BML 1043

FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU

PENDIDIKAN GEOGRAFI

SEMESTER 2 SESI 2010/2011

KUMPULAN C

DISEDIAKAN OLEH:

BIL

NAMA NOM. MATRIK

1. NOOR ZAFFIZA BTE MUHAMAD SAIRI D200910355752. NUR’AIN SYUHADA BINTI ATAM D200910355793. NUR HASILAH BINTI SHANUDDIN D200910355824. ROHANI BINTI ABDUL WAHAB D200910355945. SITI ZUBAIDAH BINTI IBRAHIM D20091035632

PENSYARAH: EN. NIK HASSAN BASRI NIK AB. KADIR

1

Isi kandungan

BIL TAJUK MUKA SURAT1. Apakah yang dimaksudkan dengan bunyi bahasa dan

bukan bunyi bahasa?1

2. Berikan tiga contoh bunyi bahasa dan tiga contoh bukan bunyi bahasa.

3

3. Dengan memberikan contoh-contoh yang sesuai, huraikan perbezaan bunyi bersuara dan bunyi tidak

bersuara.

5

4. Bunyi vokal- vokal Melayu Depan Tengah

Belakang

11

5. Ciri-ciri setiap vokal.

14

6. Lambang vokal dan transkripsi. 23

7. Jadual vokal Melayu. 27

8. Bibliografi

2

1.0 Apakah yang dimaksudkan dengan bunyi bahasa dan bukan bunyi bahasa?

Bunyi merupakan gelombang udara yang keluar daripada paru-paru seterusnya ke pita suara,

rongga tekak dan keluar rongga mulut atau hidung. Pada umumnya bahasa dapat dikaji dalam

tiga bentuk, iaitu dalam bentuk bahasa pertuturan, bahasa tulisan dan bahasa isyarat. Ketiga-tiga

bentuk bahasa tersebut mempunyai cara penyampaian dan sistem yang berbeza. Bahasa

pertuturan digunakan kebanyakan orang, yang mana didominasikan oleh sistem bunyi. Manakala

bahasa tulisan pula berasaskan kepada sistem tulisan satu-satu bahasa. Bahasa isyarat adalah

bahasa yang berasaskan pada sistem bahasa isyarat iaitu berbentuk visual yang digunakan oleh

masyarakat yang mempunyai kecacatan pendengaran. Memahami perbezaan antara bunyi bahasa

dan bukan bunyi bahasa akan memudahkan manusia untuk mentaksir sebarang bentuk bunyi

yang dikeluarkan sama ada mempunyai makna tertentu atau pun tidak.

Menurut Abdullah Yusoff dan Che Rabiaah Mohamed (2005), bunyi bahasa merupakan

bunyi atau gabungan bunyi-bunyi yang dihasilkan melalui rongga pernafasan yang akan

membentuk perkataan. Perkataan tersebutlah dinamai sebagai “bahasa pertuturan”. Hal ini

kerana apabila bunyi-bunyi tersebut didengari, bunyi tersebut dapat difahami maknanya oleh

mereka yang menggunakan bahasa yang sama. Manakala menurut Abdul Hamid Mahmood dan

Nurfarah Lo Abdullah (2007) menyatakan bahawa bunyi bahasa merupakan bunyi yang telah

dihasilkan oleh alat artikulasi manusia yang digunakan dalam pertuturan. Alat artikulasi yang

mengalami halangan dan ganguan akan menghasilkan pelbagai bunyi bahasa yang akan

diterjemahkan dalam bentuk bunyi dan mempunyai makna yang dapat difahami oleh manusia.

Pembunyian bahasa bermula apabila udara daripada para-paru di hembus keluar. Semasa proses

penghembusan, udara bergerak keluar melalui saluran suara yang melibatkan rongga tekak,

rongga mulut dan rongga hidung. Alatan dirongga tekak terdiri daripada glotis, pita suara dan

epiglotis. Manakala di rongga mulut pula ialah bibir, gigi, gusi, lelangit, lidah dan anak tekak.

Hal ini bermakna, udara dari paru-paru yang keluar melalui alat artikulasi adalah elemen utama

dalam berbahasa. Contohnya, bunyi perkataan saya dapat difahami oleh pengguna rumpun

bahasa Melayu dan bagi pengguna bahasa lain perkataan saya tidak membawa apa-apa makna

kecuali perkataan saya secara kebetulan ada persamaan dengan bunyi sesuatu bahasa lain.

