana Takaful untuk pembayaran manfaat Takaful.

o Dana Takaful pada masa yang sama boleh dilaburkan dalam urus niaga yang diluluskan oleh Jawatankuasa Syariah.

2. Model Takaful

a. Mudharabah (Kontrak Perkongsian Keuntungan)

Dalam perniagaan Takaful, para peserta adalah sebagai pemberi modal

yang menyumbang sejumlah wang pada kumpulan wang Takaful,

manakala Pengendali Takaful sebagai usahawan bersetuju untuk

menguruskan kumpulan wang tersebut dengan hasrat menjana keuntungan

bagi kedua-dua pihak, peserta dan pengendali berkongsi keuntungan pada

kadar yang ditentukan.

31

b. Wakalah (Kontrak Agensi)

Dalam perniagaan Takaful, peserta melantik Pengendali Takaful sebagai

wakil mereka untuk menguruskan perlindungan Takaful dan kumpulan

wang Takaful mereka.

Sebagai balasan bagi perkhidmatan agensi, Pengendali Takaful dibenarkan

untuk mengenakan bayaran di bawah perjanjian tersebut. Fi boleh dibayar

daripada caruman peserta Takaful. Ini bererti berdasarkan model di atas,

perbelanjaan pengurusan boleh dicajkan kepada kumpulan wang Takaful

sebagai caj pendahuluan.

3. Konsep dan Kontrak Takaful

a. Tabarru' (Derma)

Dalam perniagaan Takaful, peserta bersetuju untuk menyumbang kepada

kumpulan wang Takaful berasaskan kontrak tabarru'. Kontrak Tabarru'

adalah elemen teras dalam perniagaan Takaful dan bukan sahaja

diamalkan di Malaysia tetapi juga di seluruh dunia.

Tabarru' dengan nyatanya mengislamkan kontrak insurans dengan

menghapuskan kebanyakan unsur-unsur yang bercanggah. Ini sebenarnya

adalah perbezaan asas antara insurans yang patuh syariah dan insurans

konvensional. Dalam kontrak Takaful, Peserta hendaklah bersetuju untuk

melepaskan sebagai derma keseluruhan atau sebahagian tertentu caruman

yang sekali gus membolehkannya memenuhi tanggungjawab saling

membantu dan saling jamin-menjamin.

Kelebihan tabarru' dalam Takaful:

i. Perlindungan Takaful yang patuh syariah. ii. Kelebihan melakukan amal soleh.

A3.4 MANFAAT-MANFAAT TAKAFUL

Takaful menawarkan kedua-dua keuntungan kewangan melalui skim perlindungan dan

"keuntungan" dari segi kerohanian. Beberapa manfaat adalah seperti berikut:

1. Takaful membolehkan peserta untuk menunaikan tanggungjawab sosial terhadap

masyarakat dan keluarga.

2. Takaful juga membolehkan bantuan kewangan bagi yang kurang bernasib baik

dan mereka yang memerlukan melalui konsep tabarru' di mana sebahagian

daripada sumbangan itu akan diagihkan kepada kumpulan wang berisiko. Derma

32

"Tabarru" juga membolehkan peserta untuk menyucikan diri mereka serta

mencapai ketenangan fikiran.

3. Menggalakkan nilai-nilai moral dan etika berurusan dalam semua aktiviti

perniagaan dan operasi kerana ianya bebas daripada unsur-unsur yang dilarang

seperti riba, gharar dan maysir serta lain-lain unsur yang dilarang dalam urusan

kewangan.

4. Memberi perlindungan dan keselamatan untuk keluarga dan kumpulan daripada

sebarang musibah.

33

BAB A4

PERBANDINGAN ANTARA TAKAFUL DAN INSURANS

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir bab ini, calon akan dapat:

Memahami konsep asas, dasar dan jenis-jenis insurans.

Memahami dan menerangkan unsur-unsur yang dilarang dalam amalan insurans.

Memahami dan menerangkan perbezaan antara Takaful dan insurans.

A4.1 PENGENALAN

Insurans boleh ditakrifkan sebagai kontrak di mana satu pihak yang dinamakan sebagai

penanggung insurans, berjanji sebagai balasan terhadap pertimbangan yang dipersetujui,

yang dipanggil premium bagi membayar kepada pihak lain, yang dinamakan pihak

diinsuranskan, sejumlah wang, apabila berlakunya keadaan tertentu pada tempoh tertentu.

Oleh itu, dalam erti kata yang lain, kontrak insurans adalah kontrak antara dua pihak,

penanggung insurans dan pihak diinsuranskan, di mana pihak terdahulu berjanji untuk

membayar ganti rugi kepada pihak yang kemudian apabila berlakunya keadaan tertentu

sebagai pulangan pada sumbangan atau carumannya.

