SAINS TINGKATAN 3

__

www.petaminda.com

i

TINGKATAN 3BAB 1 :RESPIRASI

A. SISTEM PERNAFASAN MANUSIA............50

B. STRUKTUR PARU-PARU........................ 50

C. PENGANGKUTAN OKSIGENDALAM MANUSIA.................................. 50

D. BAHAN BERBAHAYA KEPADA SISTEMPERNAFASAN.......................................50

E. KESAN BAHAN BERBAHAYA KEPADASISTEM PERNAFASAN...........................51

.F. PENYAKIT SISTEM PERNAFASAN...........51

TINGKATAN 3, BAB 2 :PEREDARAN DARAH DANPENGANGKUTAN

A. SISTEM PENGANGKUTANDALAM MANUSIA.................................. 3

B. SISTEM PEREDARAN KEMBAR...............52

C. JANTUNG MANUSIA.............................. 52

D. LALUAN ALIRAN DARAH....................... 53

E. SALURAN DARAH................................. 53

F. DARAH BEROKSIGEN DAN DARAHTERDEOKSIGEN................................... 53

G. DARAH MANUSIA..................................54

H. KUMPULAN DARAH...............................54

I . PENDERMAAN DARAH.......................... 54

J. PENYIMPANAN DARAH......................... 54

K. SISTEM PENGANGKUTANDALAM TUMBUHAN............................... 55

L. FAKTOR MEMPENGARUHI KADARTRANSPIRASI....................................... 55

M. PERANAN TRANSPIRASI....................... 55

N. TISU VASKULAR TUMBUHAN................. 55

TINGKATAN 3, BAB 3:PERKUMUHAN

A. PERKUMUHAN DALAM MANUSIA........... 56

B. ORGAN PERKUMUHAN......................... 56

C. SISTEM URINARI MANUSIA................... 56

D. KEPENTINGAN GINJAL YANG SIHAT...... 56

E. PERKUMUHAN DALAM TUMBUHAN........ 56

TINGKATAN 3, BAB 4:PEMBIAKAN

A. TUJUAN............................................... 57

B. JENIS PEMBIAKAN................................57

C. JENIS PEMBIAKAN ASEKS..................... 57

D. PEMBIAKAN SEKS................................ 57

E. PERBANDINGAN ANTARA PEMBIAKANASEKS DENGAN PEMBIAKAN SEKS........57

F. SISTEM PEMBIAKAN LELAKI...................58

G. SISTEM PEMBIAKAN PEREMPUAN......... 58

H. GAMET LELAKI DAN PEREMPUAN......... 58

I . PERUBAHAN SEMASA AKIL BALIGH...... 58

J. KITAR HAID.......................................... 59

K. KEBERSIHAN DIRI SEMASA HAID.......... 59

L. PERSENYAWAAN DAN KEHAMILAN....... 59

M. PERKEMBANGAN EMBRIOHINGGA KELAHIRAN.............................59

N. KEPENTINGAN PENJAGAAN TEMPOHKEHAMILAN.......................................... 60

O. PENYELIDIKAN DALAM PEMBIAKANMANUSIA..............................................60

P. PERSENYAWAAN IN-VITRO................... 60

Q. PENCEGAHAN KEHAMILAN................... 61

R. JENIS KAEDAH PENCEGAHANKEHAMILAN.......................................... 61

S. SISTEM PEMBIAKAN SEKS TUMBUHANBERBUNGA.......................................... 61

T. PENDEBUNGAAN..................................62

U. PERBANDINGAN ANTARA BUNGA YANGDIDEBUNGAKAN OLEH SERANGGA DANANGIN..................................................62

V. KELEBIHAN PENDEBUNGAAN KACUK....62

W.PEMBENTUKAN BUAH DAN BIJI BENIH..62

X. STRUKTUR BIJI BENIH..........................62

Y. PERCAMBAHAN BIJI BENIH...................63

Z. PEMBIAKAN VEGETATIF DALAMTUMBUHAN BERBUNGA........................ 63

AA. APLIKASI PEMBIAKAN VEGETATIF........63

TINGKATAN 3, BAB 5:CORAK PERTUMBUHAN MANUSIA

A. PERTUMBUHAN...................................... 64

B. MENGUKUR PERTUMBUHAN................... 64

C. 5 PERINGKAT PERTUMBUHAN................. 64

D. LENGKUNG PERTUMBUHAN....................64

E. PERUBAHAN DALAM KADARAN TUBUHSEMASA PERTUMBUHAN.........................64

F. LENGKUNG PERTUMBUHAN BAGI LELAKIDAN PEREMPUAN...................................65

G. KESAN PEMAKANAN ATASPERTUMBUHAN...................................... 65

H. NUTRIEN UNTUK PERTUMBUHAN............65

TINGKATAN 3, BAB 6:TANAH DAN SUMBERNYA

A. MINERAL................................................ 66

B. MINERAL DALAM KERAK BUMI.................66

C. SIFAT MINERAL........................................66

D. TINDAKBALAS ANTARA LOGAM DENGANBUKAN LOGAM........................................67

E. SILIKON................................................. 67

F. SEBATIAN KALSIUM.................................67

G. KEGUNAAN SEBATIAN KALSIUM...............67

H.SUMBER BAHAN API SEMULA JADI.......... 68

I . PEMBENTUKAN BAHAN API FOSIL........... 68

J. PENYULINGAN BERPERINGKATPETROLEUM........................................... 68

K. PECAHAN PETROLEUM DANKEGUNAANNYA...................................... 68

L. MENGGUNAKAN BAHAN SUMBER ASLIDENGAN CEKAP......................................68

TINGKATAN 3, BAB 7:ELEKTRIK DAN KEMAGNETAN

A. ELEKTROSTATIK..................................... 69

B. ELEKTROSKOP....................................... 69

C. TARIKAN DAN TOLAKAN CAS.................. 69

D.FENOMENA HARIAN BERKAITANELEKTROSTATIK...................................... 69

E. ELEKTRIK............................................... 70

F. ARUS ELEKTRIK......................................70

G. VOLTAN...................................................70

H.RINTANGAN............................................ 70

I . HUBUNGAN ANTARA ARUS, VOLTAN DANRINTANGAN........................................... 70

J. SIMBOL KOMPONEN ELEKTRIK............... 70

K. LITAR BERSIRI........................................ 71

L. LITAR SELARI......................................... 71

M.KELEBIHAN DAN KELEMAHAN LITARBERSIRI................................................. 72

N.KELEBIHAN DAN KELEMAHAN LITARSELARI................................................... 72

O.KEMAGNETAN......................................... 72

P. MEDAN MAGNET......................................72

Q.KEELEKTROMAGNETAN........................... 73

R.ELEKTROMAGNET....................................73

www.petaminda.com

__

www.petaminda.com TINGKATAN 3, BAB 8:PENJANAAN ELEKTRIK

A. PENJANA ELEKTRIK................................74

B. JENIS PENJANA ELEKTRIK......................74

C. STESEN JANAKUASA TERMA................... 74

D. STESEN JANAKUASA NUKLEAR...............74

E. STESEN JANAKUASA HIDROELEKTRIK.....75

F. SUMBER TENAGA ALTERNATIF................75

G. TENAGA SURIA.......................................75

H. BAHAN API BIOJISIM...............................75

I . ARUS ULANG ALIK DAN ARUS TERUS..... 76

J. TRANSFORMER...................................... 76

K. PERBANDINGAN ANTARA TRANSFORMERINJAK-MENAIK DAN INJAK-MENURUN..... 76

L. SISTEM PENGHANTARAN DANPENGAGIHAN ELEKTRIK..........................76

M. BEKALAN TENAGA ELEKTRIKDI RUMAH.............................................. 77

N. 2 JENIS PENDAWAIAN ELEKTRIK.............77

O. PALAM 3-PIN........................................... 77

P. TENAGA ELEKTRIK,,,,,,,...........................77

Q. FIUS.......................................................78

R. LITAR PINTAS..........................................78

S. DAWAI BUMI...........................................78

T. KEMALANGAN ELEKTRIK......................... 78

U. PENJIMATAN TENAGA ELEKTRIK.............. 78

TINGKATAN 3, BAB 9:BINTANG DAN GALAKSI

A. MATAHARI...............................................79

B. FENOMENA DI PERMUKAANMATAHARI...............................................79

C. KESAN AKTIVITI SURIA KE ATAS BUMI.....79

D. PENJANAAN TENAGA OLEH MATAHARI...80

E. BINTANG................................................. 80

F. PEMBENTUKAN BINTANG......................... 80

G. KEMATIAN BINTANG................................. 80

H.GALAKSI................................................. 81

I . KEPENTINGAN MATAHARI KEPADAKEHIDUPAN............................................ 81

J. KEPENTINGAN BULAN KEPADAKEHIDUPAN............................................ 81

K. KELUASAN ALAM SEMESTA..................... 81

TINGKATAN 3, BAB 10:PENEROKAAN ANGKASA LEPAS

A. ASTRONOMI............................................82

B. PERKEMBANGAN ASTRONOMI................. 82

C.PERKEMBANGAN PENEROKAANANGKASA LEPAS..................................... 82

D.APLIKASI PENEROKAANANGKASA LEPAS..................................... 82

E. TELESKOP ANGKASA...............................83

F. ROKET.................................................... 83

G. SATELIT...................................................83

H.PENDERIAAN JAUH................................ 83

I . PROB ANGKASA......................................84

J. PENDARATAN MANUSIA DI BULAN........... 84

K. STESEN ANGKASA LEPAS........................ 84

L. KAPAL ANGKASA GUNA SEMULA..............84

ii

__

www.petaminda.comOksigen dariparu-paru Oksigen dilepaskan

ke sel tisu

Darahmengandungioksihemoglobindiangkut dariparu-paru kebahagian lainbadan

Bergabung denganoksigen membentuk

oksihemoglobin

Sebatian merahgelap dalam sel

darah merah

Hemoglobin

Pengangkutanoksigen oleh

darah

Bronkiol

Alveolus

Kapilari

Darahkeluar

Darahmasuk

Kandungankarbon

dioksidarendah

Kayadenganoksigen

Luaspermukaanyang besar

Dinding sangat nipis(ketebalan 1 sel)

Cir-ciri

Setiapalveolus

dikelilingi olehkapilari

Alveolus

Pernafasan

Pertukaran gasPengangkutan

oksigen

RespirasiselProses

Oksihemoglobinmelepaskan

oksigen untukmeresap ke

dalam sel badan

Karbon dioksidameresap ke dalamdarah pada waktu

yang sama

Resapanoksigen dari

kapilari darah kesel badan

Struktursistem

pernafasan

OksigenGlukosa

Karbondioksida

AirTenaga

Rongga hidungHidung

Mulut

Tekak

Bronkiol

Trakea

Tulang rusukBronkus

Alveolus

Belon(paru-paru)

Diafragma

Tiub Y(trakea)

Lapisan getah(diafragma)

Otot diafragmamengecut gerak ke bawahjadi rata

Rongga dadamembesar tekanan udara

berkurang

Tekanan udara lebihtinggi menolak udara

ke dalam paru-paru

Udaramasuk

2

1

3

4

Isipadu bertambahTekanan berkurang Udara masuk Belon mengembung

Isipadu berkurangTekanan bertambah Udara keluar Belon mengempis

Balang loceng(rongga dada)

Lapisan getahditarik kebawahLapisan

getahdilepaskan

AB

Sangkar rusuk gerakke dalam dan ke bawah 1

Otot diafragmamengembang gerak ke ataslengkung ke atas

2

Rongga dada mengecil tekanan udara

bertambah

3

Tekanan udara lebihtinggi dalam paru-parumenolak udara keluar

4

Hembusannafas

Tarikandan

hembusannafas

MEKANISMAPERNAFASAN

MANUSIA

Modelsistem

pernafasan

A

Bronkus b

Bronkiolc

Trakeaa

Alveolus d

Udaramemasukiparu-parumelalui...

STRUKTURPARU-PARU

B

Kapilari darahdengan

kandungankarbon dioksida

tinggi(sedikit oksigen)

mengalir kealveolus

aSel darah merah

melepaskan karbondioksida ke alveolus

Oksigen meresapmelalui dinding

nipis kapilari danalveolus ke dalam

sel darah

Dari udaratarikan nafas

Udara dialveolus

b

Darah kayadengan oksigen

dibawa kebahagian lain

badan

e

Molekuloksigen

Sel darah merah

oksihemoglobin

Resapanoksigen darialveolus ke

kapilari

PENGANGKUTANOKSIGEN DALAM

MANUSA C

paru-paru

Oksigenbergabung

dengan molekulhemoglobin

Molekulhemoglobin

CO2CO2

RESPIRASI (1 - 2)