3

Bunyi yang dihasilkan tetapi tidak memberikan makna dan maksud tertentu pula

dianggap sebagai bukan bunyi bahasa. Menurut Abdullah Yusoff dan Che Rabiaah Mohamed

(2005), bunyi-bunyi yang dihasilkan tidak membentuk perkataan atau tidak menyamai mana-

mana bahasa, bunyi tersebut tidak dianggap sebagai bunyi bahasa. Sebaliknya bunyi yang

dihasilkan itu sekadar bunyi bersuara tanpa mengandungi apa-apa makna. Namun demikaian,

bunyi bahasa tersebut jika dilihat berdasarkan skop pragmatik, bunyi bahasa yang dikeluarkan

berkemungkinan mempunyai makna-makna yang tertentu berdasarkan kepada masa dan tempat

peristiwa itu berlaku. Contohnya “bersiul” yang dilakukan oleh jejaka kepada gadis mungkin

bertujuan untuk menarik perhatian. Manakala menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nurfarah

Lo Abdullah (2007), bunyi yang merupakan bukan bunyi bahasa ialah bunyi yang dihasilkan

oleh alat artikulasi tetapi tidak mempunyai makna dalam pertuturan harian manusia. Bunyi yang

dihasilkan daripada anggota badan manusia yang lain juga bukan bunyi bahasa kerana tidak

dikeluarkan daripada alat artikulasi dan juga tidak mengandungi makna dalam bahasa pertuturan

manusia. Contohnya ialah bunyi tepuk tangan dan lipatan jari.

Berdasarkan kepada pemahaman mengenai bunyi bahasa dan bukan bunyi bahasa telah

memudahkan urusan komunikasi manusia. Hal ini adalah kerana, sebarang bunyi yang

dihasilkan dan mempunyai makna tertentu membolehkan manusia memahami hasrat yang cuba

disampaikan oleh penutur yang lain. Manakala bukan bunyi bahasa yang tidak memgambarkan

apa-apa makna tidak akan ditafsir oleh manusia dan hanya dianggap sebagai lumrah kejadian

alam. Perbezaan pemahaman antara bunyi bahasa dan bukan bunyi bahasa juga dapat

mengelakkan kejadian salah tafsiran dan sebagainya.

4

2.0 Contoh bunyi bahasa dan bunyi bukan bahasa.

2.1 Bunyi bahasa

Bil Bunyi Bahasa Huraian dan Contoh

1 Bunyi Vokal

Vokal Depan [ i ], [ e ], [ a ] Bahagian hadapan lidah berperanan

menghasilkan bunyi vokal hadapan.

Contoh : saya, itu

Vokal Belakang [ u ], [ o ] Bahagian belakang lidah berfungsi

menghasilkan vokal belakang.

Contoh : untuk, orang

Vokal Tengah [ e ] Bahagian tengah lidah berfungsi

menghasilkan vokal tengah

Emak, emas, engkau, lemas

2 Bunyi Konsonan

Terdapat 26 konsonan iaitu:

(b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r,

s, t, v, w, y, z, ng, ny, sy, kh, gh,

dz, th)

Terdapat 18 konsonan asli dan 8

konsonan pinjaman.

8 konsonan pinjaman ialah

(f, v, z, sy, kh, gh, dz, th)

Konsonan-konsonan ini

merupakan pinjaman dari

bahasa Arab dan bahasa

Inggeris.

Contoh : kakak, kami, baca, buku,

jalan, zaman, syarikat dan

sebagainya.

5

3 Diftong

Bunyi geluncuran.

Mempunyai satu puncak

kelantangan .

Diftong hanya hadir dalam

perkataan yang mempunyai dua

suku kata atau lebih.

Au - kerbau, pulau, kalau

Ai - balai, salai, kedai

Oi - dodoi, amboi, kaloi

2.2 Bukan bunyi bahasa

Bil Bunyi Bahasa Contoh dan huraian

1 Bunyi yang dihasilkan oleh alat

artikulasi.

Berdehem, berdengkur, sendawa,

bersiul, ketawa dan sebagainya

2 Bunyi yang dihasilkan oleh

anggota badan manusia.

Menepuk tangan, meramas jari,

kentut dan sebagainya.

3 Bunyi yang dihasilkan oleh

binatang.

Berkokok, mengembek dan

sebagainya.

6

3.0 Dengan memberikan contoh-contoh yang sesuai, huraikan perbezaan bunyi bersuara

dan bunyi tidak bersuara.

Penghasilan bunyi vokal dan konsonan adalah bersuara dan tidak bersuara. Perbezaan utama

penghasilan bunyi bersuara dengan bunyi tidak bersuara adalah keadaan pita suara. Keadaan pita

suara tersebut adalah secara dirapatkan atau dibuka. Semua vokal adalah bunyi bersuara. Tetapi,

bagi konsonan pula terdapat yang bersuara dan yang tidak bersuara. Gambar rajah dibawah

menunjukkan keadaan pita suara bagi bunyi bersuara dan bunyi yang tidak bersuara.

