·, .

MOTIF IBAN DALAM PENGAPLIKASIAN SENI TAMPAK DI MALAYSIA

Devourie Gail @ Lorita AlP Jeros

•

PL Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian 5304 (Seni Halus)G4 2007G138 2007

,.... i'usat h..nloma[ MalOumat AkaaemlA

PKHIDMAT MAKLUMAT AKADEMIK UNIVERSITl MALAYSIA SARAWA¥. UNIMAS Q4 00 KOla SamarahaJa

11111111111111111 HII IIII 1000191643

MOTIF IBAN DALAM PENGAPLIKASIAN SENI TAMPAK DI MALAYSIA

DEVOURIE GAIL @ LORITA AlP JEROS

Projek ini merupakan satu keperluan untuk Ijazah Sarjami Muda Seni Gunaan dengan kepujian Seni Halus

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2007

I

UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

mDUL:

SESI PENGAJIAN : 2QQl

Saya. DEVOURIE GAIL @ LORITA NP JEROS

Mengaku membenarkan tesis/laporan* ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

I. Tesis/Laporan adalah hak milik Universiti Malaysia Sarawak. 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak

dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaj. 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik,Universiti Malaysia Sarawak

dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan T empatan.

4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan tesis/laporan ini sebagai bahan pertukaran antara instituisi pengajian tinggi.

5. * sila tandakan D

(mengand ungi maklumat yang berdarjah SULITD keselamatan atau kepentingan seperti termaktub

di dalam AKT A RAHSIA RASMI 1972) TERHADD (mengandungi maklumat terhad yang telah

ditentukan oleh organisasi/badan dimana TIDAK TERHAD D penyelidikan dijalankan)

(Devo _ ie G il @ Lorita NP Jeros Tarikh: Alamat tetap: No.84, Kg Jambu. Bt.27 Jalan Padawan, 94200 Sarawak.

Projek bertajuk 'Motif Iban dalam pengaplikasian seni tampak di Malaysia' telah disediakan oleh Devourie Gail @ lorita AlP Jeros dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian Seni Halus.

Diterima untuk diperiksa oleh:

(Zulkarnain Zainal Abidin)

Dite ima untuk diperiksa oleh:

Ketua Penyelaras Program Penyelia I Pensyarah Seni Halus

Tarikh:

Penghargaan

Syukur dan pujian bagi Tuhan yang senantiasa memberi limpah kurniaNya sehingga

saya selesai menyiapkan penulisan saya ini pada masa yang ditetapkan. Pertama sekali saya

ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada Encik Yakup Mohd Rafee selaku pensyarah

dan penyelia saya yang sentiasa memberi bimbingan dan ilmu yang tidak ternilai. Ribuan

terima kasih juga buat pensyarah-pensyarah Seni Halus yang mengajar saya selama tiga tahun

di Unimas iaitu Encik Zulkamain, Encik Wan Jamarul Imran, Encik Awangko dan tidak lupa

juga Encik Anuar Ayob diatas segala tunjuk ajar dan inspirasi kalian. Kepada juruteknik­

juruteknik En. Jeremy, En. Pian, En. Lembad, dan En. Lincoln terima kasih kerana sentiasa

membantu saya.

Teristimewa buat ibu tersayang, Puan Rose diatas pengorbanan dan sumber kekuatan

kepada saya selama ini. Tidak lupa juga kepada mak Puan Helen Mehong dan bapa Encik

Freddy Kuigoh yang sentiasa memberi dorongan dan nasihat selama pengajian saya di

Unimas. Buat adik-adikku yang best! Don Henley, Doretty, Don Juan dan Desyntha, anda

semualah penghibur dan pelawak sejatiku. Buat semua rakan-rakan Program Seni Halus

04/07, terima kasih diatas sokongan dan bantuan kalian selama berada di Unimas. Semoga

persahabatan yang terjalin selama ini akan berkekalan dan menjadi memori yang terindah

dalam hidup kita. Semoga Tuhan memberkati anda semua. Shallom.