TINGKATAN 3, BAB 1

3

2

1

2 1

32

1

c

d

b

a

b

a

b a

b

a

baHemoglobin

c

2

1

3

Alveolus

Kapilari

Ketebalan1 sel

2 1

3

Sangkar rusuk gerakkeluar dan ke atas

23 1

c

d

Udarakeluar

Tarikannafas

Permukaan dalamyang lembab

untuk resapanyang mudah

Kantungudara halus

(~ 6 juta)

oksigen

karbondioksida

50

__

www.petaminda.com

Hemoglobinmembawa O2

and CO2

Seldarahmerah

Karbon monoksidaterikat kuat dengan

hemoglobin

O2 and CO2 tidakboleh dibawa lagi

Sekat kemasukanoksigen kesel darah

Karsinogen(10) dariasap rokok

Tar

Kerapbatuk

Darahdalamkahak

Sakitsemasabernafas

Kerosakandanpembesaranalveolus

Punca

Tanda

Sesaknafas

Berdehit

Batuk Tanda

Asaprokok

BahanpencemarudaraPunca

Keletihandari kerjaringanSesak

nafas

Sakit bilabernafas

TandaTar

Perengsaasaprokok

Keradanganbronkus

Punca

Tidak dapat tidurSesak nafas

Batukperokok

Tanda

Asaprokok

Asapindustri

Menyedutdebu

Punca

Bronkitis

EmfisemaKanser

paru-paru

Asma

EmfisemaBatuk

KerosakanotakKerosakan

paru-paru

Membunuhsel

Gangguanpernafasan, asma

Mengganggusistem

pernafasan

Kesan

Oksidanitrogen

Sebatian plumbum Komponen

Kesan

Pembakaran bahan api

Asap ekzoskenderaan bermotor

Sumber

Asap

Zarah debuKomponen

Kebakaran hutan

Pembakaran terbukaAsap ekzoskenderaanbermotor

Punca

Toksin

Jerebu

Ganggusaluranudara

Batuk

Kesukaranbernafas

Bronkitis

Kanserparu-paru

Kesan

Gas takberwarna, baumenyesakkan

Pembakaranarangbatu

Kilangminyak

Sumber

Rokok

Asap ekzoskenderaanbermotor

Sumber

Jerebu

Toksin

Sulfurdioksida

Karbonmonoksida

Bahankimia

Puncabatukperokok,kanserparu-paru

Membunuhsel

Mengganggusaluranudara &paru-paru

Bahanperengsa

Punca sakit kepala,kerosakan otak,

kematian

Menyekat oksigenmemasuki darah

Beracun

Gas tidakberwarna,tidak berbauKarbon

monoksida

Sebabkankanserparu-paru

Bahan perangmelekit

Membunuh selparu-paruMembentuk lendirdan kahakTar

Agenpenyebabkanser

Punca pelbagaijenis kanser

Karsinogen

Menggalakkanpembekuan darah

strok

Mengeraskan arteri serangan

jantung

Dadahberacun

Ketagihan

Meroskkantisu otak

Nikotin

Asaprokok

Sulfurdioksida

Karbonmonoksida

PENYAKITSISTEM

PERNAFASAN

KESAN BAHANBERBAHAYA

UNTUK SISTEMPERNAFASAN

Asaprokok

BAHANBERBAHAYA

UNTUK SISTEMPERNAFASAN

Kanser

Lendir

Karbon monoksida

RESPIRASI (2 - 2)

TINGKATAN 3, BAB 1

Tiubbronkusnormal

Tiubbronkusbengkak

Normal Alveolus membesar

Paru-parudengan tar

F

E

D

4

32

1

5

4

3

2

1

5

43

2

1

c

de

ba

b

a

c

b

a

c

b

a

c

b

a

Paru-parudengan tar

2

1

3 4

5

2

1

3

4

2

1

2

1

34

2

1

1

Punca sakitkepala,kerosakan otak,kematian

Kesan

2

2

1

2 13

4

21

3

45

21

3

2

1

2

1

2

1

2

1

21

3 45

21

3

2

1

3

2

1

3

2

1

3

21 32

1

3

21

3

Kanserparu-paru

2

1

b

a

b

a

ba

51

Paru-paruperokok Paru-paru

bukanperokok

__

www.petaminda.com

Salurdarah

Aurikel kanan(atrium)

Venakoronari

Arteri koronari

Arterikoronari

bekal oksigendan nutrien

Vena coronarimenyingkir

bahan buangan

4 ruang

Struktur

Organ berotot;dinding daripada

otot kardiak

Antara dada dan2 paru-paru

Saiz:Genggaman

tangan

Pengangkutandarah antarajantung dan

bahagian lainbadan

Pengangkutandarah antarajantung danparu-paru

PeredaranSistemik

PeredaranPulmonari

Terdiridaripada

Darah mengalir 2 kalimelalui jantung

Menambahtekanandarah &

kadar aliran

Percepatpenghantaranbahan ke tisu

Kebaikan

SISTEMPEREDARAN

KEMBAR

Pastikandarahmengalirdalam satuarah

Elakkanaliran balik

Vena ArteriKapilari

3 jenis

Bawadarah ke

tisu & balikke jantung

Jantung

Jaringankompleks

Pengecutandanpengenduranotot

Darah

Mengedarbahan berguna

dan bahanbuangan

Injap Salurdarah

Alatmengepam

Bendalirperedaran

Bahanberguna dan

bahanbuangan

Beredardalambadan

Karbondioksida

Bahanbuangan

Mengangkutdari sel ke organ

perkumuhan

Oksigen

Air &nutrien

Mengangkutke sel tubuh

Mengangkuthormon ke sel

sasaran

Fungsi

4komponen

asas

Sistemperedaran

SISTEMPENGANGKUTAN

DALAMMANUSIA

A

JANTUNGMANUSIA

C

ArteriVena KapilariSel tisu

Peredaranpulmonari

PeredaranSistemik

Paru-paru

Lain-lainbahagian

badan

Darahberoksigen

DarahterdeoksigenSel otot

kardiak

PEREDARANDARAH

DANPENGANGKUTAN

(1 - 4)

TINGKATAN 3, BAB 2

Aurikel kiri(atrium)

Ventrikel kananVentrikel

kiri

Dindingaurikel kanan

lebih nipis

Dinding ventrikellebih tebal

Septum:Membahagi jantungkepada kiri dankanan

Aorta

Darikepala

danbadan

bahagianatas

Ke kepala dan badan

Ke paru-paru kiri

Dariparu-parukiri

Dari kaki dan bahagianbadan bawah

Aurikelkanan

Aurikelkiri

Ventrikelkanan

Ventrikelkiri

Ke paru-parukanan

Injaptrikuspid

Injap bikuspid(mistral)

Arteri Pulmonar1

Fromrightlungs

B

1

2

3

4

Vena kavabawah

Vena pulmonari

Halangaliran balikke ventrikel

Injapsemilunar

Alirandarah

oksigen+air

3

2

1

32

1

4

32

1

cb

a

hormonSelperembes

Sel sasaran

cd

ba

b

a

b a

c

d

b

a

2

1

2

1

21

21

2

1

2

1

3

21

1

1

ac b

Vena kava atas

52

karbondioksida

+bahan

buangan

__

www.petaminda.comWarna:

merah kebiruanMembentuk

karbaminohemoglobin

Karbon dioksidabergabung dengan

hemoglobin

Warna:merah terang

Membentukoksihemoglobin

Lumen

Warnamerahkebiruan

Keratan rentasbentuk bujur

Lumen luas

Membawa darah terdeoksigen kejantung (kecuali vena pulmonari)

Hanya vena pulmonari membawadarah beroksigen ke jantung

Dinding berototnipis, kurang

elastik

Mengandungi injap

oksigen nutrienkarbondioksida molekul bahan

buangan

Sel darahberoksigen

Sel darahterdeoksigen

Tiadainjap

Dinding sangat nipis(ketebalan satu sel)

Oksigen dan nutrienmeresap melalui dinding

kapilari ke sel badan

Warnamerah

kebiruan

Keratan rentasbentuk bulatan

Hubungkan arteridengan vena

Salur darahyang sangat

kecil

Berwarnamerah

Keratanrentasbentukbulatan

Arteri pulmonari membawadarah terdeoksigenke paru-paru

Dinding berotot tebal danelastik untuk menahan tekanan

darah yang tinggi jantung

Tiada injap(kecuali dalam

arteri pulmonari)

Lumensempit

ArterISALURDARAH

Otot tebal

E

Lumen sangatsempit

Karbon dioksida danbahan bahan buanganmeresap melalui dinding

kapilari ke sel darahKapilari

Vena

Otot nipis

Injap

Lumen

arterikapilari

vena

6

LALUANALIRANDARAH

Vena kava atas danbawah membawa darahterdeoksigen dari badan

ke jantung

Venakavabawah

Aurikelkanan

Venakavaatas

Ventrikelkanan

Arteripulmonari

Darah terdeoksigendipam ke paru-parumelalui arteri pulmonari

Paru-parukanan

Paru-parukiri

Karbon dioksidakeluar, oksigenmasuk ke darah(Pertukaran gas)

Aurikelkiri

Darah beroksigen balik kejantung melalui vena pulmonari

Venapulmonari

Ven tr ik e lk ir i Darah beroksigen dipam

keseluruh badan (kecuali keparu-paru) melalui aorta

Aorta

Darahberoksigen

D

Karbon dioksidakeluar, oksigenmasuk ke darah(Pertukaran gas)

1

2

33

4

5

6

Bahagianbawah badan& kaki

Kepala &bahagianatas badan

6

Oksigenbergabung dengan

hemoglobin

Darahberoksigen

Darahterdeoksigen

DARAHBEROKSIGEN

DANTERDEOKSIGEN

PEREDARANDARAH

DANPENGANGKUTAN

(2 - 4)

TINGKATAN 3, BAB 2

F

3

2

1

2

1

Mangandioksida

Hidrogenperoksida

Gas oksigen

Darah

Kalsiumkarbonat

AsidHidroklorik

Gas karbondioksida

Darah

c

d

e

b

fg

a

cde

bf

g

ah

cd

e

b

f g

a

c

b

a

cb

a

53

Oksigen diambil oleh tisu untuk respirasi.Darah jadi terdeoksigen.Mengalir semula ke jantung melalui venakava untuk mengulangi proses

Oksigen diambil oleh tisu untuk respirasi.Darah jadi terdeoksigen.Mengalir semula ke jantung melalui venakava untuk mengulangi proses

Membawa darahberoksigen dari jantung(kecuali arteri pulmonari)

__

www.petaminda.comSebelum emparan Selepas emparan

55%plasma

45%komponen

bersel

}}

Dipindahkan kependerma padakadar dan suhuyang betul

Bahan yangtidak diingini

Kumpulandarah Kehadiran virusNatrium sitrat:

elak pembekuan

Glukosa:Disimpan > 10 hari

Disejukkanpada 5oC

Pesakit kanserdarah

PesakitAIDS

Pesakitleukemia

Kecuali

0.5 liter

Sihat

17 < Umur < 60

Berat > 50 kg

Pesakithemofilia

(mudah alamipendarahan)

Pendarahanusus

Pembedahan

Kelahiran bayi

Pesakitkanser

Untukrawatan

kehilangandarah bagi..

Bolehmenerimadarah darisesiapaPenerima dari

kumpulan AB

Pendermadari

kumpulan O

Bolehmenderma

darah kepadasesiapa

Kumpulandarah

penderma

A

B

A B

O

Kumpulan darah penerimaA B A B O

X X

X X

X X X

Ketidakserasian darahmenyebabkan aglutinasi(penggumpalan darah)

dan kematian

Darah penderma mesti sama atauserasi dengan darah penerima

Pemindahandarah

A

B

AB

O

Sistem ABO(4 kumpulan)

Menyebarkan habake badan

Mengedarkan hormon, enzim & antibodi

Mengeluarkanbahan buangandari tisu

Mengangkutnutrien ke tisu

Fungsi

Protein Ion bukan organicNutrien

MengandungiCecairkuning

90% air

Plasma

Kandungandiasingkan oleh

emparan

Isipadupurata:

4 - 6 dm3

Mengandungihemoglobin

Dwicekung,bentuk ceper

Tiada nukleus

Jangka hayat:120 hari

Dibentuk dalamsum-sum tulangpanjang

Membawa oksigen ke tisu,karbon dioksida ke paru-paru

keratan rentas

pandangan dari atas

Tidak mengandungihemoglobin

Bentuk tidaksekata

Punyai nukleus besar

Jangka hayat: 2 - 4 hari

Dibentuk dalam sum-sumtulang panjang dan limpa

Pertahankan badandengan menghadambakteria & hasilkan antibodi

Platlet(Trombosit)

Sel darah putih(Leukosit)

Sel darah merah(Eritrosit)

oksigen karbondioksida

platletdarah

Komponenbersel

Komposisi

DARAHMANUSIA

G

KUMPULANDARAH

Syarat

PENDERMAANDARAH

Pendermauniversal

Penerimauniversal

Dikeluarkandari vena di

lenganpenderma

Dikumpulkandalam beg

tersteril

Diujiuntuk..

Ditambahdengan..

PENYIMPANANDARAH

PEREDARANDARAH

DANPENGANGKUTAN

(3 - 4)

TINGKATAN 3, BAB 2

HI

J

3

2

1

2

1

3

2

1

43

2

1

6

5

b

a

c

b

a

d

c b

a

Keserasiandarah

c

d

e

ba

cd

ba

cb

a

cba

ba

1 2 3

1

2

ab

a

b

2

13

4

a cb

a

c

b

d

bakteria

darah bekupada salurdarah yangpecah

aglutinasi

54

Tidak mengandungihemoglobin

Cebisan sel,bentuk tidak sekata

Tiada nukleus

Jangka hayat: 4 days

Dibentuk dalam sum-sum tulang panjang danlimpa

Membantu pembekuandarah

__

www.petaminda.com

FloemXilem

Batang

Berkasvaskular

phloem

XilemFloemDaun

{

Akar

Xilem Floem

Dibuatdaripadasel hidup

Salurdinding

nipis

Salurdindingtebal

Terdapat diberkas vaskular(kumpulan tiub)

{gelang kulitkayu

dipotong

Eksperimenpembuangan

kulit kayu

Dibuat daripada selberkayu tidak hidup

Untuk mengangkutmakanan (glukosa)

dari daun..

ke bahagianlain

tumbuhan

Untukmengangkutair & mineral..

ke batangdan daun

Floem

Xilem

Daun

Akar

Salurxilem

Air dan mineraldiambil oleh akar

Air danmineraldaritanah

Glukosahasil dari

fotosintesis

Penyejatanair

Pembebasantenaga haba

Bentukkacang

Dari daun

Dari akar

Melaluisalurfloem

Melaluisalur xilem

Mengangkutair & mineral

ke daun

Menangkutmakanan kebahagian lain

tumbuhan

Kesanpenyejukan

kepada daunPERANAN

TRANSPIRASI

Pergerakan udaramembawa molekul air

keluar dari stoma

Kelembapanrendah atmosferamenyebabkan lebihbanyak molekul airkeluar dari daun

Pada suhu lebih tinggimolekul air dalam daunbergerak lebih pantas

Cahaya merangsangpembukaan stoma

Tumbuhan denganbilangan stoma yang

lebih tinggi alami kadartranspirasi lebih tinggi

Suhu

Kelembapan Keamatancahaya

Angin

Bilanganstoma dalam

tumbuhan

Stoma terbukaKarbon dioksida

meresap kedalam

Oksigen &air meresap

keluar

Pada haripanas

Stomatertutup

Kawal bukaan dantutupan stoma

Kurangkankehilangan

air

Permukaanluar daun

Epidermisatas

Epidermisbawah

StomaSel

pengawal

Kutikel berlilin

Stoma

Kutikelberlilin

Stoma

Selepidermal

Nukleus

Liang di lapisanepidermis daun

Penyejatanair dari

bahagianaerial

tumbuhan

Hilangketegaran dan

menunduk

Seltumbuhanmengalamikekurangan

air

Batang menjadilembut

Kadarkehilangan

air dari daundan batangadalah lebih

tinggidaripada...

