wavang kulit gedek seri aslin di jitra, kedar dalam … kulit gedek seri asun di jitra... · wavang...
TRANSCRIPT
WAVANG KULIT GEDEK SERI ASliN DI JITRA KEDAR DALAM ASPEK KAJIAN PENGURUSAN PERSEMBAHAN
Nor Fazilah Bt Abd Majid
Sarjana Muda Seni Gunaao dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
2014
nul hIllWl~1 1 1 lIirJUUJ bull -uw~ UNIVEJtSm MALASIA SAAAWAh
WAYANG KULIT GEI)EK SERI ASUN DlmRA KFllAFI OALAM ASPFK KAlIAN PENGlfRIJSAN PFRSEMBAHAN
Ol f UILAIl BT Ino MAJID
FAKULTI SENI GUNAAN DAN KREATIF
PENGIJIWSAN SENl
20J~
--- - --- shy
UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK
Grade
Please tick (J)
Final Year Project Report 0 Masters D PhD D
DECLARATION OF ORIGINAL WORK
This declaration is made on the Lday of Af(LIL20 1
Stude nts Declaration
I VQ~rBA1h-B1-_JLIilli2ANW~~lj_____ ~ll~_~_~W 1ffi-111~ __ _ -
~o~~~~~t~~~~_~i~~~~~~A~~~a~~Jde~~aeyt~t~~~l work I have not copied f1~~~~I~ents work or from any other sources except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text nor has any part been written for me by
anothe r person
irftilt IItJJZ pe1lli PdlDfIvI ~it) 3 1 b Date submitted Name of the student (Matric No)
Supervisors D e claration
I bull --J)~I~~-~~-CA __ PERYISO3 ~AME) hereby certify that the work -~--entttledW~~t-ltl~~iraquo-11j)~bir -whl~middotl1rnITLE) was prepared by t he above named stu~ent an~~a ~~ he AcU TY as a bull partiaUfull fu lfi llment for t he conferment of ~~l) --middot-middot3-middot-middot-~-J~~-$fl5-M (PLEASE INDICATE THE DEGREE) and t he ~f~-rtioned k to the~-~Il f my knowledge is the said students work
Received for exa mination by
UNIVERSITI MALA YSlA SARA W AK BORANG PENGESAHAN STATUS TESISLAPORAN
JUDUL W~y)K~HiQ~q~k~~riA~)D gti1Jg~~9~cjlmA~Plte~aji~ f)g~r~) rrgt~-Igth1
SESI PENGAJIAN 201312014
Saya NOR FAZlLAH BINTI ABD MAJID
(HURUF BESAR)
mengaku me mbenarkan tesis Laporan ini dis impan di Pusat Khidmat M aklumat Akadernik Unive rsi ti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut
J Tesis Laporan adalah hakrnilik Unive rsiti Malaysia Sarawak 2 Pusat Khidmat Maklumat Akade mik Universiti Malaysia Sarawak di benarkan membuat
salinan untuk tuj uan pengajian sahaja 3 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Uni versi ti M alaysia Sarawak dibenarkan me mbuat
pendi gitan untuk membangunkan PangkaJan Data Kandungan T empatan 4 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat
saJinan tesisllaporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengaji an tinggi 5 sila tandakan 0
[=J SULIT (mengandungi makJumat yang berdarjah keselamatan atau kepent ingan seperti te rmaktub di da lam AKTA RAHSIA RASMI 1972)
[=J TERHAD (M engand ungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oJeh Organisasilbadan di mana penyelidikan dijaJankan)
I v I TIDAK TERHAD
Tarikll J 6 April 2014
Alamat Tetap
NDPigt7 Jl~ r 111lSang)i1g 09LQQ~R9iDg
K~l)P~)ArDaT1
Calatan Tesis Laporan dimaksudkan sebagai lesis bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarjana dan Sarjana Muda Jika Tesis Laporan ini SULlT a l(lU TER HAD sila iampirkan surat daripada pihak berkuasal organisasi
berkenaan dengan men yatakan sekali sehab dan lempoh tesi s iaporan in i perlu dikelaskan sebagai SULIT alau TERHAD
I declare t his ProjectThesis is classified a s (Please tick (-I))
o CONFIDENTIAL (Contains confidential information unde r the Official Secret Act 1972) DRESTRICTED (Contains restricte d information a s specified by the organisation where
research was done) OOPEN ACCESS
Validation of ProjectThes is
I therefore duly affirmed with free consent and willingness declared that this said ProjectThesis
shall be place d officiaLLy in the Centre for Acade mic Information Services with the abide interest and rights as follows
bull This ProjectThesis is the sa le legal property of Universiti Malaysia Sarawak (UNlMAS) bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies for the
purpose of academic and research only and not for other purpose bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to digitise the content
to for the Local Content Database
bull The Centre for Aca demic Information Services has the lawful right to make copies of the ProjectThes is for academic exchange between Higher Learning Institute
bull No dispute or any claim shall arise from the student himself herself neither third party on this ProjectThesis once it becomes sole property of UNIMAS
bull This ProjectJThesis or any ma terial data and information re la ted to it shall not be distributed published or disclosed to any party by the student except with UNlMAS permission
Stude nts signature
Current Address
O ~tpound ~l)f nt1fit JfllW ~ftYb lfIY~
Notes fthe ProjectThesis is CONFIDENTIAL or RESTRICTED please attach together as annexure a letter from the orga nisation with the period and reasons of confidentiality and restriction
[The instrument was duly plepared by The Centre for Academic Information Services)
Projek bertajuk Wayang Kulit Gedek Seri As un di Jitra Kedah dalam Aspek Kajian Pengurusan Persembahan telah disediakan oleh Nor Fazilah Binti Abd Majid dan te lah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
Diterima u t diperiksa oleh
Tarikh
16 Apri l 2014
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
nul hIllWl~1 1 1 lIirJUUJ bull -uw~ UNIVEJtSm MALASIA SAAAWAh
WAYANG KULIT GEI)EK SERI ASUN DlmRA KFllAFI OALAM ASPFK KAlIAN PENGlfRIJSAN PFRSEMBAHAN
Ol f UILAIl BT Ino MAJID
FAKULTI SENI GUNAAN DAN KREATIF
PENGIJIWSAN SENl
20J~
--- - --- shy
UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK
Grade
Please tick (J)
Final Year Project Report 0 Masters D PhD D
DECLARATION OF ORIGINAL WORK
This declaration is made on the Lday of Af(LIL20 1
Stude nts Declaration
