Sabda Rasul saw :

إن هللا جميل يحب الجمال

Maksudnya : “Sesungguhnya Allah Maha Indah

dan sukakan keindahan”. (H.R Muslim)

Seni ialah sesuatu yang indah.

Seseorang yang mempunyai jiwa yang halus akan

melahirkan nilai-nilai seni yang lembut.

Kekasaran sifat dan akhlak seseorang akan

membentuk seni yang kurang disukai orang lain.

Kesenian Islam terbukti sentiasa berkembang

seiring berkembangnya tamadun Islam.

Kesenian berasal daripada perkataan Latin

yang membawa maksud Kemahiran, Cara

atau Kaedah (skill, way or method).

Herbert Read dalam bukunya “The

Meaning of Art” :

seni merupakan usaha untuk mencipta

bentuk-bentuk yang menyenangkan.

Sidi Gazalba :

Seni adalah sebahagian daripada kebudayaan

yang dicetuskan oleh sesuatu kelompok

manusia.

Setiap kelompok mempunyai fitrah semulajadi

dan cinta akan kesenian yang boleh memberi

ketenangan kepada hati dan fikiran.

Mohd Bakhir Hj Abdullah (2007):

Seni merupakan menifestasi daripada perasaan

dan fikiran dengan berbagai-bagai cara dan

bentuk seperti sastera, lagu, tulisan, ukiran,

seni bina, dll.

Seni Islam merupakan antara aspek terpenting yang

dapat memperlihatkan bukti ketamadunan Islam.

Dalam kebudayaan Islam, hubungan antara agama &

seni amat berkait rapat.

Seni dalam Islam ialah cetusan perasaan, pemikiran,

tutur kata, ungkapan & perbuatan yang menjurus

kepada keindahan, kebenaran & kesempurnaan.

Puncak keindahan, kebenaran & kesempurnaan yang

hakiki ialah Allah swt yang Maha Pencipta.

Kesenian Islam ialah suatu gagasan & usaha umat

Islam untuk menghasilkan sesuatu keindahan

berlandaskan syariat seiring perkembangan tamadun.

Sidi Gazalba :

– Kebudayaan islam perlu disuburkan dengan

cita rasa taqwa yang dibentuk melalui aqidah,

ibadah dan akhlak berpandukan al-Quran &

as-Sunah.

3 asas utama kesenian Islam :

1. Aqidah (Tauhid)

2. Syariat (Perundangan)

3. Akhlak (Etika)

1. Aqidah (Tauhid) :

Tauhid menjadi penentu konsep seni yang akan menjuruskan semua aktiviti kesenian diselarikan kepada tujuan mereka diciptakan (Mengesakan Allah swt).

Pengukuhan Tauhid akan mewujudkan keseimbangan antara bentuk & isi karya seni.

Melahirkan karya yang boleh membawa masyarakat ke arah ketaqwaan, kemakrufan, kesahihan dan budi yang mantap seterusnya mengukuhkan aqidah.

Melahirkan seni untuk mengabdikan diri kepada Allah swt.

Seniman mukmin yang berjaya menghasilkan karya seni berjiwa agama akan sentiasa tepu dengan rasa keagungan terhadap Allah swt.

2. Syariah (Perundangan)

Syariah merupakan peraturan dan undang-undang yang telah ditetapkan oleh Allah swt.

Syariah sebagai garis panduan dalam berseni dan berkarya.

Mengetahui setiap yang dilakukan ada hukum (halal/haram). Dan meyakini setiap yang dilakukan tidak terlepas dari hukum (pahala/dosa).

Hukum ini membentuk jiwa seniman mukmin supaya sentiasa patuh dan taat kepada syariat Allah swt.

Lahir seniman yang tidak mengabaikan ibadah.

Hasil karya selari dengan kehendak syariah.

Jiwa sentiasa mengilhamkan kebaikan dan kemakrufan berpandukan al-Quran dan as-Sunah.

