muhammad nadif_laporan akhir.docx

78
TK 3003 LABORATORIUM TEKNOLOGI BIOPROSES LAPORAN PRAKTIKUM Oleh: Nama : Muhammad Nadif NIM : 13012100 LABORATORIUM MIKROBIOLOGI DAN TEKNOLOGI BIOPROSES PROGRAM STUDI TEKNIK KIMIA AKULTAS TEKNOLOGI INDUSTRI INSTITUT TEKNOLOGI BANDUNG 201!"201#

Upload: raviel15

Post on 04-Oct-2015

225 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

PROGRAM STUDI TEKNIK KIMIA
1$2 Ti&%aua& Pu+,a-a......................................................................................................1
1$! Ke+im/ula&............................................................................................................ 7
2$2 Ti&%aua& Pu+,a-a......................................................................................................8
2$! Ke+im/ula&..........................................................................................................10
3$2 Ti&%aua& Pu+,a-a....................................................................................................11
3$! Ke+im/ula&..........................................................................................................14
Gam*a' 1$2 Sa((ha')m(e+ (e'ei+iae.......................................................................................4
Gambar 1.3...................................................................Error! Bookmark not defned.
DAFTAR TABEL
Ta*el 1$1 Pe&ama,a& Sa((ha')m(e+ (e'ei+eae /ada Mi-')+-)/ de&a& Pe'*e+a'a& 100 da& 1000 .......5
5
 
Ta*el 1$2 Pe&ama,a& Ba(illu+ m()ide+ /ada Mi-')+-)/ de&a& Pe'*e+a'a& 100 da& 1000 .................6
Ta*el 2$1 Pe&ama,a& Sa((ha')m(e+ (e'ei+eae..........................................................................9
6
 
BAB I
 
 
 
Me&ama,i *e&,u- +el *ia-a& 'ai /ada aa' mi'i&
  Me&ama,i *e&,u- +el *ia-a& *a-,e'i /ada aa' mi'i&
1$2 Tnjauan Pu!"a#a
Mi-')+-)/ *e'a+al da'i *aha+a 7u&a&i8 ai,u 9mi(')& a& *e'a',i -e(il da& 9+()/)+ a&
a',i&a ,u%ua&$ ;adi8 /e&e',ia& umum da'i mi-')+-)/ adalah +e*uah ala, a& diu&a-a& u&,u- 
meliha, )*e- a& ,e'lalu -e(il u&,u- diliha, de&a& ma,a ,ela&%a&$
Gam*a' da'i +alah %e&i+ mi-')+-)/ a-&i mi-')+-)/ (ahaa adalah +e*aai *e'i-u,:
Muhammad Nadif 
13012100 1
Sum*e' : h,,/:""fa'ma+i0<i,*$file+$=)'d/'e++$()m"2010"03"mi-')+-)/$%/
 
I41 5ARA MEMPERGUNAKAN MIKROSKOP I42 PEMAKAIAN MIKROSKOP
K)m/)&e& u,ama da'i mi-')+-)/ di a,a+ da& fu&+i&a adalah +e*aai *e'i-u,:
Ta*u& mi-')+-)/
Me'u/a-a& /e&hu*u& le&+a )-ule' da& le&+a )*%e-,if$ Ta*u& ,e'/a+a& /ada *aia& *e'e'ii
a& mele-a, /ada /ea&a& mi-')+-)/ +e*elah a,a+$ Melalui *aia& a& *e'e'ii8 ,a*u&
da/a, die'a--a& e',i(al -e a,a+ da& -e *a=ah$
Ma-')me,e' >+e-'u/ /e&a'ah -a+a'?
Me'u/a-a& -)m/)&e& u&,u- me&e'a--a& ,a*u& mi-')+-)/ -e a,a+ da&- e *a=ah de&a&
 /e'e+e'a& *e+a'$
Mi-')me,e' >+e-'u/ /e&a'ah halu+?
Me'u/a-a& -)m/)&e& u&,u- me&e'a--a& ,a*u& -e a,a+ da& -e *a=ah de&a& /e'e+e'a&
halu+$
Re)le' 
Me'u/a-a& /emu,a' le&+a u&,u- me&em/a,-a& le&+a )*%e-,if a& di-ehe&da-i$
Pa&u& mi-')+-)/
Me'u/a-a& me%a /'e/a'a, a,au ,em/a, +ediaa& )*e-"+/e(ime&$ Pada *aia& ,e&ah /a&u&
mi-')+-)/ ,e'da/a, lu*a& u&,u- %ala& ma+u- (ahaa -e ma,a /e&ama,$
Pa&u& diu&a-a& u&,u- mele,a--a& +ediaa& )*%e- a,au +/e+ime&$ Pada /a&u& ,e'da/a,
dua /e&%e/i, u&,u- me&%e/i,-a& -a(a )*%e-$
Diaf'ama
Me'u/a-a& -)m/)&e& u&,u- me&a,u' *a&a- +edi-i,&a (ahaa a& ma+u- melalui lu*a&
-e(il /ada /a&u& mi-')+-)/$ Diaf'ama i&i ,e'/a+a& /ada *aia& *a=ah /a&u&
mi-')+-)/$
K)&de&+)' 
Me'u/a-a& ala, u&,u- memf)-u+-a& (ahaa /ada )*%e- a,au +/e+ime&$ Ala, i&i ,e'da/a, di
 *a=ah /a&u&$
Le&a& mi-')+-)/
Me'u/a-a& *aia& a& di/ea& =a-,u me&a&-a, a,au me&e+e' mi-')+-)/$
5e'mi& 'efle-,)' 
Diu&a-a& u&,u- me&a&-a/ (ahaa a& ma+u- melalui lu*a& /ada /a&u& mi-')+-)/8
a-&i de&a& (a'a me&u*ah @ u*ah le,a- da& a'ah&a$ 5e'mi& i&i memili-i /e'mu-aa& da,a'
da& /e'mu-aa& (e-u&$ Pe'mu-aa& da,a' diu&a-a& %i-a +um*e' (ahaa (u-u/ ,e'a& da&
 /e'mu-aa& (e-u& diu&a-a& %i-a (ahaa -u'a& ,e'a&$
Ka-i mi-')+-)/
Me'u/a-a& ,em/a, mi-')+-)/ *e',um/u +ehi&a ,ida- mudah *e')a& da& *e'e+e' -e,i-a
diu&a-a&$ Ke*a&a-a& -a-i mi-')+-)/ *e'*e&,u- +e/e',i ,a/al -uda$
Le&+a )*%e-,if a-a& me&e'u+-a& (ahaa da'i -)&de&+)' da& mem*e&,u- *aa&a& /e',ama$
Le&+a i&i me&e&,u-a& +,'u-,u' da& *aia& 'e&i- a& a-a& me&e&,u-a& daa /i+ah +/e+ime&
+ehi&a mam/u me&u&%u--a& +,'u-,u' 'e&i- a& *e'de-a,a& +e*aai dua *e&da a& ,e'/i+ah$
Le&+a )-ule' me'u/a-a& le&+a mi-')+-)/ a& ,e'da/a, di*aia& u%u& a,a+ ,a*u&8 *e'de-a,a&
de&a& ma,a /e&ama,$ Le&+a i&i *e'fu+i u&,u- mem/e'*e+a' *aa&a& a& diha+il-a& )leh
Sema-i& -e(il &ilai daa /i+ah8 a-a& +ema-i& -ua, -emam/ua& le&+a u&,u- memi+ah-a& dua
,i,i- a& *e'de-a,a& /ada /'e/a'a, +ehi&a +,'u-,u' *e&da ,e'liha, le*ih %ela+$ Daa /i+ah da/a,
di/e'-ua, de&a& mem/e'*e+a' i&de-+ *ia+ a,au me&u&a-a& (ahaa a& memili-i /a&%a&
el)m*a& >? /e&de-$ Bia+a&a8 u&,u- me&i&-a,-a& i&de-+ *ia+ /ada /e'*e+a'a& 10 100
diu&a-a& mi&a- ime'+i$ Te-&i- me&u&a-a& mi-')+-)/ de&a& mi&a- ime'+i di+e*u, ,e-&i- 
ime'+i +ama'a,a a-&i me&)le+-a& mi&a- di le&+a )*%e-,if 100 da& /'e/a'a, a& a-a&
diama,i$
Saccharomyces cerevisiae me'u/a-a& fu&i mi-')+-)/i+8 *e'+el ,u&al da& ,ida- memili-i
 *ada& *uah$ Re/')du-+i ee,a,if&a adalah de&a& mem*e&,u- -u&(u/ a,au ,u&a+ >*uddi&?$
Be'i-u, adalah *e&,u- Saccharomyces cerevisiae di*a=ah mi-')+-)/:
Muhammad Nadif 
 
I41 5ARA MEMPERGUNAKAN MIKROSKOP I42 PEMAKAIAN MIKROSKOP
 Bacillus mycoides me'u/a-a& *a-,e'i a& mem*e&,u- 'a&,ai +el da& am),il$ Ba-,e'i i&i me'u/a-a&
 *a-,e'i 'am /)+i,if da& *ia+a di,emu-a& dalam ,a&ah$  Bacillus mycoides /ada medium /e',um*uha&
a& +)lid mem*e&,u- -)l)&i4-)l)&i a& me&e*a' da& +/i'al$
1$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Dalam me&u&a-a& mi-')+-)/ ,e'da/a, hal4hal a& ha'u+ di/e'ha,i-a& )leh /e&u&a
+u/aa me&da/a,-a& am*a' a& %ela+$ .al4hal a& ha'u+ di/e'ha,i-a& ai,u me&a,u' +e-'u/
 /e&a'ah -a+a' da& +e-'u/ /e&a'ah halu+8 me&a,u' -)&de&+)'8 me&a,u' i&,e&+i,a+ (ahaa8 da&
me&a,u' /e'*e+a'a& le&+a )*%e-,if$
Pe&ama,a& Saccharomyces cerviseae da& Bacillus mycoides dila-u-a& de&a& /e'*e+a'a&
100 da& 1000$ Pada /e&ama,a& Saccharomyces cereviseae da& Bacillus mycoides de&a&
 /e'*e+a'a& 100 ,e'le*ih dahulu$ .al i&i dila-u-a& u&,u- me&da/a,-a& 'e+)lu+i mi-')+-)/ a&
(u-u/ %ela+$ I&i dila-u-a& de&a& (a'a me&a,u' /e'e+e'a& -a+a' hi&a me&da/a,-a& am*a' 
a& %ela+$ ;i-a -u'a& %ela+ da/a, me&u&a-a& /e'e+e'a& halu+ +e(a'a /ela&4/ela& hi&a
me&da/a,-a& am*a' a& le*ih %ela+$ ;i-a -u'a& ,e'a& ma-a me&a,u' i&,e&+i,a+ (ahaa da&
me&a,u' -)&de&+)'$ Da& +e,elah me&da/a,-a& am*a' a& %ela+8 ,e'a&8 da& +,a*il8 ma-a u*ah
le&+a )*%e-,if 10 me&%adi le&+a )*%e-,if !0$ Memu,a' le&+a )*%e-,if ha'u+ dila-u-a& +e(a'a /ela&4/ela& -a'e&a -e,i&ia& ,ia/ /e'*e+a'a&
 /ada le&+a )*%e-,if *e'*eda4*eda$ Saa, /e'*e+a'a& !00 ,ida- ,e'da/a, am*a' a/a/u& a&
,e'liha, me+-i/u& +udah *e'u+aha dalam me&a,u' mi-')+-)/ +edemi-ia& 'u/a +ehi&a
me&da/a,-a& am*a' a& *ai-$ .al i&i di+e*a*-a& -a'e&a le&+a )*%e-,if !0 /ada mi-')+-)/
a& diu&a-a& +udah ,ida- *e'fu&+i de&a& *ai-$ Se,elah i,u8 me&u&a-a& le&+a )*%e-,if 100 +ehi&a /e'*e+a'a& a& diu&a-a& u&,u- 
meliha, )*%e- ai,u 1000$ Saa, /e'*e+a'a& 10008 diu&a-a& mi&a- eme'+i u&,u- mem/e'%ela+
)*%e- da& meli&du&i mi-')+-)/ i,u +e&di'i -a'e&a +aa, me&u&a-a& le&+a )*%e-,if 1008 le&+a
)*%e-,if me&em/el /ada -a(a /'e/a'a,$ Mi&a- eme'+i i&i di,e,e+-a& /ada -a(a /e&u,u/ /'e/a'a,
da& di)le+-a& /ada le&+a )*%e-,if 100$ Se,elah +ele+ai me&u&a-a& mi-')+-)/ de&a& ,e-&i- 
Muhammad Nadif 
I41 5ARA MEMPERGUNAKAN MIKROSKOP I42 PEMAKAIAN MIKROSKOP
ime'+i ma-a *e'+ih-a& de&a& +e,e,e+ l)l de&a& -e',a+ /em*e'+ih le&+a$ Tu%ua& da'i
 /em*e'+iha& i&i +u/aa le&+a mi-')+-)/ ,e,a/ *e'fu&+i d&ea& *ai- da& -e-ua,a& f)-u+&a
ma+ih ,e'%aa$ Pada /e&ama,a& )*%e- de&a& me&u&a-a& /e'*e+a'a& 1000 8 am*a' 
 /e',ama -ali a& mu&(ul -u'a& %ela+ +ehi&a /u,a' /e&a'ah -a+a' halu+ da& me&a,u' 
-)&de&+)' +a%a$ Da& di/e')leh am*a' a& le*ih *e+a' da& %ela+ -a'e&a me&u&a-a& (ai'a&
ime'+i$
.a+il /e&ama,a& Saccharomyces cereviseae de&a& /e'*e+a'a& 100 da& 1000 da/a,
diliha, +e*aai *e'i-u,:
Tabe( %&1 Pe&ama,a& Sa((ha')m(e+ (e'ei+eae /ada Mi-')+-)/ de&a& Pe'*e+a'a& 100 da& 1000
Da'i
ha+il /e&ama,a&8 *ah=a de&a& /e'*e+a'a& 10008 S,'u-,u' +el Saccharomyces ,e'liha, le*ih
 %ela+ da& le*ih f)-u+ di*a&di&-a& de&a& /e'*e+a'a& 100$ M)'f)l)i +el Saccharomyces
cerviseae +aa, /e'*e+e'a& 100 ,am/a- *ula,4*ula, -e(il a& *e'-)l)&i8 da& me&e*a' +e',a
,ida- ,e'liha, ala, e'a-$ Seda&-a& 1000 8 Saccharomyces cerviseae ,am/a- *ula,4*ula, da&
ada/u& a& (e&de'u& l)&%)&$ Pada mi-')+-)/ /u& ,e'da/a, Saccharomyces cerviseae a&
 *e',u&a+$ Selai& i,u ada a& *e'-)l)&i da& ada/u& a& +)li,e'$ .a+il /e&ama,a& a&
Muhammad Nadif 
Be'*e&,u- *ula,
U-u'a& -e(il4-e(il
Be&,u- ,ia/ +el&a -eliha,a& /)l)+ da& +,'u-,u' le*ih
'i&(i&a ,ida- -eliha,a&
Ala, e'a- ,ida- ,e'liha, da& mem*e&,u- -)l)&i
Saccharomyces
Te'da/a, Saccharomyces a& +eda& *e',u&a+
U-u'a&&a le*ih *e+a' da& le*ih %ela+
Be'-)l)&i
 
