PSZ 19:16 (Pind. 1/97) UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

JUDUL: CADANGAN REKA BENTUK SUBSISTEM MAKLUMAT

PERUNDANGAN BAGI PENGURUSAN KAWASAN TANAH BENCAH. KAJIAN KES: TG.PIAI & SG. PULAI.

SESI PENGAJIAN: 2006/2007

Saya NAFISA BINTI HOSNI

(HURUF BESAR)

mengaku membenarkan tesis (PSM/Sarjana/Doktor Falsafah)* ini disimpan di Perpustakaan Universiti Teknologi Malaysia dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut: 1. Tesis adalah hak milik Universiti Teknologi Malaysia. 2. Perpustakaan Universiti Teknologi Malaysia dibenarkan membuat salinan untuk tujuan

pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara

institusi pengajian tinggi. 4. **Sila tandakan (9)

SULIT (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)

TERHAD (Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukan oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan)

9 TIDAK TERHAD Disahkan oleh

______________________________ ______________________________ (TANDATANGAN PENULIS) (TANDATANGAN PENYELIA) Alamat Tetap:

Tarikh: 27 November 2006 Tarikh: 27 November 2006

PROF. DR. AHRIS BIN YAAKUP Nama Penyelia

NO 12 JLN 2/2A, 43650 BDR BARU BANGI, SELANGOR DARUL EHSAN

CATATAN: * Potong yang tidak berkenaan.

** Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD.

Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Sarjana secara penyelidikan, atau disertasi bagi pengajian secara kerja kursus dan penyelidikan, atau Laporan Projek Sarjana Muda (PSM).

ong yang tidak berkenaan

CADANGAN REKA BENTUK SUBSISTEM MAKLUMAT PERUNDANGAN BAGI

PENGURUSAN KAWASAN TANAH BENCAH

KAJIAN KES: TG. PIAI & SG. PULAI.

NAFISA BINTI HOSNI

Tesis ini dikemukakan

Sebagai memenuhi syarat penganugerahan

Ijazah Sarjana Sains Perancangan (Teknologi Maklumat)

Fakulti Alam Bina

Universiti Teknologi Malaysia

NOVEMBER 2006

i

PENGAKUAN

Saya akui karya ini merupakan hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan

tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumbernya.

Tandatangan : ..............................................................

Nama Penulis : Nafisa binti Hosni

Tarikh : 27 November 2006

ii

To abah, who always made me feel that he was proud of me

and

To mak, who helped me do the things that made him proud

and

To my lovely younger sisters, with gratitude for all the things weve shared together-including some of the most hilarious and difficult moments of my

life

and

to my family-with all my love

iii

PENGHARGAAN Syukur Alhamdulillah...berkat doa, usaha, restu dan limpah kurnia dan rahmat daripada-Nya, maka Projek Sarjana ini dapat disiapkan seperti yang telah dijanjikan. Dengan izinNya, saya mengambil kesempatan ini mengucapkan terima kasih dan penghargaan yang tidak terhingga kepada semua pihak yang terlibat dalam menyiapkan Projek Sarjana ini. Pertama sekali, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada Dr. Ahris Yaakup, selaku ketua penyelia Projek Sarjana dan Dr Foziah Johar, selaku penyelia Projek Sarjana yang telah banyak memberi tunjuk ajar dan teguran membina serta tanpa jemu-jemu membantu saya menyiapkan Projek Sarjana ini. Setinggi-tinggi penghargaan dirakamkan kerana sentiasa memberi kesempatan dan meluang masa yang ada untuk menyemak, memeriksa serta memberikan komen membina agar saya dapat memperbaiki lagi kekurangan yang terdapat di dalam kajian ini. Penghargaan ini juga, ditujukan buat En. Ahmad Tajuddin yang sentiasa menyokong dan membantu serta Pn. Mahanum yang tidak lokek memberikan ilmu dan bahan rujukan yang berguna buat melengkapi kajian ini. Terima kasih tidak terhingga juga, diucapkan buat semua pensyarah yang telah banyak mencurahkan ilmu yang sangat berguna di sepanjang saya berada di UTM ini. Terima kasih juga kepada Pegawai Perbadanan Taman Negara Johor kerana sudi membantu dan memberikan maklumat yang diperlukan bagi kajian ini. Terima kasih sekali lagi diucapkan. Terima kasih yang tidak terhingga ditujukan buat ibu bapa serta keluarga yang sentiasa berada di sisi memberi sokongan dan dorongan, berpenat lelah membantu dan berkorban wang, tenaga dan masa. Tidak lupa buat rakan seperjuangan Haiza Wahida, Noordini, Nurshikhah, Zalissa, Ediwan, Norhidayat dan Wan Yusryzal yang banyak membantu, memberi kata semangat, dorongan dan kritikan membina. Jasa kalian tidak akan saya lupakan. Semoga kajian ini dapat dimanfaatkan untuk faedah bersama. Sesungguhnya segala yang baik itu datangnya dari Allah dan yang buruk itu datangnya dari kelemahan diri saya sendiri. Sekian Terima Kasih.

iv

ABSTRAK Tanah bencah merupakan ekosistem yang paling penting dan produktif di dunia, berfungsi menyediakan ruang paling serasi dan sesuai untuk pembiakan, pembesaran, sumber makanan dan habitat persinggahan populasi hidupan liar terpenting dalam kondusi yang lembap. Fungsi kawasan tanah bencah ini adalah sangat bernilai di mana pengurusan mengenai penggunaannya haruslah dibuat dengan perhatian yang tinggi. Proses Pengurusan kawasan tanah bencah melibatkan teknik kompilasi analisis dan penilaian yang sistematik terhadap alam sekitar dan ekologi tanah bencah. Oleh kerana itu, ia memerlukan sistem pengurusan yang sistematik bagi memastikan keputusan yang dibuat adalah berdasarkan peruntukkan perundangan yang relevan sebelum tindakan dilakukan. Oleh kerana itu, aktiviti pengurusan terutamanya melibatkan cadangan pembangunan yang dijalankan oleh Perbadanan Taman Negara Johor (PTNJ) selaku badan pembuat keputusan perlu dipandu arah oleh perundangan dan mekanisme lain seperti polisi, akta, garis panduan dan peraturan. Didapati, perundangan sebagai rujukan bagi proses pengurusan masih dalam bentuk manual (berasaskan kertas). Rujukan ini melibatkan timbunan pelbagai jenis buku rujukan undang-undang yang menyebabkan kesukaran merujuk bagi tujuan pengurusan oleh pengurus kawasan tapak. Walaupun akta dan perundangan yang berkaitan dengan kawasan kajian telah ada dan diterima pakai, namun pelaksanaan ke atas peruntukkan ini masih tidak digunakan sepenuhnya dan berkesan. Permasalahan ini membawa kepada keperluan kajian dengan memilih Tg. Piai dan Sg. Pulai sebagai kajian kes. Dalam menjadikan perundangan dan garis panduan lebih mudah untuk dirujuk, kajian ini telah mencadangkan penterjemahan perundangan dalam bentuk dokumen kepada bentuk data spatial. Dalam kajian ini,, perundangan yang relevan dengan kawasan dianalisis berasaskan implikasinya terhadap ruang dan aktiviti. Kajian ini telah menemukan 3 peringkat utama dalam menginterpretasikan perundangan ke dalam bentuk ruang iaitu penentuan zon, penentuan pelan pengezonan dan analisis implikasi perundangan. Analisis yang telah dijalankan ini, membantu penghasilan Pelan Pengezonan dan garis panduan kawasan tanah bencah seterusnya membawa kepada cadangan Subsistem Maklumat Perundangan. Kajian telah mencadangkan 3 modul utama bagi subsistem iaitu Fizikal, Perancangan Pengurusan dan Rujukan Perundangan. Penterjemahan perundangan dalam bentuk dokumen ke bentuk ruang melalui aplikasi GIS diharapkan dapat membantu dan memberi kemudahan kepada pengurus mengawal selia kawasannya seterusnya meningkatkan dan memperkukuhkan pengguna pakaian undang-undang dalam sistem pengurusan tanah bencah.

v

ABSTRACT Wetland are among the most important and productive ecosystems in the world as it provide critical nesting, rearing, feeding and stop over habitat for bird and other wildlife populations in the wet condition. These wetlands functions are thus extremely valuable whereby management about their use should be made with great caution. The wetland management processes involve the technique of systematic compilation of analysis and evaluation of environmental and ecological attributes of the wetland. It requires a systematic management system in ensuring that the decisions made are based on the relevant guidelines before any action taken. Therefore, the management activities mainly involves proposed development exercised by Johor National Park Corporation as an approving authority in management planning area should be guided by laws and other mechanism such as policies, acts, regulations and guidelines. It is found that, the guidelines as references for management processes are still in manual form (paper basis). The references involve stack of papers with vary types of guidelines and acts caused the difficulties of referencing for management purposes. Even though the existing acts and regulations are there and being accepted but the implementation of it is still far from satisfactory and inefficient. The issues and problems invite study to be conducted whereby Tanjung Piai and Sungai Pulai Mangrove Reserve are chosen as study area. In making the laws and guidelines much easier to refer, this study has proposed translation of guidelines into spatial data context. In this study, the relevant legislations are analyzed based on the spatial and activities implication. This study has identified three (3) main stages of analysis i.e. determination of biosphere zones, determination of zoning plan and legislations implication. The conducted analysis proposes a design of Legislation Information Subsystem (LIS). This study, proposed three (3) main modules of LIS namely Physical Condition, Management Planning and Legislation References. It is hoped that, the manifestation of legislation into spatial data through GIS application and together with the proposed Legislation Information Subsystem will facilitate and assist manager in managing their own area and eventually will enhance and improving the use of existing legislation in the management system.

vi

KANDUNGAN

BAB PERKARA MUKA

SURAT

PENGAKUAN

DEDIKASI

PENGHARGAAN

ABSTRAK

ABSTRACT

ISI KANDUNGAN

SENARAI JADUAL

SENARAI RAJAH

SENARAI PELAN

SENARAI SINGKATAN

i.

ii.

