laporan tahunan jphpt 2007 - sabah

Laporan Tahunan JPHPT 2007


I

PPEENNGGAARRAAHH DDAANN TTIIMMBBAALLAANN PPEENNGGAARRAAHH

JJAABBAATTAANN PPEERRKKHHIIDDMMAATTAANN HHAAIIWWAANN

DDAANN PPEERRUUSSAAHHAAAANN TTEERRNNAAKK,, SSAABBAAHH

1

2 3

Dari Kiri

1. Datuk Haji. Ag. Sahak Pg. Salleh 2. Dr. Yeo Boon Kiat 3. Dr. Nasip Eli 4. Dr. Haji Amat Kasim 5. En. Harun Abas

4 5


II

Kalender JPHPT ◄06-08 Mac 2007 Persidangan Jabatan Siri 1

di Hotel Emas, Tawau

◄ 30 April 2007

Hari Keluarga JPHPT .

2007 Acara-Acara Dalam Kalender


III

21-25 Mei 2007 ► Kursus Kambing

◄ 15 Julai 2007

Majlis Penyerahan Bantuan Lembu Pedaging Yang disempurnakan Oleh Menteri Pertanian YB Datuk Haji Rahim Ismail di Kampung Rosob, Kota Belud.

▲ 18 Julai 2007

Majlis menandatangani MOU antara JPHPT Sabah dan SADAR.

◄ 07 Ogos 2007 Majlis Pengagihan Ternakan Kerbau Yang disempurnakan Oleh Menteri Pertanian YB Datuk Haji Rahim Ismail di Kampung Bundu, Kuala Penyu.


IV

06-08 Mac 2007 ► Persidangan Jabatan Siri II di Hotel Emas, Tawau

Majlis Pengagihan Ternakan ▼18 Julai 2007

◄ 13 November 2007 Majlis Makan Malam Jabatan dan Majlis Jasamu Dikenang.


V

Maklumat Jabatan & Direktori

Datuk Hj. Awang Sahak Hj. Pengiran Salleh Pengarah JPHPT Sabah Tel: 088-287401 e-mail: [email protected]

Dr. Yeo Boon Kiat

Timbalan Pengarah (Perancangan & Pembangunan Sumber Manusia)

Tel: 088287403

e-mail: [email protected]

Dr. Nasip Eli

Timbalan Pengarah (Kesihatan Veterinar & Pembangunan Daerah)

Tel: 088-287411


Ir. Harun Abas

Timbalan Pengarah ( Pengeluaran dan Penyelidikan )

Tel: 088-287409


Dr. Amat Kasim

Timbalan Pengarah (Kesihatan Awam Veterinar)

Tel: 088-235297


Dr. Mutarin Damshik

Penolong Pengarah (Pembangunan & Penyelidikan)

Tel: 088-287430


Dr. Punimin Abdullah

Penolong Pengarah ( Pembangunan Sumber Genetik )

Tel: 088-287407


En. Khong Kwai Weng

Penolong Pengarah ( Pembangunan Industri Unggas & Khinzir )

Tel: 088-287417


En. Samto Sulah

Penolong Pengarah ( Pembangunan Industri Tenusu dan Rusa )

Tel: 088-287405


En. Rosnah Kuyong

Penolong Pengarah (Pentadbiran & Pengurusan)

Tel: 088-287413

e-mail: Rosnah [email protected]

En.Arkin Haji Garai

Pegawai Penyelidik

Tel: 088-754372


mailto:[email protected]









mailto:Rosnah%[email protected]



VI

Dr. Normah Yusop

Penolong Pengarah (Makmal Diagnosa)

Tel: 088-261263/261264


Dr. Maria E. Kissey

Penolong Pengarah (Perancangan & Pembangunan Sumber Manusia)


En. Kennedy Juani

Penolong Pegawai Veterinar (Perancangan/ Pameran/Statistik/Unit IT)

Tel: 088-287426


En. Abdullah Mohd. Salleh

Penolong Pegawai Veterinar

Tel: 088-223375


En. Steven Gusi

Pegawai Penyelidik (Pegawai Penguasa Pusat Pengurusan Veterinar)

Tel: 088-782613


En.Andrew Buatin

Penolong Pegawai Veterinar (Pegawai Penguasa Kilang Makanan Lok Kawi)

Tel: 088-754372


Dr. Daud Yusof

Pegawai Veterinar (Pusat Bioteknologi)

Tel: 087-341442


Encik Alias Ahmat

Pegawai Penyelidik (Pegawai Pengauasa Unit Kuarantin Dan kesihatan Veterinar Awam)

Tel: 088-232499


Penguasa Pusat Pengumpulan Susu

Encik Fred Among Engkat Encik Zainal Terimoh

(PPS Penampang) (PPS Tuaran)

Tel: 088-717172 Tel: 088-792262

e-mail: [email protected] e-mail: [email protected]

Encik Amit Nuat Encik Merin Madrin

(PPS Beaufort) (PPS Bongawan)

Tel: 087-211081 Tel: 087-861190


Encik Engal Manjani Encik Binodor Guako

(PPS Keningau) (PPS Tenom)

Tel: 087-331453 Tel: 087-733315

















VII

Encik Majid Manap Encik Augustine Mansah

(PPS Kota Marudu) (PPS Tawau)

Tel: 088-662930 Tel: 089-713482


Ladang Pembiakan Ternakan Ruminan Besar Jabatan

Encik Alexius Jalani Encik Eduardo Magbanua

(SPT Sebrang, Keningau) (SPT Batu 16, Tawau)

Tel: 087-331546 Tel: 089-918791


Encik Johny Engkias Encik Azizan Mohd. Maruf

(PPT Wario I, Kota Belud) (PPT Timbang Menggaris, K.Belud)

Tel: 088-969686 Tel: 088-931259


Encik Hunus Ayub Encik Jenius Gubal

(HRC Kalumpang, Semporna) (PPT Entilibon, Telupid)

Tel: 089-915420 Tel: 0195323274

e-mail: [email protected] [email protected]

Encik Jafred E. Tudok

(Projek Kerbau, Telupid)

Tel: 0138975975


Ladang Pembiakan Ternakan Ruminan Kecil Jabatan

Encik Vincent Baya Encik Kamiring Goludin

(SPK, Bongawan) (SPB, Ranau)

Tel: 087-861539 Tel: 088-875404


Encik Gabriel Gambar Encik Roy Roger Bigullah

(SPK Pulutan, Tambunan) (SPK, Lahad Datu)

Tel: 0198419348 Tel: 0195883169


Ladang Pembiakan Ternakan Bukan Ruminan Jabatan

CIK JABIDAH JACOB YONG

(PPUA, Bantayan Tuaran)

Tel: 088-782428


Pejabat-Pejabat Daerah Veterinar

Encik Masran Hj. Mahinuddin Dr. Robert Paulis

(JPHPT Banggi) (JPHPT Beaufort)

Tel: Tel: 087-225612



















VIII

Encik Lorren Adam Haji Ashan Kasmin @ Hassan

(JPHPT Beluran ) (JPHPT Bongawan)

Tel: 089-511209 Tel: 087-861190


Dr. Mechor Juinis Dr. Mary J. Golingai

(JPHPT Keningau) (JPHPT Kepayan)

Tel: 087-332539 Tel: 088-251233


Dr. Frankie Tahanji Encik Hanjan Samit

(JPHPT Kinabatangan) (JPHPT Kota Belud)

Tel: 089-561131 Tel: 088-976768


Encik Jobit Sulangi Encik Daniel Juim

(JPHPT Kota Marudu ) (JPHPT Kuala Penyu)

Tel: 088-662930 Tel: 087-884348


Dr. Suhaili Lusin Dr. Jamaun Angkap

(JPHPT Kudat) (JPHPT Lahad Datu)

Tel: 088-620202 Tel: 089-881641


Encik Abing Hj. Muin Haji Ashan @ Hassan Kasmin

(JPHPT Matunggong) (JPHPT Membakut)

Tel: 088- Tel: 087-887544


Encik Ahlun Kanak Encik Yulip Empin @ Godfrey

(JPHPT Menumbok) (JPHPT Nabawan)

Tel: 087-831171 Tel: 087-366213


Encik Pungut Abd. Rashid Drs. Debra Epun

(JPHPT Papar) (JPHPT Penampang)

Tel: 088-913544 Tel: 088-713494


Dr. Zaiddun Mohd. Noor Dr. Joseph Palalun

(JPHPT Pitas) (JPHPT Ranau)

Tel: 088-621026 Tel: 088-875340


Dr. Peter A.K. Lee Encik Abdul Kadir Umar

(JPHPT Sandakan) (JPHPT Semporna)

Tel: 089-213912 Tel: 089-781073


Encik Abu Bakar Gani Encik Daniel Juim

(JPHPT Sipitang) (JPHPT Tambunan)

Tel: 087-821418 Tel: 087-774322

























IX

Dr. Lim Khun Hiong Encik Pedilis Salleh

(JPHPT Tawau) (JPHPT Telupid)

Tel: 089-713482 Tel: 089-521740


Dr. Samuil Mopun Encik Ahmad Sidik

(JPHPT Tenom) (JPHPT Tuaran)

Tel:087-735650 Tel: 088-788376


Datu Muhamad Datu Parael Encik Henry Jihun

(JPHPT Kunak) Stesen Kuarantin Kinarut

Tel: 089-851236 Tel: 088-752348


Dr. Connie Joyce Tann

(Makmal JPHPT Tawau)

Tel: 089-851236










X

Secara global, 2007 merupa tahun yang penuh dengan pelbagai cabaran. Pada tahun ini harga komoditi memanjat ke paras baru dan mengapi-apikan inflasi dunia. Perkembangan ekonomi dunia adalah sebanyak kira-kira 4.7% (2006: 4.9%; sumber: Tabung Kewangan Antarabangsa) dan kebanyakannya adalah didorong oleh pertumbuhan pesat ekonomi negara-negara seperti China, India, Rusia dan Brazil. Pertumbuhan ekonomi-ekonomi lain adalah secara terapung pada Timur Tengah dan Afrika Selatan. Kemunculan Eropah juga telah menyumbang kepada pertumbuhan ekonomi dunia pada keseluruhannya. Manakala dalam negara pula, permintaan domestik yang kukuh merupakan pemacu utama ekonomi

Malaysia, dengan memperluaskan ia kepada 6.3% (2006: 5.9%) miskipun mengalami suasan luaran yang lemah. Pada tahun ini industri ternakan sekali lagi mencatatkan prestasi yang memberangsangkan dengan pencapaian nilai hasil ternakan negeri sebanyak RM 620.08 juta pada tahun 2007 berbanding dengan RM795.21 juta pada tahun 2006.

Prestasi ini akan dikekalkan pada tahun-tahun yang akan datang. Kami akan terus komited dengan strategi-strategi jabatan iaitu pencegahan ancaman penyakit dan mengoptimakan produktiviti, mengukuhkan sistem pengurusan serta memperkemaskan fungsi-fungsi di seluruh jabatan untuk memadukan tenaga dengan lebih berkesan.

Kami juga berpandangan optimistik bahawa jabatan berkedudukan baik untuk menyahut cabaran akan datang dan berjaya mencapai objektif-objektifnya terutama sekali dengan pelaksanaan program “100 Breeders”. Dengan terlaksananya program tersebut dijangka akan meningkatkan lagi takat prestasinya industri ternakan negeri Sabah.

Bagi pihak jabatan saya ingin mengucapkan terima kasih kepada pasukan pengurusan dan semua kakitangan di atas komitmen teguh dan sumbangan mereka terhadap kejayaan berterusan jabatan ini. Saya juga ingin mengucapkan terima kasih kepada pelanggan, rakan kongsi, pihak media dan komuniti penternakan di atas sokongan berterusan kepada jabatan ini.

DATUK HJ. AWANG SAHAK HJ. AWANG SALLEH Pengarah Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak,

Sabah.


XI

PROFIL JABATAN

Makna Logo Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak, Sabah

Bentuk Bujur Menggambarkan simbol benih lembaga di mana semua hidupan bermula untuk pertumbuhan dan perkembangan. Kepala Kerbau Mewakili semua jenis ternakan di Sabah. Kerbau dipilih oleh kerana ia mempunyai kepentingan sejarah dan kebudayaan sebagai binatang buruh dan daging untuk rakyat negeri Sabah. Tanduk Kerbau Mewakili dua objektif jabatan iaitu : i) Untuk menjamin (melindungi) kekukuhan status kesihatan ternakan di Sabah. ii) Untuk memajukan dan mengembangkan pengeluaran ternakan dengan penglibatan dan

penyertaan dari pekebun kecil bagi keperluan negeri Sabah dan untuk dieksport. Warna Biru Mewakili Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak. Warna Putih Menggambarkan kebersihan bumi negeri Sabah mengenai dengan taraf kesihatan yang bebas dari penyakit ternakan yang utama. Latarbelakang Warna Hijau Mewakili kawasan kehijauan dalam negeri iaitu padang ragut dan makanan untuk ternakan. Motto Jabatan “ KE ARAH PENGELUARAN DAN KESIHATAN TERNAKAN YANG LEBIH BAIK ”


XII

Visi & Misi

Visi

Industri ternakan yang komersil, bersepadu dan mantap untukmengeluarkan makanan yang berkualiti bagi mencapai tahap saradiri yang berkekalan dan eksport.

Misi

Memberikan perkhidmatan veterinar dan pengurusan ternakan yang profesional sebagai pemangkin kepada industri ternakan yang mantap bagi membekal makanan daripada hasil ternakan yang bermutu dan selamat.

Latar Belakang

Sebelum tahun 1976, Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak, Sabah wujud sebagai sebuah bahagian di bawah Jabatan Pertanian Sabah. Bahagian tersebut dinamakan Bahagian Perusahaan Ternak yang diketuai oleh seorang Penolong Pengarah Pertanian. Tugas utama bahagian tersebut pada ketika itu adalah mencegah jangkitan penyakit dan merawat ternakan.

Pada 01hb. Januari 1976, Jabatan ini telah ditauliahkan menjadi sebuah jabatan tersendiri dan diketuai oleh seorang pengarah dimana aktiviti-aktivitinya bertambah kepada pengeluaran baka-baka ternakan dan diperluaskan kepada para pekebun kecil. Kini jabatan ini merupakan salah satu daripada empat (4) buah jabatan di bawah Kementerian Pembangunan Pertanian dan Industri Pemakanan Sabah.

Objektif

Objektif dan strategi Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak, Sabah ialah seperti berikut:

Mencegah, mengawal dan membasmi penyakit-penyakit haiwan dan zoonotik.

Menentukan bahan-bahan haiwan untuk makanan manusia suci, bersih dan sesuai untuk dimakan.

Menggalakkan pertumbuhan dan pembangunan industri haiwan yang mantap.

Menggalakkan pertumbuhan dan pembangunan industri makanan haiwan.

Menentukan kebajikan dan kesejahteraan semua haiwan sentiasa terpelihara.

Strategi

Meninggikan daya pengeluaran ternakan dengan menggunakan sistem pengurusan, pembiakan dan pemakanan ternakan yang menggunakan teknologi moden yang sesuai.