I41 5ARA MEMPERGUNAKAN MIKROSKOP I42 PEMAKAIAN MIKROSKOP
di/e')leh +e+uai d&ea& li,e'a,u'e a& me&a,a-a& *ah=a Saccharomyces cerviseae me'u/a-a&
'ai a& memili-i *e&,u- *ula, a,au l)&%)&8 hidu/ *e'-)l)&i8 da& ,ida- memili-i ala, e'a-$
.a+il /e&ama,a&  Bacillus mycoides de&a& /e'*e+a'a& 100 da& 1000 da/a, diliha,
+e*aai *e'i-u,:
Tabe( %&2Pe&ama,a& Ba(illu+ m()ide+ /ada Mi-')+-)/ de&a& Pe'*e+a'a& 100 da& 1000
Da'i
ha+il /e&ama,a& *ah=a de&a& /e'*e+a'a& 100 de&a& 1000 ,e'da/a, /e'*edaa& *e&,u-$ .al
i&i di+e*a*-a& -a'e&a de&a& /e'*e+a'a& 100 8 am*a' a& di/e')leh )leh mi-')+-)/ *elum
 *ei,u %ela+ da& ma+ih *e'u-u'a& -e(il +ehi&a ma+ih ada -emu&-i&a& *e&,u- a&
+e*e&a'&a$ Oleh -a'e&a i,u8 diu&a-a& /e'*e+a'a& 1000 de&a& (ai'a& ime'+i +u/aa
me&da/a,-a& am*a' a& le*ih %ela+ da& 'e+)lu+i a& (u-u/ u&,u- mea-i&-a& *e&,u- +el da'i
 Bacillus mycoides.  Saa, me&u&a-a& /e'*e+a'a& 1000$ Be&,u- +el a& ,e'ama,i ai,u
 *a,a&"*a+illu+8 mem*e&,u- -)l)&i a& me&e*a' da& ada/u& a& +)li,e'8 +e',a ,ida- ,e'liha,
ala, e'a-$ Seda&-a& +aa, me&u&a-a& /e'*e+a'a& 1008 *e&,u- +el a& ,e'ama,i l)&%)&
-e(il4-e(il da& mem*e&,u- 'a&,ai$
Muhammad Nadif 
Be'*e&,u- l)&%)& -e(il4-e(il
;umlah -)l)&i a& ,e'liha, +edi-i,
Be&,u- ,ia/ +el&a -eliha,a& /)l)+ da& +,'u-,u' le*ih
'i&(i&a ,ida- -eliha,a&
Ala, e'a- ,ida- ,e'liha, da& mem*e&,u- -)l)&i
 *e'a&,ai
U-u'a&&a le*ih *e+a' da& le*ih %ela+
S)li,e' da& -)l)&i me&e*a' 
Ala, e'a- ,ida- ,e'liha,
 
1$! Ke!$+u(an
 
.a+il /e&ama,a& mi-'))'a&i+me a& *ai- di/e')leh melalui mi-')+-)/ de&a&
 /e'*e+a'a& 1000 da& (ai'a& ime'+i$
  Saccharomyces cereviseae memili-i *e&,u- *ula, da& (e&de'u& l)&%)&8 hidu/
 *e'-)l)&i a,au +)li,e'8 da& ,ida- memili-i ala, e'a-$
   Bacillus mycoides hidu/ *e'-)l)&i a,au +)li,e'8 *e'*e&,u- *a,a& a,au *a+il8 da& ,ida-
memili-i ala, e'a-$
1$# Re,eren!
Mi(hael T$Madia&8 e, al$2012$B')(- Bi)l) )f Mi('))'a&i+m813,h edi,i)&$ Pea'+)&
h,,/:""fa'ma+i0<i,*$file+$=)'d/'e++$()m"2010"03"mi-')+-)/$%/ h,,/:""u+e'+$'(&$()m"%-im*all$ma$ul,'a&e,"Bi)l)Pae+"7"7ea+,$h,ml
Muhammad Nadif 
BAB II
MIKROSKOP
 
Me&u-u' Saccharomyces cereviseae de&a& me&u&a-a& mi-')me,e' mi-')+-)/
2$2 Tnjauan Pu!"a#a
O*%e- mi-'))'a&i+me a& diu-u' me&u&a-a& mi-')+-)/ *e'u-u'a& +a&a, -e(il
+ehi&a mem*u,uh-a& /e&u-u'a& de&a& ala, a& di+e*u, mi(')me,e'$ Mi-')me,e' di*ai
me&%adi 2 %e&i+ ai,u mi(')me,e' )*%e-,if da& mi(')me,e' )-ule'$
Pe&u-u'a& /a&%a& da& le*a' )*%e- a& a-a& diama,i di/e'lu-a& -ali*'a+i a&,a'a
mi(')me,e' )*%e-,if da& mi(')me,e' )-ule' de&a& 1 +-ala C 0801 mm$ 5a'a me&-ali*'a+i da/a,
dila-u-a& de&a& (a'a me&em/a,-a& mi-')me,e' )*%e- dia,a+ me%a /'e/a'a,8 -emudia&
ma+u--a& mi-')me,e' )-ule' -e dalam le&+a )-ule'8 lalu a,u'lah /)+i+i +-ala mi-')me,e' )-ule' 
de&a& +-ala mi-')me,e' )*%e-,if da& him/i,-a& -edua mi-')me,e' da& hi,u& %umlah a'i+
+-ala mi-')me,e' da& hi,u& %umlah a'i+ +-ala /ada -edua mi-')me,e' ,e'+e*u,$ Sa,ua& u-u'a& a& diu&a-a& u&,u- me&a,a-a& u-u'a& *e&da4*e&da -e(il a& diliha,
di*a=ah mi-')+-)/ adalah mi(')&$ 1 mi-')& C 080001 mm$
Muhammad Nadif 
I46 5ARA MENGUKUR BENDA4BENDA KE5IL DENGAN MIKROSKOP
5a'a me&u-u' -ali*'a+i a&,a'a mi-')me,e' )-ule' da& mi-')me,e' )*%e-,if adalah
me&e&,u-a& +-ala a& ,e/a, *e'him/i,a& -emudia& hi,u& %umlah a'i+ /ada mi-')me,e' )-ule' 
da& mi-')me,e' )*%e-,if$ Da& -emudia& hi,u& ha+il -)&e'+i +-ala )-ule' ,e'hada/ +-ala
Muhammad Nadif 
13012100 6
I46 5ARA MENGUKUR BENDA4BENDA KE5IL DENGAN MIKROSKOP
)*%e-,if$ Saccharomyces cerevisiae adalah mi-'))'a&i+me *e'+el ,u&al de&a& u-u'a& a&,a'a
# +am/ai 20 mi-')& da& *e'*e&,u- *)la a,au ,elu'$ Saccharomyces cervisiae ,ida- *e'e'a- 
-a'e&a ,ida- memilii +,'u-,u' ,am*aha& di*aia& lua'&a +e/e',i flaella >P'e+(),,816#6?
2$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
5a'a me&u-u' *e&da -e(il da/a, dila-u-a& de&a& (a'a me&-ali*'a+i mi-')me,e' )*%e-,if
da& mi-')me,e' )-ule' ,e'le*ih dahulu$ Kali*'a+i dila-u-a& /ada /e'*e+a'a& 100 -a'e&a le&+a
)*%e-,if !0 a& ,e'da/a, mi-')+-)/ +udah ,ida- *e'fu&+i de&a& *ai- +ehi&a mema-ai
 /e'*e+a'a& 100$ Seda&-a& %i-a me&u&a-a& 1000 am*a' a& a-a& di/e')leh ,e'lalu *e+a'$
Oleh -a'e&a i,u8 +eha'u+&a me&u&a-a& /e'*e+a'a& !00$
.a+il -ali*'a+i mi-')me,e' )-ule' da& mi-')me,e' )*%e-,if /ada /e'*e+a'a& 100 ai,u 2#
 *aia& +-ala mi-')me,e' )-ule' /a&%a&a&a +ama de&a& !0 *aia& +-ala mi-')me,e' )*%e-,if$
I&i *e'a',i *ah=a 1 *aia& +-ala mi-')me,e' )-ule' da/a, dihi,u& +e*aai *e'i-u,:
1 +-ala mi-')me,e' )-ule' C >+-ala )*%e-,if 10 mi-')&?" +-ala )-ule'   C >!0 10 mi-')&?" 2#
 C 1 mi-')&
I&i me&u&%u--a& 1 *aia& +-ala mi-')me,e' )-ule' me&u&%u--a& %a'a- a& +ama de&a& 1
mi-')& /ada *e&da a& diu-u'$ Namu&8 ha+il i&i -u'a& a-u'a, -a'e&a /e'*e+a'a& a&
diu&a-a& ,e'lalu -e(il a-&i 100 +ehi&a ,e'da/a, -e,ida-,e/a,a& dalam meliha, +-ala a&
 *e'him/i,a&$
Dalam /e&ama,a& Saccharomyces cereviseae dila-u-a& +e*a&a- 20 *uah da'i *ida&
 /e&ama,a& /ada mi-')+-)/$ .a+il /e&ama,a& Saccharomyces cereviseae da/a, diliha, /ada
,a*el +e*aai *e'i-u,:
Tabe( %&. Pen/a$a"an Sacc*aro$0ce! cere!eae
Se
12 382 28!
13 382 182
1! !8 28!
1# 28! 182
1 8! 28!
1< !8 182
1 28! 28!
16 28! 182
20 28! 182
#8 383
Be'da+a'-a& da'i ha+il /e&ama,a& me&u&%u--a& *ah=a Saccharomyces cereviseae memili-i /a&%a&
'a,a4'a,a ai,u #8 Fm da& le*a' 'a,a4'a,a ai,u 383 Fm$ .al i&i +e+uai de&a& li,e'a,u' a&
me&u&%u--a& *ah=a u-u'a& Saccharomyces cereviseae a&,a'a #420 Fm$
2$! Ke!$+u(an
 
.a+il -ali*'a+i mi-')me,e' )-ule' da& mi-')me,e' )*%e-,if ai,u 1 +-ala mi-')me,e' )-ule' 
+ama de&a& 1 Fm$
 
