siti nazariah isa- pemuliharaan udara

7/29/2019 SITI NAZARIAH ISA- PEMULIHARAAN UDARA

1/15

1

PEMULIHARAAN UDARA

Oleh: Siti Nazariah Binti Isa

Malaysia kini sedang mengalami proses pembangunan yang pesat. Kesan

daripada pembangunan pesat sektor ekonomi dan perindustrian serta kestabilan politik

dan sosial ini telah membantu meningkatkan taraf hidup rakyat dan menaikkan imej

negara kita di kaca mata dunia. Namun begitu, disebalik keselesaan dan pembangunan

tersebut timbulnya beberapa masalah sampingan yang boleh memudaratkan kehidupan

masyarakat. Buktinya, pada penghujung abad ke-20 ini, banyak laporan yang

menunjukkan peningkatan pencemaran yang berlaku di seluruh dunia. Pencemaran itu

berlaku di segenap pelosok dunia termasuk di negara membangun apatah lagi di

negara maju. Malah, masalah pencemaran bukanlah suatu perkara yang asing lagi di

Malaysia.

Menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2003), pencemaran adalah suatu

perbuatan yang mencemarkan atau mengotorkan. Pencemaran juga merupakan

kehadiran atau penambahan sesuatu bahan semulajadi atau bukan semulajadi ke

dalam alam persekitaran, sehingga merosakkan sebahagian atau keseluruhan

ekosistem. Sesuatu pencemaran dikatakan berlaku apabila sesuatu yang mulia, baik,

murni, bersih, dan sistematik dicerobohi oleh unsur-unsur yang bertentangan dengan

sistem, moral, tatacara, tabii dan nilai alam. Sikap manusia yang tidak beretika

(melanggar prinsip) akhirnya menyebabkan berlakunya perubahan dan kerosakan

dalam fenomena alam seperti yang disebutkan dalam Al Quran yang mulia:

"Telah nyatalah berbagai-bagai kerosakan dan bala bencana di darat dan

di laut dengan sebab apa yang telah dilakukan oleh tangan manusia,

kerana Allah hendak merasakan kepada mereka sebahagian dari balasan

perbuatan buruk itu supaya mereka kembali (insaf dan bertaubat)"

(Surah Al-Rum : 41)


2/15

2

Pencemaran dan kerosakan ke atas sesuatu sistem ini perlu dihentikan segera menurut

amaran yang terkandung dalam Al Quran yang mulia :

Dan janganlah kamu membuat kerosakan di muka bumi setelah Allah

memperbaikinya, dan berdoalah kepadaNya dengan rasa takut (tidak

akan diterima) dan harapan (akan dimakbulkan). Sesungguhnya rahmat

Allah amat dekat kepada orang-orang yang berbuat baik.

(AI A'raaf: 56)

Menurut Chief Seattle Kita tidak mewarisi bumi kita ini daripada nenek moyang

kita, tetapi sebaliknya kita hanya mampu meminjamnya daripada anak cucu kita. Kata-

kata tersebut membuktikan betapa pentingnya menjaga alam sekitar yang menjadi

tanggungjawab setiap manusia, masyarakat atau penduduk yang tinggal bumi ini.

Pencemaran udara merupakan antara jenis pencemaran yang perlu diberikan perhatian

yang serius kesan daripada peningkatannya yang semakin membimbangkan di

Malaysia khususnya. Udara merupakan elemen yang sangat yang penting dalam

kehidupan manusia. Manusia memerlukan udara untuk hidup kerana udara

mengandungi gas oksigen yang penting untuk pernafasan. Namun dengan

meningkatnya pembangunan bandar-bandar dan pusat industri, kualiti udara telah

mengalami perubahan. Udara yang dulunya segar, kini telah kering dan kotor.

