satu kajian teks
TRANSCRIPT
PENDIDIKAN AKHLAK TERHADAP ALLAH MENURUT IMAM AL-
NAWAWI: SATU KAJIAN TEKS KITAB RIYADH AL-SALIHIN
FARHATUL HAKIMAH BINTI ZAKARIA
UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA
PENDIDIKAN AKHLAK TERHADAP ALLAH MENURUT IMAM AL-
NAWAWI: SATU KAJIAN TEKS KITAB RIYADH AL-SALIHIN
FARHATUL HAKIMAH BINTI ZAKARIA
Laporan projek ini dikemukakan sebagai memenuhi sebahagian daripada
syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Muda Sains Serta Pendidikan
(Pengajian Islam)
Fakulti Pendidikan
Universiti Teknologi Malaysia
APRIL 2011
ii
iii
DEDIKASI
Segala puji dan syukur kupanjatkan kepadaMu Ya Ilahi
Selawat dan junjungan untuk junjungan mulia Nabi Muhammad s.a.w.
Ucapan dedikasi ini khas buat insan- insan yang yang sangat disayangi…
Teristimewa buat kedua ibu bapa ku Haji Zakaria dan Hajjah Dasimah dan kedua ibu bapa
mertuaku Haji Ghani dan Hajjah Fatimah di atas nasihat dan doa kalian. Insya-Allah anakmu
ini akan memberikan yang terbaik dan membuatkan kalian tersenyum. Tidak lupa kepada
kesemua adik-beradik ku dan adik beradik iparku. Terima kaasih di atas sokongan kalian…..
Khas buat suami tercinta MOHD AZRUL FAJRI BIN GHANI
di atas segala doa dan dorongan dari mu, kata-kata semangat dari mu, tidak akan sesekali diri
ini melupakannya.
Sekalung penghargaan buat penyeliaku, Dr. Kamarul Azmi yang banyak membantu dan
memahami keadaan diri ini. Jasa mu akan ku kenang hingga ke akhirnya. Serat tidak lupa
seluruh pensyarah yang terlibat…..
Teman seperjuangan kahsnya 4 SPI, terima kasih tidak terhingga di atas sokongan padu dari
kalian. Hanya Allah yang mampu membalas segala jasa baik kalian yang banyak membantu.
Ukhuwah yang terbina di antara kita tidak akan terhenti di sini sahaja. TERUSKAN
PERJUANGAN……
iv
PENGHARGAAN
Alhamdulillah, segala pujian bagi Allah S.W.T. pencipta seluruh alam,
selawat dan salam ke atas junjungan besar Nabi Muhammad S.A.W. serta keluarga
dan para sahabat baginda penegak keadilan sepanjang zaman. Selawat kesyukuran
dilafazkan kerana dengan berkat dan pertolongan serta inayahNya, pengkaji dapat
menyempurnakan Projek Sarjana Muda ini hingga ke nokhtah yang terakhir.
Pertama sekali pengkaji ingin merakamkan jutaan penghargaan dan terima
kasih kepada Dr. Kamarul Azmi bin Jasmi selaku penyelia dalam membantu
menyiapkan Projek Sarjana Muda ini di samping memberi panduan, bimbingan,
tunjuk ajar, kritikan-kritikan yang membina serta sanggup meluangkan masa bagi
memperolehi mutu kajian ilmiah yang sempurna.
Di kesempatan ini juga, terima kasih diucapkan kepada dua lagi sahabat di
bawah penyeliaan pensyarah yang sama kerana berjaya mengharungi susah payah
dalam proses menyiapkan projek ini dan tidak dilupakan juga kepada pensyarah-
pensyarah Fakulti Tamadun Islam dan Fakulti Pendidikan.
Akhir sekali, sekalung penghargaan yang istemewa buat mak, ayah dan
keluarga serta sahabat-sahabat yang banyak membantu dalam proses menyiapkan
Projek Sarjana Muda ini. Segala budi dan jasa yang dicurahkan hanya Allah S.W.T
sahaja yang membalasnya. Sekian, terima kasih.
v
ABSTRAK
Kajian ini merupakan kajian teks yang bertujuan untuk melihat 17 bab yang
berkaitan dengan akhlak kepada Allah S.W.T. berdasarkan paradigma Imam al-
Nawawi di dalam kitab Riyad al-Salihin. Teks kajian dijadikan verbatim untuk
diproses dan dianalisis menggunakan program N’Vivo 7.0 bagi menghasilkan tema
dan subtema. Hasil dapatan menunjukkan kurikulum al-Nawawi terdiri daripada tiga
aspek utama iaitu akhlak kepada Allah S.W.T. melalui hati, pemikiran dan
tingkahlaku. Pendidikan melalui hati terbahagi kepada 15 sifat iaitu ikhlas, taubat,
sabar, benar, qana’ah, bersyukur, muraqabah, yakin dan tawakkal, takut dan harap,
warak, takwa, istiqamah, menangis kerana Allah dan rindu. Akhlak kepada S.W.T.
melalui pemikiran pula mengandungi tiga etika iaitu tafakur, mengingati maut dan
tidak banyak berangan-angan. Akhlak kepada Allah S.W.T. melalui tingkahlaku atau
tindakan mengandungi empat sifat iaitu sifat bersegera melakukan kebaikan dan
bersungguh-sungguh, menjaga sunnah Rasulullah s.a.w, zuhud di dunia serta
memperbanyakkan amal kebajikan ketika umur sudah meningkat. Setiap aspek
tersebut didapati mempunyai kaedah pengajaran dan pembelajaran serta bahan bantu
mengajar (BBM). Aspek kaedah yang telah dikenal pasti adalah kaedah soal jawab,
penerangan, penjelasan, bercerita, simulasi, metafora, perumpamaan, targhib dan
tarhib. Aspek bahan mengajar yang telah didapati pula adalah model iaitu orang,
binatang dan air. Kajian ini menghasilkan tiga model akhlak kepada Allah iaitu
Model Kurikulum Akhlak kepada Allah, Model Metodolgi Kurikulum Akhlak
kepada Allah dan Model BBM Kurikulum Akhlak kepada Allah. Kesemua model ini
amat berguna kepada pelbagai pihak khususnya bahagian kurikulum Kementerian
Pendidikan, Institut Pengajian Tinggi (IPT), maktab-maktab, para guru dan seluruh
umat Islam.
vi
ABSTRACT
This study, a text research study, was aimed to review the 17 chapters related
to the morality to Allah based on the paradigm of Imam al-Nawawi in Riyad al-
Salihin book. This text research was turned into verbatim to be processed and
analyzed using N'Vivo 7.0 program to produce the theme and subtheme. The results
show that al-Nawawi’s curriculum consists of three main aspects which are to the
morality to Allah through the heart, thought and behavior. Education through the
heart is divided into 15 characteristics, which are faith, repentance, patience, sincere,
qana'ah, thankful, muraqabah, confidence and resignation, fear and hope, piety,
righteousness, istiqamah, crying for Allah and yearning. Morality to S.W.T. via
thought consists of three ethics which are meditation, remembrance of death and less
dreaming. Morality to Allah S.W.T. through the behavior or action consists of four
characteristics which are the hasten to do good deeds earnestly, keeping the sunnah
of Rasulullah S.A.W, asceticism in the world and increasing welfare and social work
as age increased. Every aspect was found to have teaching and learning methods, and
also teaching aids (BBM). Aspects of the method which has been identified are the
method of inquiring, explanation, clarification, storytelling, simulation, metaphore,
adage, targhib and tarhib. Aspects of teaching materials that have been found are the
model of people, animals and water. This study produced three models of morality to
Allah that are Morality to Allah Curriculum Model, Methodology of Morality to
Allah Curriculum Model and Morality to Allah BBM Curriculum Model. Each
model is very useful to various parties, especially the curriculum part of the Ministry
of Education, Institute of Higher Learning, colleges, teachers and all Muslims.
vii
KANDUNGAN
BAB PERKARA HALAMAN
BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS
PENGESAHAN PENYELIA
JUDUL i
PENGAKUAN ii
DEDIKASI iii
PENGHARGAAN iv
ABSTRAK v
ABSTRACT vi
KANDUNGAN vii
SENARAI GAMBAR RAJAH xii
SENARAI MODEL xiv
SENARAI SINGKATAN xv
SENARAI LAMPIRAN xvi
1 PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan 1
1.2 Latar Belakang Kajian 4
1.3 Pernyataan Masalah 7
1.4 Objektif Kajian 9
1.5 Persoalan kajian 10
1.6 Kepentingan Kajian 11
1.7 Skop Kajian 11
1.8 Definisi Istilah 12
1.9 Kesimpulan 15
viii
2 SOROTAN KAJIAN
2.1 Pengenalan 15
2.2 Pendidikan akhlak terhadap Allah 16
2.2.1 Pendidikan melalui hati 16
2.2.2 Pendidikan melalui pemikiran 18
2.2.3 Pendidikan melalui perlakuan 19
2.3 Riwayat hidup Imam al-Nawawi 19
2.3.1 Nama dan keturunan 20
2.3.2 Kehidupan ketika kecil dan dewasa 20
2.3.3 Akhlak dan peribadi 21
2.3.4 Guru dan anak murid 22
2.3.5 Hasil karya dan penulisan 23
2.4 Pandangan ulama terhadap Imam al-Nawawi 24
2.5 Pandangan terhadap kitab Riyad al-Salihin 25
2.6 Tinjauan kajian lepas 25
2.7 Kesimpulan 27
3 METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pengenalan 28
3.2 Reka bentuk kajian 28
3.3 Metod pengumpulan data 29
3.3.1 Data premier 29
3.3.2 Data sekunder 29
3.4 Keesahan dan kebolehpercayaan 30
3.4.1 Triangulasi Data 31
3.4.2 Definisi Operasional 31
3.5 Analisis data 31
3.5.1 Metod kualitatif 32
3.5.2 Metod Induktif 33
ix
3.5.3 Metod deduktif 34
3.5.4 Teknik Penganalisaan 34
3.6 Kesimpulan 35
4 DAPATAN KAJIAN TEKS
4.1 Pengenalan 38
4.2 Aspek kurikulum Akhlak kepada Allah 39
4.2.1 Kurikulum akhlak kepada Allah Bab Ikhlas 39
4.2.2 Aspek kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Taubat 41
4.2.3 Aspek Kurikulum akhlak kepada Allah Bab Sabar 43
4.2.4 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Benar 45
4.2.5 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Muraqabah 46
4.2.6 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Takwa 48
4.2.7 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Yakin dan
Tawakkal 49
4.2.8 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Istiqamah 51
4.2.9 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Memerhati
Kebesaran 53
4.2.10 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Berlumba 54
4.2.11 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab
Bersungguh 56
4.2.12 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Menambah
Amal Di Akhir Usia 58
4.2.13 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab
Banyak Jalan Kebaikan 60
4.2.14 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Bersederhana 62
4.2.15 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Memelihara
Amal Kebajikan 63
4.2.16 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Pelihara
Sunnah 65
x
4.2.17 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Wajib
Mematuhi Hukum 66
4.3 Bentuk kaedah pengajaran (BBM) dan pembelajaran yang
digunakan dalam kurikulum akhlak kepada Allah S.W.T. 67
4.3.1 Kaedah Kurikulum Bab Taubat 68
4.3.2 Kaedah Kurikulum Bab Ikhlas 70
4.3.3 Kaedah Kurikulum Bab Sabar 72
4.3.4 Kaedah Kurikulum Bab Benar (Siddiq) 74
4.3.5 Kaedah Kurikulum Bab Muraqabah 75
4.4 Jenis bahan bantu mengajar yang digunakan dalam kurikulum
Akhlak 77
4.4.1 Bahan Bantu Mengajar Bab Bersungguh-sungguh
Menjalankan Amal 77
4.4.2 Bahan Bantu Mengajar Bab Yakin dan Tawakkal 79
4.4.3 Bahan Bantu Mengajar Bab Sabar 80
4.5 Kesimpulan 81
5 KESIMPULAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan 82
5.2 Perbincangan 83
5.3 Rumusan 84
5.4 Implikasi 86
5.4.1 Model Kurikulum Akhlak kepada Allah 87
5.4.2 Model Metodologi Kurikulum Akhlak kepada Allah 88
5.4.3 Model BBM Kurikulum Akhlak kepada Allah 89
5.5 Cadangan 90
5.5.1 Bahagian Pembangunan Kurikulum Kementerian 90
5.5.2 Sekolah-sekolah Agama 91
5.5.3 Guru 91
5.5.4 Guru Ta’mir 91
xi
5.5.5 Ibu Bapa 92
5.5.6 Pelajar atau Anak 92
5.5.7 Cadangan Kajian Lanjutan 93
5.6 Kesimpulan 93
RUJUKAN 94
LAMPIRAN
xii
SENARAI GAMBAR RAJAH
GAMBAR RAJAH TAJUK HALAMAN
1 Bab Ikhlas 39
2 Bab Taubat 41
3 Bab Sabar 43
4 Bab Benar 45
5 Bab Muraqabah 46
6 Bab Takwa 48
7 Bab Yakin dan Tawakkal 49
8 Bab Istiqamah 51
9 Bab Memerhati Kebesaran Makhluk 53
10 Bab Berlumba-lumba Melakukan
Kebaikan 54
11 Bab Bersungguh-sungguh Menjalankan
Amal 56
12 Bab Menambah Amal Di Akhir Usia 58
13 Bab Banyaka Jalan Kebaikan 60
14 Bab Bersederhana 62
15 Bab Memelihara Amal Kebajikan 63
16 Bab Pelihara Sunnah 65
17 Bab Wajib Mematuhi
Hukum Allah 66
18 Bab Taubat 68
xiii
19 Bab Ikhlas 70
20 Bab Sabar 72
21 Bab Benar (Siddiq) 74
22 Bab Muraqabah 75
23 Bab Bersungguh-sungguh Menjalankan
Amal 77
24 Bab Yakin dan Tawakkal 79
25 Bab Sabar 80
xiv
SENARAI MODEL
MODEL TAJUK HALAMAN
1 Kurikulum Akhlak kepada Allah 87
2 Metodologi Kurikulum Akhlak
kepada Allah 88
3 BBM Kurikulum Akhlak kepada Allah 89
xv
SENARAI SINGKATAN
S.W.T Sallallau Alaihi Wasallam (Rasulullah)
S.W.T Subhanahu wa Ta’ala (Allah)
UTM Universiti Teknologi Malaysia
PSZ Perpustakaan Sultanah Zanariah
IPTA Institut Pengajian Tinggi Awam
IPTS Institut Pengajian Tinggi Swasta
xvi
SENARAI LAMPIRAN
LAMPIRAN TAJUK
1 Verbatim
BAB I
PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
Sejarah pensyariatan Islam bermula apabila Jibril a.s. menyuruh baginda
Rasulullah s.a.w. membaca surah Al-Alaq:
Maksud: Bacalah (Wahai Muhammad) “Dengan nama Tuhanmu Yang
menciptakan (sekalian makhluk), Ia menciptakan manusia dari sebuku
darah beku; Bacalah, dan Tuhanmu yang Maha Pemurah, Yang
mengajar manusia melalui pena dan tulisan, Ia mengajarkan manusia
apa yang tidak diketahuinya.”
(Surah Al-A’laq, 96:1-5)
Pensyariatan Islam ini merangkumi keseluruhan aspek kehidupan iaitu akidah,
ibadah dan akhlak. Bermula dari titik peristiwa tersebut, Rasulullah s.a.w menggalas
2
tanggungjawab ini dengan penuh ketakwaan dan keimanan yang teguh. Pelbagai
rintangan yang telah dilalui dengan penuh kesabaran di samping mendapat bantuan
dan pertolongan dari Allah S.W.T serta para sahabat yang taat dan setia di sisi
Baginda.
Sehubungan dengan itu, sifat dan keperibadian Rasulullah dalam menangani
pelbagai dugaan dan permasalahan telah menjadi satu teladan yang besar.
Sebagaimana yang telah dinyatakan di dalam Al-Quran:
Maksud: Demi sesungguhnya, adalah bagi kamu pada diri Rasulullah
itu contoh ikutan Yang baik, Iaitu bagi orang Yang sentiasa
mengharapkan (keredaan) Allah dan (balasan baik) hari akhirat, serta
ia pula menyebut dan mengingati Allah banyak-banyak (dalam masa
susah dan senang.
(Surah Al-Ahzab, 33:21)
Bersandarkan ayat di atas, jelas menunjukkan sifat keperibadian Rasulullah
yang baik sekaligus menjadi contoh yang perlu diikuti oleh seluruh umat Islam di
dunia ini.
Menurut Kamus Bahasa Melayu Nusantara (2003), akhlak memberi maksud
budi pekerti, kelakuan atau tabiat. Hal ini bermaksud, apa yang dipersembahkan oleh
seseorang itu sama ada baik atau buruk dinamakan sebagai tingkah laku atau sesuatu
perkara yang dipertontonkan oleh orang lain.
3
Berdasarkan Ensiklopedia Islam (2004), akhlak adalah satu proses tingkah laku
yang dizahirkan setelah melalui proses pemikiran, pertimbangan atau penelitian. Setiap
tingkah laku baik yang dilakukan maka tingkah laku itu disebut sebagai akhlak yang baik
dan begitulah sebaliknya. Selain itu, ada juga dinyatakan bahawa akhlak merupakan satu
medan dan mempunyai kedudukan yang teratas dalam Islam untuk membentuk
keperibadian yang mulia dan sekaligus membentuk ummah yang berakhlak baik. Akhlak
bukan sahaja tingkah laku yang digambarkan, ianya merangkumi segala aspek amalan yang
mulia seperti sifat malu, keberanian dalam segala yang menuju ke arah kebaikan, bersikap
adil, pemurah dan sikap yang baik yang diamalkan oleh masyarakat Islam. Oleh yang
demikian, keperibadian akhlak seseorang itu adalah dibentuk melalui proses pendidikan
hati. Hal demikian itu, kedudukan hati itu merupakan titik tengah permulaan keperibadian
akhlak yang mulia. Rasulullah s.a.w. bersabda (al-Bukhari, 1994:50; Muslim, 2001:2996),
Terjemahan: Sesungguhnya di dalam diri manusia itu ada seketul
daging. Jika ia baik, akan baiklah seluruh amal manusia. Jika ia
rosak, akan rosak seluruh amalnya. Ketahuilah daging itu ialah hati.
