kaum dan etnik di negeri sabah

8/18/2019 Kaum Dan Etnik Di Negeri Sabah

1/25

1.0 Kaum dan Etnik Di Negeri Sabah

Sabah, negeri yang kedua terbesar di Malaysia, terletak di utara pulau Borneo,

pulau ketiga terbesar di dunia. Sabah meliputi kawasan seluas 72,500 kilometer persegi.

Sabah dikenali dengan gelaran "Negeri i Bawah Bayu", Sabah bukan saha!a terkenaldengan keindahan semula!adi tetapi !uga dengan warisan budaya penduduknya.

Negeri Sabah mempunyai tidak kurang dari tiga puluh etnik suku kaum.

enduduk Sabah terdiri daripada pelbagai suku kaum. #tnik terbesar di Sabah adalah

$ada%an usun, Ba!au dan Murut. Suku kaum yang lain ialah $edayan, Bisaya,

&rranun, 'ungus, $imarang, $wi!au, (undayeh, )bian, Binadan, *rang Sungai, +atana,

+agaas, Brunei, Suluk dan lainlain.

Suku kaum di negeri Sabah mempunyai perbe%aan yang ketara dari segibahasa, agama, adat istiadat dan pegangan hidup termasuklah pakaian tradisi mereka.

1.1. Budaya Dan Adat Kaum Kadazan-Dusun

$aum $ada%an usun merupakan nama kaum bumiputera asli yang terbesar di Sabah

dan berasal daripada &ndo-hina. $aum etnik ini menggunakan pelbagai bahasa dan

dialek dengan pelbagai kebudayaan dan adat resam tradisional. +erdapat 27 suku kaum

di dalam kaum $ada%an usun. ntaranya ialah usun (iwan, usun +indal, usun

ahu, usun (otud, Bagahak, usun (abuk, usun $imaragang, +agahas, +angara,usun, 'ungus, *rang Sungai, $ui!au, +ambanuo, dan sebagainya. $ada%an

mempunyai beberapa dialek yang digunakan oleh usun atau $ada%an di

Malaysia.+erdapat 50 bahasa kaum asli di Sabah, kesemuanya berasal daripada

bahasa ustronesia. engguna bahasabahasa ini berbe%a dari segi sai% iaitu daripada

ratusan ke ribuan. $ebanyakan daripada bahasa ini dikategorikan kepada / sub

kumpulan iaitu Ba!au SamaBa!au1, usun, Murut dan aitan.

alaubagaimanapun bahasa kada%andusun berasal daripada kumpulan usun.

$ada%an atau usun merupakan kaum bumiputra terbesar di negeri Sabah. Sebenarnya

terdapat suatu kumpulan etnik yang bersi3at kolekti3 serta menggunakan bahasa yang

sama dengan dialek berlainan. Malah kumpulan etnik $ada%an4usun ini mempunyai

persamaan dari segi kebudayaan serta keperayaan tradisional. i dalam kumpulan

1


2/25

etnik ini sendiri pula wu!ud 60 !enis sub bahasa yang mempunyai 0 dialeknya. Setiap

daerah mempunyai dialek bahasa $ada%annya sendiri. Sesetengah daripada

masyarakat kaum $ada%an lebih gemar menggunakan gelaran usun sebagai nama

kaum mereka manakala masyarakat di enampang atau apar pula menggunakan

nama kaum $ada%an.

$ada%an usun membentuk 0 peratus populasi Sabah yang terdiri daripada

dua kaum, $ada%an dan usun digabungkan bersama kerana berkongsi bahasa

dan budaya yang serupa. Bagaimanapun, be%anya etnik $ada%an tinggal di

kawasan lembah dan seara tradisi terlibat dalam penanaman padi, sementara etnik

usun tinggal di kawasan pergunungan di pedalaman Sabah.

Kepercayaan

$aum etnik ini merupakan antara orangorang asli yang mengamalkan

penanaman padi bukit huma1 serta padi biasa. Mereka menghuni bahagian )tara dan

Barat Sabah serta beberapa daerah sekitar 8unung $inabalu terutamanya di bahagian

'anau, $eningau dan !uga Beau3ort. *rang $ada%an mengamalkan keperayaan

animistik serta semangat dalam setiap hidupan alam ini. $ebanyakkan orang $ada%an

telah pun meninggalkan amalan ini kerana kedatangan agama $ristian dan &slam dalam

kehidupan mereka. Segelintir golongan tua masih lagi mengamalkannya terutamnya

mereka yang tinggal di pedalaman Sabah. alaupun begitu, akibat arus pemodenan kinibilangan mereka sudah kian berkurangan. *rang $ada%an kini men!adikan amalan lalu

hanya sebagai kenangan atau sebagai sebahagian daripada adat mereka saha!a dan

tidak mengamalkannya seara serius.

i kebanyakan daerah di Sabah, bomoh atau bobohi%an masih lagi memainkan

peranan yang penting dalam kehidupan seharian orang $ada%an. Bobohi%an adalah

seorang bomoh perempuan yang terdiri daripada golongan yang sudah berumur dan

mereka memainkan peranan dalam halhal kesihatan serta kerohanian sesetengah

penduduk pedalaman. $emahiran bomoh perempuan ini adalah dalam bidang

perubatan di mana wanita yang sakit bersalin akan dibidankan mereka. Selain

itu, boboh !uga ber3ungsi sebagai pembimbing masyarakat $ada%an dari segi

kerohanian serta mengingatkan mereka kepada adatadat lama yang sudah men!adi

warisan turuntemurun. alam perkahwinan, bobohi%an !uga men!adi pengantara dan

!uga men!adi ketua dalam memastikan ma!lis ber!alan lanar. alaupun begitu, peranan

2


3/25

bomoh perempuan ini !uga sudah kian berkurangan dalam kehidupan orang $ada%an

sepertimana yang berlaku kepada adatadat lama yang dahulunya dipegang mereka.

Bilangan bobohi%an dalam negeri Sabah !uga tidak banyak dan apa yang

membimbangkan adalah usia kebanyakkan daripada bomoh ini sudah lan!ut.

Pakaian radisi!na"

ada amnya, perhiasan dan sulaman pada pakaian tradisi kaum $ada%an

adalah sederhana berbanding dengan kumpulan etnik yang lain. akaian kaum lelaki

menun!ukkan pengaruh pakaian -ina. +erdapat tiga !enis blaus kaum wanita. Satu

daripadanya ialah blaus lengan pendek yang dipakai oleh wanita muda. Satu lagi ialah

blaus dengan lengan 9 dipakai oleh wanita pertengahan umur untuk pakaian seharian.

:enis yang ketiga dipakai oleh wanita tua atau pakar ritual semasa sesuatu upaara.

Bagi kaum lelaki, mereka memakai 8aung, iaitu se!enis ba!u lengan pan!ang

tanpa sulaman. ada masa sekarang, ia dihiasi dengan perhiasan dan butang emas.

Manakala Sou;a, se!enis seluar pan!ang hitam dengan ikat pinggang berwarna biru

indigo. erhiasan emas di sepan!ang pinggang seluar moden.

arian radisi!na"

+arian Suma%au merupakan se!enis tarian tradisi rakyat Sabah yang amat terkenal di

Sabah dan di seluruh Malaysia. &a merupakan tarian tradisi suku kaum $ada%andusun.