Insurans telah wujud sejak beberapa abad. Sesetengah ahli sejarah menjejaki asal usul

insurans dari 215 Masihi /CE, apabila kerajaan Romawi diperlukan oleh pembekal tentera

untuk menanggung semua risiko yang timbul akibat daripada serangan musuh, ribut, dan

lain-lain bencana alam terhadap bekalan yang dibawa di atas kapal mereka. (Omar Fisher,

2009). Bukti terawal kontrak insurans bermula dari tahun sekitar 2,800 Sebelum Masihi

di mana kod perundangan Babylon menunjukkan peraturan mengenai insurans. Pada

asasnya konsep insurans telah dibangunkan untuk menangani bahaya yang dihadapi oleh

saudagar-saudagar dan pedagang-pedagang di laut. Ini berbeza daripada perlindungan

kargo dan barangan yang dibawa oleh kapal-kapal bagi perlindungan terhadap kehilangan

nyawa para pelayar dan pegawai.

Dalam erti kata lain, terdapat keperluan untuk manusia bersedia terhadap kerugian. Dan

insurans moden boleh dijejaki bermula pada abad 1600 Masihi, apabila saudagar-

saudagar British dan pemilik kapal mula bertemu di kedai kopi berhampiran Lombard

Street di London. Kedai kopi ini dinamakan Lloyd, di mana mereka membuat perjanjian

untuk saling berkongsi dalam keuntungan dan kerugian pelayaran di laut (Omar Fisher,

2009).

Terdapat bukti yang menunjukkan bahawa amalan tersebut juga tersebar luas di kalangan

orang Cina, Yunani dan Eropah. Kes pertama insurans hayat bermula pada tahun 1583 di

34

England di mana kontrak jangka tertentu dikeluarkan untuk hayat William Gybbon. Satu

perkembangan yang penting dalam industri insurans hayat ialah pembangunan jadual

kemortalan oleh Edmund Halley dalam tahun 1693. Walau bagaimanapun, kira-kira satu

abad kemudiannya barulah tahap ketepatannya telah dicapai dalam meramal kadar

kemortalan.

Insurans telah diperkenalkan di Malaysia bermula sejak abad ke-18 dan ke-19 di mana

firma-firma perdagangan dan rumah-rumah agensi bertindak sebagai ejen bagi syarikat-

syarikat insurans dari United Kingdom. Setelah mencapai kemerdekaan, terdapat usaha

untuk menubuhkan syarikat insurans tempatan. Awal 1960-an menyaksikan pertumbuhan

banyak syarikat-syarikat insurans hayat dan am. Sesetengah syarikat dikendalikan secara

kurang sihat dengan garis panduan pengunderaitan yang tidak wajar.

Kerajaan kemudiannya campur tangan dan Akta Insurans 1963 telah diperkenalkan. Di

bawah Akta tersebut, pengendalian dan pengawasan industri insurans secara am adalah

dalam bidang kuasa Ketua Pengarah Insurans di bawah Kementerian Kewangan. Baru-

baru ini, Kerajaan telah memperkenalkan Akta Perkhidmatan Kewangan 2013 bagi

menggantikan akta yang lama.

4.1.1 Definisi Insurans

Insurans boleh ditakrifkan sebagai kontrak di mana satu pihak dinamakan penanggung

insurans, berjanji sebagai balasan terhadap pertimbangan yang dipersetujui, dipanggil

premium bagi membayar kepada pihak lain, yang dinamakan pihak diinsuranskan,

sejumlah wang, apabila berlakunya keadaan tertentu sepanjang tempoh tertentu.

4.1.2 Asas Insurans

Insurans adalah satu proses di mana kerugian yang dialami oleh beberapa pihak disebar

luas kepada dan ditanggung oleh pihak yang ramai. Dalam amalan moden, insurans

adalah satu bentuk di mana beban kewangan musibah dipindahkan daripada Penanggung

Insurans kepada Pihak yang Diinsuranskan. Konsep di sebalik insurans adalah bahawa

sekumpulan orang terdedah kepada risiko yang sama berkumpul bersama-sama dan

memberi sumbangan ke arah pembentukan satu kumpulan wang terkumpul. Seandainya

ada pihak yang benar-benar mengalami kerugian daripada risiko tersebut, ia dibayar

pampasan daripada kumpulan wang terkumpul yang sama. Sumbangan kepada

pengumpulan tersebut dilakukan oleh sekumpulan orang yang berkongsi risiko umum

dan dikutip oleh syarikat insurans dalam bentuk premium.