(Al-Bukhari dan Muslim)
Justeru dalam kajian ini, pengkaji akan memfokuskan kajian yang berkaitan
dengan akhlak yang menjadi perbincangan sarjana Islam terkenal iaitu Imam al-
Nawawi dalam kitab beliau Kitab Riyad al-Salihin. Manakala dalam bab ini pengkaji
akan menerangkan beberapa topik berkaitan dengan latar belakang masalah, objektif
dan persoalan kajian, kepentingan dan skop kajian.
4
1.2 Latar Belakang Kajian
Keruntuhan akhlak dalam kalangan remaja kini memang berada di tahap yang
amat serius. Sejak 10 tahun yang lepas, isu mengenai keruntuhan akhlak tidak pernah
lenyap malah semakin menjadi-jadi.
Terkini, pihak penyelidik dari Institut Pengajian Sains Sosial (IPSAS)
Universiti Putra Malaysia (UPM), telah mengeluarkan kenyatakan di akhbar Harian
Metro Online bertarikh 24 Ogos 2010 dengan mengatakan bahawa pada bulan April
lalu, 22 peratus pelajar melayu telah kemaruk melayari video lucah di laman web
ketika berada di rumah mahupun di pusat siber kafe (Metro, 2010). Selain dari itu, di
dalam akhbar Berita Harian Online bertarikh 28 Ogos 2010, sepasang remaja yang
masih bersekolah telah ditangkap oleh pihak JAIS kerana melakukan rakaman seks
(Berita Harian, 2010).
Keruntuhan akhlak bukan sahaja melibatkan kes lucah dan perkara yang tidak
bermoral, malah ia juga melibatkan kes juvana. Remaja kini semkin berani dalam
melakukan pelbagai jenayah terbasuk kes bunuh, rogol, pecah rumah, menyamun dan
jenayah yang seangkatan dengannya.
Berdasarkan statistik Polis Diraja Malaysia (2007), menunjukkan penglibatan
pelajar dalam berbagai jenis jenayah yang dilakukan dari kalangan remaja sejak tahun
2000 sehingga Ogos 2006 berjumlah 10,331 kes. Jumlah itu tidak termasuk di
kalangan remaja Melayu. Menurut hasil kajian beliau lagi, jumlah tangkapan terhadap
pelajar Melayu antara tahun 2000 sehingga 2006 menunjukkan peningkatan yang
ketara sehingga mencecah 2,900 orang. Ini menunjukkan bahawa remaja melayu yang
terlibat di dalam kes jenayah berada di tahap yang membimbangkan.
5
Sehubungan dengan itu, persoalan yang timbul di sini, bagaimanakah cara
untuk mengatasi gejala tersebut? Wajarkah hanya pihak atau badan-badan tertentu
sahaja yang memainkan peranan dalam membanteras keadaan ini daripada berlaku
lebih teruk pada masa akan datang? Berdasarkan persoalan-persoalan tersebut, apa
yang dapat disimpulkan di sini adalah bermula dari hati. Hati yang kotor itulah yang
mendorong berlakunya pelbagai kerosakan di muka bumi ini. Hati yang dijaga sejak
dari awal juga yang menyebabkan berlakunya ketidakseimbangan seseorang dan
terdorong melakukannya.
Apa yang telah diketahui umum, hati itu merupakan satu ketulan daging yang
berada di tengah-tengah badan setiap manusia yang normal. Menurut Dr Muhammad
Raatib An Nablisi (2010), di dalam tubuh manusia itu sendiri, kedudukan hati itu
berada di tempat yang paling tinggi dan segala apa yang berlaku di segenap ruang itu
bergantung kepadanya. Ini bermaksud bahawa, hati adalah raja kepada segala seluruh
anggota yang lain. Allah S.W.T. berfirman:
Maksudnya: Sesungguhnya (keterangan-keterangan dan peristiwa-
peristiwa) Yang tersebut itu, tidak syak lagi mengandungi pengajaran
bagi sesiapa Yang mempunyai hati (yang sedar pada masa
membacanya), atau yang menggunakan pendengarannya Dengan
bersungguh-sungguh (kepada pengajaran itu) Dengan menumpukan
hati dan fikiran kepadaNya.
(Surah al-Qaff, 50: 37)
Oleh yang demikian, di dalam kajian ini, pengkaji akan menekankan aspek-
aspek dalaman terutaman berkaitan pendidikan hati. Pendidikan hati ini berkait rapat
dengan pembentukan akhlak dan peribadi yang mulia. Berdasarkan hasil kajian yang
6
telah dilakukan oleh pihak-pihak yang tertentu, segala kerosakan remaja kini adalah
kerana rosaknya hati masing-masing.
Sehubungan dengan itu, Imam al-Nawawi telah membentangkan
paradigmanya mengenai aspek pendidikan akhlak terhadap Allah di dalam kitabnya.
Aspek ini sangat penting untuk diterapkan ke dalam jiwa remaja kini terutamanya
pembentukan sahsiah diri yang semakin pincang berlandaskan dan berpandukan corak
pembetukan Islamiah.
Pembentukan hati di dalam pendidikan akhlak terhadap Allah S.W.T
berperanan sebagai pembentukan pemikiran remaja untuk mencari sesuatu kebaikan
serta kebenaran dalam menuju satu tujuan dalam kehidupan. Di samping itu,
penerapan konsep pendidikan hati melalui pemikiran memainkan peranan dalam
memberi arah pandu di dalam untuk membangkit keimanan yang lebih mendalam.
Apabila pemikiran menjadi panduan kepada hati, pendidikan akhlak ini dizahirkan
dengan perlakuan dan tindakan oleh setiap insan dalam mencapai keredhaan dan
keperibadian yang mulia di sisi Allah. Oleh yang demikian, terbentuklah satu insan
yang mempunyai cukup sifat dan akhlak yang sempurna sekaligus memberi manfaat
yang besar kepada diri sendiri, keluarga, masyarakat serta seluruh umat Islam.
Terdapat tiga aspek utama yang akan dibincangkan melalui pendidikan akhlak
iaitu pendidikan melalui hati, pendidikan melalui pemikiran dan pendidikan melalui
tindakan. Ia dikaji berdasarkan hadis-hadis yang telah dibawa oleh Imam al-Nawawi
di dalam kitab beliau iaitu Kitab Riyadh al-Salihin.
7
1.3 Pernyataan Masalah
Melihat kepada statistik yang telah dinyatakan sebelum ini, jelas menunjukkan
bahawa kejatuhan moral dikalangan pelajar semakin kritikal. Jika hendak dikatakan
tiada usaha dalam membanteras gejala tersebut itu adalah bohong semata. Malah
semakin banyak usaha dilakukan semakin meningkat jumlah kes yang telah tersedia
terkumpul.
Malaysia kini boleh dikatakan berada ditahap yang berbahaya kerana
kebanyakan yang berlaku adalah dikalangan remaja sekolah dan remaja institut
pengajian tinggi. Berdasarkan hasil kajian oleh pihak penyelidik Kementerian Belia
dan Sukan iaitu Samsudin A Rahim, beliau menyatakan di dalam penulisannya
(Samsudin A Rahman, 2010):
“Pendedahan demi pendedahan tentang masalah remaja dengan
sendirinya telah menjadikannya sebagai satu agenda penting negara
untuk diselesaikan. Bermula dengan isu budaya lepak di kalangan
remaja pada tahun 1993, timbul pelbagai isu seperti gadis bohsia,
buang bayi, budaya punk dan sebagainya. Isu ini adalah tambahan
kepada isu yang sedia ada seperti penagihan dadah dan kes HIV di
kalangan remaja. Isu-isu remaja ini bukanlah sesuatu yang asing.
Sebenarnya ia mempunyai rantaian kaitan antara satu sama lain.”
Berdasarkan pernyataan tersebut, kes ini telah berlangsung sejak 17 tahun
yang lepas lagi. Malah ia terus meningkat pada setiap tahun. Bukan setakat terus
meningkat malah menjadi semakin parah dengan timbul isu-isu terbaru.
Masalah keruntuhan moral pada tahap yang agak serius kerana berpunca
daripada iman seseorang yang telah rosak. Rosak iman bermakna rosaklah hubungan
8
seorang manusia dengan Pencipta. Ia bermula dengan kerosakan hati manusia.
Pendidikan akhlak melalui hati sekaligus mempamerkan perilaku yang baik. Hal ini
diperjelaskan di dalam hadis, Rasulullah s.a.w. bersabda (al-Bukhari, 1994:104/7;
Muslim, 2001:43),
Maksud: “Daripada Abu Hurairah r.a. daripada Nabi s.a.w katanya,
sesiapa yang beriman kepada Allah dan Hari Akhirat, sudah pasti dia
akan memuliakan tetamunya dan sesiapa yang beriman dengan Allah
dan Hari Akhirat, sudah pasti dia akan menghubungkan silaturrahim,
dan sesiapa yang beriuman kepada Allah dan Hari Akhirat, sudah
pasti dia akan berkata yang baik dan dia hanya diam.”
(Al-Bukhari dan Muslim)
Selain penumpuan terhadap kerosakan hati, pembentukan akhlak melalui
pemikiran juga merupakan titik tolak berlakunya perubahan tingkah laku seseorang.
Melalui pemikiran, ia mengawal hati untuk melakukan sesuatu perkara yang baik
sama ada daripada aspek luaran dan dalaman. Sabda Rasulullah s.a.w (al-Bukhari,
1994:2295; Muslim, 2001: 87),
Maksud: “Daripada Abu Hurairah r.a. katanya, “Rasulullah s.a.w
bersabda, “Tidak berzina penzina ketika sedang berzina sedangkan
dia adalah mukmin, tidak minum arak ketika dia minum sedangkan dia
9
adalah mukmin dan begitu juga tidak mencuri seorang pencuri
sedangkan dia adalah mukmin.”
(Al-Bukhari dan Muslim)
Hati dan pemikiran berhubung rapat antara satu sama lain dalam membina
sebuah perlakuan yang diperlukan dalam pembentukan akhlak yang mulia. Apabila
pemikiran menguasai hati maka dilahirkan melalui perlakuan. ini merupakan aspek
yang terakhir untuk membuktikan kesempurnaan sesebuah akhlak dan keperibadian
seseorang manusia. Menurut Kamarul Azmi (2007) kemantapan sebuah hati yang
dikuasai oleh pemikiran boleh menggerakkan anggota badan dan mendorong untuk
melakukan kebaikan serta menjurus kepada pembentukan akhlak yang mulia.
Oleh yang demikian, berdasarkan pernyataan masalah di atas, pengkaji
mengambil inisiatif untuk mengkaji dan menganalisis teks hadis yang terdapat di
dalam Kitab Riyadh al-Salihin berdasarkan paradigma Imam al-Nawawi dalam
pembentukan akhlak terhadap Allah melalui hati, pemikiran dan perbuatan.
1.4 Objektif Kajian
Berdasarkan pernyataan masalah yang dibincangkan, objektif kajian ini
adalah:
1.4.1 Menyenaraikan kurikulum Akhlak kepada Allah S.W.T. berdasarkan
paradigma Imam al-Nawawi dalam Kitab Riyadh Al-Salihin.
10
1.4.2 Menyenaraikan bentuk kaedah pengajaran dan pembelajaran yang digunakan
dalam kurikulum akhlak kepada Allah S.W.T. berdasarkan paradigma Imam
al-Nawawi dalam Kitab Riyadh Al-Salihin.
1.4.3 Mengkategorikan jenis bahan bantu mengajar yang digunakan dalam
kurikulum akhlak kepada Allah S.W.T. berdasarkan paradigma Imam al-
Nawawi dalam Kitab Riyadh Al-Salihin.
1.5 Persoalan kajian
Berdasarkan objektif kajian yang dikemukakan di atas, kajian ini bertujuan
untuk mencari jawapan kepada soalan-soalan tersebut:
1.5.1 Apakah kurikulum Akhlak kepada Allah S.W.T. yang telah dibawa oleh Imam
al-Nawawi menurut Kitab Riyadh Al-Salihin?
1.5.2 Apakah bentuk kaedah pengajaran dan pembelajaran yang digunakan dalam
kurikulum akhlak kepada Allah S.W.T. yang telah dibawa oleh Imam al-
Nawawi menurut Kitab Riyadh Al-Salihin?
1.5.3 Apakah kategori jenis bahan bantu mengajar yang digunakan dalam kurikulum
akhlak kepada Allah S.W.T. yang dibawa oleh Imam Nawawi menurut Kitab
Riyadh Al-Salihin?
11
1.6 Kepentingan Kajian
Kajian ini memfokuskan kepada pendidikan akhlak kepada Allah melalui
pendidikan hati, pendidikan melalui pemikiran dan pendidikan melalui perlakuan atau
tindakan. Kajian ini juga berperanan untuk membaik pulih hubungan antara manusia
dengan Allah yang kini telah jauh daripada dasar Syariat Islamiah.
Oleh yang demikian, kajian ini dapat mendedahkan cara pembetukkan hati
yang sudah rosak melalui paradigma yang telah dibawa oleh Imam al-Nawawi di
dalam Kitab Riyadh Al-Salihin. Selain itu, kajian ini bersesuaian di baca oleh semua
golongan terutamanya golongan mahasiswa di Institut Pengajian Tinggi Awam atau
Swasta (IPTA/S). Kajian ini juga boleh dijadikan rujukan kepada golongan ibubapa
dalam mendidik anak-anak supaya menjadi seorang anak yang soleh dan solehah.
Dalam konteks yang lebih luas, ia juga bersesuaian dijadikan panduan kepada
kumpulan kakitangan kerajaan mahupun swasta dalam membentuk keperibadian
seorang pekerja yang berakhlak mulia dan disegani oleh masyarakat berpandukan
paradigma yang telah dibawa oleh Imam al-Nawawi di dalam kitabnya.
1.7 Skop Kajian
Skop kajian ini hanyalah mengkaji teks-teks hadis yang terkandung di dalam
Kitab Riyadh al-Salihin yang ditulis oleh Imam al-Nawawi. Teks-teks tersebut hanya
berfokuskan kepada Pendidikan Akhlak terhadap Allah.
12
1.8 Definisi Istilah
Berikut dihuraikan istilah beberapa definisi yang diguna pakai di dalam kajian
ini:
1.8.1 Pendidikan
Rujukan tiga buah kamus iaitu Tesaurus Bahasa Melayu Dewan Edisi Baharu
(2005: 198), Kamus Dewan Edisi Ketiga (1997: 303) serta Kamus Za’ba (2000: 287)
menunjukkan pendidikan membawa maksud perihal pendidik, memberikan satu
tunjuk ajar dan ilmu pengetahuan. Ia juga memberi makna latihan atau asuhan serta
tunjuk ajar.
1.8.2 Akhlak Terhadap Allah
Kamus Za’ba (2000: 20) dan Kamus Dewan Edisi Ketiga (1997: 21)
mendefinisikan akhlak adalah budi pekerti, kelakuan dan tabiat.
Ensiklopedia Termatis al-Quran 3 Akhlak (2005) memberi maksud akhlak
adalah:
“Tatacara berperilaku dan berhubungan dengan orang lain. Akhlak
yang luhur adalah Al-Quran, yang mencerminkan dalam akhlak Nabi
Muhammad s.a.w. Beliau adalah sumber cahaya yang menerangi
keangkaramurkaan.”
13
Allah di dalam Ensiklopedia Islam (2004) didefinasikan sebagai ungkapan
atau satu nama yang tidak ada pada Tuhan lain melainkan Allah. Wujudnya Allah
merupakan satu kewujudan yang sangat unik dan tertinggi. Manusia yang dijadikan
olehNya akan kembali kepadaNya.
Akhlak terhadap Allah dalam kajian ini merujuk kepada panduan yang perlu
diikuti oleh setiap insan dalam pendidikan dan pembentukan hati yang baik sekaligus
melahirkan akhlak yang mulia.
1.8.3 Kajian Teks
Menurut Kamus Dewan Edisi Ketiga (1997: 560) kajian membawa maksud
kegiatan iaitu proses atau usaha mengkaji. Teks pula bermaksud kata-kata asli
daripada pihak pengarangnya, bukan terjemahan atau ulasan atau ringkasan yang telah
dibuat. Kajian teks ini dalam kajian ini bermaksud teks hadis yang terdapat di dalam
Kitab Riyad al-Salihin yang di tulis oleh Imam al-Nawawi.
1.8.4 Imam Al-Nawawi
Beliau merupakan tokoh ulama fikah yang berpegang kepada mazhab Syafi’e.
Nama sebenar beliau adalah Muhyiddin Abu Zakariya Yahya bin Muri bin Hasan bin
Husain bin Muhammad bin Juma’ah bin Hizam bin al-Hizami al-Dimashqi. Beliau
dilahirkan di Nawa, selatan Damsyik pada bulan Oktober 1233.
14
Pendidikan awal beliau bertempat di Madrasah al-Rwahiyah di Damsyik.
Beliau tidak pernah berkahwin kerana terlalu sibuk dengan kehidupannya yang begitu
zuhud. Beliau seorang yang sangat berani dalam memperjuangkan Islam. Riwayat
beliau agak pendek kerana beliau menghembuskan nafas yang terakhir ketika berusia
45 tahun iaitu pada 22 Disember 1277 di kampung asalnya di Nawa.
1.8.5 Kitab Riyad Al-Salihin
Kamus Za’ba (2000: 641) memberi makna kitab adalah buku yang
mengandungi ajaran atau hukum keagamaan di dalamnya. Riyad adalah perkataan
arab yang bermaksud taman. Al-Salihin pula bermaksud orang-orang yang soleh.
Riyad al-Salihin bermaksud taman orang-orang soleh.
Kitab Riyad Al-Salihin merupakan satu kitab yang dikarang oleh Imam al-
Nawawi dengan mengumpulkan hadis-hadis yang boleh dijadikan panduan hidup
terhadap seluruh umat manusia.