kadarpenyerapan air

dari akar

Dalamtumbuhan

tidakberkayu

KelayuanTranspirasi

Titisan air

Selpengawal

FotosintesisKurangkankehilangan

air

Fungsi

Stoma

K

FAKTOR YANGMEMPENGARUHI

KADARTRANSPIRASI

{1. Makanan dibawa floem tidak

boleh sampai ke tisu bawahgelang dan terkumpul di atasnya

2. Tisu di atas gelang mendapatlebihan makanan dan membesar

SISTEMPENGANGKUTAN

DALAMTUMBUHAN

TISUVASKULARTUMBUHAN PEREDARAN

DARAHDAN

PENGANGKUTAN (4 - 4)

TINGKATAN 3, BAB 2

1. Tisu di bawahgelang tidak dapatmakanan, menjadikurus

2. Pokok akhirnyamati keranaakarnya tidakmendapat makanan

XilemFloem

selepas

1 bulan

LM

N

3

21

43

2

153

2

1

4

3

2 1

5

karbondioksida

oksigen & air

c

de

b

f

a

c b

a

a

b

a

a

ba

ba

b

a

ba

b

a

b

a

c ba

c

b

a

Menambahkadar

transpirasi

Menambahkadartranspirasi

Menambahkadar

transpirasi

Menambahkadar

transpirasi

d

d

Salurfloem

{Xilem

Floem

{

2 1

ac bab

21

2 1

55

Di lokasiberbeza

__

www.petaminda.com

Karbondioksida& air

Oksigen& air

Darah dariarteri untukpembersihan

Darahbersih kevenadalambadan

Pam

Dialisat(larutan garam)

Tiub dialisis

Dialisat masuk

Oksigen

Air

Resapanmelaluistoma

Resapanmelaluistoma

Kaedahpenyingkiran

Peluruhandaun,bunga &buah

Minyakdalam

daun &kulit kayu

Bahan taklarut dalam

daun, bunga& biji benih

SingkirKaedah

penyingkiran

FotosintesisMetabolisma

Kaedahpenyingkiran

Karbondioksida

Air

Respirasi PERKUMUHANDALAM

TUMBUHAN

Singkirkanbahan sisadari darah

Mesindialisis

Daripenderma

yang sesuai

Tisu ginjalpenderma

berpadanandengan tisupenerima

Pemindahanginjal

Mengatasikegagalan

ginjal

Manusiaboleh hidupdengan satu

ginjal

Pengumpulansisa buangandalam darah

Keracunansel badan

Kematian

Akibat

Jangkitanbakteria

Kecederaan

Tekanandarah tinggi

Punca

Ginjalberpenyakit

Semasapembuangan

air kecil

Dihasilkanoleh kelenjarpeluh

KEPENTINGANGINJAL YANG

SIHAT

Darahmengandungibahan sisa

Darah tanpabahan sisa

Air kencingmengandungibahan sisa

Arteri renal

Korteks

Vena renal

Ureter

Medula

Pelvis

Komponen

Struktur

Saizgenggamantangan

Bawa air kencingke pundi kencing

melalui ureter

Dikeluarkan melaluiuretra beransur-ansur

Diangkut kebahagian lain badan

Menyerapglukosa

Kepada airkencing

UreaGaram mineral

Sebatiannitrogenous

Air

Menapisdarah

Tukarbahan

buangan

Warna merahkeperangan,bentuk biji kacangDi belakang

abdomen,di bawahdiafragma

Hasilkan airkencing

Menapisdarah

Air

Garammineral

UreaSisa

nitrogenous

Singkir

Organperkumuhan

utama

Air

Garam mineral

Urea

Singkir

Air

Karbon dioksida

Semasahembusannafas

Singkir

Paru-paru

Kulit

Ginjal

TIDAK ambil bahagiandalam metabolisma

Garam

AirPenyingkiran

bahanberlebihan

Karbondioksida

Urea

BUKANperkumuhan

Nyahtinja

Dari tubuh

Penyingkiran

Bahanbuangan

metabolikPerkumuhan

Penyingkiranbahan buangan

toksik

Kelenjarpeluh

Kepentingan

PERKUMUHANDALAM

MANUSIA

A

32

1

ORGANPERKUMUHAN

B

Fungsi

Ginjal

SISTEMURINARIMANUSIA

C

Ginjal

Ureter

Uretra

Pundikencing

Darahdariaorta

Darahke

venakava Arteri

renal(ke ginjal)

Vena renal(dari ginjal)

a

b

c

d

Darah denganbahan sisaBahan sisa

meresap keluardari darah

melalui liang Darah bersih

GinjalberpenyakitGinjal

dipindahkan

D

E

3

2

1

2

12

1

2

1

3

cb

a

ba

b

a

b

a

b

a

b

a

cd

cb

ad

e

cb

a

b

a

b

a

ba

ba

ba

2

12

1

2

1

2

1

3

2

1

34

1

21

3

4

5

6

2

1

3

2 13

21

2

1

2

1

1

2

1

1

b a

c

d

a

a

b

c

d

e

PERKUMUHAN (1 - 1)

TINGKATAN 3, BAB 3

56

Dialisatkeluar

Singkir

Singkir

__

www.petaminda.com

Spermadimasukkan ke

dalam tubuhhaiwan betina

Persenyawaan

EmbrioZigot

Menghasilkangenerasi

baru

Individudaripadaspesies

yangsama

Aseks Seks

Bilanganinduk

Gametterlibat

Genetik bagianak

Bilangananak

Kelajuanpembiakan

Biasanyadua

Gamet jantan &gamet betina

Berbezadaripada induk.Ada variasi genetik

Bilangan kecil

Kurang laju

Obor-obor

Ikan betina bertelurdengan

banyakFemale fish

Ikan jantan mengeluarkanbanyak sperma untukmensenyawakan telur

Telurtersenyawa

Anggota tapaksulaiman yang

terpisah

Anggotabaru

tumbuh

Matang

Peluangpersenyawaan

lebih baik

Kurangmembazirkangamet jantan

Embriomendapat

khasiat dari ibu

KebaikanPersenyawaan

Dalaman

Reptilia

Mamalia

Burung Serangga

Berlaku dalamtubuh betina

Zigotmembentukdalam tubuh

betina

Contoh

Amfibian

Berlaku di luartubuh haiwan

betina

Ikan

Tumbuhan akuatik ContohTelur & sperma

ditumpahkandengan banyaknya

Proses: Persenyawaan

Dari bahagianorganisma yang

tertanggal dari tubuhinduknya

Cacing pipih(Planaria)

Tapaksulaiman

Contoh

Pembentukanindividu baru

Halia

Kentang

Lobak

Setawar(Bryophyllum)

Contoh

AkarBatangDaun

Batang dalamtanah

Bahagiantumbuhan

tertanggal dan jaditumbuhan baru

Setiap sporamenjadiindividu baru

Cendawan

LumutPaku-pakisKulat

Contoh

Sangat kecildan ringan

Tersebaroleh angin

dan airPembentukanspora

Yis

Hidra

Badan indukmengeluarkan

mata tunas(unjuran)

Mata tunastertanggal danjadi individu baru

Contoh

Paramesium

Bakteria

AmebaSel induk

membahagikepada 2 sel

anak

Setiap selanak

membahagilagi bilamatang

Contoh

Membesarmenjadi embrio

Melibatkanjantan danbetina

Telur atau ova(sel seks betina)

Sperma atauspermatozoa

(sel seks jantan)

Dengancantuman

gamet(sel seks)

Membentukzigot(telur

tersenyawa)

Serupa antara satusama lain secaragenetik

Individu baruterbentuk dari

satu induk

Untukkesinambungan

spesies

TUJUAN

Libatkan satuorganisma

(induk)

PembiakanSeks

PembiakanAseks

A

BelahanDedua

Pertunasan

PembiakanVegetatif

PenjanaanSemula

JENISPEMBIAKAN

ASEKS

PersenyawaanLuaran

PersenyawaanDalaman

JenisPersenyawaan

PEMBIAKANSEKS

matatunas

mata tunas

kapsulspora

spora

Telur

Sperma

tumbuhanbaru

Female froglay eggs in

waterMale frog spreadsperm over eggs

PersamaanPerbezaan

PERBANDINGANANTARA PEMBIAKAN

ASEKS DANPEMBIAKAN SEKS

JENIS

B

Satu

Tiada

Serupadengan induk

Bilanganbesar

Laju 10 minit 40 minggu

PEMBIAKAN (1 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

CD

E

1 21

4 3

2

5

12

1

21

cb

a

c

b

a

cb

a

c

b

a

c

b

a

db

a

c

b

a

b

a

c

b

a

ba

21

3

4

21

3

4

2

1

3

4

2

1

2

1

3

b ac

4

21

3

2

1

3 4

2

1

2

1

21

3

2

1

57

__

www.petaminda.com

Fizikal

Fisiologi

Emosi

Perubahan

EkorBahagiantengah

Kepala

Nukleus Leher

Panjang: 0.01 - 0.05 mm

Sel sperma

Peringkatpertumbuhan

manusia

Organ seksmenghasilkan selseks dan hormon

seks

Akilbaligh

Membawamaklumat genetikdaripadaperempuan

Gunakanmakanandalamsitoplasmauntuk bekal zatkepada embrio

}

Bercantum dengansperma dalam tiub

fallopio untukmembentuk zigot

Peranan

Membran sel

Nukleus

Sitoplasma

diameter : 0.1 mm

Hanya satuovum

dilepaskansetiap 28 hari

dari ovari

Ovum

Sperma

Dihasilkandalamtestissetiap hari(jutaan)

Membawamaklumatgenetikdaripada lelaki

Berenang kedalam uterus dantuib fallopiomenuju ke gametperempuan(ovum)

Bercantumdengan ovummembentuk zigot

Peranan

Gametperempuan

Gametlelaki

GAMETLELAKI

DANPEREMPUAN

Saluranperanakan

Tempat spermadisalurkan

Cegahkemasukan objek

besar

Keluarkan mukusuntuk mudahkan

pergerakansperma

Tempatberlakunya

persenyawaan

Salurkanovum matangdari ovari ke

uterus

Hasilkanovum(telur)

Hasilkanhormon

seksperempuan(estrogen)

Organseks

perempuan

Tempat untukperkembangan

embrio

Ototberbentuk pir

Pastikan testis padasuhu rendah untuk

menggalakkanpenghasilan sperma

SISTEMPEMBIAKANPEREMPUAN

Merembeskancecair untuk

bekalkan nutrienkepada sperma

Hasilkan bendalirbagi medium

untuk spermaberenang

Keluarkan bendalirsemen untukmenyuburkan

spermakelenjar

seks

Salurkan spermadari testis ke uretra

Salurkansperma dan airkencing keluar

dari tubuh

Organseks lelaki

Menyalurkansperma ke

dalam faraj

Melindungi testis

Tempatkan testisdi luar badan

Hasilkanhormon

seks lelaki(testosteron)

Testis Zakar

Komponenutama

PERUBAHANSEMASA

AKIL BALIGH

Hasilkansperma

TestisSkrotum

Zakar

Uretra

Duktussperma

Vesikelsemen

Kelenjarprostrat

SISTEMPEMBIAKAN

LELAKI

Ovari

Uterus(rahim)

TiubFallopio(oviduk)

Serviks

Faraj

Zigot

Satu ovumdikeluarkan

Lelaki

Pada 10 -12 tahun

Tumbuh bulu di ketiak,kemaluan

Ketinggian meningkat

Payu daramembentuk

Pinggulmelebar

Haid bermula

Tunjuk minatterhadap lelaki

Pada 12 -14 tahun

Tumbuh bulu di muka,dada, ketiak,kemaluan

Ketinggianmeningkat

Dada melebar

Suara jadi garau

Otot membentuk,zakar membesar

Tunjuk minatterhadap perempuan

Perempuan

Kotak suara membesar

tiub fallopio

PEMBIAKAN (2 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

F

GH

I

2

1

2

1

21

ba

ba

c

ab

c

d

e

f

g

1

a

b

c

d

e

2

1

2 1

2

1

3

2 1

21

1

1

21

213

2

1

1

2

2

1

c

b

a

c

b

a

2

1

3

2

1

3

2

13

58

Ovari

__

www.petaminda.com

Selepas 9minggu

Organutama

terbentuk

Tali pusat:menyambungkanfetus denganplasenta

Kehamilan:Pembentukanbayi dari zigot

hingga kelahiran

Tiub fallopio

ovum

Sperma berkumpuldi sekitar ovumuntukmensenyawakannya

Spermadikeluarkandalam fara,jberenangmelalui servikske tiub fallopio

serviks

Menyingkirkan karbondioksida & bahanbuangan dari fetus

Struktur bentukcakera yangbekal embrio

(fetus) denganoksigen & nutrien

Plasenta

dinding uterus

Persenyawaan

Penempelan

Embrio melekat padadinding uterus

Penempelan

Lepas persenyawaan,zigot melaluipembahagian selmembentuk embrio

Embrio bergerak melaluitiub fallopio ke uterus

dengan peristalsis

Hanya satu spermamenembusi ovumuntukmensenyawakannya

Proses:Spermabercantumdengan ovummembentuk zigot

Penempelandan

kehamilan

Persenyawaan

PERSENYAWAANDAN

KEHAMILAN

Pakaitualawanitauntukmenyeraplelehanhaid

Tukar tualasetiap 4 jam

untukmencegah

bau yang tidakmenyenangkan

KEBERSIHANDIRI

SEMASA HAID

Menyediakanpersekitaran yangbaik dalam uterus

Bagipertumbuhan

zigot

Fungsi

Haid: Pelepasan dindingrahim dan darah melalui

faraj

Berlaku setiap28 hari

Dari akilbaligh kemenopos

(putus haid)

Kitaranberulang haid

dan ovulasi

Ketebalandindinguterus

Haid Ovulasi

Hari kitar haid

Dinding semakin tebaldengan pertambahan

bekalan darah

Dinding sangat tebal; bersediauntuk menerima ovumjika disenyawakan

Dindingmereput

jika ovumtidak

disenyawakan

ovumdilepaskan

Ovum mulamereput

Fasa Haid

Dindinguterus

mereput Dilepaskanbersama

ovum yangmati dan

darah

FasaPembaikan

FasaSubur

Fasa Pra-haid

Dindinguterus

terbentuk& menebal

Salah satu ovarimelepaskan satuovum. Proses thepanggil ovulasi.

