1

PEMBELAJARAN BALAGHAH DI PERINGKAT SIJIL TINGGI PELAJARAN

MALAYSIA (STPM) DI SELANGOR

Nor Syazwani Binti Armuji,1 Zamri Arifin,

2

1,2 Jabatan Pengajian Arab dan Tamadun Islam,

Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Abstrak: Artikel ini mengkaji berkaitan pembelajaran Balaghah di peringkat STPM

khususnya pelajar yang mengikuti pengajian di tingakatan enam. Kajian ini telah dijalankan

di salah sebuah sekolah harian yang mengendalikan pengajaran kemahiran bahasa Arab

termasuklah sukatan Balaghah. Sekolah yang dipilih ialah Sekolah Menengah Kebangsaan

Dato Harun, Tanjong Karang, Selangor. Kajian ini bertujuan untuk melihat cara dan kaedah

pembelajaran ketika mempelajari subjek Balaghah di sekolah. Metode kajian yang dijalankan

adalah berpandukan kajian lapangan dengan meneliti dan menyaring maklumat daripada

kajian soal selidik yang telah dilakukan di sekolah berkenaan. Seramai 15 orang pelajar dari

tingkatan enam Sekolah Menengah Kebangsaan Dato Harun telah dipilih sebagai sampel.

Hasil saringan dan dapatan kajian yang diperoleh menunjukkan pelajar-pelajar memberikan

respon yang positif dan mereka mempunyai persepsi dan minat yang mendalam terhadap

ilmu Balaghah. Oleh itu, bagi memastikan para pelajar dapat menguasai ilmu Balaghah

dengan sebaik mungkin, beberapa langkah dan cadangan boleh diperhatikan dan dinaiktaraf

oleh pengurusan sekolah, para guru serta pelajar.

Kata kunci: Pembelajaran, Balaghah, Sijil Tinggi Pelajaran Malaysia (STPM), Selangor,

PENGENALAN

Kepelbagaian bidang dalam komponen ilmu bahasa Arab telah membuka peluang kepada

masyarakat untuk membongkar keistimewaan dan keunikan bahasa Arab sebagai bahasa al-

Quran. Keunggulan bahasa Arab dapat diperhatikan melalui sistem i’rab, tasrif dan

pembentukan i’jaz. Sistem i’rab ialah perubahan keadaan tanda baris pada akhir perkataan

disebabkan oleh faktor tertentu dalam ilmu nahu, sistem tasrif bermaksud perubahan

pembinaan pola perkataan yang membawa pelbagai makna dalam ilmu sarf dan sistem

pembentukan gaya bahasa i’jaz pula bermaksud gaya bahasa yang mengandungi pengertian

luas dengan perkataan yang pendek, padat dan jelas dalam ilmu Balaghah (Azhar Muhammad

2008: 2).

Ketinggian dan keunikan gaya bahasa Arab memerlukan penguasaan kemahiran ilmu

Balaghah bagi memahami dan menghayati maksud yang tersurat dan tersirat. Atas kesedaran

ini, institusi pendidikan agama di peringkat menengah dan tinggi telah meletakkan ilmu

Balaghah sebagai komponen bahasa Arab seiring dengan komponen lain seperti nahu, sarf,

mutala’ah, ta’bir, insya’ dan sebagainya. Pembelajaran ilmu Balaghah dijadikan sebagai

pelengkap kepada pembelajaran bahasa Arab yang akan memberi kesan terhadap gaya

penulisan dan pertuturan mereka (Ismail Hamid 1991: 81).

Prosiding Seminar Pengajaran & Pembelajaran Bahasa Arab 2014 • disunting oleh: Zamri Arifin, Maheram Ahmad, Suhaila Zailani @ Hj.

Ahmad, Lazim Omar, Mohamad Zaidin Mat @ Mohamad, Khazri Osman, Al Muslim Mustapa & Mohd Shahrizal Nasir • ©Fakulti Pengajian Islam, UKM & Fakulti Kontemporari Islam, Unisza • ISBN 978-967-5478-78-9

2

Ilmu Balaghah juga merupakan suatu ilmu yang berfungsi menyampaikan bahasa

yang jelas, indah, menarik dan digunakan untuk mencapai tujuan tertentu dalam situasi yang

memungkinkan. Pada hakikatnya, menurut Siti Saudah Haji Hassan (1999:43) dalam

karyanya ia merupakan seni yang mempunyai gaya bahasa indah dalam pelbagai bentuk.

Oleh itu, penggunaan bahasa dalam bentuk wacana tidak hanya mencakupi aspek-aspek

kebahasaan sahaja tetapi juga aspek-aspek lain yang berupa penyusunan masalah yang

digarap dalam suatu susunan yang teratur dan logik. Ilmu Balaghah ini amat penting kerana

dapat mengetahui dan memahami al-Quran dan Hadith melalui gaya bahasanya yang indah.

Ilmu Balaghah merupakan satu ilmu yang berkaitan dengan ilmu nahu dan sarf. Kedudukan

ilmu Balaghah sebagai ilmu bahasa Arab akan dapat dilihat dengan jelas jika digunakan

dalam pembelajaran dan akan mudah untuk mengenalpasti kalimah dan perkataan berbentuk

sastera ataupun bukan sastera.

