fonetik (bunyi-bunyi bahasa)

8/12/2019 Fonetik (Bunyi-bunyi Bahasa)

1/57

Fonetik -Penghasilan Bunyi Bahasa Melayu

1.0 PENDAHULUAN

1.1 PENGENALANDalam penghasilkan bunyi-bunyi bahasa, titik artikulasi dan artikulator merupakan nadi utama. Bunyi-

bunyi bahasa dikeluarkan secara sistematik melibatkan banyak proses. Dalam penghasilan bunyi

vokal lidah dan bibir dianggap mempunyai peranan yang terpenting.

Vokal ialah bunyi-bunyi bersuara yang tatakala dihasilkan, udara dari paru-paru keluar berterusan

melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau sekatan. Bunyi vokal

mempunyai ciri-ciri kelantangan dan kepanjangan. Maksudnya bunyi-bunyi vokal dapat didengar

dengan lebih jelas dan lebih panjang daripada bunyi-bunyi konsonan. Tidak ada bahasa yang tidak

mempunyai vokal kerana vokal ialah nadi bunyi dalam urutan suku kata.

1.2 Objektif

Kertas kerja ini dihasilkan dengan memperincikan beberapa objektif seperti berikut :

a. Mengetahui jenis-jenis vokal dalam Bahasa Melayu .

b. Menghuraikan bagaimana cara penghasilan bunyi-bunyi vokal Bahasa Melayu.

c. Mengetahui peranan alat artikulasi dalam penghasilan vokal dengan merujuk gambar rajah.

1.3 Kaedah

Kaedah yang diguna pakai di dalam menyiapkan tugasan ini ialah dengan mengguakan kaedah

kepustakaan. Beberapa buah buku, majalah, jurnal, artikel telah digunakan sebagai panduan dan

rujukan semasa menyusun atur tugasan yang diberikan ini. Segala bahan yang diperolehi daripada

pelbagai sumber ini dianalisis dan disusun atur mengikut kesesuaian untuk dikelas serta

dikatogerikan di bawah sub-topik

1.4 Batasan Kajian

Dalam penulisan kertas kerja ini penulis telah mengambil kira beberapa batasan. Untuk memastikan

bahawa kajian tidak terpesong dari batasan-batasan yang telah ditetapkan penulis menumpukan

perhatian kepada jenis-jenis vokal bahasa Melayu serta menghuraikan cara penghasilan bunyi-bunyi

vokal bahasa Melayu disamping mengetahui peranan alat artikulasi dalam penghasilan vokal bahasa

Melayu.

1.5 Definisi Konsep


2/57

Dalam penulisan kertas kerja ini, penulis mengambil kira pendapat beberapa orang tokoh bahasa dan

penulis untuk mendapatkan idea yang lebih jelas tentang jenis-jenis vokal dalam bahasa melayu

disamping cara penghasilan bunyi-bunyi vokal dan mengetahui peranan alat artikulasi dalam

penghasilan vokal Bahasa Melayu.

Menurut Prof. Dr. Abdul Hamid Mahmood (1998:31):

Vokal ialah bunyi-bunyi bersuara yang tatakala dihasilkan, udara dari paru-paru keluar berterusan

melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau sekatan. Bunyi vokal

mempunyai cirri-ciri kelantangan dan kepanjangan. Maksudnya bunyi-bunyi vokal dapat didengar

dengan lebih jelas dan lebih panjang daripada bunyi-bunyi konsonan.

Sementara Harimurthi Kirdalaksana (1983:177) mendefinisikan vokal seperti berikut:

Bunyi suara yang dihasilkan dengan getaran pita suara, dan tanpa penyempitan dalam saluran

suara di atas glotis. Satuan fonologi yang diwujudkan dalam lafaz tanpa geseran adalah vocal.

Terdapat juga beberapa definisi tentang vokal yang diberi oleh para pengkaji linguistik. Sejajar

dengan sifat-sifat vocal yang mengeluarkan bunyi, hasil daripada pengaliran udara tanpa sekatan

daripada paru-paru.

Danel Jones dalam bukunya Outline of English Phonetics mengatakan:

Vokal adalah bunyi bersuara yang tatakala dihasilkan udara dari paru-paru keluar berterusan tanpa

mengalami sebarang gangguan, sekatan atau himpitan yang boleh menimbulkan bunyi-bunyi geseran

(Arbak Othman 1983:54)

Selaras dengan pengertian itu, Charles F. Hockett dalam buku A Course In Morden Linguistic

memberi definisi vocal sebagai:

Vokal sebagai bunyi-bunyi bahasa yang tidak dicirikan oleh sebarang gangguan pada arus udara

(Arbak Othman 1983:54)

Disamping definisi-definisi yang dikemukakan diatas Kamus Dewan (1998:1341) juga memberi

definisi seperti berikut:

Vokal tulin, huruf hidup atau huruf saksi ( a, e, , i, o, u )

Daripada definisi-definisi ternyata di atas depatlah dirumuskan bahawa vokal merupakan bunyi-bunyi

bersuara yang dihasilkan tatakala udara daripada paru-paru keluar berterusan melalui rongga tekak

dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau sekatan. Bunyi bersuara yang dihasilkan adalah

lantang dan lebih jelas daripada bunyi konsonan.

2.0 Vokal Dalam Bahasa Melayu

2.1 Jenis-Jenis Vokal Dalam Bahasa Melayu


3/57

Vokal-vokal dalam bahasa Melayu terbahagi kepada tiga jenis iaitu

vokal hadapan, vokal tengah, vokal belakang. Vokal-vokal itu ialah [a] , [e] , [] , [i] , [o] , [u].

Vokal dalam bahasa Melayu terdiri daripada enam jenis dari segi tulisan dan sebutan baku (standard)

iaitu vokal [i], [e], [a], [u], dan [o], iaitu tiga vokal depan : [i], [e], [a]. Satu vokal tengah [] dan dua

vokal belakang iaitu [u] dan [o], tetapi dari segi pertuturan terdapat sembilan jenis seperti pada rajah

di bawah.

Rajah Kedudukan Vokal Dalam Bahasa Melayu

Hadapan Tengah Belakang

Sempit

i

u Tinggi

Separuh Sempit c o

Separuh Luas

Bahagian Luas a Rendah

Rajah dan kedudukan pada gambar rajah tersebut menunjukkan kedudukan mengikut bahagiannya.

Bahagian-bahagian di sebelah kiri merupakan bahagian hadapan lidah, di sebelah kanan merupakan

bahagian belakang lidah dan di tengah pula merujuk kepada bahagian tengah lidah. Garis-garis yang

melintang itu pula merupakan garis yang menunjukkan ketinggian lidah dinaikkan.

Dalam membunyikan vokal [i] dan vokal [u] misalnya lidah dinaikkan. Manakala bagi membunyikan

vocal [a] kedudukan lidah mestilah pada paras yang paling rendah.


4/57

2.1.1 Vokal Hadapan

a) [i] vokal hadapan sempit - Contoh dalam perkataan ibu, biru, ubi dan umi.

b) [e] vokal hadapan separuh sempit - Contoh dalam perkataan elok, kekok, kole, ekor, serong dan

sate.

c) [] vokal hadapan separuh luas - Contoh perkataan dialek Kelantan dan bahasa pinjaman daripada

bahasa inggeris seperti; esok, belok, bule, ekpress, ekonomi dan sebagainya.

2.1.2 Vokal Tengah

a) [] vokal tengah pendek - contoh dalam perkataan seperti; emak, sentuh, emas dan lain-lain.

b) [] vokal tengah panjang - vokal ini hadir dibelakang kata seperti; kit, ras, gul.

2.1.3 Vokal Belakang

a) [u] merupakan vokal belakang sempit - contoh dalam perkataan; ular, kuda, batu .

b) [o] merupakan vokal belakang separuh sempit - contoh perkataan; oleh, boleh, solo, foto.

c) [] merupakan vokal belakang separuh luas - contoh dalam dialek Kelantan; otak, botak, kito.

3.0 Cara Penghasilan Vokal

3.1 Vokal Hadapan Sempit / Tinggi [i]

Tinggi atau sempit merujuk kepada kedudukan lidah yang hampir dengan bumbung mulut. Untuk

menghasilkan bunyi vokal hadapan sempit proses berikut turut berlaku:

a) Bibir dihamparkan

b) Depan lidah dinaikkan tinggi hamper dengan bumbung mulut.

c) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung

supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan

menggetarkan pita suara.

e) Bunyi yang dihasilkan ialah [i] dalam perkataan contohnya:

i) pada awal perkataan : ikut, ipar, ikan, ibu, itu.

ii) pada tengah perkataan : biru, bila, kita, sila, sikat

iii) pada akhir perkataan : tali, beli, beri, besi, guli.

Gambarajah Yang Menunjukkan Penghasilan Vokal [i]


5/57

3.2 Vokal Hadapan Separuh Sempit / Separuh Tinggi [e]

Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan separuh sempit perkara berikut turut berlaku;

a) Bibir dihamparkan separuh sempit.

b) Depan lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah gusi.



d) Pita suara yang dihasilkan ialah bunyi [e] (lihat gambarajah). Cohtoh

kehadiran bunyi vocal ini dalam perkataan adalah seperti berikut;

i) pada awal perkataan - ekor, elok, ela, edah, elak

ii) pada tengah perkataan - berang, heret, leper, sepet

iii) pada akhir perkataan - sate

Gambarajah Yang Menunjukkan Penghasilan Vokal [e]


6/57

3.3 Vokal Hadapan Separuh Luas / Separuh Rendah []

Untuk menghasilkan bunyi vokal separuh luas proses berikut turut berlaku :

a) Bibir dihamparkan separuh luas.

b) Depan lidah dinaikkan separuh rendah ke arah gusi.


supaya udara tidak keluar melalui hidung.

e) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan

menggetarkan pita suara ke rongga mulut.

e) Bunyi vokal yang di hasilkan adalah seperti berikut;

i) pada awal perkataan - elok, esok, edoh, ejek

ii) pada tengah perkataan - beso, getek, gelek, pelek

iii) pada akhir perkataan - gode, bule, ude, tule

Gambarajah Yang Menunjukkan Penghasilan Vokal []

3.4 Vokal Hadapan Luas / Rendah [a]

Vokal depan luas ini boleh dihasilkan melalui proses seperti berikut;

a) Bibir dalam berkeadaan hampar

b) Hadapan lidah diturunkan serendah mungkin


supaya udara dari paru-paru tidak keluar melalui rongga hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan

menggetarkan pita suara ke rongga mulut.e) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vocal hadapan luas hampar seperti dalam perkataan berikut.


7/57

i) pada awal perkataan - abang, ajar, asuh, adik

ii) pada tengah perkataan - satu, paku, bukan, lagu

iii) pada akhir perkataan - kita, bila, kuda, bias

Gambarajah Yang Menunjukkan Penghasilan Vokal [a]

3.5 Vokal Belakang

Sewaktu penghasilan vocal belakang, alat artikulasi penting yang berperanan ialah bahagian

belakang lidah. Bentuk bibir akan menjadi bundar apabila menghasilkan bunyi-bunyi vokal belakang.

3.5.1 Vokal Belakang Sempit / Tinggi [u]

Untuk menghasilkan bunyi vokal belakang proses yang berikut harus dilakukan;

a) Bibir dibundarkan.

a) Belakang lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah lelangit lembut.

a) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung

supaya udara dari paru-paru tidak keluar melalui hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru

menggetarkan pita suara ke rongga mulut.

e) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal bundar [u].