Penebalandindinguterus

berterusan

Bekalan darah &tisu meningkat

Bersedia untukimplantasi zigot

jikadisenyawakan

Dinding rahimmereput jikaovum tidak

disenyawakan

Ovumbaru

terbentuk

Ovum

Dinding uterus sangattebal, bersedia untukmenerima ovum yang

tersenyawa

KITARHAID

Embriomenempelselepas 7hari

Fetus

Zigot

Plasenta

Talipusat

10 minggu

5 bulan9 bulan

TAHAPPERKEMBANGANEMBRIO HINGGA

KELAHIRAN

Serviksmengembang

untuk kepala danbadan

melaluinya

Badanmemusingdengan kepalake arah serviks

Tali pusatdipotongselepaskelahiran

1

2

3

faraj

PEMBIAKAN (3 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

J

KL

M

2

1

2 1

2

1

cdb

a

a

b

cd

ef

g

c

b

a

c

b

a

d

c

b

a

d

2

1

2

1 2

1

3

2

1

59

Pembentukanovum

1

2

3 4

__

www.petaminda.com

keteter

Juga dipanggilbayi tabung uji

Ovumdisedut

Sedutan ovummatang dari ovari

dan dipindahkan kedalam piring petri

Ovumdisenyawakan oleh

sperma suami

Embriodipindahkan ke

uterus isteri olehketeter

Isteri diberisuntikanhormon untukmerangsangpengeluaranovum

Keranahalangan

dalam tiubfallopio yang

tak bolehdibaiki

Apabila spermasuami tidak bolehsampai ke ovum

isteri

PERSENYAWAANIN-VITRO

(IVF)

Punca Rawatan

Buang sumbatan ditestis dan vesikel

Berhenti merokok danminum alkohol,kurangkan stress

Pill hormon

Ubatan khas

Steroid untuk menyekatantibodi yangantisperma

Tak normalnormal

r en da hnormal

Kemandulanlekaki

Cause Treatment

Kegagalanovulasi

Penyumbatan tiubfallopio

Kerosakanserviks

Fibroid

Masalah berat badan

Pill hormon untuk bantuovulasi

Buang sumbatan dansambung tiub denganpembedahan

Pembaikan denganpembedahan

Pembuangan denganpembedahan

Kawalan berat badan;tidak berlebihan ataukekurangan berat badanyang ganggu ovulasiberlebihan kekurangan

Kemandulanperempuan

Ketidakupayaanpasangan untukmendapat anak

selepas 12 bulan

Kemandulan

Tarikhkelahiran

Keadaanplasenta

Perkembanganfetus

Sejarah perubatan

Ujian darah & airkencing

Tekanan darah

Pemeriksaanfizikal ibu

Pemeriksaanfetus

Pemeriksaan bulanan mingguanPemeriksaan

ibu yangkerap

Kelahiranrendah berat

badan

Kecacatanjantungfetus

Kerosakanotak fetus

Ketagihandadah ke atas

fetus

Kelahiranrendah berat

badan

Masalahtingkah laku

Kerencatanakal

BayiFAS

Sindrom alkoholfetus (FAS)

Kelahiranpramatang

Karbonmonoksidakurangkan

bekalan oksigenkepada fetus

Nikotinkurangkan

aliran darahke fetus

Keguguran

Merokok

Dadah

AlkoholElakkan

Bantupenyerapankalsium dan

fosforus

Pembentukandarah untuk

fetusPembentukantulang untuk

fetus

Plasenta

Uterus

Payu dara

Tisu ibu

Kalsium &fosforus

Besi &asid folik

VitaminD

PENYELIDIKANDALAM

PEMBIAKANMANUSIA

Pertumbuhanfetus

Proteintambahan

untuk..Zat yang

mencukupiuntuk ibudan fetus

Pemakanan

KEPENTINGANPENJAGAAN

TEMPOHKEHAMILAN

Pendarahanfaraj

Tiub fallopiotersekat oleh

tisu parut

Ovari

Ketiadaansperma

Kiraanspermarendah

Spermatidaknormal

Erektildisfungsi

Antibodipenentangsperma

saluransperma

tersumbat

PEMBIAKAN (4 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

N

O

P

3

21

1

4

3

2

65

1

c

b

a

d

c

b

a

cb

a

c b

a

a

b

a

c

1

2

1

1

1

21 3

4

2

1

b

a

c

2

1

34

2

1

3

2

13

60

Kepala keci l

Cuping te lingatak sempurna

Hidung pendek

Tiada a lur atas b ibi r

Dagu tajam & kecil

Buk aanmata kecil

Muka rata

Bibir nipis

e

__

www.petaminda.com

stamen pistil

Bungauniseks:

mengandungistamen

ATAU pistil

Bungabiseks:

mengandungistamen

DAN pistil

Jenisbunga

Stigma

StilOvari +

ovul(Gametbetina)

Bahagianbetinabunga

Melindungibunga diperingkat

putik

Anter +butir debunga(Gamet jantan)

Bahagianjantan bunga

Filamen

Mengandungi

Berwarnadan

wangi

Menarik haiwanpendebunga

Mengandungimadu di pangkal

Stamen

Pistil

Ranggi

Sepal

Organpembiakan

Seksual:Bunga

Berhentimenggunakankaedah TIDAKmembenarkan

pasanganmempunyai

anak

Berhentimenggunakankaedahmembolehkanpasanganmempunyaianak

Pembedahan

MekanikalHormonKimia

Semula jadi

Halangan

JenisKaedahKekal Jenis

Kaedahsementara

JENIS KAEDAHPENCEGAHANKEHAMILAN

Mempunyaibilangan anak

tertentu

Mempunyaianak padamasatertentu

Rancanganpasanganberkahwin

untuk...Perancangankeluarga

Kaedah kawalankelahiran

Caratindakan

Kaedah semulajadi

Kaedahhalangan

Kaedahmekanikal

Kaedah Hormon

Kaedah kimia

Kaedahpembedahan

Contoh

Saluranspermadipotong

Sepal

Ranggi

fi lamen

anter

butirdebunga{Stamen SISTEM

PEMBIAKAN SEKSTUMBUHANBERBUNGA

Pistil

ovariovul

stigma

stil

sepalranggi

Stamenanter

filamen

debunga

Kaedah

PENCEGAHANKEHAMILAN

stigma

stil

ovari{Pistil

pistilstamen

PEMBIAKAN (5 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

Q

R

S

3

21

21

32

1

ba

c

de

b

f

a

b a

c

d

b

a

2

1

3

1

1

2

a

b1

2

ab

c

ba

61

Mengelakkan persetubuhansemasa fasa subur

Lapisan getah yangmenghalang spermamemasuki faraj.Dipakai olehpasangan lelaki

Getah penutup bulat denganrim yang meliputi pangkalrahim menghalangkemasukan sperma. Dipakaioleh pasangan perempuan.

Alat plastik atau tembagayang diletakkan di dalamuterus untuk mencegahimplantasi embrio

Mengandungi hormon yangmencegah ovulasi

Buih, jeli atau krimdiletakkan di dalam farajuntuk membunuh sperma.

Saluran sperma dipotongdan diikat untukmengelakkan spermasampai ke zakar

Tiub fallopio dipotong dandiikat untuk mencegahovum meninggalkan tiub

Diafragma

Penutupserviks

Kaedah beritma atauselamat

Kondom

Diafragma ataupenutup

Alat Intrauterinkontraseptif (IUCD)

Pil cegah kehamilan

Spermisid

Vasektomi (Lelaki)

Ligitasi (Perempuan)

ikatTiub fallopiodipotong

Mengandungi

__

www.petaminda.com

Embrio

Endosperma:menyimpan

makanan

Radikel(akar)

Plumul(pucuk)

Kotiledon:menyimpanmakanan

Plumul(pucuk) Radikel (akar)

Testa

EmbrioContoh:Jagung,

padi,gandum

Contoh:Kacang soya,

kacang parang

Biji benihdikotiledon

Biji benihmonokotiledon

2 Jenis

STRUKTURBIJI BENIH

Menghasilkanbanyak hibrid

orkid

Lebih tahanpenyakit

Bertahan hiduplebih baik dalam

cuaca buruk

Bentuktumbuhankelapa sawitberhasil tinggi

Contoh

Bertahan lebihbaik dalamperubahan

persekitaranMempunyaiciri-ciri yang

lebih baik

Anakmempunyai

variasi genetikyang lebih

KELEBIHANPENDEBUNGAAN

KACUK

Perbandinganantara

pendebungaansendiri dan

pendebungaankacuk

Butterf ly

Pemindahan butirdebunga dari

anter ke stigma

Pemindahan butirdebunga dari satu

bunga ke bunga lainpada TUMBUHANLAIN yang SAMA

SPESIS

Pendebungaankacuk

Pemindahan butirdebunga di atas bungayang sama atau bungalain pada TUMBUHAN

YANG SAMA

Pendebungaansendiri

PENDEBUNGAAN

PEMBENTUKANBUAH DAN BIJI

BENIH

Pendebungaansendiri

Butir debunga & stigma daribunga dari TUMBUHANBERBEZA yang SAMASPESIS

Anak mempunyai bahangenetik dari 2 induk

Kerap

Berlaku melalui agenpendebungaan

Pendebungaankacuk

Butir debunga & stigma daribunga yang sama atauberlainan bunga dariTUMBUHAN YANG SAMA.

Anak mempunyai bahangenetik yang sama denganinduk

Jarang

Boleh berlaku sebekumbunga mekar

Kedua-dua melibatkan pemindahan butir debungadari anter ke stigma

Persamaan

Perbezaan

Butirdebungajatuh atas

sigma

Larutan gula pada stigmamerangsang butiran debunga

membentuk tiub debunga

Tiubdebunga

Tiub debunga tumbuh ke bawahke stil dan memasuki ovul melaluimikrofil

Mikrofi l

Nuckleus dalamdebunga terbahagi

kepada 2 gamet jantan

Gamet jantan memasukiovul dan mensenyawakan

gamet betina membentukzigot

O v u l

Lebih banyak butirdebunga diperlukanuntuk mensenyawakanovul lain

Sepal, ranggi &stamen gugur

Zigot

ab

c

d

e

f

Embrio

Kulit biji benih (testa):Lapisan pelindung

Ranggi gugur

Bungayangsama

Bunga lain

Tumbuhan sama

Tumbuhan lain darispesies yang sama

PEMBIAKAN (6 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

T

UV

W

X

4

32

1

1

2

1

a

a

cb

a

1

ba

2

1

21

2

1

3

4

Ovari menjadi buah

Ovul menjadi biji benih

Ovari Biji

Embr ioKulit biji

Endosperma{Ovul Biji benih

Rama-rama

Burung

KelawarAir

LebahSerangga

Angin

Lain-lain

AgenPendebungaan

5

cb

a2

1

21

3

Bunga pendebungaanserangga

Bunga kecildan ringan

Berwarna pudar(putih atau hijau),tiada nektar &tidak wangi

Anter digantung longgar,di luar bunga,mudah ditiup oleh angin

Stigma berbulu, bercabangpanjang, untukmenambah luas permukaanbagi memerangkap debunga

Jumlah debunga banyak,kecil, ringan,permukaan licin,mudah dibawa angin

Bunga pendebungaanangin

Bunga besarataukelompokbunga

Berwarnaterang, ada nektar& wangi

Anter di dalam bunga,mudah diberusoleh serangga

Stigma melekit,berbentuk cuping,mudah diberus olehserangga

Jumlah debunga sedikit,kasar atau melekit danmudah melekat di badanserangga

62

anter

anter

stigma

PERBANDINGANDI ANTARA BUNGA

YANGDIDEBUNGAKAN

OLEH SERANGGADAN ANGIN

Ovul tersenyawamenjadi zigot

kemudian embrio

Jagung

Padi

Kacang soya

Kacang parang

__

www.petaminda.com

Untuk meningkatkanpenghasilan

tumbuhan makanan.Contoh: jagung

Untuk meningkatkanpengeluarantanaman hiasan.Contoh: Orkid

Boleh hasilkanbanyak

tumbuhandengan ciri

terbaik yangserupa

KebaikanSel membentuk akar

dan pucuk(tumbuhan baru)

Masukkan seltumbuhan ke dalammedium mengandunginutrien dan hormon

Menanambatangdalamtanah

Memotong batangtumbuhan yang baik

Keratanbatang

Kulturtisu

Kaedahbaru

Untukmeningkatkantahap kesihatanmanusia

Untukmeningkat

penghasilanmakanan

Aplikasiprosesbiologi

Bioteknologi Keledek

LobakBegonia

Setawar

AkarDaun

Bahagiantumbuhanvegetatif

Sebahagiantumbuhan

terpisah dariinduk dantumbuhmenjadi

tumbuhan baru

Pembiakanaseks

TIADApercantuman

gamet

PEMBIAKANVEGETATIF DALAM

TUMBUHANBERBUNGA

Enzim bekerjadari suhu 10o - 40oC

Diperlukanuntuk

respirasi sel

Tenaga dibebaskanuntuk pertumbuhanembrio

Enzimmenguraikan

kanjimembentuk sel

baruMengaktifkanenzim dalam

kotiledon

OksigenKehangatan

Pertumbuhanbiji benihkepada

tumbuhan muda

Syarat

APLIKASIPEMBIAKANVEGETATIF

PerubahanFizikal

PERCAMBAHANBIJI BENIH

Air

Menyerap airdari tanah

Radikelmuncul

Akar tumbuhke bawah

Batangmemanjang

Batang menegak,kotiledon terbuka,

pucuk muncul

Pucuk mengembang,menjalankanfotosintesis

Akarrerambut

tumbuh dariradikel

cd

e

b

f

aKotiledon jadi

kecil, makananhabis digunakan

h

g

Tumbuhanbaru

PEMBIAKAN (7 - 7)