I VQ~rBA1h-B1-_JLIilli2ANW~~lj_____ ~ll~_~_~W 1ffi-111~ __ _ -
~o~~~~~t~~~~_~i~~~~~~A~~~a~~Jde~~aeyt~t~~~l work I have not copied f1~~~~I~ents work or from any other sources except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text nor has any part been written for me by
anothe r person
irftilt IItJJZ pe1lli PdlDfIvI ~it) 3 1 b Date submitted Name of the student (Matric No)
Supervisors D e claration
I bull --J)~I~~-~~-CA __ PERYISO3 ~AME) hereby certify that the work -~--entttledW~~t-ltl~~iraquo-11j)~bir -whl~middotl1rnITLE) was prepared by t he above named stu~ent an~~a ~~ he AcU TY as a bull partiaUfull fu lfi llment for t he conferment of ~~l) --middot-middot3-middot-middot-~-J~~-$fl5-M (PLEASE INDICATE THE DEGREE) and t he ~f~-rtioned k to the~-~Il f my knowledge is the said students work
Received for exa mination by
UNIVERSITI MALA YSlA SARA W AK BORANG PENGESAHAN STATUS TESISLAPORAN
JUDUL W~y)K~HiQ~q~k~~riA~)D gti1Jg~~9~cjlmA~Plte~aji~ f)g~r~) rrgt~-Igth1
SESI PENGAJIAN 201312014
Saya NOR FAZlLAH BINTI ABD MAJID
(HURUF BESAR)
mengaku me mbenarkan tesis Laporan ini dis impan di Pusat Khidmat M aklumat Akadernik Unive rsi ti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut
J Tesis Laporan adalah hakrnilik Unive rsiti Malaysia Sarawak 2 Pusat Khidmat Maklumat Akade mik Universiti Malaysia Sarawak di benarkan membuat
salinan untuk tuj uan pengajian sahaja 3 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Uni versi ti M alaysia Sarawak dibenarkan me mbuat
pendi gitan untuk membangunkan PangkaJan Data Kandungan T empatan 4 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat
saJinan tesisllaporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengaji an tinggi 5 sila tandakan 0
[=J SULIT (mengandungi makJumat yang berdarjah keselamatan atau kepent ingan seperti te rmaktub di da lam AKTA RAHSIA RASMI 1972)
[=J TERHAD (M engand ungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oJeh Organisasilbadan di mana penyelidikan dijaJankan)
I v I TIDAK TERHAD
Tarikll J 6 April 2014
Alamat Tetap
NDPigt7 Jl~ r 111lSang)i1g 09LQQ~R9iDg
K~l)P~)ArDaT1
Calatan Tesis Laporan dimaksudkan sebagai lesis bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarjana dan Sarjana Muda Jika Tesis Laporan ini SULlT a l(lU TER HAD sila iampirkan surat daripada pihak berkuasal organisasi
berkenaan dengan men yatakan sekali sehab dan lempoh tesi s iaporan in i perlu dikelaskan sebagai SULIT alau TERHAD
I declare t his ProjectThesis is classified a s (Please tick (-I))
o CONFIDENTIAL (Contains confidential information unde r the Official Secret Act 1972) DRESTRICTED (Contains restricte d information a s specified by the organisation where
research was done) OOPEN ACCESS
Validation of ProjectThes is
I therefore duly affirmed with free consent and willingness declared that this said ProjectThesis
shall be place d officiaLLy in the Centre for Acade mic Information Services with the abide interest and rights as follows
bull This ProjectThesis is the sa le legal property of Universiti Malaysia Sarawak (UNlMAS) bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies for the
purpose of academic and research only and not for other purpose bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to digitise the content
to for the Local Content Database
bull The Centre for Aca demic Information Services has the lawful right to make copies of the ProjectThes is for academic exchange between Higher Learning Institute
bull No dispute or any claim shall arise from the student himself herself neither third party on this ProjectThesis once it becomes sole property of UNIMAS
bull This ProjectJThesis or any ma terial data and information re la ted to it shall not be distributed published or disclosed to any party by the student except with UNlMAS permission
Stude nts signature
Current Address
O ~tpound ~l)f nt1fit JfllW ~ftYb lfIY~
Notes fthe ProjectThesis is CONFIDENTIAL or RESTRICTED please attach together as annexure a letter from the orga nisation with the period and reasons of confidentiality and restriction
[The instrument was duly plepared by The Centre for Academic Information Services)
Projek bertajuk Wayang Kulit Gedek Seri As un di Jitra Kedah dalam Aspek Kajian Pengurusan Persembahan telah disediakan oleh Nor Fazilah Binti Abd Majid dan te lah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
Diterima u t diperiksa oleh
Tarikh
16 Apri l 2014
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
--- - --- shy
UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK
Grade
Please tick (J)
Final Year Project Report 0 Masters D PhD D
DECLARATION OF ORIGINAL WORK
This declaration is made on the Lday of Af(LIL20 1
Stude nts Declaration
I VQ~rBA1h-B1-_JLIilli2ANW~~lj_____ ~ll~_~_~W 1ffi-111~ __ _ -
~o~~~~~t~~~~_~i~~~~~~A~~~a~~Jde~~aeyt~t~~~l work I have not copied f1~~~~I~ents work or from any other sources except where due reference or acknowledgement is made explicitly in the text nor has any part been written for me by
anothe r person
irftilt IItJJZ pe1lli PdlDfIvI ~it) 3 1 b Date submitted Name of the student (Matric No)
Supervisors D e claration
I bull --J)~I~~-~~-CA __ PERYISO3 ~AME) hereby certify that the work -~--entttledW~~t-ltl~~iraquo-11j)~bir -whl~middotl1rnITLE) was prepared by t he above named stu~ent an~~a ~~ he AcU TY as a bull partiaUfull fu lfi llment for t he conferment of ~~l) --middot-middot3-middot-middot-~-J~~-$fl5-M (PLEASE INDICATE THE DEGREE) and t he ~f~-rtioned k to the~-~Il f my knowledge is the said students work
Received for exa mination by
UNIVERSITI MALA YSlA SARA W AK BORANG PENGESAHAN STATUS TESISLAPORAN
JUDUL W~y)K~HiQ~q~k~~riA~)D gti1Jg~~9~cjlmA~Plte~aji~ f)g~r~) rrgt~-Igth1
SESI PENGAJIAN 201312014