Menggalakkan penyertaan penternak-penternak kecil di dalam rancangan penternakan secara program tersusun seperti program tenusu, lembu pedaging, ternakan kerbau, kambing/bebiri dan rusa.

Menambah dan membekalkan ternakan-ternakan yang bermutu melalui pembiakan dan pengimportan baka ternakan yang bermutu tinggi.


XIII

Menggunakan sumber bekalan makanan ternakan yang bermutu tinggi melalui pembangunan dan penggunaan padang ragut, tanaman rumput/foder persendirian dan penggunaan sisa-sisa pertanian serta integrasi di antara tanaman dengan ternakan.

Menyampaikan perkhidmatan kesihatan veterinar yang cekap dan memuaskan ke arah peningkatan taraf penternakan dan pertumbuhan industri ternakan.

Menyampaikan perkhidmatan kesihatan awam veterinar supaya makanan yang dihasilkan daripada ternakan dapat disampaikan dalam keadaan selamat dan berkualiti.

Menjalankan kegiatan-kegiatan penyelidikan dan pembangunan ke arah meningkatkan pengeluaran dan kesihatan ternakan.

Menambah kemudahan-kemudahan latihan dan pengembangan serta khidmat nasihat susulan untuk menentukan kejayaan rancangan-rancangan penternakan melalui peningkatan kemahiran dan pengetahuan.

Menambah kemudahan infrastruktur Jabatan supaya dapat memberi perkhidmatan di kawasan luar bandar dengan lebih mudah dan meluas.

Mewujudkan kepakaran dalam bidang kawalan pencemaran dari aktiviti penternakan.

Memastikan penguatkuasaan undang-undang yang berkaitan dengan bidang veterinary berjalan dengan baik.

Fungsi

Menurut perintah dalam Ordinan Haiwan 1962 JPHPT Sabah telah dipertanggungjawabkan Untuk mengendali fungsi-fungsi seperti berikut:

Pengeluaran ternakan, hasil ternakan dan makanan ternakan.

Pengawalan, pencegahan dan penghapusan penyakit haiwan, kuarantin dan penyelidikan.

Penggandaan latihan bagi industri ternakan.

Pengawalan import dan eksport ternakan dan hasil ternakan.

Pemeriksaan daging, susu, telur dan pengawalan tempat penyembelihan

Pengembangan pengeluaran dan kesihatan ternakan.


XIV

Pengarah JPHPT

Gred G/Q54

Pen. Pengarah

Pembangunan

Sumber Genetik

Pen. Pengarah

Pentadbiran &

Kewangan

Pembantu Khas

Timbalan Pengarah

Bahagian Pengeluaran dan Penyelidikan

(Production and Research)

Timbalan Pengarah

Bahagian Kesihatan Veterinar dan

Pembangunan Daerah

Timbalan Pengarah

Bahagian Perancangan dan

Pembangunan Sumber Manusia

Pen. Pengarah

Pembangunan

Penternak & Industri

Ternakan Ruminan

Pen. Pengarah

Pembangunan

Industri Tenusu

dan Rusa

Pen. Pengarah

Pembangunan

Industri Unggas &

Khinzir

Pen. Pengarah

Makmal Diagnosa

Pen. Pengarah

Kesihatan Awam

Veterinar

Unit Pelesenan

Import/Eksport

Pembantu Khas

Pentadbiran

Perjawatan

Lantikan

Tatatertib

Kewangan

Audit

Pengurusan

Rekod

Kakitangan

Inventori/Stor

Pengurusan

Kualiti/QIT/KMK

Pelaksanaan:

MS ISO 9002:

1994

MS ISO 9001:

2000

Persidangan/

Mesyuarat

Tahunan

/Hari Q

Ladang

Pembiakan

Ruminan

Pusat Biotek

nologi

Pusat

Pengeluaran dan

Penyelidikan

Makanan

Ternakan

(PPPMT)

Skim Pawah

Kambing

Skim Bantuan

Kerbau

Projek Lembu

Pedaging

PINTAR

Pembangunan

Padang Ragut

Penyelidikan

Pemasaran

Projek Lembu

Tenusu

Pusat

Pengumpulan

Susu

Projek

Pengeluaran

Rusa

Pemasaran

Ladang

Pembiakan

Unggas

Pig Farming Area

(PFA)

SALT (Skim

Akreditasi

Ladang

Ternakan

Unggas)

Makmal

Diagnostik:

Kepayan

Tawau

Abattoir

Meat Technology

Centre (MTC)

Kuarantin

Penguatkuasaan

Quality

Assurance

(HACCP, VHM,

Halal, GAHP,

GMP)

Unit

Pembangunan

Daerah

Perancangan

Budget

Statistik

Laporan

Tahunan

Pemantauan

Projek

Plan Tindakan

Pengeluaran

Makanan

(PTPM)

Pusat

Pengurusan

Veterinar

(PPV)

Penerangan

Pengembangan

Pameran

Seminar

Hari Ladang

ICT

Pembantu Khas Pembantu Khas Pembantu Khas

STRUKTUR JPHPT


XV


1

STATUS INDUSTRI Industri ternakan di negeri Sabah memainkan peranan penting dalam meningkatkan pengeluaran hasil pertanian negeri dan seterusnya menyumbang kepada ekonomi negara. Sub-sektor ternakan bukan ruminan khasnya ayam pedaging dan ayam penelur merupakan penyumbang tertinggi dalam pengeluaran hasil ternakan di negeri ini diikuti oleh sub-sektor ternakan ruminan. Jadual 1 menunjukkan anggaran populasi ternakan negeri Sabah bagi tahun 2007. Jadual 1 : Anggaran Populasi Ternakan 2007

Jenis Ternakan Jumlah Ternakan

Kerbau 42,157

Lembu Pedaging 79,051

Lembu Tenusu 10,034

Kambing 45,742

Bebiri 1,970

Babi spp 82,200

Rusa 2,568

Ayam pedaging 2,777,350

Ayam penelur 1,682,801

Itik pedaging 24,800

Itik penelur 20,392

Berpandukan kepada populasi ternakan dan penyembelihan sepanjang tahun yang sama, nilai hasil ternakan adalah dianggarkan berjumlah RM619.24 juta seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 2 dibawah. Jadual 2 : Anggaran Hasil Ternakan 2007

Jenis Hasilan Kuantiti Purata Harga Runcit (RM)

Nilai (RM)

Daging kerbau (kg) 39,000 18.00 702,000

Daging lembu (kg) 257,000 18.00 4,626,000

Daging khinzir (kg) 8,383,325 18.00 150,899,849

Daging ayam (kg) 29,471,752 9.50 279,981,644

Daging itik (kg) 975,000 20.00 19,500,000

Telur ayam (biji) 422,290,656 0.35 147,801,730

Telur itik (biji) 981,781 0.90 883,603

Susu segar (liter) 9,898,705.58 1.50 14,848,058

JUMLAH 619,242,884


2

Nilai hasil ternakan tersebut telah susut 28.24% berbanding dengan tahun 2006. Prestasi industri ternakan pada tahun ini agak lemah dipengaruhi pelbagai kemelut oleh semua aktiviti yang menyumbang kepada pertumbuhan ekonomi negara. Carta 1 menunjukkan perbandingan nilai pengeluaran hasil ternakan negeri ini. Peratusan ini dijangka akan meningkat seiring dengan pemulihan ekonomi negara sepenuhnya pada tahun-tahun yang akan datang dan pertumbuhan dijangka sederhana menjelang abad ke-21 kerana pertambahan penduduk akan meningkatkan permintaan dan kenaikan harga oleh peningkatan kuasa membeli.


3

Carta 1 : Nilai Pengeluaran Hasil Ternakan Negeri Sabah 2000 - 2007 Carta 2 : Pebandingan Pelbagai Jenis Hasil Ternakan Negeri Sabah – 2007


4

Sumber protein berdasarkan daging di dalam negeri telah dipenuhi melalui bekalan daging segar tempatan dan import. Negeri Sabah telah lama mencatat pengeluaran ayam dan babi pada tahap saradiri. Pada tahun ini, negeri Sabah telah mengeksport ternakan hidup dan hasil ternakan ayam/itik dan babi yang berjumlah lebih kurang RM12 juta ke Wilayah Persekutuan Labuan, Sarawak, Semenanjung Malaysia dan Negara Brunei Darussalam. Walaupun masih pada tahap pembangunan, sektor tenusu telah mula menunjukkan potensinya dalam industri ternakan di negeri Sabah. Pada tahun ini, negeri Sabah juga telah mengeksport hasil tenusunya dalam bentuk susu segar dan susu pasteur ke Wilayah Persekutuan Labuan, Sarawak dan Brunei Darussalam yang berjumlah sebanyak RM9.11 juta. Industri ternakan di negeri ini akan terus tertekan dengan pesatnya pembangunan perindustrian dan terhimpit oleh perbandaran. Kawasan penternakan semakin sempit dan tidak sesuai untuk pemeliharaan secara ekstensif dan lepas bebas.

Bagi memenuhi permintaan yang tinggi, sistem pengeluaran ternakan akan berubah dari bentuk tradisional kepada lebih bercorak intensif, komersial dan berteknologi tinggi. Penggunaan tanah akan dimaksimumkan dengan mempelbagaikan dan mengintegrasikan perusahaan ternakan dengan pertanian. Sementara lebihan penggunaan tempatan bagi sektor ayam dan babi telah dieksport, keperluan bekalan tempatan bagi daging lembu/kerbau pula terpaksa dipenuhi dengan mengimport dari

luar negara.

Industri ternakan juga akan berkembang dari yang berbentuk perladangan dan pengeluaran hasil kepada industri pemprosesan dan

hiliran. Infrastruktur dan polisi perindustrian yang menggalakkan boleh mendorong para usahawan menceburkan diri dalam bidang perindustrian

berasaskan hasilan ternakan. Ruangan pasaran yang berkembang dan permintaan yang tinggi kepada hasilan ternakan akan mendorong perkembangan industri ini.


5

PRESTASI INDUSTRI TERNAKAN Kadar kelahiran yang lambat dan penyembelihan yang tinggi merupakan faktor penghambat kepada pertambahan bilangan ternakan dalam usaha mengeluarkan anak lembu/kerbau jantan untuk digemukkan, justeru itu menyumbang kepada pengeluaran daging tempatan di tahap rendah dan kemampuan memenuhi permintaan pasaran tempatan masih belum tercapai. Untuk itu, keperluan daging lembu dan kerbau telah dipenuhi melalui bekalan import dari Australia, India dan juga New Zealand. Dalam usaha membangunkan industri ruminan, jabatan telah mengambil pendekatan secara proaktif di mana kawasan-kawasan yang sesuai dijadikan kawasan menternak diberi keutamaan dengan menyalurkan bantuan teknikal dan kepakaran. Sistem penternakan secara integrasi telah mula menunjukkan pencapaian yang positif di mana penternak di kawasan perladangan mendapat manfaat yang maksimum melalui kaedah ini. Walaubagaimanapun, sumbangan pengeluaran daging tempatan ke atas keperluan hanya sebanyak 0.86% iaitu 296 metrik tan yang bernilai RM5.33 juta pada tahun 2007. Bekalan daging dingin dan beku merupakan alternatif untuk menampung permintaan daging setempat, sektor perhotelan dan perniagaan makanan harian.


6

Ayam/Itik Pengeluaran daging ayam tahun 2007 dianggarkan sebanyak 29,471 tan metrik dan peratusan

sumbangan kepada pengeluaran hasilan ternakan negeri Sabah adalah sebanyak 45.44%. Pengeluaran daging ayam ini adalah dari

108 buah ladang yang kebanyakannya terdapat di sebelah pantai barat dan pantai timur negeri Sabah yang mana arah alirannya adalah menuju kepada penternakan komersial yang lebih tersusun dan moden. 8 buah

daripada ladang-ladang ini mempunyai populasi semasa melebihi 50,000 ekor .

Pengeluaran daging ayam di negeri

Sabah bukan sahaja mampu menampung permintaan tempatan malah negeri Sabah telah

mengeksport pengeluarannya ke Brunei, Selangor, Sarawak dan W.P. Labuan.

Pada tempoh yang sama pengeluaran daging itik dianggarkan sebanyak 975 tan metrik yang bernilai RM19.5 juta. Terdapat 17 buah ladang itik di negeri Sabah dan kebanyakkannya berada di daerah Sandakan dan Tawau. Pada tahun 2007 pengeluaran telur ayam ialah sebanyak 422.3 juta biji dengan nilai sebanyak RM147.8 juta yang dihasilkan oleh 28 buah ladang di mana kebanyakkannya terletak di pantai barat Sabah. Di samping itu, pengeluaran telur itik negeri Sabah ialah sebanyak 9.8 juta biji di mana kebanyakkan telur itik telah dijadikan telur masin bagi menampung keperluan pasaran tempatan. Nilai yang dijana oleh industri ini adalah sebanyak RM0.88 juta. Pengeluaran telur itik telah disumbangkan oleh 13 buah ladang itik yang terdapat pantai barat dan daerah Sandakan.

Babi Sebanyak 90 buah ladang babi di negeri Sabah dengan populasi semasa sebanyak 82,200 ekor. Penternakan babi menyumbang sebanyak 24.49% ke atas hasil pengeluaran ternakan dalam negeri ini. Sebanyak 8,383.33 tan metrik dengan anggaran nilai berjumlah RM150.9 juta telah dicatit pada tahun ini. Penghasilan daging babi akan dimajukan ke tahap komersial terutamanya untuk memenuhi permintaan setempat. Bagi mengelakkan masalah pencemaran dan sosial, pendekatan pembangunan akan diubahsuai ke arah pembentukkan satu kawasan penternakan babi berpusat dan bersifat mesra alam. Proses hiliran untuk bahan-bahan nilaian akan digalakkan serta penekanan keatas kualiti dan keselamatan makanan.


7

Kambing dan Bebiri Permintaan ke atas daging kambing di negeri Sabah dipenuhi dengan bekalan daging bebiri yang diimport. Namun demikian, pengeluaran kambing akan diperluas dan penternakan kecil-kecilan dinaiktaraf ke tahap komersial melalui penternakan bersepadu dengan aktiviti ternakan yang sedia ada.


8

Lembu Tenusu Walaupun kawasan ragutan semakin berkurangan, penternakan lembu tenusu dijangka akan terus berkembang sehingga ke dekad yang akan datang kerana ternakan ini boleh diternak secara lebih intensif. Pulangan yang baik akan terus mengekalkan minat para pengusaha untuk giat di dalam bidang ini.

Sebanyak 9,898,705.58 liter susu telah dihasilkan pada tahun ini, di mana 8,660,957.98 liter susu telah disumbangkan oleh penternak, 424,000 liter oleh dua ladang kepunyaan jabatan dan selebihnya yang berjumlah 813,747. liter dihasilkan oleh Desa Cattle Sdn. Bhd. Keluaran susu mentah dan susu pasteur negeri setakat ini belum mencukupi untuk menampung permintaan yang tinggi. Ruang pasaran yang ditawarkan menjanjikan perkembangan industri ini di masa hadapan.