iii

iv

v

vi

x

xi

xiii

xiv

1 PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan 1

1.2 Penyataan Isu dan Masalah 2

1.3 Persoalan Kajian 8

1.4 Matlamat dan Objektif 9

1.4.1 Matlamat 9

1.4.2 Objektif 9

1.5 Skop Kajian 10

1.6 Kawasan Kajian 10

1.7 Metodologi Kajian 11

1.7.1 Kajian Awalan 12

vii

1.7.2 Kajian Literatur 12

1.7.3 Pengumpulan Data 13

1.7.4 Analisis 14

1.7.5 Cadangan Reka bentuk 15

2 PERUNDANGAN DAN PENGURUSAN TANAH BENCAH

`

2.1 Pengenalan 16

2.2 Kepentingan Pengurusan Kawasan Tanah Bencah 18

2.2.1 Konsep Pengurusan Tanah Bencah 20

2.2.2 Sistem Pengurusan Tanah Bencah dan Garis panduan 22

2.3 Perundangan Dalam Pengurusan Tanah Bencah 24

2.3.1 Polisi dan Strategi 24

2.3.2 Rangka Perundangan 25

2.4 GIS, Sistem Maklumat Eksekutif dan Perundangan Bagi

Pengurusan Tanah Bencah 27

2.5 Sistem Maklumat Perundangan Bagi Pengurusan

Tanah Bencah 31

2.5.1 Sistem Pengurusan Kawasan Tanah Bencah

Natimuk-Douglas 31

2.5.2 Arkansas Wetland Resource Management

Information System 32

2.5.3 Conservation Management System 35

2.5.4 Easy Access Coastal Information System 35

2.6 Rumusan 39

3 SISTEM PENGURUSAN TAMAN NEGARA JOHOR

3.1 Pengenalan 42

3.2 Tapak Ramsar dan Implikasi Penggazetan Kawasan Kajian.

43

3.3 Carta Organisasi Pengurusan 43

3.4 Sistem Pengurusan Semasa 47

3.4.1 Sistem Pengurusan Tapak Ramsar 48

3.5 Guna pakai Perundangan dan Garis panduan Semasa

bagi Sistem Pengurusan Kawasan Kajian 52

3.5.1 Perundangan 52

viii

3.5.1.1 Akta Perhutanan Negara 1984 53

3.5.1.2 Akta Kualiti alam Sekeliling 1974 54

3.5.1.3 Akta Perikanan 1985 56

3.5.1.4 Enakmen Perbadanan Taman Negara

Johor 1989 56

3.5.2 Polisi dan Garis panduan lain 57

3.6 Keperluan dan Ketersediaan Data 58

3.7 Rumusan 59

4 PANGKALAN DATA BAGI ANALISIS PELAN

PENGEZONAN KAWASAN TANAH BENCAH

4.1 Pengenalan 60

4.2 Sumber Data 61

4.3 Justifikasi Reka bentuk 61

4.4 Keperluan Data dan Maklumat Berdasarkan Analisis 62

4.5 Konsep Reka bentuk Pangkalan Data 66

4.6 Penggunaan DBMS 67

4.8 Perolehan Data dan Format Data 77

4.9 Rumusan 77

5 PELAN PENGEZONAN & PERUNDANGAN KAWASAN

TANAH BENCAH

5.1 Pengenalan 78

5.2 Peringkat 1-Penetapan Zon Biosfera 80

5.2.1 Konsep Pengezonan 82

5.2.1.1 Zon Pusat 82

5.2.1.2 Zon penampan 83

5.2.1.3 Kawasan Luar -Zon Pertukaran 83

5.2.2 Justifikasi Pengezonan 84

5.2.3 Model Zon Biosfera 86

5.3 Peringkat 2 - Penetapan Pelan Pengezonan Kawasan

Tanah Bencah di Zon Pusat (biosfera) 94

5.3.1 Konsep 95

5.3.2 Analisis Matriks 97

5.3.3 Pendekatan PFCA dan Penentuan Kriteria 101

5.3.4 Penetapan Kriteria Bagi Model Pelan Pengezonan

Kawasan Tanah Bencah 102

ix

5.3.5 Model Pelan Pengezonan Pengurusan Tanah Bencah 103

5.4 Peringkat 3 - Implikasi Akta dan Ruang 110

5.4.1 Akta Kualiti Alam Sekeliling, 1974 110

5.4.2 Akta Perlindungan Hidupan Liar, 1972 112

5.4.3 Akta Perikanan, 1985 dan Peraturan 113

5.4.4 Akta Perhutanan Negara 1984 115

5.4.5 Akta Air, 1920 117

5.4.6 Garis panduan JPS 1/97 118

5.5 Zon Kawasan Tanah Bencah dan Peruntukkan Perundangan 119

5.6 Rumusan 121

6 CADANGAN REKA BENTUK SUBSISTEM MAKLUMAT

PERUNDANGAN

6.1 Cadangan Pembangunan Sub-Sistem 123

6.1.1 Konsep Model Sub-Sistem Maklumat Perundangan 123

6.1.2 Modul Sub-Sistem 124

6.2 Cadangan Reka bentuk Pangkalan Data Sub-Sistem

Maklumat Perundangan Pengurusan Kawasan

Tanah Bencah 128

6.2.1 Konsep Hubungan Entiti 130

6.3 Rumusan 132

7 PENUTUP

7.1 Implikasi dan Kepentingan Kajian 134

7.2 Kajian Lanjutan 135

7.3 Rumusan 136

RUJUKAN 138

LAMPIRAN 143

x

SENARAI JADUAL

NO

JADUAL TAJUK

MUKA

SURAT

Jadual 3.1: Arahan Yang Relevan Dengan Kawasan

Kajian Yang Diperuntukkan Di Bawah Akta Kualiti

Alam Sekeliling 1974. 54

Jadual 4.1: Kriteria Analisis Pelan Pengezonan 63

Jadual 4.2: Atribut Bagi Pangkalan data 72

Jadual 5.1: Justifikasi Pelan Pengezonan Biosfera dan Perundangan 83

Jadual 5.2: Keluasan Zon Biosfera. 93

Jadual 5.3: Garis panduan Zon Biosfera 93

Jadual 5.4: Analisis Matriks Kepentingan Setiap Zon 99

Jadual 5.5: Perincian Kriteria Zon Kawasan 100

Jadual 5.6: Keperluan Lapisan Data Model Analisis 103

Jadual 5.7: Keluasan Zon Kawasan Tanah Bencah 110

Jadual 5.8: Implikasi Akta Kualiti Alam Sekeliling, 1974

Terhadap Aktiviti dan Ruang 111

Jadual 5.9: Implikasi Akta Perlindungan Hidupan Liar,

1972 Terhadap Aktiviti dan Ruang 113

Jadual 5.10: Implikasi Akta Perikanan 1985 dan

Peraturan Terhadap Aktiviti dan Ruang 114

Jadual 5.11: Implikasi Akta Perhutanan Negara 1984

Terhadap Aktiviti dan Ruang 116

Jadual 5.12: Implikasi Akta Air, 1920 Terhadap Aktiviti dan Ruang 118

xi

Jadual 5.13: Implikasi Garis panduan JPS 1/97 Terhadap

Aktiviti dan Ruang 119

Jadual 5.14: Peruntukkan Akta dan Zon Kawasan Tanah Bencah 120

Jadual 6.1: Modul Sub-sistem dan fungsinya 124

SENARAI RAJAH

NO RAJAH TAJUK MUKA

SURAT

Rajah 1.1: Kawasan Ancaman Akibat daripada Pembangunan Kawasan

di Sungai Pulai 6

Rajah 1.2: Pelan Lokasi Sungai Pulai dan Tanjung Piai 11

Rajah 2.1: Sumber jaya dan Kepelbagaian Spesies di Kawasan

Kajian yang menarik untuk pelancongan dan penyelidikan 18

Rajah 2.2: Kawasan rumpai laut dan batu karang yang

penting bagi ekologi dan habitat spesies di Sungai Pulai

Yang perlu dipelihara 19

Rajah 2.3: Sungai Pulai yang kaya dengan hutan paya bakau

dan rumpai laut serta kepelbagaian spesis. 19

Rajah 2.4: Contoh Perkaitan Perundangan Dalam Pengurusan

Tanah Bencah. 31

Rajah 2.5: Paparan Antara muka Sistem AWRIMS 33

Rajah 2.6: Paparan Antara muka rujukan Maklumat

Perundangan Bagi Sistem AWRIMS 34

Rajah 2.7: Paparan Antara muka rujukan Maklumat

Perundangan Bagi Sistem Maklumat Pesisiran Pantai 37

xii

Rajah 2.8: Paparan Antara muka rujukan Maklumat

Perundangan Bagi Sistem Maklumat Pesisiran Pantai 38

Rajah 3.1: Carta Organisasi Perbadanan Taman Negara Johor 46

Rajah 3.2: Struktur Pengurusan Kawasan Tapak Ramsar. 45

Rajah 3.3: Proses Semasa Pengurusan Taman Negara Johor 47

Rajah 3.4: Proses Semasa Pengurusan Tapak Ramsar 48

Jadual 4.1: Kriteria Analisis Pelan Pengezonan 68

Rajah 4.2: Konsep Perhubungan Di antara Data 69

Rajah 4.3: Pangkalan Data Geodatabase 70

Rajah 5.1: Rangka Kerja Analisis Kajian 79

Rajah 5.2: Ilustrasi Peringkat Analisis Kajian 80

Rajah 5.3: Zon Biosfera Kawasan Tapak Ramsar yang

dicadangkan oleh Convention Ramsar, 1971 82

Rajah 5.4: Model Analisis Pembentukan Zon Biosfera 93

Rajah 5.6: Peringkat Kerja Kaedah Bagi Penetapan Pelan

Pengezonan Kawasan Tanah Bencah 96

Rajah 5.7: Konsep Pelan Pengezonan Kawasan Tanah Bencah 97

Rajah 5.8: Perkaitan Kriteria Kawasan Zon dan Pendekatan PFCA 102

Rajah 5.9: Model Analisis 104

Rajah 6.1: Modul Sub-Sistem Maklumat Perundangan bagi

Pengurusan Kawasan Tanah Bencah 123

Rajah 6.2: Contoh Cadangan Paparan Antara muka bagi

Menu Cadangan Pembangunan 127

Rajah 6.3: Cadangan Reka bentuk Pangkalan data Sistem

Subsistem Maklumat Perundangan Kawasan Tanah Bencah 129

Rajah 6.4: Cadangan Konsep hubungan Entiti Nonspatial dan Spatial 130

Rajah 6.5: Contoh Cadangan Konsep hubungan Zon dan Perundangan 131

Rajah 6.5: Contoh Cadangan Konsep Entiti 132

xiii

SENARAI PELAN

NO PELAN TAJUK MUKA

SURAT

Pelan 5.1: Tapak Ramsar (Zon Pusat) 87

Pelan 5.2: Isu Kawasan Perluasan Zon Pusat 88

Pelan 5.3: Perluasan Zon Pusat 89

Pelan 5.4: Guna tanah Kawasan Sekitar Tapak 90

Pelan 5.5: Sempadan Biosfera 91

Pelan 5.6: Nilai Kawasan Biodiversiti 104

Pelan 5.7: Kawasan Terancam 105

Pelan 5.8: Kawasan Kualiti Air(Alam Sekitar) 106

Pelan 5.9: Kawasan Risiko 107

Pelan 5.10: Zon Kawasan Tanah Bencah 108

xiv

SENARAI SINGKATAN

AWRIMS Arkansas Wetland Resources Information Management System CIS Coastal Information System DBMS Database Management System EIA Environmental Impact Assessment EIS Executive Information System GIS Geographical Information System PBT Pihak Berkuasa Tempatan PTNJ Perbadanan Taman Negara Johor PTP Pelabuhan Tanjung Pelepas PTL Power Transmission Line RDBMS Relationships Database Management System SMPKTB Sistem Maklumat Perundangan Kawasan Tanah Bencah RHPB Rezab Hutan Paya Bakau

1

BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Perancangan dan pengurusan sumber jaya mempunyai sifat yang kompleks.

Ini berikutan, sifat sumber jaya itu sendiri yang terhad dan perlu diuruskan dari

semasa ke semasa. Ia seiring dengan pertumbuhan urbanisasi yang pantas dan

perkembangan bandar yang berlaku telah meningkatkan permintaan terhadap sumber

jaya khasnya sumber jaya semula jadi. Senario yang berlaku telah menjana kepada

pencemaran dan menjejaskan kawasan yang mempunyai biodiversiti yang tinggi

terutamanya kawasan tanah bencah (Yokohari et al., 2000).

Namun, penduduk bandar telah membuat permintaan terhadap kualiti hidup

yang tinggi termasuklah kesihatan awam yang baik, persekitaran yang tidak tercemar,

makanan dan minuman yang baik dan selamat, begitu juga bagi rekreasi dalam ruang

tanah lapang (Botkin dan Beveridge, 1997). Keadaan ini memerlukan kepada

pengurusan sumber jaya efektif dan sistematik dalam memastikan sumber jaya

diuruskan dengan baik. Salah satu faktor yang menyumbang kepada pengurusan yang

baik ialah sistem maklumat yang lengkap dan berkesan. Sistem maklumat merupakan

alat yang penting untuk dijadikan mata dan telinga kepada proses perancangan. Ia

boleh digunakan bagi mengawas dan memastikan kawalan dipatuhi dan memberikan

amaran awal mengenai punca pergeseran, ketidakseimbangan, kelemahan dan

2

kegagalan yang berlaku dalam proses perancangan dan pengurusan (Yaakup, Johar

dan Dahlan, 1995).

Pengguna pakaian perundangan yang berkaitan dengan pengurusan;

pemeliharaan dan pemuliharaan sumber jaya adalah penting untuk dijadikan sebagai

alat utama mengawal selia dan memandu arah pengurusan sumber jaya tanah bencah.