+arian ritualnya memenuhi pelbagai 3ungsi seperti tarian Suma%au yang ditarikan untuk

menguap kesyukuran yang berkaitan dengan kegiatan menanam dan menuai padi dan

!uga untuk menolak bala, menyemah semangat, dan mengubati penyakit.

8erak dan irama tari Suma%au adalah perlahanlahan dan lemah lembut. asangan

penari lelaki dan wanita menari berhadapan dan mereka menggerakgerakkan kaki

dengan langkah keil, sementara tumit kaki diangkat dan diturunkan mengikut irama

lagu. $etika menari tangan dikepakkan keluar, gerakannya turun naik seperti burung

terbang. Biasanya Suma%au ditarikan semasa menyambut hari keramaian dan di ma!lis

!amuan. esta $aamatan Menuai1 disambut oleh $ada%andusun sebagai meraikan

tuaian baik dan disambut oleh semua kaum lain Sabah.

3


4/25

1.#. Budaya Dan Adat Kaum $urut

$aum Murut merupakan antara suku kaum yang unik dan menatatkan lebih

kurang .0< atau 50,000 orang daripada penduduk Sabah. $aum ini terdiri daripada

banyak kumpulan yang menggunakan 65 !enis bahasa dan 26 dialek asal Murut. Namundemikian bahasa Murut yang biasanya di3ahami ialah +aggal yang lebih menyerupai

bahasa $ada%an usun. #lemen bahasa ini boleh ditemui di =isaya di Sarawak1,

Brunei dan kaum $elabit di $alimantan. Bahasa Murut merupakan antara bahasa asli

pulau Borneo yang masih kekal hingga kini.

$aum etnik Murut boleh ditemui kebanyakkannya di $eningau, +enom,

ensiangan, $alabakan dan $inabatangan. &ni men!adikan kaum Murut di antara kaum

etnik minoriti Sabah. alaupun begitu, penduduk berketurunan Murut !uga boleh

didapati di Brunei, Sarawak dan $alimantan kesemuanya berdekatan sempadan

kawasan tersebut. Bahasa kaum ini didapati digunakan oleh pelbagai suku kaum dan

satusatunya bahasa di Sabah yang mempunyai keistimewaan sebegitu. $epelbagaian

!enis >subkaum> Murut ini sememangnya mengelirukan pelbagai pihak kerana masih

banyak orangorang Murut yang tinggal !auh di pedalaman.

empat ingga"

$aum Murut tinggal di rumah pan!ang. 'umah pan!ang Murut diperbuat

daripada bambu atau buluh serta daun kering dari pokok tertentu. 'umah pan!ang ini

dibina dalam keadaan meman!ang mengikut !umlah keluarga dalam suatu kampung

atau khas untuk ketua kampung serta orangorang penting. $ini rumah pan!ang orang

Murut tidak lagi banyak dibina kerana peredaran %aman moden.

Kepercayaan

Beberapa dekad dahulu, kaum Murut mengamalkan tradisi pemburuan kepala

yang men!adikan kaum ini digeruni kaum lain. $esemua kaum etnik pulau Borneomempunyai amalan pemburuan kepala keuali kaum penan di Sarawak, persoalan

mengapa amalan ini dipraktikkan masih belum diketahui sepenuhnya lagi. Namun suatu

kemungkinan yang hampir ialah kerana adat ini merupakan suatu ara mendapatkan

penghormatan daripada bangsa sendiri. Selain itu, amalan pemburuan kepala di

kalangan kaum Murut ini berkait rapat dengan tradisi perkahwinannya yang

4


5/25

mengkehendaki pengantin lelaki mempersembahkan sekurangkurangnya satu kepala

yang dipenggal kepada keluarga pengantin perempuan. kti;iti pemburuan kepala

di!alankan !uga bertu!uan untuk upaara kerohanian, di mana kepala mangsa akan

diletakkan pada asas !ambatan besar bagi memastikannya tahan lama. ?al yang hampir

serupa ialah penanaman tengkorak mangsa di sawah padi agar padi dapat tumbuh

subur. Satu 3akta menarik ialah kepala ketua suku kaum Murut yang diambil oleh suku

kaum Murut yang lain adalah kurang nilainya berbanding kepala seorang tua atau

kanakkanak yang dipenggal dalam serangan menge!ut. Sehingga kini kaum Murut

masih menyimpan kepalakepala ini dalam rumah pan!ang tetapi ada !uga yang telah

menanamnya. malan ini sudah lama ditinggalkan kerana terdapat kawalan pihak

berkuasa di pedalaman.

arga tua kaum ini masih peraya kepada perkaraperkara mistik serta

kewu!udan roh. $aumkaum asli di pulau Borneo ini mengamalkan keperayaan

animisme dan kaum Murut !uga tidak terkeuali . $ini, dengan adanya kemasukan

agama $ristian atau &slam dalam hidup mereka, persepsi kematian serta kehidupan

telah banyak berubah malah sesetengah amalan telah ditinggalkan. $aum Murut seara

tradisionalnya menyimpan mayat si mati dalam ta!au besar. Setelah sekian lama,

amalan itu !uga telah ditinggalkan dan biasanya kini, mayat dimasukkan dalam keranda.

Suatu tugu bereka bentuk seperti tugu kaum -ina didirikan di atas keranda tersebut

yang telah ditanam.

$awasan penempatan mayat kebanyakkan keluarga kaum Murut selalunya

men!adi sempit akibat terlalu banyak keranda disimpan. Mayat yang ditempatkan dalam

ta!au akan dikeluarkan kemudian dan tulangtulang mayat pula akan dibersihkan.

Setelah itu, tulangtulang mayat akan ditempatkan dalam ta!au baru untuk diletakkan

dalam pondok penempatan mayat suatu keluarga. +empayan lama itu pula akan

digunakan semula untuk menempatkan mayat lain yang baru.

ondok kubur biasanya dihiasi dengan antik oleh ahli keluarga, walaupunbegitu kaum Murut tidak mendirikan apaapa monumen peringatan yang indah berlainan

dengan kaumkaum yang lain. Malah rumah pan!ang milik kaum ini !uga tidak memiliki

sebarang ukiran menarik atau perhiasan tetapi hanya sedikit ker!a menghias saha!a

yang diaplikasikan. Namun demikian, pondok kubur kaum ini tetap dihiasi dengan baik,

indah dan terdapat ukiran berunsurkan keunikan pulau Borneo serta orak burung

5


6/25

enggang. *rang yang telah meninggal akan dikebumikan bersama sama barang

kepunyaan mereka seperti sarung, pakaian, pinggan, sudu serta berus gigi.

%pacara Keramaian

)paara keramaian merupakan sebahagian daripada kehidupan kaum Murut yang

masih kekal hingga kini. $aum Murut mengadakan upaara keramaian atau pesta yang

unik iaitu dengan berpesta dari pagi ke malam selama seminggu biasanya. malan

berpesta ini tidak kira untuk apa saha!a selalunya mempunyai keadaan seperti ini.