Jadual 3 : Pengeluaran Hasil Susu Mentah Negeri Sabah 2007

Ladang 2006 (liter) 2007 (liter) Catatan

SPT Sebrang Keningau 149,542.0 244,000.0 Naik

SPT Tawau 145,889.0 180,000.0 Naik

Desa Cattle SDN BHD 910,000,0 813,747.6 Naik

Projek Lembu Tenusu 7,164.214.0 8,660,957.98 Naik

Jumlah (Liter) 8,369,645.0 9,898,705.58 Naik


9

Rusa Perladangan rusa sebenarnya berpotensi besar sebagai pengeluar daging eksotik (venison) yang bernilai tinggi, disamping itu tanduk payau (velvet), dan kulit juga boleh diproses untuk dijadikan hasil sampingan serta perladangan rusa sesuai dijadikan kawasan pelancongan yang berkonsepkan pertanian (agrotourism). Terdapat pelbagai jenis rusa yang boleh diternak secara komersial dan besar-besaran. Keupayaannya untuk dipersatukan dalam agro-pelancongan juga akan diperluaskan.

Burung Unta Sebagai satu lagi alternatif sumber protein haiwan yang eksotik, penternakan burung unta kini semakin popular. Burung unta untuk daging boleh disembelihkan pada umur 10–12 bulan. Pada ketika itu setiap seekor mampu menghasilkan daging sebanyak 35–40 kg, kulit seluas 4 meter persegi dan lebih kurang 1.5 kg bulu. Namun, industri kecil yang baru ini dijangka berkembang sekadar membekalkan induk baka, sehinggalah ke dekad yang akan datang memandangkan kos penternakan yang mahal dan stok asas

yang belum mencukupi. Burung unta boleh juga dipelihara untuk tujuan pelancongan dan rekreasi.

Pemprosesan dan Industri Hiliran Aktiviti pemprosesan hasilan ternakan dan hiliran boleh diterokai, kerana terdapat ruang pasaran yang sedia ada dan permintaan produk ternakan yang tinggi. Pemprosesan hasilan daripada ternakan seperti daging lembu/kerbau, ayam/itik, babi dan hasil-hasilan sampingannya mempunyai potensi yang besar untuk dimajukan. Bahan-bahan mentah boleh diimport atau menggunakan bahan sampingan yang diperolehi dari sumber tempatan.


10

KEWANGAN DAN PERKHIDMATAN Prestasi Kewangan Secara keseluruhannya, jabatan telah menerima peruntukan sebanyak RM 45,318,559.96 dari sumber persekutuan dan negeri untuk mengurus dan pembangunan (Jadual 4,5,6). Dalam tempoh perbelanjawan tahun 2007, sebanyak RM17,305,990.90 telah dibelanjakan untuk menampung perbelanjaan pembangunan iaitu sebanyak 96.94% dan manakala 89.80% telah dibelanjakan untuk mengurus yang berjumlah sebanyak RM24,662,839.54. Jadual 4 : Prestasi Kewangan Jabatan (Peruntukan Negeri) 2007

Butiran Vot Peruntukan

Asal Perbelanjaan

Dirancang Perbelanjaan

Sebenar %

Perbelanjaan

Pusat Pembanyakan Ternakan 740,000.00 740,000.00 736,942.00 99.59%

Makmal Diagnostic Veterinar 300,000.00 300,000.00 283,028.64 94.34%

Stesen Kuarantin Haiwan 380,000.00 380,000.00 362,408.00 95.37%

Stesen Pembiakan Ternakan Sebrang 680,000.00 680,000.00 666,928.00 98.08%

Stesen Pembiakan Ternakan Tawau 440,000.00 440,000.00 434,687.00 98.79%

Kereta-Kereta & Perahu-Perahu 75,000.00 75,000.00 72,803.00 97.07%

Pembiakan Padang Ragut 600,000.00 600,000.00 589,543.00 98.26%

Bangunan-Bangunan 75,000.00 75,000.00 54,938.00 73.25%

Projek Pembangunan Ayam/Itik 149,990.00 149,990.00 143,898.00 95.94%

Projek Ternakan Pekebun Kecil 440,000.00 440,000.00 410,533.00 93.30%

Pusat Penyelidikan & Pembiakan Kerbau 10.00 10.00 10.00 -

Projek Rumah Penyembelihan & Kesihatan Awam 2,000,000.00 2,000,000.00 1,999,256.00 99.96%

Pusat Penyelidikan Ternakan 100,000.00 100,000.00 98,797.99 98.80%

Projek Lembu Tenusu 2,400,000.00 2,400,000.00 2,385,833.00 99.41%

Pusat Pembiakan Kambing 510,000.00 510,000.00 506,361.39 99.29%

Projek Pembangunan Itik 200,000.00 200,000.00 196,144.00 98.07%

Projek Kerbau Telupid 300,000.00 300,000.00 295,577.08 98.53%

Projek Kemajuan Payau 300,000.00 300,000.00 286,550.00 95.52%

Pusat Latihan Menternak 390,000.00 390,000.00 301,990.00 77.43%

Projek Lembu Pedaging 19,125,010.00 19,125,010.00 16,587,747.00 86.73%

Projek Pembangunan Teknologi Maklumat 300,000.00 300,000.00 294,697.00 98.23%

Skim Bantuan Kerbau 360,000.00 360,000.00 348,256.37 96.74%

Skim Pawah Kambing 380,000.00 380,000.00 370,394.61 97.47%

Pengeluaran Makanan Ternakan 500,000.00 500,000.00 489,552.65 97.91%

Pusat Menternak Lembu Dara 350,000.00 350,000.00 348,286.82 99.51%

Kemudahan Perkhidmatan Pengembangan Ternakan 310,000.00 310,000.00 300,391.90 96.90%

Projek Pembangunan Arnab 50,000.00 50,000.00 48,564.19 97.13%

Epidemiologi Veterinar - - - -

Projek Kawasan Penternakan Babi 2,000,000.00 2,000,000.00 1,983,842.28 99.19%

Projek Pengeluaran Rusa 10.00 - - -

Pusat Bioteknologi 400,000.00 400,000.00 397,100.00 99.28%

Pusat Pembiakan Ayam Kampung 150,000.00 150,000.00 147,719.00 98.48%

Rumah Penyembelihan & Kesihatan Awam Veterinar 750,000.00 750,000.00 713,789.00 95.17%

Pembangunan Teknologi Maklumat Veterinar 10.00 - 10.00 -

Pembangunan Tanah Untuk DPN3 10.00 - - -


11

Projek Itik 10.00 - - -

Kemudahan Perkhidmatan Pengembangan Ternakan 10 10 0

Pusat Menternak Lembu Dara - - - -

Pusat Latihan Menternak 10.00 10.00 10.00 -

Program Agro-Pelancongan Haiwan Sabah 300,000.00 300,000.00 299,996.00 100.00%

Program Pengeluaran Baka Lembu Tenusu 850,000.00 850,000.00 845,566.00 99.48%

Projek Kawasan Penternakan Babi 10.00 10.00 0.00 0.00%

Kilang Makanan Ternakan Ruminan Kalumpang 150,000.00 150,000.00 139,044.66 92.70%

Projek Integrasi Ternakan PINTAR 400,000.00 400,000.00 397,224.92 99.31%

Program Promosi Dagangan Industri Ternakan 160,000.00 160,000.00 156,525.00 97.83%

Skim Pembangunan Ternakan Nabawan-TKPM 450,000.00 450,000.00 215,167.00 47.81%

Pusat Peningkatan Baka Kambing Kunak 400,000.00 400,000.00 363,474.00 90.87%

Pusat Peningkatan Baka Lembu Pedaging, Pulau Sebatik

430,000.00 430,000.00 400,476.00 93.13%

Program Kawalan, Pencegahan dan Pembasmian Penyakit Haiwan

300,000.00 300,000.00 281,929.00 93.98%

Projek Peningkatan Perkhidmatan Klinik Veterinar 150,000.00 150,000.00 131,572.00 87.71%

Program Peningkatan Kualiti Hasil Keluaran Ladang Ternakan

80,000.00 80,000.00 60,824.00 76.03%

Projek Lembu Tenusu 10.00 - - -

Projek Pembangunan & Peningkatan Kemudahan

Penguatkuasa Veterinar 280,000.00 280,000.00 259,221.00 92.58%

Projek Pembangunan & Peningkatan Kemudahan Penguatkuasa Veterinar

300,000.00 300,000.00 280,861.00 93.62%

Projek Kawasan Penternakan Babi 10.00 - - -

JUMLAH KESELURUHAN 39,005,100.00 39,005,040.00 35,688,469.50 91.50%

Jadual 5 : Prestasi Kewangan Jabatan (Peruntukan Persekutuan) 2007


Asal Perbelanjaan


Sebenar %

Perbelanjaan

Pusat Penyelidikan & Pembiakan Kerbau 3,000,000.00 3,000,000.00 2,107,745.00 70.26%

Projek Rumah Penyembelihan & Kesihatan

Awam 5,000,000.00 9,000,000.00 7,741,994.00 86.02%

Projek Lembu Pedaging 10,000,000.00 10,000,000.00 9,525,814.00 95.26%

Epidemiologi Veterinar 500,000.00 500,000.00 481,317.48 96.26%

Projek Kawasan Penternakan Babi 10,000,000.00 6,000,000.00 9,500.00 0.16%

Projek Pengeluaran Rusa 3,500,000.00 3,500,000.00 3,292,323.00 94.07%

Pembangunan Teknologi Maklumat Veterinar 3,500,000.00 3,500,000.00 3,401,193.00 97.18%

Pembangunan Tanah Untuk DPN3 25,000,000.00 25,000,000.00 23,308,429.00 93.23%

Projek Itik 2,800,000.00 2,800,000.00 2,710,342.00 96.80%

Pusat Menternak Lembu Dara 2,000,000.00 2,000,000.00 1,932,949.05 96.65%

Pusat Latihan Menternak 1,000,000.00 1,000,000.00 967,378.00 96.74%

Projek Lembu Tenusu 5,000,000.00 5,000,000.00 4,945,887.00 98.92%

Jumlah Keseluruhan 71,300,000.00 71,300,000.00 60,424,871.53 84.75%


12

Jadual 6 : Prestasi Kewangan Jabatan 2007


Asal Perbelanjaan


Sebenar %

Perbelanjaan

Telefon & Fax 110,000.00 110,000.00 109,276.00 99.34%

Pengangkutan & Perjalanan 610,000.00 610,000.00 548,969.00 89.99%

Bayaran Air 52,000.00 52,000.00 40,993.00 78.83%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Arnab 14,000.00 14,000.00 13,963.00 99.74%

Pengendalian & Penyelenggaraan Pusat Pembiakan

Kambing Bongawan 12000 12000 9845 82.04%

Pengendalian & Penyelenggaraan Kuarantin Kandang Anjing 17,500.00 17,500.00 7,242.00 41.38%

Pengendalian & Penyelenggaraan Rancangan Pendaftaran

Suntikan Kerbau 22,000.00 22,000.00 16,548.00 75.22%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Burung Puyuh 15,500.00 15,500.00 15,493.00 99.95%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Angsa 7,500.00 7,500.00 6,427.00 85.69%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Pemeriksaan Daging 45,000.00 45,000.00 12,563.00 27.92%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Audio Visual 10,000.00 10,000.00 8,838.00 88.38%

Pengendalian & Penyelenggaraan Perpustakaan 12,000.00 12,000.00 11,898.00 99.15%

Pameran & Pertunjukan 30,000.00 30,000.00 28,482.00 94.94%

Banci Ternakan 20,000.00 20,000.00 16,915.00 84.58%

Pembelian Susu Penternak 10,000,000.00 10,000,000.00 8,953,966.00 89.54%

Perkhidmatan Kawalan Keselamatan 300,000.00 300,000.00 167,477.00 55.83%

Penyewaan Mesin & Kelengkapan Pejabat 55,000.00 55,000.00 50,686.00 92.16%

Perkhidmatan Pembersihan Rumah Sembelih 200,000.00 200,000.00 184,177.00 92.09%

Penyenggaraan Komputer 65,000.00 65,000.00 61,144.00 94.07%

Perkakas, Mesin Taip & Kelengkapan Pejabat 10.00 10.00 0.00 0.00%

Pembelian & Penggantian Enjin Dalam/Sangkut, Jongkong & Perahu

65,000.00 65,000.00 64,500.00 99.23%

Pembelian & Penggantian Alat Hawa Dingin & Peti Sejuk 20,000.00 20,000.00 17,669.00 88.35%

Bantuan Musim Kemarau & Banjir, Mengantirugi Penyembelihan Yang Diwajibkan Di Dalam Menghadapi

Penyakit Berjangkit

10.00 10.00 0.00 0.00%

Pembelian & Penggantian Mesin Potong Rumput 12,000.00 12,000.00 11,580.00 96.50%

Pengendalian & Penyelenggaraan Stesen 630,000.00 630,000.00 614,308.00 97.51%

Pengendalian & Penyelenggaraan Perahu Lanca Jabatan 35,000.00 35,000.00 29,322.00 83.78%

Pengendalian & Penyelenggaraan Kilang Makanan Ternakan 65,000.00 65,000.00 46,541.00 71.60%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Pembiakan Ayam Itik 15,000.00 15,000.00 14,990.00 99.93%

Pengendalian & Penyelenggaraan Unit Pembiakan Khinzir 10 10 0 0.00%

Pencetakan & Alat Tulis 75,000.00 75,000.00 72,138.00 96.18%

Kelengkapan & Barang-Barang 128,000.00 128,000.00 95,602.00 74.69%

Perbelanjaan Pentadbiran 183,500.00 183,500.00 166,719.00 90.86%

Pelajaran Haiwan 96,000.00 96,000.00 87,968.00 91.63%

Ubat-Ubat & Perkakas-Perkakas 601,700.00 601,700.00 506,125.00 84.12%

Elektrik 180,000.00 180,000.00 152,271.00 84.60%

Bahan-Bahan Makanan 900,000.00 900,000.00 887,285.00 98.59%

Elaun Kilometer 10 10 0 0.00%

Buruh 2,650,000.00 2,650,000.00 2,646,577.00 99.87%

Penyelnggaraan Bangunan Sementara 1,590,000.00 1,590,000.00 1,527,434.00 96.07%

Pengendalian & Penyelenggaraan Loji, Kenderaan &

Perkakas 1,100,000.00 1,100,000.00 1,035,806.00 94.16%

Gaji-Gaji 1,850,000.00 15,160,300.00 14,483,496.58 95.54%

Jumlah Keseluruhan 21,793,740.00 35,104,040.00 32,725,233.58 93.22%


13

PERJAWATAN Sebanyak 41 kategori gred jawatan dalam senarai Anggaran Perjawatan yang diperuntukan kepada Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak Sabah. Dalam proses penggredan perjawatan di bawah SSM Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak Sabah, beberapa jawatan telah diluluskan mengikut Waran Perjawatan Bil. 35 Tahun 2004 Jabatan ini telah mendapat kelulusan dalam penggredan semula di bawah Sistem Saraan Malaysia beberapa jawatan dalam Waran Perjawatan Bil. 35 Tahun 2005 seperti berikut:- Pegawai Veterinar Gred G52 1 jawatan

(Mansuh 1 jawatan Pegawai Veterinar Gred G48) Pegawai Veterinar Gred G44 4 jawatan (Mansuh 1 jawatan Pegawai Veterinar Gred G41) Pegawai Tadbir Gred N44 1 jawatan (Mansuh 1 jawatan Pegawai Tadbir Gred N41) Pembantu Am Rendah Gred N4 10 jawatan (Mansuh 10 jawatan Pembantu Am Rendah Gred N01) MEMANGKU DAN KENAIKAN PANGKAT Pihak Jabatan juga telah memberi peluang untuk beberapa pegawai Jabatan memangku ke jawatan yang lebih tinggi daripada jawatan hakiki masing-masing berdasarkan kelayakan Naik Pangkat Beberapa lantikan kenaikan pangkat beberapa orang pegawai dan kakitangan diperolehi mengikut kategori. Pertukaran Beberapa pertukaran juga yang melibatkan beberapa kategori jawatan. Pertukaran dibuat adalah untuk menampung keperluan dan desakan perkhidmatan di ladang-ladang/daerah-daerah yang terlibat dan juga pengganti kepada mereka yang meninggalkan perkhidmatan atas bersara.