TINGKATAN 3, BAB 4

Y

ZAA

32

1

3

2

1

4

2

1

cb

a

c

b

a

b

a

a

2

1

21

1

2

1

2

1

2

1

3

ba

c

2

1

Tumbuhanbaru

1

2

batangrayap

Tumbuhanbaru

Strawberi

Rumputpemaidani

BawangHiasin

Kentang

Halia

Batangbawah tanah

Bebawang

Batang

Tumbuhanbaru

Tumbuhanbaru

bebawang

21

2

1

63

12

3

Batangrayap

1

2

Tisu kulturorkid

__

www.petaminda.com

BentukKekal dantidak boleh

berbalik

Ketinggian (cm)

Umur (Tahun}

}TuaDewasa}Kanak-kanak}Bayi

3 13 20 65

Pertumbuhanperlahan

Pertumbuhanminimum

Pertumbuhannegatif

Kelahiran

PERUBAHANDALAM KADARANTUBUH SEMASAPERTUMBUHAN

Panjang lengan

Saiz kepala

Caralain

Penguranganketinggian dan

berat

3 tahunpertama

Pertumbuhancepat

Pertumbuhannegatif

Pertumbuhanpesat

Capaiakil

baligh

Pertumbuhanminimum

Pertumbuhanperlahan

LENGKUNGPERTUMBUHAN

Bayi

Kanak-kanak

Remaja

DewasaTua

5 PERINGKATPERTUMBUHAN

Berat

Fungsitubuh

Bilangansel Saiz

Jisim(Berat)

Ketinggian

MENGUKURPERTUMBUHAN

} {

Perubahan

Pertambahan

}Remaja }Tengkorak bayi Tengkorak dewasa

A

Kepala dewasaadalah satu

perlapan daripadapanjang badan

Kepala bayi adalahsatu perempat

daripada panjangbadan

CORAKPERTUMBUHAN

MANUSIA (1 - 2)

TINGKATAN 3, BAB 5E

D

C

B

32

1

2

1

3

2

1

45

2

1

b

a

cb

a

b

a

b

a

1 tahun 2 tahun 3 tahun

a

b

a

b

ab

a3

2

1

4 5

64

Dengan

a b

Pertumbuhancepat

Pertumbuhanpesat

15 bulan 30 bulan 6 tahun 11 tahun 14 tahun 18 tahun

Pertumbuhantengkorak

PERTUMBUHAN

__

www.petaminda.com

Kekurangan protein:Kwashiorkor;pertumbuhan

terbantut

Bijirin

Buah &Sayuran

Daging, ikan, telur, keju, susu & kekacang

Minyak, gula, garam &makanan awet

Makan lebih

Makan banyak

Makan sederhana

Makan sedikit

Mineral

Vitamin

Seratdan air

Lemak

Protein KarbohidratMengambil

kelas makananyang berlainan

pada kadar yangbetul

Mengandungi

Giziseimbang

Kekurangan:Pertumbuhan

perlahan

Untukpertumbuhan

sehat

Kalsium:Pembentukantulang & gigi

Besi:Pembentukanhemoglobin

darah Aturanpertumbuhan& pembinaan

tubuh

Diperlukandalam jumlah

kecil

Vitamin D:Tumbesaran yang

sempurna,pembangunantulang & gigi

Kekuranganvitamin D : riket,

pertumbuhanterbantut, tulang

rapuh

Bekaltenaga &

kehangatan

Aturanpertumbuhan &

pembinaantubuh

Diperlukandalam jumlah

kecil

Contoh

Bekaltenaga

Berlebihan:Disimpansebagailemak

Pertumbuhan

Pembinaantubuh

Pembaikantisu

Seratdanair

Lemak

Mineral

Vitamin

Bahankimia

daripadamakananBekal

tenaga dankehangatan

Untukpertumbuhan& pembaikan

Jalankanproses

hidup

Nutrien

Membesar lebihcepat daripadaperempuan pada12 tahun

Lebih tinggidaripada

perempuanakkhirnya

Akil balighdaripada umur12 -14 tahun

Lebih tinggidaripada lelakipada mulanya

Lelaki membesarlebih cepat daripadaperempuan dari bayi

hingga akil balighLelaki

Akil baligh dari10 - 12 tahun

Membesar lebihcepat daripadalelaki pada 10

tahun

Perempuan

LENGKUNGPERTUMBUHAN

BAGI LELAKI DANPEREMPUAN

KESANPEMAKANAN

KE ATASPERTUMBUHAN

Protein

NUTRIENUNTUK

PERTUMBUHAN CORAKPERTUMBUHAN

MANUSIA (2 - 2)

TINGKATAN 3, BAB 5

HF

3

21

4

G

21

3

21

4

6

5

cb

a

c

b

a

c b

db

a

c

b

a

de

b

a

b

a

cb

a

cba

d

b

a

21

4

5

21

3

6

Height(cm)

2

MALE

FEMALE

4 6 8 10 12 14 16 18 20Umur(Tahun)

Ketinggian(cm)

2

MALE

FEMALE

4 6 8 10 12 14 16 18 20

Perempuan membesarpaling cepat antara umur10 hingga to 12 tahun

Semasa 11 tahun,perempuan lebih tinggi

daripada lelaki

11

Lelaki membesar palingcepat antara umur 12

hingga 14 tahun

Pada umur 14 tahun, lelaki lebihtinggi daripada perempuan

Pada umur 18tahun, lelaki dan

perempuanmencapaiketinggianmaksimum

Ketinggian lelakipada 14 tahun

Ketinggianperempuan

pada 14 tahunKetinggian

perempuan pada11 tahun

Ketinggianlelaki pada11 tahun

Lelaki membesarlebih cepatdaripada

perempuansemasa bayi

a

1

2

3

4

56

Karbohidrat

c

65

__

www.petaminda.com

Contoh

SebatianSemula jadi

Oksida

Karbonat

Sulfida

Silikat

Nama mineral

Kuarza

Hematit

Kalsit

Galena

Pirit

Kalsium silikat

Kaolin(Tanah liat)

Kandunganunsur

Silikon, oksigen

Besi, oksigen

Kalsium, karbon,oksigen

Plumbum, sulfur

Besi, sulfur

Kalsium, silikon,oksigen

Aluminium, silikon,oksigen

Gas karbondioksidadihasilkan

Panaskan

Air kapurmenjadikeruh

Karbonatlogam

Kebanyakan karbonatterurai dengan haba Karbonat

logam

Gas sulfur dioksidaGas sulfur dioksida

dihasilkan

Kebanyakan sulfidaterurai dengan haba

Kebanyakanmineral tidaklarut

Sebatiannatrium dankalium larutdalam air

Tambah sampelmineral kedalam tabung ujiTambahkan air ke

dalam tabung uji dangoncang.

Keputusan Mineral paling lembutmempunyai tandacalar paling dalam

Mengguris mineral denganpaku (atau duit syiling)

Mineral palingkeras mempunyaitanda calar palingcetek. Intanadalah unsuryang palingkeras.

KekerasanKelarutandalam air

OksidaKarbonat

Sulfida

SilikatContoh

Sebatiansemula jadi

Arangbatu

Intan

Karbon

PerakEmas

Unsursemula

jadi

Unsur

Komposisikimia tertentu

Punyai strukturkristal tertentu

Sebatian

MINERAL

MINERALDI KERAK

BUMI

A B

Logamsulfida

Panaskan

Larutan kaliummanganat (VII)

berasid bertukardari ungu ke tak

berwarna

Panaskan

Oksida logamatau silikat

logam

Kebanyakan oksidadan silikat TIDAKterurai dengan haba

Kayu uji berbaratidak menyala

Sulfidalogam

32

1

42

1

2 1

c

ba

cb

a

cb

a

c

b

a

b

a

2

1

4

21

3

2

1

2

1

3

2

1

3

Oksida &Silikatlogam

Kesanhaba SIFAT

MINERAL

c

3

2

1

TANAHDAN

SUMBERNYA (1 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 6

C

66

Logam + oksigen + Karbon Karbonat logam

Logam + silikon + oksigen Silikat logamLogam + sulfur Sulfida logam

Logam + oksigen Oksida logam

4

21

3

Pembentukan

Lain-lainSulfurKalium Silikon

BesiKalsium

__

www.petaminda.comSebatiankalsium

Kalsiumkarbonat

Kalsiumoksida

Kalsiumhidroksida

Antasid - meredakan kesakitan gastrik

Merawat tanah dan air berasid

Agen pengering bagi gas ammonia

Merawat tanah berasid

Pembuatan mortar dan plaster

Merawat tanah berasid.Sebagai air kapur

kalsiumkarbonat

Air kapurjadi keruh Kalsium oksida

bergabung denganair membentukkalsium hidroksida(kapur mati)

Larutankalsiumhidroksidaadalahberalkali

Kapur dankapur mati

Terurai menjadikalsium oksida(kapur) dan gaskarbon dioksidabila dipanaskan

Bertindakbalas denganasid asilkan gas karbondioksida, garam dan air

Tidak larutdalam air

Sifatkalsiumkarbonat

Batu kapur

Mamar

Kapur

Kalsit

Batukarang

Siput Tulang

Dalam

Terbentuk bilabergabung denganoksigen dan karbon

Kalsiumkarbonat

Mudah membentuksebatian dengan

unsur lain

Logamreaktif

Kalsium

SEBATIANKALSIUM

Kalsiumsilikat

Natriumsilikat

Kaca

Cip elektronik(dalam alatelektronik)

Gentianoptik

Kegunaan

Tidak larutdakam air

Tidakterurai bila

dipanaskanSifat

Tanahliat

Silikon + oksigen + logam silikat logamContoh: Silikon + oksigen + natrium natrium silikat

AsbestosMikaFeldspar

Gneiss

Jed

Zamrud

Dalam

Terbentuk bila bergabung denganoksigen dan logam lain

Silikat

Pasir

FlinKuarza

Dalam

Silikon dioksida

Terbentuk bila bergabungdengan oksigen

Silika

Silikon + oksigen silikon dioksida (silika)

Sebatian

silikon

Unsur keduapaling banyak

Separa logam

Bergabung denganunsur lain dalam galianSILIKON

Hablur kaliummanganat(VII)menghasilkan

gas oksigen biladipanaskan

kapaskaca

kapaskaca

oksidalogam

Haba diperlukan untukmemulakan tindakbalas

antara logam dan oksigen

campuran logamdan sulfur

Haba perluuntuk

tindakbalas

Besi + sulfur besi sulfida

Zink + sulfur zink sulfida

Aluminium + sulfur aluminium sulfida

Magnesium + sulfur magnesium sulfida

Contoh

Membentuksulfida logamLogam

+sulfur

Membentukoksidalogam

Logam+

oksigen

KEGUNAANSEBATIANKALSIUM

TINDAKBALASANTARA LOGAMDENGAN BUKAN

LOGAM

LANDAND

ITS RESOURCES (1 - 2)

FORM 3, CHAPTER 6

haba

tindakbalas cergas

haba

tindakbalas sederhanacergas

haba

tindakbalas kurang cergas

haba

tindakbalas perlahan

Berkilat,kelabu kebiru-biruan,rapuh,takat lebur tinggi

Kalsium + oksigen + karbon Kalsium karbonat

Kalsium karbonat

kalsium oksida + karbon dioksidakapur haba

kapur(kalsiumoksida)

kapur mati(kalsium

hidroksida)

air

Kegunaan

F

E

DG

TANAHDAN

SUMBERNYA (2 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 6

2

1

3

21

4

3

2 1

ba

b

a

c

d

b

a

ba

b

a

c

d

b

a

4

2

1

3

2

1

3

2

12

1

3

2

1

3

4

21

3

56 7

21

a

cb

ac

db

e

f

g

a

b

AsidTiada

tindakbalas

Airkapur

a

b

67

Tidakbertindakbalas

dengan asid.Tidak mudah

mengakis

Magnesium + oksigen magnesium oksidahaba

terbakar cergas

Besi + oksigen Besi oksida

Zink + oksigen zink oksida

Aluminium + oksigen aluminium oksidaContoh

habaterbakar perlahan

haba

terbakar aktif

haba

terbakar sederhana4

2

1

3

Kalsium karbonat + asid hidroklorik

kalsium klorida + karbon dioksida + airGaram

kalsium karbonat

Air kapurjadi keruhAsid

hidroklorik

__

www.petaminda.com

Sisa tumbuhanmati tertanambawah tanah

Tekanan, haba dantindakan bakteriamenukarkannya kepadagas asli dan petroleum

Gas petroleum

Bahanapi

kenderaan

Racunperosak

Bahanapi

pesawat

< 30oC

40 - 75oC

Petrol

75 - 150oC

Nafta

150 - 230oC

Minyak tanah

230 - 250oC

DieselBahan

api bus

250 - 300oC

Pelincir

Pel inciruntuk mesin

300 - 350oC

Minyak bahanapi

Bahan apikapal

> 350oC

Bi tumenPermukaan

jalan

G a smemasak

Petroleum

Pemanas

Gunamesinjimat

tenaga

Kurangkan,guna semula,kitar semula

bahan

Guna kenderaanjimat bahan api

Pengangkutanawam & kongsi

kenderaan

Berjalan & berbasikal

Guna tenagasolar: bolehdiperbaharui

Guna alatjimat

tenaga

Guna lampu jimattenaga & peralatan

cekap Guna alatperkakas jimat

tenaga

Bila takat didihpecahan bertambah.