Saya NOR FAZlLAH BINTI ABD MAJID
(HURUF BESAR)
mengaku me mbenarkan tesis Laporan ini dis impan di Pusat Khidmat M aklumat Akadernik Unive rsi ti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut
J Tesis Laporan adalah hakrnilik Unive rsiti Malaysia Sarawak 2 Pusat Khidmat Maklumat Akade mik Universiti Malaysia Sarawak di benarkan membuat
salinan untuk tuj uan pengajian sahaja 3 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Uni versi ti M alaysia Sarawak dibenarkan me mbuat
pendi gitan untuk membangunkan PangkaJan Data Kandungan T empatan 4 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat
saJinan tesisllaporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengaji an tinggi 5 sila tandakan 0
[=J SULIT (mengandungi makJumat yang berdarjah keselamatan atau kepent ingan seperti te rmaktub di da lam AKTA RAHSIA RASMI 1972)
[=J TERHAD (M engand ungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oJeh Organisasilbadan di mana penyelidikan dijaJankan)
I v I TIDAK TERHAD
Tarikll J 6 April 2014
Alamat Tetap
NDPigt7 Jl~ r 111lSang)i1g 09LQQ~R9iDg
K~l)P~)ArDaT1
Calatan Tesis Laporan dimaksudkan sebagai lesis bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarjana dan Sarjana Muda Jika Tesis Laporan ini SULlT a l(lU TER HAD sila iampirkan surat daripada pihak berkuasal organisasi
berkenaan dengan men yatakan sekali sehab dan lempoh tesi s iaporan in i perlu dikelaskan sebagai SULIT alau TERHAD
I declare t his ProjectThesis is classified a s (Please tick (-I))
o CONFIDENTIAL (Contains confidential information unde r the Official Secret Act 1972) DRESTRICTED (Contains restricte d information a s specified by the organisation where
research was done) OOPEN ACCESS
Validation of ProjectThes is
I therefore duly affirmed with free consent and willingness declared that this said ProjectThesis
shall be place d officiaLLy in the Centre for Acade mic Information Services with the abide interest and rights as follows
bull This ProjectThesis is the sa le legal property of Universiti Malaysia Sarawak (UNlMAS) bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies for the
purpose of academic and research only and not for other purpose bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to digitise the content
to for the Local Content Database
bull The Centre for Aca demic Information Services has the lawful right to make copies of the ProjectThes is for academic exchange between Higher Learning Institute
bull No dispute or any claim shall arise from the student himself herself neither third party on this ProjectThesis once it becomes sole property of UNIMAS
bull This ProjectJThesis or any ma terial data and information re la ted to it shall not be distributed published or disclosed to any party by the student except with UNlMAS permission
Stude nts signature
Current Address
O ~tpound ~l)f nt1fit JfllW ~ftYb lfIY~
Notes fthe ProjectThesis is CONFIDENTIAL or RESTRICTED please attach together as annexure a letter from the orga nisation with the period and reasons of confidentiality and restriction
[The instrument was duly plepared by The Centre for Academic Information Services)
Projek bertajuk Wayang Kulit Gedek Seri As un di Jitra Kedah dalam Aspek Kajian Pengurusan Persembahan telah disediakan oleh Nor Fazilah Binti Abd Majid dan te lah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
Diterima u t diperiksa oleh
Tarikh
16 Apri l 2014
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
UNIVERSITI MALA YSlA SARA W AK BORANG PENGESAHAN STATUS TESISLAPORAN
JUDUL W~y)K~HiQ~q~k~~riA~)D gti1Jg~~9~cjlmA~Plte~aji~ f)g~r~) rrgt~-Igth1
SESI PENGAJIAN 201312014
Saya NOR FAZlLAH BINTI ABD MAJID
(HURUF BESAR)
mengaku me mbenarkan tesis Laporan ini dis impan di Pusat Khidmat M aklumat Akadernik Unive rsi ti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut
J Tesis Laporan adalah hakrnilik Unive rsiti Malaysia Sarawak 2 Pusat Khidmat Maklumat Akade mik Universiti Malaysia Sarawak di benarkan membuat
salinan untuk tuj uan pengajian sahaja 3 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Uni versi ti M alaysia Sarawak dibenarkan me mbuat
pendi gitan untuk membangunkan PangkaJan Data Kandungan T empatan 4 Pusat Khidmat Maklumat Akadernik Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat
saJinan tesisllaporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengaji an tinggi 5 sila tandakan 0
[=J SULIT (mengandungi makJumat yang berdarjah keselamatan atau kepent ingan seperti te rmaktub di da lam AKTA RAHSIA RASMI 1972)
[=J TERHAD (M engand ungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oJeh Organisasilbadan di mana penyelidikan dijaJankan)
I v I TIDAK TERHAD
Tarikll J 6 April 2014
Alamat Tetap
NDPigt7 Jl~ r 111lSang)i1g 09LQQ~R9iDg
K~l)P~)ArDaT1
Calatan Tesis Laporan dimaksudkan sebagai lesis bagi Ijazah Doktor Falsafah Sarjana dan Sarjana Muda Jika Tesis Laporan ini SULlT a l(lU TER HAD sila iampirkan surat daripada pihak berkuasal organisasi
berkenaan dengan men yatakan sekali sehab dan lempoh tesi s iaporan in i perlu dikelaskan sebagai SULIT alau TERHAD
I declare t his ProjectThesis is classified a s (Please tick (-I))
o CONFIDENTIAL (Contains confidential information unde r the Official Secret Act 1972) DRESTRICTED (Contains restricte d information a s specified by the organisation where
research was done) OOPEN ACCESS
Validation of ProjectThes is
I therefore duly affirmed with free consent and willingness declared that this said ProjectThesis
shall be place d officiaLLy in the Centre for Acade mic Information Services with the abide interest and rights as follows
bull This ProjectThesis is the sa le legal property of Universiti Malaysia Sarawak (UNlMAS) bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies for the