Contohnya;

i) Pada awalan perkataan - ubi, usung, unta, undur

ii) Pada tengah perkataan - buka, bubur, suka, lupa

iii) Pada akhiran perkataan - satu, batu, labu, kuku, bayu

Gambarajah Penghasilan Vokal [u]


8/57

3.5.2 Vokal Belakang Separuh Sempit / Separuh Tinggi [o]

Vokal ini terhasil apabila;


b) Belakang lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah lelangit lembut.


supaya udara dari paru-paru tidak keluar melalui hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar kerongga mulut menggetarkan pita

suara.

e) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal belakang separuh sempit [o] seperti dalam perkataan

berikut.

i) pada awalan perkataan - oleh, otak, orang,

ii) pada tengah perkataan - boleh, toleh, kotak

iii) pada akhiran perkataan - solo, koko, pidato

Gambarajah Penghasilan Vokal [o]

3.5.3 Vokal Belakang Separuh Luas []


b) Belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut.



d) Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara

kerongga mulut.

e) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal [] seperti dalam perkataan-perkataan berikut. (daerah

Kelantan)

i) pada awalan perkataan - olok, otok, oren,

ii) pada tengah perkataan - pokok, sudoh, pecoh

iii) pada akhiran perkataan - kito, bilo, belako

Gambarajah Penghasilan Vokal []


9/57

3.6 Vokal Tengah

Alat artikulasi yang berperanan dalam penghasilan vocal tengah ialah bahagian tengah lidah.

Keadaan bibir hendaklah dihamparkan bagi menghasilkan bunyi vokal tengah (pendek) []. Untuk

menghasilkan bunyi vokal tengah, proses berikut turut berlaku.

a) Bibir dihamparkan.

b) Tengah lidah dinaikkan sedikit ke arah lelangit keras.


supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

d) Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru kerongga mulut menggetarkan pita

suara.

e) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal belakang tengah pendek [] seperti dalam perkataan

berikut.

i) pada awalan perkataan - emas, emak, empat,

ii) pada tengah perkataan - penat, berat, cergas, kemas

Gambarajah Penghasilan Vokal []

4.0 Peranan Alat Artikulasi Dalam Penghasilan Vokal

Dalam penghasilkan bunyi-bunyi bahasa, titik artikulasi dan artikulator merupakan nadi utama. Bunyi-



4.1 Lidah

Alat artikulasi lidah merupakan kriteria penting penting dalam pembahagian jenis vokal. Lidah boleh

memberikan berbagai-bagai bentuk dan rupa bagi menghasilkan bunyi-bunyi vokal yang berbeza.

Lokasi dan kedudukan lidah berasaskan kepada dua paksi iaitu yang mendatar dan yang menegak.

Bahagian mendatar ialah dari depan kebelakang mulut. Tiga titik mendatar sebenarnya ialah

kedudukan depan, tengah dan belakang lidah. Depan lidah adalah bahagian yang bertentangan

dengan lelangit keras, belakang lidah pula bahagian yang bertentangan dengan lelangit lembut

sementara tengah adalah sempadan diantara lelangit keras dengan lelangit lembut. Contohnya [i]

adalah bunyi depan, [u] adalah bunyi belakang dan [] adalah bunyi tengah.

Bahagian yang menegak pula ialah dari lantai mulut hingga ke bumbung mulut dan dapat

dinahagikan kepada empat bahagian seperti berikut.

a) bahagian sempit / tinggi

b) bahagian separuh sempit / tinggi

c) bahagian separuh luas / rendahd) bahagian luas / rendah


10/57

Tinggi atau sempit merujuk kepada kedudukan lidah yang hamper dengan bumbung mulut.

Contohnya [i] dan [u] . Sementara kedudukan rendah pula apabila lidah berada jauh dari bumbung

mulut. Contohnya [a] dan [], [e], [o], [], [] adalah di kedudukan separuh sempit dan separuh luas.

4.2 Bibir

Selain lidah, bibir juga memainkan peranan yang tidak kurang pentingnya dalan penghasilan bunyi

vokal. Bibir mempunyai bentuk tersendiri. Bentuk bibir boleh dibahagikan kepada bentuk bundar dan

hampar. Bibir akan menjadi bundar apabila menghasilkan bunyi-bunyi vokal belakang contohnya [u],

[o], [], [] sementara bibir akan menjadi hampar apabila menghasil bunyi-bunyi vokal depan.

Gambarajah Keadaan Bibir Semasa Menghasilkan Bunyi Volal

5.0 Penutup

5.1 Kesimpulan

Daripada isi yang telah dihuraikan di atas dapatlah di buat kesimpulan Vokal ialah bunyi-bunyi

bersuara yang tatakala dihasilkan, udara dari paru-paru keluar berterusan melalui rongga tekak dan

rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau sekatan. Bunyi vokal mempunyai cirri-ciri kelantangan

dan kepanjangan. Maksudnya bunyi-bunyi vokal dapat didengar dengan lebih jelas dan lebih panjang

daripada bunyi-bunyi konsonan. Vokal-vokal dalam bahasa Melayu terbahagi kepada tiga jenis iaitu

vokal hadapan, vokal tengah, vokal belakang. Vokal-vokal itu ialah [a] , [e] , [] , [i] , [o] , [u].

Vokal dalam bahasa Melayu terdiri daripada enam jenis dari segi tulisan dan sebutan baku (standard)

iaitu vokal [i], [e], [a], [u], dan [o], iaitu tiga vokal depan : [i], [e], [a]. Satu vokal tengah [] dan dua

vokal belakang iaitu [u] dan [o], tetapi dari segi pertuturan terdapat sembilan.

Dalam penghasilkan bunyi-bunyi bahasa, titik artikulasi dan artikulator merupakan nadi utama. Bunyi-




11/57

Bunyi-bunyi bahasa ialah gelombang bunyi yang terjadi pada arus udara yang

bergerak. Udara keluar dari paru-paru melalui tenggorok, pita suara, rongga tekak dan mulut

atau hidung atau kedua-duanya. Bunyi-bunyi bahasa dihasilkan apabila udara tersekat atau

terhalang pada alat artikulasi ini.

Di manakah halangan pertama yang berlaku pada udara yang keluar daripada paru-paru?

Ya, mungkin berlaku pada pita suara. Pita suara ialah dua membran yang anjal/ elastik yang

terletak dalam peti suara. Membran itu adalah seperti pita yang melekat pada dinding peti

suara dan terentang dari depan ke belakang. Apabila pita suara kendur dan renggang, udara

lalu tanpa halangan. Ruang yang renggang itu dipanggil glotis.

Apakah peranan pita suara ketika menghasilkan bunyi-bunyi bahasa? Apabila pita suarakendur dan renggang, glotis terbuka (Rajah 2.4). Keadaan ini terjadi pada waktu bernafas dan

penghasilan sesetengah bunyi seperti /s/ dan /p/, iaitu bunyi tidak bersuara. Apabila pita

suara tegang dan rapat, glotis tertutup (Rajah 2.5). Udara tidak dapat keluar, tetapi boleh

menghasilkan bunyi letupan glotis /?/. Selain itu, pita suara itu mungkin dirapatkan tetapi tidak

berapa tegang sehingga udara boleh melaluinya dan pada waktu itu pita suara bergetar. Bunyi

yang terhasil ini dikenali sebagai bunyi bersuara. Jadi, pita suara berfungsi dan menentukan

bunyi bersuara atau bunyi tidak bersuara.

Selepas udara melalui pita suara, udara bergerak ke rongga tekak. Dari rongga tekak

udara boleh keluar melalui rongga tekak (oral) atau rongga hidung (nasal). Manakala lelangit

manusia terbahagi dua. Di sebelah depan dinamakanlelangit keras dan di bahagian belakang,dikenali sebagai lelangit lembut. Bahagian hujung lelangit lembut dinamakan anak

tekak. Lelangit lembut dan anak tekak boleh digerak-gerakkan. Apabila bunyi /a/ dikeluarkan,

lelangit lembut dinaikkan hingga kena pada belakang tekak dan dengan itu menutup rongga

hidung. Bunyi /a/ dikeluarkan melalui rongga oral. Oleh itu a ialah bunyi oral.Bunyi nasal pula

ialah bunyi yang dikeluarkan melalui rongga hidung. Lelangit lembut pada waktu itu

diturunkan dan rongga oral ditutup dengan beberapa cara, antaranya dengan merapatkan dua

bibir.

Fonem Segmental: Organ-organ yang dinyatakan di atas ialah organ-organ penting yang

menghasilkan aliran udara dalam penghasilan bunyi. Yang berikut diperjelaskan organ

sebutan yang melibatkan penghasilan bunyi vokal.

Bunyi Vokal: Vokal ialah bunyi oral, tetapi ada yang dinasalkan. Vokal jua ialah bunyi

bersuara. Untuk menghasilkan vokal, udara keluar melalui rongga oral dengan tanpa sekatan.

Sifat vokal ini ditentukan oleh kedudukan lidah dan keadaan bibir. Vokal dalam bahasa Melayu

terbahagi kepada tiga, iaitu vokal hadapan, vokal tengah dan vokal belakang. Rajah 3

memperlihatkan kedudukan bunyi vokal.

Vokal Hadapan: Waktu menyebut bunyi akhir dalam kata geli, depan lidah dinaikkan tinggi

dalam mulut. Antara depan lidah dan lelangit keras itu terdapat saluran sempit untuk udara

keluar. Huruf akhir pada perkataan geli, dilambangkan [i]. Lambang ini [ ] ialah lambang

fonetik. Manakala bunyi [e] pada perkataan elok, saluran udaranya lebih luas kerana depan

lidah dinaikkan tidak setinggi kedudukannya sewaktu membunyikan vokal [i].


12/57

Selepas anda menyebut bunyi [i], pegang tulang rahang dan sebut bunyi [a]. Anda

akan merasakan bahawa tulang rahang turun. Saluran udara menjadi luas kerana depan lidah

juga diturunkan. Jadi bunyi [a] ialah bunyi vokal hadapan luas (rujuk Rajah 4). Bagi vokal

belakang, sebutlah bunyi akhir dalam kata batu. Vokal ini ialah vokal [u]. Untuk menghasilkan

bunyi ini pula, bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan dekat dengan lelangit

lembut. Cuba letakkan tangan di bawah rahang dan sebut [u], kemudian sebut [o]. Pasti ada

perbezaan kerana vokal [o] juga vokal belakang, tetapi kedudukan belakang lidah lebih rendah

dari menghasilkan bunyi [u].

ajah 4: Kedudukan rahang/bibir, lidah ketika menghasilkan bunyi [a], [u] dan [i].

Vokal tengah [] : Berdasarkan Rajah 4, terdapat vokal tengah dalam bahasa Melayu, iaitu[]. Vokal ini dihasilkan dengan meletakkan tengah lidah dekat dengan lelangit. Bibirdihamparkan. Sungguhpun begitu ada dua vokal kata pinjaman dan dalam bahasa bakusebagai kelainan bagi [e] iaitu [ dan ].

Vokal dinasalkan: Pada masa vokal-vokal hadapan dan belakang dikeluarkan melalui rongga

oral, lelangit lembut dinaikkan untuk menutup rongga nasal. Vokal-vokal yang dikeluarkan

melalui rongga oral dan nasal ini dikenali sebagai vokal yang dinasalkan (nasalisasi), iaitu

ketika lelangit lembut diturunkan. Vokal ini ditandakan dengan [~] atas lambang

vokal. Contohnya [nani], semasa kata ini dituturkan, udara tidak seratus peratus keluar

melalui rongga mulut tetapi apabila [n] disebutkan ada aliran udara yang melalui rongga

hidung lalu terjadilah sengauan. Tanda [~] diwujudkan pada vokal yang seterusnya, iaitu [na].

Diftong: Diftong ialah gabungan dua vokal yang terdapat dalam satu suku kata, yang disebutsecara berterusan tanpa ada segmen. Dalam penghasilannya, terdapat ciri geluncuran tetapi
http://1.bp.blogspot.com/-z9P1e3E5RGo/TipA49pLdyI/AAAAAAAAAAY/-kekTJspV3E/s1600/next.jpghttp://4.bp.blogspot.com/-bJYGdb63SuI/Tio__5pWLVI/AAAAAAAAAAU/e9vMMmz7WaE/s1600/VOKAL.jpghttp://1.bp.blogspot.com/-z9P1e3E5RGo/TipA49pLdyI/AAAAAAAAAAY/-kekTJspV3E/s1600/next.jpghttp://4.bp.blogspot.com/-bJYGdb63SuI/Tio__5pWLVI/AAAAAAAAAAU/e9vMMmz7WaE/s1600/VOKAL.jpg


13/57

ada satu puncak. Ada tiga jenis diftong dalam bahasa Melayu sebagaimana diperlihatkan pada

Rajah 5:

Rajah 5: Pergerakan lidah untuk membunyikan diftong

Yang pertama ialah diftong [ai]. Pada masa ini bahagian depan lidah mula-mulanya berada

pada kedudukan untuk vokal [a] kemudian bergerak kepada kedudukan untuk vokal [i] tetapi

tidak setinggi sebagaimana membunyikan [i]. Contoh, [pakai].

