perkahwinan kaum iban

8/14/2019 Perkahwinan Kaum Iban

1/9

PERKAHWINAN

KAUM IBANDI

SARAWAK


2/9

1

Latar Belakang Masyarakat Iban

Sarawak merupakan negeri terbesar di Malaysia. Kira-kira terdapat 32 suku kaum

etnik yang mendiami Bumi Kenyalang. Kaum Iban atau dikenali sebagai Dayak Laut

semasa zaman kolonial merupakan etnik terbesar di Sarawak yang meliputi kira-kira 40%

daripada populasi penduduk. Terdapat beberapa pecahan etnik Iban seperti Balau,

Sebuyau dan Lemanak yang majoritinya mendiami bahagian Samarahan, Sri Aman,

Sarikei, Sibu, Kapit dan Miri disekitar lembah Sungai Batang Lupar, Sungai Saribas,

Sungai Rajang, Sungai Sadong, Sungai Kemena, Sungai Sadong, Sungai Sarawak,

Sungai Balingian, Sungai Baram, Sungai Limbang dan Sungai Baram. Kaum Iban hidup

bermasyarakat dengan mendiami rumah panjang yang diketuai oleh ketua yang dikenali

sebagai `Tuai Rumah.Masyarakat Iban amat mementingkan ikatan persaudaraan yang

erat serta mengamalkan amalan adat resam yang unik. Kebanyakan masyarakat Iban pada

hari ini menganuti agama Kristian dan ini menyebabkan berlakunya asimilasi pegangan

tersebut turut meresap ke dalam amalan budaya tradisional kaum Iban. Kaum Iban masih

lagi kuat mengamalkan pantang larang dan adat-adat tertentu dalam aspek kehidupan

mereka. Di sini kita akan berkongsi keunikan dan keistimewaan perkahwinan kaum Iban

di Sarawak.

ADAT PERKAHWINAN KAUM IBAN

1) Prinsip Perkahwinan

Mengikut tradisi kaum Iban, perkahwinan yang sempurna adalah perkahwinan

yang mematuhi kehendak adat Iban. Pihak yang melanggar mana-mana peraturan dan

perjanjian akan didenda mengikut hukum adat perkahwinan yang telah ditetapkan bagi

megelakkan kesusahan atau badi dalam kehidupan berumah tangga. Usia pengantin lelaki

pula perlu berumur melebihi dua puluh tahun manakala penganti perempuan tiada had

usia ditetapkan. Mengikut adat tradisi Iban, poligmi atau beristeri melebihi daripada

seorang adalah taboo dan membawa nasib malang kepada kehidupan lelaki tersebut.

Kebiasaanya perkahwinan di dalam budaya Iban ditentukan oleh pihak lelaki.


3/9

2

2) Amalan Ngayap

Ngayap merupakan satu amalan tradisi yang hampir pupus dalam kaum Iban dan

hampir tidak diamalkan lagi. Bagi masyarakat Iban traditional dahulu, usaha bagi si

teruna untuk memikat si dara akan dilakukan pada malam hari melalui amalan yang

dipanggil Ngayap (Sandin,1980:69). Amalan ngayap ini dilaksanakan bagi membolehkan

si teruna dan si dara untuk berkenalan dan meluahkan isi hati kepada pasangan masing-

masing, walaupun amalan ngayap dibenarkan tetapi ngayap seharusnya dilakukan dengan

adap sopan santun yang berlandaskan adat dan pegangan hidup bermasyarakat kaum Iban

itu sendiri bagi mengelakkan salah sangka dan fitnah yang boleh mencemarkan nilai

budaya kaum Iban.

Mengikut Adat, seseorang teruna boleh mengunjungi si dara tidak melebihi tiga

malam berturut dan jika kunjungan tersebut berterusan, ibu- bapa si gadis mempunyai

hak untuk menentukan dan bertanya kepada si teruna sama ada si teruna serius di dalam

usahanya untuk memikat atau tidak. Jika didapati si teruna tidak jujur dan hanya ingin

berfoya-foya maka kunjunganya haruslah dihentikan dengan segera. Tetapi jika si teruna

serius dan bercadang untuk mengawini si gadis, maka si teruna dinasihatkan supaya

memberitahu ibu bapanya tentang hasratnya untuk datang meminang si gadis. Sekiranya

si teruna masih berkunjung tanpa membuat keputusan maka ibu bapa si gadis berhak

menangkap si teruna dan menguruskan perkahwinan pasangan yang berkenaan dan

kemudian merujuk perkara tersebut kepada Tuai Rumah dan serta penduduk rumah

panjang yang berkenaan.