14

PEMBANGUNAN SUMBER MANUSIA

Latihan dan Kursus

Aset penting sesebuah organisasi ialah tenaga kerja yang mahir. Ia merupakan penggerak utama

dalam pembangunan agar ianya maju dan bercorak kompetitif. Dalam menyediakan golongan

tenaga mahir dan terlatih, tanggungjawab ini telah diberikan kepada Pusat Pengurusan Veterinar

Tuaran. Pusat ini berfungsi untuk merancang, menyelaras dan mengatur aktiviti serta pendidikan

yang bertujuan meningkatkan kepakaran kakitangan agar ianya relevan dengan masa dan dapat

menyampai dan menyalur ilmu pengetahuan serta kemahiran kepada pengusaha ternakan dan

kumpulan sasar Jabatan yang lain. Disamping itu, modul latihan yang bersesuaian juga direka

untuk memberi pendidikan kepada para penternak serta peserta dari agensi-agensi lain.Seramai

491 orang kakitangan telah menjalani berbagai jenis latihan berkenaan dengan bidang tugas

masing-masing. Sementara itu, 605 orang penternak telah menghadiri pelbagai kursus

pengurusan ternakani.

Jadual 7 : Latihan dan Kursus Anjuran Jabatan 2007

Nama Kursus Kakitangan Penternak

1. Kemajuan Kakitangan Jabatan

Induksi Khusus Kump. Pengurusan & Profesional & Sokongan 1 9 0

Penguatkuasaan Veterinar 29 0

Kerajaan Elektronik (EG) 89 0

DaVetSa - Exim & Penguatkuasaan 12 0

DaVetSa - Latihan 43 0

DaVetSa - Epidemiologi 60 0

Bedah Siasat Ternakan 18 0

Metodologi Penyelidikan 18 0

Pengurusan Rumah Penyembelihan Haiwan 6 0

Asas Pemeriksaan Daging 15 0

DaVetSa - Exim 6 0

DaVetSa - Enforcement 12 0

DaVetSa - Kuarantin 7 0

Lotus Word Pro 24 0

Pengembangan Veterinar (LTJ) 27 0

Lotus 1-2-3 & Approach 25 0

Teknik Pengurusan Lembu Tenusu (Lanhutan) 17 0

"Improving The Business Skills os Small Holder Dairy Farmers In Sabah" 12 0

DaVetSa - Farmasi 50 0

Modul DaVetSa - QAP 12 0 2. Penternak/Usahawan

Motivasi dan Perakaunan (Projek Kelompok) 0 5

Pemprosesan Baja Organik (Projek Kelompok) 0 5

Penternakan Kambing 0 190

Penternakan Ayam 0 39

Tenusu Asas 0 20

Ceramah Demonstrasi Pemprosesan Makanan Ternakan Ruminan 0 59

Meat Cut Technique 0 19

Penternakan Kambing Siri I 0 41

Penternakan Kambing Siri II 0 44

Asas Pengurusan Loji Penyembelihan & Pemprosesan Hasil Haiwan 0 11

Asas Penternakan Ruminan (PSE) 0 18

"Improving The Business Skills os Small Holder Dairy Farmers In Sabah" 0 36

Penternakan Lembu Pedaging 0 26

Seminar Penternakan Kambing 0 66

Penternakan Kambing Komersil 0 26

Jumlah 491 605


15

PEMBANGUNAN PENTERNAKAN Ladang-Ladang Jabatan Tujuan utama ladang-ladang ternakan jabatan diwujudkan adalah untuk membiak baka induk ternakan yang berkualiti bagi membekal baka ternakan kepada para penternak. Selain daripada itu, ianya memberi latihan kepada kakitangan jabatan dan penternak. Prestasi ladang-ladang JPHPT adalah seperti tercatat di dalam jadual-jadual berikut :- Jadual 8 : Prestasi Ladang Ruminan Besar Jabatan 2007

Ladang Jantan Betina Anak Kelahiran Kematian Jualan Agihan Pungutan Hasil (RM)

HRC Kalumpang 52 171 36 59 24 61 19 130,759.00

SPT Batu 16, Tawau

(Pedaging) 68 260 80 72 33 105 241 127,302.00

SPT Batu 16, Tawau (Tenusu) 40 108 76 81 50 69 0 260,209.13

PPT Wario II, Entilibon 20 162 41 34 16 24 21 56,551.00

PPT Timbang Menggaris 40 130 25 45 23 39 1 39,839.00

PPT Wario I 31 197 75 60 13 36 5 55,884.00

Projek Kerbau Telupid 16 355 120 73 41 23 6 45,636.50

SPT Sebrang (Lembu Tenusu) 38 172 123 101 67 56 5 125,046.00

SPT Sebrang (Lembu Pedaging)

21 56 24 19 11 10 0 15,475.00

Jadual 9 : Prestasi Ladang Ruminan Kecil Jabatan 2007

Ladang Jantan Betina Anak Kelahiran Kematian Jualan Agihan Pungutan

Hasil (RM)

PPK Purutan, Tambunan 60 236 50 126 87 38 7 12,857.00

PPK Entilibon, Telupid 21 104 75 104 77 32 0 4,507.00

SPK Bongawan 45 166 123 123 134 98 0 21,366.00

SPK Lahad Datu 50 149 45 91 66 30 6 4,579.00

PPB Ranau 38 267 125 132 68 150 0 32,480.00


16

Dalam pada itu jabatan juga melibatkan diri dalam penghasilan makanan ternakan untuk menampung keperluan makanan ternakan di ladang-ladang Jabatan. Sepanjang tahun ini, kilang makanan jabatan telah menghasilkan 18,796 beg pelbagai jenis makanan ternakan yang berjumlah 939.8 tan metrik untuk diedarkan ke ladang-ladang Jabatan. Jadual 10 : Pengeluaran Pelbagai Makanan Ternakan Jabatan

Jenis Makanan Ternakan Bilangan (karong) Berat (tan)

Lembu Tenusu (Dairy Supplement) 4,947 247.35

Lembu Pedaging (Cattle Supplement) 5,869 293.45

Heifermardi 214 10.7

Kambing Pembesar (Goat Supplement) 4,144 207.2

Itik Pemula (Duck Starter) 142 7.1

Itik Pembiak (Duck Breeder) 2,341 117.05

Itik Penelur (Duck Layer) 402 20.1

Angsa Pembiak (Geese Breeder) 306 15.3

Turki Pembesar (Turkey Grower) 96 4.8

Turki Pembiak (Turkey Breeder) 126 6.3

Ayam Pemula (Poultry Starter) 43 2.15

Ayam Pembesar (Poultry Grower) 59 2.95

Ayam Pembiak (Poultry Breeder) 107 5.35

Jumlah 18,796 939.8


17

PERKHIDMATAN VETERINAR Rawatan Ternakan Perkhidmatan rawatan ternakan secara klinikal dan ambulatori disediakan di seluruh negeri. Tumpuan perawatan adalah ke atas haiwan ternakan yang bernilai ekonomi kepada penternak seperti lembu, kerbau dan kambing manakala haiwan kesayangan yang diterima di klinik juga dirawat dengan sewajarnya. Untuk ternakan seperti ayam, itik dan babi, perkhidmatan kesihatan dikendalikan oleh pihak ladang sendiri di mana masing-masing mempunyai perkhidmatan doktor veterinar swasta. Jadual 11 : Jumlah Rawatan Berdasarkan Spesies

Spesies Kes Bil. Haiwan

Lembu 1,140 6,174

Kerbau 1,073 2,469

Kambing 1,194 8,037

Bebiri 1 24

Khinzir 210 1,091

Ayam 2,716 152,160

Itik 7 881

Anjing 2,251 2,926

Kucing 2,799 3,207

Rusa 3 32

Lain-lain 71 114

Carta 3 : Jumlah kes rawatan berdasarkan spesies


18

Secara keseluruhannya, 63.92% adalah kes rawatan ternakan. Jumlah ternakan ruminan yang dirawat adalah 27.86%, ternakan ayam/itik sebanyak 34.12%, ternakan babi 2.31%, manakala haiwan kesayangan dan lain-lain haiwan yang dirawat pula masing-masing sebanyak 35.25% dan 0.46%. Perkhidmatan Pembedahan Pada amnya perkhidmatan pembedahan kebanyakkannya tertumpuh kepada haiwan kesayangan iaitu sebanyak 84.81%, manakala peratusan perkhidmatan pembedahan yang diberi kepada ternakan ruminan dan bukan ruminan pula adalah sekitar 15.19% (Carta 3 dan 4). Carta 4 : Jumlah pembedahan berdasarkan jenis pembedahan

Carta 5 : Jumlah pembedahan berdasarkan jenis haiwan


19

Kawalan Penyakit Perkhidmatan suntikan pencegah penyakit adalah aktiviti utama jabatan. Suntikan pencegahan Ranikhet F dan S (seperti dalam carta di bawah) tidak menggambarkan situasi sebenar oleh sebab perkhidmatan ini telah disediakan oleh pengamal swasta dan juga penternak sendiri, khasnya penternak komersial. Carta 6 : Pemberian pemvaksinan ND dan Fowl Pox kepada ayam


20

Suntikan H.S telah dijalankan bagi mencegah berlakunya wabak penyakit secara sporadik terutamanya menjelang musim tengkujuh. Ternakan yang diternak secara lepas bebas telah menghalang kelicinan usaha kempen suntikan, sementara itu kerjasama para penternak pula tidak memberangsangkan. Bagaimanapun, wabak penyakit ini tidak mencapai tahap yang membimbangkan dan situasi adalah terkawal. Carta 7 : Pemberian pemvaksinan kepada ternakan lembu dan kerbau.


21

Kesihatan Awam Veterinar Unit Kesihatan Awam Veterinar Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak Sabah telah diwujudkan pada tahun 1986 di bawah seliaan Pegawai Veterinar Kepayan, Kota Kinabalu. Pada tahun 1994, unit ini telah diletakkan langsung di bawah Bahagian Epidemiologi dan Perubatan Veterinar. Peranan unit ini meliputi aspek-aspek Kawalan Penyakit Zoonotik, Kawalan Import-Eksport Haiwan dan Bahan-Bahan Asal Haiwan, Perkhidmatan Kuarantin Haiwan dan Penguatkuasaan Undang-Undang serta sebarang Peraturan yang melibatkan bidang veterinar. Ternakan dan haiwan yang diimport akan diperiksa dan dikuarantin demi untuk menentukan haiwan tersebut sihat dan tidak berpenyakit zoonosis. Rumah sembelih ternakan yang berpiawaian antarabangsa adalah perlu untuk menggantikan yang sedia ada. Citarasa masyarakat pengguna berubah bersesuaian dengan peredaran masa. Peningkatan taraf hidup serta tahap pengetahuan para pengguna yang tinggi akan menambah kesedaran tentang kesihatan awam. Daging yang bermutu tinggi dan tidak tercemar kini menjadi pilihan. Sehubungan dengan itu, pemeriksaan daging menjadi aktiviti yang penting bagi daging segar tempatan, dan daging beku yang diimport. Ini memastikan daging tersebut sihat, tidak berpenyakit berjangkit dan bersih dari pencemaran. Pemeriksaan “ante-mortem” dan “post-mortem” yang lengkap dan sempurna ke atas ternakan perlu dijalankan secara bebas dan profesional bagi memastikan semua jenis daging adalah sihat dan selamat untuk dimakan bagi mengelakkan jangkitan penyakit zoonosis daripada haiwan kepada manusia. Walaupun terdapat pelbagai kemudahan kuarantin di daerah-daerah lain di negeri ini, sebahagian besar perkhidmatan kuarantin haiwan diberikan di Stesen Kuarantin Haiwan Kinarut. Ini kerana Kota Kinabalu merupakan pintu masuk utama ke negeri ini. Kawalan Import dan Eksport Perdagangan ternakan melalui pintu masuk Sabah adalah sentiasa aktif. Bilangan permit import dan eksport yang dikeluarkan sepanjang tahun berdasarkan laporan bahagian berkenaan masing-masing ialah sebanyak 6,916 dan 2,721 keping dengan nilai import berjumlah RM387.81 juta manakala nilai eksport pula adalah sebanyak RM58.47 juta.


22

Jadual 12 : Import Berdasarkan Kategori

KLASIFIKASI NILAI CIF (Juta MYR)

Ayam 103,941,119.18

Kerbau 37,845,295.96

Lembu 17,067,007.14

Itik 2,311,258.35

Kambing 4,635,728.37

Babi 1,807,595.06

Bebiri 8,022,830.73

Pelbagai 1,514,042.85

Hasil tenusu 210,666,584.94

Jumlah 387,811,462.58

Carta 8 : Nilai CIF import mengikut klasifikasi


23

Jadual 13 : Import Berdasarkan Negara/Tempat Asal

TEMPAT ASAL NILAI CIF (Juta MYR)

New Zealand 58,105,881.88

Australia 49,980,208.24

Ireland 1,347,842.25

Netherlands 30,292,925.42

China 431,360.72

Denmark 32,026,922.64

Philippines 11,362,151.09

India 37,868,772.91

Thailand 30,374,767.93

France 1,476,111.12

USA 2,819,124.29

Indonesia 1,359,391.79

Malaysia 125,384,610.27

Singapore 3,171,680.88

Lain-Lain 1,809,711.15

Jumlah 387,811,462.58

Carta 9 : Nilai import berdasarkan negara/tempat asal.