)paara keramaian yang paling unik bagi kaum Murut ialah semasa perkahwinan

atau +ina>uh di!alankan. erkahwinan orang Murut merupakan suatu upaara yang

penting dan bahagian paling penting dalam upaara ini ialah semasa penyerahan

hantaran perkahwinan yang terakhir. ada kebiasaannya, hantaran perkahwinanharta1yang perlu diberikan pihak lelaki uma dapat dilangsaikan 20 tahun kemudiannya

selepas berkahwin atau selepas pihak lelaki itu memiliki isteri kedua. eranangan hal

perkahwinan memerlukan banyak proses perlu dilalui dan banyak perkara seperti !umlah

hantaran, tarikh perkahwinan dan !enis upaaranya. *rangorang Murut !uga

mempunyai masalah mereka yang tersendiri dalam seperti ini, iaitu untuk memu!uk

generasi muda berkahwin. 8enerasi muda kaum Murut agak sukar menerima

perkahwinan dalam usia muda kerana untuk berkahwin banyak harta serta wang perlu

dikeluarkan malah mereka terpaksa menanggung beban kewangan yang tinggi seumur

hidup mereka. $ini tradisi ini sudah semakin pudar tetapi tetap berlaku di sesetengah

tempat

+radisi perkahwinan kaum Murut pada masa kini sudah berubah, iaitu ta!au,

pakaian, kain, emas, manikmanik atau harta lain kepunyaan pengantin lelaki

dipersembahkan bukannya kepala manusia yang sudah terpenggal lagi. akaian tradisi

keduadua pengantin masih lagi dihiasi dengan bi!i manik yang antik akaian tradisi ini

biasanya diwarisi atau dipindahkan semasa perkahwinan.

)paara perkahwinan ini diadakan di rumah pan!ang pengantin perempuan

atau rumah biasa. Sekiranya perkahwinan diadakan di rumah biasa dan bukannya

rumah pan!ang, maka rumah tersebut perlu diubahsuai sedikit untuk menampung

sekurangkurangnya 650 orang. da di kalangan saudaramara atau rakanrakan kedua

dua pengantin yang akan bermalam selama seminggu bagi merayakan perkahwinan ini.

6


7/25

Selain ruangan rumah, dapur perlu diperbesarkan malah halaman rumah !uga.

$omponen terpenting dalam ma!lis perkahwinan kaum Murut iaitu +apai !uga perlu

disediakan, daging perlu dikukus dan diinang malah ahliahli keluarga !uga perlu

dikumpul. ara !emputan yang datang akan disambut dengan pukulan gong yang

meriah dan dengan tangan terbuka.

arian radisi!na"

+arian Magunatip dan +arian (ansaran merupakan tarian tradisional bagi suku kaum

Murut. +arian Magunatip merupakan se!enis tarian tradisi masyarakat suku kaum Murut

dari suku $uhi!au $wi!au1. Magunatip berasal dari perkataan @apit> yang bermakna !epit.

&a membawa maksud ketika menari kaki penari ter!epit atau terapit di antara dua batang

kayu buluh1 !ikalau tidak ekap mengelakkannya. Biasanya tarian ini tidak memerlukan

iringan mu%ik oleh kerana bunyi buluh itu yang dilagakan akan menimbulkan bunyi yang

kuat serta rentak dan irama yang menarik.+arian Magunatip bertu!uan untuk

memeriahkan lagi sesuatu upaara yang diadakan.

+arian (ansaran pula hanya dilakukan di lantai khas yang berukuran kirakira A6 kaki

persegi yang dibina di tengahtengah rumah pan!ang yang diperbuat menggunakan

kayu bulat. $ayu bulat dipasang berlapislapis seara khusus supaya boleh melantun

seperti "spring.

$emunak tarian ini ialah berbalasbalas pantun tanda mengeratkan lagi tali

silaturahim . ada masa lalu tarian itu diadakan bagi menyambut kepulangan para

pahlawan yang telah menapai kemenangan setelah bertarung di medan pertempuran.

1.&. Budaya Dan Adat Kaum Ba'au

$aum Ba!au merupakan kaum bumiputera kedua terbesar di negeri Sabah.

$aum Ba!au kebanyakannya beragama &slam dan berasal dari dua kumpulan etnik yang

tidak !auh be%anya iaitu Ba!au di pantai +imur dan !uga Ba!au di pantai Barat. Mereka ini

merupakan antara pelaut yang terkenal pada %aman dahulu sebelum kedatangan

pen!a!ah di Sabah. $aum Ba!au didapati mempunyai kemahiran membina sampan atau

kapal yang sederhana sai%nya dalam beberapa atatan se!arah.

$aum Ba!au pada masa dahulu !uga adalah pelaut yang mahir di mana kegiatan

utamanya ialah pelanunan serta penangkapan ikan. *rangorang Ba!au mempunyai

kemahiran menunggang kuda dan ini men!adikan mereka antara kaum yang paling

7


8/25

ber!aya di Sabah. $emahiran mereka ini men!adikan mereka terkenal di negeri Sabah

dan diberi gelaran "$oboi +imur" atau "$oboi Sabah". Semasa dalam ma!lis tertentu

seperti pesta dan hari perayaan, penunggang kuda kaum Ba!au ini sering kelihatan

dalam pakaian berwarnawarni, malah kuda mereka !uga dipakaikan kain seperti

penunggang.

Kegiatan (arian

*rang Ba!au yang berada di sebelah pantai Barat Sabah kebanyakannya

menetap dari bahagian $ota $inabalu sehingga ke $ota Belud. Bagi kaum Ba!au yang

berada di bahagian pantai +imur Sabah, mereka masih mengamalkan kehidupan

tradisional seperti kegiatan menangkap ikan dan kaum Ba!au di sini digelar Ba!au (aut.

alaubagaimanapun orangorang Ba!au di bahagian +imur Sabah ini kebanyakannya

telah menetap di darat atau di perkampungan tepian pantai. Segelintir daripada mereka

masih lagi tinggal dalam perahu yang merantau ke sanasini, antaranya ialah (epa.

$aum wanita Ba!au !uga terkenal dengan tenunan kain mereka iaitu astar yang

disulam dengan kain berwarna merah, kuning, hi!au, oren, emas dan putih.

Pertuturan Bahasa

i Sabah, bahasa Ba!au di gunakan dan semuanya berasal daripada keluarga

SamaBa!au. engguna bahasa ini termasuklah pendatangpendatang daripada negara

!iran. Bagi kaum Ba!au daripada bahagian pantai +imur Sabah, bahasa mereka dipin!am

daripada Suluk iaitu bahasa perdagangan di (aut Sulu. $aum Ba!au pantai Barat Sabah

pula mengadaptasikan bahasa mereka daripada bahasa Melayu. $aum Ba!au bahagian

ini telah beker!asama dengan kaum $ada%andusun dari segi akit;iti ekonomi,

perdagangan, perhubungan sosial serta kebudayaan. *rang Ba!au dikatakan telah

menggunakan sistem Barter dalam akti;iti ekonomi mereka iaitu menukar ganti hasil

tangkapan ikan mereka dengan beras orang $ada%an. Bukan itu saha!a, pengaruh

kebudayaan daripada keduadua kaum ini !uga dapat dilhat dari segi kesenian material,

mu%ik dan !uga reka bentuk bangunan.

arian radisi!na"

+arian Brunsai merupakan salah satu !enis tarian tradisional suku kaum Ba!au. +arian

Brunsai tidak diiringi dengan musik ataupun bunyibunyian, ianya mengutamakan pada

"kalang" seperti berbalas pantun yang diiringi oleh hentakan kaki penari lelaki.

8


9/25

Brunsai biasanya dilakukan pada waktu malam untuk meraikan ma!lis perkahwinan,

merayakan kelahiran bayi, ma!lis kesyukuran dan bagi meraikan orang yang sudah

berna%ar. enari Brunsai !uga memakai pakaian yang berwarna warni seperti seluar

hitam, biru, merah dan ba!u serta tan!ak yang mempunyai orakorak menarik.