Yang kedua pula ialah diftong [au]. Pada masa ini depan lidah berada pada kedudukan untuk

vokal [a] kemudian bergerak kepada kedudukan untuk vokal [u]; bibir yang mula-mula

dihamparkan, kemudian dibundarkan pula. Contoh, [pulau].

Diftong yang ketiga ialah diftong [oi]. Semasa dihasilkan lidah berada pada kedudukan [o] dan

kemudian bergerak kepada [i], bibir yang mula-mula bundar tetapi kemudian berkeadaan

hampar. Contoh, [amboi].

Konsonan: Konsonan ialah bunyi-bunyi bahasa yang sewaktu dikeluarkan menerimasekatan, sempitan dan geseran, sama ada di bahagian rongga mulut, tekak atauhidung. Bunyi-bunyi konsonan ada yang bersuara dan ada yang tidak bersuara.

Rajah 5: Carta konsonan bahasa Melayu
http://3.bp.blogspot.com/-eDboyKZIHBQ/TipBdyOIg6I/AAAAAAAAAAg/X3XGSEswBl0/s1600/f.jpghttp://1.bp.blogspot.com/-mZYSI9aVHCc/TipBOP6-VDI/AAAAAAAAAAc/-a1q3KcHvjE/s1600/g.jpghttp://3.bp.blogspot.com/-eDboyKZIHBQ/TipBdyOIg6I/AAAAAAAAAAg/X3XGSEswBl0/s1600/f.jpghttp://1.bp.blogspot.com/-mZYSI9aVHCc/TipBOP6-VDI/AAAAAAAAAAc/-a1q3KcHvjE/s1600/g.jpg


14/57

Konsonan Letupan:Ada sembilan konsonan yang dikeluarkan dengan udara ditahan dan

dilepaskan dengan cepat. Konsonan yang dihasilkan dengan cara ini dipanggil letupan.

Konsonan [p] dan [b]: Jika lelangit lembut dinaikkan dan bibir dirapatkan, kemudian udara tersekat

pada dua bibir dan udara dipaksa keluar. Jika dengan cepat dibuka mulut, keluarlah bunyi

[p]. Penghasilan konsonan ini dinamakan letupan dua bibir tak bersuara kerana pita suara tidakbergetar. Jika pita suara bergetar, bunyi itu ialah letupan dua bibir bersuara[b].

Konsonan [t] dan [d]: Udara bukan sahaja boleh tersekat dengan merapatkan dua bibir, tetapi juga

dengan mengenakan hujung lidah pada gusi, lelangit lembut dinaikkan dan udara tertahan. Jika

proses sekatan ini dilepaskan, terdapat bunyi [t] letupan gusi tak bersuara. Jika pita suara

digetarkan, terbitlah bunyi letupan gusi bersuara[d].

Konsonan [k] dan [g]: Bunyi letupan lelangit lembut tak bersuara[k] dan letupan lelangit lembut

bersuara[g]. Untuk menghasilkan bunyi [k], belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk

menyekat arus udara. Di samping itu, lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan ke rongga tekak

bagi menyekat arus udara ke rongga hidung. Untuk menghasilkan bunyi [g] caranya sama sepertibunyi konsonan [k] tetapi pita suara dirapatkan, arus udara yang keluar melalui rongga mulut

menggetarkan pita suara.

Konsonan [c] dan [j]: Bunyi [c] dihasilkan apabila hadapan lidah dinaikkan rapat ke lelangit keras

untuk membuat sekatan pada arus udara. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang

atau ke dinding rongga tekak untuk membuat sekatan terhadap arus udara ke rongga hidung.

Pada masa ini pita suara direnggangkan, arus udara yang melalui rongga mulut tidak menggetarkan

pita suara tetapi udara yang tersekat di hadapan lidah dan lelangit keras dilepaskan perlahan-

lahan. Untuk menghasilkan konsonan [j] proses yang sama dilakukan tetapi pita suara bergetar.

Hentian [?]: Hentian glotis terhasil dengan cara lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke dinding

rongga tekak untuk membuat sekatan udara ke rongga hidung. Pita suara dirapatkan dan arus udara

yang keluar daripada paru-paru tersekat di bahagian rapatan pita suara udara menyebabkan pita

suara tidak bergetar dan hentian glotis akan dihasilkan.

Konsonan geseran

[s] - Mula-mula hadapan lidah dinaikkan ke gusi untuk membuat sempitan pada arus udara. Pada

masa ini lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang rongga tekak untuk menyekat arus

udara ke rongga hidung. Pita suara direnggangkan. Arus udara melalui rongga mulut tanpa

menggetarkan pita suara, lalu terhasillah bunyi [s], bunyigeseran gusi tak bersuara.

[h] - Apabila udara keluar melalui pita suara yang arenggang dan rongga mulut berkeadaan seperti

sewaktu mengeluarkan bunyi vokal, bunyi [h] yang dinamakan bunyi geseran glotis tak

bersuaraakan dihasilkan.

Konsonan getaran

[r] - apabila hujung lidah diletakkan dekat gusi sehingga udara melalui antara lidah dan gusi, lidah

bergetar. Lelangit lembut pada waktu itu dinaikkan. Bunyi yang terhasil dinamakan bunyi getaran

gusi bersuara[r].

Konsonan getaran


15/57

[l] - hujung lidah dinaikkan ke gusi dan menyekat udara. Lelangit lembut dinaikkan dan pita suara

bergetar. Udara keluar melalui tepi-tepi lidah. Bunyi yang dihasilkan dinamakan bunyisisian gusi

bersuara[l].

Konsonan sengauan (nasal):Ada empat bunyi nasal dalam bahasa Melayu. Apakah yang

membezakan bunyi-bunyi nasal tersebut? Perbezaannya berlaku pada daerah udara disekat yangberlaku pada rongga mulut. Pita suara digetarkan dan lelangit lembut dinaikkan.

[m] - dua bibir dirapatkan untuk menhasilkan sengauan dua bibir bersuara[m].

[n] - hujung lidah dinaikkan ke gusi untuk menghasilkan sengauan gusi bersuara [n].

[n] - tengah lidah dinaikkan ke lelangit keras untuk menghasilkan bunyi sengauan lelangit

keras bersuara[n].

[n] - belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut untuk menghasilkan sengauan lelangit

lembut bersuara[n].

Separuh Vokal: Untuk menghasilkan bunyi separuh vokal, kedudukan lidah tidak tetap, tetapi

bergerak dan membuat luncuran. Ada dua jenis bunyi separuh vokal. Separuh vokal yang

dimaksudkan itu adalah seperti yang berikut.

[w] - lidah mula-mula seperti untuk membunyikan [u], kemudian bergerak pada vokal yang

lain. Bunyi ini dinamakan separuh vokal dua bibir bersuara.

[j] - Kedudukan lidah pada mulanya seperti untuk membunyikan [i], kemudian bergerak

kepada kedudukan vokal yang lain. Bunyi ini dinamakan separuh vokal lelangit keras

bersuara.

Konsonan Pinjaman: Selain konsonan-konsonan yang kita nyatakan di atas, ada konsonan yang

dimasukkan ke dalam bahasa Melayu melalui kata-kata asing yang dipinjam. Banyak konsonan

dalam kata pinjaman telah digantikan dengan konsonan Melayu seperti bunyi-bunyi dari bahasa Arab

dalam bunyi [th] menjadi [s]; [gh] menjadi [g]; [dh] menjadi [d] dan [dz] menjadi

[z]. Walau bagaimanapun, ada yang bunyi asalnya terus digunakan dalam banyak kata dan

digunakan sehingga kini. Bunyi-bunyi itu ialah bunyi-bunyi geseran.

[f] dan [v] -bunyi-bunyi ini dihasilkan dengan merapatkan bibir bawah atas sehingga

apabila udara melalui terdapat geseran. Lelangit lembut dinaikkan. Pita

suara tidak bergetar untuk membunyikan [f] iaitu bunyi geseran bibir gusi

tidak bersuara. Manakala untuk membunyikan [v] pita suara bergetar yangmenghasilkan bunyi geseran bibir gusi bersuara.

[z] bunyi ini dihasilkan seperti menghasilkan [s]. Membunyikan [z] berbeza apabila pita

suara bergetar. Oleh itu, konsonan yang dihasilkan ini dinamakan geseran gusi

bersuara.

[s] pada waktu pengeluarkan bunyi ini lelangit lembut dinaikkan dan depan lidah dinaikkan

ke lelangit keras. Pita suara tak bergetar. Geseran yang dihasilkan dinamakan

geseran gusi lelangit keras.

Fonem Suprasegmental: Unsur-unsur bahasa yang kita bicarakan sebelum ini ialah unsur-unsursegmental, kerana tiap-tiap satu bunyi merupakan satu segmen atau penggalan daripada arus


16/57

tuturan. Kita menuturkan segmen-segmen dengan berbagai-bagai tingkat tekanan dan

nada. Kadang-kadang kita berhenti sebentar sehingga terdapat kumpulan kata. Kata-kata itu

diucapkan sama rata atau mendatar sahaja. Ada empat lagi unsur bahasa yang perlu kita perhatikan,

iaitu tekanan, nada, jeda dan panjang-pendek. Unsur-unsur ini dinamakan suprasegmental.

Tekanan: Tekanan menunjukkan kelantangan sesuatu suku kata yang menandakan keras ataulembutnya penyebutan sesuatu suku kata tersebut. Lambang yang digunakan untuk tekanan ialah

//. Lambang ini diletakkan di atas suku kata yang menerima tekanan itu misalnya /buda?/. Dalam

bahasa Melayu, tekanan tidak membezakan makna.

3

2

Nada: Nada ialah kadar meninggi atau menurun pengucapan sesuatu suku kata atau

perkataan. Nada ditandai oleh nombor-nombor 1 rendah, 2 biasa, 3 tinggi, 4 tinggi sekali. Ayatpenyata biasanya dimulakan dengan nada 2; kemudian nada itu menaik bila ada tekanan dan turun

hingga 1.Contoh: Saya hendak balik.

Dalam bahasa Melayu juga nada tidak fonemik. Hal ini bermaksud bahawa nada tidak mempunyai

sifat-sifat bunyi seperti penghasilan sesuatu fonem.

Jeda: Jeda juga disebut sebagai persendianialah unsur hentian yang memisahkan antara unsur-

unsur linguistik, sama ada perkataan, ayat atau rangkai kata. Lambang yang digunakan untuk jeda

ialah # . Unsur ini boleh membezakan makna.

Contoh: [#saya makan nasi ema?#] adalah berbeza maknanya dengan ayat [#saya makan nasi #

ema?].

Panjang-pendek: Panjang pendek adalah kadar panjang atau pendeknya sesuatu bunyi itu

diucapkan. Lambang bagi fonem ini ialah [:] yang dinamakan mora. Lambang [:] bererti panjang

sebutan bunyi itu ialah satu mora. Lambang [: :] menunjukkan dua mora dan lambang [.] adalah

setengah mora. Bagi bahasa Melayu, unsur ini tidak membezakan makna.

1. Abdullah Hassan (1984). Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia, Petaling

Jaya: Fajar Bakti Sdn. Bhd.

2. Ab. Rahman Ab. Rashid et.al. (1997). Pengajian Melayu 1, Petaling Jaya: Longman

Malaysia Sdn. Bhd.

