pldo bab 02

Pengurusan Latihan dalam Organisasi

29

BAB 2

TEORI-TEORI PEMBELAJARAN DAN PENDIDIKAN DEWASA

OBJEKTIF BAB

Selepas mengikuti bab ini, anda seharusnya dapat: 1. Mendefinisikan pembelajaran dan menyatakan tiga bahagian

komponennya. 2. Membezakan antara pengajaran tradisional dan latihan arah

kendiri pelajar. 3. Mengenal pasti dan memahami kumpulan-kumpulan utama teori-

teori pembelajaran dan cara yang boleh diaplikasikan ke dalam latihan.

4. Membandingkan antara produk dan proses. 5. Membincangkan empat tahap dalam pusingan pembelajaran. 6. Menyenaraikan empat gaya pembelajaran yang utama.

2.1 PENGENALAN Sebagaimana yang dibincangkan dalam bab yang lepas bahawa program latihan melibatkan pembelajaran. Maka adalah penting bagi seseorang jurulatih mempunyai pengetahuan dan kefahaman mengenai proses pembelajaran, khususnya pembelajaran di kalangan dewasa. Ia sangat membantu baik ketika merangka latihan atau ketika menyampaikan sesuatu kursus. Untuk mendapatkan pembelajaran yang berkesan dan mengekalkannya dalam jangka masa yang panjang serta dapat menggunakan kemahiran-kemahiran atau maklumat-maklumat yang diperolehi semasa latihan


30

kepada situasi kerja, maka prinsip-prinsip pembelajaran hendaklah diserapkan ke dalam program latihan. Pemilihan prinsip-prinsip pembelajaran ini akan bergantung kepada bentuk pembelajaran sama ada pelatih mempelajari kemahiran atau mendapat fakta-fakta atau bahan dan sebagainya . Dalam merangka satu program latihan yang pembelajarannya akan dipermudahkan maka kita hendaklah terlebih dahulu mengkaji prinsip-prinsip asas mengenai cara individu-individu belajar. Dengan berbuat demikian kita dapat meletakkan pra syarat yang berkesan bagi pembelajaran supaya para pelatih akan bersedia untuk menjalani program latihan tersebut. Untuk berbuat demikian prinsip-prinsip pembelajaran hendaklah disemak dan disepadukan ke dalam reka bentuk latihan dan bahan-bahanya. Sehubugan dengan itu jurulatih hendaklah juga memberi perhatian terhadap isu-isu berhubung dengan cara untuk memaksimakan pemindahan gelagat baru ke tempat kerja. Akhir sekali jurulatih hendaklah merangka program bagi memenuhi keperluan-keperluan golongan dewasa sebagai pelajar. Dengan perkataan lain memahami cara yang terbaik golongan dewasa belajar. 2.2 TEORI-TEORI PEMBELAJARAN Para jurulatih juga mustahak mengetahui dan memahami teori-teori pembelajaran. Kita sedia maklum bahawa teori pembelajaran telah berkembang sejak kurun yang lalu akibat daripada beberapa eksperimen yang telah dijalankan. Biasanya eksperimen ini dilakukan ke atas haiwan. Daripada hasil kajian ini kita dapati berbagai-bagai mazhab dan pendapat ahli-ahli psikologi yang telah menyumbang kepada dunia ilmu. Namun begitu tidak ada satu teori pun yang mendapat persetujuan menyeluruh ahli-ahli psikologi mengenai perincian proses pembelajaran tetapi mereka menerima premis asas bahawa pembelajaran berlaku apabila seseorang menerima atau mengubahsuai corak tingkahlaku yang ada iaitu mempengaruhi prestasi dan sikapnya pada masa hadapan.


31

Pembelajaran bukanlah perubahan tingkah laku yang dihasilkan oleh proses kematangan tetapi ia adalah satu perubahan tingkahlaku yang sepatutnya kekal dan perubahan itu mestilah wujud daripada pengalaman masa lalu. Orang dewasa sememangnya mempunyai banyak pengalaman. Oleh itu perubahan tingkah laku mereka adalah hasil daripada pengalaman yang mendalam dan bermakna. Justeru itu sesetengah teori pembelajaran kanak-kanak adalah tidak sesuai atau tidak cocok jika diaplikasikan dalam pembelajaran dewasa. Disebabkan pembelajaran dewasa berbeza daripada pembelajaran kanak-kanak maka reka bentuk dan kaedah penyampaian dalam sesuatu program latihan juga berbeza. Terdapat beberapa pandangan mengenai pembelajaran. Antaranya ialah

(i) Menegaskan bahawa pembelajaran adalah perubahan penting hasil daripada pengalaman

(ii) Membezakan antara pembelajaran dengan satu produk (yang menerangkan hasilan/dapatan akhir pengalaman pembelajaran)

(iii) Pembelajaran sebagai satu proses (menekankan apa yang berlaku sepanjang perjalanan pembelajaran untuk mendapatkan satu produk pembelajaran)

(iv) Pembelajaran sebagai satu fungsi (memberi penekanan kepada aspek-aspek tertentu yang kritikal dalam pembelajaran seperti motivasi, ingatan, dan pemindahan yang memungkinkan pembelajaran dengan berlakunya perubahan tingkah laku.