Kewujudan perundangan dan garis panduan yang dikeluarkan oleh jabatan-jabatan

berkaitan perancangan dan pengurusan sumber jaya adalah mengikut kepada

keperluan dan skop kerja masing-masing. Oleh itu, pengurusan sumber jaya yang baik

adalah bergantung kepada pelaksanaan undang-undang dan garisan panduan ke atas

kawasan pentadbiran pengurusan tersebut.

1.2 Penyataan Isu dan Masalah

Undang-undang perancangan dan pengurusan adalah alat terpenting dalam

memastikan pengurusan yang dijalankan mematuhi garis panduan yang telah

ditetapkan. Walau bagaimanapun isu dan masalah yang sering timbul adalah semasa

proses pertimbangan pengguna pakaian undang-undang di dalam pengurusan. Jika

dilihat, terdapat banyak perundangan yang terlibat dalam pengurusan sumber jaya dan

ia telah diperuntukkan di bawah jabatan masing-masing mengikut kepada keperluan

jabatan tersebut. Keadaan ini telah menyebabkan pengurusan yang melibatkan aspek

perundangan tidak dapat dijalankan secara menyeluruh dan berkesan serta memakan

masa yang panjang.

Sebagai contoh, pengurusan kawasan Tanjung Piai dan sungai Pulai di bawah

Perbadanan Taman Negara Johor, mempunyai pelbagai peruntukkan undang-undang

melibatkan jabatan jabatan lain yang berkaitan seperti Jabatan Pengairan dan Saliran,

Jabatan Perhutanan Negeri, Jabatan Perikanan Negeri, Jabatan Alam Sekitar, Jabatan

Pertanian. Setiap jabatan ini telah mengguna pakai perundangan yang berbeza-beza

mengikut kepada keperluan jabatan tersebut. Ia telah menimbulkan kesukaran rujukan

3

undang undang dalam aktiviti pengurusan memandangkan banyak aspek

perundangan yang terlibat secara langsung di dalam aktiviti ini.

Selain itu, pengurusan sumber jaya perlu respons terhadap isu semasa yang

berlaku di kawasan kajian dan sekitarnya. Undang undang adalah merupakan alat

terpenting dalam menjadi kayu pengukur dan rujukan tindakan yang perlu

dilaksanakan. Dapat dilihat, keadaan semasa telah menunjukkan kegagalan pengguna

pakaian perundangan secara berkesan yang telah mengakibatkan masalah alam sekitar

yang serius timbul. Isu yang paling jelas timbul di kawasan kajian ialah isu

pencemaran, pembalakan pokok paya bakau, pembangunan komited dan sedimentasi.

i. Pencemaran

Pada masa ini, terdapat pencemaran yang berlaku di Sungai Pulai akibat

daripada aktiviti pertanian dan pembangunan baru di sekitar kawasan Tanjung

Piai. Didapati pokok bakau di Sungai Pulai telah diganggu-gugat oleh

pencemaran daripada pembangunan baru termasuklah perkembangan kawasan

pertanian, aktiviti perindustrian, urbanisasi dan perlombongan pasir dalam

kawasan tadahan. Penanaman pokok kelapa sawit telah meliputi kawasan

barat di daerah Pontian dan aktiviti perkebunan pula, terletak di pinggir rizab

hutan Sungai Pulai. Aktiviti-aktiviti ini telah dikenal pasti mengakibatkan

pencemaran air dan tanah di Sungai Pulai berikutan ia didapati terletak

berhampiran kawasan yang mengalami pencemaran (Ramakrishna et. al,

2001).

ii. Pembalakan Kawasan Hutan Paya Bakau

Pembalakan haram telah menjana kepada isu yang serius di kawasan kajian.

Didapati sebanyak 526 hektar bagi kawasan rizab hutan paya bakau telah di

balak secara haram (Ramakrishna et. al, 2001). Kolam udang yang terbiar di

kawasan tapak kajian juga telah menyebabkan kepada pembalakan pokok

bakau berikutan tanah tersebut telah ditebus guna bagi pembangunan industri

yang besar.

4

Pembinaan laluan talian Tenaga Nasional adalah merupakan salah satu faktor

kepada pembalakan di kawasan kajian. Pembinaan ini, bermula dari Rizab

Hutan Paya Bakau (RHPB) Sungai Pulai di bahagian timur merentasi laluan

utama Sungai Pulai di bahagian barat, melalui Kg. Tanjung Karang ke

Pontian. Pokok-pokok telah ditebang di sepanjang laluan bagi membolehkan

pembinaan dan penyelenggaraan dijalankan. Dapat dilihat dengan jelas

bahawa pembinaan ini telah mengakibatkan kehilangan kawasan hutan secara

langsung terutama apabila pembinaan laluan transmisi merentasi kawasan

hutan.

iii. Kehilangan Kawasan Hutan Paya Bakau

Secara tidak langsung, pembinaan talian TNB telah turut menyumbang kepada

kehilangan kawasan hutan. Tumbuhan litupan hutan akan dipotong secara

berkala bagi mengelakkan gangguan terhadap laluan transmisi untuk tujuan

penyelenggaraan akses. Laluan ini telah membahagi dan memisahkan kawasan

sungai Pulai kepada blok-blok hutan kecil yang membawa kepada implikasi

ekologi. Penghasilan blok ini, menyebabkan ekologi kawasan terjejas

(Ramakrishna et. al, 2001).

iv. Sedimentasi

Perlombongan pasir melibatkan perpindahan pasir daripada keadaan yang

semula jadi yang menghasilkan kepada pencemaran alam sekitar. Keadaan ini

berlaku apabila kadar pengeluaran pasir melebihi kadar penjanaan ini secara

normal. Bahan buangan aktiviti perlombongan di sekitar Sungai Pulai

menyumbang kepada peningkatan sedimentasi dan kawasan lumpur yang

membawa kesan kepada ikan dan kesihatan pokok kayu bakau. Perlombongan

di tebing sungai telah memberi kesan hakisan, banjir serta kehilangan

komposisi semula jadi di kawasan Rizab Hutan Paya Bakau Sungai Pulai.

Pembinaan PTL (Power Transmission Line) juga mengakibatkan kepada

peningkatan sedimentasi dan penurunan kualiti air di Rizab Hutan Paya Bakau

Sungai Pulai. Berdasarkan kepada Laporan Penilaian Kesan Alam Sekitar,

2001, didapati pembangunan berskala besar di kawasan tanah bencah Sungai

5

Pulai, menyebabkan sedimentasi yang serius iaitu dianggarkan mencecah

600,000 kubik meter/tahun.

v. Pembangunan dan Spesies Hidupan Liar Terancam

Kawasan Sungai Pulai merupakan kawasan yang kaya dengan nilai

biodiversiti yang tinggi. Kawasan Sungai Pulai kaya dengan rumpai dan

rumput laut yang terdiri daripada 10 spesies rumput laut dan 19 spesies rumpai

laut. Kawasan ini merupakan habitat penting spesies terancam seperti kuda

laut dan dugong (Choo, 2005). Malangnya, kawasan habitat ini terletak di luar

kawasan sempadan tapak Ramsar Sungai Pulai. Ini bermaksud kawasan ini

berada dalam situasi yang berbahaya dan tidak dilindungi sama sekali (Chong,

2006). Kenyataannya, kawasan habitat spesies hidupan akuatik ini terus

terancam dan kesannya dapat dilihat apabila spesies dugong ditemui dalam

keadaan yang sakit pada tahun 2005 dan bayi dugong sebesar 1.3 meter telah

ditemui mati pada jaring ikan di Pulau Merambong berdekatan dengan tapak

Ramsar Sungai Pulai. Sejak tahun 1995 lagi, peningkatan aktiviti manusia

telah mengganggu gugat keseimbangan ekologi marin (Chong, 2006). Spesies

kuda laut di kawasan Sungai Pulai telah dianggarkan menurun sehingga 1000

ekor sahaja (Chiew, 2004). Keadaan ini dijangka terus berlaku memandangkan

kerajaan telah mengezonkan kawasan dari Tanjung Pelepas ke Pendas iaitu

sepanjang 40km kawasan hutan paya bakau untuk tujuan pembangunan (sila

rujuk Rajah 1.1). Maka dapat dijangka, pertumbuhan perindustrian, projek

rumah akan berlaku termasuklah penambahan Pelabuhan Tanjung Pelepas

(Chiew, 2002).

6

Rajah 1. 1: Kawasan Ancaman Akibat daripada Pembangunan Kawasan di

Sungai Pulai Sumber: Chiew, 2004

Rajah 1.1 menunjukkan projek pembangunan mega Pelabuhan Tanjung

Pelepas (PTP) di muara Sungai Pulai yang mengancam perubahan hidrologi

dan ekosistem sungai serta menghapuskan nilai semula jadi di kawasan tapak

Ramsar. Sempadan tapak Ramsar Sg Pulai telah dilukis semula bagi memberi

ruang kepada pembinaan PTP dan Penjana Kuasa Elektrik di bahagian barat

tebing Sg. Pulai. Projek mega ini telah memberi tekanan yang hebat kepada

kawasan Ramsar. Pembangunan fasa kedua PTP akan menyempitkan muara

sungai lebih daripada 50 peratus. Ini akan memberi kesan ke atas saliniti dan

sirkulasi air sungai yang memberi kesan buruk ke atas hidupan biotik. Laluan

migrasi fauna juga akan tersekat memandangkan koridor habitat mereka telah

dimusnahkan (Chiew, 2004).

Tambahan, stesen penjana kuasa yang meliputi 361 hektar ini akan

menyebabkan suhu kawasan sekitarnya meningkat dan ini akan

mengakibatkan kemusnahan hampir keseluruhan hidupan marin. Pembinaan

stesen petrokimia pula, bermaksud akan menyebabkan kehilangan kekal ke

atas hutan paya bakau Sungai Pulai. Sisa buangan daripada stesen ini akan

7

mengakibatkan hidupan marin flora dan fauna diracuni oleh toksik dan kekal

dalam jangka masa yang lama di dalam sistem rantaian makanan (Chiew,

2004).

Implementasi perundangan ke atas pengurusan kawasan tanah bencah perlu

respons terhadap isu yang berlaku di kawasan pentadbiran dalam memastikan aktiviti

pengurusan yang dijalankan adalah berkesan. Berdasarkan kepada isu yang

diterangkan di atas, didapati kebanyakan isu yang berlaku boleh dilukiskan ke dalam

bentuk pelan (spatial). Namun demikian, pada masa ini peruntukan undang-undang

yang diguna pakai bagi pengurusan kawasan Sungai Pulai dan tanjung Piai adalah

dalam bentuk teks iaitu maklumat entiti bukan ruang. Keadaan ini telah menimbulkan

kesukaran dalam menentukan tindakan dan keputusan yang lebih tepat iaitu

melibatkan perundangan ke atas ruang. Isu persekitaran dan perundangan sedia ada

kawasan kajian perlu dihubungkaitkan dalam memastikan pengurusan kawasan tapak

lebih baik dan berkesan. Penentuan atribut bukan spatial dan spatial dari segi

perundangan diperlukan dalam mengurus sumber jaya bagi memudah dan

mempercepatkan aktiviti pengurusan.

Kemajuan teknologi maklumat dan telekomunikasi, didapati boleh memudahkan

proses pengurusan seterusnya. Perkara ini turut ditekankan oleh Menteri Perumahan

dan Kerajaan Tempatan, Y.Bhg Datuk Seri Ong Ka Ting The virtual approval

environment system would enables to save 30% of the time, (The Star, 2002)

Justeru, penstrukturan guna pakai perundangan dalam sistem pengurusan,

amat diperlukan dalam memastikan pelaksanaan yang dijalankan lebih kemas dan

sistematik dalam masa yang sama, memudahkan pihak pengurusan untuk membuat

penilaian dan keputusan dengan baik dan pantas. Ia seterusnya menggalakkan dan

membantu membangunkan Sistem Pengurusan Sumber jaya Kawasan Tanah Bencah.

Kajian ini bertujuan mengintegrasikan maklumat perundangan yang relevan di dalam

sistem pengurusan sumber jaya agar boleh diguna pakai oleh pihak pengurusan dalam

memudahkan kerja-kerja pelaksanaan dan membuat keputusan.