Rajah 1.0 Keadaan pita suara.

Dalam bahasa Melayu terdapat 19 konsonan asli yang boleh dihasilkan melalui bunyi bersuara

dan tidak bersuara. Hal ini demikian kerana penghasilan konsonan-konsonan tersebut melibatkan

daerah artikulasi tertentu. Antara daerah artikulasi tersebut ialah dua bibir, gusi, lelangit keras,

lelangit lembut, pita suara, glotis, dan rongga hidung. Dengan berdasarkan daerah artikulasi

dapat membezakan antara bunyi bersuara dengan bunyi tidak bersuara. Oleh itu, jadual dibawah

menunjukkan perbezaan dan contoh dalam perkataan bunyi konsonan dengan melibatkan daerah

artikulasi. Dengan ini perbezaan lain bunyi bersuara dengan bunyi tidak bersuara adalah

melibatkan alat artikulasi cara sebutan yang mempegaruhi pita suara.

7

Alat artikulasi Bunyi Bersuara Bunyi Tidak Bersuara

Vokal dan

konsonan

Semua vokal [a,e,i,o,u]

Konsonan [b], [d], [g] Konsonan [p], [t], [k], [f], [s].

Letupan dua bibir. Bunyi konsonan [b]

Cara penghasilannya adalah dengan

dua bibir dirapatkan untuk

menghalangkan sepenuhnya udara

dari paru-paru yang keluar ke

rongga mulut. Lelangit lembut dan

anak tekak pula dinaikkan dan

dirapatkan kepada dinding tekak

bagi menyekat udara supaya tidak

dapat keluar melalui rongga hidung.

Pita suara dirapatkan. Dengan ini,

udara dari paru-paru keluar dengan

menggetarkan pita suara ke rongga

mulut dan tersekat sepenuhnya

seketika pada bibir mulut, kemudian

udara dilepaskan serta-merta.

Antara contoh kehadiran bunyi

konsonan [b] dalam perkataan ialah

[#wbuwruŋ#], [#wtuwbuh#], [#kitab#].

Bunyi konsonan [p]

Cara penghasilan adalah dengan dua

bibir dirapatkan untuk

menghalangkan sepenuhnya udara

dari paru-paru yang keluar ke rongga

mulut. Lelangit lembut dan anak

tekak pula dinaikkan dan dirapatkan

kepada dinding tekak bagi menyekat

udara supaya tidak dapat keluar

melalui rongga hidung.

Pita suara dibuka. Dengan ini, udara

dari paru-paru keluar ke rongga mulut

tanpa menggetarkan pita suara. Udara

tersekat sepenuhnya pada bibir,

kemudian dilepaskan serta-merta.

Antara contoh kehadiran bunyi

konsonan [p] dalam perkataan pula

ialah [#papan#], [#sepaɁ#], [#Ɂatap#].

8

Letupan gusi Bunyi konsonan [d].

Cara penghasilannya adalah dengan

hujung lidah dirapatkan pada gusi

untuk membuat sekatan penuh pada

arus udara yang keluar dari paru ke

rongga mulut. Lelangit lembut dan

anak tekak dinaikkan dan

dirapatkan pada dinding tekak untuk

menutup rongga hiding supaya

udara tidak dapat keluar melalui

rongga hidung.

Pita suara dirapatkan. Dengan ini,

udara dari paru-paru keluar dengan

menggetarkan pita suara.

Antara contoh kehadiran bunyi

konsonan [d] dalam perkataan ialah

[#dalam#], [#padaŋ#] dan

[#ɂabad#].

Bunyi konsonan [t].

Cara penghasilannya adalah dengan

hujung lidah dirapatkan pada gusi

untuk membuat sekatan penuh pada

arus udara yang keluar dari paru ke

rongga mulut. Lelangit lembut dan

anak tekak dinaikkan dan dirapatkan

pada dinding tekak untuk menutup

rongga hiding supaya udara tidak

dapat keluar melalui rongga hidung.

Pita suara dibuka. Dengan ini, udara

dari paru-paru keluar tanpa

menggetarkan pita suara.

Antara contoh kehadiran bunyi

konsonan [t] dalam perkataan ialah

[#tareɁ#] dan [#wpuwtus#].

Letupan lelangit

lembut

Bunyi konsonan [g]. Bunyi konsonan [k].