Warna semakingelapKelikatan

bertambahKemudahbakaranberkurang (lebihsukar terbakar)

Lebih banyakjelaga terbentuk

bila terbakar

Padatakat didihberlainan

Dalam menarapemeringkatan

PECAHANPETROLEUM

DANKEGUNAANNYA

Di rumah

Di tempatkerja

Untukpengangkutan

Untukmasa

lapang

Dalamindustri

MENGGUNAKANSUMBER BAHAN

API ASLIDENGAN CEKAP

Berlainan warna

Berlainankemudahbakaran

Berlainan jumlahjelaga biladibakar

Berlainan kelikatan

Pengasinganhidrokarbon

berlainan(pecahan)

Pembentukanarangbatu

Pembentukanpetroleum dan

gas asli

Gas asli

Petroleum

Arangbatu

Bahanapi fosil Kayu

PENYULINGANBERPERINGKAT

PETROLEUM

SUMBERBAHAN API

SEMULA JADI

Sisa tumbuhan danhidupan laut mati

tenggelam ke bawahlaut

Sisa ditanam lebihdalam bawah lapisan

pasir dan lumpurSisa tumbuhan & haiwan

Sisa tertanamlebih dalambawah permukaanbatuTekanan, haba dan

tindakan bakteriamenukarkannyakepada arangbatu

PEMBENTUKANBAHAN API

FOSIL

Takat didih bertambah Warna semakin gelap Kelikatan bertambah Kemudahbakaran berkurang Jumlah jelaga bertambah

Pecahan bertakatdidih rendah

Pecahan

bertakat didihtinggi

H I

J

K

LTANAH

DANSUMBERNYA

(3 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 6

21

2

1

Jutaan tahun dahulu

Jutaan tahun dahulu

Arangbatu

2

1

1

3

21

4

5

d

b

a c

b

a

c

b

a

c

d

b

a

cdb

ae

c

b

a

a

a

b

a

b

a

b

68

gas asli

petroleum

__

www.petaminda.comMempunyai bilangan

cas positif dannegatif yang sama

a

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Batangperspekneutral

Kainneutral

- - -

+

++

Cas negatifteraruh ke atasceper logam

Cas positifteraruh ke rodtembaga dan

kerajang emas

Tolakan bersamaantara cas positifmencapahkankerajang emas

++

++

Awan jadibercasapabila

bergeseranantara satu

sama lain

Objek neutraltertarik kepadaobjek bercas

Cas yangberlainan

jenis menarik

+

++

+

+

++

+

Satu alat untukmengesan cas

elektrik

Bahan yangmenerimaelektron akanbercas negatif

Bahan yang hilangelektron akanbercas positif

Elektronberpindah darisatu bahan kebahan lain

Menggosok2 bahanneutral

Bahanneutral

Cas yangsama jenismenolak

TARIKANDAN

TOLAKANCAS

Kajian caselektrik yang

tidak bergerak

Dihasilkanoleh geseran

antara 2bahan

ELECTROSTATIK

Ceper logam

Bekaslogam yangdibumikan

Rodtembaga

kerajangemas

Batang perspekhilang elektron Kain yang terima

elektron akanbercas negatif

Batang politenamendapatelektron

Kain hilangelektron

--

-

+ + +

-- -

Cas positifteraruh ke atasceper logam

Cas negatifteraruh ke rodtembaga dankerajang emas

Tolakan bersamaantara cas negatifmencapahkankerajang emas

Membawaobjek bercasdekat denganelektroskop

ELEKTROSKOP

Secebiskertasneutral

Cas negatif teraruh padapermukaan kertasberdekatan rod bercas

Rod bercas positifdibawa dekat dengansecebis kertas

Kertas tertarik kerod kerana prinsiptarikan

Kilat

Cas positif berkumpuldi bahagian atas

Pergerakan cas yang laju antarasatu sama lain kerana tarikanyang kuat menghasilkan bungaapi yang besar (Kilat)

Cas negatifberkumpuldi bawah

Cas positif teraruh dipermukaan bumi

Penebat

+

Pengumpulan cas bolehcetuskan bunga api danmenyalakan petrol yangmudah terbakar dansebabkan letupan.

++

+ ++

+

++

+

++

+

Rantai logam dipasanguntuk melepaskan caske bumi kurangkanpengumpulan cas elakkanpembentukan bunga api

Mendiscaslori tangki

petrol

FENOMENA HARIANBERKAITAN

ELETROSTATIK

B

D

C

A

4

32

1

2

1

Kerajang emastidak mencapah

Elektroskoptidak bercas

2

1

3

c

b

a

c

ba

c

b a

a

d

b

ce

a

Kilatmenyambar

Konduktorkilat

Bumi Kabelkuprum

Kilat hasilkanhaba tinggi &

sebabkankemusnahan

Cas mengalir ke bumi Bangunanterselamat darikemusnahan

b

a

ELEKTRIKDAN

KEMAGNETAN (1 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 7

1

2

1

23

1

2

3

2

3

1

69

+

+

+

+

+

+

+

+

Rod bercaspositif

Rod bercasnegatif

Lori tangkipetrol akan

mengumpul casapabila

bergerak

b

1

2

Konduktorkilat

__

www.petaminda.com

Contoh:

Konduktor elektrikyang mematuhi

Hukum Ohmmempunyai

rintangan tetap

Voltmeter

Ammeter

Sel kering Suis

Mentol (konduktor)

Voltan (V)

Arus(I)

Sumber kuasa Suis

Voltmeter

Mentol

KomponenElektrik

Sel elektrik

Fius

Suis

Mentol

Perintang

Voltmeter

Perintang boleh ubah(Reostat)

Galvanometer

Ammeter

Simbol

V

G

A

+ -

SIMBOLKOMPONENELEKTRIK

Arus yangmengalirmelalui

konduktoradalah

berkadar terusdengan voltan

HukumOhm

Alat digunakan:Perintang piawaiatau perintang

boleh ubah

Unit S.I. :Ohm ( )

Sifatbahanyang

menentangaliran arus

elektrik

RINTANGAN

Diukur oleh:Voltmeter

Daya elektrik yang diperlukan untukmenggerakkan elektron dari satu titikke titik lain

Unit S.I. : Voltan (V)

Disambung secaraselari merentasisumber kuasa

VOLTAN

Ammeter SuisMentol

Disambungsecara bersiridengan sumberkuasa

Diukur oleh:Ammeter

Unit S.I. Unit :Ampere (A)

Arus mengalir

Kubah bercas disambung kegalvanometer dan bumi

Galvanometermenunjukkan

pesongan jarum

++

+ + +++

Aliran arus elektrikmelalui konduktor

Lebih lamapenjana

dihidupkan, lebihbanyak cas yang

dikumpul

Tenaga suria

Janakuasa

Akumulator(sel basah)

Bateri(sel kering)

Dinamo

Sumberelektrik

Kadar aliranelektron

ARUSELEKTRIK

Alat yangmengumpul cas

elektrik

PenjanaVan deGraaff

ELEKTRIK

HUBUNGANANTARA ARUS,VOLTAN DANRINTANGAN

Cas positif dikumpul dikubah jika janakuasa

dihidupkan

+ -

Arus mengalir dariterminal positif ke

terminal negatifsumber kuasa

Elektron mengalirdari terminal negatifke terminal positif

sumber kuasa

e-

e-

Sumber kuasa

A voltmeter

G

F

E

H

I

J

32

1

4

3

2

1

4 32

1

32 1

1

cd

b

a

e

c

ba

c

b

a

ELEKTRIKDAN

KEMAGNETAN (2 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 7

1

3

2

1

2

Perintangboleh ubah

Perintang piawai

Kecerunan mewakilirintangan

2Voltan (V)Arus (A) = Rintangan ( )

= RVI V = IR(Kecerunan)

I = VR

V

A

20 V

4

Arus, I = = = 5AVRI = ?

204

70

__

www.petaminda.comContoh: Apakahbacaan padaammeter?Jawapan:

1 1 1Rjumlah R1 R2

= + = 14

14 + = 1

2Rjumlah = 2Arus, I = = = 2A

VR

42

Rjumlah = R1 + R2

Rjumlah

R1R2

Mentol A

Mentol B

Mentol C

Laluanterputus bilamentol diambil

KesemuamentolTIDAK

menyala

Theeffective(total)

resistanceequals to the

sum of individualresistance.

Voltan merentasilitar bersamaandengan jumlah

voltan merentasisetiap mentol

Arus padasebarangtitik adalahsama.

Bilabilanganmentol

ditambahdalam siri,kecerahansemakinkurang

Jika laluan terputus,arus TIDAK bolehmengalir.

KesemuamentolTIDAK

menyala

Laluanterputus

Vjumlah = V1 + V2

Vjumlah

V1V2

MentolA

MentolB

MentolC

Arus mengalir melalui mentolA, kemudian B dan C.

Arus elektrik dibahagi sama ratakepada semua mentol. Semuamentol punyai sama kecerahan.}

Arusmengalirmelalui

satu laluansahaja

LITARBERSIRI

Laluan putus

Arus masihboleh mengalirmelalui mentolB dan C

Mentol A

Mentol B

Mentol CJika sebaranglaluanterputus, arusmasih bolehmengalirmelalui laluanlain

Arus mengalirmelalui laluanyang berlainan

R1

R2

Rjumlah

V1

V2

Vjumlah

Voltan merentasi setiaplaluan adalah sama

dengan voltan sumberkuasa

I1

I2

Ijumlah

Jumlah arusbersamaan dengan

hasil tambah arusbagi setiap laluan Rintangan berkesan

(jumlah) adalah kurangdaripada hasil tambahkomponen rintangan

dalam litar

Bila bilanganmentol ditambah,kecerahan setiap

mentol tidakberubah

Ijumlah = I1 + I2 Vjumlah = V1 = V2

Voltan merentasi 3 dan 4mentol adalah sama. Kecerahan adalah sama

LITARSELARI

KL

4

32

1

5

67

MentolA

MentolB

MentolC

Rintangan berkesan(jumlah) bersamaan

dengan jumlahrintangan perintang

individu

8

4

3

21

56

ELEKTRIKDAN

KEMAGNETAN (3 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 7

A 4 V

4

4

Laluanterputus

71

Cerah

Lebih mentol - malap

Ijumlah = I1 = I2

Ijumlah

I1I2

1 1 1Rjumlah R1 R2

= +

2 mentol

3 mentol

__

www.petaminda.com

NS

Garis medanmagnet

U

S

Kutub yang berlainansaling menarik

Kutub yang samasaling menolak

Bergerak dari kutubutara ke kutub selatan

Ditunjukkan olehsusunan serbuk

besi

Corak

Arah

Diwakili olehgaris medan

magnet Kawasan disekeliling magnet

yang terdapattindakan daya

magnet

MEDANMEGNET

Garis medan magnetpaling rapat di kutub

Kutub mempunyaimedan magnet terkuat

Garis medan magnetberjauhan antara satusama lain Kawasan medanmagnet paling lemah

Kutubsama

Kutub berlainan

Titik neutral, kawasantidak ada medan magnet

P

4

3

21

b

a

c

ba

Ditunjukkan olehpemplotan

kompas

Garismedanmagnetbermula darikutub utara

1

Garis medan magnetberakhir di kutubselatan

3

Jarum kompasmengikut arahmedan magnet

2

KeluliKobalt

Nikel

KELEBIHANDAN

KELEMAHANLITAR BERSIRI

Kelebihan litar selari

1. Setiap komponenboleh dihidup dandimatikan oleh suisyang berasingan

2. Jika satu komponentidak berfungsi,komponen laintidak terkesan

3. Jika bilanganmentol bertambah,kecerahannyatidak terkesan

4. Alat elektrik yangmemerlukan jumlaharus yang berlainanboleh berfungsi padamasa yang sama

suis 3

suis 2

suis 1

suis 4

KELEBIHANDAN

KELEMAHANLITAR SELARI

rosak

Selepas:Sama kecerahan

Sebelum

220V

220V220V

220V

Besi

Menarikobjeklogam

Dimiliki olehmagnet

KEMAGNETAN

1 suis kawalsemua mentol

Kelemahan litar bersiri

1. Menambah bilanganmentol, menambah rintangan,mengurangkan arus,mengurangkan kecerahansetiap mentol

2. Bila 1 mentol rosak atau laluanterputus, kesemua mentol tidakmenyala.

3. Setiap komponen elektrik tidakboleh dikawal secara berasingan

O

M

N

21

c

d

b

a

ELEKTRIKDAN

KEMAGNETAN (4 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 7

72

Kelebihan litar bersiri

1. Arus yang mengalir melaluisetiap komponen adalah sama

2. Mentol mempunyai kecerahanyang sama

3. Kesemua komponen bolehdikawal oleh satu suis

laluan terputus

Kesemua mentol tidak menyala

Kelemahan litar selari

1. Kesemua komponen mestimempunyai voltan yang samadengan sumber voltan

2. Beban-lampaukepada bekalanutama bolehberlaku jikaterlalu banyakalat elektrikdigunakan

U

U U

U U

U

U

U

U

U

U U

U

__

www.petaminda.com

Elektromagnet

Teras besilembut

Gegelungdawai

Motor elektrikLoceng elektrik

Pembesarsuara, fon

telinga,

Krenelektromagnet:

Mengangkat objekbesi/keluli yang

berat

Magnetsementara:

Kemagnetanhilang apabilaarus dimatikan

Dihasilkanapabila aruselektrik mengalirmelalui gegelungdawai yangmembalut terasbesi lembut

Medanmagnet kuat

(garisan rapat)

Ditentukan olehpetua genggaman

tangan kanan

Menterbalikkan arusmembalikkan arah

garisan medan

Ditunjukkanoleh pemplotan

kompasArah

Lebih besar arus, lebihkuat medan magnet

Paling kuat bila berdekatandengan wayar, jadi lemah

bila menjauhi wayar

Dalam bentukbulatan sepusat

Medanmagnet

dalam wayarlurus

Ditemui olehHans Christian

Oersted(1777-1851)

Pembentukan medanmagnet oleh arus

elektrik KEELEKTROMAGNETAN

Arus ke dalamkertas

Arus keluardari kertas

Bila tiada arusmengalir

Bila arusmengalir

Medanlemah

Medankuat

Arus kecil Arusbesar

Arah arus(ibu jari)

Arah medanmagnet

(jari lain)

Medan magnet

x

Kegunaan

Suisdihidupkan

Teras besi menjadimagnetmenarik klip kertas

Teras besi hilangkemagnetanKlip kertas jatuh

ELEKTROMAGNET

Gegelungmenggetarkanelektromagnet

Elecktromagnet

R

Q4

32

1

3

2

1

c

b

a

cb

a

cd

b

a

ELEKTRIKDAN

KEMAGNETAN (5 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 7

Kompas Pergerakan jarumkompas menunjukkankehadiran medanmagnet

Isyaratelektrik kegegelung

Elektromagnetbersambungke kon

Konbergetardanmenghasilkanbunyi

1

2

3

4

73

Medanmagnet lemah

(garisanberjauhan)

Suisdimatikan

__

www.petaminda.com

Turbin PenjanaStim

Pembakaran bahan api fosil(gas, arangbatu , minyak)