Kontrak insurans adalah kontrak indemniti/ganti rugi (tidak termasuk Insurans Hayat dan

Kemalangan Diri) dan prinsip ini menempatkan Pihak Diinsuranskan pada kedudukan

kewangan yang sama seperti mana dia berada sebelum berlakunya musibah. Jumlah

pihak diinsuranskan mestilah ditetapkan pada tahap, yang akan memberikan pampasan

35

yang mencukupi pada masa kerugian. Bagi insurans hartanah, susut nilai mestilah

diambil kira. Kos insurans bergantung kepada skop perlindungan di mana tambahan

perlindungan memerlukan tambahan premium. Secara umumnya, hanya kerugian yang

tidak diduga dan tidak dijangka boleh diinsuranskan. Oleh itu, musibah atau kerugian

yang dijangka secara amnya tidak boleh insurans (kecuali dalam Insurans Hayat).

4.1.3 Jenis-jenis Insurans

Akta Perkhidmatan Kewangan 2013 (FSA) memperuntukkan bahawa:

1. Bagi maksud Akta ini, perniagaan insurans hendaklah dibahagikan kepada

dua kelas:

a. Perniagaan hayat, yang mana tambahan pada semua perniagaan yang

insurans berkenaan dengan polisi hayat termasuk sebarang jenis

perniagaan insurans yang dijalankan hanya berkaitan dengan perniagaan

penanggung insurans hayat, dan

b. Perniagaan am, yang bererti semua perniagaan insurans yang bukan

perniagaan insurans hayat.

2. Bagi maksud Akta ini, insurans semula liabiliti di bawah polisi dikira sebagai

perniagaan insurans dari kelas dan perihalan di mana polisi tersebut akan

tergolong jika ianya dikeluarkan oleh penanggung insurans semula.

A4.2 RESOLUSI SYARIAH TERHADAP INSURANS

Konsep insurans tidak mendapat persetujuan menyeluruh dari para ulama sama ada

dibenarkan (halal) atau dilarang (haram). Oleh kerana insurans sebagaimana yang

diamalkan sekarang, tidak wujud semasa zaman Nabi Muhammad (saw) 'ijtihad'

digunakan untuk menentukan sama ada insurans dibenarkan atau sebaliknya.

4.2.1 Fatwa mengenai Larangan Insurans

1. Imam Sayyid Muhammad Amin ibn Sayyid Umar (Ibn Abidin)

Ibn Abidin, ulama Islam dari Mazhab Hanafi mengeluarkan fatwa pada tahun

1836 bahawa kontrak tukaran yang digunakan dalam insurans konvensional

tidak mematuhi kontrak tukaran (muawadhah) seperti yang dikehendaki oleh

syariah.

2. Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan

36

Jawatankuasa Majlis Fatwa Kebangsaan bagi Hal Ehwal Agama Islam

Malaysia, pada mesyuarat yang diadakan pada 15 Jun 1972 membincangkan

dan memutuskan mengenai isu-isu Insurans Hayat.

Keputusan:

Insurans Hayat yang disediakan oleh syarikat-syarikat insurans hari ini adalah

transaksi perniagaan yang tidak sah kerana ia bercanggah dengan prinsip-

prinsip perniagaan Islam memandangkan kontrak mengandungi unsur-unsur

gharar, maisir dan riba. Oleh yang demikian dari sudut pandangan syariah,

insurans adalah haram.

3. Akademi Fiqh OIC

Akademi Fiqh Islam, yang terbentuk daripada Pertubuhan Persidangan Islam,

bermesyuarat dalam Sesi Kedua di Jeddah, Arab Saudi, dari 10 hingga 16

Rabiulawal 1406 H (bersamaan dengan 22-28 Disember 1985). Dan selepas

mengkaji semula pembentangan dari para ulama yang mengambil bahagian

dalam sesi berkenaan `Insurans dan insurans semula‟, dan setelah berbincang

perkara yang sama, dan selepas memeriksa secara dekat kesemua jenis-jenis

dan bentuk-bentuk insurans dan mengkaji secara mendalam prinsip-prinsip

asas yang telah mereka asaskan dan matlamat serta objektif, dan meneliti

secara mendalam apa yang telah dikeluarkan oleh Akademi Fiqh dan lain-lain

institusi dalam perkara ini;

Keputusan:

Kontrak Insurans Komersil, dengan premium berkala yang tetap, biasanya

diamalkan oleh syarikat-syarikat insurans komersial, adalah kontrak yang

mengandungi unsur-unsur utama risiko, yang akan membatalkan kontrak dan

oleh yang demikian adalah dilarang (haram) mengikut syariah.

Kontrak alternatif yang sesuai dengan prinsip-prinsip Islam adalah urusan

kontrak insurans koperatif, yang diasaskan atas dasar kebajikan dan

kerjasama.

Akademi Fekah OIC menjemput negara-negara umat Islam untuk

menubuhkan institusi insurans koperatif dan entiti koperatif bagi insurans

semula, dalam membebaskan ekonomi Islam daripada eksploitasi dan

pelanggaran sistem Allah yang telah disediakan untuk ummah.