3. Indirawati Zahid dan Mardian Shah Omar (2006). Fonetik dan Fonologi, Kuala Lumpur:

PTS Professional Sdn. Bhd.

4. Raminah Sabran dan Rahim Syam (1985). Kajian Bahasa untuk Pelatih Maktab

Perguruan, Petaling Jaya: Fajar Bakti Sdn. Bhd.


17/57

http://nidkahfi.blogspot.com/p/nota-pismp.html

1.0 PENGENALAN

Menurut Asmah (1999), bahasa Melayu telah wujud dan digunakan lebih

2000 tahun. Berdasarkan usia bahasa Melayu ini, bahasa Melayu boleh dikelaskan

sebagai bahasa yang mantap dan kukuh. Bukti kemantapan bahasa Melayu dilihat

daripada peranannya iaitu sebagai bahasa rasmi negara, bahasa komunikasi dalam

urusan formal dan rasmi serta sebagai bahasa rasmi dalam urusan kerajaan. Selain

itu, bahasa Melayu berperanan sebagai bahasa pengantar di sekolah kebangsaan

dan sekolah menengah kebangsaan di seluruh Malaysia. Jelaslah di sini peranan

bahasa Melayu sangat penting dalam kehidupan seharian dan berperanan sebagao

bahasa Ilmu serta menjadi asas perpaduan negara. Negara meletakkan bahasa

Melayu sebagai bahasa ilmu kerana bahasa ini telah mempunyai sistemnya yang

tersendiri seperti yang ditulis Rohizah Halim dan Sharifah Fazliyaton Shaik Ismail,

2008 :

Bahasa Melayu adalah bahasa yang mempunyai struktur dan bersistem, dengan

asas yang padu dan kukuh ini, bahasa Melayu jelas sekali telah diperlengkapkan

sebagai bahasa intelek dengan wibawa yang kukuh.

Bahasa Melayu merupakan bahasa yang unik jika dibandingkan dengan

bahasa-bahasa lain yang terdapat di Malaysia. Kepelbagaian dialek yang terdapat

dalam bahasa Melayu menjadikan bahasa Melayu begitu istimewa. Kewujudan

dialek ini dapat dilihat atas sebab beberapa faktor yang mewujudkan kepelbagaian

dialek ini seperti perbezaan taraf sosial masyarakat dan perbezaan geografi.

Kewujudan dialek yang pelbagai ini yang kaya dengan kosa katanya yang rencammerupakan satu daripada keunikan bahasa Melayu yang sesuai penggunaannya

mengikut keadaan tempat dan situasi. Walaupun peranan bahasa Melayu tidak

dapat disangkal lagi, namun pada masa kini, bahasa Melayu dilihat semakin tersisih

Sungguhpun keunikan ini menjadi sebahagian daripada keistimewaan bahasa

Melayu, namun perbezaan dialek mengikut kawasan dan taraf sosial menjadi satu

permasalahan untuk memahami mesej yang hendak disampaikan. Penggunaan

bahasa Melayu yang diketahui sebagai bahasa komunikasi dalam konteks formal

adalah amat penting.. Peranan bahasa Melayu baku dilihat sebagai penyatuan


18/57

daripada dialek-dialek yang berbeza dan penggunaannya dalam konteks yang

formal perlulah dititik beratkan serta diperkukuhkan terutamanya dalam aspek

sebutan agar masyarakat daripada pelbagai dialek dapat memahami komunikasi

yang dituturkan.

2.0 MATLAMAT DAN PELAKSANAAN SEBUTAN BAKU BAHASA MELAYU DI

MALAYSIA

Istilah bahasa baku dan bahasa standard merujuk kepada perkara yang

sama. Menurut Kamus Dewan 1989, perkataan baku ini membawa pengertian

yang (sudah) diterima umum sebagai betul dan sah.dan dapat dijadikan asas

perbandingan .

Pembakuan merujuk kepada proses pengekodan bahasa. Biasanya

pengekodan bahasa ini membabitkan aspek tatabahasa, sebutan ejaan,

pengkamusan dan peristilahan. Para sarjana telah memberikan definisi kepada

konsep bahasa baku. Antaranya Garvin dan Mathiot mendefinisikan bahasa baku

sebagai

a codified form of language, accepted by and serving as a model to a larger speech

community.

Definisi oleh Garvin dan Mathiot ini menunjukkan bahawa sesuatu bahasa itu

dianggap bahasa baku sekiranya bahasa berkenaan dikodifikasi dan diterima oleh

masyarakat umum.

Secara tidak langsung kita boleh katakan bahawa satu persetujuan telah

dicapai oleh sesuatu masyarakat untuk memillih satu variasi daripada beberapa

variasi yang ada dalam masyarakat tersebut untuk dijadikan model yang terbaik

sebagai bahasa baku.

Variasi di sini bermaksud kelainan bahasa, iaitu misalnya Kelantan

mempunyai variasi bahasanya yang tersendiri, orang kampung di kawasan

pedalaman juga mempunyai variasinya sendiri. Kelainan ini sebenarnya merupakan

cabang-cabang daripada Bahasa Melayu atau dengan kata lain, kelainan bahasa itu

jiga dirujuk sebagai dialek.


19/57

Definisi yang diberikan oleh Garvin dan Mathiot menyatakan bahawa bahasa

baku itu merupakan bahasa yang dikodifikasi. Maksud kodifikasi ialah hasil

pengumpulan serta penyusunan pelbagai peraturan mengenai sesuatu bahasa

sehingga bahasa itu menjadi suatu keseluruhan yang bersistem dan teratur. Oleh itu

bahasa yang telah dikodifikasi adalah bahasa yang bersistem atau mempunyai

peraturan.

Ini tidak bermaksud bahasa-bahasa lain atau variasi-variasi lain tidak

bersistem dan berperaturan. Bahasa atau variasi yang tidak dikodifikasi juga

mempunyai peraturan atau sistemnya yang tersendiri. Akan tetapi, sesuatu bahasa

atau variasi yang tidak dikodifikasi mempunyai kepelbagaian sistem yang mungkin

berbeza daripada seorang dengan seorang yang lain dalam komuniti bahasa

tersebut. Contohnya orang Kedah mempunyai variasinya sendiri, begitu juga orang

Perak dan masyarakat di Pantai Timur Semenanjung Malaysia.

Sistem bahasa baku lebih menyeluruh kepada masyarakat kerana ia boleh

difahami oleh semua penutur bahasa tersebut. Sebenarnya bahasa baku ini

digunakan hanya dalam majlis atau situasi-situasi rasmi sahaja. Ramai yang

berpendapat bahawa Bahasa Melayu Johor-Riau sebagai bahasa baku kerana

penggunaannya yang meluas dalam bidang pentadbiran dan juga di sekolah.

Sebagai bahasa yang mempunyai penutur yang ramai, khususnya di negeri Johor,Melaka, Selangor dan sebahagian besar Perak dan juga berdasarkan faktor sejarah,

sudah tentu bahasa ini menjadi asas kepada pembentukan Bahasa Melayu Baku.

Akan tetapi, bukanlah bahasa tersebut merupakan bahasa baku yang sebenarnya.

Dalam proses perkembangan Bahasa Melayu Baku, ia akan membentuk imejnya

tersendiri. Kini Bahasa Melayu Baku adalah Bahasa Melayu yang dikodifikasi dan

seragam sifatnya.

Menurut Profesor Nik Safiah Karim (petikan daripada matskai.blogspot) :

Bahasa Melayu standard ialah variasi yang digunakan apabila orang-orang

daripada berbagai-bagai dialek di negara ini berkumpul dan berbincang dengan

tujuan untuk difahami, tiap-tiap pihak berusaha menggugurkan ciri-ciri kedaerahan

masing-masing dan menggunakan sedikit sebanyak variasi yang berasaskan

Bahasa Melayu dialek Johor-Riau, tetapi kini pertuturan Bahasa Melayu umum telah

mempunyai sifatnya tersendiri.

Berdasarkan kenyataan Nik Safiah ini, ternyata bahawa Bahasa Melayu

Baku bukan lagi dipunyai oleh penutur dialek tertentu sahaja tetapi bahasa ini


20/57

merupakan bahasa milik semua. Jadi, sesiapa pun tidak boleh mengatakan bahawa

Bahasa Melayu Baku ini adalah dialek Johor-Riau atau dialek Kedah.

Sebutan baku dalam Bahasa Melayu ini adalah berdasarkan kepada ejaan .

Maksudnya setiap huruf akan dibunyikan iaitu satu huruf satu bunyi. Hal ini pernah

dinyatakan oleh Datuk Hassan Ahmad (1989). Menurut beliau : Sebutan baku yang

diucapkan menurut ejaan baku Bahasa Kebangsaan atau menurut nilai bunyi huruf

dalam bahasa kita, bukan menurut sebutan loghat atau menurut nilai bunyi huruf

asing seperti Bahasa Inggeris.

i. Intonasi

Intonasi ialah naik turun nada suara yang wujud apabila kita bercakap. Dalam

percakapan seharian, nada suara jarang-jarang mendatar, tetapi berbeza-beza, ada

kalanya meninggi dan ada kalanya merendah. Satu ciri utama penuturan manusia

ialah sifat nada suara yang sentiasa berubah-ubah, yang mencerminkan maksud isi

percakapan dan emosi ketika bercakap. Intonasi penting dalam tatabahasa Bahasa

Melayu kerana peranannya dalam membezakan bahagian-bahagian subjek dan

predikat.

ii. Bahasa Baku

Berbicara tentang orang yang berpendidikan tidak lepas dari bahasa duniapendidikan yang tentu menyangkut masalah ragam bahasa. Ragam bahasa yang

dimaksud adalah ragam bahasa baku atau bahasa standar. Oleh karena itu, ada dua

ciri yang melatari berbahasa baku. Pertama, ragam bahasa baku memiliki sifat

kemantapan dinamis, berupa kaidah dan aturan yang tetap. Selain itu, baku atau

standar tidak dapat berubah setiap saat. Oleh karena itu, bentuk peran dan perumus

dengan taat asas dapat menghasilkan perajin dan perusak, bukan pengrajin dan

pengrusak. Dengan kata lain, kebakuan itu cukup luwes memungkinkan perubahan

yang bersistem dan teratur di bidang kosakata dan peristilahan. Ciri kedua, yang

menandai bahasa baku ialah sifat kecendekiaan. Perwujudan dari kecendekiaan itu

ialah dalam kalimat, paragraf, dan satuan bahasa lain yang dapat mengungkapkan

penalaran dan pemikiran yang teratur, logis, dan masuk akal. Oleh karena itu,

sangat tepat jika proses pembakuan bahasa yang dimaksud adalah proses

penyeragaman kaidah, bukan penyamaan ragam bahasa atau penyeragaman

variasi bahasa.

.

2.1 MATLAMAT SEBUTAN BAKU


21/57

2.1.1 Latar Belakang Sebutan Baku

Maklumat yang termuat dalam Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa

Melayu ini berdasarkan kepada dokumen-dokumen pedoman sebutan baku bahasa

Melayu yang telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya daripada

terbitan-terbitan yang berikut :

i. Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1998.

ii. Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1994.

iii. Daftar Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1991.

Perancangan mengenai pembakuan sebutan bahasa Melayu menjadi salah

satu objektif Dewan Bahasa dan Pustaka, iaitu yang telah termaktub dalam Akta

Dewan Bahasa dan Pustaka 1959 ( Disemak 1978; Pindaan dan Peluasan 1995).

Terdapat beberapa objektif yang dicatatkan sebagai tujuan-tujuan Lembaga

Pengelola DBP mengenai perkara ini iaitu untuk membakukan ejaan dan sebutan,

dan membentuk istilah-istilah yang sesuai dalam bahasa kebagsaan;

2.1.2 Matlamat dan Tujuan Sebutan Bahasa Melayu Baku

Bahasa Melayu baku merupakan bahasa standard yang mempunyai strukturyang lengkap dan sempurna dari segi sistem ejaan, tatabahasa dan kosa kata.