Pada masa kini tradisi dan amalan ngayap tidak lagi diamalkan kerana arus

pembangunan dan asimilasi cara hidup kaum Iban terhadap faktor kemodenan, Justeru itu

perjumpaan atau perkenalan si teruna dan dara berlaku semasa majlis keramaian seperti

Hari Gawai, pergaulan di sekolah, di institusi pengajian tinggi atau di tempat kerja

pasangan masing-masing. Namun demikian ngayap adalah sebahagian kecil daripada

budaya warisan kaum Iban. Untuk mengelakan budaya ini dari disalahgunakan oleh

generasi baru, maka amalan ini dihadkan untuk kaum Iban sahaja, Sekiranya terdapat

pelanggaran adat atau campurtangan kaum lain di dalam amalan ini, maka undang-

undang boleh diambil seperti yang termaktup dalam Seksyen 132 Adat Iban, 1993.

(Sumber dipetik daripada Wikipedia Melayu 2013).


4/9

3

3) Amalan Merisik

Salah satu keunikan amalan perkahwinan kaum Iban ialah amalan merisik yang

dikenali sebagai berbunga-bunga atau berjarum-jarum disebalik amalan ngayap.

Sekiranya si teruna telah berkenan dengan seorang dara maka adalah perlu baginya untuk

meluahkan hasrat hati dengan keluarganya untuk berkahwin. Apabila kelurga si teruna

telah merestui niat si teruna, maka keluarganya akan bertandang ke rumah si dara untuk

merisik. Di dalam perjumpaan inilah, kedua-dua pihak keluarga akan berbincang

mengenai syarat-syarat perkahwinan seperti penentuan berian dan sebagainya. Sekiranya

kata sepakar sudah dicapai barulah pihak keluarga si teruna akan menghantar rombongan

meminang di dara secara rasmi.

4) Majlis Meminang Dan Pertunangan

Semasa majlis meminang dan pertunangan, kebiasaannya rombongan keluarga

lelaki terdiri daripada lima hingga dua puluh orang ahli keluarga terdekatnya.

Perbincangan syarat perkahwinan akan ditentukan serta dijelaskan dengan terperinci

seperti berian kahwin, `nguai(dimana bakal pengantin akan menetap selepas berkahwin

seperti mengikut keluarga suami atau isteri) tarikah perkahwinan serta lain-lain perkara

yang berkaitan. Budaya `nguai atau `nguan sangat diambil berat oleh kaum Iban kerana

bakal pengantin akan membantu bakal mertuanya kelak di dalam urusan kehidupan

seharian. Setelah mencapai kata sepakat, ayah si teruna akan menanggalkan `lapit atau

ikat pinggang perak atau sebilah pedang sebagai tanda pertunangan. Kebiasaanya yang

akan menerima tanda tersebut ialah ayah si dara sendiri atau mereka yang berusia di

dalam keluarganya. Mulai dari hari tersebut, secara rasminya si teruna dan dara telah

diikat oleh ikatan pertunangan.

Setelah menjadi tunangan si teruna, si dara tidak dibenarkan menerima kunjungan

lelaki lain selain daripada kunjungan tunangnya atau ahli keluarga bakal mertuanya

sahaja. Jika tidak, perempuan itu dianggap mencemari ikatan pertunangan yang diikat.

Sekiranya ikatan pertunangan itu terputus kerana salah seorang daripada pasangan

tersebut melakukan kecurangan, maka sesiapa yang melakukan kesalahan akan dikenakan

denda sebagai menebus malu keluarga pihak yang dicurangi. Kebiasaanya denda adalah

dalam bentuk wang ringgit atau ternakan seperti khinzir. Tetapi sekiranya pertunangan itu

terputus kerana kematian, hubungan kedua-dua belah pihak masih berjalan dengan baik.