Tidak membawa mudharat dan kerosakan ke atas jiwa dan masyarakat.

3. Akhlak (Etika)

Kesenian Islam yang indah mesti mengandungi nilai

estetika Islam iaitu akhlak (Sidi Gazalba)

Nilai-nilai akhlak yang mulia sentiasa diutamakan

dalam penghasilan seni.

Islam dengan tegas menolak hasil seni yang bersifat

lucah serta perbuatan yang tidak berakhlak.

Hasil seni Islam adalah alat bagi menyampaikan mesej

yang mampu mencuit hati, perasaan dan pemikiran

masyarakat.

Menghasilkan kesenian yang membawa kebenaran

dan kema’rufan serta peka dengan alam sekeliling.

Menjadikan kesenian sebagai alat untuk membentuk

masyarakat yang berperadaban.

ASPEK ISLAM BARAT

Konsep

Kesenian

Konsep kesenian Islam ialah

untuk membimbing manusia ke

arah konsep Tauhid, pengabdian

diri kepada Allah swt dan

dibentuk untuk melahirkan

manusia yang baik dan beradab

yang tidak lari dari batas syariat.

Konsep kesenian menurut

tamadun Barat hanya

menekankan nilai-nilai

estetika tinggi yang mampu

memberi kepuasan,

kegembiraan dan

keselesaan naluri sahaja.

Moral &

Akhlak

Kesenian Islam mempunyai nilai-

nilai mulia dan akhlak yang

boleh membentuk keperibadian

yang positif serta bebas daripada

nilai-nilai negatif.

Agama membentuk akhlak &

akhlak membentuk seni.

Kesenian Barat hanya

mementingkan aspek

keindahan dan kepuasan

tanpa menekankan aspek

moral dan akhlak.

Kepelbagaian

Dalam

Kesatuan

Kesenian Islam memberi

sumbangan kepada kesatuan

hidup umat Islam.

Setiap individu muslim adalah

satu unit dalam kesatuan ummah.

Walaupun bentuk karya seni

Islam berbeza disebabkan

perbezaan latar belakang sejarah

dan budaya, tetapi masih

memperlihatkan kesatuan yang

melambangkan unsur-unsur

akidah dan tauhid.

Tulisan Arab adalah pengikat

untuk menyatukan ummah dalam

tamadun Islam.

Tamadun Barat tidak

ambil kira kesatuan dalam

penghasilan kesenian.

Kesenian tamadun Barat

tidak mempunyai satu

identiti yang mengikat dan

menyatukan mereka.

Persamaan

Kedua-dua Tamadun melihat kesenian sebagai sesuatu yang

indah, cantik, elok dan mempunyai nilai-nilai estetika yang

tinggi.

Kedua-duanya mementingkan ciri kesenian yang boleh dirasai

melalui penghayatan dan timbul hasil daripada fitrah manusia

yang sukakan keindahan.

1. Seni Suara / Muzik : Tilawah al-Quran, Azan, Qasidah, Berzanji,

Marhaban, Nasyid & Alat Muzik.

2. Bahasa & Sastera : Puisi, Cerpen, Sajak, Novel, Lirik Lagu, Pantun,

Gurindam dll.

3. Seni Kaligrafi : Tulisan khat dll.

4. Seni Ukir : Ukiran Seramik, Ayat-ayat al-Quran pada kayu dan

batu, dan lain-lain material seni.

5. Seni Sulaman Sulaman dan Tenunan yang tertera di kain, Sejadah,

Permaidani, Sutera dll.

6. Seni Bina Pembinaan Masjid, Mihrab, Mimbar, Istana, Kota,

Kubu, Empangan, Bangunan dll.

7. Seni Lukis Lukisan alam (bukan arca).

8. Seni Hiasan Kerawang, bentuk-bentuk Geometri, Landskap dll.

9. Seni Pertahan Diri Seni Memanah, Lawan Pedang, Menunggang Kuda,

Gusti dll.