2.2.1 Teori-Teori Awal Pembelajaran Pada peringkat awal ada dua kategori teori pembelajaran iaitu

(i) Teori Behaviouris - Tokoh-tokoh utama teori ini ialah ahli-ahli psikologi seperti Ivan Pavlov, B.F Skinner, Edward L. Thorndike dan lain-lain. Pendekatan ini banyak digunakan sekitar tahun-tahun 60an.

(ii) Teori kognitif - Tokoh-tokoh utamanya seperti ahli-ahli psikologi Gestalt, Bruner, Piaget, Gagne, Smith dan lain-lain.


32

2.2.2 Jenis Pembelajaran Jenis pembelajaran boleh dikategorikan kepada tiga kelompok atau kumpulan

(i) Pembelajaran kognitif bermaksud pembelajaran ilmu termasuklah bagaimana hendak mengaplikasikannya. Oleh itu, proses siasatan, prinsip-prinsip penyelesaian masalah dan pembuatan keputusan adalah bahagian dalam kelompok jenis pembelajaran ini. Kebanyakan pembelajaran jenis ini disampaikan melalui kaedah kuliah, tetapi akan diperkukuhkan oleh pelbagai kaedah lain seperti belajar sendiri, proses menyemak semula, main peranan dan kajian kes.

(ii) Pembelajaran psikomotor - ia adalah kemahiran-kemahiran fisiologikal yang diperlukan bagi menyelesaikan sesuatu tugas. Contohnya belajar memandu kereta. Persekitaran yang paling efektif untuk mendapatkan kemahiran-kemahiran fizikal ini ialah di dalam makmal. Pelajar boleh mendapat pengalaman sebenar melakukannya. Pensyarah hanya membuat persediaan untuk memberi ilmu pengetahuan kepada pelajar-pelajar sebelum dibawa ke tempat mempraktikkannya. Di tempat inilah pembelajaran sebenar berlaku. Pendekatan eksperiential ini digunakan untuk melatih juruterbang-juruterbang dengan menggunakan simulator.

(iii) Pembelajaran afektif jenis pembelajaran ini adalah berkaitan dengan sikap, nilai dan minat dan yang paling sukar dalam latihan kerana bukanlah mudah untuk mengukurnya. Perubahan seumpama ini boleh berlaku akibat daripada proses pembelajaran. Ia boleh dipengaruhi oleh faktor-faktor tertentu seperti gaya jurulatih, kemahiran pemudah cara, persekitaran pembelajaran dan kaedah pembelajaran. Sesetengah teknik yang digunakan dalam pembangunan pengurusan atau dalam program pembentukan pasukan yang melibatkan penggunaan inventori-inventori tertentu


33

boleh membawa kesan yang kuat terhadap perubahan sikap. Walau bagaimanapun teknik-teknik seumpama ini memerlukan satu sensitiviti di tahap yang tinggi dan kepakaran mempermudahkan khususnya di pihak jurulatih jika ingin mendapatkan kesan yang positif. Jurulatih yang tidak mahir dan tidak profesional akan mendatangkan keputusan yang buruk daripada keputusan yang baik.

2.2.3 Kumpulan-Kumpulan Teori Pembelajaran Tidak ada satu teori yang paling baik atau mencadangkan sesuatu teori itu lebih baik daripada teori yang lain. Pembelajaran adalah proses yang kompleks dan setiap teori mempunyai aplikasi yang praktikal bagi sesuatu masa. Satu teori atau beberapa teori mungkin relevan dalam mereka bentuk latihan dan mempengaruhi metodologi akan bergantung kepada objektif-objektif program latihan tersebut. Berikut adalah beberapa teori pembelajaran untuk mengetahui kewujudannya dan implikasinya di dalam latihan. 2.2.4 Teori Pelaziman Tokoh-tokoh yang terkenal dalam mazhab ini ialah Ivan P. Pavlov dan Burhrhrus Frederic Skinner. Mereka telah menjalankan beberapa eksperimen terhadap haiwan seperti anjing, tikus dan merpati. Premis asas teori mereka ialah tingkahlaku boleh diterlazimkan dan elemen utama dalam proses ini ialah pengukuhan.. Ivan Pavlov dikaitkan dengan konsep pelaziman klasik. Kebanyakan kerja beliau adalah berkaian dengan rangsangan yang menimbulkan gerakbalas. Beliau membuat eksperimen ke atas seekor anjing. Beliau mendapati anjing itu telah mengeluarkan air liur apabila melihat makanan. Air liur ialah gerak balas tak terlazim kerana ia berlaku tanpa pembelajaran. Makanan ialah rangsangan tak terlazim. Beliau mendapati bahawa anjing akan mengeluarkan air liur apabila sesuatu rangsangan dibuat serentak atau sebelum menunjukkan makanan setelah diulang beberapa kali. Pavlov dapat mengajar anjing-anjing menghubungkan air