Pa&%a& 'a,a4'a,a Saccharomyces cereviseae ai,u #8 Fm da& le*a' 'a,a4'a,a Saccharomyces
cereviseae ai,u 383 Fm$
2$# Re,eren!
h,,/+:""id$+('i*d$()m"d)("1<113<#"La/)'a&4Bi)l)i4Pe&u&aa&4Mi-')+-)/4da&4Kali*'a+i4
Mi-')me,e'  h,,/+:""id$+('i*d$()m"d)("<1<#11#3"SA55.AROM75ES45ERIHISIAE
Muhammad Nadif 
 
BAB III
3$1 Tujuan Percobaan
• Me&ide&,ifi-a+i da& meme'i-+a Escherchia coli da& Staphylococcus aureus *e'+ifa,
'am /)+i,if a,au &ea,if 
• Me&ide&,ifi-a+i +,'u-,u' +el Escherchia coli da& Staphylococcus aureus
3$2 Tnjauan Pu!"a#a
Pe'*edaa& da+a' a&,a'a *a-,e'i 'am /)+i,if da& &ea,if adalah /ada -)m/)&e& di&di&
+el&a$ Ba-,e'i 'am /)+i,if memili-i mem*'a&e ,u&al a& dila/i+i /e/,id)li-a& a& ,e*al
+eda&-a& *a-,e'i &ea,if la/i+a& /e/,id)li-a&&a ,i/i+$ Selai& i,u8 *a-,e'i 'am /)+i,if ha&a
mem/u&ai mem*'a&e /la+ma ,u&al a& di-elili&i di&di& +el ,e*al *e'u/a /e/,id)li-a&
da& +e-i,a' 60 /e'+e& da'i di&di& +el ,e'+e*u, ,e'+u+u& a,a+ /e/,id)li-a& +eda&-a& +i+a&a
 *e'u/a m)le-ul lai& *e'&ama a+am ,ei-h)a,$ Seda&-a& *a-,e'i 'am &ea,ie memili-i ++,em
me*'a& a&da dima&a mem*'a&e /la+ma&a di+elimu,i )leh mem*'a&e lua' /e'mea*le da&
mem/u&ai di&di& +el ,e*al *e'u/a /e/,id)li-a& a& ,e'le,a- dia&,a'a mem*'a&e dalam da&
mem*'a&e lua'&a$ U&,u- le*ih %ela+&a8 /e'*edaa& ,e'+e*u, da/a, diliha, /ada am*a' *e'i-u,:
Muhammad Nadif 
13012100 11
I4# PEMBUATAN PREPARAT PEARNA MENURUR GRAM
Ge&u+ *a-,e'i a& ,e'ma+u- 'am &ea,if adalah  Enterobactericeae, Salmonella sp.,
Shigella sp., E.Coli, dan Yersinia enterolitica.  Seda&-a& *a-,e'i 'am /)+i,if adalah
Staphylococci, Streptococci, Enterocci, Clostridium,dan Bacillus. Pe=a'&aa& 'am a,au me,)de 'am adalah +alah +a,u ,e-&i- /e=a'&aa& a& /ali& /e&,i&
dalam me&ide&,ifi-a+i *a-,e'i$ Dalam /')+e+ i&i8 )le+a& *a-,e'i a& +udah ,e'fi-+a+i di-e&ai
la'u,a&4la'u,a& *e'i-u,: a, /e=a'&a -'i+,al i)le,8 la'u,a& )dium8 la'u,a& al()h)l da& a,
 /e=a'&a ,a&di&a&&a *e'u/a a, =a'&a +af'a&i& a,au ai' fu(h+i&$ Ba-,e'i 'am /)+i,if a-a&
mem/e',aha&-a& a, /e=a'&a K'i+,al i)le, da& 'am &ea,ie a-a& -ehila&a& a, /e=a'&a
K'i+,al +e,elah di(u(i de&a& al-)h)l da& a-a& ,am/a- *e'=a'&a me'ah +aa, di*e'i ai' fu(h+i&
 *a+a a,au a, /e=a'&a +af'a&i&$
3$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Pe=a'&aa& 'am a& dila-u-a& /e'()*aa& -ali i&i adalah /e=a'&aa& 'am *a-,e'i  E.Coli
da& S.aureus da'i *ia-a& aa' mi'i&$ Da'i ha+il /em*ua,a& +ua,u /'e/a'a, a& *e'=a'&a
dida/a,-a& ha+il +e*aai *e'i-u,:
Tabe( %&4 'a!( Pen/a$a"an E&Co( )an S&aureu!
.al a& diama,i Nama Ba-,e'i .a+il Pe&ama,a&
a'&a Ba-,e'i  Escherichia Coli Be'=a'&a me'ah
Staphylococcus aureus Be'=a'&a u&u
Be&,u- Sel
l)&%)&
 
Ga$bar %&. Perban)n/an S"ru#"ur Se( Ba#"er Gra$ Po!", )an Ne/a", 
5Su$ber6 *""+6778#e)uca"or&or/7F(e6Gra$!"an&j+/9
 
Be&,u- K)l)&i  Escherichia Coli Be'-)l)&i
Staphylococcus aureus Tida- ,e'liha, *e'-)l)&i
;umlah  Escherichia Coli Sa&a, *a&a- 
Staphylococcus aureus Sa&a, +edi-i,
Be'da+a'-a& ha+il /e&ama,a& dia,a+ ,e'liha, *ah=a Escherichia coli memili-i =a'&a me'ah8
memili-i *e&,u- +el a& *a,a&" *a+il da& hidu/&a *e'-)l)&i$ Seda&-a&Staphylococcus
aureus memili-i =a'&a u&u8 memili-i *e&,u- +el a& *ula, aa- l)&%)& da& ,am/a- ,ida-
,e'liha, *e'-)l)&i$ Selai& i,u da'i ha+il /e&ama,a& %ua ,e'&a,a Staphylococcus aureus sangat
 sedikit. .a+il /e&ama,a& Escherichia coli +e+uai de&a& li,e'a,u' a& ada$ Gam*a'
 Escherichiacoli di*a=ah mi-')+-)/ da/a, diliha, +e*aai *e'i-u,:
Gam*a' 3$1 Gam*a' E.coli da& S.aureus di*a=ah mi-')+-)/ >Sum*e': h,,/:""ima'(ade$()m"1"e4()li4u&de'4mi(')+()/e"?
Seda&-a& ha+il /e&ama,a& Staphylococcus aureus di/e')leh ha+il a& -u'a& *ai- da&
-u'a& +e+uai de&a& am*a' 3$1$ .al i&i ,e'%adi -a'e&a *i+a ,e'%adi -e,ida-,e/a,a& a,au ,e'%adi
+edi-i, -e+alaha& dalam mem*ua, /'e/a'a, /e=a'&aa& 'am$ Ba-,e'i Staphylococcus aureus
 /ada /e&ama,a& ,am/a- hidu/ +)li,e' da& +a&a, +edi-i, %umlah&a +eda&-a& +eha'u+&a
 *a-,e'i Staphylococcus aureus i&i *e'-)l)&i da& mem*e&,u- a&u' +e',a *e'=a'&a me'ah
-e*i'u4*i'ua&$ .al i&i *i+a ,e'%adi -a'e&a /ada +aa, /em*e'ia& la'u,a& -a'*)l4-'i+,al i)le, ,e'%adi
-e+alaha& a-&i la'u,a& a& di,e,e+-a& ,e'lalu +edi-i, +e',a didiam-a& ,e'lalu +e*e&,a' a,au
-u'a& da'i 2 me&i, +ehi&a ,e'lalu +edi-i, i-a,a& a& ,e'%adi a&,a'a la'u,a& de&a& -a(a
 /'e/a'a,$ Selai& i,u8 +aa, /e&(u(ia& de&a& al()h)l 6 J8 /'e/a'a, di(u(i ,e'lalu +e*e&,a' da&
 /e&(u(ia& dila-u-a& +e(a'a ,ida- me'a,a +ehi&a =a'&a u&u a& dii-a, )leh *a-,e'i 'am
&ea,if ,ida- lu&,u' +e(a'a me'a,a$ Da& /em*e'ia& la'u,a& fu(h+i& ,e'lalu *a&a- da& ,e'lalu
lama di*ia'-a& +ehi&a *a-,e'i 'am /)+i,if ,ida- ,e'liha, da& ha&a +edi-i, a& ,e'ama,i$
.al ,e'+e*u,lah a& me&e*a*-a& *a-,e'i S.aureus ,ida- ,e'=a'&ai de&a& *e&a' +ehi&a
+,'u-,u' +el S.aureus ,ida- da/a, ,e'liha, de&a& %ela+ da& /ada *ida& /e&ama,a& did)mi&a+i
Muhammad Nadif 
 
Ga$bar %&4 Ga$bar E&co( )an S&aureu! )ba8a* $#ro!#o+
5Su$ber6 *""+677$/arca)e&co$717e-co(-un)er-$cro!co+e79
 
I4# PEMBUATAN PREPARAT PEARNA MENURUR GRAM
)leh *a-,e'i 'am &ea,if -a'e&a /ada *ida& /e&ama,a& ,e'i+i de&a& *a-,e'i *e'=a'&a me'ah$
Sehi&a *a-,e'i E.coli le*ih d)mi&a& di*a&di&-a& de&a& *a-,e'i S.aureus.
3$! Ke!$+u(an
  Ba-,e'i E.coli me'u/a-a& *a-,e'i 'am &ea,ie -a'e&a *e'=a'&a me'ah8 memili-i *e&,u-
 *a,a&"*a+il da& *e'*e&,u- -)l)&i$
 
Ba-,e'i Staphylococcus aureus me'u/a-a& *a-,e'i 'am /)+i,if -a'e&a *e'=a'&a u&u8
memili-i *e&,u- *ula, a,au l)&%)& da& ,ida- ,e'liha, *e'-)l)&i
3$# Re,eren!
Mi(hael T$Madia&8 e, al$2012$B')(- Bi)l) )f Mi('))'a&i+m813,h edi,i)&$ Pea'+)& h,,/:""ima'(ade$()m"1"e4()li4u&de'4mi(')+()/e"
h,,/:""===$+lide+ha'e$&e,",i,i++a'i"<4/e'*edaa&4'am4/)+i,if4da&4'am4&ea,if 
h,,/:""=i-iedu(a,)'$)'"ile:G'am+,ai&$%/
II4! 5ARA PENGEN5ERAN DENGAN AGAR4AGAR 
Muhammad Nadif 
4 BAB I:
SUDIP DRIPGALSKI
;ARUM LENGKUNG
!$1 Tujuan Percobaan
  Me&ide&,ifi-a+i da& me&ama,i ha+il /e'+ia/a& medium /e',um*uha& de&a& +udi/
 