purpose of academic and research only and not for other purpose bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to digitise the content
to for the Local Content Database
bull The Centre for Aca demic Information Services has the lawful right to make copies of the ProjectThes is for academic exchange between Higher Learning Institute
bull No dispute or any claim shall arise from the student himself herself neither third party on this ProjectThesis once it becomes sole property of UNIMAS
bull This ProjectJThesis or any ma terial data and information re la ted to it shall not be distributed published or disclosed to any party by the student except with UNlMAS permission
Stude nts signature
Current Address
O ~tpound ~l)f nt1fit JfllW ~ftYb lfIY~
Notes fthe ProjectThesis is CONFIDENTIAL or RESTRICTED please attach together as annexure a letter from the orga nisation with the period and reasons of confidentiality and restriction
[The instrument was duly plepared by The Centre for Academic Information Services)
Projek bertajuk Wayang Kulit Gedek Seri As un di Jitra Kedah dalam Aspek Kajian Pengurusan Persembahan telah disediakan oleh Nor Fazilah Binti Abd Majid dan te lah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
Diterima u t diperiksa oleh
Tarikh
16 Apri l 2014
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
I declare t his ProjectThesis is classified a s (Please tick (-I))
o CONFIDENTIAL (Contains confidential information unde r the Official Secret Act 1972) DRESTRICTED (Contains restricte d information a s specified by the organisation where
research was done) OOPEN ACCESS
Validation of ProjectThes is
I therefore duly affirmed with free consent and willingness declared that this said ProjectThesis
shall be place d officiaLLy in the Centre for Acade mic Information Services with the abide interest and rights as follows
bull This ProjectThesis is the sa le legal property of Universiti Malaysia Sarawak (UNlMAS) bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to make copies for the
purpose of academic and research only and not for other purpose bull The Centre for Academic Information Services has the lawful right to digitise the content
to for the Local Content Database
bull The Centre for Aca demic Information Services has the lawful right to make copies of the ProjectThes is for academic exchange between Higher Learning Institute
bull No dispute or any claim shall arise from the student himself herself neither third party on this ProjectThesis once it becomes sole property of UNIMAS
bull This ProjectJThesis or any ma terial data and information re la ted to it shall not be distributed published or disclosed to any party by the student except with UNlMAS permission
Stude nts signature
Current Address
O ~tpound ~l)f nt1fit JfllW ~ftYb lfIY~
Notes fthe ProjectThesis is CONFIDENTIAL or RESTRICTED please attach together as annexure a letter from the orga nisation with the period and reasons of confidentiality and restriction
[The instrument was duly plepared by The Centre for Academic Information Services)
Projek bertajuk Wayang Kulit Gedek Seri As un di Jitra Kedah dalam Aspek Kajian Pengurusan Persembahan telah disediakan oleh Nor Fazilah Binti Abd Majid dan te lah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
Diterima u t diperiksa oleh
Tarikh
16 Apri l 2014
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Projek bertajuk Wayang Kulit Gedek Seri As un di Jitra Kedah dalam Aspek Kajian Pengurusan Persembahan telah disediakan oleh Nor Fazilah Binti Abd Majid dan te lah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)
Diterima u t diperiksa oleh
Tarikh
16 Apri l 2014
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
--
PENGAKUAN
Saya mengaku bahawa Projek Tahun Akhir (PTA) yang bertajuk WAYANG GEDEK SERI
ASUN DI JITRA KEDAH DALAM KAJIAN ASPEK PENGURUSAN
PERSEMBAHAN ini adalah hasi l kerja saya sendiri kecuali ada sesetengah maklumat yang
telah saya petik dalam buku Jujukan mahupun petikan maklumat dan sumber lain seperti
internet Saya telah mengolah maklumat tersebut dan saya juga telah nyatakan sumbemya
(NOR FAZILAH BT ABD MAJID)
- --- - -shy
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
PENGHARGAAN
Pertama sekali Syukur dipanjatkan kepada Yang Maha Kuasa kerana telah memberi
kekuatan kepada pengkaji di dalam menyelesaikan tesis ini dan sekalung jutaan terima kasih
yang tidak terhingga kepada Dr Indra Utama selaku penyelia Projek Tahun Akhir
Kepercayaan dan keyakinan beliau merupakan faktor yang menguatkan daya tahan untuk
terus menyiapkan tesis ini Syukur kepada Kehadrah Ilahi kerana pengkaji merupakan orang
yang bertuah terpilih menjadi pelajar bimbing di bawah se li aan Dr Indra Utama Segala
bimbingan dan tunjuk ajar beliau menjadikan pengkaji lebih berdispilin dan serius dalam
memberi komitmen dalam menuntut ilmu Ketegasan beliau menjadikan setiap kesilapan yang
dilakukan sebagai satu motivasi kepada pengkaji untuk memperbaiki diri kearah lebih baik
Segal a tunjuk ajar nasi hat semangat sokongan dan membuatkan diri ingin tems kekal di
bawah bimbingan beliau Dengan berbekal kekuatan komitmen dan disiplin saya yakin untuk
menyempurnakan tesis ini dengan jayanya Dengan kata-kata pendorong beliau juga pengkaji
bersemangat dalam melakukan penyelidikan ini
Selain itu tanda terima kasih dan penghargaan mgm pengkaji sampaikan kepada
kedua orang tua yang dengan tekun dan ikhlas telah memberi dana serta menyokong dengan
memberi bantuan kewangan untuk pengkaji menyiapkan tesis dengan jayanya Terima kasih
juga kerana mereka memberi bantu an dari segi kemudahan pengangkutan dan mempercayai
pengkaji untuk terus melakukan kerja ini Dengan dorongan dan kat a s~mangat mereka