9

Cara penghasilannya adalah dengan

belakang lidah dinaikkan dan

dirapatkan pada lelangit lembut

untuk membuat sekatan penuh pada

arus udara yang keluar dari paru-

paru ke rongga mulut. Setelah itu,

lelangit lembut dan anak tekak

dirapatkan pada dinding tekak untuk

menyekat udara supaya tidak dapat

keluar melalui rongga hidung.

Pita suara dirapatkan. Dengan ini,

udara keluar dari paru-paru dengan

menggetarkan pita suara.

Antara contoh bunyi konsonan [g]

dalam perkataan ialah [#wguwru#],

[#ɂagaɁ#], dan [#beg#].

Cara penghasilan adalah dengan

belakang lidah dinaikkan dan

dirapatkan pada lelangit lembut untuk

membuat sekatan penuh pada arus

udara yang keluar dari paru-paru ke

rongga mulut. Setelah itu, lelangit

lembut dan anak tekak dirapatkan

pada dinding tekak untuk menyekat

udara supaya tidak dapat keluar

melalui rongga hidung.

Pita suara dibuka. Dengan ini, udara

keluar dari paru-paru tanpa

menggetarkan pita suara.

Antara contoh bunyi konsonan [k]

dalam perkataan ialah [#kawan#],

[#bakat#], [#wbudaɁ#].

Letusan lelangit

keras-gusi.

Bunyi konsonan [ ǰ]. Bunyi konsonan [č].

10

Penghasilannya adalah dengan

depan lidah dirapatkan pada daerah

lelangit keras-gusi untuk membuat

sekatan pada arus udara dari paru-

paru ke rongga mulut. Lelangit

lembut dan anak tekak dinaikkan

dan dirapatkan kepada dinding

tekak untuk menyekat udara

daripada memasuki rongga hidung.

Pita suara dirapatkan. Dengan ini,

udara dari paru-paru keluar ke

rongga mulut dengan menggetarkan

pita suara dan tersekat pada daerah

lelangit keras-gusi.

Antara contoh bunyi konsonan [ǰ]

dalam perkataan ialah [#wǰuga#] dan

[#whuǰan#].

Penghasilannya adalah dengan depan

lidah dirapatkan pada daerah lelangit

keras-gusi untuk membuat sekatan

pada arus udara dari paru-paru ke

rongga mulut. Lelangit lembut dan

anak tekak dinaikkan dan dirapatkan

kepada dinding tekak untuk menyekat

udara daripada memasuki rongga

hidung.

Pita suara dibuka. Dengan ini, udara

dari paru-paru keluar ke rongga mulut

tanpa menggetarkan pita suara dan

tersekat pada daerah lelangit keras-

gusi.

Antara contoh bunyi konsonan [č]

dalam perkataan ialah [#wcuti#], dan

[#wsuci#].

11

Dalam jadual ini juga menunjukkan dengan lebih mudah perbezaan konsonan yang bersuara dan

tidak bersuara dengan melibatkan alat artikulasi. Bagi konsonan cara sebutan sengau [m], [n],

[ɲ],dan [ŋ] merupakan konsonan bersuara.

Daerah

sebutan/

Cara

sebutan

Dua bibir gusi Gusi

lelangit

keras

Lelangit

keras

Lelangit

lembut

Pita suara

Letupan tak

bersuara

p t k Ɂ

Letupan

bersuara

b d g

Letusan tak

bersuara

č

Letusan

bersuara

ǰ

Sengau m n ɲ ŋ

Geseran tak

bersuara

s

Geseran

bersuara

h

Getaran r

Sisian l

Separuh

vokal

w y/j

12

4.0 Bunyi- bunyi vokal Melayu

Rajah 2.0: Kedudukan vokal Bahasa Melayu

Dalam rajah 1.0 diatas telah menunjukkan kedudukan vokal dalam bahasa melayu.

Terdapat enam jenis vokal iaitu vokal depan [ i ], [ e ], [ a ], vokal tengah [ ə ] serta vokal

belakang terdiri daripada vokal [ u ] dan [ o ]. Bahagian di sebelah kiri merupakan bahagian

hadapan lidah dan bahagian kanan merupakan bahagian belakang lidah dan di bahagian tengah

merupakan bahagian tengah lidah. Manakala garis yang melintang menunjukkan garis ketinggian

lidah yang dinaikkan. Sebagai contoh, bagi menghasilkan bunyi vokal [ i ] dan [ u ] lidah

haruslah dinaikkan setinggi mungkin manakala untuk menghasilkan bunyi vokal [ a ], kedudukan

lidah terletak paling rendah. Kesimpulannya, dapat kita rumuskan bahawa alat artikulasi lidah

merupakan kriteria penting dalam pembahagian bunyi vokal.