Seni Suara / Muzik

Seni Bahasa & Sastera

Seni Kaligrafi

Seni Ukir

Seni Sulam

Seni Bina

Seni Lukis

Seni Hiasan

Seni Pertahan Diri

Setiap manusia secara fitrah semula jadi cenderung

kepada hiburan, terutamanya terhadap seni suara.

Tetapi tidak semua seni suara dibenarkan oleh syariat

Islam.

Para ilmuan Islam telah mengutarakan seni suara &

muzik mengikut acuan Islam yang berlandaskan

syariat Islam.

Seni Suara dalam Islam telah menjadi saksi kepada

lambang (syiar) kegemilangan tamadun Islam.

Sebahagian besar kesenian suara pada hari ini adalah

hasil sumbangan awal kegemilangan ilmuan Islam

terutamanya dalam bidang tilawah al-Quran.

Lois Lamya’ (1993), muzik ialah paduan bunyi, nada

suara atau bunyi alat bagi membentuk berbagai-bagai

penyataan yang memuaskan emosi, estetika dan

struktur bagi sistem kepercayaan yang membentuk

asas kepercayaan.

Tiga ciri-ciri utama dasar kepada muzik :

1. Bunyi suara atau bunyi alat muzik.

2. Hasil muzik yang memuaskan emosi dan estetika.

3. Memenuhi tujuan tertentu seperti kepercayaan dan

sebagainya.

Contoh ibadah Islam yang ada kaitan dengan irama muzik

(tanpa alat muzik) ialah tilawah al-Quran, Haji, Tahmid

dan Takbir hari raya (Ishak Sulaiman, 2000).

Kesenian dalam pembacaan al-Quran mesti

dilaksanakan dengan suara yang baik, bertajwid

dan bertarannum untuk mencapai martabat

bacaan tartil.

Nik Jaafar (1998), Norakyairee & adnan (2008),

kurikulum tilawah al-Quran merangkumi tahsin

as-Shout, Tajwid, Tarannum & Tartil.

Melagukan bacaan al-Quran adalah suatu usaha

ke arah pencapaian amalan membaca al-Quran

yang bernilai tinggi bagi menghubungkan rasa

hati pembaca dan pendebgar kepada keagungan

Allah swt (Nik Jaafar, 1998)

Nik Jaafar (1998), tarannum ialah suatu ilmu kaedah

suara yang dipelbagaikan bunyi mengikut nada,

rentak dan irama tertentu untuk menambah seni

bunyi sesuatu bacaan, khususnya bacaan al-Quran.

Norakyairee & adnan (2008), tarannum merupakan

suatu kaedah yang menggunakan kelunakan suara

dalam proses membacakan ayat al-Quran.

Wan Hilmi (2010), ilmu tarannum bermaksud satu

ilmu yang membincangkan tentang cara-cara

bagaimana melagukanal-Quran daripada aspek

hukum tajwid, tarannum, asal-usulnya dan istilah-

istilah yang digunakan.

Sabda Rasulullah saw :

،غنوا بالقرأن، ليس منا من لم يتغن بالقرأن

.وابكوا فإن لم تبكوا فتباكوا Maksudnya : “Hendaklah kamu melagukan bacaan al-

Quran, kerana bukanlah dalam kalangan kami orang yang

tidak melagukan dengan bacaan al-Quran. Dan

menangislah, jika tidak mampu, buat-buatlah menangis”.

تعلموا القرأن وغنوه وافشـوه. Maksudnya : “Belajarlah al-Quran, lagukanlah

bacaannya, dan sebarkanlah keunggulannya”.

Nik jaafar (1998), lima peranan tarannum dalam

pembacaan al-Quran :

1. Untuk mencapai tahap bacaan tartil yang sebenar.

2. Untuk memberi penghormatan kepada status al-

Quran sebagai Kalamullah. Norakyairee & adnan

(2008), dan sebagai sumber panduan utama.