pengkaji terus menorak langkah kehadapan untuk menyiapkan tesis
Tidak dilupakan tanda penghargaa kepada Perpustakaan Negeri Sarawak
Perpustakaan Universiti Malaysia Sarawak Perpustakaan Awan Negeri Kedah kerana
membenarkan pengkaji mentelaah ilmu dan mendapat bahan rujukan untuk pengajian ini
Seterusnya pengkaji ingin tujukan penghargaan ini kepada Dalang KumpuJan Wayang Kulit
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Gedek di negeri Kedah yang telah memberi sedikit sebanyak makillmat dan mengenaJ
Wayang KlIlit Gedek ini
ii
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Ulit Kltidmll MakhlUlal ~Iuoiltmik UNlVEltSlTI MALAYSIA SAltWAK
Penghargaan i lsi kandungan ii Senarai Gambar iii Abstract iv
Abstrak v
Bab 1 Pengenalan 10 Pengenalan 1 11 Latar BeJakang 1-15 12 Objektif Kajian 16 13 Hipotesis 17 14 Skop Kajian 17 15 Permasalah kajian 18 16 Kepentingan Kajian 18 17 KesimpuJan 19
Bab 2 Sorotan Kesusasteraan 20 Pengenalan 20 20 Bacaan berkaitan objek kajian
211 Teater Tradisional Melayu 21 -22 212 Wayang Gedek Warisan MeJayu 22 213 Muzik Melayu Tradisi 23-24 214 Wayang Kulit 25-27 225 wayang gedek 28-29 226 Perbezaan Wayang Gedek dan Wayang KeJantan 30-32 227 ArtikeJ Wayang Kulit Gedek Seri Asun 33-34 228 Kajian Struktur Persembahan 34
2 J Bacaan berkaitan Pembangunan Kerangaka Teori 22 1 Management Concept and App lication 35 222 Theatrical Design and Production 36
Bab 3 Metodologi Penyelidikan 30 PengenaJan 37 3 1 Sumber Data 38
a Data Primer 38 b Data Sekunder 39-40
32 PengumpuJan Data a Temubual 40 b Kaedah Pemerhatian 41
33 Lokasi Kajian 42 34 Informan 43 35 Instrument Kajian 43 36 Limitasi Kajian 44-45 37 Rumusan 45
Bab 4 Analisa dan Dapatan Kajian 40 PengenaJan 45 4 1 Mengenalpasti asal-usuJ pertubuhan KWKSA 46-47
iii
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
42 Meneganalpasti perkembangan KWKSA 47-48 43 Menganalisa Pengurusan Acara KWKSA 49-63 44 Kesimpulan 63-64
Bab 5 Cadangan dan Rumusan 50 Pengenalan 65 50 Cadangan
50 1 Cadangan kepada Universiti Malaysia Sarawak 65 502 Cadangan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun 66 503 Cadangan Pengkaji akan datang 67
5 1 Rumusan bab 67-69
Bibliografi 70-71 Lampiran
Lampiran A Senarai 1nforman Lampiran B Senarai Soalan Temubual Lampiran C Persembahan Wayang Gedek Semperna Sambutan Culturally Numi
Naturally Langkawi dari aspek Pengurusan Persembahan Senarai Gambar Gambar 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi Gambar 2 Persiapan Peralatan sebe1um Persembahan KWKSA Gambar 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan berm u1 a Gambar 4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera Gambar 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan Gambar 6 Semasa persembahan Wayang Ku1it Gedek Seri Asun
IV
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
SENARAI GAMBAR
SENARAI PETA PETA I Peta daerah Jitra Kedah PETA2 Peta Daerah Kubang Pasu
SENARAI GAMBAR GAMBAR 1 Persembahan semperna Culturally Numi Naturally Langkawi
GAMBAR 2 Persiapan Peralatan sebelum Persembahan KWKSA GAMBAR 3 Persiapan kedudukan sebelum persembahan bermula GAMBAR4 Upacara membuka pentas dengan membaca mentera GAMBAR 5 Pembacaan mentera bagi menlancarkan persembahan GAMBAR 6 Semasa persembahan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
v
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
- -- ------- ---- -
ABSTRACT
This research aims to study the art and heritage Wayang Kulit Gedek Seri Asun that is seen to
grow and potentially in maintaining the arts and culture Kedah Malay community This
research uses qualitat ive methods that involve interview and observation for get data analysis
Researcher found that performance of Wayang Kulit Gedek Seri Asun using event
management structure in the success of each performance that is performed Result of this
study hopefully can give awareness to the public of the importance of Wayang Kulit Gedek
Seri Asun in aspect of event management
vi
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
- --
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengkaji kesenian dan warisan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
yang dilihat berkembang dan berpotensi dalam mengekalkan seni budaya masyarakat
Melayu negeri Kedah Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif yang melibatkan temubual
dan pemerhatian bagi mendapatkan analisa data Pen gkaj i mendapati bahawa persembahan
Wayang Kulit Gedek Seri Asun menggunakan struktur pengurusan acara dalam menjayakan
setiap persembahan yang dilakukan Basil daripada kajian ini diharapkan dapat memberi
kesedaran kepada orang rarnai terhadap kepentingan wayang kulit gedek seri asun dalam
aspek pengurusan persembahan
vii
-
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
--- bullbull
BABI
PENGENALAN
11 Latar Belakallg Kajiall
Top ik kajian adalah Wayaog K lIlit Gedek Seri Ason d i Jilra Kedab dalam as pek
pengll r usan persem bahan
~ - bull I -
0
bullbullbull
~
n
11-_ shy -shy
flYtolIl shyJ J bull bullbull---to - mn - shy
shy~J
middot 111
J I
shy -bull 6JD( $ i(
(Gambar rajah I Peta kawasa n Jitra di dacr ah Kubang paso
httpslmapsgooglecom=peta+jitra+kedah)
Kaj ian Wayang Kulit Gedek Seri Asun dilaksanakan di Pekan Jitra yang berdekatan
dengan Pekan Asun Kedah di mana terletaknya kampung Kunluang yang merupakan tempat
bennulan ya petempatan Dalang dan orang pertama yang menubllhkan kumpu lan Wayang
Kulit Gedek Seri ASLIni Berdasarkan data sekunder penyelidik mendapati kemunculan
Wayang Gedek di daerah Kubang Pasu Pekan JitTa yang merupakan lokasi kajian unluk
mendapat data primer bagi melengkapkan data yang diperiukan Jitra antara sa laJl salu Pekan