13

Cara penghasilan bunyi vokal

Jenis vokal Keadaan

bibir

Kedudukan

lidah

Lelangit dan

anak tekak

Pita suara Bunyi vokal

Vokal depan

Sempit Hampar. Depan lidah

dinaikkan

setinggi

mungkin kea

rah gusi.

Menutup

rongga

hidung

supaya udara

tidak keluar.

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

keluar dengan

menggetarkan

pita suara ke

rongga mulut.

[ i ]

Separuh

sempit

Bibir

dihamparkan

separuh

sempit.

Depan lidah

dinaikkan

separuh

tinggi kea rah

gusi.

Dinaikkan

untuk

menutup

rongga

hidung

supaya udara

tidak keluar.

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

dari paru-

paru keluar.

[e ]

Separuh luas Hampar

separuh luas.

Depan lidah

dinaikkan

separuh

rendah kea

rah gusi.

Dinaikkan

untuk

menutup

rongga

hidung

supaya udara

tidaka dapat

keluar.

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

dari paru-

paru dapat

keluar.

[ɛ ]

Depan luas Hampar Depan lidah

diturunkan

serendah

mungkin.

Dinaikkan

menutup

rongga

hidung.

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

dapat keluar.

[ a ]

14

Vokal

belakang

Belakang

sempit

Bundar. Belakang

lidah

dinaikkan

setinggi

mungkin

kearah

lelangit

lembut.

Dinaikkan

menutup

rongga

hidung

supaya udara

tidak dapat

keluar.

Pita suara

dirapatkan.

[ u ]

Belakang

separuh

sempit

Bundar. Belakang

lidah

dinaikkan

separuh

tinggi kearah

lelangit

lembut.

Dinaikkan

supaya

menutup

rongga

hidung.

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

dari paru-

paru keluar

ke rongga

mulut

menggetarkan

pita suara.

[ o ]

Belakang

separuh luas

Bundar Belakang

lidah

dinaikkan

kearah

lelangit

lembut.

Dinaikkan

untuk

menutup

rongga

hidung.

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

dari paru-

paru keluar

dengan

menggetarkan

pita suara ke

rongga mulut.

[ͻ ]

Vokal tengah Hampar Tengah lidah

dinaikkan

sedikit kea

Dinaikkan

menutup

rongga

Pita suara

dirapatkan

supaya udara

[ ə ]

15

rah lelangit

keras.

hidung

supaya udara

tidak dapat

keluar dari

rongga

hidung.

yang keluar

dar paru- paru

ke rongga

mulut

menggetarkan

pita suara.

Jadual 1.0: Cara penghasilan bunyi vokal.

Jadual 1.0 di atas menunjukkan cara penghasilan bunyi vokal dalam Bahasa Melayu yang

terbahagi kepada tiga iaitu vokal hadapan, vokal tengah dan vokal belakang. Maksud vokal

menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nurfarah Lo Abdullah ( 2007 ), menyatakan bahawa

semua vokal bersuara dan apabila vokal itu dihasilkan udara dari paru- paru akan keluar secara

berterusan melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau sekatan. Selain

itu, bunyi vokal mempunyai ciri- ciri kelantangan dan kepanjangan. Simbol bagi kepanjangan

ialah dengan tanda garis pendek di atas huruf vokal atau tanda titik bertindih di sebelah kanan

vokal. Sebagai contoh ialah [ a: ] atau [ ã ], [ u: ] atau [ ũ ] dan [ i: ] atau [ ĩ ].

Selain itu, kriteria yang menentukan jenis- jenis vokal ialah lidah sama ada di bahagian

hadapan, tengah atau belakang lidah. Bahagian hadapan lidah untuk bunyi vokal hadapan, tengah

lidah untuk bunyi vokal tengah manakala bahagian belakang lidah untuk bunyi vokal belakang.

Terdapat empat kriteria yang boleh dirumuskan tentang bunyi vokal iaitu bahagian hadapan lidah

memainkan peranan penting sama ada bahagian hadapan, tengah atau belakang, ketinggian lidah

sama ada tinggi, separuh tinggi, rendah atau separuh rendah, keadaan bibir sama ada bibir

hampar atau bundar dan yang terakhir ialah pembukaan rahang sama ada luas atau sempit.

5.0 Ciri-ciri vokal

Vokal ialah bunyi bersuara yang tatkala dihasilkan, udara dari paru-paru keluar berterusan

melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau sekatan (Abdul Hamid

Mahmood, 2007). Arbak Othman, 1983 pula menyatakan bahawa vokal adalah bunyi bersuara

yang tatkala dihasilkan, udara dari paru-paru keluar berterusan tanpa mengalami gangguan,

sekatan auat himpitan yang boleh menimbulkan bunyi-bunyi geseran.