Perubahan ini berlaku adalah disebabkan kemasukkan bahan pencemar ke dalam

udara sebagai contoh habuk, debu, asap dan gas-gas beracun. Habuk, asap, kabus,

wap atau bahan-bahan lain yang boleh menghalang penglihatan mata merupakan

antara bentuk-bentuk pencemaran udara.

Pencemaran udara boleh didefinisikan sebagai terdapatnya gas, cecair atauzarah yang terkandung di dalam udara sehingga menyebabkan perubahan dan

menjejaskan hidupan dan juga persekitaran. Bahan-bahan tersebut terampai di udara

dan memberi kesan negatif kepada manusia, tumbuhan dan haiwan. Bahan-bahan ini

akan memasuki tubuh manusia melalui proses pernafasan dan berupaya menyekat


3/15

3

pengaliran oksigen ke dalam salur-salur darah. Keadaan ini boleh menimbulkan

pelbagai penyakit seperti penyakit barah, asma, kekejangan dan anemia.

Rajah 1: Pencemaran Udara

Pencemaran udara dikatakan berlaku apabila sesuatu bahan ataupun kumpulan

bahan-bahan dimasukkan ke udara sehinggakan ia dapat mempengaruhi manusia,

haiwan, tumbuh-tumbuhan atau bahan lain (Chambers, 1962). Manakala menurut Wark

dan Warner (1901), mendefinisikan pencemaran udara sebagai kehadiran satu atau

lebih bahan cemar atau gabungannya di dalam atmosfera dalam kuantiti tertentu pada

suatu jangka waktu yang boleh berkecenderungan menyebabkan mudarat kepada

kehidupan manusia, tumbuhan atau haiwan atau harta benda yang akan menganggu

suasana kehidupan yang tenteram.

Pencemaran udara merupakan satu keadaan yang melibatkan kehadiran

sebarang gas atau zarah yang mengandungi toksik atau radioaktif dalam atmosfera,

khususnya yang terhasil menerusi kegiatan manusia. Pencemaran udara di negara kita

khususnya di bandar-bandar besar berpunca daripada pelepasan asap atau bahan-

bahan cemar lain daripada ekzos kenderaan terutamanya kenderaan awam. Kenderaan

awam seperti bas, lori dan teksi menggunakan minyak diesel kerana harganya yang

lebih murah. Namun penggunaan minyak diesel ini menyebabkan asap yang terhasil

dan dibebaskan adalah berwarna hitam dan mencemarkan udara.


4/15

4

Rajah 2: Pencemaran udara hasil Rajah 3: Pencemaran udara hasil

pelepasan asap dari kenderaan dari pembangunan industri

Selain itu pencemaran udara turut dikaitkan dengan penghasilan dan pelepasan

asap daripada aktiviti perindustrian dan pembuatan di kawasan bandar. Perkembangan

ekonomi Malaysia bergantung kepada industri pembuatan, terutamanya elektronik,

kimia dan juga getah kerana Malaysia merupakan antara negara pengeluar bahan

mentah yang terbesar di Asia Tenggara. Kesannya, banyak kilang-kilang yang dibina

bagi memenuhi keperluan bahan mentah dunia. Kadar pengeluaran dan permintaan

yang kian meningkat ini telah menyebabkan peningkatan kepada pencemaran udara

sebagai contoh kilang penapis minyak mengeluarkan asap yang mengandungi sulfur

dioksida dan hidrokarbon manakala industri logam pula mencemarkan udara dengan

sulfur dioksida dan habuk toksik.

Selain itu, pembakaran terbuka merupakan antara punca utama kepada

pencemaran udara. Pembakaran pokok tua di kawasan ladang dan hutan untuk tujuan

penanaman semula serta pembakaran sampah secara terbuka dan berleluasa dalam

skala yang besar menghasilkan banyak partikel jelaga. Partikel jelaga ini boleh

diterbangkan pada jarak yang jauh oleh angin dan inilah punca jerebu yang kerap

menyelubungi ruang udara. Jerebu yang telah melanda negara kita baru-baru ini

berpunca dari pembakaran hutan secara terbuka dan berleluasa di Kalimantan dan

Sumatera, Indonesia sehingga memberi kesan kepada negara-negara serantau.