Selain itu, +arian (imbai !uga merupakan se!enis tarian asli masyarakat suku Ba!au.

+arian (imbai ditarikan ketika menyambut ketibaan pengantin lelaki yang diarak ke

rumah pengantin perempuan. Sebaik saha!a rombongan pengantin sampai, perarakan

dihentikan sementara, lalu +arian (imbai dipersembahkan di hadapan pengantin. &a

merupakan upaara khas sebagai isyarat men!emput pengantin naik ke rumah untuk

melakukan istiadat pernikahan. &rama dan bahasa tarian mengiringi anggotaanggota

rombongan pengantin naik ke rumah. enaripenari melambailambaikan selendang

mereka sebagai lambang mengundang dan menguapkan selamat datang.

Kisah-kisah Kaum Ba'au

Menurut Cidelis &nsing, engetua SM St. Mihael, enampang pada tahun 200 hingga

200, pada suatu masa dahulu tinggal seorang manusia yang sangat tinggi orangnya di

$ampung Solibog,+ambunan. *rang ini dinamakan Ba!au kerana dia berasal daripada

kaum Ba!au.

-erita ini menyatakan bahawa Ba!au memiliki sai% badan yang sangat besar. &sterinya

!uga mempunyai ketinggian yang sama dengan Ba!au. alaubagaimanapun tiada

sesiapa pun yang dapat memberitahu setinggi mana Ba!au hingga kini. +apak kaki Ba!au

!uga sangat besar sehinggakan apabila dia menyeberangi sungai ramai orang kampung

yang akan mengekorinya. &ni kerana mereka ingin mengambil ikanikan yang mati

dipi!ak Ba!au. *leh itu, orangorang kampung mendapat 3aedah daripada Ba!au

terutamanya dari segi makanan. pabila orangorang kampung hendak menangkap

ikan, maka Ba!au akan diminta untuk berbaring di dasar sungai egalan. *rangorang

kampung akan mengumpul ikanikan yang mati itu pada bahagian kering tempat Ba!au

berbaring.

ada masa itu, permusuhan antara kumpulankumpulan kaum etnik !uga berlaku.

*rangorang kampung Solibog sangat dibeni oleh orangorang +apasang yang tinggal

di bukit. ermusuhan ini berlaku kerana orangorang +apasang emburu dengan

kehadiran Ba!au yang memberikan banyak 3aedah kepada orangorang kampung

9


10/25

Solibog. *leh itu, orangorang +apasang menuba untuk membunuh Ba!au agar orang

orang Solibog tidak mendapat 3aedah lagi. Mereka telah bersedia untuk membunuh

Ba!au menggunakan penyumpit yang telah dimasukkan sumpit beraun. Namun

demikian usaha yang mereka lakukan semasa menyerang Ba!au umalah siasia saha!a

kerana dia hanya terasa seperti digigit nyamuk saha!a.

enghormatan yang diberikan kepada Ba!au bukan saha!a kerana sumbangannya dari

segi penangkapan ikan tetapi !uga kerana suatu peristiwa. eristiwa ini seperti yang

dinyatakan ialah Ba!au telah mengangkat satu batu besar ke tempat di mana dia hendak

dikebumikan. 'amai orang telah menuba untuk mengangkat batu besar tersebut yang

dibawa Ba!au di bawah ketiaknya ke suatu tempat yang dipanggil Batu Ba!au. Sehingga

ke hari ini, batu besar itu masih dapat dilihat dan dinamakan Batu Ba!au.

Batu Ba!au adalah setinggi dua kaki dan !uga dua kaki lebar. Batu ini seara

semula!adinya mempunyai makna tersendiri kepada orang ramai. Batu ini dikatakan

di!aga atau dihuni oleh rohroh !ahat yang akan mendatangkan penyakit kepada orang

orang yang datang mengganggu. +idak lama dahulu, rohroh !ahat ini dikatakan men!adi

sangat ganas di mana orang yang melaluinya akan sakit sertamerta atau menemui a!al.

Sesiapa saha!a yang melalui kawasan batu ini yang memakai ba!u lama akan !atuh

sakit. +erdapat orang ramai yang sangat memperayai mitos ini sehinggakan mereka

sanggup memakai ba!u baru atau mengelak daripada melalui kawasan tersebut bagi

memastikan rohroh itu tidak diganggu.

1.). Adat Dan Budaya Suku $!m!gun *ungus

'ungus !uga di kenali sebagai usun (aut atau ayak usun. Suku kaum

Momogun 'ungus mendiami kawasan pesisir pantai barat $udat, pantai timur $udat,

+eluk Marudu, itas hingga ke Beluran dan !uga kepulauan sekitar $udat. $ebanyakan

suku kaum Momogun 'ungus adalah penganut agama $ristian.

+arian Sumundai Monggigol merupakan tarian suku kaum Momogun 'ungus

yang ditarikan oleh seorang lelaki dan beberapa orang perempuan. +arian yang

dinamakan SumundaiMongigol ini diiringi dengan paluan gong. latan mu%ik yang

digunakan terdiri daripada / buah gong dan gendang yang dinamakan >+ontog>. enari

perempuan akan merapatkan bahu antara satu sama lain dan menggerakkan

pergelangan tangan dengan langkahlangkah yang perlahan dan lembut. pabila lelaki

10


11/25

dan perempuan samasama menari, ia dipanggil "miandak" dalam bahasa 'ungus.

+arian SumundaiMongigol ini ditarikan apabila tiba esta $aamatan, upaara pemu!aan

semangat, ma!lis perkahwinan, kematian, keraian ataupun ketika menyambut tetamu

yang istimewa.

1.+. Suku ,ranun

&ranun atau &llanun ialah nama satu suku kaum yang dikategorikan sebagai

penduduk bumiputera Sabah. &ranun bermaksud berkasihkasihan. &ni bagi mewu!udnya

sistem hubungan sosial yang amat erat, yang terikat oleh tali persaudaraan yang amat

intim, yang berlandaskan sistem ker!asama dan gotongroyong.

Mereka merupakan pelayar yang ekap, tempat tinggal masyarakat &ranun

banyak tertumpu di kawasan tepi pantai. Namun ada !uga yang terletak di bahagian

dalam daerah. Masyarakat &ranun ini banyak menetap di daerah $ota Belud seperti di

$ampung antai #mas, $aguraan, $ota eladok, +amau, ayaayas, Marampayan,

$ota Bongan, dan lainlain.

1.. Suku ,daaan

&daan adalah suatu etnik yang menetap terutamanya di sekitar daerah (ahad

atu di persisiran timur Sabah. opulasi semasa dianggarkan sekitar ,000 , etnik ini

memiliki hak esklusi3 bagi mengumpulkan sarang burung layanglayang di dalam gua

batu kapur di kawasan penempatan mereka. Sebahagian besarnya adalah muslim,

tetapi sebahagian keil suku kaum yang dikenali sebagai Begaak adalah animist.

Selama beberapa abad, etnik &daan telah memiliki mekanisme sosial berasaskan

se!arah. Sebagai etnik minoriti, &daan beroperasi sebagai kumpulan korporat berkait

rapat berkaitan dengan akti;iti menuai sarang burung layanglayang.

1.. Suku Bisaya

Bisaya dikatakan di antara yang pertama menerima &slam pada awal kurun ke

6. $edatangan &slam dalam kaum Bisaya adalah melalui hubungan dagang dengan

pedagang dari tanah rab. :ika dilihat daripada segi kehidupan sosial, sedikit sebanyak

pengaruh rab memainkan peranan dalam urusan mereka sehariharian.