37

4.2.2 Unsur-unsur yang dilarang dalam Amalan Insurans

Insurans adalah berdasarkan kepada kontrak beli dan jual yang mewujudkan unsur-unsur

larangan seperti berikut:

1. Riba

Riba Nasi'ah Pertukaran bahan ribawi antara pihak diinsuranskan

(premium) dan syarikat insurans (manfaat-manfaat

tuntutan) pada masa yang berbeza.

Riba fadhl Pertukaran bahan ribawi antara pihak diinsuranskan

(premium) dan syarikat insurans (manfaat-manfaat

tuntutan) pada kuantiti yang berbeza.

Riba Qard Syarikat insurans melabur premium dalam pelaburan yang menghasilkan faedah.

Syarikat insurans membayar faedah ke atas produk mereka.

Syarikat insurans mengambi kira faedah masa depan apabila mengira premium.

Faedah yang dicajkan pada polisi pinjaman

Riba jahiliyyah Faedah yang dicajkan pada premium yang dibayar lewat.

2. Gharar

Kedua-dua pihak dalam kontrak insurans tidak mengetahui secara tepat apakah kewajipan dan tanggungjawab mereka antara satu sama lain, baik

syarikat insurans mahupun pihak diinsuranskan yang tahu hasil daripada

kontrak.

Pihak diinsuranskan tidak tahu jumlah pampasan yang dia mungkin terima seandainya berlaku kemalangan atau bahaya sebagaimana juga pihak

diinsuranskan tidak tahu akan ada pampasan sebagaimana tidak tahunya

hasil daripada kontrak.

Penanggung insurans tidak tahu bila bahaya yang akan berlaku.

Tidak ada keadilan dalam insurans yang mana pihak diinsuranskan dikehendaki membayar premium tetapi jika peril yang diinsuranskan tidak

berlaku, pihak yang diinsuranskan tidak akan menerima apa-apa bayaran.

Insurans adalah satu janji untuk membayar pampasan yang kadangkala dipenuhi dan kadangkala tidak. Ketidakpastian dalam hasil pertukaran

pada ketika kontrak itu dimeterai, hasil daripada pertukaran itu masih

tidak pasti.

38

4. Maisir

Pihak diinsuranskan boleh menerima sejumlah besar wang, tanpa input yang sama.

Berkemungkinan membayar premium tanpa mendapat sebarang amaun atau jumlah wang sebagai balasan.

Penanggung insurans kerugian jika terlalu banyak tuntutan.

Premium yang diperoleh melebihi tuntutan, Penanggung insurans boleh membuat keuntungan yang besar.

A4.3 PERBEZAAN ANTARA TAKAFUL DAN INSURANS

Bil. Isu-isu

berkaitan

Takaful Insurans

1 Inti pati Niat Niat adalah untuk

mewujudkan kedua-dua

perhubungan rohani dan

undang-undang

Niat adalah untuk mewujudkan

hubungan undang-undang

sahaja

2 Isi kandungan Isi kandungan mestilah

dibenarkan Syariah

Isi kandungan mestilah

dibenarkan oleh Common Law.

3 Jaminan

Pengendali Takaful hanya

Pengurus Kumpulan Wang

atau Dana. Peserta saling

menjamin antara satu sama

lain

Syarikat yang menyediakan

jaminan

4 Kumpulan

Wang atau

Dana

Kumpulan Wang atau Dana

adalah milik Peserta dan

diuruskan oleh Pengendali

Takaful bagi pertimbangan

yang sah terhadap

perkhidmatan yang diberikan

Kumpulan Wang adalah milik

Syarikat walaupun aset

diasingkan dan dikekalkan di

antara pemegang saham

dengan pemegang polisi

5 Bayaran

sumbangan /

premium

Sumbangan dianggap sebagai

derma (tabarru)