24

Jadual 14 : Eksport Berdasarkan Kategori

Klasifikasi Nilai (Juta MYR)

Makanan ternakan 27,203,450.00

Itik 60,000.00

Ayam 10,481,772.56

Ostrich 45,000.00

Hasil tenusu 9,112,944.03

Kambing 10,084.50

Pelbagai 7,374,014.00

Babi 1,638,600.00

Lembu 1,477,789.43

Kerbau 1,036,000.00

Bebiri 30,930.00

Jumlah 58,470,584.52

Carta 10 : Nilai eksport FOB mengikut klasifikasi


25

Jadual 15 : Eksport Berdasarkan Destinasi

Negara Nilai (Juta MYR)

Malaysia 45,610,115

China 5,388,750.00

Brunei Darussalam 2,959,079.40

Taiwan 2,187,500.00

Indonesia 1,288,280.00

Philippines 780,000.00

Lain-Lain 256,859.68

Jumlah 58,470,584.52

Carta 11 : Nilai eksport FOB mengikut destinasi


26

Perkhidmatan Kesihatan Gerompok Beberapa penyakit yang menjejaskan ekonomi penternakan seperti Tuberkulosis, penyakit Johne’s dan Brusellosis sedang dalam program pembasmian menggunakan kaedah kesihatan gerompok. Kaedah ini melibatkan proses pengambilan sampel untuk ujian tapisan dan seterusnya melakukan singkiran sekiranya terdapat ternakan menunjukkan reaksi positif terhadap ujian. Sebanyak 7,932 sampel telah dikendalikan dengan 670 sampel darah, 6,818 sampel serum, 443 sampel tinja dan 1 lain-lain spesimen telah diambil untuk penyakit-penyakit tersebut. (Jadual 24)

Jadual 16 : Bilangan kes dan sampel untuk kesihatan gerompok

Spesis Bil Kes Bil Sampel

Jumlah Organ Darah Serum Tinja Lain-lain

Bovin 184 1,291 6,805 78 8,174

Kaprin 147 1 773 7,497 481 2 8,754

Kerbau 3 10 57 40 107

Ovin 3 15 9 24

Jumlah 337 1 2,074 14,374 530 80 17,059

Perkhidmatan Penyiasatan Penyakit Sokongan perkhidmatan Pusat Penyelidikan Penyakit Ternakan, Kepayan di dalam menjalankan tugas dan perkhidmatan penyiasatan penyakit adalah sangat teguh. Sepanjang tahun 2007, catatan menunjukkan sebanyak 1,951 kes bersamaan 16,597 jumlah spesimen telah diterima dan diproses (jadual 21 dan 22). Daripada jumlah kes yang telah diterima, sebanyak 3,564 sampel diterima untuk kes-kes diagnostik. (Jadual 23). Sebanyak 4,090 sampel untuk kawalseliaan penyakit Salmonella, Newcatle disease, Infectious bursa, Melioidosis dan Leptospirosis (jadual 24) manakala kes kawalan mutu hasil ternakan telah menerima sebanyak 2,400 pelbagai sampel. Carta 12 : Bilangan kes dan sampel yang diterima.


26

Jadual 17 : Jumlah Kes Dan Spesimen Diterima

Spesis BFT BLR BGW KGU KPY KRT KB BKI KMU KPU KDT LBN LDU MBK MNB NBW PPR PPG PTS PPPT KAV RNU SDK SPT TBN TPRL TWU TLP TNM TRN Jumlah

Ayam 3 1 5 18 5 1 23 1 260 1 5 1 1 10 82 1 6 424

Bovin 55 3 7 128 3 73 48 22 4 14 7 41 2 11 15 20 3 35 153 8 27 32 711

Burung liar 1 1 2 5 1 5 1 16

Ekuin 13 13

Felin 5 1 6

Haiwan Zoo 37 1 38

Ikan 1 1

Itik 1 38 12 1 1 4 7 3 11 10 88

Kanin 3 17 15 4 1 3 6 1 63 3 12 13 141

Kaprin 61 146 58 9 92 27 10 58 18 33 17 3 27 88 2 62 34 90 22 27 134 22 9 1,049

Kerbau 3 1 1 50 1 1 3 1 4 3 5 5 1 1 1 1 82

Lagomorf 1 1

Lain-lain 2 1 1 3 113 1 121

Ovin 3 4 1 2 10

Pelbagai(KAV) 14 2 3 13 12 10 4 5 19 1 318 164 23 5 12 18 623

Pest 2 2

Porsin 39 36 6 23 8 13 26 42 18 15 226

Puyuh 8 3 11

Servin 1 6 1 2 3 2 3 3 21

Unggas 1 5 2 5 1 1 15

Jumlah 137 3 160 218 124 10 229 48 90 12 109 20 4 63 31 7 138 113 2 921 190 83 179 27 63 24 424 9 63 98 3,599

*Bilangan ini menunjukkan kes diterima secara langsung oleh Pusat Penyelidikan Penyakit Ternakan tanpa melalui stesen daerah. Kes ini terdiri daripada ladang kerajaan dan ladang penternakan swasta.

#Bilangan ini menunjukkan kes dihantar oleh Bahagian Kesihatan Awam Veterinar tanpa melalui daerah. Pelbagai(KAV) adalah kes hasil ternakan/makanan

Unggas – ung, angsa, burung merpati, burung unta & turki Haiwan zoo – beruang, gajah, monyet, O. utan, kucing hutan, badak, memerang & harimau Burung liar – burung helang, burung bangau, burung pipit & burung tekukur


28

Jadual 18 : Jumlah Bilangan Sampel Diterima

Spesis Karkas Haiwan hidup

Organ Darah Serum Tinja Air

kencing Calitan darah

Kikisan kulit

Telur Makanan ternakan

Daging Susu Lain2 Air Lain

2 Jumlah

Ayam 168 537 169 1 1,191 20 14 464 80 10 726 3,380

Itik 1 51 4 418 64 5 298 841

Puyuh 18 83 22 123

Unggas 3 11 10 1 28 26 79

Bovin 1 785 349 3,711 30 3 2 12 6 13 4,912

Burung liar 104 33 28 123 288

Ekuin 3 24 22 17 66

Felin 2 1 3

Haiwan liar 1 1

Haiwan zoo 3 58 32 35 122 1 4 119 374

Kanin 11 5 42 1 2 2 74 137

Kaprin 35 1 1,293 328 3,049 1,602 3 2 6,313

Kerbau 78 46 74 241 2 441

Lagomorf 3 3

Lain-lain 3 2 60 233 20 84 402

Ovin 2 259 64 17 216 558

Pelbagai (KAV) 631 1,658 340 23 5 2,657

Porsin 6 333 91 14 12 456

Servin 35 22 1 37 95

Jumlah 332 655 2,705 910 8,881 2,360 3 14 5 611 424 631 1,664 340 71 1,523 21,129

Lain2 – hasil ternakan yang lain, Unggas – burung, angsa, burung merpati, burung unta & turki Haiwan zoo – beruang, gajah, monyet, O. utan, kucing hutan, badak, memerang & harimau Burung liar – burung helang, burung bangau, burung pipit & burung tekukur


28

Carta 13 : Bilangan kes diterima berdasarkan spesies haiwan. Carta 14 : Pecahan penerimaan sampel berdasarkan spesies haiwan.


30

Kes yang diterima oleh pusat ini dikategorikan kepada 7 jenis kerja iaitu kes diagnostik, kes gerompok, kes kawalan mutu, kes kawalselia, kes projek kajian, kes rujukan dan kes vaksin. Jadual yang berikut menunjukkan bilangan kes dan bilangan sampel yang diterima mengikut spesis dan jenis sampel.

Kes Diagnostik

Jadual 19 : Bilangan sampel diterima mengikut spesis

Spesis Bil

Kes

Bil Sampel Jumlah sampel Karkas

Hwn hidup

Organ Darah Serum Tinja Calitan Kikisan

kulit Telur Air

Makanan ternakan

Lain-lain

Ayam 44 74 79 43 1 40 1 10 2 10 260

Bovin 486 2 2,267 25 42 9 2 1 5 2,353

Burung liar 5 3 1 6 10

Ekuin 3 2 1 3

Felin 3 3 1 4

Haiwan zoo 18 7 8 71 1 2 2 18 109

Ikan 1 6 5 11

Itik 6 4 3 3 2 1 13

Kanin 64 8 3 47 5 3 4 70

Kaprin 863 56 6 4,066 49 178 103 1 4 1 2 58 4,524

Kerbau 77 385 20 1 406

Lagomorf 1 1 1

Lain-lain 4 3 4 7

Ovin 7 2 30 32

Pest 1 1 1

Porsin 13 1 21 5 5 8 40

Puyuh 1 10 1 11

Servin 21 91 91

Unggas 5 3 6 4 13

Jumlah 1,623 165 97 6,998 151 272 116 1 4 24 15 9 107 7,959

Mkn Trnk – Makanan ternakan, Hwn hdp – Haiwan hidup

Kes Kesihatan Gerompok Jadual 20 : Bilangan sampel mengikut spesis

Spesis Bil Kes Bil Sampel

Jumlah Organ Darah Serum Tinja Lain-lain

Bovin 184 1,291 6,805 78 8,174

Kaprin 147 1 773 7,497 481 2 8,754

Kerbau 3 10 57 40 107

Ovin 3 15 9 24

Jumlah 337 1 2,074 14,374 530 80 17,059


31

Kes Kawalselia Jadual 21 : Bilangan sampel diterima mengikut

Spesis Bil

Kes

Bil Sampel

Jumlah

Karkas Haiwan hidup

Organ Darah Serum Tinja Telur Air Air

kencing Makanan ternakan

Lain-lain

Ayam 252 25 416 72 3,078 431 8 106 1,911 6,047

Bovin 33 1 83 196 251 4 97 632

Burung liar 5 13 13

Ekuin 10 30 30 23 83

Felin 3 4 1 5

Haiwan zoo 18 2 1 81 5 6 95

Itik 5 12 12

Kanin 10 4 10 14

Kaprin 35 17 137 293 2 10 459

Kerbau 2 22 22

Lain-lain 117 5 232 26 263

Pest 1 25 25

Porsin 52 3 182 1 1,039 32 1,257

Puyuh 10 9 60 6 75

Unggas 7 6 4 1 26 37

Jumlah 560 25 425 76 322 3,459 689 491 22 1,039 374 2,117 9,039

spesisMkn Trnk – Makanan ternakan, Hwn hdp – Haiwan hidup

Kes Kawalan Mutu Hasil Ternakan/Makanan Jadual 22 : Bilangan sampel diterima mengikut spesis

Spesis Bil Kes

Bil Sampel

Jumlah

Aiskrim Lain-lain

Air Susu

mentah Susu

proses Daging

Daging proses

Hasil ternakan

Kerbau 10 12 12

Lembu 228 1 1 786 137 20 29 11 985

Ayam 305 11 11 230 109 4 365

Itik 2 2 2

Kambing 20 1 19 20

Lain-lain 59 218 2 9 1 2 232

Jumlah 624 219 11 14 796 157 264 138 17 1,616


32

Kawalan Penyembelihan Penyembelihan ternakan yang didaftarkan pada tahun laporan adalah seperti di Jadual 28. Jadual 23 : Jumlah Penyembelihan Ternakan(ekor) 2007

Daerah Kerbau Lembu tempatan Khinzir

Beaufort 0 0 0

Bongawan 19 64 0

Keningau 0 372 3,880

Kota Belud 15 176 0

Kota Kinabalu 0 0 61,330

Kota Marudu 0 166 617

Kuala Penyu 3 0 749

Kudat 0 72 2,584

Lahad Datu 0 0 22,194

Menumbok 0 0 0

Papar 0 0 0

Penampang 0 0 0

Ranau 9 65 1,123

Sandakan 0 0 19,935

Sipitang 12 0 0

SMTC Kinarut 9 101 0

Tambunan 0 0 857

Tawau 0 82 14,484

Tenom 61 72 1,058

Tuaran 23 18 1,466

Jumlah 151 1,188 130,277


33

LAPORAN STATUS PENYAKIT NEGERI SABAH 2007

Hawar Berdarah (Haemorrhagic septicaemia) – B109 Sepanjang tahun 2007, 1 kes Hawar berdarah dikesan di Keningau, Kota Belud (3 kes), Kota Kinabalu (1 kes), Papar (1 kes), Penampang (1 kes) dan Tuaran (1 kes).

Penyakit Hawar Berdarah disebabkan oleh bakteria Pasteurella multocida( type B). Penyakit ini

berlaku sepanjang tahun dengan kekerapan yang tinggi pada musim hujan. Jangkitan berlaku

melalui titisan air, sentuhan, dan udara. Tanda-tanda penyakit ialah sukar bernafas, bengkak di

bahagian muka dan leher serta banyak air liur. Penyakit ini boleh dikawal dengan menggunakan

pelalian (vaksin oil adjuant) yang diberi setahun sekali pada semua ternakan berumur tiga bulan

ke atas. Pelalian cair (vaksin broth) diberi ketika berlaku wabak.

Melioidosis – C613

Sepanjang tahun 2007, kesemuanya 54 kes melioidosis dikesan. Ini melibatkan 49 kes pada

kambing, 2 kes pada lembu, 1 kes pada khinzir, 1 kes pada Orang Utan dan 1 kes pada rusa.

Kes Melioidosis dikesan di 10 buah daerah iaitu, Beaufort (2 kes), Kota Belud (23 kes), Kota

Kinabalu (1 kes), Menumbok (2 kes), Papar (5 kes), Penampang (1 kes), Sandakan (10 kes),

Sipitang (1 kes), Tawau (8 kes) dan Tuaran (1 kes).

Melioidosis disebabkan oleh bakteria Burkholderia pseudomallei. Tanda-tanda penyakit tidak

spesifik pada ternakan hidup. Lesi bedahsisat ialah abses pada paru-paru, gingal, buah zakar

dll.Rawatan kurang berkesan kerana abses yang pekat menghalang penyerapan antibiotik.

Pasteurellosis – C617

Sebanyak 13 kes pasteurellosis melibatkan pelbagai spesis dilaporkan sepanjang tahun 2007.

Semua spesis yang terlibat ialah kambing dari daerah Keningau (2 kes), Kota Belud (1 kes),

Membakut (2 kes), Papar (1 kes), Penampang (2 kes), Pitas (1 kes), Tambunan (1 kes) dan

Tawau (3 kes).

Pasteurellosis disebabkan oleh Pasteurella haemolytica dan Pasteurella Multocida. Bakteria ini

ialah normal microflora yang bersikap opportunist apabila ternakan berada dalam keadaan stress.

Tanda penyakit ini ialah kesukaran bernafas, hingus, batuk dll.

Bovine Anaplasmosis – B101

Dua kes Bovine anaplasmosis dikesan sepanjang tahun 2007 melibatkan 2 ekor lembu dari

Keningau dan Sandakan.

Bovine Anaplasmosis disebabkan oleh Anaplasma spp. Penyakit ini berjangkit melalui kutu yang

bertindak sebagai vektor. Tanda-tanda penyakit ialah pucat, jaundis, kurus dan kurang selera

makan. Penyakit ini boleh dikawal secara tidak langsung melalui kawalan kutu yang dibuat secara

berkala.

Caseous Lymphadenitis – (C705)

Dalam tahun ini, satu kes CLA dikesan pada kambing dari ladang di Penampang.

CLA ialah penyakit yang disebabkan oleh corynebacterium pseudotuberculosis. Tanda penyakit

ialah berlaku pernanahan pada nodus limpa dan organ dalaman. Ternakan yang menunjukkan

tanda-tanda tersebut diasingkan dan ditakai.