16

Berdasarkan pengertian tersebut dapatlah dirumuskan bahawa vokal merupakan bunyi-bunyi

bahasa yang keluar daripada paru-paru melalui pita suara yang digetarkan. Penggetaran pita

suara ini tidak menghalang arus udara yang keluar melalui rongga mulut. Bunyi bersuara yang

dihasilkan adalah lantang dan lebih jelas daripada bunyi konsonen. Dengan ini peranan pita

suara, bibir atas dan bawah, lidah, rongga korongkong dan rongga mulut mencirikan sesuatu

bunyi vocal dengan frekunsi yang tertentu.

Rajah 3.0 : Kedudukan vokal Bahasa Melayu

Berdasarkan rajah 1.0, keratan rentas lidah manusia boleh dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu

lidah depan, lidah tengah dan lidah belakang. Berdasarkan rajah di atas, bahagian sebelah kiri

merupakan bahagian depan lidah, manakala bahagian di sebelah kanan merupakan bahagian

belakang lidah. Bahagian tengan rajah pula adalah bahagian tengan lidah. Garis melintang yang

terdapat pada rajah merupakan gambaran ketinggian lidah apabila membunyikan vokal-vokal

tersebut. Hal ini kerana bunyi vokal dapat dibezakan mengikut tinggi atau tendah lidah diangkat

ketika membunyikan vokal tersebut.

17

Selain lidah, bibir juga memainkan peranan penting dalam menghasilkan bunyi vokal.

Rajah 4.0 : Keadaan bibir ketika membunyikan vokal.

Cara membunyikan vokal-vokal bahasa Melayu.

a) vokal depan sempit [ i ]

Lidah, rongga mulut dan bibir merupakan alat artikulasi yang terlibat dalam

menghasilkan bunyi ini. Manakala lelangit keras merupakan daerah artikulasi yang

terlibat.

18

Bibir dalam keadaan terhampar. Depan lidah dinaikkan setinggi mungkin kea rah

lelangit keras tetapi tidak sampai menyentuh lelangit keras. Bagi menutup rongga hidung,

anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan supaya udara tidak keluar melalui rongga

hidung. Oleh itu, udara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara.

awal tengah akhir

Ikan [ #ˀikan# ] Bila [ #bila# ] Tali [ #tali# ]

Iman [ #ˀiman# ] Sila [ #sila# ] Padi [ #padi# ]

19

b) vokal depan separuh sempit [ e ]

Bibir berada dalam keadaan terhampar. Depan lidah dinaikkan

separuh tinggi ke arah gusi. Bagi menutup rongga hidung, anak

tekak dan lelangit lembut dinaikkan supaya udara tidak keluar

melalui rongga hidung. Oleh itu, udara keluar melalui ronnga mulut

sambil menggetarkan pita suara.

awal tengah Akhir

Ekor [ #ˀewkor# ] Sepet [ #sepet# ] Sate [ #sate# ]

Elok [ #ˀewloɁ# ] Leher [ #leher# ] Kole [ #wkole# ]

20

c) vokal depan luas [ a ]

Bibir berada dalam keadaan terhampar. Depan lidah diturunkan

serendah mungkin. Bagi menutup rongga hidung, anak tekak dan

lelangit lembut dinaikkan supaya udara tidak keluar melaluo rongga

hidung. Oleh itu, udara keluar melalui rongga mulut sambil

menggetarkan pita suara.

awal tengah Akhir

Aku [ #ˀaku# ] Saya [ #saya# ] Kita [ #kita# ]

Alam [ #ˀalam# ] Hati [ #hati# ] Bila [ #bila# ]

21

d) vokal tengah pendek [ ə ]

Bibir berada dalam keadaan hampar dan bundar. Tengah lidah

dinaikkan ke arah lelangit keras tetapi tidak sampai menyentuh

lalangit keras. Bagi menutup rongga hidung, anak tekak dan lelangit

lembut dinaikkan supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.

Oleh itu, udara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan

pita suara.

awal tengah

Emak [ #ˀəmak# ] Lelah [ #ləlah# ]

Empat [ #ˀəmpat# ] Tenat [ #tənat# ]

22

e) vokal belakang sempit [ u ]

Bibir berada dalam keadaan bundar. Belakang lidah dinaikkan

setinggi mungkin ke arah lelangit lembut tetapi tidak sampai

menyentuh lelangit lembut. Bagi menutup rongga hidung, anak

tekak dan lelangit lembut dinaikkan supaya tidak keluar melalui

rongga hidung. Oleh itu, udara keluar melalui rongga mulut sambil

menggetarkan pita suara.