yang terletak di kawasan parlimen Kubang Pasu Kedah Darul Aman Pekan Jitra
berhampiran dengan sempadan Kedah dan Thailand berj arak kira-kira 35 km dar i Sempadan
I httpslwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah
shy
1
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Al-OA 5poundTAR
KEDAH
Selain itu Pekan Jitra juga berhampiran dengan Lebuh raya Utara Selatan ke Bukit Kayu
Hitam dan ke Kua la Lumpur Dalam peta kedudukan Jitra ia lah 63 Utara dan 1004 Timur 2
ihprMbullbullbull bull
(Gam bar rajah 2 Peta kawasan Daerah K ubang pasu
httpsllwwwgooglecommysearchq=peta+jitra+kedah)3
Jitra terl etak di daerah Kubang Pasu sebagai tempat lahimya Sultan Ahmad Tajuddin
Halim Syah II Sultan Kedah ( 1804-1843) yang menghadiahkan daerah ini kepada Tunku
Anum kerana memba las jasanya menga lahkan dan membebaskan Kedah daripada cengkaman
pihak Siam sehingga melelakkan Sultan Ahmad Taj uddin Halim Syah II di atas takhtanya
Tunku Anum menamakan negeri ya ng baru ilu sebagai Kubang Pasu Daml Qiyyam atau
Negeri Yang Teg uh Serdiri
Daerah Kubang Pasu terletak paling utara di negeri Kedah Da rul Aman lanya
berbatasan dengan negara Thailand di sebelah Utara daerah Padang Terap di sebelah Timur
2httpkedah2ucom mymalaysia02-kedah-daru l-amanO I -ku bang-pasudaerahshykubang-pasuhtm I
3 https llwwwgooglecommysearchq=peta+ jitra+kedah
2
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
daerah Kota Setar di Selatan dan negeri Perli s Indera Kayangan dan Selat Melaka di sebelah
Barat
Daerah Kubang Pasu mempunyai keluasan 94596 hektar (945971 km persegi)
Sebahagian besar tanah daerah Kubang Pasu mempunya i tanah rata dengan sedikit berbukit di
sebelah T imur
(Gam bar 3 Logo Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun
https lwlVlVgoogle commyq~lambang+kumpula n+lVayang+kulit+seri+asun)4
Kumpul an Wayang Kulit Seri Asun ditubuhkan lebi h 30 tahun lalu dan dipimpin ole h
Encik Abdul Majid Bin Mohd Noh seorang tokoh budaya tidak sahaja dikenali dal am
kalangan masyarakat daerah Kubang Pasu malahan oleh se luruh penduduk negeri Ked ah
Kini beli au beru sia 60 tahun dan masih aktif mengadakan persembahan Wayang KuJi t di
seluruh negeri Kedah dan sering mendapat undangan untuk mengadakan persembahan
daripada pelbagai pihak termasuk syarikat-syarikat korporat institusi pengajian linggi serta ke
luar Negara seperti Tha ila nd S in gapura Vietnam Jeplln dan bebe rapa Negara Eropah
Persembahan Wayang Kulit oleh Kumpulan ini sepenuhnya dalam versi Melayu dan
bersifat humor dan jenaka Dijayakan oJeh Japan orang yang memainkan alat-alat muzik
seperti Geduk Gedombak Gong Kerincing Serunai Alat-alal mllzik memainkan peranan
penting dalam menghid upkan dan menjadikan persembahan Wayang Kulit menarik
4 httpsIIIVIVW googlecommyq~lambang+kum pulan+wayang+ku lit+seri+asun
3
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Sewaktu persembahan Dalang duduk berhadapan Kelir Di antara kepala Dalang dengan
KeJir tergantung sebiji lampu yang memberi cahaya bayangan patung-patung (watak) keJir
Cerita-cerita yang dipersembahkan berkisar mengenai isu semasa dan kemasyarakatan
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun mengamalkan Visi dan Misi Kementerian
Kebudayaan Kesenian dan Warisan dalam mencapai matlamat Visi yang digunapakai oleh
Wayang KuJit Gedek Seri Asun adalah melahirkan masyarakat Malaysia yang berbudaya
berteraskan gagasan I Malaysia Manakala misi adalah mempergiatkan usaha mengekal dan
memulihara seni budaya mengembangkan kebudayaan dan kesenian melalui usaha
memupuk membimbing merakyat dan menyemarakkan sen budaya menggalak dan
meluaskan promosi seni budaya dan menyokong pertumbuhan pelancongan negara melalui
aktiviti seni dan budaya5
Seterusnya penyeJidik mendapati di negeri Kedah terdapat penduduk yang berbilang kaum
serta masyarakatnya dapat bergaul antara satu sarna lain tanpa mengira bangsa Pengkaji
mendapati masyarakat Kedah majoritinya terdiri daripada bumiputera Diikuti masyarakat
Cina India Thai dan lain-lain Masyarakat bumiputera adalah adalah golongan Melayu
beragama Islam atau penduduk pribumi semasa penubuhan Tanah Melayu seterusnya dengan
penubuhan Malaysia6
Merujuk kepada PerJembagaan Persekutuan jika salah seorang ibu atau bapa adalah
seorang Melayu yang beragama Islam atau Orang Asli sepertimana yang ditakritkan dalam
Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan maka anaknya dianggap seorang Bumiputera
Masyarakat bumiputera negeri Kedah haruslah bertutur dalam bahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat Melayu Manakala masyarakat Cina di negeri Kedah masih ada
segeJintir yang mengekalkan identiti komuniti yang amat ketara bezanya dengan kaum lain
serta jarang berkahwin campur dengan orang Melayu
5 httpbudayajkkngovmynode109
6 httpwwwkedahgovmylindex phpmsprofil-kedahpendud uk
- -shy
4
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
lIsal Knidmal MakJuUl~ ~ltlemtJ VN1VERSI11 ~SJA SAKAWAK
Kebanyakkan masyarakat Cina menganggap kecinaan mereka sebagai satu identiti
etnik budaya dan politik Etnik Cina di Malaysia terdiri daripada beberapa suku dialek seperti
suku Hokkien yang membentuk suku dialek terbesar dalam masyarakat Cina Kedah
Masyakat Cina Kedah yang sudah lam a menetap dan merup akan generasl tua
kebanyakkannya mengikuti budaya melayu dalam pemakanan pakaian pergaulan dan
percakapan menggunakan dalam dialek Kedah7
Masyarakat India hanya tujuh peratus yang menetap di Kedah Masyarakat India Kedah
terbahagi kepada dua iaitu India yang kebanyak berketurunan Tamil dan masyarakat India
Tamil Buddha Sejarah menyatakan bahawa sebelum 1786 masyarakat India Muslim datang
berniaga di Kuala KedahEtnik Tamil merupakan majoriti paling besar dalam kalangan
masyarakat India Sementara masyarakat Tamil Muslim merupakan kumpulan masyarakat