5/9

4

Tiada tempoh yang khusus untuk pertunangan di dalam adat Iban tetapi adalah lebih baik

sekiranya majlis perkahwinan dipercepatkan untuk mengelakkan perkara buruk berlaku.

Bagi urusan mengundang tetamu, kedua-dua keluarga pengantin akan melantik

wakil masing-masing untuk menghebah dan menguruskan jemputan perkahwinan. Wakil

kedua-dua pihak pengantin akan membawa seutas tali bersimpul sewaktu mengunjungi

rumah panjang tetamu yang dijemput. Setiap simpulan pada tali tersebut melambangkan

bilangan hari majlis perkahwinan bakal berlangsung. Wakil pengantin akan memberikan

tali bersimpul itu kepada `Tuai Rumah yang akan membuka simpulan tersebut (satu

simpulan sehari) dan menghebohkan bakal majlis perkahwinan kepada seluruh anak buah

di rumah panjangnya.

5) Majlis Perkahwinan

5.1. Persediaan Perkahwinan

Majlis perkahwinan bagi kaum Iban tradisional hendaklah dijalan mengikut tertib

kerana sekiranya melanggar adat maka dipercayai musibah akan menimpa pasangan yang

baru berkahwin kelak. Pihak keluarga pengantin lelaki diwajibkan untuk menanggung

kos perbelanjaan perkahwinan. Pihak lelaki juga akan menyediakan hantaran kepada

pengantin perempuan seperti kain, raga, pedang, hasil kraftangan dan barangan perhiasan.

Pihak pengantin perempuan pula bertanggungjawab menyediakan pelbagai persiapan

majlis perkahwinan seperti makanan dan binatang sembelihan majlis perkahwinan. Pada

zaman dahulu, keluarga pihak pengantin perempuan akan berburu di hutan dan

menangkap ikan untuk disalai sebagai hidangan majlis perkahwinan.

5.2 Meraikan Majlis Perkahwinan

Menjelang majlis perkahwinan, rombongan pengantin lelaki akan berarak ke

rumah pengantin perempuan dengan perahu yang dihiasi dengan `Pua Kumbu (sejenis

kain yang dianyam secara berpola pelbagai warna) jika melalui sungai. Satu keunikan

pada zaman moden ini, jika menggunakan jalan darat kebiasaanya rombongan keluarga

pengantin lelaki lebih gemar menggunakan lori sebagai pengangkutan seperti kaum Iban

di Julau Sarawak. Lori tersebut akan diikat dengan bendera atau perhiasan lain. Pengantin

lelaki akan memakai pakaian tradisional serta disediakan tempat duduk khas. Di

sepanjang perjalanan, rombongan pengantin lelaki akan memukul gong untuk


6/9

5

memeriahkan suasana serta memaklumkan masyarakat sekeliling mengenai rombongan

majlis tersebut.

Sebaik sahaja sampai di rumah pengantin perempuan, beberapa das tembakan

senapang dilepaskan sebagai menyambut kedatangan mereka. Selepas itu, ketua

rombongan pengantin lelaki dijemput menyembelih seekor khinzir dengan menggunakan

lembing sebagai penghormatan kepada keluarga lelaki disusuli beberapa bunyi tembakan.

Mengikut adat di beberapa tempat, rombongan pengantin perempuan akan turun ke

sungai untuk mandi bersama-sama dengan pengantin lelaki sebagai tanda permulaan

hubungan silaturrahim di antara kedua belah pihak. Ketua rombongan lelaki juga

dikehendaki membuka rangka berbentuk kota yang diletakkan di kepala tangga, di tengah

rumah dan di hujung rumah panjang pengantin perempuan. Hikmah disebalik perbuatan

ini ialah agar rombongan pengantin lelaki mengenali suasana dan keadaan rumah panjang

pengantin perempuan.