lsi kandungan

Pengesahan

Abstrak

Abstract

Bab 1 :Latar belakang kajian

1.1 Pendahuluan

1.2 Istilah seni

1.3 Hipotesis

1.3 Metodologi kajian

1.4 Pennasalahan kajian

1.5 Objektif kajian

1.6 Kajian lepas

1.7 Kepentingan kajian

1.8 Skop kajian

Bab 2: Anatisa masyarakat

2.1 Latar belakang masyarakat Iban

2.2 Kepercayaan dalam masyarakat Iban

2.3 Motif masyarakat Iban dan siknifikasinya

Bab 3: Motif Iban dalam konteks Seni tampak Malaysia

3.1 Kajian motif Iban dalam konteks tatabahasa tampak

3.1.1 Bentuk

3.1.2 Teknik

l' ' at Kllidmal MaKlUmat ~~~ U 'IVERSlTl MALAYSIA S

O,i<()f) KC!l2 Sumafi1!1an

Muka surat

2

3

3

4

4

5

6

6

7

9

11-15

16

16

17

3.1.3 Komposisi 18

3.1.4 Warn a 18

3.1.5 Keseimbangan 19-20

Bab 4: Penerapan motif iban dalam konteks Seni tampak Malaysia 21

4.0 Penerapan motiflban dalam konteks seni tampak di Malaysia 19

4.1 Contoh artis 22-24

Bab 5: Penyataan karya

5.1 Pengenalan 25

5.2 'Shot' Imej-imej yang diambil 26

5.3 Pengolahan bahan 27

5.4 Langkah kerja 28

5.5 Kesimpulan 29

Bibliografi 30-31

Abstract

This research studies on the application oj lban community and also its function

especially in their traditional instruments such as 'Pua Kumbu', 'liang', and Terabai '. These

motives are considered as their appreciation towards natural enviroment and beliefs. The

motives are been used in ritual as a way to show their gratitude and preserving their cultural

heritage. The result ojthis research will be transJorm into ideas Jor my final year project.

Bab 1

1.0 Latar belakang kajian

1.1 Pendahuluan.

Menurut kurator Balai Seni lukis Sabah dalam katalog pameran 'Pola-Pola dan warna

Sabah' Puan Wan Azilindah (2006) berpendapat bahawa seni kraftangan dikatakan bersifat

'Anonymous' iaitu tidak diketahui siapakah orang pertama yang menjadi perintis dalam seni

yang bersifat konvensional yang memerlukan ketekunan serta kemahiran seni yang tinggi ini.

Secara umumnya, seni tradisional ini ibarat lambang atau simbol yang menjadi identiti

sesuatu suku kaum ataupun etnik. Hal ini kerana reka bentuk atau motif adalah berlainan

diantara sesuatu suku kaum dengan suku kaum yang lain. Skop kajian adalah hanya

merangkumi kajian terhadap penggunaan motif dalam pua kumbu serta signifikasinya

terhadap masyarakat Iban yang masih meneruskan tradisi membuat pua kumbu di sekitar Sri

Aman terutamanya di kawasan Lubuk Antu. Menurut William Morris( 1979) dalam bukunya

yang bertajuk 'The Art of People' menyatakan bahawa;

'Art made by people and/or the people, as a happiness to the maker and the user'.

Motif ataupun simbol setiap suku kaum ini adalah sinonim dengan budaya, amalan dan

tatacara hidup mereka. Menurut pengukir tempatan masyarakat Iban iaitu Encik Augustine

Anggat Ganjing (1991) menyatakan bahawa masyarakat Iban percaya asal-usul ukiran dan

motif masyarakat Iban adalah berasal daripada dewa-dewa mereka yang tinggl di satu tempat

yang bernama Panggau Libau.

r

1.2 Istilah seni

a) Motif

Menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2005) edisi keempat, motif membawa

maksud sesuatu yang menjadi dasar atau corak pada lukisan. Manakala berdasarkan

rujukan dari Glosari Seni Lukis (1993) pula menyatakan bahawa motif merupakan

tema atau corak yang berulangan dalam karya seseorang pelukis. Namun menurut

Edward Smith (1993) pula berpendapat bahawa; 'Motif is a distinct or separable

element in design ofa painting, sculpture, building orpattern '.