Bahasa Melayu baku mempunyai empat sistem utama iaitu fonologi, morfologi,

sintaksis dan semantik. Menurut Menurut Awang Sariyan (2004), sebutan baku di

Malaysia telah ditetapkan dalam Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Kali Ke-3

(1956) yang memutuskan bahawa sebutan baku ialah sebutan yang disebut

berdasarkan ejaan atau fonemik dan bukan mengikut sebutan Melayu standard iaitu

kelaziman dialek Johor-Riau.

Sebutan baku di institusi pendidikan khususnya di sekolah telah dilaksanakan

secara serentak dengan KBSM (1988). Matlamat Sebutan baku ini dilaksanakan dengan

bertujuan untuk mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam bahasa Melayu yang

dapat digunakan dalam situasi yang formal atau rasmi.

Selain itu, matlamat sebutan baku dilaksanakan adalah untuk meningkatkan

kecekapan berbahasa Melayu dalam kalangan pengguna bahasa. Selain itu juga,

sebutan baku dilihat bertujuan untuk memantapkan sistem dan struktur dalaman bahasa

Melayu agar sistem sebutannya menjadi mantap sejajar dengan pemantapan dan


22/57

pembakuan tatabahasa, kosa kata yang merangkumi perbendaharaan kata umum dan

istilah, sistem ejaan serta laras bahasa.

Secara khususnya, perlaksanaan sebutan baku ini adalah untuk menyeragamkan

cara berbahasa dan bertutur serta mengurangkan penggunaan pelbagai variasi dan

gaya sebutan serta menghindarkan penggunaan dialek setempat di dalam pengajaran

dan pembelajaran Bahasa Melayu di peringkat sekolah.

2.1.3 Masalah Sebutan Baku Bahasa Melayu

Kekangan sebutan disifatkan sebagai kekangan yang merumitkan. Oleh

itu, perancangan dalam pembakuannya di Malaysia dilaksanakan selepas

memantapkan aspek-aspek bahasa yang lain. Beberapa kegiatan yang

diperturunkan adalah :

i. Kegiatan kajian mengenai sistem fonologi dialek dan bahasa Melayu yang diadakan

sejak tahun 1980-an lagi. Beberapa bengkel diadakan sehingga akhir tahun 1987.

ii. Perumusan mengenai pedoman sebutan baku bahasa Melayu dibuat oleh

Jawatankuasa Teknikal antara DBP dengan Pusat Perkembangan Kurikulum, PLM,

Kementerian Pendidikan Malaysia dan pakar-pakar bahasa sekitar tahun 1987.

iii. Mengadakan penyelidikan melalui beberapa seminar dan bengkel sejak awalRancangan Malaysia Keempat 1981.

iv. Siri bengkel sebutan baku 1987 antara Persatuan Linguistik Malaysia dan DBP,

Kementerian Pendidikan Malaysia serta pakar-pakar bahasa.

Penggunaan sebutan baku dalam sektor pendidikan di Malaysia telah

dilaksanakan pada dua penggal iaitu pada tahun 1988. Sebutan baku ini

dilaksanakan berdasarkan arahan Pekeliling Ikhtisas Bil. II/ 1988: Pelaksanaan

Sebutan Baku Ejaan Rumi Bahasa Malaysia di Sekolah-sekolah yang bertarikh

pada 2 April 1988 yang dikeluarkan oleh Pengarah Bahagian Sekolah-Sekolah,

Kementerian Pendidikan Malaysia. Selain itu, pelaksanaan mengenai sebutan baku

bahasa Melayu di seluruh negara memerlukan masa yang lama. Punca utama ialah

kebiasaan sebutan lama yang sukar hendak diubah kepada sistem baharu.

2.1.4 Penggunaan Sebutan Baku


23/57

Merujuk buku Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu 1996: 46

telah mentakrifkan sebutan baku sebagai sebutan yang digunakan dalam situasi

rasmi. Segala urusan yang ditakrifkan sebagai rasmi termasuklah:

i. Siaran melalui media elektronik seperti pembacaan berita, ulasan, dan pengacaraan

sesuatu majlis.

ii. Ucapan pada khalayak ramai seperti pidato, ceramah, perbahasan, kuliah dan

pengumuman.

iii. Pengajaran dan pembelajaran formal di institusi pendidikan oleh [pegawai pensyarah,

pelajar dan guru.]

iv. Komunikasi rasmi dan perbincangan di sector awam, seperti mesyuarat rasmi, temu

duga ucapan dalam upacara rasmi dan wawancara.

2.1.5 Dasar Sebutan Baku

Penetapan dasar umum sebutan baku bagi kata bahasa Melayu perlulah

berdasarkan ejaan, iaitu penyukuan kata dan sebutan menurut pelambangan huruf,

serta fungsinya dalam ayat. Sebagai garis panduan umum tentang sebutan baku

bahasa Melayu , perhatian perlu diberikan kepada ciri-ciri sebutan yang berikut :

i. Sebutan Kata : Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara keseluruhan danjuga berdasarkan bentuk kata, sama ada kata dasar atau kata terbitan.

ii. Sebutan Huruf : Pada asasnya, setiap huruf dalam ejaan Rumi hendaklah dilafazkan

dengan jelas menurt nilai bunyi bahasa Melayu yang dilambangkannya. (e,)

iii. Intonansi : Ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendahnya sewaktu berbicara,

dan hendaklah berdasarkan bentuk ayat atau kalimat dan jenis dalam bahasa

Melayu serta keprihatinan keadaan yang berkenaan.

2.2 PELAKSANAAN SEBUTAN BAKU BAHASA MELAYU

Sebutan baku bahasa Melayu telah lama diperkenalkan namun untuk

melaksanakan sebutan baku ini memerlukan masa. Namun, beberapa langkah yang

telah dilaksanakan bagi mencapai penggunaan sebutan baku. Hal ini dapat dilihat

apabila siri bengkel sebutan baku telah diadakan sejak tahun 1980-an sehingga

akhir tahun 1987 yang telah dilaksanakan oleh Persatuan Linguistik Malaysia dan

Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP), Kementerian Pelajaran Malaysia serta pakar-

pakar bahasa.


24/57


25/57

Sebutan Baku

Vokal a dilafazkan dengan [ a ] pada bahagian mana pun ia terletak sama ada terbuka,

tertutup, di tengah atau di akhir kata.Ini bermakna vokal a disebut seperti mana dieja

dan dieja seperti mana dilafazkan.Contoh:

Huruf Vokal Fonem/ bunyi Ejaan Sebutan

a [a] saya

berapa

apa

[sa ya]

[be ra pa]

[a pa]

Fonem vokal yang dilambangkan dengan huruf i.

Mengikut sebutan baku fonem vokal i perlu dibunyikan dengan [ i ], sama ada

terletak pada suku kata akhir terbuka dan suku kata tertutup. Ini bermaksud vokal i

perlu dibunyikan seperti mana dieja. Sebutan Johor-Riau bagi fonem vokal i pada suku

kata tertutup dibunyikan dengan [e].

Contoh:

Ejaan Sebutan baku Sebutan Johor RiauAlih

Mukim

Hasil

[a lih]

[mu kim]

[ha sil]

[ a leh]

[mu kem]

[ha sil]

Fonem vokal yang dilambangkan dengan huruf u.

Mengikut sebutan baku fonem vokal u perlu dibunyikan dengan [ u ], sama ada

terletak pada suku kata akhir terbuka dan suku kata tertutup. Ini bermaksud vokal u

perlu dibunyikan seperti mana dieja. Sebutan Johor-Riau bagi fonem vokal u pada suku

kata tertutup dibunyikan dengan [o].

Contohnya:

Ejaan Sebutan baku Sebutan Johor-Riau

Betul

Lanun

tutup

[be tul]

[la nun]

[tu tup]

[ be tol]

[la non]

[tu top)


26/57

Penyebutan Kata Terbitan

Kata terbitan mengikut garis panduan dasar umum tentang sebutan baku

Bahasa Melayu hendaklah dilafazkan berdasarkan pola ejaan KV , KV + KV , KVK , KVK

+ KVK.

Kata terbitan dengan imbuhan awalan

Ejaan Sebutan baku Sebutan Johor-Riau

Pengajar

Pengedar

Terasa

Berlari

terangkat

[pe nga jar]

[pe nge dar]

[te ra sa]

[ber la ri]

[ter ang kat]

[pe nga ja]

[pe nge da]

[te ra s]

[ber la ri]

[ter ang kat]

Kata terbitan bahasa Arab, Indonesia dan Inggeris

Kata serapan Bahasa Arab , Indonesia dan Inggeris yang sudah sebati dengan

bahasa Melayu dibunyikan seperti sebutan baku Bahasa Melayu.

Ejaan Standard Sebutan baku Sebutan Johor-Riau

Bahasa Indonesia

Sama bunyiAnda

Merdeka

Berbeza bunyiBangsa

Bahasa Arab

Sama bunyi

Fatwa

Takwa

Beza bunyiMakna

[an da]

[mer de ka]

[bang sa]

[fat wa]

[an da]

[mer de ka]

[bang s]

[fat wa]


27/57

iii) Bahasa Inggeris

Frasa

drama

[tak wa]

[mak na]

[fra sa]

[dra ma

[tak wa]

[mak n]

[fra sa]

[dra ma]

3.1.1 DEFINISI DAN KONSEP

a) Fonetik

Bagi Arbak Othman (1983), fonetik adalah kajian tentang bunyi-bunyi ujar.

Sebagai ilmu, fonetik berusaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan

memformulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itu dan pengucapannya,

manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data deskriptif dasar daripada fonetik

ilmiah bagi memberi kemungkinan pengenalan dan pengucapan bunyi-bunyi ujar itu.

Selain itu, fonetik boleh didefinisikan sebagai mempelajari segala bunyi yang

diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia, bukan bunyi bahasa, mahupun

bunyi-bunyi marginal, dan memberikan simbol fonetik untuk setiap bunyi, yakni menurut

Dr. Lufti Abas (1985)..

Fonetik ialah ilmu yang mengkaji bunyi bahasa, iaitu ujaran atau pertuturan

yang dihasilkan oleh manusia dengan mengecualikan bunyi seperti berdengkur,batuk, berdeham, bersiul, sebagainya. Ruang lingkup fonetik merangkumi antara lain

proses pertuturan atau penghasilan bunyi dan pengelasan. Kajian fonetik terbahagi

kepada tiga cabang, iaitu fonetik artikulasi, fonetik akustik dan fonetik auditori.

i) Fonetik Artikulasi

Cabang ini mengkaji tentang cara penghasilan bunyi bahasa dan bahagian-

bahagian (artikulator) yang terlibat dalam penghasilan bunyi. Selain itu, cabang ini

juga melakukan pengelasan terhadap bunyi bahasa berdasarkan cara bunyi itu


28/57

dikeluarkan oleh alat tutur (artikulator), seperti lidah, bibir, lelangit keras, lelangit

lembut, anak tekak, dan sebagainya.

ii) Fonetik Akustik

Cabang ini mengkaji sifat-sifat bunyi bahasa. Sifat fizikal yang dimaksudkandi sini ialah gelombang bunyi ujaran yang dihasilkan oleh pita suara. Gelombang

bunyi ini dapat diukur dengan menggunakan alat seperti spektrogram dan osiloskop.

Antara sifat yang diberi perhatian dalam kajian fonetik akustik termasuklah nada,

frekuensi dan amplitud.

iii) Fonetik Auditori

Cabang ini mengkaji tentang cara bunyi bahasa ditanggapi oleh pendengarmelalui pendengaran dan diterjemahkan (persepsi) oleh otak. Proses ini adalah proses

yang paling kompleks dalam kajian fonetik kerana proses ini melibatkan kajian yang

bersifat mujarad. Dari ketiga-tiga cabang ini, fonetik artikulasi adalah cabang yang

paling diberi tumpuan dalam pengajaran dan pembelajaran fonetik di Malaysia. Dua

cabang lagi, iaitu fonetik akustik dan fonetik auditori agak kurang diberi perhatian kerana

tiadanya peralatan dan kepakaran yang menyebabkan kesukaran untuk pengajaran.

b) Fonologi

Menurut Rahimah Haji Sabran dan Rahim Sham (1985), bidang fonologi

mengkaji sistem bunyi- bunyi yang tertentu dalam pertuturan, khusus bagi sesuatu

bahasa. Ini jelas daripada pendapat Henderson yang menyatakan the study of the

systematic organization of selected speech sounds in the spoken form of individual

language has variously been called phonology.