Me&a&ali+a /e'*edaa& ha+il /e&ia/a& *e'*aai media de&a& +udi/ d'i/al+-i8 %a'um
le&-u& da& /e&e&(e'a& de&a& aa'4aa' 
!$2 Tnjauan Pu!"a#a
I+)la+i mi-')*a adalah me&am*il mi-'))'a&i+me a& ,e'da/a, dialam da&
me&um*uh-a&&a dalam +ua,u medium *ua,a&$ Seda&-a& i&)-ula+i adalah /e-e'%aa&
Muhammad Nadif 
13012100 1
II42 5ARA MENGGORESKAN SUSPENSI BAKTERI DENGAN SUDIP DRIPGALSKI
II43 5ARA MENGGORESKAN SUSPENSI BAKTERI DENGAN ;ARUM LENGKUNG
II4! 5ARA PENGEN5ERAN DENGAN AGAR4AGAR  memi&dah-a& *a-,e'i da'i medium a& lama -e medium a& *a'u de&a& ,i&-a, -e,eli,ia&
a& +a&a, ,i&i$
Pe&em*a&a& dalam (a=a& /e,'i ada *e*e'a/a me,)de8 ai,u:
• Me,)de 5a=a& G)'e+ >S,'ea- Pla,e?
P'i&+i/ me,)de i&i ai,u me&da/a,-a& -)l)&i a& *e&a'4*e&a' ,e'/i+ah da'i -)l)&i a&
lai&8 +ehi&a mem/e'mudah /')+e+ i+)la+i$ 5a'a i&i dila-u-a& de&a& mem*ai 34! (a=a&  /e,'i$ O+e +,e'il a& ,elah di+ia/-a& dile,a--a& /ada +um*e' i+)la, 8 -emudia&
me&)'e+-a& )+e ,e'+e*u, /ada (a=a& /e,'i *e'i+i media +,e'il$ G)'e+a& da/a, dila-u-a& 34!
-ali mem*e&,u- a'i+ h)'i+)&,al di+a,u (a=a&$ O+e di+,e'il-a& lai de&a& a/i *u&+e&$ Se,elah
-e'i&8 )+e ,e'+e*u, diu&a-a& u&,u- me&)'e+ )'e+a& +e*elum&a /ada +i+i (a=a& -e dua$
La&-ah i&i dila&%u,-a& hi&a -eem/a, +i+i (a=a& ,e')'e+$
• Me,)de 5a=a& Se*a' >S/'ead Pla,e?
Te-&i- +/'ead /la,e >(a=a& +e*a'? adalah +ua,u ,e-&i- di dalam me&um*uh-a&
mi-'))'a&i+me di dalam media aa' de&a& (a'a me&ua&-a& +,)- -ul,u' *a-,e'i a,au
me&ha/u+-a&&a di a,a+ media aa' a& ,elah memada,8 +eda&-a& /)u' /la,e -ul,u' 
di(am/u'-a& -e,i-a media ma+ih (ai' >*el)m memada,?$ Kele*iha& ,e-&i- i&i adalah
mi-'))'a&i+me a& ,um*uh da/a, ,e'+e*a' me'a,a /ada *aia& /e'mu-aa& aa'$
• Te-&i- Dilu+i >Pe&e&(e'a&?
Tu%ua& da'i ,e-&i- i&i adalah mela'u,-a& a,au mele/a+-a& mi-')*a da'i +u*+,'a,&a -e dalam
ai' +ehi&a le*ih mudah /e&a&a&a&&a$ Sam/el a& ,elah diam*il -emudia& di+u+/e&+i-a&
dalam auade+ +,e'il$ Te-&i- dilu+i +a&a, /e&,i& dalam a&ali+a mi-')*i)l)i -a'e&a ham/i' 
+emua me,)de /e&eli,ia& da& /e'hi,u&a& %umlah +el mi-')*a me&u&a-a& ,e-&i- i&i8 +e/e',i
TP5 >T),al Pla,e 5)u&,e'?$ Ada *e*e'a/a ,aha/ a& ha'u+ dila-u-a& +e*elum mela-u-a&
,e-&i- /e&a&ama& *a-,e'i >i&)-ula+i?8 ai,u:
1$ Me&ia/-a& 'ua&a&
2$ Pemi&daha& de&a& /i/e, 3$ Pemi&daha& de&a& -a=a, i&)-ula+i
Ada/u& /e'*edaa& ala,4ala, a& diu&a-a& a&,a'a +udi/ d'i/al+-i8 %a'um )+e da& %a'um
le&-u&$ ;a'um )+e adalah ala, u&,u- memi&dah-a& -ul,u' da'i +a,u media -e media lai&$
;a'um i&)-ulum *ia+a&a ,e'*ua, da'i -a=a, &i(h')me a,au /la,i&um +ehi&a da/a, *e'/i%a' 
 %i-a ,e'-e&a /a&a+$ ;a'um le&-u& adalah ala, a& u%u&&a +edi-i, diel&-u&-a& +ehi&a
Muhammad Nadif 
II42 5ARA MENGGORESKAN SUSPENSI BAKTERI DENGAN SUDIP DRIPGALSKI
II43 5ARA MENGGORESKAN SUSPENSI BAKTERI DENGAN ;ARUM LENGKUNG
II4! 5ARA PENGEN5ERAN DENGAN AGAR4AGAR  lua+ /e'mu-aa& a& -e(il da& *ia+a&a *e'fu&+i u&,u- i+)la+i mi-')*a$ Sudi/ d'ial+-i
memili-i *e&,u- +e/e',i hu'uf L da& *ia+a&a diu&a-a& u&,u- me&um*uh-a& mi-'))'a&i+me
de&a& me,)de +e*a' >+/'ead /la,e?$
!$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Da'i /e'()*aa& a& ,elah dila-u-a&8 di/e')leh ha+il +e*aai *e'i-u,:
  Pen/a$a"an +en/e!eran ba#"er )en/an !u)+ )r/a(!#
Sum*e' *ia-a& : +u+/e&+i *a-,e'i
a-,u i&-u*a+i : ! %am
Ka'a-,e'i+,i- -)l)&i :
=a'&a Ku&i&
elea,i)& 5)&e
ma'i& E&,i'e
Be'da+a'-a& ha+il /e'()*aa&8 /e&e+e'a& *a-,e'i de&a& +udi/ d'ial+-i me&u&%u--a&
 *ah=a mikroba mem*e,u- lua+a& +e/e',i /e'+ei /a&%a& de&a& 'ada+i da'i +i+i4+i+i ,e'lua' -e
a'ah dalam$ Selai& i,u8 mikroba i&i memili-i =a'&a -u&i& *e'*e&,u- (i'(ula' da& memili-i
elea,i)& ()&e +e',a *e'ma'i& e&,i'e$
  Pen/a$a"an +en//e!eran ba#"er )en/an jaru$ (en/#un/
Sum*e' *ia-a& : +u+/e&+i *a-,e'i
a-,u i&-u*a+i : ! %am
Ka'a-,e'i+,i- -)l)&i *a-,e'i:
=a'&a Ku&i&
elea,i)& 5)&e
ma'i& U&dula,e
K)l)&i a& ,um*uh /ada medium de&a& me&u&a-a& %a'um le&-u& ha&a +a,u
 %e&i+ -a'e&a ha&a ,e'da/a, +a,u %e&i+ =a'&a dalam (a=a& /e,'i a& diama,i$ Be'da+a'-a& ha+il
 /e'()*aa&8 /e&e+e'a& de&a& %a'um le&-u& me&u&%u--a& *ah=a mi-')*a memili-i
Muhammad Nadif 
II42 5ARA MENGGORESKAN SUSPENSI BAKTERI DENGAN SUDIP DRIPGALSKI
II43 5ARA MENGGORESKAN SUSPENSI BAKTERI DENGAN ;ARUM LENGKUNG
II4! 5ARA PENGEN5ERAN DENGAN AGAR4AGAR  -a'a-,e'i+,i- ai,u memili-i *e&,u- a& *ula,8 memili-i elea+i a& (em*u& da& *e'ma'i&
u&dula,e
a-,u i&-u*a+i : ! %am
Ka'a-,e'i+,i- :
=a'&a Ku&i&
ma'i& e&,i'e
Pada /e&e&(e'a& -e408 mi-')*a a& ,e'da/a, dalam (a=a& /e,'i +a&a, *a&a- da& /ada,
+e-ali$ Pada /e&e&(e'a& mi-')*a a& ,e'da/a, dalam (a=a& /e,'i *e'=a'&a -u&i&8
mem*e&,u- (i'(ula'8 elea,i)&&a fla, da& *e'ma'i& e&,i'e$ Pe&e&(e'a& -e 4 1
Media *ia-a& : aa' -aldu
a-,u i&-u*a+i : ! %am
Ka'a-,e'i+,i- :
ma'i& e&,i'e
Pada /e&e&(e'a& /e',ama8 mi-')*a a& ,e'da/a, dalam (a=a& /e,'i ,ida- ,e'lalu /ada,
+e/e',i /ada /e&e&(e'a& -e 0$ Namu& ,e,a/ ma+ih ,e'liha, *a&a-$ Pe&e&(e'a& /e',ama i&i
diam*il da'i (ai'a& a,au la'u,a& /ada /e&e&(e'a& -e 0$
Pe&e&(e'a& -edua Medium : aa' -aldu
a-,u i&-u*a+i : ! %am
Ka'a-,e'i+,i- :
Muhammad Nadif 
II4! 5ARA PENGEN5ERAN DENGAN AGAR4AGAR 
 Pe&e&(e'a& -e 2
=a'&a Ku&i&
f)'m Si'-ue'  
elea,i)&
ma'i&
Pada /e&e&(e'a& -edua8 mi-')*a a& ,e'da/a, /ada (a=a& /e,'i le*ih +edi-i, da&
me&e*a' +ehi&a ,e'liha, +)li,e' +)li,e' da& ,ida- *e'-)l)&i$ Pe&e&(e'a& -edua i&i dila-u-a&
de&a& (a'a me&am*il la'u,a& da'i /e&e&(e'a& /e',ama$
Pe&e&(e'a& -e,ia
Medium : aa' -aldu
 Pe&e&(e'a& -e 3
=a'&a Ku&i&
f)'m Si'-ue'  
elea,i)&
ma'i&
Pada /e&e&(e'a& -e,ia i&i diam*il da'i ha+il /e&e&(e'a& +e*elum&a8 dalam hal i&i
-edua8 +ehi&a *e&a' ,ida-&a ha+il a& dida/a,-a& *e'a&,u& da'i ha+il +e*elum&a$ Pada
 /e&e&(e'a& -e,ia8 %umlah mi-')*a a& ,e'da/a, /ada (a=a& /e,i +ema-i& +edi-i,$ Da'i ,ia
-ali /e&e&(e'a& ,e'&a,a +ema-i& *e+a' /e&e&(e'a& +ema-i& +edi-i, %umlah mi-')*a a&
,um*uh da& hidu/&a /u& me&e*a'$ .al i&i ,e'%adi -a'e&a ,e'%adi /ela'u,a& a,au /ele/a+a&
mi-')*a da'i +u*+,'a,&a -edalam ai' a-i*a, /e&e&(a'a&8 +ehi&a da/a, me&u'a&i -e/ada,a&
-e/ada *a-,e'i a& di,a&am$
!$! Ke!$+u(an
  .a+il i+)la+i de&a& (a'a me&)'e+-a& +u+/e&+e *a-,e'i de&a& +udi/ d'i/al+-i ma+ih
 
.a+il i+)la+i de&a& (a'a me&)'e+-a& +u+/e&+e *a-,e'i de&a& %a'um le&-u& +ema-i&
me&%auh da'i ,i,i- a=al /e&)'e+a& +ema-i& ,e'liha, ,e'/i+ah me+-i/u& ma+ih ,e'liha,
+e/e',i me&um/ul
II4! 5ARA PENGEN5ERAN DENGAN AGAR4AGAR 
  .a+il i+)la+i de&a& (a'a /e&e&(e'a& de&a& aa'4aa' me&u&%u--a& *ah=a +ema-i& *e+a'
 /e&e&(e'a& +ema-i& di-i, %umlah mi-')*a a& di/e')leh da& hidu/ +e(a'a +)li,e' ,e'/i+ah
me&e*a'$
  Da'i -e,ia me,)de dia,a+8 (a'a a& /ali& *ai- u&,u- mela-u-a& i+)la+i mi-')*a ai,u
me&u&a-a& me,)de me&e+e'-a& +u+/e&+e *a-,e'i de&a& %a'um le&-u&
!$# Re,eren!
Mi(hael T$Madia&8 e, al$2012$ B')(- Bi)l) )f Mi('))'a&i+m8 13,h edi,i)&$ Pea'+)&
S,a&*u''8 $Pe,e' e, al$2003$ P'i&(i/le )f e'me&,a,i)& Te(h&)l)8 2&d edi,i)&$ Bu,,e'=)',h8
.a&&ama&$
h,,/:""i&+,$*a(,$=i+($edu"i&+,"i&de$/h/m)duleC*))-,/eCu+e'fu&(Cdi+/laa',i(leaidC11
Muhammad Nadif 
BAGIAN D
PER'ITUNGAN MIKROORGANISME
BAB H
 
MENGGUNAKAN RUANG 'ITUNG 5COUNTING CHAMBER)
#$1 Tujuan Percobaan
  Me&hi,u& %umlah +el dalam (ai'a& de&a& me&u&a-a&counting chamber  a,au 'ua&
hi,u&
#$2 Tnjauan Pu!"a#a
Counting chamber adalah +ua,u -a(a )*%e- ,e*al8 dia,a+&a dia+ah-a& +ua,u da,a'a& a&
dalam&a 081 mm$ Pada da,a'a& i&i di *ua, a'i+4a'i+ *e'*e&,u- 1 /e'+ei *e+a'8 /ada +e,ia/
 /e'+ei *e+a' di*ai lai me&%adi 1 /e'+ei -e(il$ Pa&%a& +i+i /e'+ei -e(il 08# mm$ ;i-a dia,a+
 *aia& a& dia+ah i&i dile,a--a& +e*uah -a(a ,u,u/8 ma-a ,e'*e&,u- +a, 'ua&a& a& ,i&i&a
adalah 081 mm$
Tia/4,ia/ /e'+ei -e(il di*a=ah -a(a ,u,u/ ,e'+e*u, me'u/a-a& +ua,u 'ua& d&ea& i+i 080#
080# 081 mm3 C 2# 10 4# mm3$ ;i-a di *a=ah -a(a ,u,u/ ,e'+e*u, dima+u--a& +e,e,e+ +u+/e&+i8
ma-a d&ea& mi-')+-)/ da/a, dihi,u& %umlah +el dalam ,ia/4,ia/ /e'+ei ,e'+e*u, +ehi&a da/a,
dihi,u& /ula %umlah +el /e' ml da'i +u+/e&+e ,e'+e*u,$
U&,u- me&hi,u& -)&+e&,'a+i +el dila-u-a& /e&ama,a& ,e'hada/ # /e'+ei *e+a' a,au 0
 /e'+ei -e(il$ ;umlah +el dalam +e,ia/ /e'+ei -e(il dihi,u& -emudia& %umlah-a& +elu'uh ha+il
Muhammad Nadif 
13012100 2#
 
