penerapan elemen falsafah pendidikan islam · pdf filependidikan islam yang diterap dalam...

PENERAPAN ELEMEN FALSAFAH PENDIDIKAN ISLAM

DALAM PENGAJARAN PENDIDIKAN ISLAM

DI SEKOLAH MENENGAH LEMBAH KLANG

OLEH

FATHIYAH BINTI MOHD FAKHRUDDIN

Tesis dikemukakan ke Sekolah Pengajian Siswazah, Universiti Putra Malaysia,

untuk memenuhi sebahagian daripada keperluan Ijazah Doktor Falsafah

September, 2010

ii

Abstrak tesis yang dikemukakan kepada Senat Universiti Putra Malaysia

sebagai memenuhi sebahagian daripada keperluan untuk ijazah Doktor Falsafah

PENERAPAN ELEMEN FALSAFAH PENDIDIKAN ISLAM

DALAM PENGAJARAN PENDIDIKAN ISLAM

DI SEKOLAH MENENGAH LEMBAH KLANG

Oleh


September, 2010

Pengerusi : Nor Hayati binti Hj. Alwi, PhD

Fakulti : Fakulti Pengajian Pendidikan

Falsafah Pendidikan Kebangsaan digubal untuk membangunkan insan secara

menyeluruh meliputi aspek jasmani, rohani, emosi dan intelek. Dalam konteks

pengajaran Pendidikan Islam di sekolah, isu pembangunan diri secara menyeluruh

lebih-lebih lagi ditekankan memandangkan terdapat peningkatan pelajar terjebak dalam

tingkah laku berisiko. Berdasarkan hakikat ini, kajian berbentuk kualitatif bagi meneliti

pengalaman guru menerapkan Falsafah Pendidikan Islam dalam pengajaran perlu

dijalankan. Terdapat dua persoalan penting yang diteliti. Pertama, apakah elemen

falsafah pendidikan Islam yang diterap dalam pengajaran ? Kedua, bagaimana

penerapan elemen tersebut dalam pengajaran? Data dikumpul menggunakan kaedah

temu bual mendalam ke atas lapan orang guru Pendidikan Islam yang memenuhi ciri

yang ditetapkan sebagai data utama. Triangulasi data disokong oleh pemerhatian dan

analisis dokumen. Dapatan kajian menunjukkan terdapat enam elemen Falsafah

iii

Pendidikan Islam yang diterap dalam pengajaran iaitu elemen keimanan, ilmu, amalan,

penghayatan, akhlak dan ikhlas. Walau bagaimanapun, penerapan elemen-elemen

tersebut tidak seimbang. Hanya tiga elemen : ilmu, amalan dan akhlak yang diberi

tumpuan oleh guru-guru. Dalam proses perancangan, ia lebih tertumpu kepada

perancangan bahan pengajaran. Proses penerapan elemen secara khusus pula tertumpu

kepada aktiviti seperti memberi penjelasan, perbincangan, melibatkan pelajar dalam sesi

amali, latih tubi dan menyediakan pelajar untuk menjawab soalan ujian dan

peperiksaan. Dalam masa yang sama, proses menerapkan elemen-elemen tersebut

dilihat kurang dimaksimakan dalam konteks kehidupan. Proses penilaian pula

tertumpu kepada aktiviti memberi bimbingan akademik berdasarkan pencapaian

akademik pelajar. Proses ini akan lebih berkesan sekiranya guru-guru mempunyai

atribut seperti sabar, profesionalisme, menilai diri dan pengajaran serta memiliki

pergantungan yang kuat dengan Allah s.w.t. Jalinan kerjasama dengan rakan kongsi

seperti ibu bapa dan guru-guru lain yang mengajar pelajar juga berpotensi untuk turut

menyokong proses penerapan tersebut. Kajian ini mengemukakan satu model

penerapan elemen Falsafah Pendidikan Islam dalam pengajaran Pendidikan Islam yang

akan menghasilkan pengajaran berkesan. Implikasi untuk pemilihan guru, latihan yang

relevan dan sistem sokongan yang sesuai dikemukakan bagi meningkatkan kerjaya dan

profesionalisme guru-guru Pendidikan Islam. Adalah dijangkakan latihan yang

mengambilkira penerapan elemen Falsafah Pendidikan Islam mampu melahirkan pelajar

yang seimbang daripada segi fizikal, spiritual, emosi dan intelek.