PERMASALAHAN KAJIAN

Program Persediaan Universiti ( PPU) @ Tingkatan 6

Tingkatan Enam merupakan peringkat tertinggi dalam pendidikan menengah di Malaysia dan

juga memberikan peluang kepada pelajar untuk melanjutkan pelajaran ke universiti. Dengan

erti kata lain merupakan salah satu gerbang ke menara gading. Tingkatan enam juga boleh

dilihat sebagai peringkat transisi daripada sistem pendidikan "sekunder" ke sistem pendidikan

"tertiar". Oleh itu, wajar ia dibezakan daripada sistem persekolahan menengah biasa, seperti

mana kata Ketua Pengarah Pendidikan Malaysia, Datuk Alimuddin bin Mohd Dom

mengatakan “Tingkatan Enam sebenarnya menyediakan pelajar untuk Universiti. Justeru,

para pelajar Tingkatan Enam perlu diberi kemahiran-kemahiran untuk menjadi pelajar

universiti yang lebih berdikari dari segi penimbaan ilmu” (smkdatoharun.edu.my).

Walau bagaimanapun, sejak kerajaan memberikan perhatian khas kepada sistem

pendidikan di Tingkatan Enam, telah wujud satu trend bahawa pelajar lepasan SPM mula

meminati Tingkatan Enam. Dengan adanya perhatian yang diberikan oleh kerajaan terhadap

pendidikan di Tingkatan Enam itu menjadikan pelajar merasa lebih berkeyakinan. Sebagai

contoh, kerajaan sedang dalam perancangan untuk menjenamakan semula Tingkatan Enam.

Dalam hal ini pelbagai aspek pengurusan Tingkatan Enam akan diubah atau diwujudkan.

Salah satu daripadanya ialah dengan mewujudkan Sekolah Khas Tingkatan Enam. Seperti

kata Tan Sri Dr Zulkarnain Awang, Ketua Setiausaha Kementerian Pelajaran Malaysia yang

mengatakan “Dari segi "Blue Ocean Strategy" kita boleh membandingkan persekolahan

Tingkatan Enam dengan sistem pembelajaran di kolej dari aspek-aspek faktor persaingan

(Competing Factors) seperti rajah 3.1 berikut;

3

Rajah 1: Strategi Canvas Sistem Tingkatan Enam berbanding dengan Sistem Kolej

Sumber: Sekolah Menengah Kebangsaan Dato Harun

Dari aspek faktor persaingan penjimatan kos, Tingkatan Enam nampaknya lebih baik

dari kolej kerana kos yang lebih rendah. Pelajar di Tingkatan Enam tidak perlu membayar

yuran pengajian dan lain-lain bayaran yang tinggi seperti yang dikenakan oleh kolej. Nilai

Sijil Peperiksaan Awam (Sijil Tinggi Persekolahan, STPM) Tingkatan Enam, ternyata lebih

bernilai daripada Sijil Kolej (contohnya Matrikulasi) kerana STPM diiktiraf di seluruh dunia

sebagai menyamai GCE "A" Level peringkat Cambridge (smkdatoharun.edu.my). Sekalipun

pelajar tidak dapat masuk ke universiti selepas STPM, sijil itu "laku" untuk digunakan bagi

kemasukan ke institusi-institusi lain dan bagi tujuan mencari kerja. Walau bagaimanapun,

dari segi penjimatan tempoh kursus, kolej Matrikulasi nampaknya lebih baik kerana ia hanya

mengambil masa setahun sahaja untuk pelajar menamatkan pengajian, berbanding dengan

Tingkatan Enam yang memakan masa 20 bulan.

Sukatan Subjek Balaghah STPM

Subjek ilmu Balaghah di peringkat STPM merupakan subjek tersendiri yang mempunyai

sukatan yang digubal khusus oleh Kementerian Pelajaran Malaysia. Turut terlibat dalam

penyediaan dan penyemakan silibus adalah Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM),

Bahagian Kurikulum, Jabatan Pendidikan Islam dan Moral (JAPIM), Kementerian Pelajaran

Malaysia dan Lembaga Peperiksaan Malaysia (LPM). Secara keseluruhannya, sukatan

pelajaran tersebut boleh dibahagikan kepada dua komponen besar yang juga merupakan

pecahan utama ilmu Balaghah. Pertama ilmu Ma’ani dan kedua ialah ilmu Badi’ (Norimah

Kinto 2013).

4

Pada peringkat STPM ini juga, mata pelajaran Balaghah disepadukan dengan

komponen-komponen mata pelajaran bahasa Arab yang lain dalam satu silibus. Kesemua

komponen mata pelajaran bahasa Arab di peringkat STPM yang merangkumi sistem fonetik

dan khat, tatabahasa dan morfologi Arab, kemahiran-kemahiran bahasa, kesusasteraan Arab

dan Balaghah masing-masing berada dalam satu set matlamat dan objektif yang sama. Dari

aspek masa, kebanyakan sekolah menengah yang menawarkan subjek-subjek STPM, tempoh

pengajiannya adalah selama satu tahun setengah, bermula selepas pelajar menduduki

peperiksaan SPM iaitu pada tingkatan 6 Bawah dan 6 Atas.

Sekolah Menengah Kebangsaan Dato Harun merupakan satu-satunya sekolah

menengah harian yang menawarkan aliran Arab dalam STPM. Ini begitu membanggakan

kerana pelajar dapat menyambung dan mengambil subjek dalam aliran Arab. Selain itu juga,

sekolah ini juga ada menawarkan subjek bahasa Arab kepada pelajar dari tingkatan 1

sehingga 5. Ini amat memudahkan pelajar yang mengambil subjek bahasa Arab untuk

menyambung dalam aliran Arab di dalam STPM. Ini kerana mereka telah didedahkan tentang

bahasa Arab sejak beada di dalam tingkatan 1 lagi. Namun begitu, pelajar dari sekolah lain

juga boleh menyambung pelajaran ke peringkat STPM di sekolah ini yang ingin mengambil

aliran Arab dan aliran Sastera (Norimah Kinto 2013).