Sistem maklumat perundangan berasaskan GIS amat diperlukan dalam

menghubungkan kedua aspek ini sama ada dalam bentuk spatial atau bukan spatial.

8

Sistem Maklumat Perundangan berasaskan GIS membantu keputusan dan tindakan

yang dibuat oleh pengurus lebih relevan dan tepat di atas tanah (spatial). Selain itu ia

membantu memudahkan pengintegrasian perundangan sedia ada yang relevan dengan

kawasan kajian yang boleh dikenal pasti dengan mudah dalam bentuk ruang.

1.3 Persoalan Kajian

Berdasarkan penyataan masalah, terdapat beberapa persoalan yang telah dibentuk:

i. Apakah konsep wise use bagi tapak Ramsar dalam konteks kawasan

kajian?

ii. apakah isu dan masalah utama dalam pengurusan sumber jaya kawasan

kajian khususnya berkaitan pengguna pakaian undang-undang.

iii. apakah polisi dan perundangan semasa yang sesuai dan relevan bagi

kawasan kajian

iv. Apakah perundangan yang diguna pakai dalam sistem pengurusan

sumber jaya tanah bencah di kawasan kajian?

v. Bagaimana bentuk sistem pengurusan bagi aspek perundangan yang

boleh diguna pakai oleh pihak pengurusan dalam membuat keputusan?

9

1.4 Matlamat dan Objektif

1.4.1 Matlamat

Matlamat bagi kajian ini seperti di bawah:

Mengenalpasti dan Mencadang Reka bentuk Subsistem Maklumat

Perundangan bagi Pengurusan Taman Negara Johor Sungai Pulai

(Ramsar)) berbantu GIS

1.4.2 Objektif

Bagi mencapai matlamat di atas, objektif kajian yang telah dirumuskan adalah:

i. Mengenal pasti konsep wise use bagi tapak Ramsar dalam konteks

kawasan kajian

ii. Mengenal pasti isu dan masalah utama dalam pengurusan sumber jaya

kawasan kajian khususnya berkaitan pengguna pakaian undang-

undang.

iii. Mengkaji dan mengenal pasti polisi dan perundangan semasa yang

sesuai dan relevan di kawasan kajian

iv. Mencadangkan reka bentuk sistem pembangunan maklumat

perundangan perancangan bagi pengurusan sumber jaya Tanah Bencah

(Ramsar)

10

1.5 Skop Kajian

Kajian yang dijalankan akan melihat di bawah skop kajian berikut:

i. Kajian ini merangkumi aspek penting iaitu latar belakang dan sistem pengurusan

semasa serta isu dan masalah semasa yang berlaku di kawasan kajian berkaitan

dengan pengurusan sumber jaya.

ii. Kajian tertumpu kepada perundangan yang relevan dengan kawasan kajian.

iii. Kajian ini memberi fokus kepada penentuan maklumat perundangan sama ada

dalam bentuk spatial dan bukan spatial, keperluan data perundangan bagi

cadangan sistem dan cadangan reka bentuk subsistem maklumat perundangan

bagi kawasan kajian

1.6 Kawasan Kajian

Kawasan kajian hanya meliputi rizab hutan Sungai Pulai yang terdiri daripada

salah satu kawasan paya bakau yang terpelihara di Selatan Barat wilayah Johor iaitu

kira-kira 35% keseluruhan litupan paya bakau. Sungai Pulai merupakan sistem sungai

paya bakau yang terbesar di negeri Johor. Ia terletak di bawah pentadbiran Majlis

Daerah Pontian dan diuruskan oleh Perbadanan Taman Negara Johor. Kawasan kajian

ini telah diisytiharkan sebagai tapak Ramsar pada Januari 2003 (Ramsar Convention

on Wetlands, 2003). Sungai Pulai telah digazet sebagai rizab hutan negeri. Kawasan

ini telah dipilih sebagai kawasan kajian berdasarkan statusnya sebagai Rizab Hutan

Paya Bakau dan kawasan tapak Ramsar. Status ini telah meletakkan kawasan kajian

sebagai kawasan yang mempunyai kepentingan sumber jaya yang tinggi. Selain itu,

kesan daripada penggazetan kawasan kajian, peruntukkan perundangan ke atas

kawasan ini menjadi lebih ketat.

11

Rajah 1. 2: Pelan Lokasi Sungai Pulai dan Tanjung Piai

1.7 Metodologi Kajian

Kajian ini akan dibahagikan kepada empat peringkat utama iaitu bermula dengan

peringkat kajian awalan dan berakhir dengan peringkat cadangan dan rumusan kajian.

Pembentukan dan penjelasan lanjutan bagi setiap peringkat di dalam metodologi ini

adalah berdasarkan kepada kajian yang akan dijalankan.

12

1.7.1 Kajian Awalan

Kajian yang akan dilakukan adalah membuat pelbagai rujukan dan pembacaan

tentang sistem pengurusan sumber jaya kawasan tanah bencah bagi memahami

senario semasa. Rujukan kajian meliputi hasil kajian dan sumbangan pengkaji

sebelumnya berkaitan dengan kajian ini dan aplikasi sistem GIS ke atas

pelaksanaan pengurusan sumber jaya. Oleh itu kajian awalan ini umumnya

melibatkan pemahaman tentang tajuk yang telah dicadangkan. Selain daripada

itu, antara aspek yang terlibat dengan kajian awalan ialah:

i. Penentuan isu dan masalah kajian

ii. Pembentukan matlamat dan objektif kajian

iii. Penentuan skop dan metodologi kajian

iv. Mengenal pasti bentuk dan aspek kajian literatur yang akan dijalankan

untuk diguna pakai di peringkat seterusnya.

Kajian awal membantu dalam pemahaman awal mengenai kajian ini terutama

penentuan yang jelas bagi hasil kajian iaitu cadangan reka bentuk sistem

maklumat perundangan dalam sistem pengurusan sumber jaya tanah bencah

serta kaedah bagaimana pembentukan sistem cadangan yang perlu dihasilkan.

1.7.2 Kajian Literatur

Bagi kajian literatur ia terbahagi kepada dua bahagian iaitu kajian berkaitan

aspek perundangan yang terlibat di dalam pengurusan sumber jaya tanah

bencah di kawasan kajian dan juga kajian asas Sistem Maklumat Geografi

13

i. Aspek perundangan bagi pengurusan Rizab Hutan Paya Bakau Sungai

Pulai.

Peringkat ini akan melibatkan kajian tentang aspek perundangan dan

pelaksanaan dalam sistem pengurusan sumber jaya Rizab Hutan Paya

Bakau Sungai Pulai. Peruntukan polisi dan akta yang terlibat di dalam

sistem ini akan diambil kira.

ii. Sistem Maklumat Geografi (GIS)

iii. Bahagian ini mengemukakan peranan GIS di dalam sistem maklumat

perundangan pengurusan kawasan Rizab Hutan Paya Bakau Sungai

Pulai dan pendekatan pelaksanaan di dalam sistem juga diambil kira

sebagai asas kajian yang akan dilaksanakan.

Peringkat literatur ini adalah penting dalam penghasilan produk akhir kajian

ini. Pengenalpastian dan penentuan polisi dan perundangan yang berkaitan

kawasan kajian akan banyak membantu dalam mereka bentuk sistem

maklumat perundangan perancangan bagi pengurusan kawasan tanah bencah.

Selain itu, literatur GIS turut menyumbang kepada aplikasi GIS yang lebih

berkesan dalam menyokong sistem maklumat perundangan yang akan direka

bentuk.

1.7.3 Pengumpulan Data

Proses pengumpulan data secara keseluruhannya melibatkan temu bual,

rujukan laporan, akta dan polisi dan rujukan Internet. Kaedah yang digunakan

ini melibatkan dua jenis sumber iaitu sumber primer dan sekunder. Data

sekunder merupakan data asas bagi kajian ini.

i. Data sekunder

Data sekunder diperoleh dari rujukan laporan, akta dan garis panduan

yang berkaitan. Maklumat-maklumat semasa berkaitan struktur

14

organisasi, fungsi, polisi dan perundangan semasa yang diguna pakai

dalam pengurusan kawasan kajian.

ii. Data Primer

Pendekatan yang digunakan adalah melalui temu bual. Temu bual yang

dijalankan adalah bagi mengenal pasti perundangan dan garis panduan

semasa yang lazim diguna pakai dalam sistem pengurusan. Selain itu,

temu bual ini juga bertujuan mendapatkan maklumat mengenai corak

pengurusan dan pengguna pakaian perundangan semasa dalam

menentukan cadangan reka bentuk sistem maklumat perundangan bagi

pengurusan sumber jaya kawasan tanah bencah. Maklumat yang

diperlukan adalah:

Penjelasan perkara-perkara penting yang dipertimbangkan dalam pengurusan

Penjelasan perkara-perkara penting yang memerlukan pertimbangan dan rujukan polisi dan perundangan dalam proses

pengurusan

Pengguna pakaian akta atau perundangan yang lazim di dalam proses pengurusan

Isu-isu dan masalah yang timbul di peringkat pengurusan berkaitan pengguna pakaian perundangan

Cadangan-cadangan oleh kakitangan bagi membantu reka bentuk sistem maklumat perundangan bagi pengurusan sumber jaya

kawasan Rizab Hutan Paya Bakau Sungai Pulai dan Tanjung Piai.

1.7.4 Analisis

Peringkat ini melibatkan kepada penentuan polisi dan perundangan yang

relevan bagi kawasan kajian. Seterusnya data atribut spatial dan bukan spatial

bagi perundangan ditentukan. Pada peringkat ini, model normatif digunakan.

15

Penggunaan model normatif adalah berdasarkan kepada rujukan perkara

penting yang diambil perhatian dalam sistem pengurusan dan perundangan

relevan yang seharusnya diguna pakai.

1.7.5 Cadangan Reka bentuk

Berpandukan kepada hasil analisis, reka bentuk rangka subsistem maklumat

perundangan bagi pengurusan telah diformulasikan. Maklum balas terhadap

matlamat, objektif dan skop kajian dilakukan bagi memastikan pembentukan

cadangan adalah selaras dengan perkara tersebut.

16

BAB 2

PERUNDANGAN DAN PENGURUSAN TANAH BENCAH

Bab ini akan membincangkan konsep pengurusan dan perundangan tanah bencah.

Perbincangan ini meliputi kepentingan pengurusan tanah bencah, konsep pengurusan

dan pelaksanaan, garis panduan pengurusan dan perundangan dalam pengurusan tanah

bencah. Perbincangan lebih tertumpu kepada pengurusan dan bagaimana perundangan

lazimnya diguna pakai dan dilaksanakan di dalam sistem pengurusan tanah bencah.

Bab ini juga akan menyentuh perkara berkaitan Sistem Maklumat GIS dan

aplikasinya dalam perundangan bagi pengurusan. Pada akhir bab ini, beberapa contoh

dari luar negara akan dijelaskan secara ringkas iaitu bagaimana sistem maklumat bagi

pengurusan tanah bencah dan perundangan di aplikasi dan dibangunkan.

2.1 Pengenalan

Kawasan tanah bencah kebanyakannya terdiri daripada kawasan hutan paya bakau.

Hampir 25% daripada keseluruhan hutan paya bakau di Malaysia terdapat di Negeri

Johor dan dikategorikan sebagai hutan paya bakau simpanan dan hutan bakau negeri.

Negeri Johor masih memiliki kira-kira 23, 683 hektar hutan bakau simpanan dan 7,

17

800 hektar hutan paya bakau negeri. Keluasan ini semakin berkurangan dan langkah

langkah mewartakan sebahagian daripada hutan bakau ini sebagai Taman Negara

sedang diusahakan oleh Pihak Perbadanan Taman Negara Johor. Ini adalah untuk

mengelak penebangan secara berleluasa, penebus gunaan tanah yang tidak terkawal

serta pemeliharaan hutan paya bakau daripada agen pencemaran

Kawasan tanah bencah diwakili oleh kehadiran air sama ada di atas atau berdekatan

dengan permukaan tanah. Tanah bagi kawasan ini adalah amat berbeza dengan

kawasan yang bersebelahan dan tumbuhan serta flora di kawasan ini amat sesuai

dengan keadaan yang lembap. Tanah bencah terdiri daripada 6 peratus daripada

permukaan bumi. Tanah bencah ini terdiri daripada jenis dan kepelbagaian ini

memberi kesan kepada landskap, perbezaan cuaca dan corak aktiviti manusia.