15
1.9 Kesimpulan
Dalam bab satu ini, pengkaji telah membicarakan tentang tajuk-tajuk yang
berkaitan dengan pengenalan, latar belakang masalah, pernyataan masalah, objektif
kajian, persoalan kajian, skop kajian, definisi istilah serta kesimpulan. Seterusnya bab
ini akan menjadi panduan kepada pengkaji bagi menjalankan penyelidikan.
BAB II
SOROTAN KAJIAN
2.1 Pengenalan
Bab ini akan menerang berkaitan dengan tajuk kajian ini. Pertamanya,
pengkaji akan menerangkan mengenai pendidikan akhlak terhadap Allah. Pendidikan
tersebut berhubung rapat dengan proses pembentukan akhlak melalui hati, pemikiran
dan perlakuan. Setiap satu proses itu akan diterangkan mengikut urutan.
Seterusnya, di dalam bab ini juga akan membincangkan perihal mengenai
riwayat penulis Kitab Riyad al-Salihin iaitu Imam al-Nawawi. Riwayat tersebut
termasuklah kelahiran dan kematian, kehidupan semasa kecil dan dewasa, hasil
penulisan, guru dan anak murid beliau serta beberapa sifat yang dimiliki oleh beliau.
Selain daripada itu, diterangkan juga mengenai Kitab Riyad al-Salihin serta
pandangan beberapa ulama terhadap kitab tersebut.
17
2.2 Pendidikan Akhlak terhadap Allah
Pendidikan akhlak yang dikehendaki di dalam Islam merupakan satu
pendidikan yang mempengaruhi keseluruhan kehidupan setiap umat manusia. Akhlak
adalah lambang keperibadian seseorang. Menurut Mustafa Haji Daud (1995: 52)
akhlak yang disyariatkan oleh Islam itu adalah budi bahasa yang sangat mulia dan
sangat terpuji kerana setiap tindakan yang dilakukan itu berlandaskan al-Quran dan
al-Sunnah. Jika rosak akhlak tersebut maka seseorang itu boleh dipandang hina di
mata masyarakat sejagat begitulah sebaliknya. Penekanan terhadap keelokkan
keperibadian tersebut mempunyai tiga keadaan yang utama iaitu pendidikan akhlak
melalui hati, pendidikan akhlak melalui pemikiran dan pendidikan akhlak melalui
perlakuan.
2.2.1 Pendidikan melalui Hati
Hati merupakan tunjang utama di dalam diri seseorang dalam pembentukan
akhlak. Hati juga dipengaruhi oleh pemikiran yang bermain di minda setiap manusia.
Oleh itu, terdapat hubungan yang rapat di antara hati dan pemikiran. Justeru, perlu
difokuskan di sini adalah peranan hati dalam membentuk keperibadian yang mulia.
Menurut Abdul Aziz Ismail (2001), beliau mengatakan di dalam penulisannya
dalam memdidik hati yang berhati mulia, setiap mukmin itu mestilah mencontohi
akhlak-akhlak yang telah diajar oleh Rasulullah s.a.w. Hal ini kerana, pembentukan
akhlak yang mulia itu mestilah berpandukan al-Quran dan al-Sunnah di mana telah
disusun aturkan oleh Yang Maha Esa.
18
Menurut Ibnu Qayyim al-Jauziyah hati itu terbahagi kepada tiga iaitu hati
yang sihat, hati yang mati dan hati yang sakit. Hati yang sihat bermaksud hati ini
bebas daripada perasaan nafsu syahwat yang bertentangan dengan perintah Allah. Ia
juga disebut sebagai qalbun salim. Firman Allah S.W.T:
Maksud: Hari yang padanya harta benda dan anak-pinak tidak dapat
memberikan pertolongan sesuatu apapun. Kecuali (harta benda dan
anak-pinak) orang-orang yang datang mengadap Allah dengan hati
yang selamat sejahtera (dari syirik dan penyakit munafik).
(Surah al-Syuara’, 26: 88-89)
Ayat di atas jelas menunjukkan bahawa apabila datangnya hari Kiamat nanti,
tidak seorang pun yang akan terselamat kecuali yang memiliki hati yang sihat. Hati ini
sentiasa tunduk dengan keredhaan Allah, mencintai Allah dan RasulNya, sentiasa
berharap dan bertawakal kepada Allah dan sentiasa menjauhi larangan.
Hati yang kedua yang disebut oleh Ibnu Qayyim adalah hati mati. Hati ini
bermaksud hati yang bertentangan dengan tindakan oleh hati yang sihat. Hati ini tidak
mengenal apa itu Tuhan, tidak mendapat cahaya. Hati ini sentiasa mengikut hawa
nafsu walaupun perkara tersebut bertentangan dengan perintah Allah. Oleh yang
demikian, hati ini sentiasa berada di dalam kemurkaan Allah.
Hati yang terakhir pula adalah hati yang sakit. Hati ini cenderung kepada sifat
kedua-dua hati yang telah dinyatakan. Ibarat di dalam hati tersebut terbahagi kepada
dua bahagian iaitu sebahagian mengatakan kecintaan, keimanan, keikhlasan dan
19
tawakal kepada Allah, manakala sebahagiannya pula mendorong untuk mengikut
hawa nafsu.
Oleh sebab itu, setiap yang dirasai di dalam hati itu mempengaruhi
keseluruhan keperibadian akhlak seseorang. Pendidikan hati yang sempurna boleh
menjurus seseorang itu berada dikedudukan yang mulia sekali dipandang tinggi oleh
masyarakat sekeliling.
2.2.2 Pendidikan melalui Pemikiran
Pemikiran yang dimaksudkan di sini adalah lontaran idea yang dijadikan
panduan dalam membina satu landasan menuju ke arah kebaikan. Kebiasaan,
pemikiran mempunya hubungan yang kuat dengan hati. Oleh yang demikian,
pendidikan melalui pemikiran juga dipengaruhi oleh pendidikan melalui hati.
Justeru itu, pendidikan melalui pemikiran yang di bawa oleh Imam al-Nawawi
di dalam kitab Riyad al-Salihin ini akan menjadi panduan kepada manusia untuk terus
berfikir secara lebih rasional. Pada masa yang sama, pemikiran mestilah bersepadu
dengan pendidikan hati untuk mencapai keserasian. Lantas tindakan yang akan
dilakukan oleh anggota badan itu akan menghasilkan satu akhlak yang luar biasa budi
pekertinya.
Sehubungan dengan itu, pendidikan melalui pemikiran merupakan jalan yang
terbaik untuk seorang muslim itu mengenal Allah. Ini kerana, setiap muslim yang
dilahirkan itu wajib mengenali Allah (Ali Issa Othman, 1981: 119). Apabila seseorang
itu dilahirkan di muka bumi ini, maka tanggungjawab itu mestilah digalas dengan
20
penuh rasa ketakwaan dan keimanan yang teguh disamping dapat meningkatkan
keperibadian yang mulia.
2.2.3 Pendidikan melalui Perlakuan
Pendidikan melalui perlakuan adalah satu tindakan yang diambil setelah hati
dan pemikiran itu menemui satu jalan yang sempurna. Tindakan ini haruslah
dilakukan oleh anggota badan seseorang itu sendiri. Ini kerana, setelah hati
mengatakan persetujuan, maka keikhlasan dalam melakukan tindakan mengikut jalan
yang benar mestilah dilakukan. Tindakan ini mestilah dilakukan dengan segera. Ini
semua akan dinyatakan mengikut panduan dan paradigma yang di bawa oleh Imam al-
Nawawi dalam kitab Riyad al-Salihin.
Tindakan ini pada kebiasaannya adalah amalan yang disuruh oleh Allah dan
mengikuti sunnah Rasullah yang telah termaktub di dalam al-Quran dan al-Sunnah.
Segala amalan ini merupakan amalan baik yang wajib dituruti bagi melahirkan
seorang insan yang mempunyai budi pekerti yang mulia.
2.3 Riwayat hidup Imam al-Nawawi
Sebagai seorang pengkaji yang perihatin, tidak lengkap sekiranya tidak
mengetahui siapakah sebenarnya Imam al-Nawawi. Oleh itu, pengkaji mengambil
inisiatif untuk mencoretkan perihal penulis asal kitab Riyad al-Salihin.
21
2.3.1 Nama dan keturunan
Nama sebenar beliau adalah Yahya bin Syaraf bin Murra bin Hassan bin
Hussain bin Hizam bin Muhammad bin Juma‟ah. Gelarannya (laqabnya) dikenali
sebagai Muhyiddin dan kunyahnya pula dikenali sebagai Abu Zakaria. Panggilan
termashyur beliau ialah al-Nawawi kerana dinisbatkan pada asal daerahnya Nawa
iaitu nama bagi sebuah kampung yang terletak dalam daerah Hauran berhampiran
dengan Kota Damsyik, Syria.
Beliau dilahirkan pada 10 Muharram 631 H di Nawa. Bapa beliau merupakan
penduduk asal dari kampung tersebut. Beliau hanya dipeluang hidup selama 45 tahun
sahaja. Pada hari Rabu iaitu pada bulan Rejab 676 H, beliau menghembuskan nafas
terakhirnya dan dikembumikan di kampungnya sendiri di Nawa.
2.3.2 Kehidupan ketika kecil dan dewasa
Bapanya telah meriwayatkan bahawa ketika beliau berumur tujuh tahun, satu
malam pada bulan Ramadhan iaitu pada 27 Ramadhan, anaknya itu telah terjaga lalu
bertanyakan kepada ayahnya: “Apakah cahaya yang menerangi rumah?” Ayahnya
menjawab kami tidak melihat apa-apa cahaya. Maka fahamlah bahawa cahaya itu
merupakan cahaya Lailatul Qadar.
Syeikh Yasin bin Yusuf al-Zarkashi, guru tariqatnya menceritakan bahawa
ketika Imam Nawawi berusia sepuluh ahun, beliau telah menghafaz al-Quran. Oleh
yang demikian, gurunya itu berjumpa dengan guru al-Qurannya supaya menumpukan
perhatian yang lebih terhadap Imam Nawawi.
22
Pada usia 19 tahun iaitu pada tahun 649 H, Imam Nawawi telah dibawa oleh
bapanya ke kota Damsyik dan menempatkannya di al-Rawwahiyah. Al-Rawaahiyah
merupakan sebuah pusat pengajian yang termasyhur di Damsyik yang terletak di
sebelah timur Masjid Ibn Urwah. Di sini lah Imam Nawawi mendalami segala ilmu
agama. Kemudian beliau berangkat ke tanah suci Mekah Mukarramah untuk
menunaikan haji bersama bapanya dan singgah di Madinah untuk jangka masa
beberapa bulan. Dikatakan beliau mula sakit dan kembali ke kota Damsyik untuk
meneruskan pengajian.
2.3.3 Akhlak dan peribadi
Imam al-Nawawi seorang insan yang tidak terpengaruh dengan hiburan di
dunia. Beliau hanya menggunakan seluruh isi bumi yang ada hanya dengan menuntut
ilmu dan hanya untuk mencari keredhaan Allah. Beliau memang terkenal dengan sifat
tekunnya sehingga beliau dikatakan tidak pernah berkahwin sehinggalah saat
kematian beliau sampai.
Imam al-Nawawi seorang yang sangat zuhud dalam kehidupannya. Pada
kebiasaannya, beliau hanya memakan roti Al-Ka‟k dan buah Zaitun Hauran yang
dikirimkan oleh ayahnya sahaja (M. Yasir Abu Muthalib, 2005: 764). Pemakaiannya
pula diperbuat daripada kain kapas yang kasar serta kain serban daripada jenis
shabkhitaniyyah (Kamarul Azmi, 2007: 22).
Sifat keperibadian beliau telah pun diketahui oleh seisi dunia. Oleh kerana itu,
beliau selayaknya dihormati dan disanjungi di seluruh pelusuk dunia.
23
2.3.4 Guru dan Anak Murid
Imam al-Nawawi dikatakan telah menguasai kesemua ilmu Islam. Guru-guru
yang pernah mengajar beliau merupakan tokoh-tokoh ilmuan Islam yang besar dan
mempunya kepakaran mengikut bidang masing-masing. Antara guru-guru beliau
adalah Tajuddin Al-Fazari yang terkenal dengan al-Farkah, Al-Kamal Ishaq Al-
Maghribi, Abdurrahman bin Nuh, Umar bin As‟ad al-Arbali dan Abu al-Hassan
Salam bin al-Hassan al-Arbali (M. Yasir Abu Muthalib, 2005: 773).
Guru-gurunya yang mengajar mengikut bidang hadis antaranya ialah Ibrahim
bin Isa al-Muradi al-Andalusi al-Mashri ad-Dimasyqi, Abu Ishaq Ibrahim bin Abi
Hafsh Umar bin Mudhar al-Wasithi, Zainuddin Abu al-Baqa‟ Khalid bin Yusuf bin
Sa‟ad ar-Ridha bin al-Burhan dan Abdul Aziz bin Muhammad bin Abdil Muhsin al-
Anshari. Bidang ilmu usul, guru-guru beliau adalah al-Qadhi Abu al-Fatih Umar bin
Bandar bin Umar bin Ali bin Muhammad at-Tafsili Asy-Asy-Syafi‟i. Manakala dalam
bidang ilmu nahu, guru-guru yang mengajar beliau adalah Ahmad bin Salim al-
Mashri, Ibnu Malik dan al-Fakhr al-Maliki.
Memandangkan Imam Nawawi adalah seorang yang ilmuan, maka ramai yang
ingin berguru dengan beliau. Anak murid beliau terlalu ramai sehinggakan ada yang
menajadi tokoh dan pemimpin (M. Yasir Abu Muthalib, 2005: 773). Anak murid yang
paling terkenal adalah Ibnu al-Aththar. Anak muridnya ini mendapat gelaran
Mukhtashar An-Nawawi kerana dekatnya beliau dengan gurunya itu (M. Yasir Abu
Muthalib, 2005: 773).
24
2.3.5 Hasil Karya dan Penulisan
Menurut Muhammad Abdulloh Suradi (2009: 147), antara hasil karya Imam
al-Nawawi dalam bidang ilmu hadis adalah Syarah Sahih Muslim, Al-Adzkar, Arbain,
Syarah Sahih Bukhari, Syarah Sunan Abi Daud dan yang paling terkenal adalah kitab
Riyadus Salihin. Penulisan dalam bidang fiqh pula ialah Raudhatu Thalibin, al-
Umdah fi Tashhihi Tanbih dan Majmu’ Syarah Muhadzdzab. Manakala penulisan
dalam bidang ilmu al-Quran ialah At-Tibyan fi Adabi Hamalatil Quran.
Selain dari itu, terdapat juga bidang penulisan berkaitan sejarah dan biografi
(M. Yasir Abu Muthalib, 2005: 776) iaitu Tahdzib Al-Asma’ wa Al-Lughat dan
Thabaqat Al-Fuqaha’. Penulisan dalam bidang pendidikan pula ialah Adab Hamalah
Al-Quran dan Bustan Al-Arifin. Selain bidang pendidikan, penulisan terhadap bidang
bahasa dan etika juga turut dihasilkan iaitu Tahdzib Al-Asma’ wa Lughat (bahagian
kedua) dan Tahrir At-Tanbih.
Kesemua hasil karya dari Imam al-Nawawi ini disukai dan diterima oleh
semua golongan masyarakat.
2.4 Pandangan ulama terhadap Imam al-Nawawi
Imam al-Nawawi juga mempunyai ketokohan dan kewibawaan yang tidak
disangkal lagi. Para ulama seluruh pelusuk dunia pasti memperkatakan perihal beliau
dan mengagumi setiap yang ada pada diri beliau. Antara ulama yang tersebut ialah
25
Abu Abdullah Syamsuddin Muhammad Al-Zahabi, Ibnu Al-„Atar, Syaikh Al-Rasyad
Ibnu Al-Mua‟allim dan ramai lagi (Kamarul Azmi: 2007: 26-27).
Abu Abdullah Syamsuddin Muhammad Al-Zahabi mengatakan beliau iaitu
Imam al-Nawawi adalah seorang Imam yang hafiz serta menjadi ikutan ramai orang,
merupakan Syeikh al-Islam dan juga tokoh auliya‟ (Kamarul Azmi: 2007: 27).
Ibnu Al-„Atar (Kamarul Azmi: 2007: 27) pula mengatakan bahawa Imam al-
Nawawi seorang yang sangat kuat bermujahadah, warak, muraqabah dan sentiasa
membersihkan hatinya daripada sifat-sifat yang tidak baik. Beliau merupakan seorang
hafiz serta pakar dalam bidang ilmu hadis serta cabang-cabangnya, digelar akan
beliau rijal al-hadis, sahihnya dan „alilnya.
Seorang lagi ulama yang bernama Syaikh Al-Rasyad Ibnu Al-Mua‟allim
(Kamarul Azmi: 2007: 27) mengatakan beliau sendiri pernah menegur Imam al-
Nawawi tentang keengganan untuk memasukki bilik air serta mengetepikan perihal
makan dan minum yang boleh memudaratkan dirinya. Namun, dibalas oleh Imam al-
Nawawi bahawa masih terdapat insan lain yang berpuasa dan beribadah sehinggakan
kulit badan menjadi hijau (terdapat insan yang lebih kuat beribadat daripadanya).
2.5 Pandangan terhadap kitab Riyad al-Salihin
Memandangkan pengkaji menggunakan kitab Riyad al-Salihin sebagai rujukan
utama, seharusnya diceritakan sedikit mengenai kitab ini. Kitab ini mempunyai
26
keistimewaannya yang tersendiri di mana telah disusun aturkan oleh Imam al-Nawawi
yang merupakan tokoh yang sangat terkenal di mata dunia. Sehubungan dengan itu,
dinyatakan di sini beberapa pandangan ulama mengenai kitab tersebut.