 /e'hi,u&a& u&,u- -e40 /e'+ei -e(il$ Be'i-u, adalah *ida& /e&ama,a& 'ua& hi,u& a,au
counting chamber  a& a-a& ,e'ama,i /ada mi-')+-)/:
#$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
;umlah +el a& dihi,u& dalam (ai'a& de&a& me&u&a-a& 'ua& hi,u& >counting 
chamber) adalah %umlah +el 'ai dalam +u+/e&+e (ai'a&$ .a+il /e'hi,u&a& +el de&a&
me&u&a-a& counting chamber  da/a, diliha, /ada ,a*el *e'i-u,:
Tabe( %&3 'a!( Pen/a$a"an Se( Ra/ )en/an Men//una#an Coun"n/ C*a$ber
K),a- Be+a' ;umlah
! 1<
# 31
Da'i ha+il /e&ama,a& dia,a+ ,e'liha, *ah=a %umlah +el /ada ,ia/4,ia/ -),a- a& diama,i
,e'da/a, /e'*edaa&$ .a+il a& di/e')leh ,e'+e*u, /u& *elum ,e&,u a-u'a, -a'e&a /ada *ida&
 /e&ama,a& ,e'da/a, *a&a- +el a& +eda& me&um/u- +ehi&a +uli, u&,u- dihi,u& ma-a +el
29
13012100
Ga$bar %&3 B)an/ +en/a$a"an Coun"n/ C*a$ber a"au ruan/ *"un/
5Su$ber6 *""+677888&$crobe*un"er&co$78+78+-
con"en"7u+(oa)!72%1%7%>7coun"n/?c*a$ber3&j+/9
 
a& me&um/u- ,ida- dihi,u&$ Selai& i,u hal a& ha'u+ di/e'ha,i-a& dalam /e&e,e/a& %umlah
+el de&a& me&u&a-a& counting chamber   adalah -)&+i+,e&+i dalam /e&e&,ua& +el a&
,e'hi,u& a& ,e'le,a- ,e/a, /ada a'i+$ Pada /e'()*aa& -ali i&i8 di,e,a/-a& %umlah +el a&
dihi,u& adalah +el a& *e'ada ,e/a, /ada a'i+ +e*elah -i'i da& *a=ah +eda&-a& +el a&
 *e'ada ,e/a, /ada a'i+ -a&a& da& a,a+ ,ida- ,e'hi,u&$ .al i&i u&,u- me&hi&da'i /e&hi,u&a&
+el a& ,e'ula& +aa, me&hi,u& -),a- *e+a' +e*elah -a&a&&a da& a,a+&a$
Da'i ha+il /e'()*aa& da/a, dihi,u& %umlah +el -e+elu'uha& de&a& (a'a me&%umlah-a&
 %umlah +el a& *e'ada di-elima -),a- *e+a' ,e'+e*u,$ ;umlah -e+elu'uha& +el a& di/e')leh
adalah 133 +el$ H)lume # -),a- *e+a' ,e'+e*u, adalah 2 104# ml$ H)lume -),a- *e+a' ,e'+e*u,
dihi,u& da'i )lume -),a- -e(il %umlah -),a- -e(il a-&i 0$ Oleh -a'e&a i,u8da/a, dihi,u&
 %umlah +el +u+/e&+e de&a& (a'a +e*aai *e'i-u,:
;umlah +el dalam +u+/e&+e C %umlah -e+elu'uha& +el")lume # -),a- *e+a' 
;umlah +el dalam +u+/e&+e C 133 +el" >2 104# ml?
;umlah +el dalam +u+/e&+e C #0000 +el"ml
I&i da/a, me&a,a-a& *ah=a ,e'da/a, #0000 +el 'ai dalam ,ia/ 1 ml +u+/e&+e$ Se/e',i
a& +udah di+e*u,-a& /ada +e*elum&a *ah=a /ada *ida& /e&ama,a& ma+ih ,e'da/a, *a&a-
+el 'ai a& me&um/u- ma-a +e*ai-&a u&,u- me&da/a,-a& ha+il a& le*ih a-u'a,8 (ai'a&
,e'+e*u, die&(e'-a& ,e'le*ih dahulu$ Pe&hi,u&a& d&ea& me&u&a-a&counting chamber i&i
di*a&,u de&a& mi-')+-)/ /ada /e'*e+a'a& !00$
#$! Ke!$+u(an
;adi8 %umlah +el 'ai a& ,e'da/a, dalam +u+/e&+i de&a& me&u&a-a&counting chamber
adalah #0000 +el"ml$
h,,/:""===$'uf$'i(e$edu"*i)+la*+"me,h)d+"mi(')+()/"(ell()u&,i&$h,ml
30
STERILITAS BAB HI
III4 Me&e&,u-a& ;umlah Sel .idu/ da& Sel Ma,i dalam Su+/e&+i Bi*i, Rai a& Telah
Di/a&a+-a&
BAB HII
H42 Peme'i-+aa& Ada Tida-&a a,4a, A&,imi-')*a a,au Baha& Pe&a=e, dalam Sua,u Baha&
Ma-a&a& da& Pe&e&,ua& Ke-ua,a& a, A&,imi-')*a Te'+e*u,
BAB HIII
> BAB :I
DALAM SUSPENSI BIBIT RAGI ANG TELA' DIPANASKAN
31
 
 
Me&e&,u-a& %umlah +el ma,i dalam +u+/e&+e *i*i, 'ai a& ,elah di/a&a+-a&
  Me&e&,u-a& -)&+,a&,a -ema,ia& da'i +el 'ai a& ,e'da/a, /ada +u+/e&+i
$2 Tnjauan Pu!"a#a
Ki&e,i-a -ema,ia& me'u/a-a& la%u -ema,ia& da'i mi-'))'a&i+me da'i +ua,u medium a&
+eda& di+,e'ili+a+i-a& +ehi&a -i&e,i-a -ema,ia& da/a, me&a,a-a& /a'ame,e' -e*e'ha+ila&
da'i +,e'ili+a+i$
K)&+,a&,a -ema,ia& me'ua-a& adalah -)&+,a&,a a& me&e&,u-a& la%u da'i +ua,u -ema,ia&
mi-')*a$ Nilai -)&+,a&,a i&i ,e'a&,u& da'i %umlah +el hidu/ da& +el ma,i /ada +u+/e&+e
mi-'))'a&i+me$
La%u -ema,ia& l)a'i,mi- +e(a'a ma,ema,i- da/a, di&a,a-a& +e*aai *e'i-u,:
dN 
Ke,e'a&a&:
 N C -)&+e&,'a+i mi-')*a >%umlah +el?
-d C -)&+,a&,a la%u -ema,ia& +/e+ifi- >me&i,41?
32
, C =a-,u > me&i,?
 Nilai -)&+,a&,a la%u -ema,ia& me'u/a-a& fu&+i ,em/e'a,u'e8 me&i-u,i /e'+amaa&
A''he&iu+ +e*aai *e'i-u,:
-d C   α x e − Eod /( RT )
Da& da/a, di*ua, -u'a -i&e,i-a -ema,ia& +e*aai *e'i-u,:
Q
Gam*a' $1$ Gam*a' -u'a -i&e,i-a -ema,ia& N + ,
>Sum*e': S,a&*u''8 $Pe,e'$e, al$2003$P'i&(i/le )f e'me&,a,i)& Te(h&)l)8 2&d edi,i)&$
Bu,,e'=)',h?
$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Me&e&,u-a& %umlah +el hidu/ da& +el ma,i *i*i, 'ai dalam +u+/e&+i da/a, dila-u-a&
de&a& (a'a me&am*ah-a& +edi-i, la'u,a& me,ile& *i'u /ada +e,e,e+ +u+/e&+e dia,a+ -a(a
)*%e- hi&a (ai'a& *e'=a'&a *i'u muda$ Sel a& ma,i a-a& *e'=a'&a *i'u +eda&-a& +el
a& hidu/ a-a& ,e,a/ ,ida- *e'=a'&a -a'e&a a, =a'&a&a ,ida- da/a, ,em*u+ di&di& +el
a& hidu/$ Ma-a +el a& ma,i da& +el a& hidu/ da/a, dihi,u& de&a& me&u&a-a&
mi-')+-)/$
Pe'()*aa& dila-u-a& de&a& +ela& =a-,u /ema&a+a& 3 me&i,8 .a+il a& di/e')leh
da/a, diliha, /ada ,a*le *e'i-u,:
34
 
Ga$bar >&> Ga$bar >&1& Ga$bar #ura #ne"#a #e$a"an N ! "
 
 NO
1 3 # 13 12 0 11 ! 11 10
2 2
3 13$3 11$3 3$< !$< 16 3$3 1!$0 1#$0
J
.idu/ 2$## #!$1 !! #$1 !$3
Be'da+a'-a& ha+il /e'()*aa& dia,a+8 me&u&%u--a& *ah=a %umlah +el a& hidu/ ,a&/a
 /ema&a+a& *e'%umlah 28## J -emudia& %umlah +el a& hidu/ +e,elah /ema&a+a&
+elama 3 me&i, ai,u #!81 J -emudia& %umlah +el a& hidu/ +e,elah /ema&a+a& +elama
me&i, ai,u !! J8 %umlah +el a& hidu/ +e,elah /ema&a+a& +elama 6 me&i, ai,u #81
J da& %umlah +el a& hidu/ +e,elah /ema&a+a& +elama 12 me&i, ai,u !83 J$ .a+il
a& di/e')leh *e'da+a'-a& /e'()*aa& ,ida- me&u&%u--a& *ah=a +ema-i& lama /')+e+
 /ema&a+a& +ema-i& +edi-i, %umlah +el a& hidu/$ I&i ,e'liha, da'i &ai-4,u'u&&a %umlah
+el a& hidu/ a&,a'a /e'*edaa& lama /ema&a+a&$ .al i&i di+e*a*-a& )leh *e*e'a/a
fa(,)' dia&,a'a&a /e&ama,a& u&,u- ,ia/ =a-,u diama,i )leh )'a& a& *e'*eda4*eda
+ehi&a /a'ame,e' a& diama,i /u& *e'*eda4*eda +e',a =a-,u a& di*u,uh-a& dalam
 /ema&a+a& ,ida- ,e/a, +ama de&a& a& dii&+,'u-+i-a&$ Seha'u+&a %i-a i&i&
me&da/a,-a& ha+il /e&ama,a& a& *ai-8 dila-u-a& )leh )'a& a& +ama +ehi&a
 /a'ame,e' a& diama,i /u& ,e,a/ +ama da& *i+a me&ha+il-a& da,a /e&ama,a& a&
(u-u/ *ai- me&u'u, /a'ame,e' /e&ama, ,e'+e*u,$
Kemudia& da'i ha+il /e'()*aa& i&i di/e')lah hu*u&a& a&,a'a l& >N,"N)? dalam
+a,ua& /e'+e& +el hidu/ daa& =a-,u dalam +a,ua& +e-)&$ Nilai N,"N) me'u/a-a& &ilai
 %umlah +el a& ma+ih hidu/ +ehi&a di/e')leh &ilai l& >N,"N)? /ada ,a*el $2 *e'i-u,
i&i:
, >? l& >,")?
6 40$12
12 40$<2
Be'da+a'-a& &ilai a& di/e')leh dia,a+8 ma-a da/a, dilau'-a& 'afi- a&,a'a l&
>N,"N)? +e*aai +um*u da& =a-,u +e*aai +um*u $ G'afi- hu*u&a& a&,a'a l& >N,"N)?
,e'hada/ =a-,u da/a, diliha, /ada 'afi- di*a=ah i&i
0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5
-1.400
-1.200
-1.000
-0.800
-0.600
-0.400
-0.200
0.000
&'()*a(*a &+ma*ia( ,i(+ar !&'()*a(*a &+ma*ia(#
t (s)
ln Xt/Xo
 
Da'i /l), 'afi- dia,a+ di/e')leh &ilai -)&,a&,a -ema,ia& da'i +el 'ai a& diama,i
)leh /e&ama, a& *e'*eda4*eda /ada ,ia/ =a-,u a& *e'*eda /ula melalui /e'+amaa&
a'i+ a& ,elah di/e')leh da'i 'afi- ,e'+e*u,:
C 081!641822#2
Da'i 'afi- ,e'+e*u, ,e'&a,a mem/e')leh &ilai -)&+,a&,a -ema,ia& a& *e'&ilai
 /)+i,if$ I&i me&a&da-a& *ah=a mi-'))'a&i+me a& dila-u-a& /ema&a+a& malah
 *e'-em*a& *u-a& ,u'u& +ehi&a da/a, di/e')leh al,e'&a,ie lai& a-&i di*ua, i&,e'+e/
da'i 'afi- ,e'+e*u, 080$ A/a*ila i&,e'+e/ 'afi- ,e'+e*u, diu*ah me&%adi 080 ma-a& 'afi-
a& di/e')leh adalah +e*aai *e'i-u,:
0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5
-1.400
-1.200
-1.000
-0.800
-0.600
-0.400
-0.200
0.000
!"# $ - 0.17"
&'()*a(*a &+ma*ia( ,i(+ar !&'()*a(*a &+ma*ia(#
t (s)
ln Xt/Xo
 