Menarakabel

Air

Kondenser

Air laut

Air menjadi stimbertekanantinggi bilamendidih

Stim bertekanantinggi memutarkan

turbin

Turbin memacupenjana yangmenghasilkantenaga elektik

Stim terkondensasisemula kepada air olehair laut yang sejuk untukdiguna semula

Pengagihanelektrik

Dandangd

e

f

c

b

Stim memutarkanturbin dan

memacu penjana

Penjanamengeluarkan

elektrik

Haba dihasilkanoleh tindakbalas

nuklear olehbahan api nuklear

Habamendidihkan air

menjadi stim

Tenagakimia daribahan api

Pembakaranbahan api

Memutarturbinstim

Memacupenjana

Perubahantenaga

Haba dihasilkandengan pembakaranbahan api fosil

Haba digunakanmenghasilkan stimdari didihan air

Stim memutarkan turbinyang memacu penjana

Penjana hasilkanelektrik

STESENJANAKUASA

TERMA

Nuklear

Terma

Hidro

JENISPENJANAELEKTRIK

TurbinPenjana

Tenaga elektrik yangdihasilkan diedarkanuntuk kegunaan lain

Gegelung wayardalam penjanaelektrik diputardalam medanmagnet oleh turbin

PENJANAELEKTRIK

A

3

2

1

3

2

1

Satu gelung wayar berputardalam satu magnet pegun danmenghasilkan elektrik

Tenagakinetikturbin

Tenagaelektrik

Tenagahaba dari

stimbertekanan

tinggi

ReaktorNuclear

Bahan apiuraniumpam

Stim

Turbin Penjana

Menarakabel

Kondenser

pam

Menarapenyejukan

Bendalirpanas

Air laut Air

a

Tindakbalasnuklear

menghasilkantenaga haba

Air dididihkan jadi stimbertekanan tinggi oleh

bendalir panasStim

memutarkanturbin

Turbin memacupenjana yangmengeluarkanelektrik

Tenaganuklear dari

bahanapinuklear

Tindakbalasnuklear

Memutarturbinstim

Memacupenjana

Tenagakinetikturbin

Tenagaelektrik

Tenagahaba stim

daribertekanan

tinggi

Stim terkondensasi kepada airsemula untuk diulangi proses

Perubahantenaga

STESENJANAKUASA

NUKLEAR

cd

e

ba

Alat yangmenukartenaga

mekanikalkepadatenagaelektrik

pam

D C

B

45

3

2

14

5

3

21

Penjana

Penjana

Penjana

GENERATIONOF

ELECTRICITY (1 - 5)

74

PENJANAANELEKTRIK

(1 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 8

__

www.petaminda.comTurbinPenjana

Kondenser

Ai r

Dandang

Stim

Sea water

Insinerator membakarsampah dan gunakan

haba untuk menjanaelektrik

Biogas kaya-metana darisisa lembuEtanol(alkohol)

sebagai bahan apidari fermentasi gulatebu sebagai bahanapi kenderaan

Kayu

Dari tumbuhandan haiwan

Contoh

Untuk mendidih airdi stesenjanakuasa terma

Untukmeleburlogam

Kegunaan

Dicat hitam untukmemerangkap

haba dan dipindahke air

Mengandungiberibu cermin

lengkung

Menumpukancahaya ke satu titik

Satelit kuasa suria

KalkulatorsuriaJam

suria

Contoh

Gunakan selfotovoltanmenukar tenagacahaya kepadatenaga elektrik

Selsuria

Gunakantenaga

cahaya danhaba darimatahari

Pemanasair suria

Relausuria

Tenaga suria

Bahan apibiojisim

SUMBERTENAGA

ALTERNATIF

Perubahantenaga

Airmemutarkan

turbin air

Turbin memacupenjana dan

menghasilkanelektrik

BAHAN APIBIOJISIM

TENAGASURIA

H

STESENJANAKUASA

HIDRO

Tenagakeupayan

air

Air jatuhdengan

lajuMemutar

turbinMemacupenjana

Tenagakinetikturbin

Tenagaelektrik

Tenagakinetik airyang jatuhmengalir

Takungan

EmpanganPenjana

Turbin

Air jatuh dariempanganmelaluiterowong

Terowong

Air memutarturbin

Penjanamenghasilkanelektrik

a

b

c

E

Gas metana

Biojisim

Insinerator

sel fotovoltanWarnahitam

F

G

4

3

21

2

1

4

3 2

1

Pemantul

Sinar cahaya difokuske satu titik

Cerminlengkung

2

1

b

a

a

c

b

a

cd

b

a

1

2

1

23

GENERATIONOF

ELECTRICITY (2 - 5)

75

PENJANAANELEKTRIK

(2 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 8

Air jatuh dariempanganmelaluiterowong

Stoksuapan

Pengendalisuapan

Bioreaktor

Pengasinganalkohol

Bahan apialkohol

Gas tapakpelupusan

Sampah

Kayu Tanaman

__

www.petaminda.com

Transformerinjak-menurun

110V220V

Transformerinjak-menaik

SISTEMPENGHANTARAN

DAN PENGAGIHANELEKTRIK

2Jenis

Teras besilembut

Gegelungprimer

Sumber arus ulangalik menghasilkan

medan magnet yangberubah-ubah dalam

teras besi lembut

Medan elektrik yangberubah-ubah mengaruhvoltan ulang alik dalamgegelung skunder

Gegelungskunder

Struktur

Simbol

Arus ulang-alik(a.u) ialah arus

yang sentiasamembalikkan arah

pengalirannya

Arus terus (a.t)ialah arus yangmengalir dalamsatu arah saja

ARUSULANG-ALIK

DANARUS TERUS

Alat yangmengubahvoltan arusulang alik

TRANSFORMER

Perbezaan

PERBANDINGANANTARA TRANSFORMER

INJAK-MENAIK DANINJAK-MENURUN

Transformer injak-menaik

1. Bilangan lilitan di gegelung skunderlebih besar daripada di gegelungprimer

2. Voltan output lebih tinggi daripadavoltan input

110V 220V

Stesenjanakuasa

Transformerinjak-menurun

Transformerinjak-menaik

Pencawangbahagian

Kawasan industri(11 - 33 kV)

Pejabat (240V)Rumah (240V)

Hasilkan 11kV atau 25kVvoltan arus ulang-alik

Voltan dinaikkan ke312kV atau 275kV untukmengurangkankehilangan kuasasemasa penghantaran

Voltan diturunkanberansur-ansur di

tempat berlainan

PENJANAANA

PENGHANTARANB

PENGAGIHANC

PENGGUNA INDUSTRID

PERNIAGAAN & PENGGUNA KEDIAMANE

Transformerpencawang

bahagian

Transformer alatelektrik Gegelung

primerGegelungskunder

teras besi

Hubungkan rumah, sekolah,pejabat dan kilang kepadastesen janakuasa utamamelalui rangkaian kabel dantransformer

110V55V

4

3

2

1

2

1

2

1

b

a

b

a

1

4

2

3

GENERATIONOF

ELECTRICITY (3 - 5)

76

PENJANAANELEKTRIK

(3 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 8

Teras besi

Arusulang alik

Teras besi

Gegelungprimer

Gegelungskunder

Gegelungprimer

Gegelungskunder

1. Kedua-duamempunyaigegelung primerdan skunder

2. Kedua-duaberfungsidengan arusulang-alik

3. Gegelung kedua-dua melilit terasbesi lembut

PersamaanK

I J

LRangkaian Grid

Nasional

Masa

Arus

Bilangan lilitangegelung primeradalah lebih kecildaripada digegelung skunder

Bilangan lilitan lebihbesar di gegelungskunderVoltan skunderlebih besar daripadavoltan primer

Bilangan lilitangegelungprimer adalahlebih besardaripada digegelungskunder

Bilangan lilitan lebihkecil di gegelungskunderVoltan skunderlebih kecil daripadavoltan primer

21

12

Transformer injak-menurun

1. Bilangan lilitan di gegelung skunderlebih kecil daripada di gegelung primer

2. Voltan output lebih rendah daripadavoltan input

55V110V

__

www.petaminda.com

1 kWj = 1 unit

Contoh

Contoh

kilowatt-jam(kWj) Unit

tenagaelektrik

Diukur olehmeter joule

KostenagaelektrikContoh

Unit: watt (W)1 watt = 1 J s-1

Contoh

Ditentukanoleh kuasaelektrik, P

Cabut palamsebelum

menukar dawai

Semua dawaidisambung ke pin

yang betul

Dawai hidupvoltan tinggiberbahaya

(240V)

Langkahberjaga-laga

Menyambungkanperalatan elektrikterus ke bumi

Mencegah kejutanelektrik jika

selongsong logamalat elektrik

menjadi hidup

Memutuskanlitar jika arustinggi mengalir

Merekod jumlahelektrik digunakan

Untuk memutuskan bekalanutama bagi kerja pembaikan

Voltan = 0 V

Melengkapkanlitar kepencawangbahagian

Alat yangmematikan

elektrik secaraautomatik

Bila arusterlalu besar

mengalir

Bila terdapatlitar pintas

Membawa arusulang alik daripencawangbahagian

Voltan tinggimerbahaya(240V)

Menggunakan KodWarna Antarabangsauntuk mengenali 3 jenisdawai digunakan

Di bangunankomersial dan

industri

Voltan sesalurmelebihi 415V

Di rumah biasa

Voltan sesalurialah 230V

Pendawaiansatu fasa

Pendawaiantiga fasa

BEKALANTENAGA ELEKTRIK

DI RUMAH

2 JENISPENDAWAIAN

ELEKTRIK

TENAGAELEKTRIK

Dipalamkan kesoket dindinguntukmendapatkanbekalan tenagaelektrik

PALAM3-PIN

M

N

P

Unit penggunaPemutus

litar

Suisutama

Dawaineutral

Meterelektrik

Dawaibumi

Dawaihidup

Fiusutama

Disambungke pin E

Menghubungkan selongsonglogam alat elektrik ke bumi

Warna kuningdengan jalur hijau

Wana biru

Disambungke pin N Disambungkan

pada pin Lmelalui fius

Warna perangDawaihidup

LE

N

Dawaineutral

Dawaibumi Fius

katrij

Pencengkam kabel

P = VI

Untuk peralatan elektrik denganvoltan dan nilai kuasa

I PV

=

Satu mentol diberi 240V, 60W. Caritenaga elektrik yang digunakan dalam1 minit.Jawapan:Gunakan E = PtTenaga elektrik, E = Kuasa x masa

= 60W x 1 x 60 s= 3600 J

Satu mentolmempunyai kuasa40W dan voltan240V. Cari arusbagi operasinya.Jawapan:Guna P = VI,

I =

=

= 0.17 A

Kostenagaelektrik

=Tenagaelektrikdalam

unit

Kos perunit

(kadartarif)

X

Suatu alatelektrik berlabel240V, 2500 Wdigunakanselama 10 jam.Cari kos tenagaelektrik jikakadar tarif 30sen seunit

Kira tenagadigunakan oleh

pemanas dengankuasa 3000 W

dalam 2 jam.

Jawapan:Tenaga (kWj)= 3 kW x 2 j= 6 kWj

Jawapan:Tenaga(kWj)= 2.5 kW x 10 j= 25 kWj= 25 unit

Kos= 25 unit x RM 0.30= RM7.50

Tukar senkepadaringgit

O 2

1

4

3 2

1

2

1b

a

b

a

cb

a

c

b

cb

a1

21

2

1

2

3 11

1

12

c

b a

1

2

1

2

1

2

3

1

23

cd

b

a

e

f

GENERATIONOF

ELECTRICITY (4 - 5)

77

PENJANAANELEKTRIK

(4 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 8

g

1 minit = 60 saat

Kuasaelektrik

(W)

Tenaga elektrik digunakan (J)Masa diambil (s)

=

P =

E Pt=

Et

a

Kuasa

Kuasa Voltan Arus

PV40W240V

Tenaga(kWj) =Kuasa(kW) x Masa(jam)

Neutral

Hidup Hidup

Neutral

Neutral

Hidup 3Hidup 2Hidup 1

Neutral

Hidup 3Hidup 2Hidup 1

Tenaga

Masa

__

www.petaminda.comMatikanlampu /

peralatanbila tidak

digunakan

Jangan membukapeti sejuk / petiais terlalu kerap

Gunalampu

kalimantang

Gunakanperalatan

jimat tenagayang lebih

cekap

Sesentuh

PemegangDawai fius

Kurangkanpembaziran

Tingkatkankecekapan

Mematikanbekalanelektrik

Bila arusmelebihi30 mA

PemutusLitar

Kebocoranke Bumi(ELCB)

Terpelantik danmemutuskan

litar

Bila arusmelebihi

ketetapannilai

PemutusLitar

Miniatur(MCB)

Alihkan mangsadari sumber

elektrik denganpenebat

Lakukanresusitasi

mulut-ke-mulutjika mangsa

tidak bernafas

Dapatkan bantuanperubatan dengan

segera

Kejutan /renjatanelektrik

Guna alatpemadam api

karbondioksida untukmemadam api

Sambunganlonggar

Beban lampau/pemanasan

lampau kabel

Keadaanbasah

Penebatandawai rosak

Punca

Kejutanelektrik

Renjatan elektrikKebakaran

elektrik

Contoh

Jika penilaian fius terlalutinggi, perkakas akanrosak atau terbakarapabila arus besar

mengalir

Membolehkanarus besar

mengalir ke bumimelalui dawaibumi apabila

dawai hidup rosak

HidupNeutralBumi

Sambunganke selongsong

Selongsonglogam

Menyambungselongsonglogam peralatanterus ke bumi

Dicegahdengan

pemasanganfius Kebakaran

elektrik

Dawai alamipanas lampau

Mempunyairintangan yangsangat rendah

Membawa arus yangsangat tinggi

Penilaian fiusyang berlainanbagi peralatanyang berbeza

Fuis cartrij:1A, 2A, 5A, 10A, 13A

Nilai arus maksimumyang dibenarkan untukmengalir melalui fius

Penilaian

Fius kartrij

Fius bolehdidawaisemula

2 jenisBila arus

terlalu besarmengalir

Memutuskanlitar

Menyelamatkanalat letrik

Menjadipanas danmelebur

Fungsi

FIUS

QArusoperasi

0.25 A

3.0 A

8.0 A

Nilai fius

1 A

5 A

10 A

Had penilaian fius biasanyalebih tinggi sedikit daripadaarus biasa bagi peralatan