iv

Abstract of thesis presented to the Senate of Universiti Putra Malaysia in partial

fulfilment of the requirement for the degree of Doctor of Philosophy

INCULCATION OF ISLAMIC EDUCATION PHILOSOPHY ELEMENTS

IN TEACHING OF ISLAMIC EDUCATION

IN KLANG VALLEY SECONDARY SCHOOLS

By


September, 2010

Chair : Nor Hayati binti Hj. Alwi, PhD

Faculty : Faculty of Educational Studies

The National Philosophy of Education is aimed at developing individuals in a holistic

way encompassing physical, spiritual, emotional and intellectual. The issue of holistic

self-development is doubly emphasized since there has been an increase in students

being involved with at-risk behavior. Based on this fact, a qualitative study to observe

teachers’ experiences in inculcating Islamic Education philosophy in teaching needs to

be conducted. Two important research questions were examined. First, what is the

Islamic Education philosophy being inculcated in teaching ? Second, how are those

elements being inculcated in teaching ? Data was gathered from eight Islamic

Education teachers who fulfilled the required criteria using the in-depth interview

method as the main data. Data triangulation was supported by observation and

document analysis. Findings of the study showed there are six Islamic Education

philosophy elements being inculcated in teaching which include faith, knowledge, deed,

v

internalization, morality and sincerity. However, the inculcation of these elements is

not balanced. Only three elements : knowledge, deed and morality are given focus by

teachers. In the planning process, these elements are more focused on planning the

teaching materials. The process of inculcating specific elements is focused on

activities such as giving explanation, discussion, getting students involved in practical

sessions, drills and preparing students to answer tests and examination questions. At

the same time, the process of inculcating these elements is seen not highly maximized

in real-life context. The evaluation process is focused on providing academic guidance

activity based on students academic achievement. This process would be more

effective if teachers possess attributes such as patience, professionalism, reflection on

self and teaching as well as having strong dependence on Allah s.w.t. Collaboration

with partners such as parents and other have the potential to also support the inculcation

process. This study proposes a model of inculcation Islamic Educational philosophy

elements in teaching Islamic Education which will result in effective teaching.

Implications for teacher selection, relevant training and suitable support system are also

proposed to increase Islamic Education teachers’ career and professionalism. It is

expected that effective training that considers inculcation of Islamic Education

philosophy elements is capable in producing well-balanced students physically,

spiritually, emotionally and intellectually.

vi

PENGHARGAAN

Setinggi-tinggi lafaz kesyukuran dipanjatkan ke hadrat Ilahi kerana dengan rahmat-Nya,

penulisan tesis ini berjaya disempurnakan. Ucapan penghargaan yang tidak terhingga

dirakamkan kepada Pengerusi Jawatankuasa Penyeliaan, Dr. Nor Hayati Hj Alwi yang

bersabar membimbing dan memberi tunjuk ajar. Tidak dilupakan Prof. Dr. Azimi

Hamzah dan Dr. Lukman Abd. Mutalib yang tidak jemu menyemak, menilai dan

memberi cadangan kepada penambahbaikan penulisan tesis.

Ucapan ribuan terima kasih turut dirakamkan kepada barisan pensyarah yang mengajar

kerja kursus yang diperlukan untuk bergraduat. Juga tidak dilupakan Dekan Fakulti

Pengajian Pendidikan, Timbalan-timbalan Dekan, Ketua Jabatan Pendidikan Bahasa

dan Kemanusiaan serta rakan-rakan pensyarah dan tutor yang banyak bertanya khabar

serta membantu penulis dalam mengharungi perjuangan menyiapkan tesis. Seterusnya,

ucapan terima kasih yang tidak terhingga kepada ahli keluarga tercinta, mak; Wan

Rafidah, abah; Mohd Fakhruddin, adik-adik; Izzuddin dan Faizah, suami; Zul Azli,

anak-anak; Atif Fakhri, Arif Irfan dan Zayyin Insyirah yang sentiasa memberi

dorongan, motivasi dan doa untuk penulis. Akhirnya, tidak dilupakan rakan-rakan

seperjuangan yang saling berbahagi rasa suka dan duka sepanjang perjalanan meraih

Phd. Sesungguhnya perjalanan ini menuntut kita semua mempelajari makna kesabaran.