Bangsa Bisaya adalah suku kaum asli yang telah tinggal dan menetap di

Borneo Sabah se!ak beribu tahun yang lalu. $emahiran suku kaum ini dalah dalam

11


12/25

bidang pertanian. Mereka !uga mahir memburu binatang liar di hutan untuk dimakan.

Selain itu mereka !uga menternak ayam, itik, angsa, lembu dan lainlain binatang

sebagai makanan.

$aum Bisaya !uga mahir dalam seni kra3tangan dan sebahagian besar peralatan

kra3tangan digunakan dalam kehidupan seharian mereka selain mahir menangkap ikan.

+arian Bubu merupakan kaum Bisaya yang biasanya mempersembahkan

semasa upaara perkahwinan, pertunangan dan !amuan masuk rumah baru. Mereka

peraya kepada kuasa ghaib, oleh itu dukun atau pawang men!adi perantara komunikasi

bagi mereka dengan dunia lain.

1./. Suku Su"uk

Sulu berasal daripada $epulauan Sulu dan Borneo Sabah1 se!ak %aman

$esultanan Sulu lagi. $aum Suluk ini menggunakan bahasa +ausug sebagai bahasa

pertuturan. gama yang dianuti adalah agama &slam. $aum Suluk ini !uga mempunyai

budayanya yang unik dan tersendiri. . usat petempatan bagi orang Suluk adalah

terletak di daerah $udat, Semporna, Sandakan, (ahad atu, $ota $inabalu,

Menggatal,+ uaran dan +elipok. *rang Suluk tidak memanggil diri mereka Suluk

melainkan menggelar diri mereka +ausug yang membawa maksud "*rang dari Sulu".

+arian BolakBolak adalah tarian suku kaum Suluk yang diiringi dengan pukulan

"gabbang" yang sering diadakan di ma!lisma!lis perkahwinan dan ma!lisma!lis

keramaian yang lain. +arian ini dilakukan oleh kaum wanita dan lelaki yang memakai

pakaian tradisional berwarna warni. enari menggunakan empat bilah kayu keil !enis

keras yang digenggam dengan tangan, dua bilah kayu dalam satu tangan ditepuktepuk

sehingga mengeluarkan bunyi sama rentak dengan pukulan kulintangan.

1.. Suku idung

Suku kaum +idung adalah suku kaum rumpun Melayu yang banyak terdapat di

bahagian tenggara Sabah iaitu sekitar daerah +awau dan Sebatik. ntara suku kaum

Melayu +idung begitu dikenali di +awau ialah +idung pas, +idung &ndrasabah, +idung

Membalua, +idung Merotai dan +idung $alabakan. +erdapat !uga ramai suku kaum

+idung di beberapa kawasan di Sandakan seperti di Beluran.

12


13/25

Mereka adalah etnik Muslim dan menggunakan bahasa Melayu untuk

berkomunikasi dengan entiti masyarakat lain di sekitarnya seperti masyarakat Bolongan

+an!ung Selor1, masyarakat Ban!ar Ban!armasin 1, masyarakat $utai dan masyarakat

Berau yang merupakan penghuni.

+arian Dapin merupakan tarian dalam budaya masyarakat Melayu +idung. +arian

Dapin atau Dipin serta alat mu%ik seperti gambus dan kompang yang berasal dari

budaya rab sudah lama digunakan se!ak turun temurun. i +awau ini !uga terdapat

masyarakat Melayu keturunan rab dan ?abib yang merupakan golongan pendakwah

&slam terdahulu yang telah menetap di sini dan berkahwin dengan masyarakat

tempatan.

#.0 Etnik Di Negeri Saraak

Sarawak mempunyai 27 etnik besar setakat ini yang dikemukakan. $esemua kumpulan

etnik ini mempunyai bahasa, kebudayaan, dan ara kehidupan yang tersendiri. #tnik di

Sarawak terbahagi mengikut kawasan penempatan seperti persisiran pantai, lembah

sungai, daerah pendalaman, dan kawasan tanah tinggi. $awasan yang paling padat

dengan penduduk ialah di dataran pantai, lembah sungai di bahagian barat $uhing,

dan kawasan antara Sungai $ayan dengan Sungai Mukah.

-orak penempatan dan taburan penduduk yang berselerak di Sarawak menyebabkan

mereka tidak banyak berhubung dengan orang luar. $eadaan ini mendorong setiap

kelompok etnik membentuk identiti kebudayaan masingmasing mengikut

persekitarannya.

Seara kolekti3nya kumpulan etnik utama di Sarawak dikenali sebagai ayak, &ban,

Bidayuh dan *rang )lu. ayak, yang bermaksud hulu sungai atau kawasan pedalaman,

adalah satu istilah menyeluruh yang digunakan oleh penduduk &slam persisiran pantai

kepada lebih daripada 200 kumpulan suku kaum. Seara la%imnya, mereka tinggal di

rumah pan!ang, rumah komuniti tradisional yang boleh menempatkan 20 hingga 600

keluarga.

13


14/25

-ontoh etniketnik lain di negeri Sarawak adalah sepertiE

Bidayuh Melanau

Sekapan $e!aman

$ayan

$enyah

Sihan +agal

(un Bawang enan

+abun Saban

$elabit $edayan

(isum (ongkiput

Bisaya (ahanan Sekapan $e!aman

Berawan unan

Sihan +agalBaketan

)kit +abun Saban

#.1. Suku ,ban

Suku kaum &ban dahulu dikenali sebagai dayak laut dan dengan !umlah

sebanyak 57,000 iaitu 0< daripada !umlah penduduk Sarawak, kaum &ban

merupakan kumpulan etnik yang terbesar di Sarawak. $adangkala seara salah 3aham

mereka diru!ukkan sebagai orang ayak (aut kerana kemahiran mereka menggunakan

bot, sedangkan mereka sebenarnya adalah suku kaum hulu sungai daripada kawasan di

tengahtengah $alimantan. ada masa dahulu, mereka merupakan pahlawan

perlawanan yang digeruni dan terkenal dengan pemburuan kepala dan pelanunan.

Seara tradisi, mereka menyembah tuhan perintahan bertiga di bawah kuasa

Singalang Burung, tuhan burung bagi peperangan. alaupun pada masa sekarang,

kebanyakan daripada mereka telah beragama $ristian, mereka masih lagi mengamalkan

kebanyakan daripada budaya tradisi mereka.

*rang &ban biasanya menduduki di lembah Sungai Saribas, Sungai Skrang,

Sungai Batang (upar, dan Sungai 'a!ang.+radisi orang &ban adalah menyimpan pasu,

gong, dan tempayan yang dipanggil ta!au. &a diwarisi seara turuntemurun, bernilai,

dianggap sui, dan dihomati.

14


15/25

Kegiatan Ek!n!mi

*rang &ban pada %aman dahulu merupakan peneroka terulung dalam membuka hutan

rimba berimba1 atau berumpang kampong1 bagi tu!uan penanaman padi bukit. kti;iti

penerokaan ini dilakukan dengan seluas yang termampu dengan matlamat untuk

mendapatkan hasil tuaian tanaman padi yang lebih banyak. *rang &ban yang tinggal di

rumah pan!ang masih men!alankan akti;iti memburu dan mendapat sumbersumber

hutan untuk mendapatkan bekalan makanan dan perubatan. enghi!rahan orang &ban

ke kawasankawasan baru adalah bertu!uan untuk menari tanah bagi tu!uan beruuk

tanam dan menari sumber makanan daripada hutang serta sekaligus mewarisi tanah

tanah ini sebagai tanah pusaka mereka dari turuntemurun. Selain menanam padi,

orang &ban !uga menanam getah, kopi, lada, koko dan sekarang ini kelapa sawit.