Pada masa lalu, kawasan tanah bencah sering dianggap sebagai tanah terbiar yang

tidak membawa sebarang pulangan ekonomi. Strategi bagi mengubah dan menukar

guna kawasan paya ini kepada kawasan pertanian yang produktif telah menjadi satu

tujuan yang paling dominan. Keadaan ini, jelasnya telah memberi kesan perubahan

sistem terhadap struktur dan fungsinya. Ekosistem bagi kawasan tanah bencah ini

amat sensitif dan rapuh. Tekanan ke atas pertambahan populasi dan akibat daripada

serakan kawasan pertanian, industri dan pembangunan bandar telah membawa kesan

kehilangan kawasan paya bakau dan mengganggu-gugat ekosistem semula jadi

(Hussin et al., 1999). Di kebanyakan kawasan tanah bencah telah sentiasa mengalami

pengecilan saiz keluasan kawasan, begitu juga penurunan kualiti. Ini berikutan kesan

daripada teknik perparitan moden dalam aktiviti pertanian, peningkatan kawasan

perindustrian dan tekanan pembangunan akibat daripada peningkatan populasi

termasuklah aktiviti pembuangan bahan buangan, tambakan sungai dan pengubah

suaian guna tanah (Dieren & Opitz, 2000). Akibatnya, terdapat banyak kawasan

tanah bencah yang telah diubah dan dikacau ganggu dan kawasan ini telah menjadi

semakin terancam terutama yang berkait dengan ekosistem dan landskap kawasan

tersebut.

Walau bagaimanapun, sejak akhir-akhir ini, fokus terhadap kawasan tanah lembap

telah berubah. Nilai dan kepentingan kawasan tanah bencah telah bertambah

berikutan aspek hidrologi, kimia, biologikal, sosial dan ekonomi telah di beri

18

perhatian dan pertimbangan yang lebih baik. Pemeliharaan kawasan paya bakau kini

bukan sahaja melibatkan keunikan biologikal dan monumen budaya malah memenuhi

kepentingan fungsi ekosistem sebagai kawasan bernutrien tinggi dan berfungsi

sebagai rumah hijau pada skala global (Dieren & Opitz, 2000). Kawalan banjir,

pengeluaran makanan dan pemulihan kualiti air adalah merupakan satu nilai ekonomi

yang tinggi. Kini, terdapat banyak kawasan tanah bencah yang menawarkan aktiviti

sosial dan rekreasi. Dalam memastikan nilai bagi kawasan tanah bencah dikawal,

perundangan dan garis panduan adalah diperlukan bagi perlindungan, pengurusan,

pemantauan dan pembinaan kawasan tanah bencah.

2.2 Kepentingan Pengurusan Kawasan Tanah Bencah

Kepentingan kawasan tanah bencah merangkumi aspek-aspek rekreasi, ekonomi,

pelancongan, hidupan liar dan akuatik, pemeliharaan spesies marin, pemeliharaan

alam semula jadi di pesisiran pantai, kegunaan tempatan serta kepentingan

penyelidikan.

Rajah 2.1: Sumber jaya dan Kepelbagaian Spesis di Kawasan Kajian

yang menarik untuk pelancongan dan penyelidikan Sumber: www.sosmalaysia.org

19

Pengurusan dan perundangan bagi kawasan tanah lembap adalah penting

dalam memastikan nilai bagi kawasan ini terpelihara meliputi habitat,

hidrologi serta fungsi rekreasi awam. Pengurusan kawasan ini terutamanya

melibatkan guna tanah akan secara langsung mengelakkan dan mengurangkan

pelbagai kesan negatif terhadap fungsi kawasan tanah bencah seperti

dinyatakan di bawah:

Rajah 2.2: Kawasan rumpai laut dan batu karang yang penting bagi ekologi dan habitat spesis di Sungai Pulai

yang perlu dipelihara. Sumber: www.sosmalaysia.org

Kawasan pembekal nutrien, penapis pencemaran dan pengekalkan air larian permukaan

Menstabilkan bekalan air dengan menyimpan air yang berlebihan ketika hujan dengan memperbaharui mata air, mengatur aliran dan

mengawal hakisan.

Menyediakan kawasan perlindungan habitat bagi pelbagai spesis. Ia juga berkaitan dengan kepentingan kegunaan rekreasi dan nilai estetik.

Rajah 2.3: Sungai Pulai yang kaya dengan hutan paya

bakau dan rumpai laut serta kepelbagaian spesis. Sumber:www.sosmalaysia.org

20

2.2.1 Konsep Pengurusan Tanah Bencah

Pengurusan adalah satu proses penggunaan sumber-sumber yang terdapat di

dalam sesuatu organisasi dalam usahanya untuk mencapai objektif yang

dihasratkan melalui fungsi perancangan, pengawalan dan pembuatan

keputusan.

Tiga bentuk asas pengurusan yang perlu dikenalpasti iaitu a) pemuliharaan

total merupakan idea utopian: kebergantungan pembalakan sumber oleh

penduduk tempatan akan berlaku pada pelbagai peringkat, walaupun terdapat

sumber alternatif yang disediakan; b) kesan manusia akan sentiasa

berkembang samada dalam bentuk intensiti dan corak; c) ancaman faktor

semula jadi tidak lagi dipinggirkan terutamanya apabila ia nya menjadi

semakin teruk akibat daripada aktiviti manusia seperti hakisan tanah (Prikh et

al., 2003).

Berdasarkan kepada Convention on RAMSAR (2004), konsep pengurusan

kawasan tanah bencah yang utama adalah pemuliharaan dan pendekatan

penggunaan mampan iaitu matlamat akhir adalah untuk mencapai penggunaan

wise use (mampan) dalam jangka masa panjang di kawasan kajian

(Convention on RAMSAR, 2004). RAMSAR COP3 (1987) telah menakrifkan

wise use sebagai penggunaan yang mampan bagi manfaat manusia yang

sesuai dengan penyelenggaraan sumber jaya semula jadi bagi ekosistem.

Melalui konsep ini, terdapat tiga perkara yang perlu diberi perhatian iaitu

fungsi, produk dan atribut kawasan tanah bencah. Berikut merupakan

perincian setiapnya:

a) Fungsi merupakan aktiviti atau tindakan yang berlaku secara semula

jadi di kawasan tanah bencah sebagai interaksi produk di antara

struktur ekosistem dan proses. Fungsi termasuklah kawalan banjir,

nutrien, sedimen dan penyelenggaraan pencemaran: sokongan rantai

makanan, pengukuhan kawasan pantai dan kawalan hakisan;

21

perlindungan ribut; pengukuhan keadaan musim iaitu melibatkan hujan

dan suhu.

b) Produk yang dijanakan oleh kawasan tanah bencah termasuk: sumber

jaya hidupan liar, perikanan, sumber hutan, sumber pemburuan,

pertanian; dan bekalan air. Kesemua produk ini dijanakan oleh

interaksi di antara biologikal, kimia dan fizikal komponen kawasan

tanah bencah.

c) Atribut kawasan tanah bencah termasuklah diversiti biologikal dan ciri

budaya dan sejarah yang unik. Atribut ini mengarah kepada

penggunaan tertentu atau sumber bagi produk tertentu, namun ia

mungkin mempunyai kepentingan semula jadi dan tidak boleh diukur.

Berdasarkan kedua-dua konsep pengurusan di atas, didapati kedua-duanya

mempunyai nilai faktor konsep yang lebih sama iaitu melibatkan aktiviti

pemuliharaan dan aktiviti manusia serta tindakan semula jadi.

Namun didapati juga, pendekatan bagi kedua-dua konsep ini adalah berbeza.

Konsep yang diketengahkan oleh Jyoti Prikh (2003) lebih menumpukan

kepada andaian bagi setiap elemen/faktor di dalam konsep pengurusan iaitu

melibatkan andaian senario, bentuk, corak dan intensiti. Konsep yang

diutarakan Convention on RAMSAR (2004) pula, fokus kepada perincian

elemen konsep dan interaksi yang berlaku dalam kawasan tanah bencah.

Bagaimanapun dalam kajian ini, didapati kedua dua konsep ini penting dan

berguna serta boleh diintegrasikan dalam membantu penilaian dan

pertimbangan kriteria pengurusan; melalui konsep pertama dan penetapan

kriteria pengurusan; melalui konsep kedua.

22

2.2.2 Sistem Pengurusan Tanah Bencah dan Garis panduan

Sistem pengurusan tanah bencah atau pelan pengurusan seharusnya disokong

oleh perundangan atau garis panduan. Garis panduan sistem pengurusan tanah

bencah membawa maksud aktiviti terkawal. Aktiviti terkawal ini

didefinisikan secara meluas sebagai "any operation or use of a wetland or

watercourse involving removal or deposition of material, or any obstruction,

construction, alteration or pollution, of such wetlands or watercourses"

(Conservation Foundation, 1988).

Pengurusan perancangan berasaskan kawasan tapak seharusnya menjadi satu

elemen pendekatan multi-skala ke arah perancangan pengurusan wise use

dan dihubungkan dengan landskap dan perancangan ekosistem termasuklah

zon pesisiran pantai dan sungai. Ini kerana polisi dan keputusan perancangan

pada skala ini akan mempengaruhi pemuliharaan dan pembangunan wise

use bagi kawasan tanah bencah (Ramsar Convention, 2004)

Berdasarkan kepada City of Coon Rapids (2005), terdapat tiga perkara penting

yang perlu diambil kira dalam sistem pengurusan tanah bencah a) sempadan;

b) cadangan pembangunan; c)garis panduan pengurusan.

Garis panduan bagi sempadan seharusnya di aplikasi bagi kawasan yang mana

dikenal pasti sebagai kawasan di bawah kuasa pentadbiran tanah bencah

seperti yang digariskan di dalam manual yang telah diguna pakai bagi

kawasan tersebut. Kawasan ini seharusnya menunjukkan klasifikasi

pengurusan bagi setiap kawasan tanah bencah berkait dengan garis panduan

sedia ada. Keadaan ini bagi memastikan pengenalpastian yang dijalankan dan

ketepatan dikaji semula oleh pentadbir bagi cadangan pembangunan terletak

di dalam atau bersebelahan kawasan tanah bencah. Adalah penting

menunjukkan kewujudan dan penentuan sempadan sama ada terkandung di

dalam garis panduan yang sedia ada dalam membantu proses menilai dan

membuat keputusan pengurusan kawasan (Votteler & Muir, 2002).

23

Bagi kawasan tanah bencah yang telah digazetkan sebagai kawasan

RAMSAR, pelan pengurusan seharusnya meliputi kawasan tanah bencah itu

sendiri di mana sempadannya telah ditentukan. Walau bagaimanapun

sekiranya tapak tanah bencah tersebut terdiri lebih dari satu tapak yang

berasingan, pelan pengurusan yang berasingan mungkin adalah bersesuaian

(RAMSAR Convention, 2004). Beberapa jenis pengezonan mungkin sesuai di

aplikasi di dalam kawasan sempadan ke atas tapak yang berbeza bergantung

kepada karakter dan hubungan dengan guna tanah lain bagi kawasan di

sekitarnya. Sempadan tapak terdiri daripada koleksi kawasan tanah bencah itu

sendiri sehinggalah kawasan sekitarnya yang bukan terdiri daripada habitat

kawasan tanah bencah dan selalunya adalah kawasan yang mempunyai

pelbagai jenis guna tanah (RAMSAR Convention, 2004). Ini bermaksud

pengezonan di dalam sempadan tapak mesti serba boleh dan fleksibel bagi

memenuhi kepelbagaian ciri-ciri kawasan tapak.