5/15

5

Singapura dan sebahagian Malaysia merupakan antara negara yang terjejas teruk

sehingga diistiharkan darurat. Kronologi dan sejarah jerebu dikatakan telah berlaku

sejak tahun 1977 lagi. Kemudian jerebu yang lebih teruk lagi telah melanda negara kita

pada tahun pada 2005 sehingga beberapa kawasan di sekitar Lembah Klang juga

terpaksa diisytiharkan darurat. Pada tahun 2006, masalah yang sama berulang lagi

namun jerebu yang melanda negara kita baru-baru ini merupakan antara jerebu yang

terburuk dalam sejarah negara kita sehingga mengakibatkan beberapa sekolah-sekolah

di kawasan yang terjejas teruk terpaksa ditutup buat sementara.

Rajah 4: Kebakaran hutan yang berlaku di

Kalimantan, Indonesia

Rajah 5: Keadaan jerebu di Muar Rajah 6: Keadaan jerebu di Kuala Lumpur


6/15

6

Selain itu, aktiviti harian juga merupakan penyebab berlakunya pencemaran

udara. Isi rumah menyumbang kepada pencemaran melalui penggunaan tenaga untuk

mesin dan perkakas elektrik seperti peti sejuk. Peti sejuk dan penyaman udara bukan

sahaja menggunakan banyak tenaga tetapi alat-alat ini juga mencemarkan udara

apabila cecair penyejuk yang digunakan melepaskan klorofluorokarbon (CFC) ke udara

seterusnya menipiskan lapisan ozon. Pencemaran udara bukan melibatkan kawasan

bandar dan industri sahaja malah boleh berlaku menerusi kegiatan di kawasan

pedalaman seperti penyemburan racun makhluk perosak, perlombongan yang

menghasilkan habuk ataupun amalan pertanian seperti pendebungaan dan

penyemburan baja. Dalam keadaan tertentu, pencemaran juga boleh berasal dari

sumber-sumber semula jadi seperti letusan gunung berapi ataupun ribut debu. Tetapi

pada keseluruhannya sumbangan dari sumber-sumber semula jadi ini adalah kecil jika

dibandingkan dengan bahan-bahan pencemaran yang terhasil dari manusia sendiri.

Rajah 7: Letusan Gunung Berapi Krakatau, Indonesia menghasilkan

asap tebal dan menyebabkan pencemaran udara

Pencemaran udara boleh mengakibatkan pelbagai kesan negatif kepada

hidupan dan alam sama ada manusia, haiwan mahupun tumbuh-tumbuhan. Kesan

utama pencemaran udara adalah ke atas kesihatan dan sistem pernafasan manusia.

Jika udara yang dihidu tercemar, sistem pernafasan kita akan menyerap pelbagai

bahan tercemar ke dalam paru-paru. Hal ini akan mengakibatkan proses penukaran


7/15

7

karbon dioksida kepada oksigen tidak dapat dilakukan dan darah akan mengalami

kekurangan oksigen. Seterusnya akan menyebabkan fungsi paru-paru manusia terjejas

dan sistem pengaliran darah mengalami masalah. Manakala haiwan juga akan

terancam atau mati akibat dari pencemaran udara. Ini disebabkan dari udara yang

memasuki paru-paru haiwan dan makanan dari sumber tumbuhan yang tercemar kesan

pencemaran udara.

Di samping itu, pencemaran udara juga memberi kesan ke atas atmosfera bumi

kita. Bahan-bahan pencemar seperti CFC (klorofluorokarbon) boleh mengakibatkan

lapisan ozon menjadi nipis dan bocor seterusnya akan menyebabkan berlaku

pemanasan global kesan daripada penyusutan lapisan ozon yang melindungi bumi

daripada sinaran terus cahaya matahari. Kenaikan suhu bumi dan penipisan lapisan

ozon merupakan punca utama kepada isu pemanasan global yang hangat diperkatakan

kini.