Mengikut Frank Parker (1994), fonologi merupakan suatu bidang yang mengkaji

sistem bunyi sesuatu bahasa: iaitu rumus-rumus yang menentukan aspek sebutan.

Dalam tradisi barat, pengkajian tentang bidang fonologi ini telah bermula sejak 200

tahun yang lalu, iaitu bermula lebih kurang pada awal tahun 1800, apabila para ahli

bahasa memulakan pengkajian tentang perubahan bunyi bahasa dengan cara

membandingkan bunyi bahasa yang wujud dalam pelbagai bahasa yang berkaitan.

Sehubungan itu dengan kata lain, fonologi ialah ilmu tentang perbendaharaan fonem

sesebuah bahasa.

Para pengkaji fonologi menggunakan istilah-istilah teknikal ketikamenjelaskan sesuatu bunyi. Antaranya ialah, bunyi-bunyi itu dibahagikan kepada


29/57

bunyi-bunyi vokal, konsonan dan diftong. Bunyi-bunyi itu diberi lambang yang

diiktiraf pada peringkat antarabangsa. Satu unit bunyi fonetik dinamakan fon dan

diberi lambang tertentu dalam kurungan siku. Contohnya [o]. Satu unit

bunyi fonemdiberi lambang hampir sama dengan huruf dan ditulis dalam garis

miring. Contohnya /o/. Huruf pula, seperti yang kita ketahui, tidak diapit oleh

sebarang tanda baca. (Fonem ialah unit bunyi yang lebih besar daripada fon dan

mempunyai fungsi tertentu dalam sesuatu bahasa.) Lazimnya fonetik dikaji secara

berasingan. Hal ini demikian kerana bidang fonetik amat rumit dan bersifat teknikal

3.1.2 Fonetik dan Fonologi Dalam Bahasa Melayu Baku

Fonologi telah didefinisikan sebagai satu cabang ilmu bahasa yang mengkaji

bunyi bahasa sesuatu bahasa dan fungsinya dalam sistem bunyi bahasa tersebut.

Bunyi bahasa telah disusun mengikut sistem dan bidang fonologi bertujuan untuk

menganalisis penggunaan sistem ini. Pembahagian dalam bidang fonologi terbahagi

kepada dua cabang iaitu fonemik dan fonetik. Bidang fonetik ialah bidang yang

mengkaji bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh manusia serta memberi lambang kepada

bunyi-bunyi tersebut. Pengkajian fonetik terbahagi kepada tiga cabang iaitu fonetik

akustik, fonetik pendengaran dan fonetik artikulasi.

A. Konsep Bunyi

Melalui bidang fonologi, antara aspek yang mendapat perhatian utama ialah konsep

bunyi, sistem tulisan dan suku kata. Menggunakan alat-alat ujaran, manusia

menghasilkan bunyi. Melalui keadaan udara yang terkeluar dari paru-paru menerusi

alat-alat ujaran telah menghasilkan bunyi-bunyi. Contohnya, bersin, batuk dan

berdehem hanya bunyi semata-mata dan tidak dikenali sebagai bunyi bahasa.

Bunyi-bunyi yang dihasilkan untuk tujuan pertuturan dikenali sebagai bunyi bahasa.

Dalam pertuturan, manusia cuba untuk menghasilkan bunyi yang bermakna. Bunyiyang dikeluarkan dalam bentuk ujaran itu berlaku secara berterusan iaitu berentetan.

Tetapi, bagi tujuan kajian, bunyi-bunyi tersebut dianggap terpisah menjadi unit-unit

kecil yang dikenali sebagai bunyi penggalan atau fon, contohnya bunyi [p], [a], dan

[w].

B. Sistem Bunyi Bahasa Melayu

Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk menguasaikemahiran bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan, seseorang


30/57

pengguna bahasa perlulah mempunyai pengetahuan yang mendalam

tentangnya. Kajian bunyi lazimnya terbahagi kepada dua bidang, iaitu fonetik dan

fonologi. Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari segi penyebutan dan pendengaran

atau sifatnya. Fonologi pula mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu

bahasa.

C. Alat Pertuturan dan Bunyinya.

1. Bibir atas 11. Tengah lidah

2. Bibir bawah 12. Belakang lidah

3. Gigi atas 13. Akar lidah

4. Gigi bawah 14. Epiglotis

5. Gusi 15. Pita suara

6. Lelangit keras 16. Rongga tekak

7. Lelangit lembut 17. Rongga Hidung

8. Anak tekak 18. Rongga mulut

9. Hujung lidah 19. Rahang

10. Hadapan lidah 20. Tenggorok

D) FUNGSI ALAT PERTUTURAN

i) Lidah

Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam pengeluaran bunyi

bahasa. Lidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu hujung lidah, tengah lidah,

hadapan lidah, dan belakang lidah. Pembahagian ini membolehkan lidah membuat

deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi. Bahagian hadapan lidah, tengah lidah

dan belakang lidah penting dalam pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi vokal

hadapan, tengah dan belakang. Hujung lidah merupakan bahagian paling aktif dan

boleh digerakkan ke mana-mana bahagian mulut untuk membuat penyekatan.

ii) Gigi

Gigi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa tetapi peranannya tidaklah

aktif. Kedudukannya yang statik dan sentiasa digunakan sebagai penampan aliran


31/57

udara dalam penghasilan bunyi. Penampan aliran udara inilah yang menghasilkan

bunyi.

iii) Bibir

Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga mulut. Bibir

terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan dibundarkan dan

berperanan mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga menjadi sempadan

paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga berfungsi membuat sekatan kepada

udara yang keluar daripada rongga mulut.

iv) Gusi

Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari gigi ke bahagian dalam

rongga mulut. Organ ini digunakan sebagai daerah sebutan dengan bantuan hujung

lidah yang berfungsi membuat penyekatan.

v) Lelangit

Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras dan lelangit

lembut. Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke akhirrongga mulut. Lelangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian hadapan atas

rongga mulut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran rongga

tekak terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut akan terbuka dan

udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga mulut akan

tertutup dan udara terpaksa keluar melalui rongga hidung. '

vi) Rongga Hidung

Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit. Rongga hidung boleh

dibuka atau ditutup, bergantung kepada keadaan sama ada anak tekak dan lelangit

lembut dinaikkan atau tidak.

vii) Pita Suara

Pita suara terletak dalam ruang tenggorok (halkum) dan amat penting dalam

penghasilan bunyi. Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara memperluas dan

mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping selaput nipis berkenaan.


32/57

E) JENIS-JENIS BUNYI

i) Bunyi Vokal

Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak mengalami

sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh lidah, keadaan

rongga mulut dan bentuk bibir. Kedudukan vokal-vokal dapat dilihat seperti berikut:

F) PENGHASILAN BUNYI VOKAL

Menurut Mohamad Yunus Maris (1964), terdapat lapan buah vokal dalam bahasa

Melayu iaitu empat vokal depan dalam bahasa Melayu.[i],[e],[ ] dan [a];tiga vokal

belakang,[u],[o] dan[] dan satu vokal tengah, iaitu [].

a) Vokal Depan [i],[e],[ ] dan [a]

Vokal depan merupakan bunyi yang terhasil dimana lidah diletakkan di hadapan

sekali dalam mulut. Vokal depan terbahagi kepada empat bahagian iaitu vokal

depan sempit [i], vokal depan separuh sempit [e], vokal depan luas [a], dan vokal

depan separuh luas [].

i. Vokal Depan Sempit (i)

Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah dinaikkan hingga hampirmenyentuh lelangit keras, sementara hujung lidah didekatkan pada gusi.

Lelangit lembut diangkat untuk menutup rongga hidung. Udara dari paru-paru

melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara tanpa sekatan, halangan atau

himpitan yang boleh menyebabkan geseran kedengaran. Bibir berada dalam

keadaan terhampat.

Contoh: bilik, titik, ipar, jari, cari

ii. Vokal Depan Separuh Sempit (e)

Untuk menghasilkan bunyi ini depan lidah dinaikkan, tetapi tidaklah setinggi

membunyikan vokal (i).

Contoh: kole, tauge, bendi, elok

iii. Vokal Depan Separuh Luas

Untuk mengeluarkan vokal ini depan lidah diturunkan sepertiga dari kedudukan

untuk mengeluarkan vokal ( e ). Kedudukan alat pertuturan adalah sama seperti

semasa mengeluarkan bunyi vokal (i) dan (e).

Contoh: tauke, gelek, gesek, gerek


33/57

iv. Vokal Depan Luas ( a)

Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah diturunkan serendah-rendahnya.

Lelangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak dan menutup rongga

hidung. Kedudukan alat pertuturan lain adalah sama seperti menghasilkan vokal (i),

dan (e).

Contoh: anak, pandai, landai, anting, siapa, takat

b) Vokal Belakang [u],[o] dan[]

Vokal belakang adalah bunyi vokal yang terhasil di bahagian belakang mulut yang

melibatkan lidah belakang dan lelangit lembut. Vokal belakang terbahagi kepada

empat bahagian iaitu vokal belakang luas [D]. Vokal belakang separuh luas [],

vokal belakang sempit [u] dan vokal belakang separuh sempit [O].

i. Vokal Belakang Sempit (u)

Dihasilkan dengan mengangkat belakang lidah setinggi mungkin ke atas, tetapi tidak

menutup ruang aliran udara. Bentuk bibir dibundarkan.

Contoh: ubat, ulat, undang, udang, ulang

ii. Vokal Separuh Sempit ( o )Dihasilkan dengan menurunkan belakang lidah 1/3 di antara tempat yang paling

tinggi dan tempat yang paling rendah. Keadaan bibir pula dibundarkan.

Contoh: obor, solo, polo, toko, orang

iii. Vokal Belakang Separuh Luas

Dihasilkan apabila belakang lidah diturunkan 1/3 daripada kedudukan separuh

sempit dan bentuk bibir turut dibundarkan. Vokal ini tidak terdapat dalam bahasa

Melayu.

c) Vokal Tengah []

Vokal tengah merupakan vokal yang dihasilkan di bahagian tengah lidah. Vokal ini

merupakan satu-satunya vokal tengah yang terdapat dalam Bahasa Melayu.

Dihasilkan dengan meletakkan lidah seperti biasa di lantai rongga mulut. Bahagian

tepi lidah dilengkungkan sedikit, manakala rongga mulut berkeadaan sederhana

luasnya.

Contoh: enam, empat, kenduri, gerai


34/57

G) DIFTONG

Diftong terbentuk daripada bunyi vokal yang menggeluncur. Hal ini

bermaksud, sebutan sebuah vokal itu digabungkan dengan sebuah vokal yang lain.

Hal Ini dapat dilihat dalam contoh diftong [ai].Bunyi vokal itu bermula dengan vokal

[a] dan sebutannya diteruskan menggeluncurkan kepada vokal [i], menyebabkan

vokal [a] dan [i] bergabung menjadi [ai] sebagai satu bunyi. Ini ialah diftong. Dalam

bahasa Melayu ada tiga buah diftong, iaitu [ai],[au] dan [oi]. Diftong ini adalah

berbeza daripada rentetan vokal. Diftong membentuk satu suku kata sperti dalam

perkataan pandai [pan-dai], tetapi rentetan vokal membentuk suku kata yang

berlainan seperti dalam perkataan sukai [su-ka-i].