M. Abdai Rathomy (1984) merupakan pentahnik kitab Riyad al-Salihin
mengatakan kitab ini merupakan kitab hadis yang dikumpulkan oleh Imam al-
Nawawi, seorang yang sangat alim, zuhud, hafiz dan wali yang sangat terkenal pada
zamannya. Segala hadis yang dikumpulkan ini cukup memadai untuk seorang
manusia menjalani kehidupan yang sempurna. Beliau mengatakan lagi, kitab ini
mempunya 4 jilid.
Ahmad Ratib Kamus (Kamarul Azmi, 2007: 30) merupakan pentahnik utama
kitab ini mengatakan bahawa hasil yang diperolehi daripada kitab Riyad al-Salihin ini
dipenuhi dengan seruan kepada seluruh manusia untuk menjalani kehidupan yang
diredhai oleh Allah. Kitab ini diumpamakan sebagai kebun yang sedang menghijau
tempat kehidupan seorang mukmin yang dipetik cahaya hadis Rasulullah yang agung.
2.6 Tinjauan kajian lepas
Tinjauan ini dilakukan untuk melihat kajian yang telah dibuat oleh pengkaji-
pengkaji sebelum ini. Tumpuan utama terhadap kajian lepas hanya tertumpu kepada
hasil dapatan yang setiap kajian yang dilakukan. Oleh itu, pengkaji telah menemui
beberapa hasil dapatan kajian yang telah dibuat oleh pengkaji sebelum ini.
27
Kamarul Azmi Jasmi telah menyiapkan kajian teks yang bertajuk Paradigma
Al-Imam Al-Nawawi dalam Pembangunan Insan: Satu Kajian Teks terhadap Kitab
Riyad al-Salihin pada tahun 2007. Hasil dapatan kajini ini menunjukkan al-Imam al-
Nawawi mengemukakan 204 perkara asas dalam membentuk pembangunan insan.
Asa itu terkandung lapan aspek pembangunan iaitu pembangunan akhlak insan
terhadap Allah, sesama insan, sosial, adab kehidupan, ibadat, jihad ilmu dan batasan-
batasan beragama yang perlu dibangunkan oleh setiap insan.
Kajian lepas yang ditulis oleh Barawi bin Jaraie pula bertajuk Tanbih Al-
Ghafilin: Satu Kajian Mengenai Bab Kelebihan Umat Nabi Muhammad S.A.W pada
tahun 1998/99. Hasil dapatan kajian ini tidak berkaitan dengan tajuk yang pengkaji
lakukan, namun metod kajian yang dilakukan adalah sama iaitu kajian teks terhadap
hadis-hadis yang ada di dalam kitab tersebut.
Selain itu, Persepsi Pelajar Terhadap Kaedah Pengajaran Pendidikan Islam
Dalam Pembentukan Akhlak: Kajian di Sekolah Menengah Kebangsaan Seri Bahagia,
Temerloh, Pahang yang ditulis oleh Khairul Nasiha binti Ishak pada tahun 2009. Hasil
dapatan yang telah dibuat menunjukkan persepsi pelajar terhadap kaedah dan cara
pengajaran Pendidikan Islam berada di tahap yang tinggi iaitu 3.57, diikuti pula tahap
min yang agak tinggi dengan 3.68 min terhadap pembentukan akhlak. Persepsi
terhadap perlaksanaan yang dijalankan juga menunjukkan tahap yang sederhana iaitu
nilai min 3.33.
Arman bin Hj. Md. Jaferi dengan penulisan beliau pada tahun 2001 di bawah
tajuk Pendidikan Akhlak dan Pengamalnya di Kalangan Remaja: Suatu Tinjauan di
Felda Bikut Wa Ha, Kota Tinggi, Johor Darul Takzim menunjukkan hasil analisisnya
bahawa remaja mempunyai pendidikan akhlak yang tinggi namun untuk
mengamalkan pendidikan akhlak itu masih kurang memuaskan. Tinjauan dijalankan
28
juga menunjukkan ibubapa sudah memainkan peranan dalam mendidikan anak serta
program keagamaan telah giat dijalankan..
2.7 Kesimpulan
Kewibawaan dan ketokohan yang ada pada Imam al-Nawawi ini boleh
dijadikan panduan asas dalam membentuk keperibadian akhlak setiap muslim.
Penghasilan kitab-kitab menjadi panduan kepada seluruh manusia di dunia untuk terus
berjalan di landasan yang betul berdasarkan panduan dari al-Quran dan al-Sunnah.
Justeru itu, pendidikan akhlak yang diterapkan di dalam kitab tersebut boleh diambil
untuk memperbaiki hubungan manusia dengan Allah sekaligus membentukan akhlak
yang mulia.
BAB III
METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pegenalan
Bab ini menerangkan mengenai reka bentuk kajian yang digunakan sepanjang
proses penyelidikan dijalankan. Selain daripada itu, turut diterangkan mengenai prosuder
yang diambil untuk menyiapkan hasil kajian serta metod menganalisis yang digunakan.
30
3.2 Reka bentuk kajian
Kaedah utama yang digunakan di dalam kajian ini adalah menganalisis teks hadis
Kitab Riyad al-Salihin untuk mendapat data yang dikehendaki dan kaedah kajian
perpustakaan sebagai salah satu alternatif kedua untuk mendapat maklumat sokongan
serta maklumat yang berkaitan dengan kajian.
3.3 Metod pengumpulan data
Terdapat dua metod yang digunakan di dalam pengumpulan data kajian ini iaitu
data premier dan data sekunder.
3.3.1 Data premier
Data ini diambil terus melalui kitab Riyad al-Salihin hasil karangan Imam al-
Nawawi yang telah diterjemahkan ke dalam Bahasa Melayu oleh Unit Quran, Sunnah dan
Tafsir, Pusat Penyelidik Islam, Bahagian Hal Ehwal Islam, Jabatan Perdana Menteri.
31
3.3.2 Data sekunder
Menurut Kamarul Azmi (2002: 33) data sekunder adalah data yang diambil secara
tidak langsung atau perantaraan seperti buku teks, ulasan atau pendapat tentang peristiwa
yang berlaku. Terdapat beberapa contoh kitab yang membahaskan mengenai Kitab Riyad
al-Solihin:
1. Kitab Shahih Riyadhush-Shalihin. Kitab ini telah ditakhrij oleh M. Nashiruddin
Al-Albani (2003) serta diterbitkan oleh Pustaka Azzam, Jakarta.
2. Kitab Riyadhus Shalihin - Taman Kaum Muslimin dari Sabda Penghulu Sekalian
Rasul. Kitab ini telah diterjemahkan oleh M. Abdai Rathomy (1984) di Singapura.
Terbitan Pustaka Nasional Pte. Ltd.
3. Kitab yang telah diterjemahkan oleh Abdul Aziz Sa‟ad Al-U‟taibiy dari kitab asal
iaitu Mutiara Pilihan Riyadhush Shalihin. Tidak dinyatakan tahun penerbitan pada
kitab ini.
Kesemua kitab yang dinyatakan di atas merupakan kitab-kitab yang
mensyarahkan kitab asal Imam al-Nawawi iaitu Kitab Riyad al-Salihin. Oleh kerana,
kajian yang dijalankan ini melibatkan kajian terhadap paradigma Imam al-Nawawi
terhadap pembentukan akhlak melalui hati, pemikiran dan perlakuan, maka ulasan dan
metod yang digunapakai oleh beliau dijadikan sebagai landasan untuk menyiapkan kajian
ini.
32
Selain dari tu, pengkaji mengumpul data-data sokongan daripada buku-buku yang
mempunyai kekuatan pandangan untuk membuat perbandingan serta memperkukuhkan
lagi ulasan yang telah sedia ada.
3.4 Keesahan dan kebolehpercayaan
Keesahan dan kebolehpercyaan memainkan peranan penting dalam setiap kajian
yang dijalankan. Hal ini dititikberatkan oleh pengkaji untuk membuktikan kebenaran
data-data yang diperoleh sepanjang proses mengumpul data. Menurut Azizi Yahya
(2007) keesahan adalah sesuatu yang memberi maksud dan berguna yang telah
disimpulakan daripada skor ujian. Manakala kebolehpercayaan pula diberi maksud
mengenai ukuran terhadap sains sosial yang dijalankan iaitu untuk mengukur sifat-sifat
manusia serta perubahannya.
Oleh itu, terdapat dua cara yang digunakan iaitu triangulasi data dan rujukan
definisi operasional.
3.4.1 Triangulasi Data
Wiersma (1991) mendefinisikan triangulasi data adalah satu cara untuk
mendapatkan data yang lebih tinggi kebolehpercayaannya. Hal ini kerana, kajian ini
33
melalui beberapa cara yang terpilih agar data yang diperolehi itu adalah data yang
mencapai tahap kepercayaan yang tinggi.
3.4.2 Definisi Operasional
Proses seterusnya adalah membina tema dapatan kajian di mana setiap tema
tersebut dibina dan meletakkan kod yang khusus serta memberi definisi oerasional bagi
memudahkan pengkaji untuk membaut rujukan. Setiap tema yang telah dibina kod khusus
dinyatakan di dalam lampiran serta dinyatakan di dalam Bab empat sebagai hasil dapatan
kajian.
3.5 Analisis data
Analisis data merupakan satu langkah yang mesti dilakukan oleh setiap pengkaji.
Oleh itu, terdapat beberapa langkah yang telah diambil untuk memastikan proses
menganalisis data dilakukan tanpa sebarang kepincangan.
Bagi memudahkan proses gerak kerja yang dijalankan, pengkaji telah menyusun
keseluruhan hadis dalam bentuk vabatim. Kemudian, hadis-hadis tersebut dipindahkan ke
dalam satu perisian iaitu Nvivo di mana, dengan menggunakan Nvivo ini, proses
menyusun hadis-hadis dijalankan mengikut tema. Setelah tema dibuat, tema tersebut di
34
Data Kualitatif
Kajian (Lampiran M)
Mengesan dan
Membina Tema
Membina Sub Tema dan
Sub-sub Tema
Menganalisis Tema Pembentukan Jadual Metrik &
Penghuraian Data Menganalisis
Tema
Pemaparan Pola
Dapatan
Rajah Pokok
analisis ke dalam bentuk yang lebih spesifik mengikut objektif kajian ini iaitu sub tema
pendidikan akhlak memlalui hati, pemikiran dan perlakuan. Selesai membahagikan sub
tema, jadual matrik dikeluarkan melalui perisian Nvivo tersebut dan membentuk satu
rajah yang berkaitan dengan kajian ini.
Fokus utama terhadap kajian Kitab Riyad al-Salihin adalah kajian teks serta
mengumpulkan data-data yang berkaitan. Secara amnya, pengkaji telah menganalisis
data-data yang diperolehi dengan menggunakan kaedah kualitatif berserta kaedah
induktif dan deduktif bagi memperolehi data yang kuat dan sahih.
Rajah 1 Prosedur Penganalisaan Data Kualitatif
3.5.1 Metod kualitatif
Kualitatif dan kuantitatif adalah dua kaedah yang berbeza di dalam proses
penyelidikan. Data yang diperoleh melalui kaedah kuantitatif berbentuk nilai dan jumlah
manakala data yang diperoleh melalui kaedah kualitatif adalah data yang berbentuk
keterangan yang diolah dalam bentuk penulisan untuk memberi kefahaman kepada
35
pembaca atau audien. Data tersebut merupakan data yang berkualiti (Kamarul Azmi
Jasmi, 2002: 35).
Pengkajian teks hadis ini dilakukan dalam bentuk kualitatif sahaja. Hasil dapatan
melalui bantuan perisian N‟vivo diulas dalam bentuk laporan kajian. Pengkaji mengulas
setiap kategori mengikut objektif yang dikehendaki. Oleh yang demikian, terdapat tiga
katogeri iaitu katogeri pendidikan melalui hati, katogeri pendidikan melalui pemikian dan
katogeri pendidikan melalui perlakuan. semua kategori tersebut diolah berdasarkan
paradigma Imam al-Nawawi melalui kitab Riyad al-Salihin.
3.5.2 Metod Induktif
Pemilihan metod induktif telah dibuat oleh pengkaji dalam menganalisis data
yang diperolehi. Menurut Kamarul Azmi (2007: 37) metod ini merupakan salah satu cara
untuk menganalisis data menggunakan pola pemikiran dalam pencarian bukti melalui hal-
hal yang bersifat khusus untuk sampai kepada dalil yang bersifat lebih umum. Contohnya
di dalam kajian ini, dapatan hasil yang dikeluarkan dengan bantuan perisian N‟vivo yang
bersifat khusus itu dihuraikan dengan lebih mendalam bagi memperkukuhkan teori yang
telah sedia ada.
36
3.5.3 Metod deduktif
Metod deduktif turut digunakan dalam proses menganalisis data. Kamarul Azmi
(2007: 38) mengatakan bahawa metod ini dilakukan dengan melakukan penulisan
berdasarkan kepada pola pemikiran dengan mengambil dalil-dalil umum terhadap hal
yang lebih khusus. Oleh itu, dalam konteks kajian ini, data-data umum dari kitab Raiyad
al-Salihin di katogerikan mebgikut bahagian masing-masing yang bersifat umum.
3.5.4 Teknik Penganalisaan
Setelah jadual matriks dikeluarkan dengan bantuan Nvivo di dalam Bab Empat,
proses menganalisis dijalankan dengan merujuk terus kepada teks asal data kualitatif. Hal
ini kerana untuk memudahkan dan memberi kefahaman kepada pengkaji itu sendiri
dengan hanya melihat kepada kod yang telah dibuat. Contoh adalah seperti berikut:-
(PAKA/IKH/KRKLM/HDS/AMAL) “Sesungguhnya Allah tidak melihat
akan rupa bentuk kamu, tetapi Dia melihat akan niat dan keikhlasan hati
kamu.”
(Al-Nawawi, 2000: 124)
Berdasarkan petikan di atas, satu contoh yang dilakukan oleh pengkaji boleh terus
merujuk kepada teks asal yang telah dikodkan itu. Contohnya,
PAKA/IKH/KRKLM/HDS/AMAL adalah data yang diambil berdasarkan kepada tema
37
utama sebelum masuk kepada sub tema yang lain. „Al-Nawawi, 2000: 124‟ itu pula
bermaksud tahun data teks asal dibuat dan dikaji menggunakan bantuan program N‟Vivo
7.0.
Setiap katogeri dinyatakan pola dapatan kajian yang telah dibuat oleh pihak
pengkaji dikeluarkan dalam bentuk gambarajah. Gambarajah tersebut menjadi rumusan
kepada setiap objektif kajian ini.
3.6 Kesimpulan
Berdasarkan beberapa metodologi yang telah digunakan dalam proses
mengeluarkan data yang dikehendaki, pengkaji berharap dapat menghasilkan sesuatu
yang memuaskan dan bermutu. Proses ini bukan sekadar pemerhatian sahaja, malah
dibantu oleh perisian terkini iaitu Nvivo serta mendapat kritikan dan tunjuk ajar
daripadda pihak yang lebih arif dalam bidang ini.
BAB VI
DAPATAN KAJIAN TEKS
4.1 Pengenalan
Bab ini membentangkan hasil dapatan pengkaji tentang pendidikan Akhlak
kepada Allah yang terdapat di dalam kitab Riyad al-Salihin. Kajian teks ini
menggunakan bantuan program N’Vivo untuk menganalisis hadis yang terdapat
dalam kitab ini. Hasil dapatan menunjukkan terdapat tiga aspek utama yang akan
dibincangkan iaitu aspek kurikulum, aspek bahan bantu mengajar (BBM) dan aspek
kaedah dalam pengajaran.
Hasil dapatan ini bertepatan dengan objektif kajian ini iaitu melihat kepada
kurikulum Akhlak kepada Allah melalui paradigma Imam al-Nawawi. Keduanya
menyenaraikan kaedah pengajaran yang digunakan dalam kurikulum Akhlak kepada
Allah serta yang terakhir mengkatogerikan jenis bahan bantu mengajar yang
39
digunakan dalam kurikulum akhlak kepada Allah berdasarkan paradigma Imam al-
Nawawi dalam kitab tersebut.
4.2 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah
Aspek kurikulum telah dikenalpasti melalui analisis yang telah dibuat. Aspek
ini merangkumi 17 bab yang terpecah kepada dua bahagian iaitu kurikulum melalui
al-Quran dan kurikulum melalui Hadis. Setiap aspek kurikulum tersebut mempunyai
ayat-ayat al-Quran dan hadis yang berkaitan dengan bab yang telah tersedia di dalam
kitab Riyad al-Salihin.
4.2.1 Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Ikhlas
Rajah 1
40
Berdasarkan Rajah 1, kurikulum al-Quran terbahagi kepada dua bahagian iaitu
cara keikhlasan dan suruhan melakukan ikhlas. Contoh cara keikhlasan yang dituntut
oleh al-Quran (22:37) amalan yang ikhlas yang berdasarkan takwa dari kamu.
Suruhan ikhlas yang dituntut oleh al-Quran (98:5) mereka tidak diperintahkan
melainkan supaya menyembah Allah dengan mengikhlaskan ibadat kepadanya.
Kurikulum hadis juga terbahagi kepada dua iaitu amalan ikhlas dan suruhan
ikhlas. Amalan ikhlas yang dituntut oleh al-Nawawi di dalam kitabnya terkandung
dalam sembilan hadis (Al-Nawawi, 2000: 74, 85, 111, 124, 135, 148, 158, 170, 183).
Manakala suruhan melakukan ikhlas pula, hanya satu hadis yang mengatakan
sedemikian (Al-Nawawi, 2000: 52). Contoh hadis amalan ikhlas yang dituntut oleh al-
Nawawi adalah seperti berikut:
(PAKA/IKH/KRKLM/HDS/AMAL) “Sesungguhnya Allah tidak
melihat akan rupa bentuk kamu, tetapi Dia melihat akan niat dan
keikhlasan hati kamu.”
(Al-Nawawi, 2000: 124)
Contoh hadis suruhan melakukan ikhlas:
(PAKA/IKH/KRKLM/HDS/SRHN) Tiada lagi hijrah sesudah
pembukaan Kota Mekah, tetapi yang tetap ialah jihad atau berjuang
41
dan niat untuk berhijrah (apabila keadaan memaksa) dan apabila
dipanggil untuk berjuang (dan sebagainya) hendaklah kamu bersiap
sedia.