b) Seni

Takrifan seni menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2005) menyatakan bahawa

seni adalah karya (sajak, lukisan dan muzik) yang dicipta dengan bakat, kecekapan,

hasil daripada sesuatu ciptaan.

c) Simbol

berdasarkan Glosari Seni Lukis (1993) juga menyatakan bahawa simbol membawa

maksud tanda yang digunakan untuk melambangkan sesuatu atau seseorang. Selain

itu, simbol juga bermaksud memaparkan sesuatu makna disebalik simbol tertentu.

1.3 Hipotesis

• Motif dalam masyarakat Iban banyak dipengaruhi oleh semangat serta

kepercayaan mereka terhadap kejadian alam sekeliling dan kejadian alamo

• Motif masyarakat Iban banyak menceritakan tentang alam sekeliling pada masa

dahulu dan banyak persamaan dengan kaum lain di Sarawak.

2

l I L

,.....

• Motiflban mampu diaplikasikan dalam pelbagai kedah dan teknik untuk

penghasilan karya oleh artis.

1.4 Metodologi kajian

Kaedah kajian yang dijalankan adalah lebih kepada kajian kaedah kualiatatif iaitu

kaedah mengumpul data dari buku-buku kajian lepas yang mempunyai pautan tentang sejarah

masyarakat Iban terutamanya dari aspek kesenian. Kajian kualitatif menurut Loftland &

Loftland (1984) adalah;

'It involves method ofdata collecting and analyst that are nonqualitatif'

Kaedah kajian yang dijaIankan adalah lebih menjurus kepada kaedah rujukan melalui bahan­

bahan rujukan yang berkaitan dengan penyelidikan di Pusat Khidmat Kemajuan Akedemik

(PKMA) Unimas dan di Dewan Bahasa dan Pustaka bahagian Kuching.

1.5 Permasalahan kajian

• Masalah pengkaji semasa menjalankan kajian ini adalah kurangnya

pendedahan serta penaplikasian motif-motif tempatan dan motif masyarakat

etnik Iban dan khasnya kurang dipraktikkan dalam seni kontemporari di

Malaysia.

• Selain itu, masyarakat juga kurang kesedaran terhadap nilai-nilai estetika,

siknifikasi serta naratif disebalik motif-motif yang digunakan dalam ukiran

mahupun Pua Kumbu.

3

L I

I

r

l

• Individu yang mahir membuat ukiran dan menenun 'Pua kumbu' semakin

kurang kerana generasi muda kurang berminat malahan kurang menyedari nilai

estetika motif kaum mereka.

1.6 Objektif kajian

Objektif kajian ini adalah pengkaji ingin memperkayakan lagi kajian yang pernah

dilakukan oleh pengkaji yang lebih terdahulu mengenai fungsi serta elemen seni yang terdapat

dalam motif masyarakat Iban serta peranannya sebagai penceritaan tentang kepercayaan

masyarakat Iban. Selain itu, pengkaji juga ingin melihat kesesuaian reka corak dalam motif

yang boleh diterapkan keatas medium-medium baru dalam konteks seni visual.

1.7 Kajian lepas

• Chin, Lucas & M, Valerie (1991) Sarawak Cultural Legacy a living tradition.

Society Atelier Sarawak. Eagle Trading Sdn. Bhd. Kuching.

Buku ini mengkaji tentang cara hidup, pantang larang, dan alat-alat kesenian

dan masyarakat etnik di Sarawak. Melalui buku ini, pengkaji dapat mengkaji

dengan lebih mendalam tentang persamaan dan perbezaan cara pengolahan dan

bentuk motif diantara masyarakat Iban dengan kaum etnik lain seperti Kayan,

Melanau dan sebagainya.

4

I

,......