Rajah 8: Penipisan lapisan ozon pemanasan global

Selanjutnya, pencemaran udara juga menyebabkan terbentuknya hujan asid.

Hujan asid terjadi melalui penggabungan gas-gas sulfur dioksida dan nitrogen oksida

dengan air hujan seterusnya menjadi asid sulfurik dan asid nitrik. Asid ini terkumpul di

dalam awan akan turun bersama-sama dengan hujan dan menimpa hidupan yang
http://ms.wikipedia.org/wiki/Pemanasan_globalhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Mataharihttp://ms.wikipedia.org/wiki/Mataharihttp://ms.wikipedia.org/wiki/Pemanasan_global


8/15

8

terdapat di dunia. Hujan asid mampu membunuh dan merosakkan tumbuh-tumbuhan

serta hidupan air serta mampu mempercepatkan kadar hakisan dan pengaratan

barangan besi.

Rajah 9: Kesan Hujan Asid terhadap ekosistem akuatik

Rajah 10: Kesan Hujan Asid terhadap tumbuh-tumbuhan


9/15

9

Pemuliharaan alam sekitar merupakan tanggungjawab bersama setiap generasi

supaya pembangunan lestari dikekalkan serta penggunaan sumber alam dapat diguna

pakai sehingga generasi akan datang. Dalam konteks alam sekitar, Islam menegah dan

melarang penyalahgunaan sumber asli yang dikurniakan Allah. Allah berfirman

bermaksud:

..Dialah yang menjadikan kamu dari bahan-bahan bumi, serta menghendaki

kamu memakmurkannya

(Surah Hud, ayat 61)

Pada hari ini masalah pencemaran udara telah mengakibatkan berlaku dan

hilangnya ketidakseimbangan kepada alam sekitar. Manusia pada hari ini bersikap

tamak dan sering menyalahgunakan dan melupakan nikmat udara yang dikurniakan

kepada mereka. Melihat kepada bahayanya pencemaran udara ini kepada umat

manusia, maka langkah-langkah pemuliharaan udara yang menyeluruh perlu segera

diambil. Pemuliharaan ialah usaha-usaha untuk melestarikan bekalan sumber alam

yang telah diteroka menerusi usaha-usaha memelihara dan membaik pulih sumber

setelah digunakan. Maka dapat disimpulkan di sini pemuliharaan udara ialah usaha-

usaha yang perlu diambil bagi memelihara dan membaik pulih sumber udara yang telah

digunakan.

Terdapat pelbagai langkah yang sesuai untuk digunakan bagi mengurangkan

masalah pencemaran udara yang melanda negara kita. Pertama, penggunaan teknologi

moden untuk mengurangkan pencemaran udara adalah amat pentingSemua maklum

bahawa antara punca utama masalah ini ialah pelepasan asap atau bahan-bahan

cemar lain daripada ekzos kenderaan dan kilang-kilang. Maka, penggunaan teknologimoden dilihat sebagai satu langkah yang penting dan mampu membantu untuk

memulihara udara daripada terus tercemar. Penciptaan dan pemasangan alat penapis

udara pada ekzos kenderaan dan cerobong asap kilang-kilang perindustrian merupakan

salah satu hasil daripada teknologi moden yang telah diperkenalkan bagi tujuan

mengurangkan pencemaran alam sekitar terutamanya pencemaran udara. Selain itu,


10/15

10

alat ini turut berfungsi untuk mencegah dan mengurangkan pelepasan bahan pencemar

ke persekitaran.