yang paling besar yang dirujuk sebagai India Muslim8
Masyarakat Siam di Kedah berasal dari SeJatan Thailand Penempatan mereka tertumpu
kepada satu-satu tempat dan daerah Hampir 95 peratus masyarakat Siam menetap di empat
buah negeri Utara dan Timur Semenanjung iaitu Kedah Perlis Kelantan dan Terengganu
Manakala sebilangan kecil masyarakat Siam lebih ramai terdapat di kawasan-kawasan yang
berhampiran dengan sempadan Thailand Penempatan mereka di Kedah adalah di sepanjang
sempadan Kedah dan Thailand seperti di daerah Kubang Pasu Padang Terap Baling dan Sik
serta di daerah Kota Setar Masyarakat Siam Kedah menjalani kehidupan mengikut budaya
Melayu dalam pakaian pemakanan pergaulan dan percakapan dalam dialek Kedah9
Masyakat Melayu di Jitra kaya dengan seni persembahan Antara seni persembahan yang
terdapat di Pekan Jitra iaJah Teater Tradisional Jikey Makytlng Mek Mulung Ghazal Parti
dan terutamanya Wayang Kulit Gedek Seri Asun Penyelidik mendapati kesenian di negeri
7 httppmrpenerangan govmylindexphpbudaya3 241-masyarakat -cina-dishymalaysiahtmJ
8 httpchedinsphereblogspotcom1201105sejarah-masyarakat-india-muslim-di html 9 httpwwwmemorikedahcompage_pengenalan
5
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Kedah melibatkan Seni Persembahan Seni Tampak dan Seni Rupa Seni-seni yang dikenali
dalam masyarakat di negeri Kedah ialah Seni Teater Tradisional yang terbahagi kepada
beberapa teater iaitu Teater Tradisional Jikey Makyung Mek Mulung dan Wayang Kulit
Gedek Selain itu terdapat Seni Anyaman Tarian- tarian negeri Kedah Seni Silat Ghazal dan
Alat Muzik Tradisional negeri Kedah Kesenian yang terdapat di daerah Jitra pula terdiri
daripada Mek Mulung yang merupakan kesenian yang terkenal di Kampung Wang Tepus
Kesenian ini mempunyai unsur-unsur lakonan nyayian tarian dan juga muzik Terdapat
beberapa cerita pokok dalam kesenian ini antaranya yang terkenal ialah cerita Puteri Cahaya
Bulan Selain persembahan kesenian Mek Mulung mempunyai unsur ritual yang tersendiri
Di daerah Jitra terdapat kesenian Hadrah dan Silat Pulut yang aktif persembahannya di
Kampung-kampung dan undangan majlis perkahwinan Pada awal bulan Januari 2013 seni
persembahan ini dihidupkan semula melalui inisiatif sekumpulan penggiat seni budaya dalam
daerah Kubang Pasu dengan menubuhkan Kumpulan Hadrah Seni Wari san yang diletakkan di
bawah Majlis Teater Seni dan Budaya Kubang Pasu JO Walaubagaimana pun kajian yang
dilakukan oleh pengkaji hanya menekankan kepada Wayang Kulit Gedek Seri Asun
Dalam laman sesawang Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) Wayang Kulit Gedek pad a
masa kini hanya terdapat di negeri Kedah dan mempunyai satu sahaja kumpulan kesenian
yang bergiat aktif dalam memartabatkan seni teater tradisional Wayang Kulit Gedek iaitu
kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra Kedah Hassan Othman (2004) pada
halaman 5-9 menjelaskan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun adalah sebuah kumpulan yang
terkenal di Kedah dengan persembahan Wayang Gedek Kumpulan ini bergiat aktif kerana
Dalang Wayang Gedek merupakan orang pertama yang menubuhkan seni persembahan
Wayang Gedek di negeri Kedah iaitu Mohd Noh bin Mahmud ataupun lebih dikenali sebagai
Pak Noh Terdapat juga kumpulan kesenian yang bergiat aktif dalam mengembangkan seni
10 httpswwwgooglecommyg=hadrah+di+ jitra
6
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
dan budaya kepada masyarakat di Jitra Antara kumpulan kesenian dan kebudayaan yang
terdapat di Jitra ialah Kumpulan Hadrah Tunas Kumpulan
Mek Mulung Seri Mahawangsa kumpulan Makyung Perantis Kumpulan Sri Irama Ghazal
dan terutamanya kumpulan Wayang Gedek Seri Asun 11
Pengasas Wayang dan Kumpulan Seri Asun ini adalah Encik Mohd Noh Bin Haji
Mahmud atau dikenali sebagai Pak Noh dan seterusnya diwarisi oleh Encik Abdul Majid atau
lebih dikenali sebagai Pak majid Encik Abdul Maj id adalah anak kepada Pak Noh beliau
telah mengambil alih tugas sebagai ketua dan dalang dalam kumpulan Wayang Gedek ini
setelah dalang asalnya Pak Noh meninggal dunia
Menurut Pak Noh Gedek merupakan sejenis Wayang Kulit yang diberi nama oleh
Kementerian Kebudayaan Belia dan Sukan sewaktu berlangsungnya Bengkel Wayang Kulit
di Port Dickson pada tahun 1979 Gedek juga bermaksud pergerakan patung-patung wayang
kulit itu sendiri yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik mengikut bahasa Melayu Kedah
apabila ianya digerakkan atau dimainkan di kelir atau layar
Wayang Gedek Seri Asun adalah seni Teater Tradisional yang menggunakan asas cahaya
dan bayang-bayang pada sehelai kain putih yang direntangkan secara menegak dikenali
sebagai kelir bagi masyarakat Negeri Kedah Gedek juga bermaksud pergerakan patungshy
patung wayang kulit yang melompat-Iompat atau tergedik-gedik Bentuk teater ini didapati
terpengaruh dari Negara Thailand yang mempunyai persamaan dengan Nanamp Tanglung yang
terdapat di Selatan Thailand Wayang Gedek menggunakan bahasa dialek Kedah bercampur
Siam Wayang ini mempunyai unsur-unsur pengaruh Siam dari aspek reka corak pakaian pad a
patung dan a1atan muzik
II Pusat Maklumat Negeri Kedah (2009) httpmykedahorglseni-warisan-danshybudayalsejarah-penubuhan-wayang-kulit-seri-asunhtml
-~ -
7
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Nama Wayang kulit Seri Asun diambil sempena nama sebuah pekan iaitu pekan Asun
yang terlelak berdekatan dengan Kampung Kunluang lilra yang merupakan tempat
penubuhan kumpulan wayang kulit gedek
Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ditubuhkan pad a tahun 1973 dan didaftar di
bawah seksyen 7 Akta Pertubuhan 1966 pada l anuari 1973 di Pulau Pinang oleh Dalang
Mohd Noh bin Mahmud atau pun lebih dikenali sebagai Pak Noh Kumpulan ini dianggotai