34

Coccidiosis – (C620)

36 kes Coccidiosis dikesan sepanjang tahun ini melibatkan 35 kambing dan seekor ayam

kampung.

Kes Coccidiosis dikesan di daerah Beaufort (1 kes), Bongawan (17 kes), Kota Kinabalu (1 kes),

Kuala Penyu (1 kes), Kunak (2 kes), Membakut (1 kes), Menumbok (1 kes), Penampang (3 kes),

Pitas (1 kes), Ranau (1 kes), Semporna (2 kes) dan Tambunan (5 kes).

Coccidiosis biasanya menghasilkan masalah pada haiwan yang berumur di bawah 6 bulan

terutama pada ternakan yang dipelihara di tempat yang kurang bersih dan bersesak-sesak atau

yang menerima pertukaran makanan yang mendadak. Tanda-tanda awal penyakit ini adalah

hilang selera makan, demam dan cirit-birit. Haiwan seterusnya menjadi lemah dan pucat akibat

najis cair bercampur darah.

Penyakit Unggas

Avian Salmonellosis – (C855)

Satu kes Avian salmonellosis dikesan pada tahun ini dari Bongawan yang melibatkan ternakan

ayam.

Avian salmonellosis ialah penyakit yang disebabkan oleh Salmonella spp. Salmonellosis boleh

menyebabkan keracunan makanan jika mencemari makanan.

Infectious Brusal Diseases – (B309)

Tiga kes Infectious Bursal Diseases dilaporkan sepanjang tahun ini melibatkan ternakan ayam,

masing-masing satu kes di Papar, Bongawan dan Tamparuli.

Infectious Brusal Diseases menyerang ayam pada umur dua minggu hingga empat belas minggu.

Virus ini disebarkan melalui najis, makanan, minuman, peralatan dan reban yang tercemar.

Tanda-tanda penyakit ialah tiada selera makan, lemah, pembesaran terbantut, muram, dehidrasi,

cirit-birit dan inkoordinasi. Pencegahan ialah melalui pelalian.

Pullorum Disease (B313)

Dua kes penyakit pullorum telah dikesan di Bantayan, Tamparuli masing-masing 1 kes pada ayam dan puyuh. Penyakit pullorum adalah disebabkan oleh Salmonella pullorum. Penyakit ini menyebabkan kadar kematian yang tinggi pada anak ayam. Tanda-tanda penyakit ialah anak ayam berkumpul berdekatan sumber haba, tiada selera makan, mengantuk dan najis berwarna putih. Penyakit merebak melalui telur dari induk yang positif dan dari persekitaran yang tercemar. Pencegahan ialah melalui penakaian induk yang positif.


35

PROJEK PEMBANGUNAN SOSIOEKONOMI PENDAHULUAN

Projek Pembangunan Sosioekonomi (SOSEK) telah dilaksanakan sejak awal pelaksanaan Rancangan Malaysia bagi membantu penduduk luar bandar meningkatkan pendapatan mereka. Di samping itu projek ini juga telah memberi manafaat kepada penternak ruminan yang sedia ada dalam meningkatkan pengetahuan mereka mengenai pengurusan ternakan secara moden. Sehingga tahun 2007 ini, terdapat empat (4) buah Projek SOSEK yang dilaksanakan oleh Jabatan iaitu;

Projek Pekebun Kecil Lembu pedaging (PKPL)

Skim Pawah Menternak Kerbau (SPMK)

Skim Pawah Kambing (SPK)

Projek Lembu Pedaging (PINTAR) OBJEKTIF

Objektif laporan ini adalah untuk membentangkan prestasi yang telah dicapai oleh keempat-empat Projek Sosioekonomi dan juga Program Transformasi Penternak Projek Pembangunan Ternakan Jabatan sehingga tahun 2007. PRESTASI DAN PENCAPAIAN SECARA KESELURUHAN PROJEK SOSEK SEHINGGA TAHUN 2007

Bilangan Penternak

Bilangan penternak yang aktif bagi tahun 2007 adalah seperti pada (Jadual 24), terdapat pengurangan ketara bilangan penternak meskipun setiap projek mengadakan pengambilan penternak (12 orang bagi masing-masing Projek PKLP dan SPMK, 20 orang bagi SPK dan 10 orang bagi Projek PINTAR).

Keadaan ini adalah disebabkan oleh ramai penternak yang sebelumnya berada dalam Projek Sosioekonomi pada tahun 2006 telah dinaik taraf/transformasi menjadi penternak komersial di bawah Program Transformasi pada tahun 2007 dan nama mereka telah dimasukkan ke dalam Laporan Program Transformasi.

Jadual 24 : Perbandingan Bil. Penternak, Bil. Ternakan, Kelahiran dan Kematian Projek SOSEK Tahun 2006 dan 2007

Projek

Bilangan Penternak

Bil. Ternakan Keseluruhan

Kelahiran Kematian

2006 2007 2006 2007 2006 2007 2006 2007

PKLP 75 64 2455 1017 259 192 79 89

SPMK 130 81 1019 677 88 65 35 28

SPK 103 92 4293 4088 748 1356 298 508

PINTAR 69 43 2800 4875 507 1060 94 134


36

Jadual 25 : Perincian Populasi Ternakan Projek Sosioekonomi Tahun 2007

Projek Jumlah

Penternak Jumlah Induk

Jumlah Pejantan

Jumlah Anak Jumlah

Keseluruhan

Jantan Betina

PKLP 64 651 64 109 193 1017

SPMK 81 398 73 90 116 677

SPK 92 2446 245 541 856 4088

PINTAR 43 3280 129 828 638 4875

Bilangan Ternakan

Bilangan keseluruhan ternakan yang dimiliki oleh penternak kecuali bagi projek PINTAR, mencatatkan penurunan bagi kesemua projek (Jadual 24). Penurunan yang ketara ini adalah disebabkan penternak yang dinaik taraf, secara pelaporan telah dipindahkan kepada Program Transformasi.

Kelahiran

Jumlah keseluruhan anak yang dilahirkan pada tahun 2007 adalah 2,673 Iaitu meningkat sebanyak 67 peratus berbanding jumlah anak yang dilahirkan pada tahun 2007 (Jadual 26).

Keadaan ini dapat dilihat berdasarkan peratus kelahiran. Secara keseluruhan peratus kelahiran adalah meningkat bagi kesemua projek. Berdasarkan bilangan induk yang ada, kadar kelahiran yang dicatatkan adalah Skim Pawah Kambing 55%, Projek PINTAR 32%, Projek Pekebun Kecil Lembu Pedaging dan Skim Pawah Menternak Kerbau mencatat kadar kelahiran masing-masing 29 peratus dan 16 peratus.

Kematian

Berdasarkan peratus kematian, kecuali projek PINTAR yang mencatatkan penurunan peratus kematian dari 3.2% tahun 2006 kepada 2.7% pada tahun 2007, projek lainnya mencatatkan kenaikan kadar kematian. Secara terperinci kadar kematian bagi setiap projek adalah seperti berikut; SKP 11.5%, PKLP 8.7% dan SPMK 3.9% (Jadual 26).


37

Jadual 26 : Perbandingan Peratus Kematian dan Peratus Kelahiran Projek Sosioekonomi Tahun 2005, 2006 dan 2007.

Projek Kelahiran (%) Kematian (%)

2005 2006 2007 2005 2006 2007

PKLP 23 16 29 1.9 3.1 8.7

SPMK 23 14 16 3.8 3.3 3.9

SPK 37 28 55 6.7 6.4 11.5

PINTAR - 27 32 4.3 3.2 2.7

PRESTASI PROJEK SOSIOEKONOMI BAGI SETIAP PROJEK 2003 - 2007 Projek Pekebun Kecil Lembu Pedaging Seramai 6 orang peserta/ penternak telah diluluskan untuk menyertai projek Pekebun Kecil Lembu Pedaging, dengan agihan ternakan sebanyak 243 ekor. Pembayaran balik ternakan bagi projek lembu pedaging adalah sebanyak 24 ekor. Jadual 27 : Prestasi Projek Pekebun Kecil Lembu Pedaging 2003 – 2007

Perihal projek 2003 2004 2005 2006 2007

Bil. Penternak 95 95 75 75 64

Peserta Diluluskan 12 9 10 12 6

Bil. Pengagihan 100 90 181 192 243

Jumlah Kelahiran 163 123 237 259 192

Jumlah Kematian 20 33 34 79 89

Bil. Pembayaran Balik 95 62 84 39 24

Penjualan Ternakan 75 82 210 82 55

Jumlah Keseluruhan Ternakan 1159 1428 1806 2455 1017


38

Skim Pawah Menternak Kerbau Meskipun kuota untuk mengikuti skim ini setiap tahun adalah 12 orang namun pada tahun 2007 ini hanya seramai 4 orang penternak memohon untuk menyertai Skim Pawah Menternak Kerbau. Sebanyak 20 ekor kerbau telah diagihkan.

Jadual 28 : Prestasi Skim Pawah Menternak Kerbau Tahun 2003 – 2007

Perihal projek 2003 2004 2005 2006 2007

Bil. Penternak 131 131 111 130 81


Bil. Pengagihan 58 40 22 88 20





Jumlah Keseluruhan Ternakan 934 1060 811 1019 677

Skim Pawah Kambing

Seramai 20 orang penternak telah diluluskan tetapi hanya 19 orang yang hadir berkursus. Sebanyak 640 ekor kambing telah diagihkan kepada penternak. Sebanyak 74 ekor kambing telah dikutip sebagai pembayaran balik dari penternak. Jadual 29 : Prestasi Skim Pawah Kambing Tahun 2003 – 2007

Perihal projek 2003 2004 2005 2006 2007

Bil. Penternak 131 131 111 103 92


Bil. Pengagihan 209 120 408 640 288





Jumlah Keseluruhan Ternakan 2,460 2,455 3,246 4,293 4,088


39

Projek Integrasi Ternakan (PINTAR)

Seramai 3 orang yang peserta memohon untuk mengikuti projek PINTAR dengan pengagihan sebanyak 48 ekor lembu pedaging. Pembayaran balik lembu dari penternak projek ini adalah sebanyak 80 ekor. Jumlah ini merupakan jumlah yang terbanyak berbanding tahun-tahun sebelumnya.

Jadual 30 : Prestasi Projek Integrasi Ternakan/PINTAR Tahun 2003 – 2007

Perihal projek 2003 2004 2005 2006 2007

Bil. Penternak 53 85 62 69 43


Bil. Pengagihan 120 90 429 192 48





Jumlah Keseluruhan Ternakan 1,021 1,859 2,800 4,875

Program Transformasi Tahun 2007 merupakan tahun ketiga Program Transformasi Penternak ini dilaksanakan. Meskipun bilangan pemohon yang berminat untuk menyertai projek ini agak ramai pada tahun ini tetapi disebabkan peruntukan untuk membeli ternakan berkurangan maka bilangan penternak dan juga ternakan yang diagih adalah jauh berkurangan berbanding tahun 2006 (Jadual 27 ).

Secara terperinci, pada tahun 2007 seramai 33 orang penternak kambing, 18 penternak lembu pedaging dan 4 penternak kerbau telah disenaraikan untuk ditransformasi dengan pengagihan ternakan masing-masing sebanyak 1,387 ekor kambing, 318 ekor lembu pedaging dan 190 ekor kerbau. Jadual 9 menunjukkan prestasi Program Transformasi penternak kambing, lembu pedaging dan kerbau bagi tahun 2006 dan 2007.


40

Jadual 31. Bilangan Penternak Transformasi dan agihan ternakan yang telah diluluskan untuk ditransformasi pada tahun 2005, 2006 dan 2007.

Perh

al

Pente

rnak

2005 2006 2007

Kam

bin

g

Lem

bu

Kerb

au

Kam

bin

g

Lem

bu

Kerb

au

Kam

bin

g

Lem

bu

Kerb

au

Bil. Penternak

16 16 0 109 55 3 33 18 4

Agihan Ternakan

705 527 0 7,916 2,996 166 1,387 318 190

Jadual 32 : Prestasi Program Transformasi Penternak Kambing, Lembu Pedaging dan Kerbau Bagi Tahun 2006 dan 2007.

Perihal Penternak

2006 2007

Kam

bin

g

Lem

bu

Kerb

au

Kam

bin

g

Lem

bu

Kerb

au

Bil. Penternak 52 35 0 122 46 10

Peserta Diluluskan 109 55 3 33 18 4

Bil. Pengagihan 5,370 1,827 0 4,395 1,138 274

Jumlah Kelahiran 719 216 0 6,044 419 26

Jumlah Kematian 304 36 0 1845 449 76

Bil. Pembayaran Balik 0 3 0 238 5 0

Penjualan Ternakan 152 22 0 1,395 104 0

Jumlah Keseluruhan Ternakan

6,453 2,803 0 20,209 3,399 370


41

RINGKASAN DATA PROJEK SOSIOEKONOMI & TRANSFORMASI [Berakhir : 31 Disember 2007]

Perihal

Projek sosioekonomi Projek transformasi

SPK SPMK PKLP PINTAR /

HRC Kambing Lembu Kerbau

Bilangan penternak

Asal 184 160 96 51 123 52 10

Aktif 92 81 64 43 122 46 10

Baru 12 3 6 6 8 12 3

Naik Taraf 7 0 3 17 6 5 1

Bilangan ternakan

Dewasa

J 245 73 64 129 830 114 22

B 2446 398 651 3280 13232 2522 265

Anak

J 541 90 109 828 3218 377 31

B 856 116 193 638 2929 386 52

Pengagihan

J 64 11 16 49 213 93 12

B 1079 57 227 905 4182 1045 262

Kelahiran

J 572 32 77 654 2742 193 11

B 784 33 115 406 3302 226 15

Kematian

Dewasa

J 23 5 3 11 146 5 0

B 394 27 75 70 1059 329 65

Anak

J 41 2 6 27 307 40 3

B 50 4 5 26 330 75 8

Bayaran balik

Anak J + B 10 2 14 32 109 5 0

Tunai

J + B 10 8 10 48 129 0 0

Harga 1,465.00 4,894.75 5,500.00 40,989.25 19,993.40 0 0

Penjualan

J + B 176 52 55 47 1395 104 0

Harga 71,607 97,620.00 91,485 23,100.00 599,382 181,620 0

Baki hutang J + B 2209 196 321 1027 8183 2538 232


42

LAPORAN INDUSTRI TENUSU SABAH 1.PENDAHULUAN: Projek Lembu Tenusu telah dimulakan dinegeri Sabah sejak tahun 1982. Kini dengan strategi serta perancangan yang rapi dan teratur yang telah di buat oleh Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak Sabah terdapat seramai 131 orang penternak tenusu dengan pengeluaran susu segar sebanyak 9,898,705.58 pada tahun 2007. Ianya telah meningkat sebanyak 18.2% jika dibandingkan dengan pengeluaran susu pada tahun 2006 iaitu sebanyak 8,369,645Liter. Dari segi jumlah pengeluaran daging pula projek lembu tenusu telah mengengeluarkan lembu jantan untuk disembelih sebanyak 791 ekor atau hampir 124.5 tan daging segar serta sebanyak 594 ekor dijual sebagai bibit .Kadar pembiakan secara keseluruhan pada tahun 2007 adalah 62.3% sedikit lebih tinggi jika dibandingkan dengan tahun 2006 iaitu 54.7% . Jumlah kelahiran anak pada tahun 2006 adalah sebanyak 3,075 ekor manakala pada tahun 2007 jumlah kelahiran adalah 3,563 ekor. Jumlah kematian ternakan secara keseluruhan pada tahun 2007 adalah sebanyak 425 ekor (4.2%) lebih rendah daripada tahun 2006 (iaitu 667 ekor atau 7.5 %). 2. PENGELUARAN SUSU SEGAR: Pengeluaran susu segar negeri Sabah pada tahun 2007 telah mengalami peningkatan sebanyak 1,529,060.58 liter (18.2%). Lebih tinggi berbanding tahun 2006 dimana peningkatan pengeluaran susu adalah hanya 11.3%. Hal ini disebabkan oleh kerana terdapat 990 ekor lembu tenusu bunting yang diimpot pada tahun 2006 sudah mulai mengeluarkan hasil susu pada tahun 2007. Walaupun terdapat 18 orang penternak lembu tenusu telah berhenti meneruskan projek masing-masing, namun lembu-lembu tenusu yang dimiliki oleh mereka telah dibeli oleh penternak lembu tenusu yang masih bertahan. Jadual 24 : Pengeluaran Susu Segar Negeri Sabah Tahun 2007(liter)

Ladang 2006 (liter) 2007 (liter) Catatan

SPT Sebrang Keningau 149,542.0 244,000.0 Naik

SPT Tawau 145,889.0 180,000.0 Naik

Desa Cattle SDN BHD 910,000,0 813,747.6 Naik

Projek Lembu Tenusu 7,164.214.0 8,660,957.98 Naik

Jumlah (Liter) 8,369,645.0 9,898,705.58 Naik


43

Jadual 25 : Prestasi projek lembu tenusu mengikut daerah 2007

MCC

Produksi susu Kelahiran Kematian Prod.