3. Untuk menambah kekhusyukan dan keinsafan.

4. Untuk mendapat rahmat Ilahi.

5. Untuk menyerlahkan kesenian al-Quran dari aspek

pembacaan.

Membudayakan pembelajaran Talaqqi

Musyafahah al-Quran.

Membudayakan amalan membaca al-

Quran.

Menerapkan nilai dan akhlak al-Quran

dalam kehidupan.

Menjadikan al-Quran sebagai teman hidup.

Merasa bangga menjulang martabat syiar

Islam dengan bertarannum al-Quran.

Zaman Rasulullah saw :

– Ibn al-’Arabi dalam Mohd Ali (1990), orang arab

sentiasa mengalunkan lagu ketika menunggang unta,

berjalan, duduk, di bawah pokok dan sedang bekerja.

– Nik Jaafar (1998), tarannum al-Quran bermula dari

awal nuzul al-Quran di gua Hira’ pada tahun 610M.

– Mohd Ali (1990), Nik Jaafar (1998), setelah

kedatangan Islam, Rasulullah saw menggalakkan para

sahabat menerapkan lagu dalam bacaan al-Quran. Ia

dikira berhibur sambil beribadah dan mendapat

ganjaran pahala.

Zaman Sahabat, Tabi’in & Tabi’ Tabi’in ra :

– Zaman tabi’in ra bermulanya perkembangan yang

rancak dari sudut kepelbagaian bentuk bidang

keilmuan, budaya dan ketamadunan (Norakyairee &

adnan, 2008).

– Budaya bertarannum, bertahsin dan bertazyin dalam

pembacaan al-Quran diteruskan oleh para sahabat

kepada para tabi’in.

– Pengembangan dan pengawalan bacaan secara

bertarannum dilaksanakan dengan lebih meluas oleh

para tabi’in kepada para tabi’ tabi’in.

– Kaedah yang digunakan dalam penyampaian ilmu

tarannum ini ialah kaedah Talaqqi & Musyafahah

supaya al-Quran terpelihara sepanjang masa hingga

hari kiamat (Mohd Ali, 1990).

Perkembangan di Nusantara : 1. Thomas Arnold dalam Nik Jaafar (1998), agama

Islam mula masuk ke Nusantara pada kurun pertama

hijriah dalam pemerintahan khalifah Bani Umayyah.

2. Pengajian tarannum al-Quran berkembang selaras

perkembangan Islam melalui pedagang dan mubaligh

dari negara Arab.

3. Sehingga kini, perkembangan tarannum tidak lagi

bergantung kepada orang arab kerana pakar qari

Nusantara kini telah mampu bersaing dengan

mereka.

Zaman Rasulullah saw & Sahabat as :

1. Rasulullah saw.

2. Abu Musa al-Asy’ari.

3. Husaid bin Hudair.

4. Salim Maula Abu Huzaifah.

5. Dll.

Zaman Tabi’in :

1. ‘Alqamah bin Qais -Kufah (62H).

2. Abdullah bin as-Saib -Mekah (70H).

3. Abu Abd Rahman as-Sulami -Kufah (73H)

4. Abdullah bin ‘Iyash -Madinah (78H)

5. Dll.

Zaman Tabi’ Tabi’in :

1. Umar bin Abd Aziz

2. Imam Muhammad Idris as-Syafi’e.

3. Imam-imam Qiraat.

4. Dll.

Nusantara (Malaysia) :

1. Hj Ahmad Maksum Pergau.

2. Hj Nik Jaafar Nik Ismail.

3. Hjh Faridah binti Mat Saman.

4. Hjh rogayah binti Sulung.

5. dll

Seni Tarannum al-Quran merupakan Syiar

Islam yang mesti dijulang sepanjang masa.

Syiar Islam melambangkan kegemilangan

peradaban Islam.

Syiar kesenian Tarannum al-Quran juga

mesti berseiringan dengan penerapan nilai

& ajaran-Nya dalam kehidupan setiap

muslim.