Pantang 2arang Kaum ,ban

$aum &ban amat menekankan pantang larang sewaktu mengandung dan selepas

bersalin. antang larang sewaktu mengandung bukan saha!a dikenakan kepada wanita

yang sedang mengandung malah si suami turut dikenakan pantang larang. -ontohnya,

mereka tidak dibenarkan memotong pokok yang men!alar di atas tanah kerana dikhuatiri

berlakunya pendarahan berterusan semasa si ibu melahirkan. Mereka !uga dilarang

memeahkan telur menggunakan pisau atau kayu kerana dikhuatiri bayi aat. Selain itu

mereka !uga dilarang membawa kurakura ke bilik kerana dikhuatiri bayi tersangkut

semasa dilahirkan. Bakal ibu !uga dilarang menuang minyak di tapak tangan untuk

disapu ke rambut kerana dikhuatiri bayi yang akan lahir daripada menanah

Sebaik saha!a bayi dilahirkan, ahli keluarga akan memalu buluh yang dikenali sebagai

potong oleh masyarakat &ban sebagai tanda bayi telah dilahirkan dan untuk memanggil

!iran tetangga. Namun selaras arus kemodenan, ada !uga keluarga yang menggunakan

senapang untuk menggantikan potong.

Sebaik saha!a bayi dibersihkan bayi akan dibalut atau dibedung menggunakan kain

khas yang dipanggil sebagai kain pua kumbu atau kain yang disulam. Si ibu akan diurut

oleh bidan, bertu!uan menghilangkan kesakitan selepas bersalin. Seterusnya ubat yang

diperbuat daripada halia dan entemu dibalut dengan kekalung iaitu se!enis kain yang

diperbuat daripada kulit kayu akan di sapu pada badan si ibu.

15


16/25

Sepan!ang tempoh berpantang si ibu perlu men!aga pemakanan selama 0 hari dan

berdiang selama /0 hari. Semasa berpantang makanan, si ibu hanya dibenarkan

memakan nasi bersama ikan kering atau ikan salai dan puuk paku atau buah pulur.

Makanan tersebut pula perlu diampur dengan air rebusan halia bagi memanaskan

badan si ibu.

Berdiang atau bersalai ialah duduk berhampiran unggun api. )nggun api perlu

menggunakan kayu api yang dikhaskan, iaitu kayu malam dan kayu langsat. ?al ini

demikian kerana kayu tersebut mempunyai khasiat tersendiri. Sepan!ang tempoh /0 hari

ini, si ibu perlu menalitkan kapur pada tiang rumah sebagai penanda hari. +u!uan

bersalai adalah menghilangkan penyakit ibu yang baru bersalin.

emilihan nama amat penting bagi kaum &ban. ?al ini kerana mereka berpendapat

nama yang baik akan memberi kesan yang baik kepada masa depan bayi tersebut.

Nama timbangan terlebih dahulu di berikan sebelum nama rasmi. Nama rasmi diberikan

berdasarkan nama orang terdahulu yang hebat dan ber!asa agar kelak bayi tersebut

akan men!adi orang yang berguna. -ara pemilihan nama bagi kaum &ban merupakan

adat yang sangat unik. ua nama terbaik akan dipilih dan diletakkan di atas dua keping

papan yang berlainan. Seterusnya gumpalan nasi diletakkan di atas papan tersebut.

Seekor ayam !antan akan dilepaskan supaya memagut salah satu gumpalan nasi. ?al

ini bermakna nama yang terdapat pada gumpalan nasi yang dipagut oleh ayam akan

men!adi pilihan untuk nama bayi.

Perayaan yang diraikan

$aum iban menyambut perayaan yang dikenali sebagai perayaan hari 8awai. erayaan

ini disambut setiap tahun iaitu pada 6 dan 2 Bulan :un. erayaan ini disambut sebagai

tanda berakhirnya musim menuai padi. erayaan ini dianggap bermula apabila

masyarakat &ban berkumpul di serambi umum rumah pan!ang di mana terletaknya ranyai

iaitu pokok istiadat. ada hari perayaan, kaum &ban akan mengenakan pakaian

tradisional yang diperbuat daripada manikmanik yang diwarisi turuntemurun. ?ari

gawai disambut dengan meriah di kampungkampung mahupun bandarbandar. ada

hari tersebut mereka akan berkumpul dan bersukaria di samping pelbagai makanan

tradisional. elbagai akti;iti diadakan sepan!ang perayaan, ontohnya, persembahan

tarimenari, meminum arak beras atau dikenali sebagai tuak dan lainlain akti;iti yang

menghiburkan. ada perayaan tersebut !uga kaum &ban akan menyembahkan makanan

16


17/25

dan arak kepada dewa kekayaan sebagai tanda kesyukuran dan terima kasih atas hasil

tuaian yang baik. )paara penyembahan ini perlu mengikut adat iaitu wakil masyarakat

&ban akan membaakan mantera dan seterusnya darah ayam akan diren!iskan pada

persembahan tersebut.

arian Nga'at

+arian Nga!at adalah merupakan identiti utama masyarakat &ban yang men!adi

kebanggaan kebudayaan di Sarawak. Biasanya, +arian Nga!at ditarikan dalam

sambutan ?ari 8awai sebagai tanda kesyukuran dalam hasil menuai padi sepan!ang

tahun ini. $eunikan dalam setiap persembahan tarian nga!at inilah men!adikan suku

kaum ini terlalu istimewa dan tersendiri. $eindahan tarian nga!at yang terdapat dalam

masyarakat ini adalah unik dan asli kerana ianya merupakan satu indentiti komuniti &ban

yang penuh dengan dunia mistik dan kea!aiban serta membe%akan kaumnya dari suku

suku kaum pribumi lain di Sarawak.

Nga!at bagi orangorang &ban ialah tarian semasa menyambut ?ari 8awai sebelum

berperang dan selepas musim menuai. ada %aman dahulu tarian tersebut ditarikan

selepas mereka kembali dari berperang. Nga!at dengan kata lain adalah se!enis tarian

pahlawan tradisional suku kaum &ban di Sarawak.

+arian biasanya dipersembahkan semasa meraikan ke!ayaan atau menyambut

kepulangan pahlawanpahlawan &ban yang baru balik dari medan perang dan !uga

meraikan ke!ayaan hasil dari uuk tanam mereka yang meru!uk kepada tanaman padi.

+arian nga!at dibahagikan kepada pelbagai !enis tarian iaitu Nga!at (esong, Nga!at

Bunuh, Nga!at &nduk, Nga!at Ngalu +emuai menyambut tetamu1, Nga!at ua $umbu

dan Nga!at $uta persembahan nga!at +radisional1.

• Nga'at Berbunuh

ipersembahkan oleh kaum lelaki dari masyarakat berkenaan, tarian inimerupakan satu peniruan atau pengulangan yang di lakukan oleh mereka

sebagaimana yang yang mereka lakukan semasa menghadapi musuh

musuh ketika mereka mengadakan akti;iti harian seperti memburu.