Premium yang dibayar

mewujudkan suatu kewajipan

terhadap penanggung insurans

ke atas kontrak jual beli

6 Unsur

Larangan

Model Islam adalah

berdasarkan prinsip-prinsip

Islam dan bebas daripada

sebarang unsur-unsur haram

Polisi insurans berkisar unsur-

unsur Gharar, Riba dan Maisir

7 Keuntungan Keuntungan dikongsi antara

Peserta dengan Pengendali

Dalam insurans keuntungan

adalah mengikut budi bicara

Syarikat

39

8 Kontrak Gabungan kontrak tabarru'

(derma) dan agensi atau

kontrak perkongsian

keuntungan

Kontrak pertukaran (jual dan

beli) antara penanggung

insurans dengan pihak

diinsuranskan

9 Pendekatan

Risiko

Konsep perkongsian risiko

dalam kalangan Peserta

Konsep pemindahan risiko

daripada pihak diinsuranskan

kepada syarikat insurans

10 Manfaat Dibayar daripada kumpulan

wang atau dana bersama yang

ditakrifkan di bawah

indemniti/ganti rugi yang

ditanggung oleh peserta

Dibayar daripada kumpulan

wang atau dana yang dimiliki

secara sah oleh syarikat

11 Keuntungan /

Bonus

Menyatakan dari awal lagi

bagaimana keuntungan yang

akan dikongsi di antara

peserta dengan pengendali

Boleh menawarkan bonus atau

keuntungan secara umum

sahaja terutamanya dengan

polisi keuntungan penyertaan

12 Pelaburan

Kumpulan

Wang atau

dana

Aset kumpulan wang atau

dana takaful dilaburkan dalam

instrumen yang patuh Syariah

Tiada sekatan selain daripada

alasan-alasan yang disebabkan

oleh peraturan kehematan

40

BAB A5

PRINSIP DAN MODEL PERNIAGAAN TAKAFUL

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir bab ini, calon akan dapat:

Menyenaraikan pelbagai prinsip asas Takaful.

Memahami model perniagaan Takaful yang diterima pakai oleh Pengendali Takaful.

Menerangkan pelbagai prinsip dan model kepada bakal pelanggan.

A5.1 PENGENALAN

Kontrak Takaful bukan sahaja tertakluk kepada prinsip-prinsip umum undang-undang

kontrak, tetapi juga prinsip-prinsip khusus undang-undang yang termaktub dalam kontrak

Takaful. Berdasarkan kaedah-kaedah undang-undang yang telah ditetapkan dalam konsep

fiqh al-asl fi al-ashya 'al-ibahah (semua perkara adalah dibenarkan melainkan jika

ditetapkan sebaliknya), kontrak Takaful menyepadukan prinsip-prinsip normal insurans

ke dalam amalan Takaful yang merangkumi konsep keadilan dalam berurusan seperti

yang dihuraikan dengan terperinci oleh syariah.

A5.2 PRINSIP-PRINSIP ASAS TAKAFUL

5.2.1 Kepentingan Boleh Takaful (Lindung)

Istilah "Kepentingan Boleh Takaful" merujuk kepada manfaat (atau faedah) seseorang

yang ada pada sesuatu objek atau orang yang dilindungi. Manfaat ini boleh dirujuk

kepada, antara lain, manfaat kewangan. Seseorang yang memiliki kepentingan yang

dibolehkan pada suatu benda yang apabila dia mengalami kerugian (kewangan atau

sebaliknya) sekiranya benda tersebut dirosakkan atau hilang.

Kepentingan Boleh Takaful wujud apabila terdapat hubungan antara peserta dengan

sesuatu benda, kebiasaannya timbul daripada beberapa situasi seperti berikut:

Hubungan Deskripsi

Pemilikan Harta benda Pemilik harta benda akan rugi daripada segi kewangan

jika harta benda mereka rosak atau musnah.

Potensi Liabiliti Undang-

undang

Kepentingan Boleh Takaful boleh juga wujud apabila

terdapat kerugian kewangan yang berlaku daripada liabiliti

undang-undang.

41

Hak Perundangan Kepentingan di atas boleh diwujudkan sekiranya terdapat

peruntukan dalam kontrak bahawa satu pihak

bertanggungjawab sepenuhnya bagi sebarang kerugian

atau kerosakan pada harta benda dan liabiliti pihak ketiga.

Kepentingan Boleh Takaful mestilah wujud pada permulaan dan pada masa berlaku

kerugian – sekiranya tidak, perlindungan Takaful adalah tidak sah.

Beberapa contoh mereka yang mempunyai Kepentingan Boleh Takaful adalah: -

1. Individu yang hayat dan badannya mempunyai Kepentingan Boleh Takaful yang tidak boleh dipersoalkan pada apa jua jumlahnya.

2. Pasangan yang mempunyai Kepentingan Boleh Takaful terhadap hayat dan harta benda sesama mereka.

Seseorang itu mempunyai Kepentingan Boleh Takaful terhadap kanak-kanak atau

bayi di bawah umur majoriti ketika perlindungan Takaful mula berkuat kuasa, dan

juga terhadap sesiapa yang di bawah jagaannya sepenuh masa atau sebahagian

daripadanya.

4. Pemiutang mempunyai Kepentingan Boleh Takaful terhadap hayat si penghutang (setakat jumlah hutang) tetapi penghutang tidak mempunyai kepentingan terhadap

hayat si pemiutang.

5.2.2 Kewajipan Penuh Percaya Mutlak

Kewajipan Penuh Percaya Mutlak boleh ditakrifkan sebagai kewajipan yang positif

secara sukarela untuk menzahirkan, dengan tepat dan sepenuhnya semua fakta penting

mengenai risiko yang dicadangkan, sama ada diminta atau tidak.