Hanya Allah s.w.t. yang mampu membalas jasa, pengorbanan, pengertian dan doa

individu-individu yang hadir dalam kehidupan penulis.

vii

Saya mengesahkan bahawa satu Jawatankuasa Peperiksaan Tesis telah berjumpa pada

30 September 2010 untuk menjalankan peperiksaan akhir bagi Fathiyah binti Mohd

Fakhruddin bagi menilai tesis beliau yang bertajuk ”Penerapan Elemen Falsafah

Pendidikan Islam dalam Pengajaran Pendidikan Islam di Sekolah Menengah Lembah

Klang” mengikut Akta Universiti dan Kolej Universiti 1971 dan Perlembagaan

Universiti Putra Malaysia [P.U.(A) 106] 15 Mac 1998. Jawatankuasa tersebut telah

memperakukan bahawa calon ini layak dianugerahi ijazah Doktor Falsafah

Ahli Jawatankuasa Peperiksaan Tesis adalah seperti berikut :

Abdul Rahman Md. Aroff, PhD

Profesor

Jabatan Pendidikan Bahasa dan Kemanusiaan

Fakulti Pengajian Pendidikan

Universiti Putra Malaysia

(Pengerusi)

Asmawati Suhid, PhD

Profesor Madya

Jabatan Pendidikan Bahasa dan Kemanusiaan



(Pemeriksa Dalam)

Habsah Ismail, PhD

Profesor Madya

Jabatan Asas Pendidikan



(Pemeriksa Dalam)

Sidek Baba, PhD

Profesor

Institut Pendidikan

Universiti Islam Antarabangsa Malaysia

(Pemeriksa Luar)

___________________________

SHAMSUDDIN SULAIMAN, PhD

Profesor dan Timbalan Dekan

Sekolah Pengajian Siswazah


Tarikh :

viii

Tesis ini telah dikemukakan kepada Senat Universiti Putra Malaysia dan telah diterima

sebagai memenuhi syarat keperluan untuk ijazah Doktor Falsafah. Ahli Jawatankuasa

Penyeliaan adalah seperti berikut :

Nor Hayati Alwi, PhD

Pensyarah



(Pengerusi)

Azimi Hj Hamzah, PhD

Profesor



(Ahli)

Lukman Abd. Mutalib, PhD

Pensyarah



(Ahli)

_______________________________

HASANAH MOHD GHAZALI, PhD

Profesor dan Dekan

Sekolah Pengajian Siswazah


Tarikh :

ix

PERAKUAN

Saya memperakui bahawa tesis ini adalah hasil kerja saya yang asli melainkan petikan

dan sedutan yang tiap-tiap satunya telah dijelaskan sumbernya. Saya juga memperakui

bahawa tesis ini tidak pernah dimajukan sebelum ini, dan tidak dimajukan serentak

dengan ini, untuk ijazah lain sama ada di Universiti Putra Malaysia atau di institusi lain.