• Ong, Edric (1999) Pua; Iban Weaving OfSarawak. Society Atelier Sarawak

Buku hasil kajian Edric Ong ini lebih fokus kepada cara penghasilan 'Pua

Kumbu' serta pantang larangnya. Buku ini banyak membantu dari segi maksud

dan signifikasi pemilihan sesuatu motif yang ditenun pada "pua Kumbu'.

• Haddon, Alfred C & Laura E (1936) Iban or Sea Dayak Fabrics and Their

Patterns. University Press. Cambridge

Buku ini merupakan buku kajian terawal tentang motif dan corak bagi pua

kumbu dan ukiran masyarakat Iban yang kini turut disimpan di Universiti of

Cambridge, London. Bahan yang diperolehi dari buku ini amat berharga kerana

hasil kajian ini didapati daripada kajian penulis buku terhadap masyarakat Iban

yang belum diganggu oleh kemodenan serta masih mengamalkan gaya hidup

tradisional pada tahun 1930-an.

1.8 Kepentingan kajian

Kepentingan yang mgm disampaikan pengkaji adalah ingin mengenalpasti unsur­

unsur elemen dan prinsip seni yang dapat dicetuskan dalam penghasilan motif -motif dalam

masyarakat Iban di Sarawak. Selain itu, pengkaji juga ingin membuat perbandingan

kepercayaan masyarakat dahulu dan kini mengenai signifikasi motif-motif tersebut terhadap

kehidupan harian mereka. Kepentingan lain adalah pengkaji ingin mengkaji motif-motif

masyarakat Iban dari sudut tatabahasa seni tampak seperti penggunaan warna, bentuk,

komposisi tekstur selain penggunaan elemen garisan halus dan tebal. Pengkaji juga ingin

engkaji serba sedikit tentang penerapan motif-motif etnik di Sarawak yang digunakan

sebagai 'Subjek Matter' atau subjek utama karya mereka.

5

l I

r

1.9 Skop kajian

Skop kajian adalah hanya tertumpu kepada signifikasi sesuatu simbol atau motifdalam

masyarakat Iban yang terdapat pada alatan tradisional mereka seperti 'terabai', 'lIang' dan

'Pua kumbu'. Kajian juga akan menjurus terhadap penggunaan imej motif Iban dalam

penyampaian seni tampak.

6

l

Bab 2

2.0 Analisa masyarakat

2.1 Latarbelakang masyarakat

IBAN SETTLEMEHT IN SARAWAK 80 for. 1800 .,. 1800-1850 :t!J 1850-1900 .. 1900-19£1 ..

MlUS

BORNEO

Illustrasi I : Peta petempatan masyarakat Iban di Sarawak.

Menurut Peter Kedit iaitu ahli Etnologi Mizium Sarawak, masyarakat Iban berhijrah

dari timur Kepulauan Borneo ke Sarawak pada pertengahan abad 16. berdasarkan lagenda

masyarakat Iban mereka berasal dari Kapuas yang terletak di Kalimantan, Indonesia. Mereka

berhijrah dengan melalui laluan sungai besar utama yang bermula dari Lubok Antu yang

bersempadan dengan Kalimantan dan menuju ke utara dan selatan Sarawak. Berdasarkan

tempat per inggahan yang akhirnya menjadi tempat petempatan mereka, mereka berkembang

dan membentuk kawasan mereka sendiri sehingga wujud gelaran bagi komuniti mereka

dasarkan kawasan. Contohnya mereka lebih gemar mengelarkan diri mereka •Karni

Saribas' jika petempatan mereka di kawasan Saribas berbanding mengelarkan diri mereka

7

r

'Kami Iban' . Kini masyarakat Iban merupakan suku kaum yang paling ramai di Sarawak

dengan jumJah 600,000 orang yang direkodkan dari bancian tahun 2004 dan masyarakat Iban

menduduki hampir semua bahagian di Sarawak.