Kontrak Takaful, kedua-dua Keluarga dan Am yang dimeterai oleh semua pihak

berdasarkan Penuh Percaya Mutlak, bermaksud bahawa kedua-duanya adalah

dikehendaki untuk mendedahkan semua fakta yang berkaitan, sama ada diminta atau

tidak, yang penting kepada keputusan pihak lain untuk memasukkannya ke dalam

kontrak. Kegagalan mendedahkan maklumat penting walaupun tidak diminta,

membuatkan pihak yang terkilan berhak untuk menganggap kontrak sebagai tidak sah. Di

bawah doktrin Penuh Percaya Mutlak kedua-dua pihak iaitu peserta dan Pengendali

Takaful mestilah mendedahkan semua fakta penting sepenuhnya dengan penuh

kebenaran.

Doktrin Penuh Percaya Mutlak juga memerlukan bahawa tidak ada penyembunyian,

salah pernyataan atau berniat menipu fakta-fakta penting. Tanggungjawab Penuh Percaya

Mutlak mestilah berterusan sepanjang tempoh Takaful di mana peserta dikehendaki

memberitahu dan mendedahkan kepada Pengendali Takaful akan sebarang perubahan

yang mungkin meningkatkan risiko dengan ketara. Pengendali Takaful seterusnya akan

42

membuat keputusan sama ada peningkatan risiko tersebut memerlukan peningkatan

dalam kadar caruman, perlukan syarat-syarat tambahan, atau dalam kes yang teruk,

terpaksa dibatalkan. Sebagai contoh ialah perubahan fungsi/kegunaan sesebuah bangunan

daripada sebuah kedai runcit kepada stor penyimpanan bahan bunga api.

Dalam kontrak Takaful, bagi penguatkuasaan sijil, pihak-pihak yang terlibat di dalamnya

perlu mempunyai niat yang baik. Oleh itu, tiadanya pendedahan tentang fakta-fakta

penting, penglibatan dalam perbuatan menipu, salah pernyataan atau pernyataan palsu

adalah semua unsur yang boleh membatalkan sijil Takaful.

Pelanggaran Penuh Percaya Mutlak berlaku apabila pencadang tahu atau menjangkakan

secara munasabah untuk mengetahui sesuatu fakta penting:

Gagal menzahirkan fakta penting, atau

Salah nyata fakta penting.

Apabila peserta gagal menzahirkan suatu fakta penting pelanggaran penuh percaya

mutlak dinyatakan sama ada sebagai tidak menzahirkan atau penyembunyian, iaitu

penipuan tidak menzahirkan. Sekiranya dia salah nyata sesuatu fakta penting,

pelanggaran itu disebut ditakrifkan sebagai salah nyata tanpa niat atau penipuan kerana

salah nyata. Sebagai contoh, peserta Takaful Keluarga mempunyai penyakit yang sedia

ada tetapi gagal memaklumkannya kepada Pengendali Takaful.

Fakta Penting (Material)

Fakta penting (material) ditakrifkan sebagai sebarang fakta munasabah yang akan

mempengaruhi keputusan pengunderaitan Pengendali Takaful terhadap sijil, seperti akan

mempengaruhi keputusan pihak underait sama ada mengeluarkan sijil atau caruman

terhadap sijil.

Contoh:

Jika pencadang memohon sijil Takaful Perubatan dan Kesihatan dan mengakui bahawa

dia tidak mempunyai penyakit yang serius, sedangkan dia adalah pesakit kencing manis.

Salahnyataan beliau dianggap material bilamana Pengendali Takaful tidak akan

mengeluarkan sijil itu seandainya mengetahui fakta tersebut.

Apabila pelanggaran penuh percaya mutlak berlaku, kontrak Takaful terbatal tanpa

mengira sama ada pelanggaran itu telah dilakukan secara jujur atau menipu.

Menurut Seksyen 141 (4) Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013:

Sebelum kontrak Takaful selain daripada kontrak Takaful pengguna dimeterai, diubah

atau diperbaharui, pencadang hendaklah mendedahkan kepada Pengendali Takaful

berlesen sesuatu perkara bahawa:

43

o dia tahu akan relevannya keputusan Pengendali Takaful berlesen sama ada untuk menerima atau tidak risiko tersebut, dan kadar dan terma-terma yang digunakan,

atau

o seseorang dalam keadaan yang munasabah yang boleh dijangkakan yang dia mengetahui bahawa sesuatu itu adalah relevan.