Da'i 'afi- dia,a+ di/e')leh hu*u&a& a'i+ i,u C 408162$ Se/e',i a& di-e,ahui
 *ah=a /e'+amaa& la%u -ema,ia& +el mi-'))'a&ime adalah +e*aai *e'i-u,:
l& ,") C 4-d ,
Ma-a /e'+amaa& a'i+ a& di/e')leh da'i 'afi- /ada am*a' $3 memili-i a',i
+e*aai *e'i-u,:
C ,
Sehi&a da/a, di/e')leh i&f)'ma+i *ah=a &ilai -)&+,a&,a -ema,ia& +ama de&a& &ilai
'adie&, da'i 'afi- ,e'+e*u,$ Ma-a &ilai -)&+,a&,a -ema,ia& da'i +el 'ai dalam +u+/e&+i
a& diama,i adalah +e*aai *e'i-u,:
m C 4-d
m C 408162
-d C 08162
K)&+,a&,a -ema,ia& da'i +el 'ai dalam +u+/e&+e a& diama,i /ada mi-')+-)/ adalah
08162 me&i,41
 
;umlah +el a& hidu/ da& +el a& ma,i da'i *ia-a& 'ai /ada ,ia/ 3 me&i, a&
 *e'*eda me&alami /e'u*aha& a& d'a+,i( -a'e&a dila-u-a& )leh /e&ama, a&
 *e'*eda
 
Pe'+amaa& 'e'e+i a& di/e')leh da'i /e'()*aa& i&i ai,u C 408162 $
K)&+,a&,a -ema,ia& +el 'ai dalam +u+/e&+e a& diama,i /ada mi-')+-)/ adalah
08162 me&i,41
$# Re,eren!
S,a&*u''8 $Pe,e'$e, al$2003$P'i&(i/le )f e'me&,a,i)& Te(h&)l)8 2&d edi,i)&$
Bu,,e'=)',h
38
 
PENGAET DALAM SUATU BA'AN MAKANAN DAN
PENENTUAN KEKUATAN AT ANTIMIKROBA TERSEBUT
<$1 Tujuan Percobaan
• Meme'i-+a ada ,ida-&a a,4a, a&,imi-')*a a,au *aha& /e&a=e, dalam +ua,u
 *aha& ma-a&a&
• Me&e&,u-a& -e-ua,a& a, a&,imi-')*a ,e'+e*u,
<$2 Tnjauan Pu!"a#a
a, a&,imi-')*a me'u/a-a& +e&a=a a& da/a, mem*u&uh a,au me&ham*a,
 /e',um*uha& mi-'))'a&i+me$ a, a&,imi-')*a da/a, *e'+ifa, mem*u&uh
mi-'))'a&i+me >microbicidal ? a,au me&ham*a, /e',um*uha& mi-'))'a&i+me
>microbiostatic)$ De+i&fe-,a& ai,u +e&a=a -imia a& da/a, me&e-a& /e',um*uha&
mi-'))'a&i+me /ada /e'mu-aa& *e&da ma,i +e/e',i me%a8 la&,ai a,au /i+au *edah$
Seda&-a& a&,i+e/,i- me'u/a-a& +e&a=a -imia a& diu&a-a& u&,u- me&ham*a,
 /e',um*uha& mi-'))'a&i+me /ada %a'i&a& ,u*uh8 mi+al&a -uli,$
39
 
A&,i*i),i- adalah +e&a=a a& diha+il-a& )leh mi-'))'a&i+me ,e',e&,u a&
mem/u&ai -emam/ua& me&ham*a, /e',um*uha& *a-,e'i a,au *ah-a& mem*u&uh
 *a-,e'i =alau/u& dalam -)&+e&,'a+i a& 'e&dah$
a, a&,imi-')*a memili-i em/a, ma(am me-a&i+me -e'%a ai,u /e&ham*a,a&
 /e',um*uha& )leh a&al)8 /e&ham*a,a& +i&,e+i+ di&di& +el8 /e&ham*a,a& fu&+i
mem*'a&e +el8 da& /e&ham*a,a& +i&,e+i+ /'),ei& >;a=,e et al.,200#?$
U%i /),e&+i a&,imi-')*a da/a, dila-u-a& de&a& (a'a me,)de difu+i aa' da& me,)de
dilu+i$ Pada me,)de difu+i aa' >lem/e&?8 'e+/)& a& diama,i adalah efe- ham*a,a&
,e'hada/ /e',um*uha& mi-')*a u%i a& di,e&,u-a& )leh dae'ah *e&i& > inhibition
 zone? di +e-elili& a, u%i$ Seda&-a& 'e+/)& a& diama,i /ada me,)de dilu+i
>,u'*idime,'i? adalah -e-e'uha& a& di,im*ul-a& )leh /e',um*uh& mi-')*a dalam
medium (ai' me&u&a-a& ,a*u& 'ea-+i da& +/e-,')f),)me,e'$ P'i&+i/ da'i me,)de
difu+i aa' adalah a, a&,imi-')*a a& a-a& diu%i *e'difu+i da'i 'e+e')i' -e dalam
medium aa' a& ,elah dii&)-ula+i de&a& mi-')*a u%i da& me&u-u' lua+ ham*a,a&
 /e',um*uha& mi-')*a u%i a& di+e*a*-a& )leh a, *a-u +,a&da' da& a, a& diu%i$
a-,)' a& meme/e&a'uhi lua+ dae'ah ham*a,a& de&a& (a'a difu+i aa' adalah
-)m/)+i+i medium /e',um*uha&8 /emiliha& medium /e',um*uha&8 /e&a'uh /.8
u-u'a& i&)-ulum8 +,a*ili,a+ mi-')*a u%i8 a-,ii,a+ a&,i*i),i-a8 da& =a-,u i&-u*a+i$
<$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Meme'i-+a a, a&,imi-')*a da& me&e&,u-a& -e-ua,a& a, a&,imi-')*a da/a,
dila-u-a& de&a& +alah +a,u me,)de ai,u me,)de paper disk $ Me,)de i&i le*ih di-e&al
de&a& me,)de  KirbyBauer $ De&a& me&u&a-a& me,)de i&i a-a& ,e'liha, )&a
 *e&i& a& me&u&%u--a& -e-ua,a& a, a&,imi-')*a$
Dalam u%i i&i8 *a-,e'i a& diu&a-a& adalah Staphylococcus aureus.  Me&u'u,
;a=e, et al.>200#?8 Staphylococcus aureus me'u/a-a& +el 'am /)+i,if *e'*e&,u- *)la
de&a& diame,e' 1 Fm a& ,e'+u+u& dalam *e&,u- -lu+,e' a& ,ida- ,e'a,u' +e/e',i
a&u'$ K)-u+ ,u&al8 *e'/a+a&a&8 ,e,'ad8 da& *e'*e&,u- 'a&,ai %ua ,am/a- dalam
 *ia-a& (ai'$ Staphylococcus *e'+ifa, /a,)e&8 &)&m),il8 da& mem/')du-+i -a,ala+e$
Pada /'a-,i-um i&i8 a, a&,imi-')*a a& diu%i-a& adalah De,,)l8 A&,i*i),i- A8
A&,i*i),i- B da& Kuli, %e'u-$ Be'da+a'-a& /e&ama,a&8 ,e'da/a, /e'*edaa& /e&a'uh
da'i ma+i&4ma+i& a, a&,imi-')*a a& da/a, diliha, /ada ,a*el *e'i-u,:
Tabe( &=Pe&ama,a& Ke-ua,a& a, A&,imi-')*a
40
1 De,,)l 3 4 4 !0
2 A&,i*i),i- A 3 22 3 !!
3 A&,i*i),i- B 30 !0 4 !#
! Kuli, %e'u- 28<# 38# 4 !1
Be'da+a'-a& ha+il /e&ama,a& dia,a+ me&a,a-a& *ah=a A&,i*i),i- B mem*e&,u- 
3 )&a a-&i )&a 1 *e'%a'a- 30 mm da'i /u+a, %a'i4%a'i paper disk 8 )&a 2 *e'%a'a- !0
mm da'i /u+a, %a'i4%a'i paper disk 8 da& )&a ! *e'%a'a- !# mm da'i /u+a, %a'i4%a'i paper 
disk $ Kemudia&8 A&,i*i),i- A mem*e&,u- ! )&a a-&i )&a 1 *e'%a'a- 3 mm da'i /u+a,
 %a'i4%a'i  paper disk 8 )&a 2 *e'%a'a- 22 mm da'i /u+a, %a'i4%a'i  paper disk, )&a 3
 *e'%a'a- 3 mm da'i /u+a, %a'i4%a'i  paper disk  da& )&a ! *e'%a'a- !! mm da'i /u+a,
 %a'i4%a'i paper disk $ Kemudia&8 De,,)l ha&a mem*e&,u- 2 )&a a-&i )&a 1 *e'%a'a- 3
mm da'i /u+a, %a'i4%a'i paper disk  da& )&a ! *e'%a'a- !0 mm da'i /u+a, %a'i4%a'i paper 
disk $ Seda&-a&8 Kuli, %e'u- mem*e&,u- 3 )&a a-&i )&a 1 a& *e'%a'a- 28<# mm
da'i /u+a, %a'i4%a'i  paper disk $ I&i me&i&di-a+i-a& *ah=a -e-ua,a& a, a&,imi-')*a
a& /ali& efe-,if adalah a&,i*i),i- B +eda&-a& -e-ua,a& a, a&,imi-')*a a& /ali&
lemah adalah -uli, %e'u-$ .al i&i da/a, diliha, da'i )&a 1 *e'=a'&a *e&i& a&
me'u/a-a& )&a +,e'il$ ;a'a- da'i /u+a,  paper disk  -e dae'ah )&a 1 me&u&%u--a&
-e-ua,a& a, a&,imi-')*a me&ham*a, /e',um*uha& +ua,u mi-')*a$ Selai& i,u8 )&a 2
me'u/a-a& )&a /e',um*uha& mi-')*a a& di/e'lam*a, da& )&a 3 a,au )&a !
me'u/a-a& )&a /e',um*uha& mi-')*a a& +u*u'$
Te'*e&,u-&a *e*e'a/a )&a i&i dia-i*a,-a& )leh /e'i+,i=a difu+i /ada medium
aa' -aldu di (a=a& /e,'i$ Pe'i+i,i=a difu+i i&i di/e&a'uhi )leh i+-)+i,a+$ .u*u&a&
difu+i da& i+-)+i,a+ ai,u +ema-i& *e+a' i+-)+i,a+ +ua,u a, ma-a +ema-i& -e(il difu+i
a& ,e'%adi$ Oleh -a'e&a i,u8 a&,i*i),i- B a& memili-i i+-)+i,a+ 'e&dah da/a,
 *e'difu+i de&a& *ai- da& memili-i -e-ua,a& a, a&,imi-')*a /ali& efe-,if +eda&-a&
-uli, %e'u- a& die-+,'a- memili-i i+-)+i,a ,i&i ,ida- da/a, *e'difu+i de&a& *ai- 
da& memili-i -e-ua,a& a, a&,imi-')*a a& ,ida- *ai-$ Bei,u /ula de&a& a&,i*i),i- A
da& De,,)l8 a&,i*i),i- A ,ida- *ei,u efe-,if dalam me&ham*a, /e',um*uha& mi-')*a
-a'e&a memili-i i+-)+i,a+ a& (u-u/ *e+a' +ehi&a ,ida- *i+a *e'difu+i +e(a'a *ai- 
 /ada aa' -aldu da& De,,)l /u& /ada aa' dalam (a=a& ,ida- da/a, *e'difu+i de&a&
 *ai-$ Namu& /ada /e'mu-aa& ,a&a&8 De,,)l a-a& *e-e'%a de&a& *ai- -a'e&a
41
 