Bagi pelajar dari sekolah kelolaan JAIS, topik-topik ilmu Balaghah yang terdapat

pada peringkat STPM ini bukanlah asing kepada mereka, ini kerana mereka sudahpun

didedahkan kepada asas-asas dan tajuk-tajuk penting mengenai subjek ini bermula dari

tingkatan 4 dan 5 lagi melalui sukatan peperiksaan Sijil Menengah Agama (SMA). Program

ini dianggap sebagai pendedahan awal kepada para pelajar tersebut sebelum melanjutkan

pengajian mereka pada peringkat yang lebih tinggi nanti. Sebenarnya pelajar tersebut bukan

hanya didedahkan dengan topik-topik penting subjek ilmu Balaghah sahaja akan tetapi

bolehlah dikatakan semua subjek STPM telah mula diajar kepada para pelajar bermula dari

tingkatan 4 lagi.

Selain daripada itu, subjek bahasa Arab Tinggi yang menjadi subjek wajib kepada

pelajar-pelajar di peringkat SPM juga mengandungi beberapa topik penting dalam ilmu

Balaghah yang akan terus dipelajari oleh mereka secara lebih mendalam apabila melangkah

ke peringkat STPM nanti. Maka dari sini dapatlah disimpulkan bahawasanya para pelajar ini

sememangnya telah mendapat pelbagai pendedahan yang meluas berkaitan topik-topik ilmu

Balaghah.

Buku Teks

Subjek ilmu Balaghah peringkat STPM ini tidak menggunakan buku teks khusus tersendiri.

Pelajar banyak mengambil dan membuat rujukan berdasarkan buku berkaitan ilmu Balaghah

di peringkat SPM. Ini amat menyukarkan pelajar untuk lebih memahami dan mendalami

subjek ilmu Balaghah kerana kekurangan sumber rujukan (Asmah Jamian 2013).

Namun begitu, dari sudut persembahannya, buku yang digunakan sebagai rujukan

utama mudah untuk dibaca dan difahami kerana susunan perbincangannya jelas dan tidak

merumitkan. Begitu juga latihan amali didatangkan pada setiap tajuk bagi menguji sejauh

manakah kefahaman pelajar terhadap tajuk yang dipelajarinya.

5

Dari sudut penulisan teks pula ia ditulis dengan tulisan Arab beserta terjemahannya.

Tulisannya jelas dan terang yang boleh membantu menarik minat pelajar untuk membacanya.

Dengan adanya terjemahan juga, akan memudahkan pelajar untuk memahami apa yang

dimaksudkan dengan lebih mudah. Penulisan teksnya dilengkapi dengan tanda-tanda bacaan

yang sempurna terdiri daripada titik, koma, tanda soal, tanda seru, titik bertindih dan

sebagainya. Perkataan yang hendak dijelaskan dalam ayat diletakkan dalam kurungan

(Asmah Jamian 2013). Teksnya disusun mengikut susunan yang teratur melalui kaedah

perenggan bernombor. Contoh dari ayat-ayat al-Quran ditulis dengan tulisan Rasm Uthmani

yang diambil terus daripada al-Quran dan diletakkan dalam kurungan bertindih dua. Begitu

juga contoh dari syair Arab ditulis dalam baris yang berasingan dan diletakkan baris pada

perkataannya untuk memudahkan pembacaan dan pemahaman maksudnya.

Tajuk-tajuk dalam buku rujukan yang digunakan disusun rapi mengikut keutamaan,

bagi tajuk-tajuk kecil (subtopic) ia disusun mengikut nombor yang berturutan. Begitu juga

perinciannya dijelaskan melalui rajah-rajah yang mudah difahami. Setiap daripada tajuk-tajuk

utama dibahagikan pula kepada tajuk-tajuk kecil. Tajuk-tajuk ini secara umumnya menarik

kerana ia didahului dengan maksud tajuk yang diikuti dengan contoh-contoh bagi

menjelaskan lagi isi kandungan dan bahan perbincangan sebelum disusuli dengan penerangan

tentang tajuk-tajuk kecil atau subtopic yang berkaitan. Isi perbincangan dan pembahagian

turut diperhalusi dan diperkemas. Setiap perbincangan diakhiri dengan kesimpulan serta

latihan untuk menguji tahap penguasaan pelajar terhadap tajuk yang berkaitan (Asmah

Jamian 2013).

Peperiksaan

Pada peringkat STPM, subjek Balaghah diletakkan di dalam subjek Bahasa Arab 2. Kertas

Bahasa Arab 2 ini terdapat dua bahagian iaitu bahagian pertama berkaitan kesusasteraan Arab

manakala bahagian kedua berkenaan Balaghah.

Silibus dan peperiksaan dikelolakan oleh ahli Majlis Peperiksaan Malaysia (MPM).

Pada tahun 1999, silibus bahasa Arab di peringkat STPM telah dibuat rombakan dan

pengubahsuaian oleh MPM dengan mewujudkan satu jawatan kuasa yang

dipertanggungjawabkan untuk memantapkan lagi silibus bahasa Arab di peringkat STPM

sehingga ke hari ini. Hal ini kerana mengikut struktur silibus lama, ilmu Balaghah hanya

merupakan mata pelajaran sampingan sahaja (Abd Hakim Abdullah 2003: 23).