seramai 7 orang pada awal penubuhannya namun telah bertambah kepada 12 orang kerana
seni perdalangan Wayang Gedek ini perlu diwariskan kepada anggota bam
Tokoh yang berjasa dalam penubuhan Wayang Kulit Gedek Seri Asun ialah Den Choon
yang merupakan dalang dari Thailand yang telah memberi ilmu perdalangan kepada Mohd
Noh bin Mahmud sehingga tertubuhnya Kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun di Jitra
Kedah Tokoh kedua ialah Mohd Noh bin Mahmud atau dikenali Pak Noh orang pertama
yang menubuhkan kumpulan Wayang Gedek Seri Asu n Manakala tokoh yang berjasa dalam
membawa perubahan dan memperkenalkan seni Wayang Gedek sehingga keperingkat
antarabangsa ialah Abdul Majid bin Noh waris kedua pedalangan yang merupakan anak Pak
Noh Tokoh seterusnya ialah Encik Johari Bin Salleh Exco Dewan Undangan Negeri Kedah
kawasan Sik telah mengilhamkan nama Kumpulan Seri Asun Sumbangan dan jasa Mohd
Noh bin Mahmud dalam penubuhan Kumpulan Wayang Kulit Seri Asun untuk masyarakat
tempatan negeri Kedah dan penyumbang utama dalam mempekenalkan identiti wayang kulit
amat membanggakan Dengan pergorbanan beliau yang merupakan anak Melayu yang
pertama yang melibatkan diri di dalam seni persembahan Wayang Kulit Gedek pada 5
Disember 1992 Pak Noh telah dianugerahkan gelaran tokoh Budaya Kedah oleh kerajaan
Negeri Kedah di atas jasa dan pengorbanan beliau selama 43 tahun dalam seni teater ini
Wayang Kulit Gedek ini terus kekal menjadi teater tradisional negeri Kedah apabila
pewaris kedua Pak Noh mengambil alih tempat Pak Noh sebagai Dalang dan Ketua
8
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
Kumpulan Jasa Pak Majid dalam mempejuangkan dan mengekalkan Kumpulan Wayang
Kulit Seri Asun menjadikan negeri Kedah mempunyai kesenian Teater yang berbeza dari
Wayang Kulit dari negeri-negeri lain Pak Majid telah membawa Kumpulan Wayang Kulit
Gedek Serin Asun menjadi terkenal bukan sahaja di dalam Negara tetapi di luar Negarmiddota Ini
merupakan saat yang membanggakan bagi negeri Kedah dan membawa nama Malaysia
sehingga ke peringkat antarabangsa dalam mempersembahkan seni Wayang Kulit Gedek Seri
Asun ini
Selain itu jasa Kementerian Kebudayaan Beli a dan Sukan dalam penubuhan Kumpulan
Wayang Gedek Seri Asun dalam memberi narna Gedeksewaktu berlangsungnya Bengkel
Wayang Kulit di Port Dickson pada tahun 1979 Secara tidak langsung Wayang Gedek Seri
Asun menjadi terkenal dengan nama yang diberi oleh Kementerian Kebudayaan Belia dan
Sukan dan diguna pakai sehinggalah kesaat ini
Tujuan utama penubuhan Wayang Kulit Gedek adalah untuk memperkenalkan sell
Wayang Gedek dan memberi hiburan yang kaya dengan ilmu seni kepada masyarmiddotakat di Jitra
Kedah Pad a asalnya Wayang Kulit Gedek Seri Asun melaksanakan kegiatan kesenian yang
dipersembahankan di majli s-majlis perkahwinan berkhatan dan pesta menuai Setelah
kumpulan ini dikenali dan mendapat perhatian daripada badan-badan kebudayaan mereka
tampil menganjurkan persembahan untuk tontonan umum peringkat daerah negeri mahupun
di luar Negara Antaranya pernah membuat persembahan di Australia Munich Frankfrut
Bremen Berlin Milan Rome Sicily Paris Terbaharu kumpuJan ini juga telah dipilih untuk
mempersembahkan cerita Wayang Kulitnya di serata negeri di Malaysia
Alat-alat muzik yang digunakan oleh kumpulan Wayang Kulit Gedek Seri Asun adalah
Gedombak Serunai Canang gedok Gong dan tamborin Peralatan muzik merupakan
peralatan yang penting dalam persembahan wayang kulit Dengan menggunakan peralatan
muzik ini pemuzik dapat memainkan lagu untuk mengiringi persembahan Melodi yang
- - _ 9
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10
--
dimainkan bergantung kepada babak atau episode yang terdapat dalam repertoire yang
dipersembahkan Elemen muzik sangat penting bagi memantapkan persembahan agar lebih
menarik dan menggamatkan suasana persembahan yang dilakukan Ini dapat dilihat dengan
persembahan Wayang Gedek yang menggunakan elemen muzik dalam mengiringi pergerakan
patung dalam sesuatu persembahan Alatan muzik yang digunakan terbahagi kepada tiga iaitu
aerophone iaitu sebatang serunai dan membranophone yang terdiri daripada gedombak
geduk mong chip-chap dan tamborin Manakala Idiophone iaitu alat-alat kesi canang dan
gong 12 Mohamed Ghouse Nasruddin menerangkan serunai berfungsi memainkan melodi
gendang menyediakan pelbagai rentak dan tempo serta mong chip-chap dan tamborin
berfungsi membahagikan lagu kepada beberapa bahagian struktur sahaja 13
Perkembangan persembahan Wayang Gedek Seri Asun mendapat respon positif daripada
pelbagai pihak terutamanya masyarakat di Jitra Kedah kerana kumpulan ini menjadikan Jitra
terkenal secara tidak langsung Seni dan budaya Wayang Gedek telah menjadi identiti bagi
masyarakat di Jitra Kedah
Penglibatan Kumpulan Wayang Gedek dalam segal a pengurusan berkaitan persembahan
diuruskan oleh Abdul Majid bin Mohd Noh selaku tok dalang dan ketua kumpulan Wayang
Kulit Gedek dan seorang setiausaha dalam men gurus jadual persembahan serta enam orang
sebagai pemuzik
Selain itu Wayang Gedek lebih sinonim di negeri Kedah Perlis dan beberapa negeri di
bahagian Utara Pantai Barat Semenanjung Persembahan dalarn Wayang Gedek didirikan oleh
beberapa eJemen penting iaitu Dalang patung pentas kelir dan muzik Gabungan daripada
eJemen ini menjad ikan persembahan Wayang Kulit sebagai satu persembahan yang harmon is
dan diminati oleh masyarakat di Malaysia Dalam persembahan suara Dalang berfungsi
12 Jasiman Ahmad dan Nora Hj Samat (2001)Siri En siklopedia Kebudayaan Persembahan Tradisional Kuala Lumpur Jade Green Publication SbdBhd
13 Mohamed Ghouse Nasrudd in (2000) Teater Tradisional Melayu Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
Pustaka
-~
10