(Al-Nawawi, 2000: 52)
4.2.2 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Taubat
Rajah 2
Bab Taubat di dalam Rajah 2 menunjukkan kurikulum akhlak kepada Allah
terbahagi kepada dua bahagian iaitu al-Quran dan Hadis. Kurikulum al-Quran
mempunyai empat bahagian iaitu ganjaran taubat, cara taubat, suruhan taubat dan cara
istighfar. Contoh ganjaran taubat yang dituntut dalam al-Quran (24:31) supaya kamu
mendapat kebahagiaan. Hal ini bermaksud, setiap manusia yang melakukan taubat,
Allah telah menjanjikan bahawa akan memperoleh kebahagiaan di dunia dan di
akhirat.
42
Kurikulum hadis pula menunjukkan terdapat tujuh perkara yang berkaitan
dengan kurikulum taubat iaitu suruhan taubat, ganjaran taubat, cara istighfar, galakan
beristighfar, cara bertaubat dan galakan bertaubat. Cara bertaubat yang dituntut oleh
al-Nawawi mengandungi tujuh cara iaitu ikhlas melakukan taubat, berkawan dengan
orang yang baik, bersungguh-sungguh untuk bertaubat, berjumpa dengan orang alim,
melakukan penghijrahan, melakukan taubat lebih daripada 70 kali sehari, melakukan
taubat lebih daripada 100 kali sehari dan masa yang bersesuaian untuk bertaubat iaitu
sebelum datang ajal dan sebelum berlakunya kiamat.
Sebagai contoh kurikulum hadis cara bertaubat melalui hijrah adalah seperti
berikut:
(PAKA/TBT/KRKLM/HDS/CR/HIJ) “Pergilah kamu ke suatu tempat
(diterangkan sifatnya di mana terdapat orang-orang yang taat kepada
Allah). Beribadatlah bersama mereka dan janganlah kembali ke
negerimu kerana negeri itu tempat penjahat.” Maka orang itu pun
menuju ke sana. Di dalam perjalanan itu ia telah mati mengejut.
(Al-Nawawi, 2000: 129)
Contoh suruhan taubat yang dituntut di dalam kitab ini pula:
(PAKA/TBT/KRKLM/HDS/SRHNTAU) Wahai sekalian manusia
bertaubatlah kepada Allah
(Al-Nawawi, 2000: 36)
43
4.2.3 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Sabar
Rajah 3
Bab seterusnya adalah bab Sabar. Kurikulum yang terdapat dalam bab ini juga
mengandungi dua bahagian iaitu al-Quran dan Hadis. Bagi al-Quran, terdapat empat
perkara iaitu ganjaran bersabar, suruhan bersabar, doa dan ujian bersabar, manakala
kurikulum hadis pula terbahagi kepada tiga bahagian iaitu doa, cara bersabar dan
ganjaran bersabar.
Contoh kurikulum suruhan bersabar yang dituntut dalam al-quran (3:200)
bersabarlah kamu (menghadapi segala kesusahan dalam mengerjakan perkara-perkara
yang berkebajikan) dan kuatkanlah kesabaran kamu (lebih daripada kesabaran musuh
di medan perjuangan). Ayat tersebut menjelaskan bahawa setiap apa yang dilakukan
mestilah disertakan dengan kesabaran terutama dalam memperjuangkan sesuatu
perkara.
44
Kurikulum hadis untuk ganjaran bersabar terdapat dalam empat hadis (Al-
Nawawi, 2000: 106, 119, 227, 396). Kurikulum untuk doa juga terdapat empat hadis
yang mengatakan berkaitan doa (Al-Nawawi, 2000: 359, 396, 491, 581). Bagi
kurikulum cara bersyukur pula, mempunyai empat bahagian iaitu menahan marah,
bersyukur, redha dan ikhlas. Terdapat lima hadis berkaitan menahan marah, sepuluh
hadis berkaitan redha, tiga hadis berkaitan ikhlas dan hanya satu hadis yang berkaitan
dengan beryukur. Sebagai contoh, hadis berkaitan menahan marah dan ganjaran
bersabar adalah seperti berikut:
(PAKA/SBR/KRKLM/HDS/CARA/THN) “Seseorang telah berkata
kepada Nabi s.a.w.: “Nasihatilah aku.” Bersabda Rasulullah s.a.w.:
“Jangan marah.” Maka berulang-ulang orang itu meminta dinasihati,
jawab Nabi: “Jangan marah.”
(Al-Nawawi, 2000: 514)
(PAKA/SBR/KRKLM/HDS/GJR) “Wahai ibu bersabarlah
sesungguhnya ibu di dalam keadaan hak (benar)”
(Al-Nawawi, 2000: 227)
45
4.2.4 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Benar
Rajah 4
Berdasarkah Rajah 4 di atas, bab Benar yang terdapat di dalam kitab Riyadh
al-Salihin terbahagi kepada dua kurikulum iaitu al-Quran dan Hadis. Kurikulum yang
didatangkan melalui al-Quran mempunyai dua perkara iaitu ahli benar dan cara
membenar. Sebagai contoh ahli benar (33:35) dan orang-orang lelaki yang benar,
serta orang-orang perempuan yang benar.
Kurikulum hadis yang telah dikenalpasti melalui program N’Vivo ini
mempunyai tiga perkara iaitu hukuman, ganjaran bersabar dan suruhan bercakap
benar. Bagi hukuman pula terbahagia kepada tiga bahagian iaitu bimbang, tiada
berkat dan pendusta manakala untuk ganjaran pula terbahagi kepada empat perkara
iaitu syurga, tenang, berkat dan pembenar. Tiada pecahan untuk suruhan bercakap
benar. Sebagai contoh, pengkaji datangkan dua hadis berkaitan hukuman bimbang dan
ganjaran syurga.
46
(PAKA/BNR/KRKLM/HDS/HKMN/BMBG) “Dusta itu membawa
kebimbangan.”
(Al-Nawawi, 2000: 40)
(PAKA/BNR/KRKLM/HDS/GJR/SYRG) “Sesungguhnya kebenaran
itu membawa kepada kebaikan (taat) dan kebaikan itu pula membawa
ke Syurga.”
(Al-Nawawi, 2000: 29)
4.2.5 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Muraqabah
Rajah 5
Rajah 5 menunjukkan kurikulum yang terdapat dalam bab Muraqabah. Al-
Quran dan Hadis dua aspek utama dalam kurikulum ini. Bagi al-Quran, hanya satu
47
perkara yang dapat dikenalpasti iaitu cara melakukan muraqabah. Contohnya al-
Quran (26:218-219) yang mengatakan bahawa “Yang melihatmu semasa engkau
berdiri (mengerjakan sembahyang) dan (melihat) gerak-gerimu di antara orang-orang
yang sujud”.
Kurikulum hadis pula terbahagi kepada tiga perkara iaitu balasan, ganjaran
dan cara muraqabah. Pecahan bagi balasan hanya satu bahagian iaitu dimurkai Allah
(Al-Nawawi, 2000: 192), manakala pecahan untuk ganjaran terbahagi kepada lima
iaitu dikenali Allah (Al-Nawawi, 2000: 103), kejayaan (Al-Nawawi, 2000: 106),
dipelihara Allah (Al-Nawawi, 2000: 92), redha Allah (Al-Nawawi, 2000: 191) dan
senang (Al-Nawawi, 2000: 107). Tiada pecahan bagi cara muraqabah namun terdapat
tujuh hadis iaitu (Al-Nawawi, 2000: 53, 74, 92, 102, 200, 212, 220).
Sebagai contoh pecahan balasan yang diperolehi ialah dimurkai Allah:
(PAKA/MRQBH/KRKLM/HDS/BLSN/MRK) “Manakala dua orang
sahabatmu yang lain telah dimurkai Allah.”
(Al-Nawawi, 2000: 192)
Contoh kedua cara untuk melakukan muraqabah yang dituntut oleh al-Nawawi:
48
(PAKA/MRQBH/KRKLM/HDS/CARA) Bertakwalah kamu kepada
Allah di mana sahaja kamu berada.
(Al-Nawawi, 2000: 74)
4.2.6 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Takwa
Rajah 6
Rajah 6 menunjukkan kurikulum al-Quran dan hadis bagi Bab Takwa yang
terdapat dalam kitab ini. Kurikulum al-Quran mempunyai dua perkara iaitu suruhan
takwa dan ganjaran takwa. Setelah dianalisis menggunakan program N’Vivo 7.0,
ganjaran takwa mempunyai empat pecahan iaitu mendapat petunjuk, jalan keluar,
terampun dosa dan rezeki. Sebagai contoh kurikulum al-Quran (65:2-3) bagi ganjaran
rezeki yang diperolehi mengatakan bahawa memberinya rezeki dari jalan yang tidak
terlintas dihatinya.
49
Kurikulum bagi hadis pula terbahagi kepada tiga bahagian iaitu ganjaran, cara
dan suruhan melakukan takwa. Bagi ganjaran, terdapat satu ganjaran yang telah
dikenal pasti iaitu ganjaran syurga. Terdapat dua hadis yang menyatakan berkaitan
cara dan suruhan bertakwa.
Sebagai contoh di sini berkaitan dengan suruhan bertakwa:
(PAKA/TAK/KRKLM/HDS/SRHN) “Bertakwalah kamu kepada
Allah”
(Al-Nawawi, 2000: 92)
4.2.7 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Yakin dan Tawakal
Rajah 7
50
Berdasarkan Rajah 7 di atas menunjukkan kurikulum bagi Bab Yakin dan
Tawakal. Juga terbahagi kepada dua iaitu al-Quran dan Hadis. Bagi al-Quran, terdapat
dua bahagian iaaitu cara Tawakal dan suruahan Tawakal. Cara Tawakal terbahagi
kepada tiga perkara iaitu Tawakal, serah 100% dan redha manakala suruhan Tawakal
tiada pecahan yang dikenalpasti. Sebagai contoh suruhan Tawakal bagi kurikulum al-
Quran (5:11) menyebut kepada Allah jualah (sesudah bertakwa itu) hendaklah orang-
orang yang beriman berserah diri.
Kurikulum hadis pula terbahagi kepada empat bahagian iaitu galakan
Tawakal, ganjaran Tawakal, cara berTawakal dan golongan yang berTawakal. Setiap
satu daripadanya mempunyai pecahan masing-masing kecuali galakan Tawakal.
Ganjaran Tawakal mempunyai empat pecahan iaitu syurga, tanpa azab, mendapat
rezeki dan tanpa hisap. Cara berTawakal pula mempunyai tiga pecahan berdoa,
berserah dan bersungguh-sungguh. Manakala golongan Tawakal mempunyai dua
golongan iaitu golongan 70 ribu dan golongan berTawakal kepada Allah. Di sini,
pengkaji datangkan dua contoh berdasarkan kepada rajah di atas.
Contoh pertama berkaitan dengan ganjaran Tawakal mendapat syurga:
(PAKA/YKN/KRKLM/HDS/GJR/SYRG) “Akan dimasukkan ke
syurga orang-orang yang hati mereka seperti hati burung (yakni benar-
benar berserah dan percaya kepada jaminan Allah pada dirinya)”
(Al-Nawawi, 2000: 132)
51
Contoh kedua golongan 70 ribu:
(PAKA/YKN/KRKLM/HDS/GLGN/70) “Maka aku diberitahu, inilah
umat engkau dan bersama mereka itu seramai tujuh puluh ribu orang
yang masuk ke syurga tanpa di hisap dan di azab.”
(Al-Nawawi, 2000: 73)
4.2.8 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Istiqamah
Rajah 8
Bab istiqamah yang ditunjukkan di dalam Rajah 8 di atas menunjukkan
terdapat dua kurikulum yang didatangkan iaitu al-Quran dan Hadis. Bagi al-Quran,
kurikulum yang dibawa oleh al-Nawawi mempunyai tiga perkara iaitu ganjaran
istiqamah, cara istiqamah dan galakan istiqamah. Bagi cara istiqamah hanya terdapat
satu cara sahaja iaitu pegang teguh, manakala bagi ganjaran istiqamah terbahagi
kepada lima ganjaran iaitu tidak bimbang, syurga, ada penolong, mendapat ilham dan
mendapat apa yang diingini. Contoh kurikulum al-Quran (11:112) bagi galakan
52
istiqamah ialah hendaklah engkau (wahai Muhammad) sentiasa tetap teguh di atas
jalan yang betul sebagaimana yang diperintahkan kepadamu.
Kurikulum hadis yang terdapat dalam kitab Riyad al-Salihin pula mempunyai
tiga perkara iaitu cara istiqamah, galakan istiqamah dan suruhan istiqamah. Cara lurus
telah dikenalpasti untuk cara istiqamah. Sebagai contoh adalah seperti berikut:
(PAKA/ISTQMH/KRKLM/HDS/CR/LRS) “Katakanlah, aku beriman
kepada Allah kemudian berkekalan dalam mengerjakan ibadat dengan
pendirian yang lurus.”
(Al-Nawawi, 2000: 44)
(PAKA/ISTQMH/KRKLM/HDS/SRHN) “Hendaklah kamu beribadat,
bertindak lurus dan sesungguhnya hendaklah kamu mengetahui
bahawa tidak seorang pun terselamat kerana amal perbuatannya.”
(Al-Nawawi, 2000: 52)
53
4.2.9 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Memerhati KebesaranNya
Rajah 9
Rajah 9 di atas menunjukkan hanya satu sahaja kurikulum bagi Bab
Memerhati Kebesaran Makhluk Allah Taala iaitu al-Quran. Kurikulum ini terbahagi
kepada balasan buruk, cara memerhati dan doa. Terdapat tiga cara yang telah dituntut
oleh al-Quran untuk memerhati kebesaran Allah s.w.t. iaitu dengan cara berfikir,
memerhati dan mencari kebenaran. Manakala kurikulum bagi balasan buruk hanya
satu sahaja yang telah dikenalpasti iaitu azab akhirat. Terdapat juga kurikulum doa
yang telah diajar di dalam al-Quran (3:190-191) Wahai Tuhan kami tidaklah engkau
menjadikan benda-benda ini dengan sia-sia. Maha suci Enakau, maka peliharalah
kami dari azab neraka.
54
4.2.10 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Berlumba-lumba
Rajah 10
Rajah 10 menunjukkan terdapat dua kurikulum iaitu al-Quran dan hadis. Bagi
al-Quran, kurikulum yang dituntut terbahagi kepada dua iaitu ganjaran dan galakan
berlumba. Ganjaran yang dikenalpasti adalah ganjaran syurga. Contoh kurikulum
yang dituntut oleh al-Quran (3:133) bagi ganjaran syurga adalah (mendapat) syurga
yang bidangnya seluas segala langit dan bumi yang disediakan bagi orang-orang yang
bertakwa.
Kurikulum hadis pula menunjukkan terdapat tiga bahagian iaitu cara, ganjaran
dan galakan. Terdapat tiga cara yang boleh dilakukan iaitu bersegera melakukan,
bertanggungjawab dan sabar manakala dua ganjaran yang diberikan bagi mereka yang
berlumba dalam melakukan kebaikan iaitu ganjaran syurga dan pahala. Galakan
berlumba pula mempunya empat hadis yang mengatakan hal tersebut.
55
Sebagai contoh adalah seperti berikut:
(PAKA/BMK/KRKLM/HDS/GLKN) “Segeralah mengerjakan amal-
amal yang salih kerana akan berlaku suatu fitnah seperti malam yang
sangat gelita. Di dalam keadaan itu terdapat seorang disebelah paginya
bersifat mukmin dan sebelah petangnya bersifat kafir, begitulah
(sebaliknya) sebelah petang dia bersifat mukmin dan sebelah pagi
bersifat kafir dia menjual agamanya kerana kepentingan dunia yang
sedikit”
(Al-Nawawi, 2000: 21)
(PAKA/BMK/KRKLM/HDS/GJR/PHL) “Seorang lelaki telah datang
kepada Nabi s.a.w. bertanya: “Wahai Rasulullah, sedekah
sepertimanakah yang lebih besar pahalanya?” Jawab Nabi s.a.w.:
“Bersedekah dalam keadaan sihat ketika kamu sayang kepada harta,
takut menjadi miskin dan sedang mengharap-harapkan kekayaan.
Jangan engkau menangguhkan (sedekah) sehingga nyawa sampai ke
halkum baru berwasiat hendak bersedekah untuk si Fulan sekian, untuk
si Fulan sekian, dan untuk si Fulan sekian”
(Al-Nawawi, 2000: 54)
56
4.2.11 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Bersungguh
Rajah 11
Rajah 11 menunjukkan kurikulum bagi bab bersungguh-sungguh dalam
melakukan amal kebaikan. Terdapat dua kurikulum yang telah didatangkan iaitu al-
Quran dan hadis. Kurikulum al-Quran mempunyai empat perkara iaitu peringatan,
galakan bersungguh, cara bersungguh dan ganjaran bersungguh-sungguh. Cara
bersungguh yang diajar dalam kurikulum ini mempunyai empat cara iaitu tumpuan,
yakin, masa dan sebutan. Ganjaran bersungguh juga mempunyai empat ganjaran yang
diperolehi iaitu gembira, mendapat keredhaan Allah, mendapat pahala serta dilihat
oleh Allah ketika di akhirat kelak. Contoh kurikulum al-Quran (73:20) bagi ganjaran
pahala ialah apa jua kebaikan yang kamu kerjakan sebagai bekalan untuk diri kamu
57
tentulah kamu akan mendapat balasannya di sisi Allah sebagai balasan yang sebaik-
baiknya dan yang amat besar pahalanya.
Kurikulum hadis pula terbahagi kepada enam iaitu suruhan bersungguh, masa
yang sesuai, ganjaran, cara bersungguh dan balasan. Suruhan, masa yang sesuai dan
ganjaran tidak mempunyai sebarang pecahan namun bagi cara bersungguh
mempunyai sembilan pecahan iaitu panjang berdiri, tidak putus asa, bacaan tartil,
kata-kata, jerut tali pinggang, banyakkan sujud, minta tolong, berjuang dan jangan
lemah. Bagi ganjaran mempunyai empat pecahan iaitu sebaik-baik manusia, Allah
kasih, bau syurga dan Allah menghampiri. Sementara bagi balasan terdapat empat
pecahan iaitu neraka, azab seksa, rugi besar dan tidak dihampiri Allah.