______________________________________


Tarikh : 30 September 2010

x

DAFTAR ISI

HALAMAN

ABSTRAK ii

ABSTRACT iv

PENGHARGAAN vi

PENGESAHAN vii

PERAKUAN ix

SENARAI RAJAH xvi

SENARAI KEPENDEKAN xvii

BAB

1 PENGENALAN 1

Pendahuluan 1

Latar Belakang Kajian 3

Pengenalan Falsafah 4

Peranan Falsafah Pendidikan Islam kepada

Pendidikan Islam 5

Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam

Dan Permasalahannya 7

Peranan Guru dalam Menerapkan Elemen

Falsafah Pendidikan Islam 9

Pernyataan Masalah 11

Persoalan Kajian 13

Objektif Kajian 14

Kepentingan Kajian 14

Skop Kajian 16

Limitasi Kajian 17

Definisi Operasional 18

xi

Elemen Falsafah Pendidikan Islam 18

Falsafah 20


Kurikulum 21

Pendidikan Islam 22

Penerapan 23

Proses Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam 23

Pengajaran 24

2 SOROTAN LITERATUR 25

Pendahuluan 25

Konsep Falsafah Islam 26

Pengenalan 26

Persoalan Ketuhanan 26

Persoalan Alam 28

Persoalan Kehidupan 29

Persoalan Insan 30

Konsep Falsafah Pendidikan Islam 31

Pengenalan 31

Tujuan Pendidikan Islam 32

Matlamat Pendidikan Islam 36

Bidang Pembelajaran Pendidikan Islam KBSM 37

Tujuan Pendidikan Islam KBSM 38

Matlamat Pendidikan Islam KBSM 40

Elemen-elemen Falsafah Pendidikan Islam 40

Pengenalan 40

Elemen Keimanan dan Penerapan Keimanan 43

Elemen Ilmu dan Penerapan Ilmu 46

Elemen Amalan dan Penerapan Amalan 48

Elemen Penghayatan dan Penerapan Penghayatan 50

Elemen Akhlak dan Penerapan Akhlak 52

xii

Elemen Ikhlas dan Penerapan Ikhlas 54

Medium Penerapan Elemen


Pengenalan 56

Analisis Sifat-sifat Guru Pendidikan Islam 56

Analisis Peranan Guru Pendidikan Islam

Berasaskan Konsep 5 Mim 59

Kajian Lepas Berhubung dengan Penerapan Falsafah

Pendidikan Islam 62

Proses Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam

dalam Pengajaran Subjek Pendidikan Islam 64

Pengenalan 64

Metodologi Pengajaran dan Pembelajaran Pendidikan Islam

Sidek Baba (2006) 65

Teori Perkembangan Kurikulum atau Proses Kurikulum 69

Pengajaran sebagai Satu Proses 73

Model Pendidikan Menurut Rasulullah s.a.w. 76

Teori dan Model Pembangunan Insan Kamil dalam

Pengajaran Sains oleh Nor Hayati Alwi (2003) 90

Metodologi Pendidikan dan Pemantapan Jiwa Menurut

Al-Ghazali (1998) 94

Kerangka Teoretis Kajian 96

Kerangka Konseptual Kajian 98

3 METODOLOGI 100

Pendahuluan 100

Reka bentuk Kajian 100

Pengkaji Sebagai Instrumen Kajian 101

Pemilihan Subjek Kajian 104

Pengumpulan Data 106

Temu bual 108

xiii

Protokol atau Panduan Temu bual 111

Proses Temu bual 111

Soalan-soalan Temu bual 113

Pemerhatian 114

Catatan Lapangan 116

Analisis Dokumen 117

Kesahan 118

Kesahan Dalaman 118

Kesahan Luaran 120

Kebolehpercayaan 122

Triangulasi 123

Kajian Rintis 124

Kaedah Analisis Data 125

Analisis Data Temu bual 126

Analisis Data Pemerhatian 127

Analisis Dokumen 127

Analisis Data Secara Keseluruhan 128

4 DAPATAN KAJIAN 132

Pendahuluan 132

Profil Subjek Kajian 133

Elemen Falsafah Pendidikan Islam yang Diterap dalam Pengajaran 134

Pengenalan 134

Elemen Keimanan 136

Konsep Keimanan 136

Keimanan Merujuk kepada Tauhid Rububiyyah 141

Keimanan Merujuk kepada Tauhid Uluhiyyah 142

Elemen Ilmu 142

Ilmu Tidak Terpisah daripada Aspek Amalan 143