Gabungan bunyi vokal dinamakan diftong. Diftong terbentuk apabila berlaku

pengeluncuran bunyi-bunyi vokal. Satu vokal mengeluncur dari satu vokal kepada

vokal yang lain. Terdapat 3 jenis diftong.

a. (ai): sampai, salai, gulai, sungai, cuai, landai

b. (au): lampau, silau, garau, surau, pukau

c. (oi): amboi, dodoi, adoi, sepoi, boikot.

a) Lambang Bunyi Vokal

Lambang Bunyi Huruf Contoh

[a] a saya

[e]

e

leher

[E] beg

[] segera

[i] i gigi

[o] o tolong

[O] kos

[u] u guru

[~] ~ bunyi sengau

H) Vokal Rangkap


35/57

Vokal rangkap ialah urutan dua vokal penuh, dan tiap-tiap vokal merupakan

vokal penuh yang tersendiri. Misalnya daundan lain. Dalam

perkataan daun,misalnya adan uialah dua vokal penuh dan perkataan ini terdiri

daripada dua suku kata iaitu dadan un.Dalam perkataan lain 2 vokal berturut-turut

dalam satu perkataan

Vokal

Rangkap

Contoh

Ai Aiskrim, cair, ghaib, sains

Au Taun, maung, kedaung, pepauh

Oi Koir, heroin, eksploit, eksploitasi

Ia Biara, piagam, sia-sia, piano

Io Ion, biola, antibiotik, Zionis

Iu Cium, kiub, siuman, piutang

Ua Buai, buapak, dualisma, kuarantin

Ui Juita, puisi, tuil, suis

Ea Bea, gear, teater, reaktor

Eo Neon, video, geometri, ideologi

Eu Neurologi, neutral, neutron, reumatik

Dengan mengenal bentuk huruf ini maka dapatlah kita membunyikan perkataan itu

dengan betul lagi tepat.

konsonan Bahasa Melayu juga meliputi bunyi letupan, letusan, sengauan,

sisian, geseran, malaran dan getaran. Hentian sepenuhnya dapat menghasilkan

bunyi letupan (plosif). Udara yang dilepaskan daripada paru-paru akan mengalami

sekatan sepenuhnya sama ada di bahagian bibir, lelangit keras, lelangit lembut atau

pita suara. Kemudian udara akan dilepaskan serta-merta dan akan terhasillah bunyi

letupan.

a) Bunyi Letupan

Fon Awal

Akhir

[p] [pulau] [atap]

[b]

[t]

[bumi]

[talam]

[

rbab]

[liat]

[d] [datu?] [kad][k] [kata] -


36/57

[g] [garau] [

bg]

[?] ** [ana?]

*bunyi [k] tidak dapat hadir pada akhir suku kata dalam bahasa Melayu.**bunyi [?] adalah variasi kepada bunyi [k] dan hadir pada akhir suku kata dalam

Bahasa Melayu.

Sekatan sepenuhnya dapat menghasilkan bunyi letusan (afrikat). Bunyi ini

dihasilkan dengan cara menyekat arus udara sepenuhnya yang dilepaskan oleh

paru-paru. Kemudian arus udara itu dilepaskan perlahan-lahan. Ada juga pendapat

yang menyatakan bunyi afrikat ini adalah hasil gabungan dua bunyi, iaitu bunyi [t]

digabungkan dengan bunyi [] untuk menghasilkan bunyi [], manakala bunyi [d]

pula digabungkan dengan bunyi [] untuk mendapatkan bunyi [j].

Satu lagi bentuk sekatan yang dilakukan sepenuhnya akan mengeluarkan

bunyi sengauan (nasal) yang dihasilkan dengan cara menurunkan anak tekak

(uvula) untuk menutup rongga mulut (oral). Ini menyebabkan udara yang dilepaskan

dari paru-paru akan melalui rongga hidung dan terhasillah bunyi nasal [m], [n], [N],

dan [J].

Hentian sebahagian pula akan menghasilkan bunyi sisian, geseran (frikatif)

dan malaran. Bunyi sisian dalam bahasa Melayu dihasilkan dengan melakukanpenyekatan terhadap arus udara yang dilepaskan oleh paru-paru di bahagian

lelangit keras oleh hujung lidah menyebabkan udara hanya melalui kawasan sisi di

kiri dan kanan rongga mulut. Ini menghasilkan bunyi [l].

Bunyi geseran dihasilkan dengan menyempitkan saluran udara supaya udara

yang melaluinya bergeser dan kedengaran bunyi berdesis. Bunyi geseran dalam

bahasa Melayu ialah [f], [v], [s], [z], [], dan [h].

Untuk menghasilkan bunyi malaran, kedudukan artikulator adalah seperti

menghasilkan bunyi geseran tetapi geseran yang dihasilkan adalah terlalu lemah.

Bunyi malaran juga sama seperti untuk menghasilkan bunyi vokal, dan sesetengah

ahli fonetik menamakannya bunyi separuh vokal. Bunyi malaran dalam bahasa

Melayu ialah [w] dan [y].

Bentuk sekatan udara yang ketiga ialah hentian sekejap-sekejap. Bentuk ini

menghasilkan bunyi getaran. Udara yang dilepaskan oleh paru-paru disekat dengan


37/57

menggetarkan hujung lidah di lelangit keras. Dalam bahasa Melayu hanya terdapat

satu bunyi getaran, iaitu [r].

b) Bunyi Letusan

Fon Awal Akhir

[] [cawan] [ma]

[j] [jam] [caj]

c) Bunyi Sengauan

Fon Awal Akhir[m] [muda] [cium]

[n] [niat] [jalan]

d) Bunyi Sisian

Fon Awal Akhir

[l] [lalu] [awal]

e) Bunyi GeseranFon Awal Akhir

[f] [faseh] [alaf]

[v] [vn] *

[s] [sarat] [awas]

[z] [zat] [lafaz]

[] [arat] [skua]

[h] [harta] [sah]

f) Bunyi GetaranFon Awal Akhir

[r] [rasa] [siar]

3.2 ANALISIS DIALEK

3.2.1 Pengertian Dialek


38/57

Istilah dialek berasal daripada perkataan Yunani iaitu dialektos yang pada mulanya

digunakan dalam hubungannya dengan keadaan bahasanya. Di Yunani, terdapat

perbezaan-perbezaan kecil di dalam bahasa yang digunakan oleh pendukungnya

masing-masing, tetapi sedemikian jauh hal tersebut tidak sampai menyebabkan

mereka berasa mempunyai bahasa yang berbeza. Mengikut Mario A. Pei , dialekadalah variasi satu bahasa tertentu yang dituturkan oleh sekumpulan penutur dalam

satu-satu masyarakat bahasa.

Dialek mempunyai bentuk tertentu yang dituturkan dalam kawasan tertentu

dan berlainan daripada bentuk standard dari segi sebutan, tatabahasa atau

penggunaan kata-kata tertentu, tetapi kelainan tersebut tidak begitu besar untuk

dianggap sebagai satu bahasa yang lain. Faktor-faktor yang menimbulkan dialek

terdiri daripada faktor alam, politik, penjajahan dan masa. Demikian pula halnya

dengan ekonomi, cara hidup dan sebagainya. Ini tercermin juga di dalam dialek yang

bersangkutan.Di Semanjung Malaysia contohnya, terdapat keadaan semula jadi yang

terdiri daripada bukit-bukau, hutan rimba dan sungai yang merupakan rintangan-

rintangan kepada perhubungan di antara penduduk-penduduknya, faktor politik telah

membahagikan negara ini kepada unit-unit politik yang lebih kecil, menghasilkan

negeri-negeri Melayu Semenanjung Malaysia. Dialek-dialek yang berdasarkan

tempat seperti itu dipanggil dialek setempat. Dialek-dialek setempat di Semenanjung

Malaysia sebenarnya adalah variasi daripada bahasa Melayu.

Dalam satu-satu dialek setempat di Malaysia, terdapat pula idiolek-idiolek

iaitu kelainan-kelainan pengucapan yang disebabkan oleh individu yang berlainandan kelainan stilistik yang terjadi akibat konteks yang berlainan. Semua kelainan ini

disebut dialek. Sungguhpun terdapat kelainan-kelainan tetapi bahasa tersebut tidak

harus terkeluar daripada had saling kesefahaman yang menentukan bahawa

kelainan-kelainan itu masih tergolong di dalam satu bahasa.

3.2.2 Latar Belakang Tempat Kajian

A) KELANTAN

Kelantan Darul Naim merupakan sebuah negeri daripada 14 buah negeridiMalaysia yang kaya dengan sumber asli dan merupakan sebuah negeri agraria yang

mempunyai banyak kawasan tanaman padi dan perkampungan nelayan. Negeri

Kelantan mempunyai keluasan lebih kurang 14,922 km persegi, terletak di Timur

laut semenanjung Malaysia, berhadapan dengan Laut China Selatan dan bersempadan

denganThailand. Malaysia meliputi 336,700 km persegi yang terdiri daripada

semenanjung Sabah dan Sarawak di Kepulauan Borneo.

Negeri ini terbahagi kepada 10 jajahan pentadbiran iaitu, Kota Bharu, Pasir

Mas, Tumpat, Pasir Puteh, Bachok, Kuala Krai, Machang, Tanah Merah, Jeli dan Gua

Musang. Iklim tropika yang baik di negeri Kelantan serta bentuk geografi yang pamah
http://ms.wikipedia.org/wiki/Malaysiahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Thailandhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Thailandhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Malaysia


39/57

menjadikan Kelantan sebagai kawasan penanaman padi yang baik dan merupakan

penyumbang kepada pertumbuhan bekalan beras negara.

Negeri Kelantan yang mempunyai penduduk seramai 1.4 juta yang terdiri

daripada bangsa Melayu, Cina, India, Siam, dan lain-lain. Sebanyak 94% penduduk

adalah berbangsa melayu. Penduduknya meningkat hampir 2.8% setiap tahun.Sebanyak 75% daripada penduduknya menetap di Utara negeri di mana kawasan itu

meliputi sebanyak 17% daripada jumlah tanah negeri tersebut.

Kelantan diperintah mengikut parti politik dan ia mempunyai hubungan yang baik

dengan kerajaan, mungkin ini menunjukkan bahawa Malaysia adalah sebuah negara

unik dan matang yang mengamalkan sistem demokrasi. Persekitaran politik dan

perbezaan antara negeri dan kerajaan mukim bukan menjadi masalah untuk membuat

pelaburan. Semua polisi berkenaan dengan pelaburan di Malaysia boleh dirujuk kepada

kerajaan Mukim.

Kerajaan negeri akan memberi segala kemudahan berkenaan denganpelaburan. Dalam usaha untuk menarik minat pelabur melabur di Kelantan, kerajaan

negeri berusaha untuk menawarkan pelbagai kemudahan seperti kemudahan

infrastruktur. Negeri Kelantan mempunyai kemudahan yang secukupnya untuk

menjalankan perniagaan secara kerjasama "Business Ventures". Terdapat 39

buah cawangan bank komersial dan 12 institusi kewangan yang beroperasi di negara

ini.

Sejumlah 2300 km jalan di negeri dan mukim adalah berhubung dengan bandar

utama di Kelantan untuk ke Kelantan. Perjalanan dari Kelantan ke Kuala Lumpur

mengambil masa selama 6 jam yang meliputi sebanyak 474 km melalui Gua Musang diSelatan Kelantan dan juga negeri Pahang. Berikut merupakan peta bagi negeri

Kelantan:

Jika membuat perbandingan antara dialek Kelantan dengan sebutan Melayu baku,

terdapat beberapa kelainan yang ketara di dalam bidang-bidang tertentu, seperti:

i. Fonologi

ii. Morfologi

iii. Ayat

iv. Leksikal

a) Kelainan dalam bidang fonologi


40/57

Fonologi merupakan satu kajian terhadap bunyi-bunyi bahasa. Hal ini

bermaksud, bidang fonologi menentukan sistem bunyi satu-satu bahasa dengan

berdasarkan jenis-jenis bunyi sama ada bunyi itu distingtif atau tidak distingtif. Dalam

bidang ini, didapati wujud dua kelainan yang ketara di antara dialekKelantan dengan sebutan Melayu baku iaitu dalam aspek pengucapan dan fonem.

i. Kelainan dalam pengucapan

Cara untuk mengungkapkan atau mengucapkan kata dalam dialek

Kelantan berlainan dengan cara mengucapkannya dalam bahasa Melayu baku.