Melalui akhbar Utusan Malaysia (bertarikh 22 Jun 2010) telah melaporkan

kejayaan beberapa orang pelajar Sekolah Menengah Kebangsaan Kinarut, Sabah

dalam menghasilkan Penapis Asap Bio (Bio Smoke Filter). Penapis Asap Bio

merupakan penapis asap yang berfungsi meneutralkan serta membersihkan asap-asap

hitam yang dikeluarkan oleh kilang-kilang. Penapis ini juga turut mampu menghilangkan

bau asap yang dikeluarkan oleh kilang-kilang perindustrian. Sistem penapisan alat ini

adalah menggunakan prinsip tindak balas kimia di antara wap asap dan wap air. Wap

asap yang dilepaskan akan diperangkap oleh kabus air dan dibantu oleh beberapa

sistem tapisan lain seperti penapis karbon atau arang bagi menghilangkan bau asap.

Alat ini dapat mengatasi masalah pencemaran asap yang terhasil daripada aktiviti-

aktiviti perindustrian, ekzos kenderaan serta pusat pelupusan sampah yang

mengamalkan pembakaran terbuka. Penapisan ini bukan sahaja dapat menapis gas-

gas berbahaya malah ia dapat menapis partikel-partikel halus yang terdiri daripada

habuk-habuk yang mengotorkan persekitaran. Maka secara tidak langsung

membuktikan bahawa penggunaan alat ini adalah sangat praktikal terutamanya bagi

negara kita yang terkenal sebagai sebuah negara perindustrian selain kos alat penapis

ini yang sangat murah dan efektif.

Alat Penapis Asap Bio (Bio Smoke Filter)


11/15

11

Selain itu, penggunaan petrol tanpa plumbum juga merupakan salah satu hasil

daripada penggunaan teknologi moden. Penggunaan petrol tanpa plumbum ini dapat

mengurangkan kandungan plumbum dalam atmosfera yang boleh membahayakan

kesihatan manusia. Penggunaan petrol berplumbum telah menyumbang kepada

peratusan pencemaran udara yang tinggi. Petrol berplumbum berupaya menghasilkan

karbon monoksida yang membahayakan kualiti udara kerana mengandungi kadar

plumbum yang tinggi. Untuk mengatasi masalah ini penggunaan petrol tanpa plumbum

telah diperkenalkan pada 1990. Petrol tanpa plumbum dapat mengurangkan plumbum

di dalam petrol daripada 0.4 gram per liter kepada 0.15 gram per liter.Pemasangan alat

catalytic converter pada enjin kenderaan juga merupakan antara teknologi-teknologi

moden yang diperkenalkan bagi mengurangkan pencemaran udara di mana alat

bertujuan untuk mengurangkan pengeluaran asap kenderaan. Manakala di bandar-

bandar besar contohnya di Kuala Lumpur, penggunaan kereta api elektrik seperti LRT,

ERL, Komuter dan Monorel telah digunakan sebagai pengangkutan awam dan telah

berjaya mengurangkan kadar pencemaran udara di kawasan tersebut. Hal ini kerana

kereta api elektrik merupakan sistem pengangkutan yang bersifat mesra alam dan tidak

mengeluarkan asap hitam yang membahayakan.

Langkah pemuliharaan udara yang seterusnya ialah melalui penguatkuasaan

undang-undang. Undang-undang yang lebih ketat perlu digubal dan

penguatkuasaannya perlu ditambah. Satu pelan induk industri juga perlu dirangka agar

kesan industri ke atas pencemaran udara dapat diminimumkan. Kementerian Sains dan

Alam Sekitar melindungi alam sekitar melalui penggubalan dan penguatkuasaan

undang-undang atau akta ke atas orang ramai. Undang-undang mengenai pelbagai

jenis pencemaran harus memberi panduan tentang langkah-langkah yang perlu

dijalankan bagi mengawal kadar pencemaran, terutamanya dari kilang-kilang

perindustrian dan individu persendirian. Kerajaan Malaysia telah menggubal pelbagai

undang-undang, peraturan dan akta untuk melindungi dan mencegah pencemaran alam

sekitar. Ianya bertujuan untuk melindungi alam sekitar antaranya ialah :


12/15

12

a) Akta Kualiti Alam Sekitar 1974, 1984 (pindaan)

Mula dikuatkuasa pada 1 April 1988.