34

liur dengan rangsangan yang tidak berkenaan iaitu membunyikan loceng dengan perbuatan menunjukkan makanan. Setelah beberapa kali diulang-ulang perbuatan yang sama, makanan tidak lagi ditunjukkan ketika loceng dibunyikan. Namun anjing masih mengeluarkan air liur. Proses ini dinamakan sebagai pelaziman klasik dan aplikasinya dalam situasi latihan agak terhad. Skinner pula dihubungkan dengan teori pelaziman operan. Beliau menjalankan eksperimen ke atas tikus dan merpati. Skinner telah memasukkan tikus-tikus yang lapar dalam sebuah kotak yang juga mempunyai alat penekan di tepi dinding kotak. Apabila alat penekan ditekan oleh tikus maka biji-biji makanan akan terkeluar. Pada mulanya tikus-tikus berlari ke sana-sini kerana lapar. Dengan tidak sengaja tikus terpijak alat penekan yang menyebabkan biji-biji makanan terkeluar. Proses yang sama ini berulang-ulang beberapa kali sehingga tikus tikus itu mendapati bahawa apabila alat penekan dipijak, makanan akan diperolehi. Ini adalah kaedah pembelajaran cuba-jaya iaitu tikus-tikus itu mendapat ganjaran daripada gerakbalasnya atau memperteguhkan tingkahlakunya. Apabila tikus mendapat biji-biji makanan ketika ia pijak alat penekan, Skinner menamakannya pengukuhan berterusan. Apabila tikus menerima ganjaran sekali sekala beliau menamakannya ganjaran berselang seli. Daripada eksperimen seperti ini beberapa rumusan mengenai pembelajaran dan motivasi boleh digariskan:

(i) Setiap langkah dalam proses pembelajaran hendaklah ringkas dan berdasarkan tingkah laku pembelajaran yang telah dilalui

(ii) Pada peringkat awal, pembelajaran hendaklah selalu diikuti dengan ganjaran dan hendaklah ada kawalan oleh satu penjadualan yang berterusan serta diberi peneguhan dari semasa ke semasa

(iii) Ganjaran hendaklah mengikuti respons yang betul. Ini dinamakan maklum balas.


35

Pelaziman operan mempunyai pengajaran yang penting kepada ibu bapa dalam urusan harian dengan anak-anak mereka dan bagi pengurus-pengurus dalam urusan harian mereka dengan kakitangan bahawan mereka. Teori pelaziman operan boleh menyokong reka bentuk program pembelajaran dan sejak kebelakangan teori ini menyokong pembangunan dalam pembelajaran berasaskan komputer(CBL). Dengan menerima maklum balas, pelajarpelajar digalakkan meneruskan dan meluaskan pembelajaran mereka. 2.2.5 Teori Kognitif Ramai ahli-ahli psikologi percaya bahawa tingkahlaku manusia adalah begitu kompleks bagi teori S-R memberi suatu penjelasan yang rasional. Mereka percaya bahawa di antara rangsangan dan gerak balas itu (S-R) sesuatu berlaku di dalamnya. Barangkali apa yang terjadi ialah pemprosesan maklumat iaitu pemahaman, pemikiran, imaginasi, analisis pengalaman, penghafalan, penemuan kembali atau pengingatan (mengingat) dan ini mungkin dapat menjelaskan tingkah laku. Kesemua ini akan membolehkan seseorang individu mengalami suatu tanggapan atau pemahaman yang merupakan konsep utama teori psikologi gestalt atau teori kognitif. Kefahaman mendalam(insight) akan terjadi apabila penyelesaian bagi sesuatu masalah semakin jelas dan ia adalah satu penyelesaian yang boleh digunakan lagi dalam situasi yang sama atau bagi penyelesaian yang baru. Demonstrasi awal kefahaman mendalam ini telah dilakukan oleh Wolfgang Kohler di Pulau Canary pada tahun 20an melalui eksperimen yang dijalankan ke atas chimpanzee. Dalam eksperimen itu beliau meletak pisang pada satu jarak yang tidak dapat dicapai oleh chimpanzee di luar sangkarnya. Beberapa kayu pendek telah ditinggalkan di dalam sangkar dan jika diselit menerusi lubang sangkar akan dapat digunakan untuk mengambil pisang-pisang itu. Dalam pemerhatiannya, pada satu jangka masa yang tidak menunjukkan sebarang aktiviti yang mendatangkan sebarang kesan, Kohler mendapati insight berlaku dan chimpanzee tersebut dapat menyelesaikan masalah itu.