Berikut ialah format pentaksiran bagi subjek Bahasa Arab dan Balaghah dalam

peperiksaan Sijil Tinggi Persekolahan Malaysia 2012.

(http://www.mpm.edu.my/web/guest/peraturan-dan-skema-peperiksaan).

6

Jadual 1: Format pentaksiran Bahasa Arab dan Balaghah STPM 2012

Kod dan Nama

Mata Pelajaran

Kod dan Nama

Kertas

Wajaran

(%)

Masa Nota

913/1 Bahasa

Arab 1

41.7 3 jam Ketiga-tiga kertas

mesti diambil.

Semua kertas

hendaklah dijawab

dalam bahasa Arab. 913 Bahasa

Arab

913/2 Bahasa

Arab 2

41.7 3 jam

913/3 Bahasa

Arab 3

(Ujian

Lisan)

16.6 ¼ jam

Sehingga kini, pelajar cemerlang dalam mata pelajaran Bahasa Arab masih tiada lagi.

Hal ini disebabkan pelajar kurang memahami dan mendalami subjek tersebut. Namun begitu,

pihak sekolah serta guru-guru tidak pernah berputus asa dalam melahirkan pelajar yang

cemerlang dalam Bahasa Arab dan menjulang nama sekolah sebagai sekolah menengah

harian biasa yang cemerlang dalam aliran agama.

Kesimpulannya, pada hari ini, para pelajar aliran agama atau bahasa Arab di Malaysia

telah didedahkan dengan ilmu Balaghah yang merangkumi hampir keseluruhan topiknya

semasa di peringkat sekolah menengah lagi. Pada peringkat STPM, ilmu Balaghah dipelajari

oleh para pelajar dengan lebih mendalam. Pendedahan yang diberikan kepada mereka

merangkumi aspek kefahaman kepada setiap topik dan penganalisaan teks-teks Arab yang

berbentuk ayat-ayat al-Quran, hadis, puisi atau prosa.

Jadual 2: Analisis Keputusan STPM 2010 dan 2011

Subjek Tahun Jumlah

Calon

Lulus Penuh Lulus

Sebahagian

Gagal PNGK

Purata

Jum % Jum % Jum %

Bahasa

Arab

2010 7 1 14.3 5 71.43 3 42.86 1.29

2011 10 6 60.0 3 30.00 1 10.00 1.87

Kaedah Pembelajaran Balaghah STPM

Balaghah ialah satu komponen bahasa Arab, maka kaedah pengajaran dan pembelajarannya

perlu didasarkan kepada teori yang sesuai dengan asas komponen tersebut. Justeru, prinsip

umum yang terdapat dalam pengajaran bahasa perlu dilihat bersama untuk diaplikasikan

dalam pembelajaran. Guru Balaghah memainkan peranan penting dalam pelaksanaan

7

pengajaran yang berasaskan kepada bahasa. Beberapa aspek seperti kaedah, pendekatan dan

pengaplikasian dalam pengajaran mempunyai perkaitan yang relevan untuk dilaksanakan

oleh guru Balaghah. Semua prinsip ini mampu dilaksanakan oleh guru Balaghah di dalam

kelas bagi menjamin keberkesanan pengajaran dalam kalangan pelajar.

Kaedah pengajaran Balaghah akan lebih jelas sekiranya dapat dipastikan terlebih

dahulu asas pengajaran ilmu Balaghah seperti yang dijelaskan sebelum ini. Banyak

pendekatan dan kaedah yang digunakan dalam pengajaran dan pembelajaran Balaghah

menyeleweng daripada konsep asalnya. Ini menyebabkan objektif dan matlamat pengajaran

ilmu Balaghah tidak dapat dicapai sepenuhnya dan pelajar akan merasakan pembelajaran

Balaghah hanya membuang masa sahaja.

Sepatutnya ilmu Balaghah harus diajar dalam suasana pembelajaran ilmu bahasa dan

kesusasteraan Arab yang ditumpukan kepada penganalisisan teks yang dipelajari untuk

menjelaskan kepada pelajar tentang keistimewaan, keunikan, kesenian dan keindahannya dari

sudut kesusasteraan Arab. Menurut Hasan Syahatah (1992: 191), menghubungkan

pembelajaran Balaghah dengan Kesusasteraan Arab akan dapat memperbetulkan kaedah

pengajarannya. Beliau seterusnya berkata:

“Kita telah melakukan satu kesilapan besar apabila

menganggap ilmu Balaghah sebagai salah satu daripada ilmu-

ilmu alat yang lain dalam bahasa Arab seperti nahu, sarf dan

imlak”.

Walaupun pada asasnya seseorang guru tidak mesti terikat dengan mana-mana

pendekatan atau langkah pengajaran, tetapi perlu melihat beberapa asas, objektif dan

matlamat pengajaran dalam setiap mata pelajaran yang diajar. ‘Abd al-Mun’im Sayyid ‘Abd

al-‘Al (t.th:161) menyatakan bahawa guru bebas untuk menentukan pendekatan pengajaran

yang difikirkan sesuai untuk pelajarnya serta dapat membantunya dalam pengajaran.

Walaupun begitu, pendekatan yang dipilih hendaklah sesuai dengan bentuk serta kehendak

mata pelajaran tersebut dan dapat mencapai matlamat pengajaran seperti yang dirancang.