Walau bagaimanapun, berdasarkan kepada RAMSAR Convention (2004),

kawasan penampan adalah diperlukan dalam mengukuhkan kawasan

sempadan tapak kawasan iaitu terletak di sekeliling kawasan tanah bencah itu

sendiri. Kawasan penampan seharusnya berada di sekeliling kawasan pusat

tanah bencah yang terdiri daripada guna tanah yang memberi kesan secara

langsung ke atas ciri-ciri ekologi kawasan tanah bencah (RAMSAR

Convention, 2004).

Cadangan pembangunan seharusnya telah mendapat kelulusan daripada pihak

berkuasa tempatan dan dinilai semula oleh pentadbir kawasan untuk kelulusan

bagi sebarang bentuk kerja-kerja pembangunan yang memberi kesan kepada

kawasan tanah bencah. Dalam hal ini pengurus atau pentadbir seharusnya

merujuk dan mematuhi tempoh masa dan keperluan yang telah diperuntukkan

di dalam akta-akta sedia ada seperti akta pemuliharaan (City of Coon Rapids,

2005). Dalam hal ini, pengurus atau pentadbir kawasan memainkan peranan

penting dalam memastikan setiap perincian kawasan dan kerja pembangunan

yang sesuai bagi kawasan kajian perlu dipertimbang dan dinilai terlebih

dahulu sebelum mendapatkan kelulusan pembangunan pihak berkuasa

tempatan.

24

Perkara ketiga adalah akta dan garis panduan bagi kawasan tanah bencah yang

berkait dan diperuntukkan bagi kawasan tanah bencah menyediakan garis

keperluan kerja perparitan, pembinaan dalam kawasan tanah bencah seperti

pembangunan infrastruktur jalan dan laluan, bekalan asas, peletakan sistem

papan tanda, menara pandang dan boardwalk mengikut kepada

pengenalpastian kriteria bagi kawasan tertentu di dalam kawasan tanah bencah

(City of Coon Rapids, 2005). Bagi tujuan ini pengurusan dan garis panduan

perlu meliputi dan menunjukkan a) jarak zon penampan yang jelas bagi

kawasan mengikut jenis pembangunan; b) pengurusan air banjir berdasarkan

kepada manual pengurusan banjir sedia ada; c) klasifikasi sistem pengurusan

berdasarkan siri pengurusan yang jelas seperti pemeliharaan iaitu kesan hanya

boleh berlaku sekiranya cadangan adalah sangat diperlukan, pengurusan tahap

1 apabila cadangan mematuhi peruntukan yang ditentukan; d) keperluan

kelonggaran pengurusan kawasan tanah bencah bagi kawasan yang terpaksa

menerima kesan cadangan dengan mematuhi garis panduan sedia ada bagi

kawasan tersebut seperti laluan trek, menara pandang dan fasiliti tempat duduk

(Want & William, 1993).

2.3 Perundangan Dalam Pengurusan Tanah Bencah

2.3.1 Polisi dan Strategi

Berdasarkan kepada Laporan Pelan Pengurusan Rizab Hidupan Liar, Tanjung

Tuan Melaka (2004), pengurusan bagi kawasan yang memiliki biodiversiti

iaitu sama ada kawasan hutan, tanah bencah atau hutan paya bakau perlulah

mengambil kira polisi dan strategi serta rangka perundangan yang relevan

25

bagi kawasan tersebut (Jabatan Perhutanan negeri Melaka, 2004). Di dalam

sesuatu organisasi besar yang mempunyai hierarki pengurusan , polisi

merupakan panduan yang perlu diikuti oleh bahagian atau jabatan bagi

mencapai kepada objektif organisasi. Terdapat tiga hierarki utama iaitu

peringkat negara, negeri dan daerah. Bagi peringkat negara, polisi dan dasar

telah digubal dan pengurusan negeri dan daerah seharusnya dipandu arah oleh

strategi yang telah digariskan. polisi dan dasar tersebut adalah;

i. Dasar Perhutanan Negara, 1978 (Pindaan 1992)

Menyentuh pemeliharaan dan pengurusan hutan melalui amalan

pengurusan hutan secara berkekalan. Dasar ini mengandungi 17 aspek

yang menyentuh perkara berkaitan fungsi pentadbiran sebagai

perlindungan, penghasilan, pengekalan, penyelidikan dan pendidikan.

ii. Dasar Kepelbagaian Biologi Kebangsaan (1996)

Dasar ini menyediakan strategi jangka masa panjang bagi bekalan

makanan dan pengekalan biologi bersejarah di Malaysia. Dasar

Kepelbagaian Biologi Kebangsaan (1996) , bertujuan pemeliharaan

kepelbagaian biologikal Negara dan menitikberatkan peningkatan kajian

ke atas spesies biologi dan penyediaan kemudahan bagi mendapatkan

maklumat berkaitan pengekalan kepelbagaian biologi.

2.3.2 Rangka Perundangan

Skop kuasa, terma dan syarat yang diperuntukkan di dalam akta merupakan

angkubah penting dalam aktiviti sistem pengurusan bagi kawasan tanah

bencah. Berdasarkan kepada Laporan Pelan Pembangunan dan Pengurusan

Endau Rompin (2000), akta yang terlibat secara langsung dalam pengurusan

Taman Negara Johor adalah terdiri daripada 7 peruntukan akta iaitu:

26

i. Enakmen Perbadanan Taman Negara(Johor), 1989

Peruntukan perundangan ini membenarkan perbadanan taman Negara di

perkukuhkan. Di bawah enakmen ini Perbadanan Taman Negara Johor

bertanggungjawab dalam pengurusan dan pembangunan kawasan

pentadbirannya. Tiada garis panduan yang jelas dalam struktur dan operasi

pengurusan yang spesifik.

ii. Akta Perlindungan Hidupan Liar No.72, 1972

Menyediakan rizab santuari perlindungan sepenuhnya kepada hidupan liar

yang terancam dan hampir pupus. Akta ini membolehkan mana-mana

tanah kerajaan diisytiharkan sebagai kawasan rizab hidupan liar.

iii. Akta Perhutanan Negara,1984

Akta ini mengelaskan hutan kepada 11 kategori. Akta ini, melarang apa-

apa aktiviti dijalankan dalam kawasan hutan simpan kekal kecuali dengan

permit pemilikan. Selain itu, akta ini memperuntukkan keperluan

pemeliharaan hutan dan alam sekitar serta keperluan rekreasi orang awam

iv. Akta Perikanan, 1985

Akta ini digubal bagi mengawal pembangunan, pentadbiran dan

pengurusan sumber marin termasuk taman laut. Akta ini memperuntukkan

pengurusan dan perlindungan kawasan taman laut.

v. Akta Perancangan Bandar Dan Desa, 1976

Akta ini memperuntukkan pertimbangan pembangunan oleh perancang

bagi kawasan mempunyai nilai estetika dan kepentingan alam sekitar.

Pertimbangan dibuat berdasar pelan pembangunan sedia ada.

vi. Akta Kanun Tanah Negara, 1960

Akta ini memperuntukkan mana-mana tanah negeri sebagai kawasan

perlindungan atau sebaliknya.

27

vii. Akta Pemuliharaan Tanah, 1960

Akta ini berkait dengan pemeliharaan tanah berbukit, kawalan hakisan

tanah dan pemendapan.

Kesemua akta memainkan peranan dan fungsi masing-masing dalam

membantu menguruskan kawasan hutan paya bakau dengan lebih baik dan

efisien. Merujuk kepada skop setiap perundangan yang telah diterangkan di

atas, didapati Enakmen Perbadanan Taman Negara Johor (1989), Akta

Perancangan Bandar Dan Desa (1976) dan Akta Kanun Tanah Negara, 1960

mencakupi skop yang luas dan sukar untuk diinterpretasikan dalam bentuk

ruang. Bagaimanapun, akta yang selebihnya dilihat dapat menjelaskan garis

panduan dan perundangan kawasan tapak kajian dengan lebih terperinci serta

berpotensi untuk diinterpretasikannya dalam bentuk ruang.

2.4 GIS, Sistem Maklumat Eksekutif dan Perundangan Bagi Pengurusan Tanah Bencah

Kemajuan teknologi GIS, telah mewujudkan sistem penyimpanan dan perolehan data

dan pembuatan keputusan yang lebih baik bagi memudahkan pengurusan dan

pemuliharaan kawasan tanah bencah (Prikh et al, 2003). Teknologi GIS telah

digunakan sebagai jalan terbaik dalam menunjukkan perkaitan perhubungan ruang

dan hubungan dalaman bagi data perundangan dan kawasan kajian. Maklumat

berkaitan termasuklah kecerunan, guna tanah, jenis tanah, sistem hidrologi, fasiliti dan

sempadan kawasan. Pelan yang disediakan menggunakan teknologi GIS merupakan i

alat perancangan dan pengurusan awal. Pelan berfungsi sebagai rujukan yang lebih

jelas dan merupakan pemangkin bagi perbincangan mengenai isu berbanding tugasan

yang dibuat secara bersendirian (Smith, 1997).

Data perundangan yang lengkap dan teknologi GIS yang menunjukkan kombinasi isu

serta cadangan pembangunan kawasan kajian daripada rujukan data itu sendiri secara

28

tunggal telah menyediakan satu medium rujukan pengurusan dan perancangan yang

lebih efektif dan cepat. Data ini membantu perancangan, pengurus dan pemilik tanah

membincangkan dan membuat keputusan berasaskan fakta dan mengambil kira polisi,

perundangan dan garis panduan yang terlibat dalam sesuatu pembangunan berbanding

maklumat tanggapan. Rujukan yang baik akan dapat dilaksanakan dengan paparan

pelan dan jadual atribut berkaitan dengan kawasan kajian, isu dan pembangunan yang

sedang dipertimbangkan dihasilkan oleh GIS.

GIS mempunyai kebolehan menyemak dan mencapai data dengan lebih cepat dan

mudah. Lazimnya semakan perundangan dan garis panduan yang dijalankan

melibatkan kepada carian manual berasaskan kertas dan rujukan yang dibuat di dalam

pengurusan kesemuanya dijelaskan dalam bentuk bukan spatial. GIS dilihat

mempunyai kemampuan dalam memastikan sesetengah data perundangan dan garis

panduan yang bersesuaian dapat dirujuk dalam bentuk data ruang berasaskan rujukan

geografi. Antara peranan yang boleh diambil oleh GIS dalam memudahkan rujukan

perundangan dalam pengurusan adalah seperti di bawah:

i. Sistem Maklumat Berpusat

Dengan adanya sistem maklumat berpusat memudahkan kakitangan dalam

mencapai data dengan lebih jelas dan cepat. Sistem maklumat yang berpusat

ini juga dapat menjaga keselamatan data daripada hilang.

ii. Membantu dalam membuat keputusan dalam sistem pengurusan

Berdasarkan kepada data-data perundangan yang disimpan dalam bentuk

lembut melalui aplikasi GIS dapat memudahkan perancang dan pengurus

dalam mengurus dan menilai cadangan pembangunan kawasan tanah bencah

dan membantu membuat keputusan dengan terjemahan perundangan dan garis

panduan lebih jelas melalui kemudahan rujukan dalam bentuk ruang dan

bukan ruang yang disediakan melalui sistem EIS.

iii. Membantu mempercepatkan dan melicinkan proses pengurusan

Penerapan aplikasi GIS di dalam sistem pengurusan membolehkan pengurus

mencapai data data perundangan dan garis panduan berkaitan kawasan

kajian tanpa perlu berhadapan dengan timbunan rujukan garis panduan dan

29

akta yang mengandungi pelbagai bahagian yang memakan masa untuk

pencarian dan penterjemahan mengikut isu dan aktiviti yang ingin dijalankan

di kawasan kajian.

iv. Kaedah yang lebih berkesan dalam memberi kemudahan rujukan

kepada pengguna

Penggunaan GIS merupakan kaedah yang berkesan dalam memberikan

khidmat rujukan kepada pengguna kerana sifatnya yang mesra pengguna

memberikan panduan kepada kakitangan terutama pengurus dan perancang

dalam membuat keputusan pembangunan dan pengurusan bagi kawasan

tersebut. Mesra pengguna di sini bermaksud sifatnya yang mudah diguna iaitu

hanya menggunakan butang untuk akses paparan serta mengurangkan tugas

perolehan dengan kemudahan senarai pengurusan dan perundangan serta garis

panduan yang terlibat. Kesemua keperluan maklumat pengurusan berkaitan

perundangan akan dihubungkan bagi kemudahan rujukan pengurus seperti

akta yang terlibat bagi kawasan pilihan, laporan penilaian, cadangan

pembangunan , isu dan permasalahan serta gambar (sekiranya ada) .