36

Oleh itu dalam psikologi Gestalt penekanan ialah kepada pengubahsuaian iaitu menggunakan pengetahuan yang ada untuk membentuk insight baru selain daripada program rangsangan gerak balas yang berulang-ulang. 2.2.6 Teori Pembelajaran Eksperiential Kita mendapati kebanyakan perkara dalam teori ini ada persamaan umum dengan teori-teori lain seperti teori kognitif dan sebagainya. Pada asalnya teori ini bermula di makmal latihan dan Kumpulan T. Teori ini memberi penekanan kepada pengalaman sebenar yang dilalui oleh manusia sebagai titik permulaan proses pembelajarannya dan setelah itu penekanan kepada proses analitikal mental yang digunakan oleh individu-individu untuk menganalisis pengalaman tersebut. Teori ini juga memasukkan perasaan sebagai sebahagian daripada mana-mana pengalaman dan jika diteroka dan dianalisis ia boleh membantu meningkatkan wawasan diri (self insight). Dengan perkataan lain pengalaman apabila digabungkan dengan analisis boleh membawa perubahan tingkah laku. Model ini bukan sahaja satu teori pembelajaran yang penting tetapi sangat berguna sebagai satu cara untuk menerangkan perbezaan perbezaan individu dalam stail/gaya pembelajaran. Dalam tahun-tahun 70an David Kolb telah membangunkan Kitaran/Pusingan Pembelajaran Eksperiential. Kolb menyatakan ada empat tahap dalam proses pembelajaran dan setiap individu mengutamakan satu gaya pembelajaran yang tertentu. Kolb melihat teori pembelajaran eksperientialnya itu sebagai suatu proses yang bersepadu dalam empat tahap yang utama iaitu

(i) Pembelajaran bermula dengan pengalaman yang sedia ada. Ia boleh bersetuju atau bercanggah dengan pandangan-pandangan yang wujud.

(ii) Pengalaman ini diikuti dengan pengumpulan data dan pemerhatian atau pantulan-pantulan (gerak balas) mengenai pengalaman itu.

(iii) Tahap seterusnya ialah satu analisis data apabila kita mulai mengkonsepsikan dan memulakan proses internalisasi(pembatinan) mengenai apa yang telah dipelajari daripada pengalaman tersebut.


37

(iv) Tahap akhir ialah apabila kita mengubahsuai atau meminda tingkahlaku kita. Tahap ini dikatakan tahap membuat percubaan dan menguji ilmu baru atau konsep untuk melihat sekiranya ia dapat dilaksanakan dalam amalan.

Rajah 2.1 menunjukkan corak pusingan pembelajaran Kolb. Menurut Kolb apabila satu revolusi pusingan telah selesai, kitaran akan bermula lagi.

Rajah 2.1 Kitaran Pembelajaran-Kolb

Pengalaman konkrit

Menguji Pemerhatian implikasi konsep-konsep dan gerak balas dalam situasi-situasi baru Pembentukan konsep- konsep abstrak dan generalisasi

(i) Pengalaman konkrit - perasaan dan penglibatan personal. (ii) Pemerhatian dan gerak balas - mempunyai pelbagai

pandangan.


38

(iii) Membandingkan dengan pengalaman yang lama dan seterusnya membentuk pandangan atau idea yang baru baru.

(iv) Pembentukan konsep-konsep abstrak - sama ada logik ataupun sesuai dengan keadaan ia melalaui proses yang sistematik.

(v) Percubaan yang aktif kita tidak tahu sama ada idea kita boleh digunakan atau tidak.

Setelah itu Kolb telah membangunkan satu inventori gaya pembelajaran bagi mengukur penekanan individu ke atas tiap-tiap peringkat kebolehan pembelajaran secara relatif. Empat gaya pembelajaran yang dimaksudkan oleh Kolb ialah converger, diverger, assimilator dan accomodator. a. Gaya penjurusan (converger)

Gabungan pembentukan konsep-konsep abstrak dengan percubaan yang aktif

o Menggabungkan idea dan teori menjadi sesuatu yang praktikal.

o Mampu menyelesaikan masalah atau membuat keputusan.

o Lebih kepada urusan tugas-tugas teknikal dan masalahnya.

o Mengelak daripada isu-isu sosial dan interpersonal. o Biasanya sesuai dengan bidang seperti teknologi dan

pengkhususan (jurutera dan sebagainya).

b. Gaya penyimpangan (diverger) o Pengalaman konkrit digabungkan dengan

pemerhatian reflektif. o Melihat situasi yang konkrit pandangan yang

bersifat multi dimensi. o Membuat penilaian terlebih dahulu dan baharu

diambil tindakan.