i+-)+i,a+ a& -e&,al da/a, la&+u& me'e+a/ dalam /)'i4/)'i /e'mu-aa& %a'i&a&
hidu/$
Selai& i,u8 de,,)l a&,i*i),i- A da& -uli, %e'u- ,ida- mam/u me&ham*a,
 /e',um*uha& mi-')*a de&a& *ai- -a'e&a -a&du&a& al-)h)l -u'a& da'i -)&+e&,'a+i
al-)h)l )/,imum a& *e'ada /ada 'e&,a& <0 J 4 60 J$
.a+il da'i /e'()*aa& ,e'+e*u, ,ida- a-u'a, -a'e&a u%i a, a&,imi-')*a de&a&
me&u&a-a& me,)de  paper disk  memili-i -elemaha& da& -ele*iha& Kele*iha& da'i
me,)de i&i adalah mudah dila-u-a& da& ,ida- meme'lu-a& /e'ala,a& -hu+u+ +e',a 'ela,if 
mu'ah$ Seda&-a& -elemaha&&a adalah u-u'a& )&a *e&i& a& ,e'*e&,u- ,e'a&,u&
)leh -)&di+i i&-u*a+i8 i&)(ulum8 /'edifu+i da& /'ei&-u*a+i +e',a -e,e*ala& medium$
A/a*ila -eem/a, fa-,)' ,e'+e*u, ,ida- +e+uai ma-a ha+il da'i me,)de (a-'am -e',a+
'ela,if +uli,$ Selai& i,u8 me,)de (a-'am -e',a+ i&i ,ida- da/a, dia/li-a+i-a& /ada
mi-'))'a&i+me a& /e',um*uha&&a lam*a, da& mi-'))'a&i+me a& *e'+ifa,
a&aae')* )*lia,$
<$! Ke!$+u(an
a, a&,imi-')*a a& /ali& efe-,if adalah a&,i*i),i- B -a'e&a memili-i )&a 1 a&
 /ali& lua+ +eda&-a& a, a&,imi-')*a a& /ali& ,ida- efe-,if adalah de,,)l -a'e&a
memili-i )&a 1 a& /ali& -e(il$
<$# Re,eren!
h,,/+:""===$))le$()m"u'l
+aC,'(,C%Ce+'(C++)u'(eC=e*(dC3(adC'%aua(,CedC055-%A5u'l
Ch,,/+J3AJ2J2(i/,)+u'ia&,i-a$file+$=)'d/'e++$()mJ2201!J201J2-uliah4
1!4u%i4a&,imi-')*a$//,
:-2 PEKER;AAN OLIGODINAMIK 
$1 Tujuan Percobaan
• Me&ama,i /e',um*uha& mi-'))'a&i+me dalam (a=a& /e,'i a& dii+i )leh l)am
• Me&ama,i da& me&ide&,ifi-a+i /e&a'uh l)am ,e'hada/ /e',um*uha&
mi-'))'a&i+me
$2 Tnjauan Pu!"a#a
Oli)di&ami- memili-i a',i +e*aai daa ham*a, a,au mema,i-a& da'i l)am
,e'hada/ ma-hlu- hidu/$ U%i )li)di&ami- *e'/'i&+i/ /ada i&,e'a-+i a&,a'a l)am a&
,e'i)&i+a+i de&a& uu+ +ulfihid'il /ada /'),ei& +el a& me&e*a*-a& de&a,u'a+i$
L)am *e'a, *e'fu&+i +e*aai a&,imi-')*a -a'e&a da/a, mem/'e+i/i,a+i-a& e&im4
e&im a,au /'),ei& e+e&+ial dalam +el$ L)am4l)am *e'a, a& umum di/a-ai adalah
.8 A8 A+8 '8 da& 5u$ Selai& l)am *e'a,8 ada i)&4i)& a& da/a, mem/e&a'uhi
-eia,a& fi+i)l)i mi-')*a ai,u i)& +ulfa,8 ,a','a,8 -l)'ida8 &i,'a, da& *e&)a,$ I)&4i)&
,e'+e*u, da/a, me&u'a&i /e',um*uha& mi-')*a ,e',e&,u$ Oleh -a'e&a i,u +e'i&
diu&a-a& u&,u- me&a=e,-a& +ua,u *aha&8 mi+al&a diu&a-a& dalam /e&a=e,a&
ma-a&a&$
Me-a&i+me daa -e'%a a&,imi-')*a ,e'hada/ +el da/a, di*eda-a& a,a+ *e*e'a/a
-el)m/)- +e*aai *e'i-u,: 1$ Me'u+a- di&di& +el8 2$ Me&a&u /e'mea*ili,a+ +el8 3$
Me'u+a- m)le-ul /'),ei& da& a+am &u-lea,8 !$ Me&ham*a, a-,ii,a+ e&im8 #$
Me&ham*a, +i&,e+a a+am &u-lea,$
Daa a&,imi-')*a da'i l)am *e'a,8 dima&a /ada -)&+e&,'a+i a& -e(il +a%a da/a,
mem*u&uh mi-')*a di+e*u, daa )li)di&ami-$ Te,a/i a'am da'i l)am *e'a, i&i
mudah me'u+a- -uli,8 me'u+a- ala,4ala, a& ,e'*ua, da'i l)am da& ha'a&a mahal$
Serratia mascescens me'u/a-a& %e&i+ *a-,e'i 'am &ea,ie *e'*e&,u- *a+il >*ula,
l)&%)&? da& *e*e'a/a alu' mem*e&,u- -a/+ul$ Ba-,e'i i&i ,e'ma+u- )'a&i+me a&
 *e'e'a- de&a& (e/a, >m),il? -a'e&a mem/u&ai flaella /e'i,'i-8 da/a, ,um*uh 43
Muhammad Nadif 
 
dalam -i+a'a& +uhu # )5 @ !0 )5 da& dalam -i+a'a& /. a&,a'a #46$ Serratia marcescens
memili-i /ime& =a'&a me'ah a& di+e*u, de&a& /')dii)+i&$
$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Dalam /'a-,i-um u%i )li)di&ami-8 *a-,e'i a& diu&a-a& adalah Serratia
marcescens  a& -emudia& di*ia--a& dalam medium aa' -aldu da& dii&-u*a+i
+elama ! %am$ Ala+a& me&u&a-a& Serratia marcescens adalah memudah-a& dalam
 /e&ama,a& u%i )li)di&ami- -a'e&a Serratia marcescens memili-i /ime& *e'=a'&a
me'ah+ehi&&a da/a, mem*eda-a& dae'ah *e&i& da& dae'ah a& di,um*uhi )leh
Serratia marcescens de&a& mudah$
L)am a& diu&a-a& dalam u%i )li)di&ami- i&i adalah l)am ,em*aa$ Ala+a&
me&u&a-a& l)am i&i me'u/a-a& l)am *e'a, a& *i+a mem*e'i-a& efe- 
)li)di&ami- de&a& *ai-$ I&i ,e'*u-,i *e'da+a'-a& ha+il /e&ama,a& a& dila-u-a&
a-&i ,e'*e&,u- dae'ah *e&i& a& me&u&%u--a& *ah=a l)am ,em*aa mem*e'i-a&
efe- )li)di&ami-$ .a+il ,e'+e*u, da/a, diliha, /ada ,a*el *e'i-u,:
Tabe( =& Ta*el Pe&ama,a& Efe- Oli)di&ami- 
L)am Tem*aa
;a'i4%a'i l)am 18# (m
Medium Aa' Kaldu
Ke,e'a&a& )&a
)&a 1 08! (m
)&a 2 18 (m
)&a 3 18# (m
Be'da+a'-a& ,a*el $1 me&a,a-a& *ah=a ,em*aa mem*e'i-a& efe- )li)di&ami- 
-a'e&a mem*e&,u- dae'ah *e&i& a& *e'%a'a- 186 (m da'i /u+a, %a'i4%a'i l)am a,au
+e*e+a' 08! (m$ Dae'ah *e&i& a& ,e'*e&,u- i&i me'u/a-a& )&a 1 a& me'u/a-a&
)&a +,e'il da& )&a a& me&ham*a, /e',um*uha& mi-')*a$ Kemudia& ,e'da/a,
dae'ah *e'=a'&a me'ah muda a& *e'%a'a- 38# (m da'i /u+a, %a'i4%a'i l)am a,au
+e*e+a' 18 (m$ a'&a me'ah muda i&i me&u&%u--a& *ah=a ,e'da/a, /e',um*uha&
Serratia marcescens &amu& /e',um*uha& a& ,e'%adi +edi-i, +ehi&a )&a 2
me'u/a-a& dae'ah /e',um*uha& a& di/e'lam*a,$ Selai& i,u8 ,e'da/a, mem*e&,u- 
=a'&a me'ah a& me&u&%u--a& *ah=a /e',um*uha& Serratia marcescens  +a&a,
44
 
+u*u' +ehi&a )&a 3 i&i me'u/a-a& dae'ah /e',um*uha& mi-')*a a& +u*u'$ )&a 3
i&i memili-i lua+ +e-i,a' 18# (m a,au *e'%a'a- # (m da'i /u+a, %a'i4%a'i l)am$
Te'*e&,u-&a 3 )&a /ada u%i )li)di&ami- i&i ,e'%adi a-i*a, efe- )li)di&ami- 
a& di,im*ul-a& )leh l)am ,em*aa$ L)am ,em*aa i&i ,e'i)&i+a+i me&ham*a,
me,a*)li+me e&im +ulfihid'il /ada /'),ei& +el Serratia marcescens  a& da/a,
me&e*a*-a& de&a,u'a+i +ehi&a *a-,e'i i&i ,ida- da/a, ,um*uh di dae'ah de-a,
l)am a,au )&a 1$ Seda&-a& /ada )&a 28 ,e'da/a, /e',um*uha& Serratia marcescens
a& ,ida- +u*u' -a'e&a l)am ,em*aa ma+ih mem*e'i-a& efe- )li)di&ami- -e )&a
2 me+-i/u& -e-ua,a& )li)di&ami-&a +udah melemah$ Pada )&a -e438 l)am
,em*aa ,ida- da/a, mem*e'i-a& efe- )li)di&ami- di+e*a*-a& )leh l)am ,em*aa
i&i +udah ,ida- *i+a me&ham*a, me,a*)li+m e&im +ulfihid'il /ada %a'a- a& (u-u/
 %auh +ehi&a Serratia marcescens da/a, ,um*uh de&a& +u*u'$
$! Ke!$+u(an
• Pada )&a /e',ama a& memili-i %a'a- 186 (m da'i /u+a, %a'i4%a'i l)am8
Serratia marcescens ,ida- da/a, ,um*uh -a'e&a efe- )li)di&ami- a&
dia-i*a,-a& )leh ,em*aa$
• Pada )&a -edua a& *e'%a'a- 38# (m da'i /u+a, %a'i4%a'i l)am8 Serratia
marcescens me&alami /e',um*uha& a& di/e'lam*a,
• Pada )&a -e,ia a& *e'%a'a- # (m da'i /u+a, %a'i4%a'i l)am8 Serratia
marcescens ,um*uh de&a& +u*u'$
$# Re,eren!
h,,/:""===$+lide+ha'e$&e,"mi,"la/)'a&4mi-')*i)l)i4daa4-e'%a4a&,imi-')*a
h,,/:""===$i($u(+($edu"+al,i-)"*i)116l"'eadi&+"/')-a'),e+"Se''a,ia$/df 
45
BAB
BAB I
BAB I@
6$1 Tujuan Percobaan
• Me&ide&,ifi-a+i mi-'))'a&i+me a& da/a, me&u'ai-a& /a,i
• Me&ide&,ifi-a+i mi-'))'a&i+me a& da/a, me&u'ai-a& ela,i&
• Me&ide&,ifi-a+i mi-'))'a&i+me a& da/a, me&u'ai-a& -a+ei&
46
6$2 Tnjauan Pu!"a#a
Ba-,e'i !seudomonas pyocyanea ,e'ma+u- -edalam -el)m/)- G'am &ea,if8 ,ida- 
memili-i +/)'a da& *e'u-u'a& 180 @ #80 F 04#80 F$ Ba-,e'i i&i *e'e'a- a-,if de&a&
me&u&a-a& flaela /)la' a& ,ida- le*ih da'i ,ia da& /ada umum&a +,'ai&
me'u/a-a& m)&),'i-u+ a& &)&4-a/+ul >5'ui(-8 16?$
Ka'a-,e' a& dimili-i /ada ha-e-a,&a ae')*i- ,e,a/i *e*e'a/a ,um*uh /ada
-eadaa& +edi-i, di *a=ah -)&di+i a&ae')*i($ Tum*uh /ada ,em/e'a,u'e # @ !3 )5
de&a& ,em/e'a,u' )/,imum 30 )5$ Ba-,e'i !seudomonas pyocyanea memili-i /ime&
 pyocyanin a& a-a& me&ha+il-a& =a'&a hi%au$
Ba-,e'i  Escherichia coli ,e'ma+u- *a-,e'i G'am &ea,if de&a& *e&,u- *e'a'ia+i
me'u/a-a& fl)'a &)'mal ,u*uh /ada /e&(e'&aa& ,e,a/i *e*e'a/a +,'ai& da/a,
me&e*a*-a& a+,')e&,e'i,i+ /ada ma&u+ia da& ,e'&a-8 i&fe-+i /ada +alu'a& u'i& da&
dia'e$ Ba-,e'i i&i *e'+ifa, ae')* de&a& +uhu )/,imum 30 @ 3< )5$ Pada umum&a
 *e'=a'&a /u,ih -e-u&i&a&8 ()-la, -eema+a&8 %i&a8 -eme'aha& a,au me'ah >;a=e, et 
al., "##$)$
Ba-,e'i  Bacillus mycoides  memili-i u-u'a& *ia+a&a le*ih da'i 3 mm8 da/a,
me&ha+il-a& a+am da'i lu-)+a da& *e&,u-&a &)&4m),il$  Bacillus mycoides da/a,
me&ham*a, /e',um*uha& *a-,e'i da& fu&i a& *e'*ahaa$  Bacillus mycoides
me'u/a-a& *a-,e'i amm)&ia da& da/a, me&-)&e'+i /e/,)& me&%adi amm)&ia$
Ba-,e'i Sarcina lutea memili-i *e&,u- *ula, *e'=a'&a -u&i& -e,i-a di,um*uh-a&
 /ada medium aa'$ Sarcina lutea  da/a, ,um*uh de&a& *ai- /ada +uhu 2# )5 da&
me'u/a-a& *a-,e'i G'am /)+i,if$
Pa,i adalah +ua,u /)li+a-a'ida a& diha+il-a& )leh ,a&ama& +e*aai (ada&a&&a$
E&im /e&u'ai a& diu&a-a& u&,u- me&u'ai-a& /a,i adalahE&im amila+e da/a,
di,emu-a& dala i&du+,'i /a&a& a-&i u&,u- me&hid')li+i+ amilum me&%adi ula4ula
+ede'ha&a +e/e',i de-+,'i& da& lu-)+a$ E&im amila+e da/a, diu&a-a& dalam /')+e+
 /em*ua,a& *i+-ui,8 mi&uma& *e'al-)h)l da& /em*ua,a& +i'u/ lu-)+a$
Ka+ei& me'u/a-a& +e*uah f)+f)/'),ei&$ Ka+ei& ,ida- da/a, la'u, /ada ,i,i- 
i+)lee-,'i-&a8 /. !8$ E&im a& *e'/e'a& +e*aai /e&u'ai +e&a=a -a+ei& ai,u
e&im 'e&&i&8 e&im -a+ei&a+e a,au e&im /'),ea+e$ E&im 'e&&i& *ia+a&a di+e*u, %ua
(hm)+i& me'u/a-a& e&im i&du+,'i a& +a&a, /e&,i& -a'e&a *a&a- diu&a-a&
dalam /em*ua,a& -e%u$ E&im 'e&&i& i&i dalam /em*ua,a& -e%u memili-i /e'a&a& a&
+a&a, /e&,i& ai,u /ada +aa, /e&e'a+a& +u+u$
47
 