Sebagai contoh pengkaji datangkan beberapa contoh berdasarkan kurikulum
yang telah dikenalpasti:
(PAKA/SSMA/KRKLM/HDS/CARA/JGNLMH) “Hendaklah selalu
meminta pertolongan daripada Allah dan jangan berasa lemah yakni
berputus harapan atau merasa hampa.”
(Al-Nawawi, 2000: 117)
(PAKA/SSMA/KRKLM/HDS/BLSN/NRK) “Neraka itu didindingi
dengan perkara-perkara keinginan hawa nafsu.”
(Al-Nawawi, 2000: 132)
58
4.2.12 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Tambah Amal
Rajah 12
Rajah 12 menunjukkan kurikulum bagi bab menambah amal ketika di akhir
usia. Seperti yang terdapat pada bab lain, terdapat dua kurikulum yang telah
dikenalpasti iaitu al-Quran dan hadis. Kurikulum yang di bawa oleh al-Quran hanya
mempunyai peringatan. Peringatan tersebut menurut kurikulum al-Quran (35:37)
iaitu bukankah kami telah melanjutkan umur kamu dan memberikan kamu masa yang
cukup untuk berfikir dan beringat kepadanya oleh sesiapa yang suka berfikir dan
beringat? Dan kamu pula telah didatangi oleh Rasulullah (kami) yang memberi
amaran.
Kurikulum hadis pula hanya menunjukkan dua perkara sahaja iaitu peringatan
dan cara melakukan. Peringatan terbahagi kepada uzur dan umur. Contoh kurikulum
hadis yang telah dikenalpasti adalah seperti berikut:
59
(PAKA/TUA/KRKLM/HDS/IGT/UMR) “Allah s.w.t. telah
memberikan keuzuran kepada seseorang dengan melanjutkan usianya
sehingga enam puluh tahun.”
(Al-Nawawi, 2000: 16)
(PAKA/TUA/KRKLM/HDS/LAKU) “Oleh itu hendaklah kamu
bertasbih, bertahmid dan beristghfar. Sesungguhnya Allah s.w.t. Maha
Pengampun.”
(Al-Nawawi, 2000: 40)
60
4.2.13 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Banyak Jalan Kebaikan
Rajah 13
Berdasarkan Rajah 13 di atas menunjukkan kurikulum bagi Bab Menerangkan
Banyaknya Jalan-jalan Kebaikan. Setelah dianalisis menggunakan bantuan program
N’Vivo 7.0, terdapat dua kurikulum iaitu al-Quran dan hadis. Bagi kurikulum al-
Quran, terdapat tiga bahagian iaitu saranan, galakan dan peringatan. Bahagian galakan
mempunyai tiga bahagian iaitu Allah tahu, Allah lihat dan mendapat faedah. Contoh
kurikulum akhlak yang telah diajarkan oleh al-Quran (99:7) adalah maka sesiapa yang
berbuat kebajikan seberat zarah, nescaya akan dilihatNya (dalam surat amalannya).
Kurikulum hadis pula mempunyai enam perkara iaitu masa, galakan
melakukan, larangan melakukan, peringatan, ganjaran dan pelbagai cara. Setelah
dianalisis, terdapat enam belas cara yang boleh dilakukan untuk mendapat kebaikan,
61
tujuh ganjaran yang diperolehi jika melakukan amal kebaikan, masa, galakan
melakukan, peringatan dan larangan melakukan. Bagi masa, galakan melakukan,
peringatan dan larangan melakukan tiada pecahan yang dikenalpasti namun terdapat
hadis bagi setiap bahagian tersebut.
Contoh kurikulum yang telah dikenalpasti adalah seperti berikut:
(PAKA/BJK/KRKLM/HDS/GJR/SLMT) “Sesungguhnya ketika itu dia
telah berusaha untuk menyelamatkan dirinya daripada api neraka.”
(Al-Nawawi, 2000: 111)
(PAKA/BJK/KRKLM/HDS/PEL/HLG MGKR) “Hendaklah kamu
menghentikan perbuatan jahat terhadap manusia, sesungguhnya
perbuatan itu sedekah daripada engkau untuk diri engkau sendiri.”
(Al-Nawawi, 2000: 40)
(PAKA/BJK/KRKLM/HDS/LRG) Aku dapati si antara amalan-amalan
yang jahat ialah berkahak di dalam masjid yang tidak ditimbus.
(Al-Nawawi, 2000: 62)
62
4.2.14 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Bersederhana
Rajah 14
Rajah 14 di atas menunjukkan kurikulum dalam bersederhana melakukan amal
ibadah. Terdapat dua kurikulum yang telah didatangkan oleh al-Nawawi iaitu al-
Quran dan hadis. Kurikulum bagi al-Quran hanya mempunya satu perkara sahaja iaitu
peringatan. Contoh kurikulum al-Quran (20:1-2) tersebut adalah kami tidak
menurunkan al-Quran kepadamu (wahai Muhammad) supaya engkau menanggung
kesusahan.
Kurikulum hadis pula mempunyai empat perkara iaitu ganjaran, galakan
bersederhana, cara bersederhana dan balasan. Ganjaran dan balasan masing-masing
mempunyai dua pecahan, cara bersederhana pula mempunyai lapan pecahan dan tiada
pecahan bagi galakan bersederhana namun mempunyai dua hadis yang
memperkatakan mengenai kurikulum galakan bersederhana. Contoh adalah seperti
berikut:
63
(PAKA/SDI/KRKLM/HDS/CARA/IKH) “Maka hendaklah kamu
bersikap sederhana (mengerjakan dengan ikhlas).”
(Al-Nawawi, 2000: 67)
(PAKA/SDI/KRKLM/HDS/GJR/XJM) “Demi Allah, Tuhan tidak
pernah jemu, sehingga kamu sendiri yang merasa jemu.”
(Al-Nawawi, 2000: 25)
4.2.15 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Pelihara Amal Kebajikan
Rajah 15
64
Rajah 15 di atas memaparkan kurikulum yang telah dianalisis oleh program
N’Vivo 7.0. kurikulum tersebut adalah al-Quran dan hadis. Bagi al-quran, terdapat
empat perkara yang telah dikenalpasti iaitu larangan, cara, perumpamaan dan suruhan
memelihara. Terdapat dua cara dalam memelihara amal kebajikan iaitu mencari
keredhaan Allah serta khusyuk. Contoh kurikulum yang didapati melalui al-Quran
(57:16) adalah khusyu’ hati mereka mematuhi peringatan dan pengajaran Allah serta
mematuhi kebenaran (al-Quran).
Kurikulum hadis pula menunjukkan terdapat dua perkara yang boleh diikuti
iaitu ganjaran dan cara pelihara. Bagi ganjaran mempunyai satu pecahan dan tiga cara
untuk memelihara amal kebajikan iaitu niat untuk memelihara, kekal beribadat serta
gantian. Sebagai contoh adalah seperti berikut:
(PAKA/PAK/HDS/GJR/PHL) “Sesiapa yang tertidur serta luput
(beramal) di waktu malam ataupun sesuatu daripadanya maka
dibacanya (dikerjakannya) di antara sembahyang Fajr dan sembahyang
Zohor ditulikan ke atasnya pahala sebagaimana ia membaca di waktu
malam.”
(Al-Nawawi, 2000: 51)
(PAKA/PAK/HDS/CARA/KKL) “Bahawa adalah (orang) yang paling
kasih akan agama (bagi Allah Taala) ialah orang yang kekal serta
berterus ibadat.”
(Al-Nawawi, 2000: 43)
65
4.2.16 Aspek Kurikulum Akhlak kepada Allah Bab Jaga Sunnah
Rajah 16
Berdasarkan Rajah 16 di atas, terdapat dua kurikulum iaitu al-Quran dan
hadis. Bagi kurikulum al-Quran, terdapat empat perkara utama yang telah dapat
dikeluarkan iaitu suruhan menjaga, ancaman, cara menjaga dan ganjaran. Bahagian
ancaman mempunyai dua bahagian manakala ganjaran pula mempunyai tiga
bahagian. Sebagai contoh kurikulum yang telah dibawa oleh al-Quran (24:63) adalah
ditimpa azab siksa yang tidak terperi sakitnya.
Kurikulum hadis pula mempunyai tujuh perkara iaitu perkara yang perlu
ditinggalkan, ganjaran, balasan, amalan menjaga, galakan menjaga, suruhan larangan
dan suruhan menjaga. Ganjaran mempunyai dua pecahan iaitu ganjaran keberkatan
dan syurga manakala balasan pula mempunyai tiga pecahan iaitu dibalikkan muka,
tidak mampu dan neraka. Selebihnya yang lain tidak mempunyai pecahan namun
mempunyai hadis-hadis yang berkaitan dengan tema tersebut. Contoh kurikulum
tersebut adalah seperti berikut:
66
(PAKA/JGSNNH/KRKLM/HDS/GJR/ SYRG) “Setiap umatku masuk
Syurga.”
(Al-Nawawi, 2000: 107)
(PAKA/JGSNNH/KRKLM/HDS/BLSN/BLKMK) “Atau biarlah Allah
membalikkan di antara muka-muka kamu.”
(Al-Nawawi, 2000: 133)
4.2.17 Aspek kurikulum akhlak kepada Allah Bab Wajib Mematuhi Hukum
Allah
Rajah 17
67
Berdasarkan Rajah 17 di atas, terdapat dua kurikulum yang telah dikenal pasti
iaitu al-Quran dan hadis. Bagi al-Quran, terdapat dua bahagian yang telah
dibincangkan iaitu suruhan dan balasan. Balasan pula mempunyai satu pecahan iaitu
balasan tidak beriman. Contoh kurikulum al-Quran (4:65) tersebut adalah tidak
disifatkan beriman sehingga mereka menjadikan engkau hakim dalam mana-mana
perselisihan yang timbul di antara mereka.
Bagi kurikulum hadis pula, setelah dianalisis, didapati mempunyai tiga
perkara iaitu amalan, suruhan melakukan dan doa. Tiada pecahan yang telah
dikenalpasti bagi setiap bahagian. Contoh kurikulum yang telah dikenalpasti adalah
seperti berikut:
(PAKA/WMHA/KRKLM/HDS/AMAL) “Telah ditaklifkan
(dibebankan) dengan amalan-amalan yang kami berupaya
melakukannya iaitu bersembahyang, berjuang, berpuasa dan
bersedekah.”
(Al-Nawawi, 2000: 33)
4.3 Bentuk Kaedah Pengajaran dan Pembelajaran yang Digunakan
Bahagian ini akan memaparkan kaedah yang telah dikenalpasti dengan
menggunakan bantuan program N’Vivo 7.0 berdasarkan hadis-hadis yang terdapat di
dalam kitab Riyad al-Salihin. Pelbagai kaedah yang telah dikeluarkan antaranya ialah
kaedah syarahan, perbandingan, metafora, simulasi, bercerita, perumpamaan, targib
68
dan tarhib, penerangan, komunikasi, galakan serta ancaman. Setelah dianalisis,
hampir keseluruhan bab mempunya kaedah yang telah dibawa oleh Imam al-Nawawi.
Pengkaji datangkan contoh yang diambil daripada program N’Vivo 7.0.
4.3.1 Kaedah Kurikulum Bab Taubat
Rajah 18
Berdasarkan Rajah 18 di atas, kaedah yang terdapat di dalam bab ini
mengandungi tujuh kaedah. Tujuh kaedah tersebut adalah kaedah suruhan (Al-
Nawawi, 2007: 8, 14, 20, 37), kaedah penerangan (Al-Nawawi, 2007: 27, 43, 74, 83),
kaedah metafora (Al-Nawawi, 2007: 43, 47), kaedah perbandingan (Al-Nawawi,
2007: 74, 129), kaedah bercerita (Al-Nawawi, 2007: 27, 47, 63, 109, 122), tarhib dan
targhib. Kaedah tarhib mempunyai tujuh perkara iaitu Allah gembira (Al-Nawawi,
2007: 44, 47), berkawan baik (Al-Nawawi, 2007: 129), mendapat kebahagiaan (Al-
Nawawi, 2007: 9, 132), menerima taubat (Al-Nawawi, 2007: 44, 47, 74, 83, 113),
menjadi taat (Al-Nawawi, 2007: 142, 143), pemurah (Al-Nawawi, 2007: 63) dan
69
tempoh taubat (Al-Nawawi, 2007: 74, 83, 113). Kaedah targhib pula mempunya dua
perkara iaitu menjauhi (Al-Nawawi, 2007: 113) dan tempoh (Al-Nawawi, 2007: 66,
74, 83, 113).
Contoh hadis yang berkaitan adalah seperti di bawah:
(PAKA/TBT/KK/PNRGN) “Rasululah s.a.w. bersabda: “Demi Allah
sesungguhnya aku beristighfar kepada Allah dan bertaubat kepadanya
di dalam sehari lebih daripada tujuh puluh kali.”
(Al-Nawawi, 2007: 27)
(PAKA/TBT/KK/TGH/GMBR) “Sesungguhnya Allah amat gembira
taubat seseorang hambanya melebihi dari kegembiraan seseorang yang
tidak disangka-sangka menemui kembali untanya yang telah hilang.”
(Al-Nawawi, 2007: 44)
70
4.3.2 Kaedah Kurikulum Bab Ikhlas
Rajah 19
Berdasarkan rajah di atas, terdapat tujuh kaedah di dalam bab Ikhlas. Kaedah
tarhib dan targhib mempunyai pecahan masing-masing, manakal lima lagi kaedah
tidak mempunyai sebarang pecahan namun setiap kaedah tersebut mempunyai
bilangan hadis yang telah dianalisis oleh bantuan program N’Vivo 7.0. Lima kaedah
yang tiada pecahan adalah kaedah komunikasi mempunyai satu hadis sahaja (Al-
Nawawi, 2007: 101), kaedah perbandingan (Al-Nawawi, 2007: 15, 125, 170), kaedah
bercerita (Al-Nawawi, 2007: 27, 84, 145, 154, 183), kaedah metafora (Al-Nawawi,
2007: 28, 155) dan kaedah penerangan (Al-Nawawi, 2007: 85, 101, 123, 145, 154).
Bagi kaedah tarhib mempunyai dua pecahan iaitu ganjaran neraka (Al-Nawawi, 2007:
147) dan mendapat dosa (Al-Nawawi, 2007: 174) manakala kaedah targhib pula
mempunyai empat pecahan iaitu terampun dosa (Al-Nawawi, 2007: 174), ganjaran
syurga (Al-Nawawi, 2007: 157), ganjaran pahala (Al-Nawawi, 2007: 170) dan kerana
Allah (Al-Nawawi, 2007: 135). Contoh adalah seperti berikut:
71
(PAKA/IKH/KK/TGH/PHL) “Sesungguhnya Allah mencatitkan semua
kebaikan dan semua kejahatan kemudian Allah menjelaskan, sesiapa
yang berniat hendak melakukan kebaikan tetapi tidak dikerjakannya
maka Allah mencatitkan untuknya satu pahala, jika ianya berniat
hendak melakukan kebaikan lalu dikerjakannya maka Allah
mencatitkan untuknya sepuluh (pahala) hingga tujuh ratus kali ganda
atau lebih.”
(Al-Nawawi, 2007: 170)
(PAKA/IKH/KK/BC) “Aku mendengar Rasulullah s.a.w. bersabda:
“Hanya sah segala amalan itu dengan berniat dan sesungguhnya setiap
orang akan mendapat sesuatu berdasarkan niatnya. Setiap yang
berhijrah dengan niat kerana Allah dan Rasulnya, maka hijrah itu
diterima oleh Allah dan Rasulnya dan sesiapa berhijrah kerana dunia
yang dicarinya atau kerana wanita yang akan dikahwinnya maka
hijrahnya itu akan menghasilkan sesuatu selaras dengan niat hijrahnya
itu.”
(Al-Nawawi, 2007: 27)
72
4.3.3 Kaedah Kurikulum Bab Sabar
Rajah 20
Bab ikhlas sepertimana yang terdapat dalam Rajah 20 di atas menunjukkan
tujuh kaedah yang telah dikenalpasti. Namun bab ini tiada kaedah tarhib. Hanya
kaedah targhib yang ditemui dan mempunyai empat pecahan iaitu ganjaran pahala
(Al-Nawawi, 2007: 255), ganjaran syurga (Al-Nawawi, 2007: 255, 278, 293), hapus
kesalahan (Al-Nawawi, 2007: 320, 333, 523) dan dihormati Allah (Al-Nawawi, 2007:
396, 506). Selain daripada itu, kaedah yang telah ditemui adalah kaedah perbandingan
(Al-Nawawi, 2007: 68), menasihati (Al-Nawawi, 2007: 106, 122, 150, 234, 255, 292,
358, 480, 491, 514, 532, 557), bercerita (Al-Nawawi, 2007: 106, 142, 254, 307, 385,
532, 578), penerangan (Al-Nawawi, 2007: 75, 92, 264, 277, 288, 318, 538, 480, 504),
metafora (Al-Nawawi, 2007: 142, 343) dan komunikasi (Al-Nawawi, 2007: 329).
73
Contoh hadis yang berkaitan adalah seperti berikut:
(PAKA/SBR/KK/TGH/SYRG): Tiada balasan bagi seseorang
hambaku yang telah aku ambil kembali kekasihnya, kemudian orang
ini mengharapkan pahala daripadaku melainkan orang itu akan
mendapat balasan Syurga.
(Al-Nawawi, 2007: 255)
(PAKA/SBR/KK/NSHT): Nabi pula berkirim salam dan bersabda:
“Sesungguhnya menjadikan hak Allah apa yang diambilnya dan apa
yang diberinya dan segala sesuatu tergantung kepada ajal yang
ditentukan baginya. Maka hendaklah bersabar dan menyerahkannya
kepada Allah.”