39

o Suka menjana idea yang luas. o Mempunyai kebolehan imaginatif, sensitiviti hingga

kepada perasaan. o Sesuai dengan bidang sastera, hiburan dan karier yang

bersifat servis.

c. Gaya penyerapan (assimilator) Gabungan pembentukan abstrak dengan pemerhatian

reflektif o Mampu memahami maklumat yang agak luas

hinggalah kepada bentuk logical. o Minat kepada idea-idea yang abstrak dan konsep. o Keperluan di bidang sains dan maklumat.

d. Gaya penyesuaian (accommodator)

Pengalaman konkrit digabung dengan percubaan yang aktif o Mampu belajar daripada pengalaman hands-on. o Suka menjalankan merancang suatu yang baru dan

mencabar. o Kecenderungan bertindak mengikut instinct (kehendak

diri atau perasaan) daripada membuat analisis logikal. o Bergantung kepada orang lain daripada analisis

sendiri. o Keperluan di bidang pemasaran, jualan dan

sebagainya. Selain daripada Kolb, terdapat gaya pembelajaran yang dihasilkan oleh Peter Honey dan Alan Mumford dalam tahun 1983. Honey & Mumford menerangkan empat gaya asas iaitu sebagai aktivis, teoris, reflektor dan pragmatis. Rajah 2.2 ialah inventori gaya pembelajaran Honey/Mumford. Gaya Aktivis menilai peluang-peluang dan mengambil bahagian yang aktif dalam pembelajaran mereka. Mereka suka kepada aktiviti-aktiviti berprofil tinggi seperti memberi syarahan. Antara kekuatannya ialah mereka berminat untuk mencuba ide baru, fleksibel dan bersifat terbuka.


40

Manakala kelemahannya ialah bertindak tanpa berfikir, mengambil risiko yang tidak perlu dan menjadi bosan dengan perlaksanaan.

(i) Gaya Teoris - suka memahami sesuatu di sebalik konsep-konsep yang mereka pelajari dan meninjau implikasi-implikasinya. Mereka tidak suka situasi yang tidak berstruktur yang emosi dan perasaan begitu tinggi. Kekuatan gaya ini dilihat kepada pendekatan yang berdisiplin, rasional dan objektif. Sebaliknya tidak toleran kepada apa jua yang subjektif atau intuitif.

(ii) Gaya Reflektor - mereka yang belajar dengan memerhati benda dan memikir mengenainya. Mereka merasa senang dengan peluang-peluang untuk memikir habis-habisan mengenai idea-idea mereka dan tidak bersikap tergesa-gesa dan menghasilkan rumusan yang difikir dengan teliti. Mereka belajar sedikit apabila dipaksa ke dalam aktiviti-aktiviti dengan notis yang singkat dan maklumat yang tidak mencukupi. Mereka juga tidak senang dengan cara penyelesaian yang bersifat jalan pintas. Kekuatan gaya ini terletak kepada sikap cermat atau berhati-hati atau berfikir dan berkaedah. Kelemahannya pula agak lambat untuk membuat keputusan, terlalu berhati-hati dan mereka tidak forthcoming.

(iii) Gaya Prgamatis - sangat baik belajar jika dapat hubungkan kandungan pembelajaran dengan masalah sebenar. Mereka tidak menyukai idea-idea yang teoritikal tetapi suka idea-idea yang mengarah kepada kesan-kesan praktikal. Kekuatan gaya ini terletak kepada bentuk bisnes, menekankan poin-poin, praktikal hingga down to earth dan realistik. Kelemahan ialah cenderung untuk menolak sesuatu aplikasi yang tidak jelas dan mereka tidak berminat dengan teori.