Berkaitan dengan udara bersih, kelapa sawit, getah, gas kenderaan,

kumbahan, fluen industri dan juga bahan-bahan buangan kilang.

Penguatkuasaan dibuat oleh Jabatan Alam Sekitar.

b) Peraturan Kenderaan Bermotor ( Kawalan Pelepasan Asap, 1977)

Dikuatkuasa pada 15 Mac 1978.

Asap ekzos tidak boleh melebihi 50 HSU (Hartridge Smoke Unit).

Semua kenderaan bermotor perlu dipasang dengan alat-alat kawalan yang

boleh memerangkap gas-gas berbahaya seperti karbon monoksida.

Melalui peraturan dan akta yang ditubuhkan, jelas menunjukkan bahawa

kerajaan telah memberi perhatian yang serius terhadap isu pencemaran udara yang

berlaku di negara kita. Peraturan dan akta yang digubal adalah bertujuan bagi

mengurangkan kadar pencemaran udara di negara kita. Selain itu, akta ini turut digubal

bagi memastikan masyarakat lebih bertanggungjawab terhadap alam sekitar dan salingmenghormati antara satu sama lain.

Selain daripada penggubalan akta dan peraturan, kesan daripada jerebu akibat

daripada pembakaran hutan yang tidak terkawal, satu perjanjian antara 7 anggota

negara-negara ASEAN telah ditandatangani iaitu Perjanjian ASEAN mengenai Jerebu

Merentas Sempadan (ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution) pada

tahun 2002. Malah baru-baru ini, Malaysia, Indonesia dan Singapura telah mengambil

langkah untuk membincangkan cara yang lebih ke hadapan secara praktikal bagi

mengurangkan risiko jerebu teruk yang telah menjejaskan ketiga-tiga buah negara

termasuk pengesahan dan pengoperasian segera Perjanjian Pencemaran Jerebu

Merentas Sempadan.


13/15

13

Seterusnya, langkah pemuliharaan udara juga boleh dilaksanakan melalui

kempen kitar semula. Mengitar semula bermaksud memproses atau menggunakan

semula bahan buangan seperti kertas bekas kaca atau plastik, tin aluminium dan

kertas. Program Kitar semula barang-barang yang terpakai dilihat sangat berkesan

bagi mengurangkan aktiviti pembakaran sampah sarap secara terbuka. Hal ini dapat

memastikan kualiti udara lebih bersih dan selamat. Selain program ini, pihak berkuasa

turut mengambil langkah selamat bagi mengelakkan lebih banyak pembakaran secara

terbuka dengan menetapkan hari-hari tertentu untuk mengangkut bahan-bahan

buangan pepejal di kawasan-kawasan perumahan. Langkah ini secara tidak langsung

mampu mengurangkan pembakaran sampah secara terbuka oleh orang-orang awam.

Keratan daripada akhbar Berita Harian

Seterusnya, masyarakat juga bertanggungjawab kepada alam sekitar. Semua

kaum tanpa mengira agama, budaya dan warna kulit perlu berganding bahu antara satu

sama lain dalam memastikan kelestarian alam sekitar dapat dikekalkan sehingga ke

generasi akan datang. Oleh itu, setiap individu perlulah mempunyai kesedaran. Bagi

memupuk kesedaran di kalangan rakyat, cara yang terbaik ialah melalui pendidikan.

Pendidikan mengenai alam sekitar ini penting ialah kerana mampu membentuk sikap

positif dan tanggungjawab diri terhadap alam sekitar. Dengan adanya kesedaran pada


14/15

14

seseorang individu, dia akan sedar tentang peri pentingnya menjaga dan mengekalkan

kelestarian alam sekitar.