• Nga'at ,nduk

Merupakan persembahan yang di persembahkan oleh golongan wanita yang

memaparkan kelembutan dan kehalusan seni budaya serta adat istiadat

17


18/25

masyarakat pribumi itu sendiri. 8erak tari yang dipersembahkan mempunyai

maksud yang tersirat serta menggambarkan akti;iti seharian masyarakat &ban.

• arian Nga'at 2es!ng

+arian yang di persembahkan oleh golongan lelaki saha!a. ersembahan nga!at

!enis ini hanya di benarkan untuk di tarikan oleh kaum lelaki kerana ianya

memerlukan penari lelakinya untuk menari sambil menggigit lesong. $ekuatan

dan kegagahan yang di tun!ukkan dalam persembahan tarian nga!at !enis ini

hanya sesuai di persembahkan oleh golongan lelaki saha!a.

• Nga'at Nga"u emuai 3menyambut tetamu4

ipersembahkan bagi tu!uan menyambut kedatangan tetamu khas yang datang.

Biasanya tarian ini di persembahan ketika upaara perasmian atau pembukaan

sesuatu ma!lis rasmi yang di hadiri oleh banyak tetamutetamu terhormat dan

orang ramai.

• Nga'at Kuta

Merupakan se!enis tarian persembahan nga!at yang menggabungkan penari

lelaki dan perempuan. Biasanya diadakan bagi upaara sambutan seperti

perasmian sesebuah persembahan kebudayaan dan sebagainya.

• Nga'at Pua Kumbu

Merupakan salah satu daripada !enis persembahan yang terdapat dalam tarian

nga!at. ersembahan nga!at !enis ini la%imnya di persembahkan oleh golongan

wanita. Memandangkan nama tarian ini ialah ua $umbu sudah pasti penari

akan menari sambil membawa kain pua kumbu sebagai alat dalam persembahan

mereka.

5agung 3 Ba'u Burung4

enari nga!at akan memakai pakaian tradisi seperti >sirat>, >gagung> atau ba!u burung.

enari !uga memakai topi yang dihias dengan bulubulu burung. 8agung merupakan

se!enis ba!u yang tebal dan keras yang diperbuat daripada kulit haiwan seperti kulit

beruang tetapi tidak di!ahit kiri dan kanannya. enaripenari akan memakai kain merah

yang yang diikat pada bahagian pinggang hingga ke paras lutut. enari !uga memakai

topi yang dihias dengan bulubulu burung. i tubuhnya dipakaikan se!enis ba!u yang

dibuat dari bulubulu burung tetapi tidak di!ahit kiri dan kanannya

*entak tarian

+arian ini tarikan dengan berdiri di atas bulatan langsaran ke atas dan ke bawah, penari

akan melompat bersama iringan lagu. Setiap rentak yang dimainkan adalah bersesuaian

dengan upaaranya. Satu !enis tarian ini lagi ialah penari akan memegang perisai kayu

18


19/25

di tangan kiri dan pedang di tangan kanan lalu menari seperti berdepan dengan musuh

dengan menghayunkan badannya ke kiri dan ke kanan.

$uzik6 2agu ,ringan

(agu iringan dibunyikan dari alatalat seperti gong besar dan keil, gendang, tawak,

bebendai, engkurumong dan sapeh, iaitu alat bertali seperti gitar.

#.#. Suku Kaum Bidayuh

$aum Bidayuh di Sarawak lebih kepada kehidupan yang mendamaikan dan suka

mengambil !alan mudah. *rang Bidayuh di Sarawak terkenal dengan layanan baik dan

tuak atau wain beras mereka. Mereka membina rumah mereka di kawasan

pergunungan Sarawak dan kebanyakannya terdiri daripada petani dan pemburu. ada

waktu pemburuan kepala pada %aman mereka dahulu, tengkorak sebagai hadiah buruan

mereka disimpankan di dalam >baruk> rumah bulat yang berdiri setinggi kirakira 6.5

meter dari atas tanah. Mereka pada asalnya adalah penganut animisme, sekarang

kebanyakan dari mereka telah menganut agama $ristian.

Bahasa Pertuturan

Bahasa Bidayuh agak unik berbanding bahasabahasa yang lain yang terdapat

di Sarawak. $eunikan ini adalah berdasarkan sebutan,pertuturan, gerak gaya dan

alunan yang dipertuturkan. (a%imnya, bahasa Bidayuh akan berubah intonasi dan

bahasa mengikut kampung dan daerah tertentu. Sebagai ontoh, suku Bidayuh dari

kawasan Serian menyebut "makan" ialah "maan" manakala suku Bidayuh dari kawasan

adawan pula menyebut "makan" sebagai "man".

Pakaian radisi!na"

arna hitam adalah warna utama dalam pemakaian masyarakat Bidayuh. Bagi

$aum wanita masyarakat Bidayuh, pakaian lengkap adalah termasuk ba!u berlengan

pendek atau separuh lengan dan sepasang kain sarung berwarna hitam paras lutut yang

dihiasi dengan manik manik halus pelbagai warna disulami dengan kombinasi warna

utama iaitu putih, kuning dan merah. +udung keil separuh tinggi dengan orak

anyaman yang indah atau penutup kepala daripada kain berwarnawarni dengan

sulaman manik halus adalah pelengkap hiasan kepala wanita masyarakat Bidayuh.

$aum lelaki masyarakat Bidayuh pula la%imnya mengenakan sepasang persalinan

19


20/25

berbentuk ba!u hitam separa lengan atau berlengan pendek dengan sedikit orak

berunsur 3lora dan seluar hitam atau awat yang berwarna asas seperti biru, merah dan

putih. $ain lilit kepala pula adalah pelengkap hiasan kepala kaum lelaki masyarakat ini.

Perkahinan

Bagi masyarakat Bidayuh, perkahwinan adalah satu ara untuk men!adi anggota

dan menikmati hak sebagai anggota bilik atau ramin itu. Masyarakat Bidayuh

mengamalkan monogami saha!a. Namun demikian, perkahwinan semula selepas

peneraian ialah satu perkara biasa. *leh sebab larangan yang kuat terhadap inses,

perkahwinan luar daripada keluarga sendiri ialah peraturan penting dalam masyarakat

tersebut. Masyarakat Bidayuh !uga melarang perkahwinan antara sepupu. $umpulan

seperti ayak Selako melarang ahlinya daripada berkahwin dengan anggota kaum yang

pernah men!adi musuh perang mereka kerana khuatir akan termakan sumpah namun

kerana sudah berlaku perkahwinan yang pertama antara nenek datuk rnereka dengan

keturunan bekas musuh rnereka, maka larangan tersebut mansuh. i kalangan

kumpulan ayak BukarSadong, peraturan tentang perkahwinan agak longgar. lelaki

dan perempuan boleh bebas bergaul dan berkenalan antara satu dengan lain sebelum

mereka berkahwin.

#.&. Suku Kaum $e"anau

Masyarakat Melanau merupakan masyarakat etnik di Sarawak. Masyarakat Melanau

mempunyai persamaan dengan masyarakat Melayu baik dari segi keperayaan,

kebudayaan dan adat resam.Namun begitu masyarakat Melanau tetap mempunyai

budaya dan adat resam mereka yang tersendiri. Masyarakat Melanau merupakan suku

yang beragama &slam dan $ristian. *rang Melanau yang bukan beragama

&slam pula peraya makhluk ghaib yang dipanggil ipok. Suku etnik Melanau berkumpul

di persisiran pantai seperti kawasan lembah utara Sungai 'a!ang, &gan, Mukah, alat,

*ya, dan Bintulu. Masyarakat yang terawal di Sarawak menetap di Mukah.