41

Rajah 2.2

Tahap 1 Mempunyai pengalaman

Tahap 4 Tahap 2 Merancang langkah Menyemak semula pengalaman Tahap 3 Membuat rumusan daripada pengalaman itu ------------------------------------------------------------------------------------------ Gaya pembelajaran ini menekankan bahawa asasnya yang pertama ialah perlu kepada kesedaran diri berhubung dengan kekuatan dan kelemahan diri dan yang keduanya ialah komitmen untuk berubah. Tanggungjwab untuk membawa kesedaran diri adalah terletak di tangan jurulatih manakala komitmen untuk berubah adalah menjadi tanggungjawab pelatih sendiri. Kemampuan seseorang untuk membaiki gaya pembelajaran yang lemah boleh mengakibatkan satu tahap pembangunan personal yang signifikan bagi ramai individu. Contoh aplikasi teori ini dalam pembelajaran ialah cara untuk meningkatkan permainan seperti kriket, golf atau tenis. Seseorang pelatih berkemungkinan melalui kitaran pembelajaran beberapa kali dengan menggunakan berbagai-bagai kaedah seperti tusyen, demonstrasi dan pembimbingan (coaching), adakan latihan, membaca, memerhati orang lain, mendapat maklum balas daripada video, memantul, menganalisis permainannya dan bermain dalam situasi yang kompetitif. Kepelbagian kaedah latihan seperti ini akan membawa indididu berkenaan dalam pusingan atau kitaran pembelajaran beberapa kali yang akan memperteguhkan pembelajaran terdahulu.


42

Di samping itu jurulatih boleh menggunakan soal selidik gaya pembelajaran untuk menentukan komposisi kumpulan, tetapi ia tidak menjamin kumpulan pembelajaran yang berjaya. Pembolehubah lain seperti interaksi antara ahli-ahli kumpulan dan gaya pemudahcara memudahkan pembelajaran juga boleh memberi impak dalam menentukan sama ada kesan pembelajaran itu positif atau negatif. Namun begitu alat seumpama ini mungkin lebih bermakna untuk membawa kesedaran diri individu dan membantu jurulatih untuk memilih kaedah latihan yang paling sesuai. Teori pembelajaran eksperiential ini menyokong satu kaedah yang sekarang semakin meningkat digunakan dalam pengurusan latihan yang disebutkan sebagai pembelajaran tindakan. Kaedah ini telah dimulakan oleh Revans dalam organisasi seperti GEC. Kaedah ini menggunakan kumpulan sebagai satu sumber bagi menyelesaikan masalah-masalah yang berkaitan dengan kehidupan sebenar yang berkaitan dengan kerja. Kumpulan yang dibentuk bagi pembelajaran dan pembangunan diri terdiri daripada individu-individu disebut sebagai fellows dalam satu kumpulan dipanggil set. Mereka akan melihat masalah untuk diselesaikan dan melaksanakan penyelesaiannya. Biasanya setiap set mengambil masa sekurang-kurangnya 6 bulan. Bersama set ini pula ditempatkan seorang fasilitator dari luar atau seorang penasihat set. Peranan utama beliau ialah menawarkan kepakaran dengan memberi input ilmu dalam disiplin akademik yang ada kaitan dengan projek untuk membantu supaya kumpulan set ini memberi fokus kepada isu-isu utama dan membimbing mereka ke arah menyelesaikan projek hingga selesai. Justeru itu, produk akhir dan proses adalah dua perkara penting yang membawa pembelajaran kepada peserta dan membearri sumbangan yang signifikan terhadap kemampuan individu untuk belajar cara belajar. 2.2.7 Belajar untuk belajar dan pembangunan diri Sejak kebelakangan ini wujud satu trend yang momentumnya sedang meningkat iaitu mengalihkan pengajaran kepada pembelajaran. Kesannya ialah perhatian semakin ditumpukan kepada cara untuk memperlekapkan pelajar dengan strategi-strategi dan stail pembelajaran yang sesuai bukan


43

sahaja bagi pembelajaran masa sekarang tetapi dapat dipindahkan pembelajaran kepada situasi-situasi pada masa hadapan. Individu mestilah sedar bahawa peluang peluang pembelajaran berada di sekeliling mereka dan pengalaman perlu digunakan sebaik mungkin serta diproses. Pembelajaran bukanlah suatu yang statik atau satu peristiwa sahaja. Ia adalah satu proses yang berterusan dan kita perlu tahu apa yang perlu dilakukan, cara melakukan dan bila bertindak. Sebahagian daripada proses ini ialah mengambil strategi-strategi baru dan menguatkan gaya yang ada walau tidak sekukuh mana sekalipun. Oleh itu belajar untuk belajar adalah inti atau dasar kepada pembangunan diri. Ada dua definisi belajar untuk belajar dapat menjelaskan konsep ini. Pertamanya ialah penerangan Mumford mengenai empat elemen utama iaitu sebagai

(i) Membantu pengurus-pengurus mengetahui peringkat-peringkat (tahap) proses pembelajaran dan halangan kepada pembelajaran.

(ii) Membantu penguruspengurus memahami pendekatanpendekatan yang diutamakan mereka dalam pembelajaran.

(iii) Menolong individu-individu menggunakan sebaik mungkin keutamaam pembelajaran sedia ada atau membina kekuatan tambahan dan mengatasi halangan-halangan.

