4. Biosistematika

Biosistematika eshte shkence biologjike e cila merret me regjistrimin e organizmave, pershkrimin e tyre, emertimin, klasifikimin, shpjegon ngjajshmerite dhe dallimet mes tyre dhe shkaqet qe keto i kushtezojne.

Sistemi i klasifikimit perbehet prej kategorive sistematike.

Klasifikimin e gjallesa ne baza shkencore i pari e beri natyralisti suedes Karl Linne.

Ai verejti se qeniet e gjalla ndryshojne mes tyre me disa vecori dhe se u perkasin grupeve te caktuara.Keto grupe i quajti lloje ( specie ) dhe i morri njesi themelore te sistematikes.

Me lloj kuptohet teresia e individeve me tipare morfologjike, gjenetike, biokimike, fiziologjike te perbashketa, qe kane prejardhje te perbashket , qe ne kushte natyrore pllenohen per te dhene pasardhes pjellor.

Kategorite sistematike jane; psh ujku

Mbreteria - shtaze

Tipi - kordat

Klasa – gjitare

Rendi – Karnivora ( mishngrenes )

Familja - canidae

Gjinia - canis

Lloji – canis lupus

Llojet e ngjajshme grupohen ne gjini, gjinite ne familje, familjet ne rende, rendet ne klasa, klasat ne tipe, dhe tipet ne mbreteri.

Klasifikimi i botes se gjalle

Bota e gjalle klasifikohet ne 5 mbreteri;

1. Monera 2. Protista3. Fungi4. Plantae5. Animalia

VIRUSET

Viruset jane forma jetesore me te thjeshta dhe quhen forma jocelulare.

Gjenden ne kufirin mes botes se gjalle dhe jo te gjalle.

Mund te rriten dhe zhvillohen vetem brenda qelizava te gjalla, kurse ne ambient te jashtem paraqiten ne forme kristalore.

Viruset perkufizohen si agjensa intracellular dhe patogjene, qe kane vetem njerin acid nukleid ADN ose ARN dhe mbeshtjellsin proteinik.

Forma e viruseve eshte e ndryshme;

Sferike - enteroviruset, virusi i encefalitit, poliomelitit

Shkopthore – eshte karakteristike per shume virus bimor dhe shtazore. Kubike – trupa gjeometrik specific – virusi poliedrit

Penjezore – virusi i gripit

Madhesia e viruseve –

Viruset maten me nanometra.

1nm = 1/1000 e mikrometrit (mkm)

1mkm = 1/1000 milimetrit (mm)

Viruset ndahen ne - viruse te vogla 10 – 50 nm- viruse te mesme 50 – 100 nm- viruse te medha , mbi 100 nm

Virusi qe i sulmon bakteret quhet bakterofagu, i cili ka formen e spermatozoidit te njeriut, ku dallohet koka dhe bishti.Ne koke gjendet acidi nukleik ( ADN ) ndersa jasht eshte kapsida me kapsomeret.Per koke eshte i ngjitur bishti qe fillon me qafen.Bishti mbaron me pllaken 6 faqesore nga e cila dalin thumbat dhe anash nisen fibrilet

Shumezimi i viruseve

Shumezimi i viruseve eshte i lidhur ngushte me qelizen e nikoqirit ku parazitojne.

Nese nje virus i pjekur sulmon qelizen e nikoqirit ai per tu reproduktuar do te kaloje neper disa faza. Te gjitha ato faza paraqesin nje cikel zhvillimi.

Cikli i zhvillimit te bakteriofageve – perfshine keto faza; absorbimi, depertimin, eklipsen, pjekjen.

Absorbimi – eshte ngjitja e virusit per siperfaqen e qelizes bkteriale.

Virusi HIV eshte retrovirus qe karakterizohet me pranine e enzimit replikaza reverze.Replikaza reverze eshte enzim qe ARN e shnderron ne ADN gjenet e se ciles nderfuten ne gjenomin e qelizave te imunitetit – limfociteve T.

Sistematika e Viruseve

- bakterofage qe parazitojne ne baktere- zoofage qe paraziotojne ne shtaze dhe - fitofage qe parazitojne ne bime.

Nese merret parasysh acidi nukleik atehere viruset ndahen ne viruset me ARN dhe viruset me ADN.

Semundjet virusale – virozat

Fruthi, rubeola, lia e ujit ( variqela ), herpez zosteri, lia e madhe, shytat ( parotiti ), meningjitet, poliomelitet, hepatiti etj.

Rubeloa Variola

Herpesi

Parotiti poliomeliti

Hepatitis

Viroidet – jane forma te ARN- se, te njefishta dhe te zhveshura.Shkaktare te disa semundjeve te bimet.

Prionet – jane shkaktare te semundjeve te SNQSemundjet qe shkaktojne prionet jane ; ecefalopatia spongiforme (cmendja e lopeve), pastaj disa semundje te njeriu qe percillen me degjenerimin e trurit qe zakonisht perfundojne me vdekje.