Awal tengah Akhir

Ulat [ #ˀulat# ] Bulat [ #wbulat# ] Dadu [ #dawdu# ]

Ulam [ #ˀulam# ] Sulam [ #wsulam# ] Batu [ #bawtu# ]

23

f) vokal belakang separuh sempit [ o ]

Bibir berada dalam keadaan bundar. Belakang lidah dinaikkan

separuh tinggi ke arah lelangit lembut tetapi tidak sampai

menyentuh lelangit lembut. Bagi menutup rongga hidung, anak

tekak dan lelangit lembut dinaikkan supaya udara tidak keluar

melalui hidung. Oleh itu, udara keluar melaui rongga mulut sambil

menggetarkan pita suara.

awal tengah Akhir

24

Ombak [ #ˀombaɁ# ] Sorak [ #wsoraɁ# ] Soto [ #wsowto# ]

Obor [ #ˀowbor# ] Bola [ #wbola# ] Koko [ #wkowko# ]

6.0 Lambang vokal dan transkripsi.

6.1 Lambang vokal

Dalam bahasa Melayu, terdapat enam jenis vokal iaitu, [i], [e], [a], [ǝ],[u], dan [o]. Vokal-vokal

ini terbahagi kepada tiga jenis bunyi iaitu bunyi vokal depan, bunyi vokal tengah dan bunyi

vokal belakang. Setiap vokal mempunyai lambang tersendiri. Rajah 1 menunjukkan lambang-

lambang vokal dalam bahasa Melayu.

Vokal hadapan vokal tengah vokal belakang

i u

e o

ə

25

ə

a

Rajah 5.0: Lambang vokal dalam bahasa Melayu.

Dalam bahasa Melayu, terdapat vokal primer dan vokal sekunder. Vokal primer ada enam iaitu

a,e,ə,i,o, dan u. Rajah di bawah menunjukkan lambang vokal primer serta contoh perkataan yang

menggunakan vokal-vokal primer.

Lambang fonetik Contoh perkataan Nota

[a] asap,anak

[è] ela, semak, sate

[i] iring, kita, ciri

[ə] emak, tekadTidak terdapat di hujung

perkataan

[o] obor, botak

[u] ular, sultan, paku

Vokal sekunder pula ialah vokal yang hadir selepas konsonan sengauan iaitu konsonan [m,n,ɲ,ŋ].

Apabila vokal primer menerima pengaruh konsonan sengauan, vokal tersebut akan menjadi

vokal sekunder. Vokal sekunder ini akan menerima tanda nasalisasi/penyegauan (~). Nasalisasi

merupakan proses merubah atau memberi nasal (sengau) kepada fonem-fonem. Contoh huruf

vokal sekunder ialah [ã,õ,ĩ,ũ].

Contoh perkataan yang sudah menerima nasalisasi :

26

● [#mãnã#]

● [#dəƞãn#]

● [#samãn#]

● [#ĵənĩs#]

6.2 Transkripsi

Transkripsi ialah penulisan dalam bentuk lambang-lambang fonetik daripada lambang-lambang

tulisan huruf-huruf biasa. Transkripsi juga menurunkan lambang-lambang bunyi sebutan ke

dalam bentuk lambang-lambang fonetik setepat mungkin mengikut sebutan sebenar penutur

sesuatu bahasa (Abdul Hamid Mahmood & Nurfarah Lo Abdullah, 2007).

Terdapat dua jenis transkripsi dalam bahasa Melayu iaitu transkripsi fonetik dan

transkripsi fonemik. Dua jenis transkripsi ini juga dikenali sebagai transkripsi sempit dan

transkripsi luas. Transkripsi fonetik dikenali sebagai transkripsi sempit dan transkripsi fonemik

dikenali sebagai transkripsi luas.

6.2.1 Transkripsi fonetik

Dalam transkripsi fonetik pengkaji berusaha memberi lambang fonetik secara sangat terperinci

dengan bunyi yang diucapkan atau tulisan yang dipindahkan ke dalam transkripsi fonetik

tersebut. Terdapat pelbagai lambang dalam transkripsi fonetik ini. Sebagai contoh, lambang

pembibiran [ᵂ], penyegauan(nasalisasi) [ a ], perengkungan [ᴸ,ᴰ,ᶻ], penglelangitkerasan [ʲ] dan

pengglotisan [ʔ].