Sebelum menganut agama kristian selepas zaman pemerintahan Rajah Brooke,

kehidupan masyarakat Iban lebih menjurus kepada tiga aspek;

• bersifat mental-budaya at au 'mental-culture' iaitu mereka mempunyat

kepercayaan, pantang-larang, erti kehidupan serta juga mempunyai falsafah dan

konsep psikologi tentang kehidupan mereka.

• Budaya berhemah-tinggi atau 'Behavioral culture' iaitu bagaimana mereka

mengurus komuniti mereka yang hidup bersama dengan sejarah dan kepercayaan

yang sarna. Menjaga tatatertib sesama mereka dan bagaimana mereka menampung

kehidupan mereka.

• Budaya kebendaan atau 'material culture' iaitu hasil kerja tangan mereka seperti

parang, pua kumbu, kraftangan serta alatan untuk kegunaan harian mereka.

1.1 Kepercayaan dalam masyarakat Iban

Masyarakat Iban mempunyai kepercayaan yang kuat serta ritual yang tertentu bagi

menghormati segala yang ada disekeliling mereka terutamanya yang berkaitan dengan

kehidupan harian seperti aktiviti bercucuk tanam. Menurut Edric Ong (1999) mengatakan

bahawa;

8

_L________ ~~~~ ~________________________________________________________

'The Iban live in the world live in the world oftree, animal and insects: they share the same

enviroment ofjungle life with non-humans. Their daily interaction with their natural

surroundings therefore influenced their world view and their believe '.

Masyarakat Iban menganggap kehidupan adalah sesuatu proses yang berulang bagi

menseimbangkan kewujudan alam sarna ada fenomena alam biasa mahupun alam ghaib.

Mereka juga percaya bahawa semua objek mempunyai roh atau semangatnya dan semangat

itulah yang harus dihormati melalui ritual yang diadakan. Sebelun kedatangan agama kristian

di Borneo, masyarakat Iban percaya terdapatnya semangat yang dipanggil 'Petara'. Mereka

juga mempunyai tiga tuhan yang dipanggil 'Selampandai' yang mencipta manusia ,

'Simpulang Gana' iaitu tuhan tanah yang menjaga kesuburan dan akhir sekali 'Singalang

Burong' yang merupakan tuhan yang tertinggi bagi masyarakat Iban. Masyarakat Iban juga

percaya bahawa semangat dan manusia mempunyai hubungan yang amat rapat dan seimbang.

Hubungan ini perlu dipelihara oleh manusia dengan mengikut adat yang diturunkan oleh

tuhan mereka agar keseimbangan dua dunia ini sentiasa seimbang. Kepercayaan lain yang

penting bagi masyarakat Iban adalah mereka percaya bahawa setiap objek atau benda hidup

mempunyai dua bahagian iaitu bahagian pertama adalah semangat atau 'roh' dan bahagian

kedua adalah 'tuboh' atau tubuh badan. Menurut paderi William Howell;

'The Dyak revelation is communicated by means ofdreams or visions, they therefore consider

dreams as oracles from the gods; they read they dream and pretend to understand them as we

do the holy writ. In all their pursuits they are guided by their dreams will be dealt with in a

separate chapter '.

9

Melalui penyataan ini jelas menunjukkan bahawa motif-motif yang dihasilkan juga

dipeturunkan melalui mimpi kerana mengikut pantang larang, para penenun 'Pua kumbu '

harus mendapat kebenaran daripada nenek moyang melalui mimpi terIebih dahulu sebelum

kerja-kerja menenun bentuk manusia boleh digunakan. Setelah memperoleh kebenaran maka

penenun juga dikehendaki mempelajari ilmu pendinding diri kerana jika tidak penenun boleh

kehilangan kemah iran beliau ataupun jatuh sakit. Augustine Anggat Ganjing (1991)

menyatakan bahawa kepercayaan suku kaum Iban juga mengatakan bahawa orang yang tidak

berpangkat atau miskin dilarang menghias bilik mereka dengan ukiran yang berkedudukan

tinggi seperti ukiran naga, manusia, harimau, ataupun ukiran hantu gergasi. Menurut beliau

lagi, jika sesiapa yang melanggar larangan ini akan mengalami pelbagai ancaman musuh.