Selain daripada itu, kemampuan implementasi GIS dalam melicinkan lagi pengurusan

terutama dari aspek perundangan adalah:

a) Reka bentuk bagi GIS dalam sistem perundangan dalam pengurusan

tanah bencah boleh dibangunkan dan diselaraskan mengikut kepada

keperluan perancangan bagi kemudahan perolehan data dan analisis

b) pelan yang selaras sesuai bagi perancang dan pengurus untuk

mengeluarkan nasihat dan menganalisis keutuhan sesuatu cadangan

pembangunan serta membuat keputusan

c) Membantu membangunkan sistem Geo-Reference

Implementasi sistem maklumat ini membantu pengurusan kawasan

tanah bencah berkaitan perundangan adalah mengikut kepada

peringkat a) pengumpulan data; b) pembangunan pangkalan data GIS;

c) pembangunan paparan pengguna; d) aplikasi pangkalan data GIS

(Birds Australia. 2002).

30

Bagaimanapun, pengukuhan pengurusan seharusnya diikuti dengan pembangunan

aplikasi sistem EIS. Sistem Maklumat Eksekutif (EIS) menyediakan sebuah

pangkalan data yang komprehensif di dalam merancang, mengurus dan memantau

kawasan tanah bencah atau hutan paya bakau. EIS ini dibangunkan bagi

meringkaskan proses capaian pengguna terhadap data GIS dalam pangkalan data. Ia

menyokong serta membantu dalam proses persembahan pangkalan data GIS.

EIS memudahkan proses-proses semakan dilakukan dan carian menjadi mudah, tepat

dan cepat kerana sistem ini mampu memanipulasikan pelan dan data, iaitu

menyimpan, memapar, mencari dan sebagainya. Sistem ini membantu memastikan

perundangan bagi kawasan diintegrasikan dalam aktiviti pengurusan. Aplikasi EIS

membantu pengurus membuat rujukan perundangan dalam memastikan keputusan

yang dipertimbangkan adalah rasional. Sistem ini menyediakan capaian dan paparan

maklumat yang interaktif serta mempunyai ciri-ciri user friendly. Paparan maklumat

daripada pangkalan data yang telah dibangunkan mudah difahami dan efektif. Ia

mempercepatkan proses carian data dan mempunyai antara muka yang mudah dan

ramah pengguna Setiap maklumat kawasan dapat dihubungkan dengan maklumat

yang berkaitan bagi memudahkan pengurus membuat rujukan dan keputusan

perancangan (Al-Ghadban, 2000).

Secara umumnya, Sistem maklumat Eksekutif merupakan sebuah sistem maklumat

yang berasaskan komputer yang boleh mengendalikan data secara komprehensif

merangkumi ciri-ciri berikut:

i. Boleh memasukkan data spatial dan atribut.

ii. Boleh menyimpan data spatial dan atribut.

iii. Boleh memaparkan data spatial dan atribut.

iv. Boleh memanipulasi data spatial dan atribut.

v. Membenarkan aktiviti pengemaskinian data objek dan atribut.

vi. Mempunyai pangkalan data bersepadu, iaitu pangkalan data yang berasaskan

perkongsian data.

31

2.5 Sistem Maklumat Perundangan Bagi Pengurusan Tanah Bencah

2.5.1 Sistem Pengurusan Kawasan Tanah Bencah Natimuk-Douglas

Rajah 2.4: Contoh Perkaitan Perundangan Dalam Pengurusan Tanah

Bencah. Sumber: Management Plan for the Natimuk-Douglas Saline Wetland System, 2002.

Management Plan for the Natimuk-Douglas Saline Wetland System

merupakan sistem maklumat berasaskan web yang dibangunkan bagi

membenarkan capaian maklumat berkaitan kawasan tanah lembap/bencah

adalah cepat dan mudah. Sistem ini turut menyediakan maklumat mengenai

perlindungan perundangan kawasan tanah bencah bagi tujuan rujukan

maklumat. Berdasarkan kepada Rajah 2.4, maklumat perundangan yang

32

disediakan adalah lebih tertumpu kepada akta yang terlibat dalam program

pengurusan, agensi yang terlibat bagi pelaksanaan akta dan program serta

kesan daripada sesuatu akta ke atas kawasan tersebut. Didapati melalui

rujukan ini, peranan dan fungsi bagi sesuatu akta serta agensi yang terlibat

bagi pelaksanaan akta tersebut ke atas kawasan tanah bencah dapat dilihat

dengan lebih jelas. Bagaimanapun, paparan perincian setiap maklumat

perundangan (akta) tidak disediakan bagi memudahkan pengurus membuat

rujukan. Bentuk paparan yang disediakan hanya terhad kepada data bukan

spatial. Oleh itu, pelaksanaan dan pengguna pakaian perundangan bagi tujuan

pengurusan didapati kurang berkesan jika diaplikasikan dalam bentuk ruang.

2.5.2 Arkansas Wetland Resource Management Information System

Arkansas Wetland Resource Management Information System (AWRIMS)

merupakan sistem maklumat berasaskan web yang dibangunkan bagi

membenarkan capaian maklumat berkaitan kawasan tanah lembap/bencah

yang cepat dan mudah. Sistem ini menyediakan maklumat penting mengenai

aktiviti pemuliharaan, projek semasa dan cadangan pembangunan, garis

panduan dan perundangan serta program. Sistem AWRIMS menyediakan

kemudahan paparan pelan kawasan bagi pengguna asas iaitu paparan

maklumat asas dan bagi pengguna yang lebih mahir melibatkan analisis

ringkas seperti pertindihan lapisan data dengan aksessibiliti maklumat yang

lebih banyak berbanding pengguna asas. Kemudahan ini menggunakan

aplikasi GIS dalam penyediaan paparan data maklumat kawasan. Kemudahan

capaian maklumat perundangan dan garis panduan kawasan tanah bencah turut

disediakan namun teknologi GIS tidak diaplikasikan dan paparan hanya dalam

bentuk bukan ruang. Struktur bagi rujukan perundangan ini adalah

berdasarkan kepada peruntukan seksyen di dalam akta akta yang relevan bagi

pengurusan sumber jaya bagi kawasan kajian

33

Rajah 2.5: Paparan Antara muka Sistem AWRIMS

Sumber: http://AWRIMS.cast.uark.edu

Merujuk kepada Rajah 2.5, sistem ini menyediakan pelbagai menu termasuklah

sumber jaya kawasan, program, alat pemetaan; alat pemetaan asas, alat pemetaan

canggih dan alat analitikal status dan tren serta paparan perpustakaan berasaskan

maklumat digital. Bagi menu sumber jaya kawasan tanah bencah, maklumat

rujukan perundangan dan garis panduan sedia ada kawasan disediakan. Menu alat

pemetaan di aplikasi tujuan rujukan data spatial. Fungsi alat) ini disokong oleh

sistem pangkalan data GIS.

34

Rajah 2.6: Paparan Antara muka rujukan Maklumat Perundangan Bagi

Sistem AWRIMS Sumber: http://AWRIMS.cast.uark.edu

Berdasarkan kepada Rajah 2.6, rujukan perundangan bagi tujuan pengurusan

adalah dalam bentuk bukan ruang. Sistem ini menyediakan paparan maklumat

perundangan yang terlibat bagi kawasan tanah bencah tersebut, perincian

syarat/perkara perundangan, garis panduan penetapan zon serta definisi zon

dan kawasan tanah bencah yang telah termaktub di dalam undang-undang.

Kelemahan bagi sistem ini, maklumat perundangan (bukan spatial) tidak

dihubungkan dengan maklumat spatial yang telah disediakan di dalam sistem

ini seperti maklumat zon, guna tanah dan aktiviti serta program kawasan tanah

bencah. Maklumat perundangan hanya digunakan sebagai maklumat tambahan

dan sokongan bagi sistem dan bukan sebaliknya.

35

2.5.3 Conservation Management System

Conservation Management System (CMS) merupakan pakej perisian yang

direka bentuk bagi menguruskan kawasan pemuliharaan. Bahagian penerangan

kawasan bagi pelan pengurusan di keluarkan oleh sistem ini sendiri dan boleh

diubahsuai berdasarkan keperluan organisasi. Sistem ini menawarkan

penggunaan bentuk ruang (features) sebagai fokus utama pengurusan. Ia

mengambil kira kawasan yang terpilih dibawah peruntukan undang-undang

dengan akses kepada data aspek rekreasi, komuniti tempatan, stakeholders,

landskap dan data biologikal.

Sebagai contoh, sekiranya penerangan bagi pengurusan kawasan grassland

dikeluarkan program, kawalan tumbuhan, pengekalan pagar dan laluan serta

isu yang berkaitan dengan pertanyaan akan di senarai untuk rujukan pengurus.

Setiap projek akan menunjukkan pelan yang terperinci dalam membolehkan

keputusan pengurusan dibuat dengan baik. Perolehan data bagi sistem ini

berasaskan aplikasi sistem GIS.

2.5.4 Easy Access Coastal Information System

Sistem ini memudahkan semua badan kerajaan tempatan mencapai maklumat

zon pemuliharaan melalui antara muka pengguna yang mudah. Setiap kawasan

pesisiran pantai boleh dikenal pasti dan setiap jenis zon pembangunan iaitu

Coastal Regulation Zone (CRZ), High Tide Line (HTL) dan Low Tide Line

(LTL) boleh dipaparkan termasuklah maklumat kuantitatif. Pengguna boleh

memasukkan pelan bagi tapak kawasan pembangunan untuk dipadankan

dengan pelan CRZ yang telah ditetapkan bagi menentukan feasibiliti sesuatu

projek pembangunan.

36

Sistem ini membenarkan mana-mana pegawai mengesahkan status zon bagi

cadangan pembangunan dan memberikan kebenaran. Proses membuat

keputusan dapat dikurangkan melalui capaian Easy Access CIS. Pelan CRZ

yang terperinci dalam skala kadastral yang tersedia boleh dicapai oleh pegawai

peringkat tempatan bagi mendapatkan interpretasi garis panduan yang lebih

tepat. Fasiliti pertanyaan yang terdapat di dalam sistem CIS adalah kategori

HTL, LTL, CRZ dan zon tiada pembangunan, garis panduan garisan 500m &

200m, aktiviti terlarang dan dibenarkan jalan, laluan trek dan sebagainya.

Maklumat rujukan bagi perparitan, jaringan jalan, dan sebagainya diperolehi

dari syit topo dan carta hidrografik melalui aplikasi ArcGIS. Lokasi bagi

infrastruktur seperti pelabuhan, pusat perikanan, kawasan pelancongan dan

poligon guna tanah yang berbeza terkandung di dalam peta asas. Sistem ini

menyediakan maklumat mengenai definisi, peruntukan undang-undang dan

garis panduan boleh diperoleh daripada sistem CIS.

37

Rajah 2.7: Paparan Antara muka rujukan Maklumat Perundangan Bagi

Sistem Maklumat Pesisiran Pantai Sumber: A. Sreejith, K.V. Thomas, K.O. Badarees, 2002.