Asa" %su" $e"anau

$irakira setengah abad yang lalu, semasa aerah Bintulu masih dalam !agaan

$era!aan $esultanan Brunei, kerap kali Baginda Sultan datang ke Bintulu untuk melihat

keadaan daerah ini serta memungut hasil daripada penduduknya. ada suatu hari,

apabila sebuah perahu kera!aan Brunei sedang belayar menu!u ke $uala Bintulu, tiba

20


21/25

tiba bertembunglah perahu itu dengan beberapa buah perahu yang menu!u ke destinasi

yang sama. Nakhoda pun bertanya dengan seorang kelasinya, "erahu siapakah yang

banyak di hadapan kitaF" :awab kelasi itu, "erahu orang memanau, atuk." Sari sehari

ke sehari perkataan >memanau> ini dengan tidak disedari oleh sesiapa bertukar men!adi

>Melanau>.

>anau>, begitulah asal perkataan yang sebenar dalam dialek Bintulu yang mana bererti

salah satu peker!aan yang boleh didapati dalam daerah Bintulu pada masa ini.

eker!aannya ialah menangkap ikan duai, ikan !amah dan sebagainya. eker!aan ini

dilakukan oleh enam hingga sepuluh orang serta lengkap dengan perkarangan yang

dinamakan "&dus" dalam dialek Bintulu serta perahu yang besar sebab orang yang

beker!a >panau> harus pergi ke tengah laut se!auh enam atau tu!uh batu. aundaun

>mulong> di!adikan umpan. i tengahtengah laut inilah kadangkadang ter!adi ribut yang

kenang dan gelombang besar yang datang dengan tibatiba. Sekiranya mereka

memakai perahu yang keil sudah tentu mereka karam dan boleh !adi nyawa mereka

!uga mungkin teranam.

ndaian lain tentang asal nama Melanau ialah kaitannya dengan nama >Meranau>

Maranao1 atau >Mindanau> Mindanao1. >Maranau> atau >Marinau> ialah nama suku kaum

di Mindanao +engah lanun1 yang sering menyerang kawasan persisiran Sarawak yang

didiami orang Melanau sekarang.

Kegiatan Ek!n!mi

$egiatan ekonomi utama mereka adalah menangkap hasil laut dan men!adi petani padi

sawah bagi sebahagian keil daripada mereka yang tinggl di kawasan pendalaman.

Selain itu, perusahaan sagu !uga diusahakan oleh kaum ini. okok sagu tumbuh di

kawasan yang berpaya. okok Sagu hanya boleh ditebang selepas sepuluh tahun.

+epung sagu atau lemantak diperoleh daripada isi pokok sagu yang dipanggil ripo. 'ipo

di!emur sehingga kering dan diproses sebelum di!adikan lemantak, iaitu tepung sagu.

+eknik pembuatan sagu !uga diselitkan di dalam tarian Melanau seperti Mengarang.

Sarawak merupakan pengeksport sagu yang terbesar di Malaysia.

Pakaian radisi!na"

akaian lelaki Melanau dari satin berwarna gelap dipadankan dengan kain songket

bunga tabur dan pakaian kepala sengkulon dari :awa. (elaki menggayakan ba!u

21


22/25


23/25

).0 *e7"eksi

Semasa proses pelaksanaan tugasan ini, saya telah menghadapi beberapa

kekangan. ntaranya ialah tidak mengenali sesetengah suku etnik di negeri Sarawak.

saya telah membuat ru!ukan di internet dan telah meminta tun!uk a!ar daripada kawan

kawan saya yang berasal dari negeri Sarawak. hal ini memang meman3aatkan saya

kerana saya telahpun memahami etniketnik terbesar di negeri Sabah dan Sarawak

setelah menyelesaikan tugasan ini. Bagi etnik di Sabah, saya berasa bersyukur kerana

saya adalah berasal daripada negeri Sabah dan saya sering bergaul dengan kawan

kawan yang terdiri daripada pelbagai kaum. engan ini, say telah mempunyai serba

sedikit pengetahuan tentang etnik terbesar di Sabah.

Melalui tugasan ini, saya dapat memahami budaya, adat, bahasa pertuturan dan

asal usul etnik di Sabah dan Sarawak adalah berbe%a. Mereka mempunyai budaya dan

adat mereka masingmasing yang unik dan diwarisi se!ak turuntemurun. ada %aman

kini, penduduk di satu komuniti adalah terdiri daripada pelbagai kaum dan etnik. Saya

memahami bahawa kita perlu saling hormatmenghormati antara kaum agar

mewu!udkan suasana yang harmoni dan seterusnya menapai aspirasi negara dan

slogan Satu Malaysia. -ontohnya, semasa pesta $aamatan atau ?ari 8awai, kita boleh

mengun!ung ke rumah kaum ini untuk meraikan perayaan ini bersama.

Bagi saya, tugasan ini adalah menarik kerana kita boleh sambil membuat

tugasan dan memahami etnik yang wu!ud di negara ini terutama di Borneo. $ita patut

mengambil tahu tentang kaum atau etnik di negara ini kerana banyak etnik di Sabah dan

Sarawak tidak mempunyai populasi yang tinggi dan kemungkinan besar akan pupus

dalam masa yang akan datang.

khir sekali, saya bersyukur kerana dapat menghasilkan tugasan ini dalam

tempoh masa yang ditentukan. Selain itu, saya !uga amat berterima kasih kepada

pensyarah pembimbing saya, uan Shari3ah Mastura Bt hmad atas bimbingan dan

tun!uk a!ar beliau.

23


24/25

+.0 *u'ukan

ETNIK SABAH DALAM KEPELBAGAIAN KEBUDAYAAN . 200A, No;ember 6/1. ilayari

pada Ma 6, 206/, dari :abatan enerangan MalaysiaE

httpE44pmr.penerangan.go;.my4indeG.php4budaya47/A6etniksabahdalam

kepelbagaiankebudayaan.html

&nsing, C. n.d.1. BATU BAJAU LEGEND . ilayari pada Ma 6A, 206/, dari

httpE44www.myonestopsarawak.om.my4in3o4Borneo(itt4ustoms4page6.html

Kaum Iban. 2060, September 671. ilayari pada Ma 67, 206/, dari

httpE44bmpengurusan2060.blogspot.om4206040H4kaumiban.html

Masyarakat Malanau. 2060, September 671. ilayari pada Ma 6A, 206/, dari + N

B)I #+N&$ & M(IS&E

httpE44bmpengurusan2060.blogspot.om4206040H4masyarakatmelanau.html

Melanau. 206, No;ember 221. ilayari pada Ma 6A , 206/, dari wikipedia,ensiklopedia

bebasE httpE44ms.wikipedia.org4wiki4Melanau

'ahim, S. . 6HH21. eramal erpaduan ntara #tnik E &mplikasi +erhadap eranangan

$omunikasi. Jurnal Komunkas , 577.

TA!IAN NGAJAT IDENTITI ISTIME"A MASYA!AKAT IBAN . 200A, No;ember 6/1.

ilayari pada Ma 67, 206/, dari :abatan enerangan MalaysiaEhttpE44pmr.penerangan.go;.my4indeG.php4budaya4/5tariannga!atidentiti

istimewamasyarakatiban.html

24


25/25

25

kaum dan etnik di negeri sabah

Documents