Susu (%)

Lahir

(%)

Mati

(%) 2006 2007 2006 2007 2006 2007

Keningau 3,095,312 4,012,458.7 1358 1708 384 99 +33.3 +33.1 -74.2

Tenom 1,126,616 1,045,114.7 392 364 68 102 -7.20 -33.3 +50.0

Kudat 637,264 643,248.0 186 223 42 12 +0.90 +19.9 -71.4

Tawau 606,104 554,885.0 201 220 19 65 -8.6 +2.60 +242

Kota Marudu 604,714 660,221.0 223 233 27 11 +9.2 +4.50 -59.2

Tuaran 225,551 403,828.0 111 196 24 26 +79.1 +76.5 +8.3

Beufort 143,384 290,673.0 90 124 13 6 +102 +37.7 -53.8

Kota Belud 134,590 132,008.0 60 89 13 20 -1.50 +48.0 +53.8

Bongawan 130,976 118,902.0 73 56 19 5 -9.20 -23.3 -73.7

Membakut 125,701 223,500.0 72 74 3 24 +78.4 +2.70 +700

Ranau 113,782 135,656.58 50 59 16 20 +19.4 +18.0 +25

Penampang 108,506 82,874.0 124 101 40 15 -24.1 -18.5 -62.5

Menumbuk 81,240 121,901.0 60 60 6 6 +49.4 +0.00 0.00

Papar 29,184 135,688.0 73 56 6 14 +365 -23.3 +133

Jumlah 7,133,779 8,560,957.98 3073 3563 667 425 +20 +16.5 -35.5

4. PENCAPAIAN FIZIKAL: 4.1 Pusat Penggumpulan Susu: Pada tahun 2007, jumlah Pusat Penggumpulan Susu (PPS) di seluruh negeri Sabah adalah 14 buah iaitu PPS Tenom, PPS Keningau, PPS Tawau, PPS Kudat, PPS Kota Marudu, PPS Kota Belud, PPS Ranau, PPS Tuaran, PPS Penampang, PPS Papar, PPS Bongawan, PPS Membakut, PPS Beaufort dan PPS Menumbok. Sebanyak 5 buah PPS telah dinaik taraf yaitu PPS Tenom, PPS Bongawan, PPS Penampang, PPS Membakut, dan PPS Beaufort. Projek ini juga telah menambah bilangan CHILLER TANK sebanyak 2 buah dengan kapasiti 1,600 liter setiap sebuah dan ditempatkan di PPS Papar (1 buah)dan PPS Kota Marudu (1 buah). Terdapat 9 buah lori pengangkut susu segar dari PPS ke kilang SaDar Sdn Bhd. Dengan yang demikian, kemampuan projek ini dalam mengendalikan penampungan dan penghantaran susu telah meningkat. Peningkatan pengeluaran susu daripada Projek ini sebanyak 20% telah mengakibatkan meningkatnya jumlah susu yang dikendalikan oleh PPS setiap hari. Tabel 4 memperlihatkan jumlah susu yang diterima oleh masing-masing PPS setiap hari serta jumlah penghantaran susu segar ke kilang SADAR setiap bulan oleh lori pengangkut susu kepunyaan jabatan. Oleh yang demikian, kos yang terlibat dalam proses penerimaan dan penghantaran susu ke kilang telah meningkat sebanyak hampir 50%.


44

Jadual 26 : Jumlah Susu Harian yang dikendalikan di PPS seluruh Sabah Tahun 2007

Nama PPS Kapasiti

Tampung (liter)

Susu dikendalikan

Setiap hari(liter)

Jumlah Kakitangan

Jumlah penghantaran/minggu

Produksi Susu (liter)

Tenom 17,000 3,000 2 3 kali 1,045,114.7

Keningau 27,000 8,000 4 4 kali 4,012,458.7

Penampang 1,600 180 1 2 kali 82,874

Menumbok 2,600 300 1 3 kali 121,901

Beaufort 7,600 600 2 3 kali 290,673.0

Membakut 6,400 350 1 3 kali 223,500

Bongawan 3,200 270 2 3 kali 118,902

Papar 3,200 300 2 3 kali 135,688

Tuaran 9,200 1,500 3 3 kali 403,828

Ranau 3,200 280 1 3kali 135,656.58

Kota Belud 3,200 300 1 3 kali 132,008

Kota Marudu 7,600 1,500 3 3 kali 660,221

Kudat 10,000 1,500 3 3 kali 643,248

Tawau 11,000 1,500 2 2 kali 554,885

4.2. BILANGAN PENTERNAK: Pada tahun 2007 seramai 18 orang penternak telah berhenti berusaha dalam projek ini manakala penternak baru yang telah memulakan usaha penternakan lembu tenusu adalah seramai 1 orang menjadikan jumlah penternak yang masih aktif setakat Disember 2007 seramai 131 orang. Lampiran 1 memperlihatkan jumlah dan senarai penternak sehingga tahun 2007. Jadual 27 : Bilangan Penternak Lembu tenusu Sabah Tahun 2007.

Bil Daerah Penternak aktif Penternak baru(2007)

1. Tenom 16 (3 tutup)

2. Keningau 36(4 tutup)

3. Penampang 2

4. Papar 4(1 tutup)

5. Bongawan 6

6. Membakut 5

7. Beaufort 12( 1 tutup)

8. Menumbok 4

9. Tuaran 13(1 tutup)

10. Kota Belud 3 (2 tutup)

11. Kota Marudu 13 (2 tutup)

12. Kudat 10 (2 tutup)

13. Ranau 6

14. Tawau 11 (2 tutup) 1

Jumlah 131 orang

Seramai 17 penternak berhenti daripada menternak lembu tenusu disebabkan oleh masalah kos pengeluaran yang semakin tinggi dan kurang rumput sementara 1 peserta projek baru terpaksa diberhentikan oleh sebab pengurusan yang bermasalah.


45

4.3. KURSUS, LATIHAN DAN LAWATAN: Tidak ada Kursus Asas Lembu Tenusu yang dilaksanakan pada tahun 2007, kerana tidak ada pengambilan peserta projek yang baru. Lawatan sambil belajar yang dapat dilaksanakan oleh Bahagian ini pada tahun 2007 adalah ke negara Filipina, iaitu Philiphine Carabao Centre, dan beberapa penternak lembu tenusu jenis Sahiwal x Friesian di bawah kebun kelapa. Kursus AI juga telah berjaya dilaksanakan untuk kakitangan JPHPT seramai 10 orang dan 5 orang penternak lembu tenusu. 4.4. POPULASI TERNAKAN DAN KELUASAN PASTURA: Setakat bulan Disember 2007, jumlah populasi lembu tenusu di Sabah yang diternak oleh Peserta Projek Lembu Tenusu adalah sebanyak 10,034 ekor dengan komposisi seperti yang terdapat pada Tabel 7. Demikian juga dengan jenis pastura yang diusahakan sebagai foder terdiri dari 95% rumput napier variety “Taiwan”. Rumput Taiwanese Napier (Pennisetum Purpureum) varieti yang baru yang dikenali dengan napier generasi ke 3 juga telah mula ditanam di Sabah dan ianya berkembang dengan sangat baik. Kelebihan rumput napier generasi ke 3 adalah daripada segi “yield” yang lebih tinggi. Kajian dan penyelidikan perlu dilaksanakan lebih lanjut berkenaan dengan kebaikan rumput napier generasi ke 3 ini dari segi pengeluaran hijauan, kecepatan regenerasi setelah pemotongan, respon terhadap pembajaan , daya cerna (digestibility) dan juga nilai gizinya.Hampir 90% penternak mengamalkan pemeliharaan secara intensif dalam fidlot dengan amalan pemeliharaan “cut and carry” . Keluasan pastura yang telah diusahakan adalah seluas 2194 ekar. Jadual 28 : Populasi Ternakan dan Keluasan Pastura Tahun 2007.

Daerah Luas

ladang

Jumlah

penternak

Produksi

susu

Jumlah

indung Lahir Mati Jual

Bayar

balik (RM)

Bayar anak

Jumlah

lembu

Keningau 844 36 4,012,458.7 2,394 1,708 62 466 54,065.5 0 4,704

Tenom 102 16 1,045,114.7 585 364 107 273 29,734.05 0 949

Kudat 178 9 643,248.0 427 223 50 120 0 775

Kota Marudu 487 11 660,221.0 377 233 11 125 30,399.5 0 560

Tawau 91 9 554,885.0 507 220 77 140 20,850.50 0 645

Tuaran 65 12 403,828.0 342 196 26 93 21,099.8 45 531

Beaufort 63.5 9 290,673.0 242 124 6 20 55,832.19 0 384

Bongawan 19.5 4 118,902.0 115 56 12 56 0 20 301

Kota Belud 47 3 132,008.0 143 89 25 5 19,673.77 8 202

Ranau 82 6 135,656.58 93 59 26 15 800.48 0 202

Membakut 65 5 223,500.0 156 74 24 7 34 298

Menumbok 39 4 121,901.0 73 60 12 36 0 145

Penampang 135 2 82,874.0 161 101 30 26 0 0 375

Papar 43 5 135,688.0 126 56 46 3 12,946.5 32 165

Jumlah 2,194 131 8,560,957.9 5,741 3,563 514 1,385 245,402.3 139 10,034


46

4.5. PENGELUARAN, PEMASARAN DAN KEROSAKAN SUSU TAHUN 2007: Walaupun terdapat peningkatan dalam pengeluaran dan pemasaran susu pada tahun ini namun jumlah kerosakan susu dianggap masih tinggi. Jumlah pengeluaran susu dari projek ini pada tahun 2007 adalah 8,560,957.98 liter, daripada jumlah tersebut hanya 7,257,749.9 juta liter(84.8%) sahaja yang dapat dipasarkan dalam keadaan baik dan sebanyak 1,186,200 juta liter (13.86%) digunakan untuk anak lembu ,sementara sebanyak 112,418 liter(1.3%) mengalami kerosakan di PPS ataupun di SaDAR, 22,858.0(0.002%) susu ditolak oleh kilang kerana mengandungi antibiotik. Sebanyak 4,590 liter (0.0005%) dijual dipasaran terbuka. Punca-punca kerosakan adalah disebabkan chiller yang gagal berfungsi dengan baik, ,gagal ujian antibiotik dan putus bekalan elektrik. Tabel 7 memperlihatkan jumlah pengeluaran, pemasaran dan kerosakan susu sepanjang tahun 2007. Jadual 29 : Pengeluaran, pemasaran dan kerosakan susu Tahun 2007.

Bil Daerah Produksi

susu (liter)

Untuk anak

lembu

Pejualan (liter)

Kerosakan susu /Penyebab (liter)

Pasar SID

Sdn Bhd Chiller Kemalangan antibiotik Jumlah

1 Tenom 1,045,114.7 - 11,560 - 4,800

2 Keningau 4,112,458.7 - 48,500 - 12,000

3 Penampang 82,874 - 506 - -

4 Papar 135,688 - 223 - -

5 Bongawan 118,902 - 730 - -

6 Membakut 223,500 - 350 - -

7 Beaufort 296,673 - 640 - -

8 Menumbok 121,901 - 207 - -

9 Tuaran 403,828 - 0 - -

10 Kota belud 132,008 - 120 - -

11 Ranau 135,656.58 4,590 262.5 - -

12 K. Marudu 660,221 - 8,100 - -

13 Kudat 643,248 - 12,536 - 6,058

14 Tawau 554,885 - 5,825.5 - -

Total (liter) 8,660,957.9 4,590 89,560 0 22,858 112,418

4.6. PENJUALAN, KELAHIRAN DAN KEMATIAN TERNAKAN (2007) Jumlah keseluruhan kelahiran ternakan lembu tenusu pada tahun 2007 adalah 3563 ekor Jumlah tersebut menunjukkan kadar kelahiran anak pada tahun berkenaan masih pada tahap 62.3% sahaja. Kadar tersebut lebih tinggi daripada kadar kelahiran pada tahun 2006 iaitu 54.7%. Jumlah kes kematian ternakan pada tahun 2007 adalah sebanyak 425 ekor (4.2%) dimana ianya sedikit lebih rendah jika dibandingkan pada tahun sebelumnya (2006 – jumlah kematian 667 ekor atau 7.5%) . Jumlah ternakan yang dijual adalah sebanyak 1385 ekor dimana 791 adalah jualan untuk disembelih dan 594 ekor dijual sebagai baka ternakan. Jumlah Penjualan, Kelahiran dan kematian Ternakan dapat dilihat pada Tabel 6. Jumlah kelahiran yang masih dianggap rendah ini adalah disebabkan oleh beberapa faktor seperti pemakanan yang kurang baik dan juga kekurangan pejantan unggul yang tersedia untuk digunakan. JPHPT akan mengimpot lembu pejantan sebanyak 40 ekor jenis Sahiwal x Friesian (T 60 – 62.5 % F + 37.5% S) pada tahun 2008 untuk tujuan di pinjamkan kepada para penternak lembu tenusu pada tahun 2009.