Rajah 2.7 menunjukkan paparan antara muka rujukan perundangan bagi sistem

maklumat pesisiran pantai Kerala yang umum. Berdasarkan contoh paparan di

atas, lapisan maklumat asas kawasan untuk tujuan rujukan seperti nama zon

sempadan telah disediakan. Bagi maklumat tambahan kawasan, ruangan kiri bagi

paparan rajah di atas, menyediakan menu maklumat fizikal kawasan, keadaan

sosioekonomi kawasan, senario pembangunan, kerapuhan serta pelan kategori

kawasan zon pesisiran pantai yang telah ditetapkan. Menu maklumat ini

memudahkan pengurus membuat perincian rujukan kawasan iaitu bergantung

kepada keperluan rujukan.

38

Paparan garis panduan bagi kawasan pesisiran pantai mengikut kepada zon dan garis panduan yang telah ditetapkan berdasarkan data reruang berasaskan rujukan geografi.

Rajah 2.8: Paparan Antaramuka rujukan Maklumat Perundangan Bagi

Sistem Maklumat Pesisiran Pantai Sumber: A. Sreejith et al., 2002.

Rajah 2.8 menunjukkan paparan data yang lebih terperinci mengikut kawasan

daerah pesisiran yang dipilih. Dalam contoh di atas, zon daerah Panchayat telah

dipilih. Kawasan yang dipilih iaitu dalam bentuk ruang dihubungkan dengan

perincian data perundangan dan garis panduan kawasan zon. Paparan maklumat

kategori zon kawasan serta jenis kategori juga turut disediakan. Ini memudahkan

pengguna untuk merujuk data perundangan dalam bentuk ruang. Setiap kategori

kawasan dan jenis kategori menyediakan keperluan paparan maklumat garis

panduan yang berbeza. Pengguna dapat memilih kawasan lain melalui menu

browse map di bahagian kiri paparan antara muka. Rujukan terperinci ini juga

turut menyediakan kemudahan rujukan maklumat tambahan lain seperti dalam

Rajah 2.7.

39

Reka bentuk sistem ini yang menghubungkan maklumat ruang (pelan pengezonan

dan sebagainya) dan maklumat perundangan, dilihat telah memberikan satu

medium rujukan yang lebih mudah dan jelas untuk difahami terutama bagi tujuan

aktiviti pengurusan yang melibatkan tindakan di atas tanah ( implikasi ruang).

Implikasi perundangan ke atas ruang dapat diperlihatkan secara jelas melalui

konsep hubungan seperti ini. Walau bagaimanapun, maklumat ruang perlulah

bukan sahaja terdiri daripada maklumat mentah kawasan malah memerlukan

peringkat analisis dalam menghasilkan kategori pecahan zon kawasan dalam

memudahkan lagi rujukan perundangan dan garis panduan dibuat.

2.6 Rumusan

Garis panduan dan perundangan merupakan aspek penting dalam pengurusan

kawasan tanah bencah. Peruntukan bagi tanah bencah adalah tidak jelas dalam

mekanisme perundangan semasa yang menunjukkan masalah pembangunan tidak

mampan. Status perundangan bagi kebanyakan kawasan tanah bencah kekal tidak

jelas di sesetengah negara; kualiti dan pelaksanaan tanah bencah berkait dengan

perundangan adalah lemah. Peraturan dan garis panduan umumnya hanya

dikeluarkan dan kekal di dalam buku dan kurang dikuatkuasakan. Faktor utama

penyumbang kepada senario ini adalah kekurangan kakitangan dan sumber di

kebanyakan negara (Tolentino Jr., 1999).

Perkembangan terkini dalam teknologi maklumat dan telekomunikasi dalam era dunia

bermaklumat ini, didapati boleh memudahkan proses pengurusan seterusnya

mempercepatkan kepada membuat keputusan dan tindakan. Aspek aspek penting

yang perlu dititik beratkan seperti sempadan, cadangan pembangunan dan garis

panduan dalam pengurusan kawasan tanah boleh dijadikan sebagai asas dalam mereka

bentuk sistem maklumat perundangan yang diperlukan semasa aktiviti pengurusan.

Penstrukturan guna pakai perundangan dalam sistem pengurusan ini, amat diperlukan

dalam memastikan pelaksanaan yang dijalankan lebih kemas dan sistematik dalam

40

masa yang sama memudahkan pihak pengurusan untuk membuat penilaian dan

keputusan dengan baik dan pantas. Rangka polisi dan perundangan boleh dijadikan

sebagai rujukan dan panduan bagi proses pengurusan. Garis panduan yang lebih

terperinci bagi pengurusan dalam kawasan kajian seperti jarak zon penampan,

klasifikasi kawasan pengurusan dan kawasan kelonggaran bagi tanah bencah akan

dapat dicapai dan di terjemah dengan lebih baik sekiranya ianya direkodkan dalam

bentuk ruang.

41

BAB 3

SISTEM PENGURUSAN TAMAN NEGARA JOHOR

Bab ini akan membincangkan mengenai sistem pengurusan semasa yang sedang

diamalkan oleh Perbadanan Taman Negara Johor dalam menguruskan serta mengawal

pembangunan bagi kawasan pentadbirannya.

Perbincangan ini akan melibatkan carta organisasi badan pengurusan, proses semasa

yang terlibat berdasarkan Enakmen Perbadanan Taman Negara Johor, 1986, yang

merupakan undang-undang sedia ada dalam memandu arah sistem pengurusan

kawasan kajian oleh Perbadanan Taman Negara Johor. Penumpuan akan lebih

diberikan kepada proses pengurusan semasa bagi kawasan tapak kajian, bagaimana

keputusan pengurusan dibuat, rujukan yang terlibat dalam proses tersebut sama ada

melibatkan garis panduan, akta atau dokumen perundangan lain serta persediaan yang

terlibat sebelum pengurus ke tapak.

42

3.1 Pengenalan

Tanjung Piai adalah merupakan Taman Negeri dan pengurusan pentadbiran kawasan

di bawah tanggungjawab Perbadanan Taman Negara Johor (PTNJ). Bagi Sungai Pulai

pula, pengurusan kawasan Sungai Pulai sebelum ini adalah di bawah pentadbiran

Jabatan Perhutanan Negeri Johor. Ini berikutan kawasan ini merupakan Rizab Hutan

Paya Bakau. Walau bagaimanapun, Perbadanan Taman Negara Johor telah

mencadangkan kepada Kerajaan Negeri Johor supaya Hutan bakau Simpan Sungai

Pulai dijadikan sebagai Taman Negara Johor. Ini bermakna, bidang kuasa pengurusan

Jabatan Perhutanan Negeri akan dipindah alih kepada kuasa pengurusan Perbadanan

Taman Negara Johor (PTNJ). Cadangan yang telah diketengahkan oleh PTNJ ini

adalah respons susulan daripada penggazetan tiga kawasan sumber jaya penting

sebagai tapak Ramsar pada Mac 2003 iaitu Tanjung Piai, Sungai Kukup dan Sungai

Pulai. Penggazetan kawasan tapak baru ini telah diberikan kuasa pengurusan kepada

PTNJ dalam memastikan aktiviti perancangan pengurusan yang dijalankan mestilah

memenuhi syarat dan terma yang telah digariskan di dalam Ramsar Convention

(1971). Kesan daripada penggazetan ini, berlaku pertindihan tugas yang jelas di antara

PTNJ dan Jabatan Perhutanan Negeri. Tapak RAMSAR mencakupi kepentingan pada

peringkat antara bangsa berbanding dengan Rizab Hutan Paya Bakau yang

mempunyai kepentingan di peringkat negeri dan nasional. Oleh itu bidang pengurusan

yang perlu dijalankan oleh PTNJ adalah meliputi skop yang luas dengan mengambil

kira peruntukan dan garis panduan yang telah digariskan dalam RAMSAR Convention

(1971) serta perundangan sedia ada yang telah digunakan. Manakala kawasan Rizab

Hutan Paya Bakau Sungai Pulai pula hanya melibatkan peruntukkan perundangan dan

garis panduan yang telah ditetapkan oleh jabatan itu sendiri. Keadaan ini akan

menyukarkan aktiviti pengurusan kawasan Tanjung Piai dan Sungai Pulai.

Pada masa ini, keputusan masih belum diperoleh daripada pihak Kerajaan Negeri dan

Rizab Hutan Paya Bakau Sungai Pulai secara asasnya adalah di bawah pentadbiran

dan pengurusan Perbadanan Taman Negara Johor bersama-sama dengan Jabatan

Perhutanan Negeri Johor dan dikawal selia oleh Kementerian Sumber Asli dan Alam

Sekitar.

43

3.2 Tapak Ramsar dan Implikasi Penggazetan Kawasan Kajian.

Berdasarkan kepada Laporan Penilaian Kesan alam Sekitar (2001), kawasan tapak

kajian telah memenuhi 75% bagi 8 kriteria yang telah ditetapkan oleh RAMSAR

Convention (1971) (Ramakrishna et al., 2001). Kawasan yang terpilih sebagai tapak

Ramsar mempunyai kepentingan yang tinggi pada peringkat internasional. Di bawah

Ramsar Convention ini, pengurusan di tapak kawasan kajian dapat dikukuhkan dan

dipertingkatkan melalui pendekatan konsep pengurusan yang mampan bagi sumber

jaya hutan. Melalui penggazetan tapak Ramsar yang berskala besar ini, akan

membantu menyediakan zon penampan ke atas impak pembangunan di dalam

kawasan. Cadangan penambahan Pelabuhan Tanjung Pelepas dan pembangunan

Tekno Budaya dalam kawasan kajian memberi kesan masa depan ke atas ekosistem

paya bakau. Pembangunan pelan pengurusan bagi tapak Ramsar akan membantu

memastikan kemapanan pembangunan masa hadapan di kawasan sekitar tapak serta

membantu mengintegrasikan perancangan pembangunan dan perancangan sumber

jaya di Johor Selatan-barat (Ramakrishna et al., 2001). Penggazetan tapak Ramsar

telah membawa kepada keperluan mengintegrasikan perundangan yang berkaitan

dengan kawasan tapak iaitu bermula dari peringkat kawasan sehinggalah ke peringkat

nasional. Integrasi ini akan menjadikan kawasan tapak Ramsar dilindungi dengan

ketat daripada sebarang impak aktiviti yang berlaku di dalam atau di sekitarnya.

Selain itu, pengurusan kawasan ini akan menjadi lebih jelas kerana dipandu arah oleh

garis panduan yang telah ditetapkan oleh Ramsar Convention (1971).

3.3 Carta Organisasi Pengurusan

Pemahaman awal mengenai struktur organisasi pengurusan tapak adalah penting

dalam memperjelaskan fungsi dan struktur sistem maklumat perundangan bagi

pengurusan kawasan tanah bencah yang akan direka bentuk. Pemahaman struktur

organisasi semasa Perbadanan Taman Negara Johor (PTNJ) secara keseluruhan, dapat

44

membantu kepada pemahaman peranan pengurusan bagi kawasan tapak kajian itu

sendiri.

Rajah 3.1 menunjukkan carta organisasi semasa yang melibatkan pengurusan

kawasan tapak Ramsar oleh Perbadanan Taman Negara Johor (PTNJ). Berdasarkan

kepada Rajah 3.1, penstrukturan organisasi badan ini adalah berpandukan kepada

pembahagian bidang kerja yang khusus iaitu melibatkan pengurusan, pentadbiran dan

pembangunan bagi keseluruhan kawasan pentadbiran PTNJ termasuklah Endau

Rompin, Tanjung Piai, Sungai Pulai, Pulau Kukup, Kepulauan Mersing dan Gunung

Ledang; bahagian ini berfungsi sebagai pejabat utama. Ini diikuti oleh bahagian

pengurusan tapak Ramsar iaitu melibatkan pengurusan kawasan yang telah digazet

sebagai tapak Ramsar iaitu terdiri daripada kawasan Tanjung Piai, Sungai Pulai dan

Pulau Kukup. Aktiviti pengurusan bagi kawasan tapak yang telah ditetapkan ini,

memberi perhatian yang lebih kepada mana-mana peruntukan atau garis panduan

yang telah ditetapkan dalam Ramsar Convention (1971). Akhir sekali merupakan

bahagian pengurusan taman ya