Antara pendekatan pengajaran Balaghah yang dicadangkan adalah berdasarkan peringkat

berikut:

Rajah 2: Peringkat Pengajaran Balaghah

PERINGKAT PERTAMA

Membentangkan teks contoh

PERINGKAT KEDUA

Membaca teks dan mengenal pasti istilah yang digunakan dalam teks

8

PERINGKAT KETIGA

Membincangkan teks dari sudut maksud tersurat/tersirat dan unsur-unsur

Balaghah/seni dan cita rasa sastera yang terdapat dalam teks tersebut.

PERINGKAT KEEMPAT

Mengaitkan teks dengan kaedah dan hukum Balaghah yang diajar

PERINGKAT KELIMA

Mengemuka atau membincangkan latihan dan membuat penilaian

Guru-guru memerlukan usaha yang lebih gigih untuk mengajar mata pelajaran bahasa

yang berteraskan kepada kaedah seperti ilmu Balaghah bagi menjamin keberkesanan yang

lebih baik. Hal ini disebabkan oleh kepelbagaian tajuk yang diajar dengan tahap kefahaman

yang tinggi terhadap kaedah yang dipelajari dibandingkan dengan kemampuan, keupayaan

dan kedudukan pelajar-pelajar. Proses pembelajaran yang banyak digunakan pada hari ini

lebih menumpukan aspek teori atau kaedah dan kurang memberi perhatian kepada konteks

ayat atau bahasa Arab itu sendiri secara keseluruhannya. Proses pembelajaran lebih tertumpu

kepada pengenalan dan kefahaman kepada teori semata-mata.

Begitu juga dengan cara pembelajaran di SMK Dato Harun yang banyak

menggunakan pembelajaran secara teori berbanding praktikal. Guru akan mengajar

menggunakan buku sebagai sumber serta membuat latihan berdasarkan soalan yang berada di

dalam buku. Contohnya, selepas guru mengajar, guru akan memberikan latihan dan tugasan

kepada pelajar menggunakan latihan yang ada di dalam buku (Asmah Jamian 2013). Ini

menyebabkan pelajar kurang didedahkan cara yang sebenar tentang ilmu Balaghah kerana

pelajar hanya menggunakan sebuah buku sahaja sebagai rujukan dan latihan. Pelajar banyak

terikat dengan buku sahaja berbanding praktikal pembelajaran ilmu Balaghah yang sebenar.

Selain itu, tiada buku latihan khusus berkenaan subjek Balaghah yang berada di

pasaran. Ini telah menyukarkan pelajar untuk mengulangkaji serta membuat latihan dengan

lebih banyak. Subjek Balaghah ini kurang didedahkan kepada umum sehingga tiada buku

latihan yang dipasarkan. Disebabkan itu, pelajar hanya membuat latihan berdasarkan buku

teks yang digunakan sahaja sebagai rujukan. Ini menyebabkan pelajar kurang pendedahan

dalam mengetahui bentuk-bentuk soalan dan latihan berkaitan Balaghah (Norimah Kinto

2013). Oleh itu, kaedah pembelajaran yang terkini yang lebih menyeronokkan dan menarik

perlu dijalankan semasa melaksanakan proses pembelajaran di dalam kelas (Azhar

9

Muhammad 2008: 83). Hal ini bagi memudahkan pelajar untuk lebih memahami ilmu

Balaghah dengan lebih mendalam dan cepat serta berkesan.

HASIL KAJIAN

Proses penganalisisan data bagi soal selidik yang dijalankan adalah bertujuan untuk

menentukan kekerapan, peratusan dan min (purata) bagi setiap item yang dikemukakan

menggunakan perisian Statistical Package For Social Science (SPSS) versi 19. Proses

tersebut dibahagikan kepada dua bahagian iaitu Bahagian I (latar belakang responden) dan

Bahagian II (soal selidik).

Jantina

Jantina Kekerapan Peratus (%)

Lelaki 5 33.3

Perempuan 10 66.7

Jumlah 15 100

Mula Mempelajari Balaghah

Perkara Kekerapan Peratus (%)

Sekolah Menengah 15 100

Jumlah 15 100

Tingkatan

Tingkatan Kekerapan Peratus (%)

6 Rendah 7 46.7

6 Atas 8 53.3

Jumlah 15 100

Min Penguasaan Balaghah yang Dipelajari

10

Jadual 3: Penguasaan Balaghah yang Dipelajari

Dapatan analisis ini menunjukkan bahawa proses pembelajaran Balaghah berada pada

tahap yang positif. Walau bagaimanapun, terdapat beberapa perkara yang masih memerlukan

perhatian dan tindakan susulan yang lebih pro-aktif dari pihak tertentu.

Cadangan Pembelajaran Balaghah

1. Subjek Balaghah

Bagi meningkatkan tahap penguasaan pelajar terhadap subjek Balaghah, pelajar hendaklah

didedahkan serta dijelaskan berkenaan dengan objektif dan sasaran yang ditetapkan daripada

subjek ilmu Balaghah peringkat STPM ini secara lebih spesifik yang memberikan tumpuan

kepada kedua-dua aspek kognitif dan efektif bermula dari awal penggal persekolahan lagi.

Subjek ini hendaklah dirangka dengan teliti supaya tidak menjadi terlalu sukar kepada pelajar

memahami dan menguasainya, dengan mengambil kira faktor kesesuaian kepada kumpulan

pelajar sasaran.