Sebagai contoh, penutur dialek Kelantan mengucapkan [r ] untuk [ora] dan [kit]untuk [kit]. Berikut merupakan contoh perkataan-perkataan yang menunjukkan

ucapan yang berlainan di antara dialek Kelantan dengan bahasa Melayu baku:

Dialek Kelantan Bahasa Melayu SebutanBaku

i. [kuba] [krbau] Kerbau

ii. [har] [haram] Haram

iii. [m

?t] [rambotan] Rambutan

iv. [abih] [habes] Habis

v. [bahaso] [bahas] Bahasa

vi. [singoh] [singah] Singgah

vii. [it] [hitam] Hitamviii.[lopa?] [lompat] Lompat

ix. [slama?] [slamat] Selamat

x. [m oh] [mrah] Merah

ii. Kelainan Fonem

Fonem merupakan unit bunyi terkecil yang dapat membezakan makna.Perbezaan makna ini dapat dilihat pada pasangan minimal atau pasangan terkecil

pasangan. Dialek Kelantan mempunyai 35 fonem iaitu 15 fonem vokal dan 20 fonem

konsonan.

(A) FONEM VOKAL

/i/ seperti dalam /itek/ itik

/e/ seperti dalam /kile/ kilir

// seperti dalam /l / ela/a/ seperti dalam /kawa/ kawal


41/57


42/57

[Lewa?] [lewat]

[Lipa?] [lipat]

Selain itu, a, yang diikuti oleh salah satu konsonan nasal dalam suku kata

akhir tertutup mempunyai kesejajaran dengan dalam dialek ini. Misalnya:

V. Kelantan Bahasa Melayu

[mas ] [masam]

[dal ] [dalam]

[dul ] [dulan]

[blac ] [blacan]

Konsonan a dalam Bahasa Melayu yang terdapat sebelum s pada akhir kata

dipertahankan dalam dialek ini, tetapi s digantikan dengan h. Sebagai contoh:

VI. Kelantan Bahasa Melayu

[D ah] [dras][B ah] [bras]

[Atah] [atas]

[Ulah] [ulas]

Demikian juga halnya dengan a yang dalam Bahasa Melayu diikuti oleh l dan

r pada akhir kata. Walau bagaimanapun, di dalam dialek yang disenaraikan di

bawah, l dan r dihilangkan.

VII. Kelantan Bahasa Melayu

[Maha] [mahal]

[Mka] [mkar][Leba] [lebar]

[Tawa] [tawar]

(i) Vokal Nasal

Dalam dialek Kelantan, terdapat fonem vokal nasal sedangkan dalam

bahasa Melayu tidak terdapat vokal nasal. Vokal-vokal nasal dalam dialek Kelantan

bersifat fonemik, iaitu dapat memberi erti yang berlainan seperti yang ditunjukkan

dalam pasangan-pasangan miniml seperti yang senaraikan di bawah.

i. [k i] keri[k i] kering

ii. [pane] panggil

[pan] pangan

iii. [tap] tapai

[tap] tampan

iv. [ a] berderai

[ ] ingin

v. [ u] ru

[ ] takutvi. [paco] pancur


43/57

[pac] pancung

vii. [s ?] syak

[s ?] syuk

viii. [wa] layang-layang

[w] bau busukix. [ca] air lecah

[c] memancut

x. [la] helai

[ ] menyala atau memancar

(ii) Vokal Rangkap

Dialek Kelantan ini juga mempunyai banyak vokal rangkap yang boleh

dibandingkan seperti yang berikut:I ) Rangkap depan - ae, ui, ue

II) Rangkap tengah - ia, ua

III) Rangkap belakang - io, io, iu, uo

Contoh Rangkap Depan

Kelantan Bahasa Melayu

[bae?] Baik

[kaen] kain

[kueh] kuih[cue?] Cuit

[bueh] buih

Contoh Rangkap Tengah


[bia] biar

[sia?] siap

[jua] jual

[sua?] suap

Contoh Rangkap Belakang


[lio] liur

[rioh] riuh

[dio ] dia

[bio?] biak

[tiu?] tiup

[duo ] dua[tuo?] tuak


44/57

(B) FONEM KONSONAN

/p/ seperti dalam /pari/ pari

/b/ seperti dalam /balu/ balu/t/ seperti dalam /tn h/ tengah

/d/ seperti dalam /dapo/ dapur

/k/ seperti dalam /kuda/ kuda

/g/ seperti dalam /gila?/ gilap

/?/ seperti dalam /kak ?/ kakak

/s/ seperti dalam /saya?/ sayap

/z/ seperti dalam /zi?/ zip

/h/ seperti dalam /hapuh/ hapus

/c/ seperti dalam /culah/ culas/j/ seperti dalam /jula/ julai

/l/ seperti dalam /lub/ lubang

/? / seperti dalam / ape?/ rapit

/m/ seperti dalam /mude?/ mudik

/n/ seperti dalam /nasi?/ nasi

/n/ seperti dalam /am?/ nyamuk

/n/ seperti dalam /nato?/ mengantok

/w/ seperti dalam /wa?/ wad

/y/ seperti dalam /yate/ yatim

Konsonan-konsonan yang terdapat dalam dialek Kelantan dapat dibahagikan

kepada enam kategori iaitu:

(i) Konsonan Plosif/Hentian

Konsonan-konsonan dalam golongan ini yang dapat menduduki lingkungan

akhir kata hanyalah hentian glotis. Dengan ini juga konsonan-konsonan plosif lain

yang terdapat dalam Bahasa Melayu dapat menjadi unsur akhir kata digantikandengan hentian glotis dalam dialek ini. Sebagai contoh:


[ada?] [adat]

[ ba?] [ bat]

[isa?] [hisap]

[i u?] [hirup]

[a na?] [arnab]

(ii) Konsonan Nasal


45/57

Konsonan nasal yang terdapat dalam dialek Kelantan ialah m, n, n dan n.

Keempat-empat konsonan nasal yang terdapat dalam dialek ini boleh menempati

lingkungan pravokal dan antara vokal. i, e, , , o dan u dalam hal ini. Begitu juga

dengan konsonan-konsonan nasal lainnya iaitu m dan n yang dalam Bahasa Melayu

terdapat sebelum vokal-vokal tersebut, mengalami penggantian dengan ng dalamdialek Kelantan.


[ren] tenaga

[sigon] sigung

[sokon] sokong

[kul n] kulum

[minun] minum

[b sen] bersin

Jika perkataan di dalam bahasa Melayu baku mempunyai vokal a sebelum

konsonan nasal terakhir iaitu m, n dan n, konsonan nasal tersebut akan mengalami

proses pelemahan yang akhirnya menggantikan kesemuanya itu dengan

penyengauan yang merupakan artikulasi tambahan pada vokal tersebut dan vokal

tersebut mengalami perubahan pada bunyinya menjadi .


[tan] tanam[tam] taman

[dal] dalam

[sel] selam

[binat] binatang

[tay] tayang

(iii) Konsonan Frikatif

Konsonan frikatif s hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara

vokal. Dalam lingkungan sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami

penggantian dengan h tanpa melibatkan perubahan pada nilai vokal sebelumnya.


[iuh] hingus

[aluh] halus[pitah] pintas


46/57

[pdah] pedas

[ktah] kertas

[pulah] pulas

[panah] panas

[k ah] keras

Konsonan h juga terdapat dalam lingkungan awal kata, antara vokal dan

akhir kata. Dalam lingkungan akhir kata, h dalam dialek ini mempunyai kesejajaran

dengan h dan s dalam bahasa Melayu. Jika kesejajarannya itu h, maka a yang

mendahuluinya itu mengalami perubahan pada nilai bunyinya. Tetapi perubahan

tersebut tidak berlaku jika kesejajarannya itu ialah s.

Kesejajaran dalam dialek Kelantan dengan h dalam bahasa Melayu sebelum

vokal-vokal lain adalah seperti yang berikut:


[saloh] salah

[subo] subuh

[lteh] letih

Contoh penyebaran h dalam lingkungan awal kata dan tengah kata adalah

seperti yang berikut:


[habih] habis

[hase] hasil

[tahon] tahun

[mahliga] mahligai

[maha] mahal

(iv) Konsonan Afrikat

Seperti dalam bahasa Melayu dan dialek-dialek lain, konsonan-konsonan

afrikat dalam dialek Kelantan ini hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan

antara vokal. Konsonan-konsonan tersebut tidak dapat menempati lingkungan

sebelum kesenyapan


[Cin0 ] Cina

[cic0?] cicak

[jag0] jaga[j a?] jerat


47/57

(v) Konsonan Lateral

Konsonan lateral l tidak menempati lingkungan sebelum kesenyapan. Walau

bagaimanapun, sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami penghilangan tanpamenimbulkan perubahan pada nilai bunyi vokal sebelumnya. Sebagai contoh:


[lapu] lampu

[lala?] lalat

[luah] luas

[kate] katil

[aka] akal

[sapo] sampul

(vi) Pemanjangan Konsonan

Dialek Kelantan ini mempunyai ciri pemanjangan yang khususnya terletak

pada awal kata. Proses ini berlaku dalam kata atau antara kata. Jika proses ini

merupakan proses dalam kata, maka perkataan yang berkenaan biasanya terdiri

daripada tiga suku kata yang suku kata pertamanya digugurkan. Suku kata yang

digugurkan itu akan digantikan dengan menimbulkan kepanjangan pada konsonan

pertama pada suku kata kedua perkataan yang berkenaan.

Suku kata yang digugurkan itu boleh merupakan salah satu awalan dan

boleh juga tidak. Dalam kes yang pertama, suku kata tersebut merupakan ciri

morfologi, yakni suku kata berkenaan merupakan salah satu awalan. Sebaliknya,

dalam kes yang kedua, suku kata yang terlibat hanya merupakan ciri fonologi sahaja

bagi perkataan yang mendukungnya yakni suku kata yang demikian itu tidak

medukung sebarang makna.

Kelantan Bahasa Melayu[nnik0h] [mnikah]

[nnak0?] [pnakot]

[nnari] [pnari]

[jjal] [brjalan]

[ccabu?] [trcabut]

[ttupa?] [ktupat]

[nnat] [binatan]

[mma i] [almari]


48/57

Proses ini juga boleh berlaku pada kata ganda. Dalam hal ini, unsur pertama

pada kata berkenaan mengalami pengguguran dan pada masa yang sama

konsonan awal pada unsur kedua itu dipanjangkan. Sebagai contoh:

Kelantan Bahasa Melayu[ ram] rama-rama

[llabi] labi-labi

[kku ] kura-kura

Jika proses itu merupakan antara kata, maka proses tersebut khususnya

yang berlaku dalam hubungan antara kata depan dengan kata nama yang

mengikutinya, kata depan yang berkenaan mengalami pengguguran. Dengan itu,

konsonan pertama pada kata nama berkenaan mengalami pemanjangan. Kata

depan yang terlibat hanyalah di, pada dan ke. Misalnya:


[san0 ] ke sana

[ssini] ke sini

[kkebu ] ke kebun

[ddal] di dalam

(C) KELAINAN DALAM BIDANG MORFOLOGI

Bentuk yang berlainan dalam bidang morfologi di antara dialek Kelantandengan sebutan baku bahasa Melayu dapat dilihat dalam aspek-aspek yang berikut:

i. struktur morfem terikat

ii. jenis dan jumlah morfem terikat

iii. kekerapan penggunaan morfem terikat

(I). Struktur Morfem Terikat

Struktur morfem terikat dalam dialek Kelantan berlainan dengan struktur

morfem terikat dalam sebutan baku bahasa Melayu. Umpamanya, hanya terdapat

satu jenis struktur awalan dalam dialek Kelantan iaitu KV yang pengucapan Vnyatidak begitu jelas, misalnys {s-} seperti dalam /sebesa/ sebe

fonetik (bunyi-bunyi bahasa)

Documents