Selepas itu, kaum wanita dari rombongan pengantin lelaki akan memasuki bilik

pengantin perempuan manakala kaum lelaki dari rombongan pengantin lelaki akan duduk

di `ruai rumah (ruang besar seperti dewan di hadapan setiap bilik kediaman sesebuah

keluarga di dalam rumah panjang yang digunakan sebagai tempat orang Iban beristirehat

dan bersosial). Mengikut adat, hanya tetamu perempuan sahaja dibenarkan memasuki

bilik pengantin perempuan dengan menggunakan bahasa berirama (rentak dan rangkap

bahasa seperti bersyair) untuk membuka pinti bilik yang dipalang dengan lembing dan

ditutup dengan `Pua Kumbu. Para tetamu akan dijamu dengan `Tuak (sejenis arak dari

nasi dan ragi yang diperap). Majlis di ruang `ruai rumah dimeriahkan dengan lagu

tradisional dan paluan gendang Iban. Terdapat beberapa jenis air dihidangkan seperti air

haus, air dahaga, air penyuci, air peransang dan air untung. Asal air tersebut ialah air tuak

tetapi bertukar nama apabila ia dihidangkan apabila selesai menjalani sesuatu uapacara.

Antara santapan tradisional yang dihidangkan ialah retih berau (bertih beras), `ruti atau

koi (kuih atau makan ringan).

Sekiranya majlis dilangsungkan pada waktu siang, selepas makan tengahari

barulah kedua-dua belah pihak akan berbincang mengenai perihal pengantin dan susur

galur keturunan mereka. Tetapi sekiranya dilangsungkan pada waktu malam,

perbincangan tersebut akan dilakukan pada waktu selepas tengah malam. Ahli keluarga


7/9

6

yang lebih tua dari kedua-dua belah pihak akan berbincang dan melakarkan hubungan

dan keturunan antara mereka. Sebelum perbincangan, `Tuai Rumah pengantin

perempuan akan menghidangkan `air perangsang (tuak) kepada tetamu. Sekiranya

mempunyai hubungan kekeluargaan, `denda dikenakan kepada mereka. Selepas itu

barulah ibu bapa penagntin perempuan memeinta berian daripada pihak pengantin lelaki.

Terdapat beberapa jenis berian dan ini bergantung kepada bebeza mengikut adat Iban

dibeberapa tempat. Contohnya pihak keluarga pengantin perempuan akan meminta

bayaran memecah tangga iaitu sebilah kapak, bayaran pembuka pintu iaitu sebatang

lembing, bayaran kelambu iaitu sebilah pedang dan pemberian kecil yang lain. Pihak

pengantin lelaki pula meminta pencuci kaki iaitu subuah tempayan, sepasang tempat

menggantung gong, penolak haluan iaitu sebatang sumpit, kajang perahu iaitu sehelai

`Pua Kumbu serta beberapa pemberian kecil lain.

Setelah menjelaskan berian, keduadua belah pihak akan menetapkan pula syarat

berhubung berian sekiranya berlaku perceraian. Permintaan tersebut akan hilang

sekiranya berlaku perceraian yang tidak nyata. Sekiranya perceraian disebabkan oleh

pengantin lelaki, si suami wajib membayar balik berian yang diterimanya dahulu dan

tambahan denda RM50.00. Sekiranya berlaku percubaan mencemarkan nama mana-mana

pihak, pihak yang bersalah akan dikenakan juga turut didenda. Setiap denda dan syart

berbeza mengikut tempat dan adat Iban di sesuatu tempat.

5.3. Upacara Melah Pinang

Seorang wanita akan membawa keluar tepak sirh dan akan membelah pinang

tersebut. Pecahan pinang esebut akan menentukan tempoh masa pengantin perempuan

wajib tinggal di rumah suaminya. Kemudian seorang bomoh akan mengadakan upacara

menidurkan anak dan mengejutkan semula anak tersebut dengan beberapa rangkap

pantun yang didendangakan seakan-akan bersyair. Seterusnya pinang tersebut akan

diagihkan kepada tetamu. Upacara perkahwinan dianggap telah tamat dengan

menjalankan upacara ini sekiranya tiada kesalahan dan perlanggaran adat dilakukan oleh

kedua-dua belah pihak pengantin. Antara denda yang perlu dilakukan sekiranya berlaku

perlanggaran Upacara Melah Pinang ialah pengantin baru akan mandi di sungai untuk

menyucikan diri serta mereka perlu memegang kain sepanjang 7 ela supaya setiap

kesalahan sepanjang perkahwinan akan hilang. Selepas mandi mereka akan menyembelih


8/9

7

seekor khinzir sebagai korban penebus dosa. Selepas itu pasangan pengantin akan

berkemas dan bergerak ke rumah pengantin lelaki.