2.2 Motif masyarakat Iban dan siknifikasinya.

(a) Motifukiran

Menurut Augustine Anggat Ganjing (1991) menyatakan bahawa beberapa lagenda

kaumdayak mengatakan mereka mengukir atas kehendak 'Betara' ataupun tuhan. Masyarakat

lban tidak mempunyai system tulisan sendiri. Oleh itu, ukiran merupakan satu cara yang

menggambarkan identity suku kaum mereka. Mereka membuat ukiran pada sarung, tangkai

parang, perisai 'Terabai', pengayuh, perahu, kain songket dan 'Pua kumbu ' . Ukiran Iban

kepada empat bahgian iaitu pohon, batang, pucuk dan daun dan kesemuanya ini dipanggil

'bunga ukir'. Ukiran boleh berasakan berbagai-bagai jenis binatang, burung, manusia, naga,

ataupun gergasi.

10

Motif Nama Ciri

Kelok lemiding

Kelok keatas bertakik tiga

Kelokpaku kelindu

Mempunyai bentuk yang dinamik, alunan garisan berpintal yang menarik dan terdapat titik lenyap pada hujung motif.

Bentuk motif ini ban yak bermain dengan ruang selain bentuk organik yang unik dan terdapat garisan bergerigi pada tengah motif.

Bentuk motif yang dinamik dan mempunyai kekuatan garisan berpintal yang menarik.

Berbentuk duri dan Cunggit tumbuh diantara motif

daun dan dahan uk iran.

Terdapat tujuh jenis cunggit yang biasa digunakan dalam penghasilan motif.

11

(b) Motif PUa kumbu

Berdasarkan kajian oleh Edric Ong (1999), motif masyarakat Iban terutamanya

dari segi motif 'Pua Kumbu' terbahagi kepada dua iaitu 'Anthropomorphs' yang merupakan

motif 'Engkaramba' yang berbentuk badan manusia bermaksud semangat yang menjaga

tanaman serta individu dalam masyarakat Iban. Jenis yang kedua pula adalah motif

'Zoomorphs' yang merupakan motif yang berbentuk binatang dan ianya terbahagi kepada

duajenis binatang iaitu Vertebrata dan Invertebrata.

Motif Nama / maksud Ciri

1. Zoomorphs

1 (a) Vertebrata 8uaya (8aya)

Dikenali sebagai Dewa Pulang Gana yang merupakan penjaga kepada tanaman terutamanya padi,

Mempunyai bentuk simetri dan alunan pada bahagian ekor serta mempunyai nilai titik kecil dan besar pada badan yang seakan­akan mempunyai tekstur yang mengerutu.

8urung ( 8urong)

Dikenali sebagai Dewa Singalang Burong yang merupakan tuhan yang tertinggi dalam masyarakat Iban.

Berbentuk simetri dan mempunyai alunan lingkaran yang menyerupal kepak burung yang sedang terbang.

Berbentuk simetri selain mempunyai

Melambangkan

Aji buah bangkit

gerigi bentuk 'KeUng' yang tersebut. garisan yang merupakan dewa berulangan peperangan. Ia membentuk satu melambangkan. Motif alunan yang harmoni tersebut adalah pada bentuk buah aji merupakan seekor tupai tersebut. yang dilitupi oleh buah bangkit

(b) Invertebrata

Bentuk yang jugaKatak (Engkeramba simetri tetapi Engkatak) mempunyal

kepelbagaianDewi Salampandai gabungan bentuk merupakan semangat garisan seperti wanita yang garisan bergerigi, menentukkan jantina dan beralun. seseorang bayi yang akan dilahirkan. Ia juga menjaga ibu selepas bersalin.

Biawak (Engkarong)

Walaupun agak Biawak juga simetri tetapi ia merupakan binatang mempunyalyang disanjungi seperti bentuk fom yang buaya dalam dinamik serta masyarakat Iban. Motif mempunyalbiawak biasanya banyak ruang ditenun diatas kain Pua serta alunan yang besar dan lebar. garisan yang

beralun menampakkan bentuk yang dinamik.