Gela,i& me'u/a-a& +e&a=a ,u'u&a& a& diha+il-a& da'i +e'a*u, -)lae& %a'i&a&
 /e&hu*u&8 -uli,8 ,ula& da& ,ula& 'a=a& a& dihid')li+i+ de&a& a+am a,au *a+a$
E&im a& *e'/e'a& dalam me&u'ai-a& +e&a=a ela,i& adalah e&im ela,i&a+e$
E&im ela,i&a+e i&i *ia+a&a diu&a-a& u&,u- me&u'ai-a& ela,i& dalam *e&,u- 
(ai'a& a& diu&a-a& dalam i&du+,'i /em*ua,a& -e%u +aaa, /')+e+ ela,i&a+i a&
,e'*e&,u- a-i*a, /e&am*aha& a+am$
6$3 'a!( )an Pe$ba*a!an
Dalam /'a-,i-um /e&u'aia& de&a& e&im )leh *a-,e'i dila-u-a& u%i /e&u'aia&
ela,i&8 /e&u'aia& /a,i8 /e&(ai'a& ela,i& da& /e&u'aia& -a+ei&$ Pada u%i /e&u'ai&
ela,i&8 *a-,e'i a& diu&a-a& ai,u !.pyocyanea da& E.coli$ Medium a& diu&a-a&
adalah aa' ela,i&$ .a+il /e&ama,a& /e&u'aia& ela,i& +e*elum di,am*ah-a& .5l2 
da/a, diliha, /ada ,a*el *e'i-u,:
Tabe( =&1%Ka'a-,e'i+,i- K)l)&i Se*elum Pe&am*aha& .5l2
I II
Be&,u-   %rregular %rregular 
Ma'i&  Erose Erose
Be'da+a'-a& ha+il /e&ama,a& *a-,e'i +e*elum di,am*ah-a& .5l28 -)l)&i dae'ah 1
 *e'=a'&a hi%au me&u&%u--a& *ah=a  !.pyocyanea ,um*uh /ada dae'ah 1 da& -)l)&i
dae'ah 2 *e'=a'&a /u,ih -e-u&i&a& a& me&u&%u--a& *ah=a -)l)&i a& ,um*uh
 /ada dae'ah 2 adalah  E.coli$ Kemudia& +e,elah i,u di,am*ah-a& .5l2 u&,u- me&u%i
-e*e'adaa& e&im a& dimili-i )leh +ua,u *a-,e'i$ .5l2 dalam /e&u'aia& e&im
 *e'fu&+i +e*aai i&hi*i,)' &)&4-)m/e,i,if i''ee'+i*el$ Se,elah di,am*ah-a& .5l28
dae'ah 1 a& di,um*uhi )leh  !.pyocyanea  a& *e'=a'&a hi%au *e'u*ah me&%adi
hila&$Seda&-a& E.coli a& *e'=a'&a -u&i& ,ida- me&alami /e'u*aha& =a'&a$ .al
i&i me&u&%u--a& *ah=a  !.pyocyanea memili-i e&im ela,i&a+e a& da/a,
me&u'ai-a& ela,i& me&%adi /e/,)& da& a+am ami&) +eda&-a& E$()li ,ida- memili-i
e&im ela,i&a+e -a'e&a ,ida- ,e'%adi 'ea-+i a& dii&di-a+i-a& de&a& ,ida- ada&a
 /e'u*aha& =a'&a$ Ka'a-,e'i+,i- -)l)&i  !.pyocyanea ai,u memili-i *e&,u- a&
irregular   de&a& elea+i  'lat   da& *e'ma'i& erose$ Seda&-a& -a'a-,e'i+,i- -)l)&i
 E.coli ai,u memili-i *e&,u- a& irregular  de&a& elea+i 'lat  da& *e'ma'i& erose
Pada u%i /e&u'aia& /a,i8 *a-,e'i a& diu&a-a& adalah  Bacillus mycoides  da&
 Escherichia coli$ Medium a& diu&a-a& adalah aa' /a,i a& -emudia& dile,a--a& 48
Muhammad Nadif 
 
dalam (a=a& /e,'i da& di*ai me&%adi dua dae'ah$ .a+il /e&ama,a& /e&u'ai& /a,i
+e*elum di,am*ah-a& lu)l da/a, diliha, /ada ,a*el +e*aai *e'i-u,:
Tabe( =&11.a+il Pe&ama,a& Pe&u'aia& Pa,i Se*elum Pe&am*aha& Lu)l
I II
Ma'i& ndulated ndulated  
Ba-,e'i a& di)'e+-a& /ada dae'ah I adalah Ba-,e'i Bacillus mycoides +eda&-a&
 /ada dae'ah II adalah E.coli$ Bacillus mycoides da& E.Coli memili-i =a'&a a&
ham/i' +ama ai,u /u,ih$ Ka'a-,e'i+,i- B.mycoides a& ,e'ama,i ai,u *e'*e&,u-
irregular, memili-i elea+i raised da& *e'ma'i& undulated  +eda&-a& -a'a-,e'i+,i-
 E.coli a& ,e'ama,i ai,u *e'*e&,u- i''eula'8 memili-i elea+i a& raised  da&
 *e'ma'i& undulated $ Se,elah di*e'i lu)l u&,u- me&u%i -e*e'adaa& amilum8 dae'ah
 /e',um*uha& E.coli +e,elah di,e,e+i lu)l *e'u*ah me&%adi =a'&a u&u +eda&-a& /ada
dae'ah /e',um*uha& B.mycoides ,ida- ,e'%adi /e'u*aha& =a'&a >+e+uai =a'&a lu)l?$
.al i&i me&u&%u--a& *ah=a B.mycoides da/a, me&u*ah amilum me&%adi lu-)+a a&
 *e'a',i B.mycoides memili-i e&im amila+e$
Pada u%i /e&(ai'a& ela,i&8 *a-,e'i a& diu&a-a& adalah  !.pyocyanea da& E.coli$
Medium a& diu&a-a& +u+/e&+i ela,i& dalam ,a*u& 'ea-+i$ Se*elum didi&i&-a&8
Gela,i& (ai' da& E.Coli le*ih *e&i& da& le*ih -e&,al di*a&di&-a& de&a& ela,i& (ai' 
a& *e'(am/u' de&a&  !.pyocyanea$ .al i&i di+e*a*-a& )leh /ime& a& dimili-i
 !.pyocyaneaa& *e'=a'&a hi%au +ehi&a =a'&a ,am/a- -e'uh da& le*ih e&(e' -a'e&a
u-u'a& +el !.pyocyanea le*ih -e(il di*a&di&-a& de&a& +el E.coli.
Se,elah didi&i&-a&8 ela,i& (ai' a& *e'(am/u' de&a& E.coli me&%adi le*ih *e&i&
da& mem*e-u a,au me&%adi /ada,$ .al i&i ,e'%adi -a'e&a E.coli ,ida- da/a, hidu/ /ada
+uhu di*a=ah # )5 +ehi&a mem*e-u$ Seda&-a& /ada ,a*u& 'ea-+i a& *e'i+i
ela,i& (ai' da&  !.pyocyanea  ,am/a- -e'uh da& ,e,a/ *e'ada fa+a (ai'$ .al i&i
me&u&%u--a& *ah=a  !.pyocyanea ma+ih *i+a hidu/ /ada +uhu di&i& da& *i+a
me&u'ai-a& ela,i& (ai' me&%adi /e/,)& da& a+am ami&) -a'e&a memili-i e&im
ela,i&a+e$
Sela&%u,&a adalah u%i /e&u'aia& -a+ei&$ Pada u%i i&i8 *a-,e'i a& diu&a-a& adalah
 E.coli da& S.lutea$ Medium a& diu&a-a& adalah aa' -aldu di(am/u' de&a& +u+u
49
 
dalam (a=a& /e,'i$ Kemudia& (a=a& /e,'i ,e'+e*u, di*ai me&%adi dua dae'ah ai,u
dae'ah 1 a& *e'=a'&a /u,ih +u+u a& me&u&%u--a& /e',um*uha&  E.coli da& dae'ah 2
a& *e'=a'&a -u&i& a& me&u&%u--a& /e',um*uha& S.lutea$  E.coli ,e,a/ *e'=a'&a
a*u4a*u a,au /u,ih +u+u da& S.lutea me&%adi *e&i& a& me&u&%u--a& *ah=a -a+ei&
,elah ,e'u'ai$ I&i me&u&%u--a& *ah=a S.lutea  memili-i e&im -a+ei&a+e a&
me&u'ai-a& -a+ei& me&%adi /e/,)& da& a+am ami&)$
6$! Ke!$+u(an
•  !seudomonas pyocyanea memili-i e&im ela,i&a+e a& da/a, me&u'ai-a& ela,i&
me&%adi /e/,)& da& a+am ami&)
•  Bacillus mycoides memili-i e&im amila+e a& da/a, me&u'ai-a& amilum me&%adi
lu-)+a
• Sarcina lutea memili-i e&im -a+ei&a+e a& da/a, me&u'ai-a& -a+ei& me&%adi
 /e/,)& da& a+am ami&)
•  Escherichia coli ,ida- memili-i e&im amila+e8 e&im ela,i&a+e da& e&im -a+ei&a+e
6$# Re,eren!
5'ui(-+ha&- R$16$ *edical *icrobiology + -uide to he /aboratory 0iagnosis and 
Control o' %n'ectuin. /ivingstone+ The E&li+h La&uae B))- S)(ie, a&d E S$
;a=e, E8 Mei&i(- ;L$Adel*e' EA$ 166$ *ikrobiologi Kedokteran. Ed -e420$
Te'%emaha& Nu')h)8 E Maula'8 R$$;a-a',a:Bu-u Ked)-,e'a& EG5$
h,,/+:""m)dmedmi(')*e+$=i-i+/a(e+$()m"Sa'(i&aLu,ea
50
10$1 Tujuan Percobaan
Me&ide&,ifi-a+i mi-'))'a&i+me a& da/e, mem*e&,u- a+ ai,u a+ 5O28 a+ .2 
da& a+ N2
10$2 Tnjauan Pu!"a#a
Ba-,e'i !seudomonas pyocyanea ,e'ma+u- -edalam -el)m/)- G'am &ea,if8 ,ida- 
memili-i +/)'a da& *e