Tajuk-tajuk yang terdapat dalam sukatan subjek tersebut hendaklah dikemukakan

dalam bentuk yang lebih jelas dan tersusun supaya mudah difahami oleh pelajar. Kandungan

sukatan pelajaran juga hendaklah ditetapkan dengan lebih menyeluruh kepada semua ilmu

Balaghah. Bagi meletakkan rangka kasar subjek ini, seharusnya ia tidak dengan aspek

aplikasi dalam membantu pelajar menguasai subjek ini dengan lebih berkesan.

2. Proses P&P

Bagi proses pembelajaran pula, guru perlu mengambil kira tahap kefahaman pelajar semasa

proses pengajaran dan pembelajaran (P&P) bagi memberi kefahaman kepada semua pelajar

dalam kelas. Guru juga dinasihatkan supaya tidak terlalu cepat dan terkejar-kejar bagi

menghabiskan sukatan pelajaran semata-mata sehingga mengabaikan kefahaman pelajar.

Guru juga perlu disediakan panduan khusus untuk menjalankan pengajaran dengan lebih

sistematik.

Selain itu, guru juga seharusnya menggunakan bahasa Arab sebagai bahasa pengantar

dalam proses P&P sekurang-kurangnya 50% daripada keseluruhan masa pembelajaran yang

telah diperuntukkan. Guru juga hendaklah menggunakan beberapa bahan tambahan luar yang

11

sesuai bagi membantu pelajar menguasai topik yang dipelajari dengan lebih baik dan faham.

Pelajar juga hendaklah memperbanyakkan latihan dan juga disemak serta diberi komen dan

pembetulan oleh guru. Selain itu latih tubi dan teknik-teknik menjawab soalan peperiksaan

juga perlulah diadakan dari semasa ke semasa. Ini bagi memberi kefahaman yang lebih

mendalam tentang topik yang dipelajari.

Guru dan pelajar juga hendaklah sering berinteraksi di luar kelas bagi

membincangkan topik-topik yang telah dipelajari atau membincangkan persoalan dan

permasalahan yang dihadapi oleh pelajar berkaitan subjek ilmu Balaghah. Guru juga perlu

membimbing pelajar mengenai cara-cara dan teknik-teknik menguasai pelajaran dan

memahaminya melalui pelbagai galakan dan tips-tips yang mudah diaplikasikan oleh pelajar.

Penggunaan alat bantu mengajar perlulah diperbanyakkan bagi menerangkan sesuatu

topik yang diajar. Alat tersebut juga hendaklah dipelbagaikan bagi mengelakkan pelajar

berasa bosan dengan penggunaan bahan yang sama berulang kali. Penyediaan alat bantu

mengajar yang bersesuaian perlu bagi membantu proses pembelajaran. Perkembangan

teknologi semasa dapat dimanfaatkan dalam menyediakan pelbagai bahan ABM yang bukan

sekadar menarik akan tetapi ia dilihat lebih berkesan dan bersesuaian dengan konteks semasa.

3. Pelajar

Bagi pelajar pula, mereka hendaklah selalu diberi motivasi dan bimbingan supaya banyak

berusaha bagi meningkatkan daya kefahaman dan penguasaan mereka khususnya dalam

subjek ini. Pelajar juga digalakkan supaya dapat meningkatkan penguasaan bahasa Arab bagi

memudahkan mereka memahami subjek tersebut. Pelajar juga hendaklah dilatih mengenai

teknik-teknik bagi menjalankan gerak kerja sendiri supaya dapat melaksanakan tugasan

secara sendiri dengan dipantau oleh guru. Ini dapat menggalakkan pelajar berusaha sendiri

untuk mencari ilmu di samping mendapat bimbingan dari guru.

4. Buku teks

Buku teks amat penting kepada pelajar untuk dijadikan rujukan dan panduan. Penyediaan

buku teks hendaklah mampu mempersembahkan isi kandungan subjek ilmu Balaghah ini

dengan cara yang lebih mudah dan dalam masa yang sama mampu menarik minat pelajar.

Kandungan buku teks juga perlu dimurnikan dari aspek persembahan mengikut teknik dan

pendekatan terkini. Setiap perbincangannya hendaklah memberikan gambaran yang jelas lagi

terperinci mengenai sesuatu topik yang hendak disampaikan. Kandungan di dalam buku teks

juga hendaklah mempunyai penerangan dan penjelasan yang jelas dan mudah difahami oleh

pelajar.

Seterusnya, contoh-contoh yang digunakan hendaklah dipilih daripada ayat-ayat yang

mudah dan senang difahami oleh pelajar. Selain itu, contoh-contoh tersebut perlulah

dipelbagaikan lagi agar meliputi ayat al-Quran, hadith nabi dan sastera Arab. Penjelasan

kepada contoh-contoh syair hendaklah disertakan bersama khususnya pada perkataan-

perkataan yang mempunyai pelbagai makna atau perkataan yang jarang digunakan oleh

pelajar. Setiap contoh dan ayat yang digunakan juga perlu diletakkan baris atau tanda bacaan

supaya dapat membantu pelajar membacanya dengan betul lalu memahaminya dengan tepat

selain mengelakkan pemahaman yang salah terhadap maksud yang dibawa oleh ayat tersebut

berbeza daripada apa yang dimaksudkan oleh penulisnya.