(iv) Membantu inidividu-individu membawa kefahaman pembelajaran mereka daripada off the job kepada peluang-peluang on the job.

Keduanya, Smith menghuraikan bahawa belajar cara belajar sebagai memiliki atau mendapatkan ilmu dan kemahiran untuk belajar dengan berkesan dalam apa jua situasi pembelajaran yang ditempuhi. Namun beliau menekankan bahawa tidak wujud apa yang dikatakan pelajar yang sempurna. Contoh seseorang itu boleh berkesan dengan belajar sendiri tetapi tidak efektif apabila berada di dalam bilik darjah.


44

Sebagaimana yang kita sedia maklum bahawa peluang-peluang belajar semakin luas dari sebelumnya. Selain daripada pembelajaran melalui pengalaman sehari-hari peluang pembelajaran datang daripada perkembangan teknologi baru, seperti CAP iaitu program berbantukan komputer yang begitu banyak sekali. Kajian Allen Tough di Institut Pendidkan di Ontaria menunjukkan bahawa seorang dewasa biasa menjalankan kira-kira lapan projek pembelajaran dalam setahun dan hitung panjangnya seseorang itu menghabiskan 100 jam bagi satu projek atau kira-kira 800 jam setahun. Hari ini jumlah jam yang diberikan kepada projek-projek pembelajaran ini terus meningkat dengan mengambilkira meningkatnya komitmen dalam organisasi dan pengurus-pengurus terus berusaha membangunkan serta keperluan bagi latihan semula dan pengemaskinian yang berterusan disebabakan oleh kadar perubahan yang berlaku. Oleh itu adalah penting orang dewasa mengoptimakan pembelajaran mereka dalam apa jua komitmen mereka. Justeru itu belajar cara belajar adalah sangat penting bagi kejayaan proses ini. Keyakinan di dalam pembelajaran akan membuahkan kecekapan dalam pembelajaran dan merupakan perangsang yang kuat kepada pembelajaran masa depan. Individu dan organisasi hendaklah memandang ke hadapan. Hendaklah diturunkan kuasa kepada individu supaya memikul tanggungjawab bagi pembelajaran mereka sebagai sebahagian daripada proses pembangunan yang berterusan. 2.2.8 Proses-Proses Mental Banyak kajian telah dijalankan untuk memahami fungsi dan cara manusia sebenarnya belajar. Daripada banyaknya kajian yang dijalankan itu beberapa penemuan telah diperolehi berhubung dengan fungsi otak manusia. Dengan adanya teknologi baru telah memudahkan kita memahami otak kita. Umpamanya alatan yang canggih seperti skaner otak telah meningkatkan kefahaman berhubung deng fisiologi dan fungsi bahagian-bahagian dalam otak. Kita mendapati bahawa potensi otak tidaklah terhad dan kita hanya menggunakan sebahagian kecil sahaja daripada fungsi tersebut. Menurut Pont jumlah kombinasi, hubungan antaranya dan proses pemikiran di dalam otak barangkali lebih daripada jumlah atom di dalam alam semesta ini. Dengan


45

menggunakan pengetahuan daripada pembelajaran kita dan teknik-teknik baru mungkin kita dapat menggunakan potensi tersebut dengan lebih besar. Ingatan (memory) - istilah yang biasanya digunakan utnuk menerangkan aktiviti-aktiviti untuk pemerolehan, pengekalan dan pengingatan maklumat pada bilabila masa. Ingatan ini dilihat sebagai satu fakulti yang mampu dilatih dan dibaiki bagi meningkatkan kuantiti dan kualiti apa yang kita belajar. Ada beberapa jenis ingatan yang ada:

(i) Visual- memiliki ingatan seperti kamera (ii) Auditori (iii) Kinastetik- pergerakan ingatan dan akan digunakan dalam

sukan, atau aktiviti-aktiviti yang memerlukan kordinasi otot-otot

Apabila kita menggunakan ingatan kita proses untuk memulihkannya dinamakan mengingat. Kita memiliki dua jenis ingatan iaitu ingatan jangka pendek (IJP) dan ingatan jangka panjang (IJPj). Ingatan jangka pendek - Ingatan jenis ini hanya bersifat sementara. Menyimpan maklumat yang jumlahnya kecil/sedikit. Maklumat dalam ingatan jangka pendek akan mudah hilang atau dipindahkan kepada maklumat jangka panjang. Kemampuan IJP adalah terhad. Kita boleh mengingat sekurang-kurangnya 7 item objek, huruf, angka dan menyusunnya secara rawak. Ingatan jangka panjang - Maklumat yang singgah/terkumpul di sini lebih tetap dan proses perpindahan dari IJP ke IJPj dibantu oleh pengulangan dan ulangkaji berulang-ulang. Begitu juga semakin kurang gangguan ketika sesuatu pembelajaran maka peluang untuk mengekalkan maklumat ke IJPj adalah tinggi.