(Al-Nawawi, 2007: 122)
74
4.3.4 Kaedah Kurikulum Bab Benar (Siddiq)
Rajah 21
Rajah 21 menunjukkan kaedah yang terdalam bab Benar. Terdapat tujuh
kaedah yang telah dianalisis iaitu kaedah penerangan (Al-Nawawi, 2007: 50, 62),
menasihati (Al-Nawawi, 2007: 62, 107), perbandingan (Al-Nawawi, 2007: 30, 40),
metafora (Al-Nawawi, 2007: 28, 39) dan bercerita (Al-Nawawi, 2007: 48, 71).
Kesemua kaedah yang telah dinyatakan tidak mempunyai sebarang pecahan yang lain
namun mempunyai hadis-hadis yang berkaitan. Selain daripada itu, terdapat dua lagi
kaedah yang masing-masing mempunyai pecahan iaitu kaedah tarhib dan targhib.
Kaedah tarhib mempunyai tiga pecahan iaitu sebagai pendusta (Al-Nawawi, 2007:
31), bimbang (Al-Nawawi, 2007: 40) dan tiada keberkatan(Al-Nawawi, 2007: 109).
Kaedah targhib pula terbahagi kepada empat iaitu sebagai pembenar (Al-Nawawi,
2007: 30), keberkatan (Al-Nawawi, 2007: 108), ketenangan (Al-Nawawi, 2007: 40)
dan balasan syurga (Al-Nawawi, 2007: 29).
75
Contoh adalah seperti berikut:
(PAKA/BNR/KK/BC) “Daripada Abu Sufyan yakni Sakhri bin Harb
r.a. mengenai ceritanya yang panjang lebar berhubung dengan kisah
Hirql (seorang raja). Tanya Hirql: “Apa yang diperintahkan kepada
kamu oleh Nabi s.a.w.?” Jawab Abu Sufyan. Nabi bersabda:
“Sembahlah Allah yang Esa dan jangan kamu menyekutukanNya
(Allah) dengan sesuatu apa pun. Tinggalkan semua ajaran orang-orang
tua kamu dan Nabi menyuruh kita bersembahyang, bercakap benar,
bersopan santun dan menghubungi kaum kerabat.”
(Al-Nawawi, 2007: 48)
4.3.5 Kaedah Kurikulum Bab Muraqabah
Rajah 22
76
Rajah di atas, menunjukkan kaedah bagi bab Muraqabah. Bab ini mempunyai
sembilan kaedah. Setelah dianalisis, seperti rajah yang sebelum ini, hanya kaedah
tarhib dan targhib sahaja yang mempunya pecahannya yang tersendiri. Kaedah tarhib
mempunyai dua pecahan iaitu dimurkai Allah (Al-Nawawi, 2007: 165) dan hancur
binasa (Al-Nawawi, 2007: 113). Manakala kaedah targhib mempunya satu pecahan
sahaja iaitu ganjaran. Ganjaran tersebut terbahagi kepada empat ganjaran iaitu
keredhaan Allah (Al-Nawawi, 2007: 191), dipelihara Allah (Al-Nawawi, 2007: 92),
senang (Al-Nawawi, 2007: 106), kejayaan (Al-Nawawi, 2007: 106) dan dikenali
Allah (Al-Nawawi, 2007: 103). Kaedah lain seperti metafora (Al-Nawawi, 2007:
113), penjelasan (Al-Nawawi, 2007: 74, 91, 124), bercerita (Al-Nawawi, 2007: 140),
perbandingan (Al-Nawawi, 2007: 74, 113), penerangan (Al-Nawawi, 2007: 123,
200), syarahan (Al-Nawawi, 2007: 91) dan komunikasi (Al-Nawawi, 2007: 40)
mewakili hadis yang terdapat dalam bab ini.
Contoh hadis yang berkaitan adalah seperti berikut:
(PAKA/MRQBH/KK/JLS) “Rasulullah s.a.w. bersabda: “Bertakwalah
kamu kepada Allah di mana sahaja kamu berada, ikutilah kejahatan
dengan kebajikan nescaya kebajukan itu akan menghapuskan
kejahatan dan bergaullah dengan sesama manusia dengan akhlak yang
mulia.”
(Al-Nawawi, 2007: 74)
77
(PAKA/MRQBH/KK/TGH/GJR/KJYN) “Ketahuilah sesungguhnya
kejayaan itu bersama (memerlukan) kesabaran, kelapangan itu
bersama dugaan dan kesusahan itu bersama kesenangan.
(Al-Nawawi, 2007: 106)
4.4 Jenis Bahan Bantu Mengajar (BBM) dalam Kurikulum Akhlak
Pada bahagian ini, akan membentangkan mengenai bahan bantu mengajar
yang digunakan dalam kurikulum akhlak kepada Allah. Setelah dianalisis, tidak
semua bab mempunyai bahan bantu mengajar. Walaupun sedikit sahaja hadis yang
menunjukkan bahan bantu mengajar yang digunakan, hal tersebut tetap memberikan
impak yang besar di dalam proses pengajaran dan pembelajaran.
4.4.1 BBM Bab Bersungguh-sungguh Menjalankan Amal
Rajah 23
78
Rajah 23 di atas menunjukkan bahan bantu mengajar yang telah dikenalpasti
di dalam bab Bersungguh-sungguh dalam menjalankan amal. Terdapat dua jenis
BBM iaitu model dan anggota. Bagi model terbahagi kepada perbuatan dan uswah
hasanah (Al-Nawawi, 2007: 88, 104). Perbuatan pula mempunya tiga keadaan iaitu
sujud, berdiri dan rukuk. Pecahan bagi sujud terbahagi kepada dua iaitu cara (Al-
Nawawi, 2007: 197) dan tempoh (Al-Nawawi, 2007: 157), berdiri (Al-Nawawi, 2007:
145) dan rukuk (Al-Nawawi, 2007: 154) masing-masing mempunyai satu pecahan
iaitu tempoh. Bagi anggota pula mempunyai satu perkara sahaja iaitu kaki (Al-
Nawawi, 2007: 88). Contoh hadis adalah seperti berikut:
(PAKA/SSMA/BBM/AGG/KAKI) “Nabi s.a.w. bangun diwaktu
malam (bersembahyang) sehingga bengkak kedua kakinya.”
(Al-Nawawi, 2007: 88)
(PAKA/SSMA/BBM/MDL/USWAH) “Daripada Aisyah r.a. katanya:
“Kebiasaan Rasulullah s.a.w. apabila masuk malam yang sepuluh
(malam yang kedua pula satu daripada bulan Ramadhan) Baginda
menghidupkan malam-malam tersebut, Baginda membangunkan
keluarganya serta bersungguh-sungguh di dalam melakukan ibadat
serta menjerut tali pinggangnya (menjauhi perempuan).”
(Al-Nawawi, 2007: 104)
79
4.4.2 BBM Bab Yakin dan Tawakal
Rajah 24
Berdasarkan rajah di atas, Bab Yakin dan Tawakal hanya mempunyai satu
bahan mengajar yang telah digunakan iaitu model. Model yang telah dikenalpasti
adalah berbentuk bahan maujud iaitu tangan (Al-Nawawi, 2007: 105, 219). Contoh
model yang dinyatakan di dalam hadis tersebut adalah seperti berikut:
(PAKA/YKN/BBM/TGN) “Rasulullah pernah berdoa: “Ya Allah aku
berserah kepada Engkau, aku beriman kepada Engkau. Aku bertawakal
kepada Engkau, aku kembali kepada Engkau dan aku berjuang kerana
Engkau. Ya Allah aku berlindung dengan kemuliaan dan kekuatan
Engkau. Tiada Tuhan yang aku sembah melainkan Engkau,
janganlahaku disesatkan. Engkau yang hidup dan tidak akan mati
sedangkan jin dan manusia semuanya akan mati.”
(Al-Nawawi, 2007: 105)
80
4.4.3 BBM Bab Sabar
Rajah 25
Berdasarkan rajah di atas, bab Sabar menunjukkan mempunyai satu bahan
bantu mengajar yang digunakan iaitu uswah hasanah (Al-Nawawi, 2007: 78). Hadis
yang mewakili uswah hasanah ini hanya satu sahaja. Hadis tersebut adalah seperti
berikut:
أ
(PAKA/SBR/BBM/USW) “Ada beberapa orang sahabat berbangsa
Ansar telah meminta (sedekah) kepada Rasulullah s.a.w. Maka diberi
oleh Rasulullah s.a.w. Kemudian mereka meminta lagi dan diberi oleh
Rasulullah s.a.w. sehingga habis apa yang ada padanya.”
(Al-Nawawi, 2007: 78)
81
4.5 Kesimpulan
Setelah dianalisis dengan berpandukan dapatan melalui program N’Vivo,
dapat disimpulkan bahawa, segala aspek kurikulum, kaedah dan bahan bantu
mengajar berdasarkan paradigma Imam al-Nawawi berteraskan kepada al-Quran dan
al-Sunnah. Dapatan tersebut telah dilakukan dengan penuh teliti dan menghasilkan
satu kurikulum akhlak terhadap Allah. Kurikulum tersebut merangkumi kaedah dan
bahan bantu mengajar yang boleh digunapakai dalam pengajaran dan pembelajaran.
Pada masa yang sama, kurikulum tersebut mempunyai hubungkait yang sangat rapat
dalam pembentukan akhlak terhadap Allah melalui hati, pemikiran dan tingkah laku.
BAB V
KESIMPULAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan
Bab ini membincangkan mengenai pradigma yang telah dibawa oleh Imam al-
Nawawi di dalam kitab beliau Riyad al-Salihin. Perbincangan dan kesimpulan di
dalam bab ini adalah berdasarkan dapatan yang telah dilakukan di dalam Bab 4
setelah dianalisis menggunakan bantuan perisian N’vivo 7.0. Di dalam bab ini,
pengkaji telah membuat perbandingan mengenai dapatan dengan ulamak-ulamak atau
penulis-penulis yang berkaitan, membuat rumusan secara ringkas mengenai
perbandingan tersebut, menyatakan implikasi yang boleh digunapakai, dan memberi
beberapa cadangan yang bersesuaian untuk digunakan kepada ahli masyarakat
setempat.
83
5.2 Perbincangan
Berdasarkan dapatan yang telah diperolehi, konsep yang digunakan oleh Imam
al-Nawawi dalam aspek kurikulum adalah suruhan dan ganjaran. Hal ini bermaksud
segala apa yang dilakukan oleh insan mempunya petunjuk dan balasan yang
diperolehi. Kurikulum tersebut berdasarkan kepada kurikulum yang telah didatangkan
di dalam al-Quran dan hadis. Menurut Prof. Dr. H. Ramayulis (2002), konsep
kurikulum tidak hanya terbatas dengan pendidikan di dalam kelas dan di luar kelas,
namun ia mempunyai maksud fungsi yang boleh digunapakai dalam apa jua keadaan.
Bagi kaedah pengajaran dan pembelajaran pula, terdapat pelbagai kaedah yang
telah dikenalpasti berdasarkan paradigma Imam al-Nawawi. Antara yang telah
dikenalpasti adalah kaedah seperti perbandingan, soal jawab, simulasi, perumpamaan,
metafora, komunikasi, bercerita, syarahan, targhib dan tarhib. Kaedah yang telah
dikenalpasti ini hampir sama dengan kaedah yang telah dinyatakan di dalam
perbincangan penulis-penulis yang terkenal. Walaupun begitu, masih banyak kaedah
yang dinyatakan di dalam penulisan Esah Sulaiman (2004) di dalam bukunya yang
bertajuk Pengenalan Pedagogi antaranya ialah kaedah seminar, sumbang saran,
demostrasi, lawatan, dan pembelajaran koperatif.
Menurut Prof. Dr. H. Ramayulis (2002), bahan bantu mengajar merupakan
satu medium yang penting dalam pengajaran dan pembelajaran. Hal ini bertujuan
untuk mencapai tujuan asal pendidikan yang diinginkan. Kamarul Azmi (2007),
mengatakan bahan bantu mengajar terdiri daripada empat element utama iaitu sumber
asas, sumber bukan elektronik, sumber elektronik dan sumber bercorak pengalaman.
Beliau turut mengatakan bahawa kepelbagaian penggunaan bahan bantu mengajar di
84
dalam kelas merupakan satu inisiatif yang paling berkesan dan menarik dalam proses
pengajaran dan pembelajaran. Oleh yang demikian, berdasarkan dapatan di dalam Bab
4, paradigma yang dibawa oleh Imam al-Nawawi juga mempunyai kriteria tersebut,
namun tidak banyak hadis yang mempunya elemen yang dibawa berkaitan dengan
bahan bantu mengajar.
Kesimpulannya daripada perbincangan ini adalah kurikulum yang telah
dibawa oleh Imam al-Nawawi ini tidaklah sedalam mengikut apa yang telah
dibandingkan dengan penulis-penulis lain. Namun bagitu, apa yang boleh dikatakan di
sini adalah, Imam al-Nawawi banyak menekankan konsep berteraskan Islam dan
metod yang dibawa melalui al-Quran dan hadis Rasulullah s.a.w.
5.3 Rumusan
Paradigma yang telah dibawa oleh Imam al-Nawawi menunjukkan satu
revolusi terhadap kurikulum, bahan bantu mengajar dan kaedah yang digunapakai
berdasarkan hadis yang terdapat di dalam kitab Riyad al-Salihin. Secara
keseluruhannya, kurikulum yang dibawa oleh Imam al-Nawawi hanya berdasarkan
kepada dua aspek utama iaitu al-Quran dan hadis. Justeru, melalui al-Quran, terdapat
beberapa aspek yang ditekankan terutamanya daripada sudut suruhan dan ganjaran.
Hampir keseluruhan bab mempunyai suruhan dan ganjaran. Hadis pula tidak jauh
beza namun hal tersebut lebih banyak berbanding aspek kurikulum yang dibawa
melalui al-Quran. Sekiranya diperhatikan, jelas menunjukkan kurikulum berdasarkan
85
hadis lebih mendalam dan mempunyai kepelbagaian aspek. Contoh aspek yang paling
banyak dinyatakan setelah dianalisis adalah suruhan, galakan, ganjaran dan balasan.
Aspek kedua yang dibincangkan di dalam bab empat pula adalah mengenai
kaedah pengajaran berdasarkan paradigma Imam al-Nawawi. Terdapat kepelbagaian
kaedah yang boleh digunakan untuk sesi pengajaran dan pembelajaran sekiranya
melihat kepada hadis-hadis yang telah dianalisis mengikut bab yang terdapat di dalam
kitab tersebut. Antara kaedah yang telah dikenal pasti adalah perbandingan,
penerangan, syarahan, soal jawab, simulasi, perumpamaan, metafora, komunikasi,
bercerita, targhib dan tarhib. Setiap daripada kaedah tersebut boleh digunakan di
dalam kaedah pengajaran pada masa terkini sekaligus dapat menerapkan konsep
pengajaran Islam yang sebenar melalui metode Rasulullah s.a.w.
Aspek terakhir yang dibincangkan pula adalah aspek bahan bantu mengajar.
Setelah dianalisis daripada keseluruhan bab dan hadis yang terdapat di dalam kitab
tersebut, tidak mempunyai banyak bahan bantu mengajar. Hal ini mungkin kerana,
petikan hadis tersebut kebanyakkannya lebih kepada metod yang disampaikan.
Namun begitu, masih ada petunjuk yang membawa ke arah bahan mengajar. Antara
yang telah dikenalpasti adalah model iaitu orang lelaki atau perempuan, air dan
haiwan.
Setelah dirumuskan ketiga-tiga aspek tersebut iaitu kurikulum, kaedah
pengajaran dan pembelajaran serta bahan bantu mengajar, mempunyai kaitan yang
sangat rapat dalam pembentukan insaniah yang soleh dan solehah. Kaitan tersebut
adalah dengan melalui hati, pemikiran dan tindakan.
86
Pendidikan melalui hati yang telah dirungkaikan oleh Imam al-Nawawi
terbahagi kepada 15 sifat iaitu ikhlas, taubat, sabar, benar, qana’ah, bersyukur,
muraqabah, yakin dan tawakal, takut dan harap, warak, takwa, istiqamah, menangis
kerana Allah dan rindu. Akhlak kepada S.W.T. melalui pemikiran pula mengandungi
tiga etika iaitu takafur, mengingati maut dan tidak banyak berangan-angan. Akhlak
kepada Allah S.W.T. melalui tingkah laku atau tindakan mengandungi empat sifat
iaitu sifat bersegera melakukan kebaikan dan bersungguh-sungguh, menjaga sunnah
Rasulullah s.a.w, zuhud di dunia serta memperbanyakkan amal kebajikan ketika umur
sudah meningkat.
5.4 Implikasi
Topik ini akan membincangkan mengenai kesan terhadap individu dalam
pembentukan akhlak yang mulia berpandukan paradigma yang telah dibawa oleh
Imam al-Nawawi. Sehubungan dengan itu, pengkaji telah menyediakan bentuk model
yang berkaitan dengan akhlak terhadap Allah untuk dijadikan panduan lengkap. Oleh
itu, terdapat tiga model akhlak kepada Allah telah dibina iaitu Model Kurikulum
Akhlak kepada Allah, Model Metodolgi Kurikulum Akhlak kepada Allah dan Model
BBM Kurikulum Akhlak kepada Allah.
87
5.4.1 Model Kurikulum Akhlak kepada Allah
Model Insan Kamil
Berdasarkan model yang telah dibina seperti di atas, insan kamil yang bakal
dimiliki oleh seseorang individu dibentuk melalui asas yang kuat. Asas yang kuat
tersebut adalah kurikulum yang dibawa oleh Imam al-Nawawi disertakan dengan
kaedah pengajaran yang sistematik di samping menggunakan bahan bantu mangajar
yang bersesuaian. Pada masa yang sama, aspek pendidikan melalui hati, pemikiran
dan seterusnya tingkah laku di terap bersama dalam proses pembentukan akhlak
peribadi mulia.