12

Isi kandungan di dalam buku teks juga hendaklah dipelbagaikan bentuk-bentuk

latihan yang boleh membantu pelajar menguasai topik yang dipelajarinya. Contoh jawapan

dan cara-cara menjawab juga hendaklah disediakan supaya pelajar dapat melakukan latihan

kendiri terutama bagi soalan esei. Reka bentuk atau layout persembahan buku hendaklah

dirangka dengan lebih menarik supaya dapat menarik minat pelajar untuk membacanya.

Seterusnya, isi perbincangan yang utama perlu diasingkan dan diletakkan pada satu tempat

yang khusus supaya pelajar dapat mengenalpastinya dengan lebih mudah dan tidak

bercampur aduk dengan penjelasan, contoh-contoh dan sebagainya. Perbincangan setiap tajuk

juga hendaklah disertakan dengan penerangan berbentuk rajah dan gambaran ilustrasi yang

boleh membantu pelajar memahaminya dengan lebih mudah.

5. Kementerian Pelajaran Malaysia dan Pejabat Pendidikan Daerah

Pihak pengurusan kurikulum dicadangakn agar menambah masa untuk subjek Bahasa Arab

lantaran banyak pecahan-pecahan ilmu yang terletak di bawah subjek tersebut seperti nahu,

Balaghah dan pelbagai lagi yang perlu dipelajari. Perkara ini perlu diberi perhatian kerana

pengajian Balaghah perlu didedahkan secara bersepadu. Justeru tempoh masa yang

mencukupi dapat menjamin proses pembelajaran dengan lebih baik lagi.

Dalam melahirkan guru yang berkemampuan dalam ilmu Balaghah, pihak Pejabat

Pendidikan Daerah disaran mengadakan bengkel-bengkel atau seminar berkaitan teknik-

teknik yang terbaru dan terbaik dalam pengajaran ilmu ini. Ini bagi memastikan pelajar dapat

mempelajari ilmu ini dengan seronok dan mudah bagi melahirkan pelajar-pelajar yang benar-

benar menguasai bahasa Arab.

6. Pengurusan dan Pentadbiran Sekolah

Pihak sekolah perlu banyak memberikan sokongan dan galakan kepada guru dan pelajar agar

sentiasa meningkatkan pengetahuan mereka dalam Balaghah. Pihak sekolah perlu

memberikan sokongan dan kerjasama kepada pihak panitia Bahasa Arab seperti mengadakan

sebarang aktiviti yang menonjolkan unsur-unsur Balaghah seperti pertandingan menghafaz

syair-syair Arab, kuiz Balaghah dan sebagainya.

Di sebalik aktiviti-aktiviti yang pihak sekolah anjurkan, pihak sekolah perlu

mewujudkan persekitaran yang dapat merangsang kepada penonjolan unsur-unsur Balaghah.

Misalnya dengan memperbanyakkan lagi paparan papan tanda yang mempamerkan

penggunaan bahasa Arab yang mempunyai unsur keindahan yang tinggi. Pihak sekolah juga

boleh meletakkan ayat-ayat atau bait-bait syair yang bersesuaian dengan tempat-tempat

tertentu di sekolah seperti di laluan ilmu dan laluan ke perpustakaan. Hal ini akan

merangsang sikap ingin tahu pelajar tentang maksud syair dan apa kaitannya dengan tempat

tersebut.

7. Tenaga Pendidik

Sebagai insan yang bergelar guru di sekolah, kebijaksanaan serta ketinggian hikmah dalam

pengajaran dan pembelajaran amat diharap oleh pelajar. Guru yang kreatif dan inovatif akan

dapat menjelmakan satu bentuk suasana pembelajaran yang kondusif serta bermakna. Perkara

yang paling penting ialah guru diharap dapat mengubah persepsi pelajar terhadap ilmu

13

Balaghah ketika mengajar mata pelajaran bahasa Arab. Persepsi yang dimaksudkan ialah

anggapan terhadap bahasa Arab dan Balaghah adalah sukar.

Guru juga dilihat perlu memberitahu kepada pelajar tentang hala tuju bagi

pembelajaran Balaghah dengan memberitahu peluang yang dibuka luas kepada pelajar untuk

mendalami ilmu Balaghah setelah menamatkan alam persekolahan dan melanjutkan pelajaran

ke universiti.

Setelah guru perlu menanamkan minat dalam kalangan pelajar terhadap ilmu

Balaghah. Guru tidak seharusnya bersikap acuh tidak acuh terhadap rasa tidak minat pelajar

terhadap ilmu Balaghah. Penjelasan terhadap matlamat faedah yang mereka akan perolehi

daripada mempelajari Balaghah perlu diterangkan pada awal pengajaran Balaghah agar

mereka sentiasa bermotivasi untuk mempelajarinya. Bagi meningkatkan minat pelajar, guru

perlu menekankan tentang keindahan bahasa Arab yang dapat dirasakan hasil daripada

pembelajaran Balaghah.

Kepelbagaian terhadap kaedah atau corak pengajaran dan pembelajaran juga perlu

dilaksanakan oleh guru. Misalnya dengan kaedah projek iaitu pelajar diminta membuat folio

tentang hasil kesusasteraan Arab. Guru yang menggunakan kaedah yang bersifat stereotype

akan menyebabkan pelajar merasa bosan dan tidak bersemangat untuk belajar. Para guru

perlu sentiasa peka dengan penemuan-penemuan terbaru tentang cara pengajaran Balaghah

yang berkesan. Para guru tidak sepatutnya mengekalkan kaedah tradisional yang kadangkala

merugikan pelajar sendiri.