Dalam transkripsi fonetik terdapat segala bunyi segmental, jenis koartikulasi dan juga

ciri-ciri suprasegmental yang ditumpangi oleh perkataan atau ayat dalam transkripsi ini. Oleh itu,

transkripsi bertujuan untuk mencatatkan setepat mungkin semua sifat yang terdapat pada

pengucapan seseorang penutur yang natif. Walau bagaimanapun, tidak semua bunyi koartikulasi

wujud dalam bahasa Melayu (Abdul Hamid Mahmood & Nurfarah Lo Abdullah, 2007).

27

6.2.2 Transkripsi Fonemik

Transkripsi fonemik juga dikenali sebagai transkripsi luas. Dalam transkripsi fonemik tiada

koartikulasi. Transkripsi fonemik mencatatkan bunyi-bunyi bahasa dengan menggunakan fonem-

fonem yang terdapat dalam sesuatu bahasa itu dengan mudah dan secara umum. Oleh itu,

transkripsi fonemik adalah berbeza dengan transkripsi fonetik kerana transkrispi fonemik tidak

menggunakan ciri-ciri koartikulasi atau ciri-ciri suprasegmental seperti dalam transkripsi fonetik.

Transkripsi fonemik hanya bertujuan untuk memberikan lambang-lambang bunyi dengan mudah

dalam bentuk lambang bunyi segmental sahaja.

Jadual 3 menunjukkan perbezaan dan persamaan antara transkripsi fonetik dan transkripsi

fonemik.

Tulisan rumi Transkripsi fonetik Transkripsi fonemik

Saya [#saja#] [#saja#]

Mata [#maata#] [#mata#]

Untuk [#ˀunᵂtoʔ#] [#untoʔ#]

Kecuali [#kəᵂčuali#] [#kəčuali#]

Jenis [#ǰənĩs#] [#ǰənis#]

Harimau [#harimaaṷ᷃a#] [#harimau#]

Sauh [#ŝă j uh#] [#ŝauh#]

Tulisan rumi

1) Bangunan itu cantik.

2 ) Buku ini keluaran terbaru.

3) Perniagaan saya hampir berjaya.

28

Transkripsi fonetik

1) [ #baɳunaan itu čantiʔ #]

2) [# ᵂ buᵂku inia kəᵂluaran tərbaru #]

3) [# pərniaʲagaˀan saja hampir beryaja #]

Transkripsi fonemik

1) [ #baɳunan itu cantiʔ #]

2) [# buku ini kəluaran tərbaru #]

3) [# pərnigaan saja hampir beryaja #]

Dalam transkripsi fonetik, mesti terdapat alat artikulasi tambahan, manakala transkripsi

fonemik tiada alat artikulasi tambahan. Persamaan antara transkripsi fonetik dan transkripsi

fonemik ialah kedua-dua transkripsi ini tidak menggunakan semua tanda baca dalam bahasa

Melayu.

7.0 Jadual vokal Melayu.

Ketinggian Hadapan Tengah Belakang

Sempit i/ i u/ u

Separuh sempit e/e o/ o

Tengah e/ ə

Separuh luas e [ ɛ ]* o [ ͻ ]*

Luas a/ a a [ ɑ ]*

*Bukan standard yang terdapat dalam sebutan loghat atau kata pinjaman.

Jadual 2.0: Jadual vokal melayu.

29

  Bibliografi

Abdul Hamid Mahmood (1998). Menguasai ejaan baharu bahasa Melayu. Kuala Lumpur Syarikat Percetakan Bintang Baru.

Abdul Hamid Mahmood dan Nurfarah Lo Abdullah ( 2007 ). Linguistik: Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Aslita Sdn. Bhd.

Dewan Bahasa (2005). Menghasilkan bunyi bahasa. Diperoleh pada Januari 21, 2011 dipetik daripada http://www.angelfire.com/journal2/abdullahyusoff/bunyi_bahasa.html pada 21/01/2011.

Dewan Bahasa dan Pustaka (1988). Pedoman umum sebutan baku Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Indirawati Zahid dan Mardian Shah Omar (2006). Fonetik dan Fonologi. Kuala Lumpur : PTS Profesional 2002.

Siti Hajar Abdul Aziz (2008). Bahasa Melayu 1. Selangor : Oxford Fajar Sdn Bhd.

Sistem bunyi bahasa Melayu. Diperoleh pada januari 12, 2011 dipetik daripada http://www.tutor.com.my/tutor/arkib2002.asp?e=STPM&s=BM&b=SEP&m=4&t=&r=m&i=NOTA.

Sistem Fonologi. Diperoleh pada januari 12, 2011 dipetik daripada http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Melayu

30

Zaharani Ahmad ( 1993 ). Fonologi Generatif: Teori dan Penerapan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

      

31