Peralatan

Lampu meja

Seterikaelektrik

Cerek elektrik

Sesentuhpenutuplogam

Dawaifius

Selongsongkaca

Peralatan /komponen

rosak

Sebabkan

LITARPINTAS

Dawai denganrintangan rendahdan arus tinggimengalir

Langkahkeselamatan

KEMALANGANELEKTRIK

PENJIMATANTENAGA

ELEKTRIK

R

T

U

3

2

1

43

2

1

2

1

3

2

1

c d

b

a b

a

b

a

c

c ba

c

d

ba

c d

b

a

21

baba

1

2

3

1

2

1

2

1

2

1

23

Wayar hidup yang rosakmenyentuh selongsong

logam

Arus besarmengalir ke bumi

Fius terbakar danmemutuskan litar

Orang yang menyentuhTIDAK akan mendapatkan

kejutan elektrik

E

N L

1

4

2

3

DAWAIBUMI

S

3

Fiusterbakar

78

PENJANAANELEKTRIK

(5 - 5)

TINGKATAN 3, BAB 8

__

www.petaminda.com

Aliran gasdari matahari

MerosakkanmikrocipsatelitMemanaskan

bahagian atasatmosfera bumi

Mengeluarkancahaya ultraungu

Pancarkansinar-X

Nyalasuria

Menggangguisyarat radio dan

komunikasi

Mengganggumedan magnetbumi

Melonjakkanarus dalam

talian,merosakkangrid kuasa

Anginsuria

KESAN AKTIVITISURIA KE ATAS

BUMI

Hadir dan hilangdalam kitaran 11tahun

Wujud dalampasanganataukumpulan

Kelihatansehinggaseminggu

Bahagiangelap dipermukaanmatahari

Keranaletupan besarto fotosfera

Lebih sejukdaripada

persekitaran

Jasad gasberkilau diataspermukaanmatahari

Dalambentukgelungataugerbang

Ketinggian:Beratus ribukilometer

Kecerahandari beberapahari ke bulan

Kecerahan daribeberapa minit ke

beberapa jam

Bila zarah bercas tersebutberinteraksi dengan medanmagnet bumi

Aorura borealis(Cahaya utara)di kutub utara

Aorura australis(cahaya selatan)di kutub selatan

Membentukaorura

Mengandungizarahbercasberkelajuantinggi

Letupangas ke

angkasaBerdekatantompokmatahari

Nyalasuria

Prominen

Tompokmatahari

Berlaku tompokmatahari, nyalasuria, prominen

Lapisanpaling luar

Tersebar hingga1 juta km ke

angkasa

Boleh dilihat olehmata kasar semasa

gerhana penuh

Suhu:2 000 000oC

Bahagian merahmembaraBoleh dilihat oleh

mata kasarsemasa gerhanapenuh matahari

Suhu:15 000oC

Permukaanbolehnampak

500 kmtebal

Gastumpat

Suhu:6 000oC

Bentukgas Tindakbalas

nuklear

Tenaga tinggi

Suhu:15 000 000oC

Satu teras+ 3 lapisan

Jisim:330 000 kali bumi

Ketumpatan:15000 kg m-3

(0.27 kali bumi)

Graviti:28 kali bumi

Jejari:1 400 000 km(100 kali bumi)

Ferum, nikel,silikon, karbon: 2%

Helium: 22%

Hidrogen:76%

Komposisi

Pusat: 15 000 000oC

Permukaan: 6000oC

Atmosfera:1.5 - 2 juta oC

Suhu

Jarak dari bumi:149 680 000 km

Ciri-ciri

C

Korona

Kromosfera

Fotosfera

StrukturMATAHARI

Teras

FENOMENA DIPERMUKAAN

MATAHARI

zarahbercas

Medanmagnetbumi}

BINTANGDAN

GALAKSI(1 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 8

B

A

2

1

3

21

2

1

c

d e

b

a

f

g

b

a

c

de

ba

c

d

b a

c

d e

b

a

f

c

d

b

a

c d

b

a

1

2

3

1

2

3

1

4

2

3

d

ab

c

d

a

bc

d

ab

c

d

a

b

c

korona

a

bc

79

Nyala suria

Prominen

Tompokmatahari

Tompokmatahari

Matahari

Musytari Bumi

Pluto

__

www.petaminda.com

Apabilahidrogen di

teras kehabisan

Terasmengecut

Lapisan luar mengembang(menjadi raksasa merah)

KEMATIANBINTANG

Pelakurannuklearberlaku diteras danbintangterbentuk

Daya gravitimemampatkannebula

Nebula berputardan menjadipadat, suhu pusat(teras) meningkattinggi

Bintang bersuhu tinggiberwarna lebih cerah

Putihkebiruan

PutihPutihkekuningan

Kuning

Jingga

Merah Biru

Super raksasa

Raksasa

Kerdilputih

Berlainansaiz

Berlainanwarna dan

suhu

Jasad bergasdan bercahaya

Tenaga dibebaskanapabila atomhidrogen bergabungmembentuk atomHelium

Tenagadibebaskan dalam

bentuk haba dancahaya ke semua

arah

Dengantindakbalas

nukleardipanggilpelakuran

nuklear

Kumpulanawan daripadagas dan debu

Darinebula

BINTANG

Di teras mataharipada suhu

15 000 000oC

Atom hidrogenberlanggaranantara satusama lain

PEMBENTUKANBINTANG

PENJANAANTENAGA OLEH

MATAHARI

E

G

32

1

Teras Atom hidrogen

Hel iumatomHaba dibebaskan

PelakuranPelakuran

Pelakuran

Matahari,satu

bintang

Suhu:> 25 000oC

Suhu:11 000 - 25 000oC

Suhu:7 500 - 11 000oC

Suhu:6 000 - 7 500oC

Suhu:5 000 - 6 000oC

Suhu:3 500 - 5 000oC

Suhu: < 3 500oC

100 - 1000kali saizmatahari 10 - 100 kali

saiz matahari

1000 kalilebih kecildaripadamatahari

Satunebula

Terasmengecut

Lapisan luarmengembang

Nebula

Bintangsederhana besar

( ~ 1.4 x jisimmatahari)

Bintang besar( 1.4 - 3.0 x jisim

matahari)

Bintangsangat besar( > 3.0 x jisim

matahari)

Raksasamerah

Raksasamerah

Raksasamerah

Super raksasamerah

Super raksasamerah

Supernova

Supernova

Kerdil putih

Bintang neutron

Lohong hitam

mengembangmengecut

mengembang mengembangmeletup mengecut

mengembangmengembang meletup mengecut

menyejuk & malap

4 atom H 1 atom He

Tenaga

(Teras mengandungineutron)

(Graviti menarik semuatermasuk cahaya)

BINTANGDAN

GALAKSI(2 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 8

D

F

4

5

3

2

1

1

4

3

2

1c

b

a

c

d

b

a

f e

g

h

c

d

ba

b

a

80

__

www.petaminda.com

12 - 15 bilion tahun dahulu,berlaku satu ledakan besar

Alam semesta sedangmengembang hinggasekarang

Pembentukan:Teori Ledakan

Besar

Galaksi paling jauhadalah 15,000 juta

tahun cahaya

Penghasilankalendarmelalui fasabulan

Perkembangankepintaranmanusia

dalam Sainsdan

Matematik

Pasang surut lautankerana graviti bulan

Sistem suria membuat satupusingan orbit pada pusat BimaSakti setiap 240 juta tahun

Mengandungi200 bilion

bintang

Galaksibentuk

lingkaran

Galaksikita

Tidak seragam

Lingkaran

Elips

KELUASANALAM SEMESTA

Himpunanbintang

1

3bentuk

2

BimaSakti

3

GALAKSI

KEPENTIGANBULAN KEPADA

KEHIDUPAN

LEDAKAN PENGEMBANGAN

BINTANGDAN

GALAKSI(3 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 8

H

K

J

3

2 1

2

1

cb

a

ba

Satu galaksi

Pandangan sisi

Sistemsuria kita

Pandangan atas

100,000 tahun cahaya lebar100,000 tahun cahaya lebar

across

32,000 tahun cahaya daripusat Bima Sakti

32,000 tahun cahaya daripusat Bima Sakti

d

c

b

a

Menyebabkankitaran air

Bekal habakepada

bumia

b

Sumber utamatenaga habadan cahaya1

Sebagaitenagaalternatif yangmurah danbersih

Bertukar menjaditenaga kimia

dalam makanandengan

fotosintesis

Tenagacahaya

b a

81

I

3

Tenagahaba

KEPENTINGANMATAHARI KEPADA

KEHIDUPAN 2

Karbon dioksidadan air

Tenaga cahayamatahari

Karbohidratterbentuk

Oksigendibebaskan

MatahariMatahari

__

www.petaminda.com

Teleskopangkasa

Roket

Satelit

PenderiaanJauh

Prob angkasa

Pendaratanmanusiadi bulan

Stesenangkasa

Kapalangkasaguna semula

Kurun ke 11: Orang China menciptabelerang untuk bahan roket dalampeperangan

1957:Satelit pertama -USSR Sputnik

1961: Angkasawanpertama - Yuri Gagarindalam USSR Vostok 1

1981:Kapal

angkasaulang alik AS

pertama -Columbia

1967: 3 angkasawan mati dalamujian penerbangan Apollo

1969: Manusiapertama ke bulandalam Apollo 11

1970: Letupan di Apollo 13tetapi angkasawan terselamat

1973: Pioneer 10 AS -prob angkasa Musytaripertama

1984: Pembaikan dalamorbit pertama dari kapal

angkasa ulang-alik

1986: Kapal angkasa ulang alik AS,Challenger meletup sejurus selepasberlepas

1989: Voyager 2 AS- Prob angkasa planetZuhrah

1990: Teleskop Hubbledilancarkan

1996: MEASAT 1 dan 2, satelitMalaysia dilancarkan

2000: Satelit mikroMalaysia - TiungSAT-1dilancarkan

2006: Stesen Angkasa LepasAntarabangsa disiapkan

PERKEMBANGANPENEROKAAN

ANGKASALEPAS

Ahli astronomiArab, India dan

China

Jugasumbangan

dari..

Penemuan Sedna,planet ke 10

Terbaru

Kurun ke16 Masehi

Cadangkanmatahariberada dipusatSistemSuria

Copernicus

Percaya matahari,planet dan bintangmengelilingi bumi

Kurun ke 2Masehi

Ptolemy

Kurun ke 4SebelumMasehi

AristotleJasadlain

FenomenasemulajadiPergerakan

KajianBintang Planet

Galaksi

Bagi

APLIKASIPENEROKAAN

ANGKASALEPAS

Sainstertua

PERKEMBANGANASTRONOMI

ASTRONOMI

82

D

C

B

4

3

2

5

1

4

3

2

5

1

6

789

10

11

12

13

14

15

4

3

2

5

1

67 8

32

1

cba

d

ba

ba

b

a

b

a

a

aPENEROKAAN

ANGKASALEPAS(1 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 10

Percayabumi

berbentuksfera

dan jadipusatalam

Bulan Bumi MatahariMarikh

Venus

Bintang

__

www.petaminda.com

Cahaya nampakCahaya ultraungu

Cahaya Inframerah

Mengesan

Di bawah "MalaysianCenter for Remote

Sensing" (MACRES)

Pencerobohankapal ataupesawatmusuh

Pencemaran

Pembakaranterbuka

Pengurusanbencana alam

Pemetaanlokasigalian

Pemetaan lokasipertanian

Keselamatannegara

Kegunaan

SatelitMalaysia,

TiungSAT-1

Mengumpul danmenyimpan maklumat

dari satelit

Perkhidmatantelefon

Perkhidmataninternet

TV SatelitUntuk

penyiaran

Untukkomunikasi MEASAT 1

AND 2

SatelitMalaysia

Objek yangmengelilingi

objek lainBulan,satelit

semulajadi

Pertahanandankeselamatannegara

Penderiaanjauh

Pengurusanbencana alam

Ramalancuaca

Gas panasberkelajuantinggi menolakrocket ke atas

Teleskoppantulan Teleskop

Sinar-X

Teleskopradio

TeleskopangkasaHubble

Enjin yangmembakarbahan api

tanpa udara

Sextantastronomi:mengukurkedudukanbintang

ROKET

Teleskop Galileo:melihat objek di

angkasa

Teleskoppembiasan

PENDERIAANJAUH

TELESKOPANGKASA

3

2

1

Komunikasi

Satelitbuatanuntuk..

SATELIT

83

Kebukpembakaran

Gas panas

Bahan apicecair

F

E

G

H

4

7

5

6

2

1

4

3

2

1

2

1

c

b

a

de

c

ba

cb

a

1

2

34

a

b

a

1

2

1

PENEROKAANANGKASA

LEPAS(2 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 10

12

3

__

www.petaminda.com

Penderiaanjauh

Pemancar &penerima radio

Kamera

Panel suria

Columbia, Challenger,Discovery, Atlantis,

Endeavour

Mengurangkankos perjalananke angkasa

Boleh pergibalik keangkasagandaan kali

KapalangkasaAmerika

KAPALANGKASA

GUNA SEMULA

Stesen AngkasaLepas Antarabangsa

(2006)

Skylab Amerika(1973)

Mir Russia(1986) Lain-lain sistem

sokongan

Bilik rehat

Bilik kerja

Mempunyai

STESENANGKASA

LEPAS

Batu bulan dibawapulang untuk analisis

Misi lain berjaya

Pada 20 Julai,1969

Neil Armstrongmendarat di bulan

PENDARATANMANUSIA DI

BULAN

Kamera

Penderiaanjauh

Pemancar danpenerima radio

Membawa

Mengumpulmaklumat

Hantarmaklumat

ke bumi

Bergerak jauhke dalam atauke luar sistemsuria

Kapal angkasatanpa manusia

PROBANGKASA

84

SPACEEXPLORATION

(3 - 3)

K

JL

I

1

4

3

21

4

3 2

1

3

2

1

c

b

a

d

c

b

a

a

1

2

3

PENEROKAANANGKASA

LEPAS(3 - 3)

TINGKATAN 3, BAB 10

__