Selain itu, guru-guru perlu memastikan pelajar dapat mengaplikasikan ilmu mereka

dalam kehidupan mereka seperti dalam pembacaan mereka kepada teks-teks berbahasa Arab,

dan yang paling penting mereka dapat mengaplikasikan ilmu Balaghah ini untuk lebih

memahami al-Quran dan hadith.

RUMUSAN

Kepentingan subjek ini sudah tidak dapat dinafikan lagi, selain ia merupakan salah satu

subjek dalam bahasa Arab di peringkat STPM, penguasaan pelajar dalam subjek ini mampu

memantapkan lagi kefahaman dan penguasaan mereka dalam subjek-subjek bahasa Arab

STPM yang lain seperti Nahu, Sarf dan sebagainya. Hal ini disebabkan oleh pertalian kukuh

yang wujud antara subjek-subjek bahasa Arab ini.

Pelajar mempunyai kesediaan positif dan berminat untuk mempelajari ilmu Balaghah.

Kefahaman mereka mengenai kedudukan ilmu Balaghah sebagai ilmu yang membincangkan

keindahan gaya bahasa dan kesusasteraan Arab yang jelas. Penguasaan pelajar terhadap

pembelajaran Balaghah di peringkat STPM berada pada tahap yang baik, tetapi agak terbatas.

Mereka didapati kurang untuk mengaplikasikannya di luar daripada batasan tersebut.

Penyelidikan ini bukanlah bertujuan untuk mencari kesalahan atau kelemahan mana-

mana pihak, akan tetapi kerjasama semua pihak amatlah diperlukan bagi menjayakan objektif

dan tujuan pembelajaran subjek ilmu Balaghah STPM ini sepertimana yang telah ditetapkan.

Semoga hasil penyelidikan dan cadangan-cadangan yang dikemukakan ini akan dapat

dimanfaatkan dengan sempurna demi meningkatkan tahap penguasaan pelajar khususnya

dalam subjek ilmu Balaghah ini. Pendekatan serta pendedahan yang berbagai-bagai menjadi

14

elemen penting dalam usaha menarik pelajar agar lebih berminat dan merasa seronok untuk

mempelajari pengajian ilmu Balaghah di sekolah. Pihak yang terlibat secara langsung dalam

pengajian ilmu Balaghah perlu lebih peka terhadap perubahan pendekatan pembelajaran ilmu

ini.

RUJUKAN

Abu Hamzah Yusuf al-Aisary. (2007). Pengantar mudah belajar bahasa Arab. Bandung:

Pustaka Adhwa.

Ahmad Kilani Mohamed. (2001). Teori pengajaran dan pembelajaran bahasa Arab di

sekolah menengah agama di Malaysia. Skudai: Penerbit Universiti Teknologi

Malaysia.

Azhar Bin Muhammad. (2005). Beberapa aspek keunikan dan keistimewaan bahasa Arab

sebagai bahasa Al-Quran. Jurnal Teknologi, Universiti Teknologi Malaysia, 42(E)

(Jun): 61–76.

Badri Najib Zubir. (2009). Kaedah-kaedah tasrif bahasa Arab. Gombak: IIUM Press.Chua

Yan Piaw. (2006). Kaedah penyelidikan. Kuala Lumpur: Mc Graw Hill (Malaysia)

Sdn. Bhd.H. Salimudin A.Rahman (2007). Tatabahasa Arab untuk mempelajari Al-

Quran. Sinar Baru Algensindo Bandung.

Hamid, A. W. (1998). Access to Qur'anic Arabic. London NW4 2RX, UK: MELS.

Lubnan Abd Rahman, Aznida A. Bakar, Wan Azura Wan Ahmad. (2008). Mengenali bahasa

Arab menerusi Al-Quran. Nilai: Penerbit USIM.

Mohd Fauzi Yusuf & Muhammad Seman. (2010). al-cArabiyah lil-

cibadah. Kuala Lumpur:

Institut Terjemahan Negara Malaysia.

Mohd Rosdi Ismail & Mat Taib Pa. (2006). Pengajaran Dan Pembelajaran Bahasa Arab Di

Malaysia. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.

Raja Mukhtaruddin bin Raja Mohd Dain. (1979/1980). Kaedah dan Teknik Mengajar Bahasa.

Kuala Lumpur: Pustaka Ilmu.

Rosihon Anwar M Ag. (2002). Cara Praktis Belajar Dan Memahami Bahasa Al-Quran. PT.

Alma 'arif.

Sini, Mahmud Ismacil,

cAbd al-

cAziz, Nasif Mustafa & Husayn, Mukhtar al-Tahir. (1983). al-

cArabiyyah lil-nashi’in. Arab Saudi: al-Mamlakah al-

cArabiyyah al-Sa

cudiyah Wizarat

al-Macarif.

Sohair Abdel Moneim Sery. (2010). Pengajaran Bahasa Arab Menerusi Al-Quran. Pustaka

Haji Abdul Majid.

Wan Azura Wan Ahmad, Lubna Abd Rahman, Aznida A. Bakar (2007). Pendekatan Dan

Strategi Efektif Dalam Penguasaan Bahasa Arab. Nilai: Penerbit USIM.

Zainuddin Ismail, Ibrahim Yaacob & Salamiah Ab. Ghani. (2010). Asas bahasa Arab melalui

Al-Quran. Bangi: Unit Bahasa Arab, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan

Malaysia.