Oleh itu, saya berpendapat pameran-pameran mengenai isu-isu alam sekitar

sesuai dijadikan agenda utama kerajaan dalam langkah memulihara udara. Pameran ini

boleh dilakukan di sekolah-sekolah dan juga tempat-tempat awam seperti kompleks

membeli-belah. Pameran ini yang ingin dijalankan boleh merangkumi isu-isu

pencemaran udara yang berlaku di sekeliling kita, sebab-sebab pencemaran, kesan-

kesannya dan apa yang boleh dibuat untuk mengurangkan kadar pencemaran udara.

Bahan-bahan menarik seperti carta, poster dan keratan surat khabar perlu dipamerkan

bagi membuktikan kepada masyrakat bahawa isu dan masalah yang cuba

diketengahkan sebagai contoh isu jerebu adalah benar-benar berlaku. Pameran

sebegini boleh meningkatkan kesedaran di kalangan masyarakat dan meningkatkan

kesedaran mereka untuk melindungi alam sekitar.

Kesimpulannya, memandangkan dunia sekarang sedang diancam bahaya

pencemaran, langkah-langkah wajar dan berkesan patut diambil. Langkah untuk

melindungi alam sekitar ini bukanlah tanggungjawab pihak kerajaan sahaja. Ia

merupakan tanggungjawab semua pihak. Pengguna khususnya memainkan peranan

yang terpenting dalam menangani masalah pencemaran. Jika semua pihak

bekerjasama untuk menangani masalah pencemaran, sudah tentu bumi akan di

panjangkan usianya. Alam sekitar yang bersih dan terlindung mencerminkan

masyarakat yang harmonis dan sihat bagi menerajui pembangunan sains dan teknologi

negara di masa akan datang.


15/15

15

BIBLIOGRAFI

Buku

Jasiman Ahmad. 1996. Pencemaran Alam Sekitar, Siri Pencemar Alam. Kuala Lumpur;

Eddiplex Sdn.bhd,

Jasman Ahmad dan Siti Razmah Idris. 1996. Pencemaran Udara dan Bunyi. Mikamas.

Wark,K. dan Warner,C.F. 1981.Air Pollution : Its Origin and Control. Edisi Kedua. New

York; John Wiley and Sons.

Zaini Ujang. 2000. Pengenalan Pencemaran Udara. Kuala Lumpur; Dewan Bahasa danPustak .

Afiza Abdullah Suhaimi & Mohd Armi Abu Samah.2012.Pengurusan Pencemaran Udara.

Dewan Kosmik.

Mikdar Rusdi. 2010. Pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar menurut perspektifal-Quran. Penerbit UTHM.

Laman Sesawang

Pencemaran udara. Dipetik daripada http://eportfolio.utm.my/view/view.php?id=8538

pada 4 September 2013

Eyu Ghim Siang (2011). Isu-Isu Alam Sekitar. Dipetik pada 4 September 2013. Dari

http://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu

-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bm

Air Pollution Kills. Dipetik pada 4 September 2013. Dari

http://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2012/12/20/air-pollution-

now-kills-more-people-than-high-cholesterol/
http://eportfolio.utm.my/view/view.php?id=8538http://eportfolio.utm.my/view/view.php?id=8538http://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bmhttp://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bmhttp://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2012/12/20/air-pollution-now-kills-more-people-than-high-cholesterol/http://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2012/12/20/air-pollution-now-kills-more-people-than-high-cholesterol/http://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2012/12/20/air-pollution-now-kills-more-people-than-high-cholesterol/http://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2012/12/20/air-pollution-now-kills-more-people-than-high-cholesterol/http://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2012/12/20/air-pollution-now-kills-more-people-than-high-cholesterol/http://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bmhttp://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bmhttp://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bmhttp://www.agc.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1024:isu-isu-alam-sekitar&catid=71:admin%20ag&lang=bmhttp://eportfolio.utm.my/view/view.php?id=8538

siti nazariah isa- pemuliharaan udara

Documents