Bagaimanapun, menurut Bahagian 2 Jadual 9 Perenggan 4 akta tersebut, kewajipan

pendedahan itu tidak memerlukan pendedahan perkara yang berikut:

o mengurangkan risiko kepada Pengendali Takaful berlesen o perkara yang menjadi pengetahuan umum o Pengendali Takaful berlesen tahu atau mengikut kebiasaan perniagaannya patut

tahu

o berhubung di mana Pengendali Takaful berlesen mengetepikan sebarang keperluan bagi penzahiran

5.2.3 Prinsip Indemniti

Indemniti boleh ditakrifkan sebagai satu mekanisme yang digunakan oleh Pengendali

Takaful untuk menyediakan pampasan dalam usaha untuk mengembalikan peserta

kepada kedudukan kewangan yang sama selepas kerugian sepertimana yang dinikmati

sebelum kerugian.

Kontrak Takaful menjanjikan kebaikan kepada peserta sekiranya berlaku kerugian atau

kerosakan. Apabila kerugian berlaku, jumlah yang peserta boleh dapat kembali dipanggil

'ukuran ganti rugi‟. Prinsip indemniti memerlukan Pengendali Takaful mengembalikan

peserta kepada kedudukan kewangan yang sama seperti yang dia telah dinikmati sebelum

kerugian.

5.1.4 Prinsip Subrogasi

Prinsip Subrogasi merujuk kepada hak Pengendali Takaful untuk berada di tempat

peserta, sesudah pembayaran tuntutan daripada pihak ketiga, sehingga peserta berhak

untuk kembali pulih. Hak subrogasi walau bagaimanapun, dilaksanakan oleh Pengendali

Takaful sebelum pembayaran kerugian. Prinsip ini adalah turutan daripada Prinsip

Indemniti.

5.1.5 Prinsip Sumbangan

Prinsip Sumbangan boleh ditakrifkan sebagai hak orang yang dilindungi untuk meminta

orang lain yang mempunyai perlindungan yang sama tetapi tidak semestinya bertanggung

jawab kepada peserta yang sama untuk berkongsi kos bayaran indemniti. Prinsip

Sumbangan adalah satu lagi yang turutan Prinsip Indemniti. Oleh itu, ia hanya terpakai

kepada kontrak indemniti sahaja.

44

5.1.6 Sebab Terhampir

Prinsip ini ditakrifkan sebagai punca yang terdekat dan terkuat serta aktif yang ditetapkan

yang membawa kepada akibat, tanpa gangguan daripada mana-mana tindakan yang

bermula dan bergerak secara aktif daripada sumber baharu dan bebas.

Kerugian tidak mungkin disebabkan daripada satu kejadian. Ia mungkin sebab-sebab

yang serentak atau sebab-sebab berturutan yang mungkin berlaku dalam turutan atau

dalam turutan yang terputus. Oleh itu, punca kerugian perlu ada kerana hanya risiko

khusus yang dilindungi (tidak termasuk risiko seperti yang dinyatakan dalam sijil

Takaful) boleh diberi pampasan.

Contoh: -

Peserta menderita sakit batu karang, dilanggar oleh sebuah kereta dan mati, walaupun

bagi penyakit batu karang, dia tidak akan meninggal dunia. Kematiannya bukannya di

dalam polisi kemalangan (Louden v British Merchants Ins.Co Ltd [1961]).

Apabila berlaku kerugian, tanggungjawab atau beban untuk membuktikan bahawa

kerugian yang berlaku adalah daripada peril yang dilindungi terletak pada Peserta.

Sebaliknya, tanggungjawab membuktikan bahawa kerugian tersebut dikecualikan

daripada perlindungan sebabkan oleh pengecualian tertentu di dalam sijil adalah terletak

pada Pengendali Takaful.

5.1.7 Tabarru '(Derma)

"Tabarru" (dari segi harfiah bermaksud derma), adalah tanggungjawab bersama dan

prinsip jaminan bersama yang jelas menyatakan bahawa wang yang dikutip akan

digunakan untuk tujuan membantu "peserta lain yang memerlukan bantuan mengikut

terma-terma yang dipersetujui selagi terma-terma itu tidak bercanggah dengan syariah. "

Dalam perniagaan Takaful, tabarru '(dermaTakaful) adalah satu kontrak di mana peserta

bersetuju mendermakan peratusan yang telah ditentukan daripada carumannya (untuk

dana Takaful) bagi menyediakan bantuan kepada peserta lain. Dengan cara ini, dia

memenuhi kewajipan bagi jaminan bersama dan saling membantu seandainya peserta lain

mengalami kerugian. Konsep ini juga telah menghapuskan unsur gharar daripada

kontrak Takaful.

A5.2 PENGURUSAN DANA BERASINGAN DI BAWAH PERNIAGAAN TAKAFUL

Pengendali takaful dikehendaki mengekalkan dan mengasingkan tiga jenis dana:

1. Dana Takaful Am

2. Dana Takaful Keluarga

45

3. Dana Pemegang Saham

Ciri-ciri penting sebagaimana yang diperuntukkan dalam Akta Perkhidmatan Kewangan

Islam 2013 berhubung dengan Dana Takaful adalah seperti berikut:

Seksyen 90:

Pengendali Takaful berlesen hendaklah menubuhkan dan menyelenggarakan satu atau

lebih dana Takaful bagi mana-mana kelas atau deskripsi urus niaga Takaful sebagaimana

yang ditentukan oleh Bank.