13

Bab3

3.0 Motif Iban dalam konteks Seni Tampak Malaysia

3.1 Kajian motif Iban dalam Konteks tatabahasa tampak.

Menurut Glosari Seni lukis Dewan Bahasa dan Pustaka (1993), motif ditakrifkan sebagai

tema atau corak yang berulangan dalam karya seseorang pdukis (pengkarya) manakala

simbol pula adalah tanda yang digunakan untuk melambangkan sesuatu atau seseorang.

Ketelitian para pengkarya sarna ada penenun, pengukir mahupun artis adalah melihat pada

persekitaran seperti motif 'Kelindu' dan juga motif 'Chunggit' merupakan cetusan idea

dalam penyampaian seni pada hari ini. Pemilihan objek persekitaran ini juga telah diterima

pakai melalui konvensi dan akhirnya motif-motif yang dipilih berfungsi sebagai simbol dalam

karya dan masyarakat.

3.1.1 Bentuk

Motif 'Pua Kumbu' Iban pad a amnya adalah berbentuk geometri dan bersegi kerana

cara penenunan yang berpetak. Dari segi bent uk pula adalah simetrikal kerana mereka

lebih tertumpu kepada motif'Antromorph' dan 'Zoomorps' yang merupakan bentuk

manusia dan haiwan atau serangga yang pada sifatnya memang berbentuk simetri.

Namun bagi motif ukiran pula, ia lebih berbentuk organik, kompleks dan dinamik.

Penggunaan uk iran motif terabai mempunyai struktur yang ditentukan oleh

pengukimya seperti kelok J, W, C dan 0 yang merangkumi corak mulut dan juga

mata.

14

I I I Itl lldl M3JlILlI1tat AkaOeJ UNI ERSITI MALAYSIA SARAW

Q4100 ma Samarahaa

3.1.2 Teknik

Dari segi teknik pembuatan pula, motif ukiran biasanya diukir pada objek-objek

keras seperti kayu, batu, tembikar dan buluh yang biasanya untuk kegunaan harian

seperti yang ditunjukkan pada illustrasi 1. selain itu, ukiran juga biasanya dicacah

diatas badan kaum lelaki untuk dijadikan tatu. Manakala bagi motif 'pua kumbu' pula

ia ditenun dengan menggunakan pemidang tenun yang dipanggil 'Tumpoh' ( lihat

illustrasi 2) serta kayu kecil yang dipanggil 'Jengkuan'

Illustrasi 1 : Motif yang dihasilkan melaui teknik ukiran pqada seramik.

/ Tendal

Jangkuang

----,.,;---.-

, Rotan karap

Sengkabit

Illustrasi 2: Tumpoh dan Jengkuan

15

3.1.3 Komposisi

Pengisian ruang pada hulu parang 'lIang' juga dipraktikkan kerana ukiran pacat

yang digunakan hendaklah mempunyai keseimbangan dimana sebelah kiri mesti

menyamai sebelah kanan. Komposisi ini adalah penting bagi mewujudkan

keseimbangan pada hulu 'lIang' agar parang tersebut tidak mudah terlepas dari

gengaman tangan ketika digunakan ( lihat illustrasi 3 ). Ini jelas menunjukkan bahawa

motif yang digunakan oleh masyarakat Iban amat mementingkan komposisi kerana ia

adalah penting dari segi pengunaannya.

Illustrasi 3: Rulu parang 'lIang"

3.1.4 Wama

Pemilihan warna juga memainkan peranan penting pada terabai. Kebanyakan yang

digunakan pada terabai menggunakan warna merah yang bertujuan untuk menakutkan

musuh dan tanda keberanian kepada pemiliknya. Kebanyakkan warna yang

diaplikasikan pada 'Pua kumbu', terabai dan parang 'liang' menggunakan warna­

wama monokrom seperti cokelat tanah, merah kundang dan kuning. Pada zaman

16