Ilmu Tidak Terpisah daripada Aspek Penghayatan 144

Sumber-sumber Ilmu 145

xiv

Pembahagian Ilmu 147

Elemen Amalan 149

Konsep ibadah khusus yang dilaksanakan menurut syariat 149

Pelaksanaan ibadah khusus dalam kehidupan pelajar 152

Elemen Penghayatan 155

Penekanan kepada Konsep Kesedaran pada Diri Pelajar 156

Penekanan kepada Perubahan pada Diri Pelajar 157

Elemen Akhlak 159

Akhlak ialah perbuatan yang lahir daripada dalam diri

dan menjadi tabiat sehari-hari 159

Sumber Akhlak 162

Masalah Akhlak Pelajar 163

Elemen Ikhlas 166

Keselarasan keyakinan, perkataan dan perbuatan bagi

mendapatkan keredaan Allah s.w.t. 167

Kerelaan hati melakukan sesuatu bagi mendapatkan

keredaan Allah s.w.t. 168

Proses Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam dalam Pengajaran 170

Pengenalan 170

Proses Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam

Secara Khusus 170

Proses Penerapan Elemen Keimanan 170

Proses Penerapan Elemen Ilmu 178

Proses Penerapan Elemen Amalan 194

Proses Penerapan Elemen Penghayatan 201

Proses Penerapan Elemen Akhlak 205

Proses Penerapan Elemen Ikhlas 212

Proses Penerapan Elemen Secara Umum 218

Proses Perancangan 218

Proses Penilaian 225

Ciri-ciri Guru 230

xv

Sokongan Kepada Proses Penerapan 249

Ibu bapa 249

Guru-guru lain 252

5 PERBINCANGAN, KESIMPULAN, IMPLIKASI

DAN CADANGAN 255

Pendahuluan 255

Perbincangan Dapatan Kajian 255

Elemen Falsafah Pendidikan Islam yang diterap 256

Elemen Keimanan 256

Elemen Ilmu 259

Elemen Amalan 262

Elemen Penghayatan 263

Elemen Akhlak 265

Elemen Ikhlas 268

Proses Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam dalam Pengajaran 270

Pengenalan 270

Proses Penerapan Elemen Secara Khusus 270

Proses Penerapan Elemen Secara Umum 289

Ciri-ciri Guru 294

Sokongan Kepada Proses Penerapan 297

Perbincangan Model Penerapan Elemen Falsafah

Pendidikan Islam dalam Pengajaran 300

Kesimpulan 303

Implikasi Kajian Terhadap Aspek Praktikal 306

Implikasi Kajian Terhadap Aspek Teori 309

Saranan untuk Kajian di Masa Akan Datang 311

BIBLIOGRAFI 314

LAMPIRAN 329

BIODATA PELAJAR 362

xvi

SENARAI RAJAH

Rajah Halaman

2.1 : Peringkat-peringkat dalam Pengajaran sebagai

Satu Proses 74

2.2 : Kerangka Teoretis Kajian 97

2.3 : Kerangka Konseptual Kajian 99

5.1 : Model Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan Islam

dalam Pengajaran 300

5.2 : Dinamik Proses Penerapan Elemen Falsafah Pendidikan

Islam dalam Pembangunan Jati diri Pelajar

Sekolah Menengah 305

xvii

SENARAI SINGKATAN

ABM Alat Bantu Mengajar

BPI Bahagian Pendidikan Islam

CL Catatan Lapangan

ISTAC International Institute of Islamic Thought and Civilization

JAPIM Jabatan Pendidikan Islam dan Moral

KBSM Kurikulum Bersepadu Sekolah Menengah

KBSR Kurikulum Baru Sekolah Rendah

KPM Kementerian Pelajaran Malaysia

P & P Pengajaran dan Pembelajaran

PP Pemerhatian Pengajaran

S.A.W. Salla Allah `Alaih Wa Sallam

SBP Sekolah Berasrama Penuh

SMK Sekolah Menengah Kebangsaan

SMKA Sekolah Menengah Kebangsaan Agama

S.W.T. Subhanahu Wa Ta`ala

TB Temu bual

UKM Universiti Kebangsaan Malaysia

UIAM Universiti Islam Antarabangsa Malaysia

Ust Ustaz

Ustzh Ustazah

penerapan elemen falsafah pendidikan islam · pdf filependidikan islam yang diterap dalam...

Documents