Seksyen 91:

Pengendali Takaful berlesen hendaklah memastikan Dana Takaful yang ditubuhkan dan

diselenggarakan di bawah Seksyen 90 disimpan secara berasingan daripada dana

pemegang saham.

A5.3 JENIS-JENIS MODEL TAKAFUL

Operasi Takaful dalam sektor Tijari (komersial) boleh distrukturkan kepada beberapa

model perniagaan seperti yang disenaraikan di bawah:

Model Wakalah

Model Mudharabah

Model Mudharabah + model Wakalah juga dikenali sebagai model hibrid

Model Wakaf

Walau bagaimanapun, hanya model wakalah dan mudharabah yang diamalkan di

Malaysia.

1. Model Wakalah

Di bawah model ini, peserta Takaful sebagai prinsipal akan melantik Pengendali

Takaful sebagai wakil atau ejen untuk menguruskan penyertaan peserta dalam

pelbagai produk Takaful yang disediakan oleh Pengendali Takaful. Sebagai

balasan terhadap perkhidmatan agensi, Pengendali Takaful dibenarkan untuk

mengenakan bayaran di bawah perjanjian tersebut. Fi boleh dibayar daripada

caruman Takaful yang dibayar oleh peserta. Ini bererti berdasarkan model di atas,

perbelanjaan pengurusan boleh dicajkan kepada dana Takaful sebagai bayaran

pendahuluan.

46

Carta Aliran Takaful Am Model Wakalah

Carta Aliran Takaful Keluarga Model Wakalah

47

5.3.2 Model Mudharabah

Di bawah perjanjian ini, peserta Takaful sebagai penyedia modal (sahibul-mal) akan

memeterai kontrak perkongsian keuntungan dengan Pengendali Takaful sebagai

pengusaha (mudharib). Peserta Takaful berkewajipan membuat sumbangan Takaful

(modal) manakala Pengendali Takaful akan menguruskan perniagaan Takaful.

Kontrak ini akan menentukan keuntungan perniagaan Takaful dan nisbah untuk dikongsi

bersama antara kedua-dua pihak seperti 50:50, 60:40 atau 70:30 antara peserta dengan

pengendali. Pada dasarnya, keuntungan dalam Takaful ditakrifkan sebagai pulangan ke

atas pelaburan dan lebihan pengunderaitan berkenaan dengan dana Takaful sahaja. Oleh

itu, ini tidak termasuk keuntungan yang diperoleh daripada Dana Pemegang Saham. Bagi

urus niaga Takaful Keluarga, keuntungan termasuk lebihan kemortalan yang akan

diagihkan kepada peserta yang layak seperti yang diisytiharkan oleh penilaian aktuari

pada akhir setiap tahun kewangan. Walau bagaimanapun, tidak seperti kontrak

mudharabah produk perbankan Islam, perkongsian keuntungan dalam Takaful akan

dilaksanakan hanya selepas semua kewajipan Takaful telah diambil kira: faktor terbesar

adalah tuntutan.

Sekiranya berlaku kerugian atau defisit terhadap dana Takaful, kerugian akan ditanggung

sepenuhnya oleh peserta sebagai penyedia modal. Walau apa pun jua, adalah menjadi

tanggungjawab Pengendali Takaful untuk melindungi kepentingan peserta dalam usaha

memastikan urus niaga tidak akan terjejas dengan teruknya disebabkan kerugian yang

mungkin merosakkan kredibiliti dan keyakinan Takaful secara keseluruhannya.

Sekiranya berlaku kerugian, adalah baik bagi Pengendali Takaful untuk menjadikan

kerugian sebagai "qard” atau pinjaman oleh pemegang saham.

Satu ciri penting untuk diperhatikan bahawa di bawah model mudharabah, perbelanjaan

pengurusan tidak dikenakan ke atas dana Takaful, sebaliknya ditanggung oleh dana

pemegang saham. Hasil daripada dana pemegang saham adalah sebahagian daripada

perkongsian untung daripada dana wang Takaful dengan peserta, dan semua pulangan ke

atas pelaburan daripada dana Pemegang Saham itu sendiri.

48

Carta Aliran Takaful Am Model Mudharabah

Carta Aliran Takaful Keluarga Model Mudharabah

49

BAB A6

PEMBANGUNAN DAN PENGAWALSELIAAN INDUSTRI TAKAFUL DI MALAYSIA

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir bab ini, calon akan dapat:

Mengena