Kaedah BBM
Kurikulum Hati Pemikiran
Tingkah laku
INSAN
KAMIL
88
5.4.2 Model Metodologi Kurikulum Akhlak kepada Allah
Model Kaedah Pembentukan Insan Kamil
Model yang telah dibina di atas menunjukkan hubungan kaedah pengajaran
yang digunakan dalam proses pembentukan insan kamil. Model ini berkaitrapat
dengan Model Insan Kamil berdasarkan hubungan kaedah dengan kurikulum yang
ditunjukkan. Kaedah tersebut dikeluarkan melalui model di atas. Oleh itu, setiap
kaedah memainkan peranan dalam penyatuan konsep kurikulum yang telah dibawa
oleh al-Quran dan hadis.
Kaedah Pengajaran dan Pembelajaran
Syarahan Perbandingan
Bercerita Soal Jawab
Metafora Simulasi
Komunikasi Perumpamaan
Targhib Tarhib
Penerangan Uswah Hasanah
89
5.4.3 Model BBM Kurikulum Akhlak kepada Allah
Model BBM Insan Kamil
Berdasarkan model di atas, paradigma yang telah dibawa oleh al-Nawawi di
dalam kitabnya adalah bahan bantu mengajar yang sering dibawakan oleh Rasulullah
adalah lebih berbentuk model. Hal ini kerana, model merupakan aspek yang
terpenting dalam pembentukan insaniah yang soleh. Rasulullah s.a.w. merupakan
model yang paling sesuai untuk diikuti dalam segala hal terutama di dalam akhlak
peribadi yang mulia. Oleh yang demikian, setelah dianalisis, hampir keseluruhan
hadis mempunyai BBM berbentuk model.
Secara tidak langsung, dalam proses pembentukan insan kamil, jadikan model
uswah hasanah yang utama. Selain dari itu, bahan alam yang digunakan juga telah
dikenal pasti. Hal ini bermaksud, dengan menggunakan bahan alam yang lebih kepada
bahan maujud yang dikenali oleh setiap insan, menjadikan kefahaman dalam
pendidikan itu lebih berkesan.
Bahan Bantu
Mengajar (BBM)
Model Bahan Alam
Uswah hasanah Air Haiwan
90
5.5 Cadangan
Berdasarkan perbincangan yang telah dilakukan, pengkaji ingin mengemukan
beberapa cadangan kepada pihak yang berkenaan serta cadangan dalam melanjutkan
lagi kajian yang telah sedia pengkaji lakukan ini.
5.5.1 Bahagian Pembangunan Kurikulum Kementerian
Pengkaji mengharapkan agar pihak yang terlibat terutamanya Bahagian
Pembangunan Kurikulum Kementerian ini dapat mengambil berat dalam proses
pembentukan insan kamil dan mempunyai akhlak yang mulia. Oleh yang demikian,
pengkaji menyarankan agar, pihak yang terlibat menjadikan konsep dan paradigma
yang telah dibawa oleh Imam al-Nawawi untuk diterapkan di dalam pembelajaran di
sekolah sekolah di seluruh Malaysia.
Selain daripada itu, pengkaji juga menyarankan kepada pihak tersebut agar
dapat menyediakan modul yang selaras untuk digunakan sebagai panduan dalam
menjalankan aktiviti di sekolah-sekolah. Apa yang pengkaji dapat lihat di sini adalah
sangat memberi impak yang besar dalam pembentukan sahsiah diri.
91
5.5.2 Sekolah-sekolah agama
Pengkaji juga mencadangkan kepada pihak yang berkuasa menguruskan
sekolah-sekolah agama di seluruh Malaysia. Paradigma yang telah dibawa oleh Imam
al-Nawawi amatlah bersesuaian diterapkan di kalangan guru-guru agama dan kepada
seluruh warga sekolah tersebut. Hal ini kerana, setiap perlakuan dan pergaulan yang
berdasarkan hati dan perasaan telah pun diajar melalui hadis-hadis di dalam kitab
tersebut.
5.5.3 Guru
Dewasa ini, tugas seorang guru dalam pembentukan sahsiah murid sangatlah
berat. Memandangkan, banyak kejadian-kejadian yang kurang enak berlaku, pengkaji
menyarankan agar seluruh guru di Malaysia dapat menjadikan konsep yang telah
dibawa oleh al-Nawawi dalam pembentukan semula akhlak pelajar mereka. Pada
masa yang sama, guru juga boleh mengubah peribadi diri sendiri berdasarkan konsep
Rasulullah. Secara tidak langsung, guru menjadi sumber utama iaitu model yang baik
kepada pelajar mereka sendiri.
5.5.4 Guru Ta’mir
Guru ta’mir adalah guru yang mengajar ilmu agama di masjid mengikut jadual
masing-masing. Pengkaji memandang hal ini amatlah bersesuaian kepada para guru
92
ta’mir ini untuk menggunakannya sebagai panduan dan sekali untuk mengajar konsep
dan kurikulum yang telah dibawa melalui al-Quran dan hadis.
5.5.5 Ibu Bapa
Pengkaji mencadangkan kepada para ibu bapa untuk jadikan panduan dalam
pembentukan peribadi diri sendiri dan anak-anak. Segala konsep pendidikan
berdasarkan paradigma Imam al-Nawawi sangat berguna terutama dalam
pembentukan melalui hati, melalui pemikiran dan melalui tindakan. Tiga serangkai ini
sangat saling perlu memerlukan dalam pembentukan keluarga yang bahagia.
5.5.6 Pelajar atau Anak
Pelajar atau anak yang telah dinyatakan dalam topik ini kerana pengkaji
menganggapkan setiap pelajar itu merupakan seorang anak dan begitulah sebaliknya.
Oleh yang demikian, sebagai seorang anak atau seorang pelajar, diharuskan
mempunya sifat peribadi yang mulia. Hal ini kerana, seorang anak yang baik dapat
membuatkan kedua ibubapa mereka tersenyum bahagia dan seorang pelajar yang
mempunyai peribadi dan tingkah laku yang baik, akan disegani dalam kalangan guru-
guru di sekolah dan juga masyarakat setempat.
93
5.5.7 Cadangan Kajian Lanjutan
Terakhir, pengkaji berharap untuk kajian yang seterusnya disambuung dengan
lebih mendalam dan dilihat dari pelbagai aspek. Hal ini kerana, pengkaji melihat
kepada kehidupan sosial yang semakin lama semakin jauh dengan Islam. Oleh sebab
itu, pengkaji mencadangkan agar ada pihak yang meneruskan kajian teks ini dengan
mengkasi dasar-dasar utama yang boleh digunapakai oleh seluruh umat manusia
khususnya umat Islam.
5.6 Kesimpulan
Secara keseluruhannya, aspek kurikulum yang dibawa oleh Imam al-Nawawi
merupakan satu paradigma yang sangat memberi kesan dan impak yang besar kepada
kehidupan seorang hamba di muka bumi ini. hal ini kerana, kurikulum utama yang
ditekankan adalah berpandukan al-Quran dan al-Sunnah. Memang tidak dinafikan,
Rasulullah s.a.w. menyuruh umatnya berpegang teguh kepada dua sumber utama iaitu
al-Quran dan al- Sunnah. Oleh yang demikian, pendidikan akhlak yang telah dikaji ini
dapatlah digunapakai dan diadaptasikan dalam kehidupan sekaligus menjadi seorang
insan yang kamil pada pandangan masyarakat dan Allah di akhirat kelak.
94
RUJUKAN
_____. (2010). JAIP Cekup Remaja Asyik Rakam Hubungan Seks.
http://www.bharian.com.my/bharian/articles/JAIPcekupremajaasyikrakamhub
unganseks/Article/index_html. [30/8/2010]
Abdul Aziz Ismail. (2001). Mendidik Diri Berhati Mulia. Kuala Lumpur : Al-
Hidayah Publishers.
Abdul Aziz Sa’ad Al-U’taibiy. (TT). Mutiara Pilihan Riyadhush Shalihin. Indonesia:
At-Tibyan.
Ahsin Sakho Muhammad. Sayuti Anshari Nasution. Ahmad Munis Suratmanputra.
(2005). Ensiklopedia Termatis Al-Quran 3: Akhlak. Jakarta: Kharisma Ilmu.
Al-Bukhari, Abu ‘Abdullah Muhammad Isma‘il bin Ibrahim ibn al-Mughirah
Bardazbah al-Ja‘fari. (1994). Sahih al-Bukhari. Jld. 1-4. Dar al-Fikr:
Bairut.
Ali Issa Othman. (1981). Manusia Menurut Al-Ghazali. Bandung: Penerbit Pustaka.
Al-Imam Al-Nawawi. (2000). Kitab Riyad Al-Salihin.
Aniza Zainudin. (2010). Kemaruk Bahan Porno.
http://jimkl.blogspot.com/2010/08/metro-kemaruk-bahan-porno.html.
[30/8/2010]
Arman Bin Hj. Md. Jaferi. (2001). Pendidikan Akhlak dan Pengamalnya di
Kalangan Remaja: Satu Tinjauan di Felda Bukit Wa Ha, Kota Tinggi, Johor
Darul Takzim. Johor Bahru: Universiti Teknologi Malaysia.
Azizi Yahya, Shahrin Hashim, Jamaludin Ramli at all. (2007). Menguasai
Penyelidikan Dalam Pendidikan. Kuala Lumpur: PTS Porfessional
Publishing Sdn. Bhd..
Barawi bin Juraie. (1998). Tanbih Al-Ghafilin: Satu Kajian Mengenai Bab Kelebihan
Umat Nabi Muhammad S.A.W. Bahagian Pengajian Usuluddin Akademi
Pengajian Islam Universiti Malaya. Kuala Lumpur.
95
Dr. Muhammad Raatib An Ablisi. (2010). Keajaiban Tubuh Manusia. Selangor
Darul Ehsan: Jasmin Publication.
Esah Sulaiman. (2004). Pengenalan Pedagogi. Johor: Universiti Teknologi
Malaysia. Skudai.
Hafizah Dasuki. (2004). Ensiklopedia Islam. Jil. 1 (A-F). Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Hamzah. (2000). Kamus Za’ba. Pustaka Antara Books Sdn. Bhd.
Ibnu Qayyim Al-Jauziayyah. Penterjemah: Hawin Murtadho, Salafuddin Abu sayyid.
(2002). Menyelamatkan Hati dari Tipu Daya Setan Juz. 1. Al-Qawam, Solo.
Kamarul Azmi Jasmi. 2002. Paradigma Al-Imam Al-Nawawi dalam Pembangunan
Insan: Satu Kajian Teks terhadap Kitab Riyad al-Salihin. Kuala Lumpur:
Universiti Malaya.
Kamarul Azmi Jasmi. (2007). Pendidikan dan Pembangunan Keluarga Cemerlang.
Skudai, Johor Bahru: Universiti Teknologi Malaysia.
Khairul Nasiha binti Ishak. (2009). Persepsi Pelajar terhadap Kaedah Pengajaran
Pendidikan Islam dalam Pembentukan Akhlak: Kajian di Sekolah Menengah
Kebangsaan Seri Bahagia, Temerloh, Pahang. Johor Bahru: Universiti
Teknologi Malaysia.
M. Abdai Rathomy. (1984). Kitab Riyadhus Shalihin - Taman Kaum Muslimin dari
Sabda Penghulu Sekalian Rasul. Singapura: Terbitan Pustaka Nasional Pte.
Ltd..
M. Nashiruddin Al-Albani. (2003). Kitab Shahih Riyadhush-Shalihin. Jakarta:
Pustaka Azzam.
M. Yasir Abdul Mutalib. (2005). 60 Biografi Ulama Salaf. Jakarta Timur: Pustaka
Al-Kausar.
Mahmud bin Haji Bakry. (2003). Kamus Bahasa Melayu Nusantara. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Masyitah binti Tahamin. (2005). Tesaurus Bahasa Melayu Edisi Baharu. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Muhammad Abdulloh Suradi. (2009). Lembaran Hidup Ulama’ Warisan Ilmuan
Islam. Kuala Lumpur: Hijjaz Records Publishing.
Muslim, Abu al-Husain al-Hajjaj ibn Muslim al-Qushairi al-Nisaburi. (2001). Al-
Jami‘ al-Sohih. Beirut: Dar al-Fikr.
96
Mustafa Haji Daud. (1995). Budi Bahasa dalam Tamadun Islam. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Polis Diraja Malaysia (PDRM) Bukit Aman, Kuala Lumpur. (2007). Statistik
Jenayah Pelajar dan Juvana Tahun 2000 Hingga 2006, KPN10/8/1, Tarikh 9
Mei 2007.
Ramayulis. (1990). Metodologi Pendidikan Agama Islam. Padang, Indonesia:
Kalam Mulia.
Ramayulis. (2002). Ilmu Pendidikan Islam. Padang, Indonesia: Kalam Mulia.
Samsudin A Rahim. (2010). Media Dan Konstruk Sosial : Implikasi Terhadap Isu
Sosial Remaja. http://www.ippbm.gov.my/v2/rubberdoc/buku/Media.pdf.
[30/8/2010]
Shaari Abdullah. (2009). Ensiklopedia Kesenian dan Warisan Islam. Jil. 9.
Anzagain Sdn. Bhd. Kuala Lumpur.
Syeikh Muhammad Sa’id Mursi. (2010). Tokoh-tokoh Besar Islam Sepanjang
Zaman. Kuala Lumpur: Al-Hidayah Publications.
Wakil Pemuda. (2010). Kitab Riadhus Salihin.
http://www.masjidbukitindahampang.com/portal/index.php?option=com_cont
ent&view=article&id=154:kitab-riadhus-salihin&catid=31:general.
[20/10/2010]
Wiersma, W. (1991). Research methods in education. 5th
ed. Boston: Allyn &
Bacon.
LAMPIRAN
Verbatim
Bab Takwa (Bab Takut Kepada Allah)
Al-Quran
Firman Allah Taala di dalam suran Ali Imran ayat 102:
Maksud ayat:
Wahai orang-orang yang beriman! Bertakwalah kamu kepada Allah dengan sebenar-
benar takwa...
Firman Allah Taala di dalam suran At-Taghabun ayat 16:
Maksud ayat:
Oleh itu bertakwalah kamu kepada Allah sedaya upaya kamu...
Firman Allah Taala di dalam suran Al-Ahzab ayat 70:
Maksud ayat:
Wahai orang-orang yang beriman! Bertakwalah kepada Allah dan katakanlah
perkataan yang tepat – benar (dalam segala perkara).
Firman Allah Taala di dalam suran At-Talak ayat 2-3:
Maksud ayat:
Dan siapa yang bertakwa kepada Allah (dengan mengerjakan suruhannya dan
meninggalkan larangannya) nescaya Allah akan mengadakan baginya jalan keluar
(dari segala perkara yang menyusahkannya) serta memberinya rezeki dari jalan yang
tidak terlintas dihatinya...
Firman Allah Taala di dalam suran Al-Anfal ayat 29:
Maksud ayat:
... jika kamu bertakwa kepada Allah nescaya ia mengadakan bagi kamu (petunjuk)
yang membezakan di antara yang benar dengan yang salah dan menghapuskan
kesalahan-kesalahan kamu serta mengampunkan (dosa-dosa) kamu dan Allah
(sememangnya) mempunya limpahan kurnia yang besar.
Hadis 71:
Maksud hadis:
Daripada Abu Hurairah r.a., katanya: “Rasulullah s.a.w. ditanya „Siapakah manusia
yang paling mulia?‟ Baginda menjawab: “Orang yang paling bertakwa di antara
mereka.” Oran itu bertanya lagi, „Bukan itu yang kami maksudkan‟ Baginda
menjawab: “Kalaulah begitu orangnya Yusuf anak kepada Nabi Yaakub anak kepada
Nabi Ishak anak kepada Nabi Ibrahim Khalilullah.” Baginda ditanya lagi „Bukan itu
yang kami maksudkan.‟ Maka Nabi bersabda lagi: “Dari keturunan arabkah yang
kamu hendak tanyakan? Mereka ialah yang baik semasa jahiliah dan baik semasa
Islam apabila mereka benar-benar memahami Syariat Islam.”
(Bukhari dan Muslim)
Hadis 72:
Maksud hadis:
Daripada Abu Sa‟id Al-Khudri r.a. daripada Nabi s.a.w. sabdanya: “Sesungguhnya
dunia ini umat manusia dan indahnya pada pandangan mata. Sesungguhnya Allah
melantik kamu menjadi pemerintah dunia ini dan Allah memerhati bagaimana kamu
bekerja. Oleh itu, takutilah (jauhilah) fitnah dan takutilah tipu daya wanita.
Sesungguhnya fitnah pertama terhadap Bani Israil berlaku disebabkan wanita.”
(Muslim)
Hadis 73:
Maksud hadis:
Daripada Ibnu Mas‟ud r.a. bahawasanya Nabi s.a.w pernah berdoa: “Ya Allah aku
memohon kepadamu petunjuk, ketakwaan, menjauhkan diri dari kejahatan dan
kekayaan jiwa.”
(Muslim)
Hadis 74:
Maksud hadis:
Daripada Abu Tarif A‟diyyi bin Hatim Al-Tho‟i r.a. katanya: “Aku dengar Nabi
s.a.w bersabda: “Siapa bersumpah suatu sumpah kemudian didapati ada sesuatu
perkara yang lebih bertakwa kepada Allah, maka hendaklah ia memilih mengerjakan
yang lebih bertakwa itu.”
(Muslim)
Hadis 75:
Maksud hadis:
Daripada Abu Umamah bin Sudday bin A‟jlani al-Bahiliyyi r.a. katanya: “Aku
dengar Rasulullah s.a.w. berkhutbah ketika menunaikan haji yang terakhir. Sadba
Baginda: “Bertakwalah kamu kepada Allah, dirikanlah sembahyang lima waktu,
berpuasalah di bulan Ramadhan, keluarkanlah zakat harta dan taatlah kepada
pemimpim-pemimpim kamu (yang beriman) nescaya kamu akan masuk ke syurga
yang disediakan oleh Tuhan kamu.”
(Tirmizi, diakhir „Kitab Solat‟katanya hadis ini hadis Hassan)