5.4 Majlis Di Rumah Pengantin Lelaki

Pada sebelah malam, kedua-dua pengantin akan diiringi oleh pengapit masing-

masing. Mereka akan disandingkan di atas gong atau kerusi yang dialas dengan kain

tenun. Persandingan pasangan pengantin akan disaksikan oleh hadirin rumah panjang

tersebut. Selepas itu, seorang bomoh yang dipanggil `Tukang Ganyang akan memulakan

sebuah upacara. Seekor ayam yang dipilih khas akan dilepaskan sambil mantera

dibacakan. Ayam tersebut akan disembelih dan darahnya akan disemah kepada

pengantin. Majlis tersebut akan diakhiri dengan jamuan kepada tetamu. Sekali lagi majlis

yang sama turut diadakan di rumah pengantin perempuan. Walaupun mereka telah sah

sebagai suami isteri, mereka tidak boleh tidur bersama. Sebarang bunyi-bunyian yang

didengari akan mempunyai maksud yang tersendiri. Ada pasangan pengantin terpaksa

dipisahkan buat sementara waktu kerana mendapat petanda buruk. Setelah segala

halangan ditempuhi barulah mereka boleh hidup bersama sebagi suami isteri.

RUMUSAN

Hasil temuramah guru dengan Tuai Rumah Unjong Anak Payong seorang Tuai

Rumah Panjang di hulu Sungai Kanowit berkata kebanyakan uapacara yang dinyatakan

di atas banyak yang sudah dilupakan kerana asimilasi agama Kristian serta faktor

kemodenan di dalam masyarakat Iban. Banyak perkahwinan dilakukan di gereja atau

hotel di bandar besar. Hanya minoriti kaum Iban yang masih berpegang kepada amalan

inimisme masih kuat mengamalkan adat tersebut. Adat perkahwinan tradisional kaum

Iban adalah sangat unik kerana mempunyai banyak upacara yang perlu dilakukan. Setiap

upacara perlu dilakukan dengan tertib dan cermat untuk mengelakkan denda daripada

dikenakan. Denda yang dikenakan merupakan sebagai persiapan rohani dan mental bagi

pasangan pengantin untuk melayari bahtera hidup agar sentiasa berhati-hati di dalam

memilih keputusan dan sabar menghadapi cabaran di alam perkahwinan kelak


9/9

8

APENDIKS

RUJUKAN

INTERNET

Hafifi Athram. (2011).Majlis Perkahwinan Kaum Iban. Dimuaturun pada 01.05.2013.

www.bahasarayaindustri.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-

iban.html#

Kumang Kenyalang. (2019).Majlis Perkahwinan Kaum Iban. Dimuaturun pada

05.05.2013. www.kumangkenyalang88.blogspot.com/2011/03/majlis-

perkahwinan-kaum- iban.html#

Nil. (2009).Budaya Iban.Dimuaturun pada 02.05.2013.

www.ictl2bg4.blogspot.com/2009/06/adat-resam.html.

Siti Marinah. (2012).Adat Perkahwinan Kaum Iban. Dimuaturun pada 03.05.2013.

www.prezi.com/xiephd28axa/adat-perkahwinan-kaum-iban.html#
http://www.bahasarayaindustri.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.bahasarayaindustri.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.bahasarayaindustri.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.kumangkenyalang88.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.kumangkenyalang88.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.kumangkenyalang88.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.ictl2bg4.blogspot.com/2009/06/adat-resam.html.http://www.ictl2bg4.blogspot.com/2009/06/adat-resam.html.http://www.prezi.com/xiephd28axa/adat-perkahwinan-kaum-iban.htmlhttp://www.prezi.com/xiephd28axa/adat-perkahwinan-kaum-iban.htmlhttp://www.prezi.com/xiephd28axa/adat-perkahwinan-kaum-iban.htmlhttp://www.ictl2bg4.blogspot.com/2009/06/adat-resam.html.http://www.kumangkenyalang88.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.kumangkenyalang88.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.bahasarayaindustri.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.htmlhttp://www.bahasarayaindustri.blogspot.com/2011/03/majlis-perkahwinan-kaum-%20%20iban.html

perkahwinan kaum iban

Documents