47

4.7. PENGAGIHAN TERNAKAN Jumlah ternakan yang telah diagihkan pada tahun 2007 adalah sebanyak 598 ekor dengan jumlah penerima sebanyak 89 orang penternak yang terdiri dari 1 orang penternak baru dan 88 orang penternak lama. Pengagihan ternakan adalah berdasarkan kepada beberapa aspek seperti berikut:

1. Keluasan Pastura 2. Kapasiti Kandang/Fidlot 3. Prestasi Pengeluaran susu 4. Prestasi pembayaran Balik 5. Pemilikan “REPLACEMENT HEIFER” sendiri

4.8 PEMBELIAN TERNAKAN: Sebanyak 600 ekor lembu tenusu yang telah bunting jenis Friesian/Sahiwal (62.5% : 37.5% S) telah diimpot daripada New Zealand pada tahun 2007 Ternakan tersebut dibekalkan oleh Wrightson Company Pte Ltd New Zealand. Ternakan disimpan di SPT Sebrang Keningau dan PPT Wario selama satu bulan sebelum diagih-agihkan kepada penternak yang telah disenaraikan sebagai penerima. 4.9 PEMBELIAN PERALATAN DAN KENDERAAN: Sebanyak 2 buah CHILLER TANK masing-masing dengan kapasiti 1,600 liter dan telah berjaya dibeli oleh projek ini pada tahun 2007 .CHILLER TANK telah diserahkan kepada Projek Lembu Tenusu daerah Kota Marudu dan Papar. Sementara dua unit antibiotik Test Kit telah diserahkan ke MKAV Kepayan untuk analisis kualiti susu. 5. PRESTASI PROJEK LEMBU TENUSU SABAH TAHUN 2007: Prestasi keseluruhan Projek Lembu Tenusu dapat dilihat pada Tabel 6 dan Tabel 7. Jumlah keseluruhan penternak yang masih aktif menghasilkan susu adalah 131 orang dengan jumlah pengeluaran susu segar dari projek ini pada tahun 2007 adalah sebanyak 8,560,957.98 liter iaitu meningkat sebanyak 20% berbanding pengeluaran pada tahun 2006 yaitu 7,164,214.0 liter.Dari segi jumlah kelahiran anak lembu juga telah meningkat sebanyak 7.6 % , iaitu daripada 3073 ekor pada tahun 2005 kepada 3563 ekor pada tahun 2007.Kadar kelahiran pada tahun 2007 meningkat, daripada 54.7% pada tahun 2006 kepada 62.3% pada tahun 2007. Jumlah kematian juga mengalami penurunan sebanyak 2.4% dimana peratus kematian pada tahun 2006 adalah 7.5% sedangkan pada tahun 2007 peratus kematian hanya 4.1%. Secara keseluruhan prestasi Projek Lembu Tenusu pada tahun 2007 adalah lebih baik dari tahun 2006.


48

PROJEK RUSA PENDAHULUAN Projek rusa atau payau telah mulakan oleh Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak Sabah sejak tahun 1979 di SPT Sebrang, Keningau dengan tujuan untuk melihat potensi ternakan ini serta mempelajari hala-cara yang terbaik dari segi pengurusan dan pemeliharaan ternakan ini.Beberapa siri kajian dan pengamatan telah dilaksanakan di ladang rusa jabatan untuk mendapatkan kaedah yang terbaik untuk mengusahakan ternakan ini. Berdasarkan hasil kajian dan pengamatan selama bertahun-tahun mengenai potensi penternakan rusa di Sabah yang sangat menggalakkan maka akhirnya Projek Rusa untuk penternak kecil telah diperkenalkan oleh Jabatan Perkhidmatan haiwan Dan Perusahaan Ternak Sabah kepada penternak sebagai salah satu ternakan alternatif yang sangat berpotensi untuk diusahakan . Sejak Projek Rusa ini dimulakan pada tahun 2002, seramai 39 orang penternak telah berjaya memulakan projek penternakan rusa dan sebanyak 719 ekor rusa betina dan 39 ekor pejantan telah diagihkan. 2. OBJEKTIF: Projek Rusa yang diperkenalkan oleh Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak kepada penternak mempunyai beberapa objektif seperti berikut:

Untuk meningkatkan jumlah populasi rusa di negeri ini. Untuk meningkatkan pendapatan penternak dan menjadikan negeri Sabah sebagai

pengeluar utama baka dan daging rusa. Untuk mempelbagaikan jenis ternakan untuk diusahakan secara komersial. Sebagai salah satu sumber protein asal haiwan. Sebagai salah satu sumbangan kepada industri AGRO-TOURISM.

KAEDAH PELAKSANAAN PROJEK Pemilihan peserta Peserta yang dipilih adalah mereka yang berminat dan berkemampuan untuk membangun ladang rusa yang sememangnya memerlukan kos yang tinggi. Peserta juga mesti mempunyai tanah minima 3 ekar. Pemilihan peserta dilakukan oleh Ahli Jawatankuasa pemilihan yang terlibat dan dilantik oleh ketua jabatan. Kursus

Semua penternak yang dipilih akan menjalani kursus pengurusan ternakan rusa yang dikendalikan oleh Jabatan Perkhidmatan Haiwan Dan Perusahaan Ternak Sabah. Kursus adalah selama 1 minggu di Ladang-ladang Rusa yang dibangunkan oleh Jabatan. Pembangunan Ladang

Para penternak yang telah menghadiri kursus dengan jayanya akan membangun ladang rusa masing-masing dengan bantuan khidmat nasihat teknikal dari jabatan. Pegawai dan kakitangan jabatan akan sentiasa memantau pembangunan ladang penternak.


49

Pengagihan Ternakan Rusa

Penternak yang telah selesai dalam pembangunan ladang akan diagihkan dengan baka ternakan rusa sebanyak 20 ekor betina dan 1 ekor jantan sebagai pejantan yang dipinjamkan. Pembayaran Balik

Penternak yang sudah diagihkan dengan ternakan dikehendaki menandatangani satu surat perjanjian dimana mereka dikehendaki membayar kembali ternakan tersebut kepada jabatan dalam bentuk anak rusa yang sudah cerai susu(6 bulan) atau gantian dengan wang sebanyak RM450.00 seekor dalam tempoh 5 tahun. Program 100 Breeders ternakan Rusa Para Penternak rusa yang telah membayar balik kepada Jabatan layak untuk dinaik taraf dengan menambah bilangan ternakan rusa yang akan diagihkan setakat mana yang mampu ditampung oleh ladang penternak serta tertakluk kepada stok bekalan baka yang ada di ladang jabatan.

PENCAPAIAN FIZIKAL Jumlah Penternak

Seramai 12 dan 11 orang penternak telah dipilih masing-masing pada tahun 2002 dan 2003, seramai 12 orang lagi telah dipilih pada tahun 2004 manakala pada tahun 2005 seramai 12 orang lagi penternak rusa telah dipilih, seperti yang terdapat pada Jadual 41. Pengagihan Ternakan

Sebanyak 231 ekor ternakan rusa telah diagihkan kepada 11 orang penternak sepanjang tahun 2002, manakala pada tahun 2003 pengagihan adalah sebanyak 189 ekor kepada 9 orang penternak , pada tahun 2004 seramai 7 orang telah diagihkan ternakan rusa sebanyak 147 ekor dan pada tahun 2005 pula sebanyak 252 ekor telah diagihkan kepada 12 orang penternak seperti yang dapat dilihat pada Jadual 41.

Jadual 30 : Bilangan Rusa Diimport, Bilangan Pengagihan dan bilangan Penternak Rusa

Bil Perkara Tahun 2002 Tahun 2003 Tahun 2004 Tahun 2005

1. Bilangan impot/belian 50 50 80 (lokal) 300

2. Bilangan pengagihan 231 189 147 252

3. Bilangan Penternak - dipilih -diagihkan

12 11

11 9

13 7

12 12

4. Keluasan Ladang 211 ekar 173 ekar 65 ekar 96 ekar

Kelahiran ternakan

Jumlah ternakan rusa yang lahir sejak tahun 2002 hingga 2005 adalah sebanyak 828 ekor dimana 343 ekor lahir pada tahun 2005 seperti yang dapat dilihat pada tabel 2. Kadar kelahiran pada tahun 2005 menurun disebabkan oleh ternakan rusa yang baru diagihkan belum melahirkan anak.


50

Jadual 31 : Bilangan kelahiran, Kematian dan Pembayaran Balik ternakan Rusa

Bil Perkara 2002 2003 2004 2005 Jumlah

1. Jumlah Kelahiran(ekor) 8 (3.5%) 230

(54.7%) 247

(46.5%) 343

(41.4%) 828(ekor)

2. Jumlah Kematian(ekor) 4(1.6%) 19 (2.9%) 13 (1.2%) 37 (7.6%)

3. Jumlah Bayaran balik nil RM 13,500 (30 ekor)

RM 31,500 (70 ekor)

RM 13,950 ( 31 ekor)

Rm 58,950

4. Jumlah Induk(ekor) 231 420 567 828 2,046

Kematian Ternakan

Jumlah ternakan rusa yang mati sejak tahun 2002 sehingga pada tahun 2005 adalah sebanyak 37 ekor iaitu setinggi 7.6% secara keseluruhan. Kematian sebahagian besar adalah anak yang baru lahir. Terdapat 4 ekor induk yang mati disebabkan distokia. Jadual 42 memperlihatkan jumlah kematian ternakan sepanjang tahun 2002 , 2003 , 2004 dan 2005. Pembayaran Balik

Jadual 42 memperlihatkan prestasi pembayaran balik ternakan yang telah diagih-agihkan kepada penternak. Sebanyak 6 orang penternak rusa telah selesai membayar balik kepada kerajaan sejak tahun 2003-2005 dengan jumlah pembayaran sebanyak RM 54,000 atau setara dengan 120 ekor. Dalam tempoh tersebut sebanyak 1 orang penternak lagi telah mula membuat pembayaran sebanyak RM 4,050 atau setara dengan 9 ekor dan seorang lagi membuat pembayaran RM 900 atau 2 ekor. Senarai Peserta Projek Rusa, dan Populasi Rusa di Sabah Jadual 32 : Populasi Rusa

Daerah Populasi (ekor)

Samba Timorensis Chital

Beaufort 29 137 0

Beluran 56 52 0

Kota Marudu 12 63 0

Keningau 108 572 115

Kota Belud 8 30 0

Kudat 2 32 0

Lahad Datu 0 80 0

Matunggong 0 23 0

Membakut 0 94 13

Papar 67 112 25

Penampang 0 20 0

Pitas 2 44 0

Tambunan 24 56 7

Tawau 3 24 0

Tenom 0 24 0

Jumlah 311 1,363 160


51

Pembelian baka ternakan:

Sebanyak 300 ekor baka ternakan rusa telah dibeli daripada PPES Ternak Miri Sarawak pada tahun 2005 untuk diagih-agihkan kepada peserta projek yang baru dan lama. Lawatan Projek:

Lawatan berjadual dilakukan ke semua ladang ternakan rusa di seluruh negeri untuk melihat perkembangan serta memberikan khidmat-nasihat dan khidmat susulan kepada semua penternak rusa. Disamping itu lawatan bertujuan untuk mengikuti perkembangan setiap ladang rusa dan membincang mengenai pembayaran balik ternakan. Prestasi Pusat Pembangunan Rusa Jabatan:

Kelahiran Terdapat sebanyak 350 ekor rusa dilahirkan di empat buah ladang Jabatan. Kadar kelahiran mencapai 60.1%. Kelahiran mengikut spesies dapat dilihat pada Jadual 45.

Kematian Sebanyak 67 ekor rusa mati sepanjang tahun 2005 iaitu pada kadar 19.1%. Punca kematian adalah kecederaan akibat kemalangan, pergaduhan, dan tekanan ketika penanganan dalam kilung terutama pada musim panas. Kematian mengikut spesies dapat dilihat pada Jadual 45.

Jualan Ternakan Sebanyak 4 ekor telah dijual dari ladang JPHPT sepanjang tahun 2005 dengan nilai sebanyak RM 3,300. Sementara sebanyak 258 ekor telah diagihkan kepada penternak dengan nilai RM 193,500.00 .Hasil jualan dapat dilihat pada Jadual 45. Jadual 33 : Populasi Rusa di Pusat Pembangunan Rusa SPT Sebrang, SPT Tawau, PPP Telupid dan PPP Entilibon

Bil Ladang Rusa Keluasan Rusa Merah Rusa Chital Rusa

Sambar Rusa

Timorensis

1. SPT Sebrang 50 ekar 7 ekor 39 ekor 45 ekor 311 ekor

2. SPT Tawau 30 ekar 42 Nil 54 17

3. PPP Entilibon 80 ekar Nil Nil nil 120

4. PPP Telupid 100 ekar Nil 56 nil 702

Jumlah 240 49 95 99 1150

JUMLAH 1,413 EKOR


52

Jadual 34 : Kelahiran, Kematian, pengagihan dan Hasil Jualan Ladang Rusa Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak Sabah

Bil Ladang Rusa Populasi Induk Kelahiran Kematian Jualan (RM)

pengagihan

1

SPT Sebrang 28 ekor

16

10 (62.5%)

3 (9%)

3,300 210 Sambar

Timorensis 87 74 (85%) 9(8.5%)

Chital 63 31 21 (69%) 3(6.5%)

Rusa Merah 9 7 3 (43%) 1(11%)

2

SPT Tawau 50 ekor

17

11(64.7%)

3(6%)

Sambar

Timorensis 18 5 4 (80%) 1(5%)

Rusa Merah 42 13 5 (38.4%) 3 (9.7%)

3 PPP Entilibon

120 ekor

80

47 (58.7%)

13(27.6%)

Timorensis

4

PPP Telupid 702 ekor

301

156 (52%)

27(17.3%)

48 Timorensis

Chital 60 36 19 (52.8%) 4(21%)

Jumlah 1,102 582 350 (60.1%) 67(19.1%) 3,300 258

Jadual 35 :. Senarai Ladang Rusa Persendirian/Agensi Di Sabah

Bil Nama Penternak Keluasan Ladang

Daerah

Populasi (ekor)

Sambar Timorensis chital

1. Bongkos Malakun 8 ekar Penampang 42 nil 5

2. Douglas Primus 8 Papar nil 126 nil

3. Shah Bandar Resort

Tuaran nil 35 nil

4. Felda Sahabat 35 Lahad Datu 4 230 6

5. Fred Lojingki 12 Penampang 21 nil nil

6. Taman sabah 8 Ranau 11 nil nil

7. Jabatan Hutan 5 Sandakan 24 nil nil

8. Hj. Andi Hakim 20 Kinabatangan 15 nil 4

9. Tun Sakaran Dandai

10 Semporna 41 38 32

10. Miller Munang 12 Kunak 22 nil nil

11. Sam Manan 8 Sandakan 27 nil nil

12 Melinda Kurup 4 Keningau 2 nil 4

13. Taman pertanian 5 Tenom 4 4 7

14. Micheal Tangkas 4 kinabatangan 3 nil nil

Jumlah 216 433 58

JUMLAH = 707 ekor

laporan tahunan jphpt 2007 - sabah

Documents