46

Ada tiga proses utama dalam IJPj: (i) Enkoding proses menyampaikan maklumat daripada

IJP kepad IJPj. Maklumat ini melalui beberapa tahap pemprosesan seperti visual/auditori, sintaktik dan semantik. Disimpan sama ada dalam bentuk non verbal imagery atau dalam bentuk sintaktik in verbal.

(ii) Penyimpanan. Kapasiti ingatan adalah besar apabila kita melihat jumlah maklumat dan pengalaman yang kita gunakan tiap-tiap hari.

(iii) Mengingat kembali- maklumat yang disimpan dalam ingatan akan dikeluarkan apabila sesuai sebagai sebahagian daripada proses mengingat, dan biasanya dalam jumlah yang banyak. Kita kurang pasti sama ada apa yang disimpan dalam IJPj akan hilang daripada ingatan selama-lamanya tidaklah begitu jelas. Adakalanya kita dapati sesuatu yang ada dalam ingatan IJPj itu dapat ditimbulkan kembali oleh kerana sesuatu rangsangan atau tergetik oleh suatu ingatan.

Pembayangan (Visualization)- kajian telah menunjukkan bahawa otak ada dua bahagian yang mempunyai fungsi yang berbeza dan mempunyai cara memproses maklumat yang berbeza. Pengkhususan kedua bahagian otak ini adalah seperti dalam Jadual 3.1.

Jadual 3.1 Fungsi Dua Bahagian Otak- Hemisfera Kanan dan Hemisfera Kiri

KANAN KIRI Warna analisis Lamunan/angan-angan menghalusi Dimensi bahasa Perasaan kelinearan (linearity) Imej logik Imaginasi angka Intuisi urutan Muzik berfikir


47

Kedua bahagian otak ini dapat menghantar mesej daripada satu pihak kepada satu pihak lain. Mengikut kajian keduanya berfungsi bersama dan juga kebolehan berfungsi berasingan. Begitu juga mana-mana bahagian tidak mempunyai monopoli ke atas gaya kognitif tertentu. Fungsinya adalah kepada darjah penekanannya sahaja. Oleh itu ada beberapa implikasi daripada fenomena ini kepada jurulatih

(i) Kesedaran akan fungsi otak kekuatan dan kelemahan seseorang.

(ii) Bahagian otak yang lemah boleh dibaiki. Terdapat beberapa teknik dan latihan yang boleh digunakan untuk memajukan kedua belah bahagian dan interaksi otak yang boleh menyumbang kepada projek pembanguan diri. Kebanyakan kita mempunyai bahagian yang lebih dimajukan daripada bahagian sebelah lagi. Jarang kita mendakwa bahawa kita mempunyai pembangunan yang sempurna atau menggunakan kedua belah dengan berkesan.

(iii) Jurulatih hendaklah cuba menggunakan kedua belah hemisphera otak dalam mengendalikan kursus dan aktiviti-aktiviti lain. Contohnya kajian kes menggunakan interpretasi logik bersama bantuan visual, rangsangan imejan dan sensor yang memenuhi otak kanan sepatutnya digunakan untuk meningkatkan impak mesej dan mencapai pemahaman dalaman(internalization) yang lebih.

2.3 PERKEMBANGAN PEMBELAJARAN TERKINI Ada dua perkembangan baru dalam pembelajaran yang sedang muncul iaitu 2.3.1 Pembelajaran Deras (Accelerated learning) Menurut Rose purata manusia menggunakan hanya empat peratus potensi kuasa otak Kaedah belajar deras cuba merangsangkan keseluruhan otak dan bukan hanya satu hemisfera serta memberi


48

penekanan kepada peranan yang dimainkan oleh keadaaan emosi kita dalam pembelajaran dan dengan itu meningkatkan peluang untuk mengekalkannya. Begitu juga jika kita merasa selesa kita akan lebih menerima receptive input menerusi saluran-sauluran sensori yang berbagai. Untuk menggunakan keseluruhan otak kita, maka kita perlu bukan kepada pemikiran logik semata-mata juga daya imejan, ingatan yang membantu perkaitan dengan visual. Teknikal kegunaannya adalah melalui pelbagai saluran sensori seperti visual, auditori, kinatestik penyertaaan dan lakuan. Contohnya dalam membantu individu belajar satu bahasa asing, bahan-bahan bantu adalah terdiri daripada buku( bantuan visual), kaset (bantuan auditori) dan menggalakkan peniruan pelbagai tindakan fizikal atau gerakan isyarat yang didemonstrasikan dalam video dan sebagainya. Dengan perkataan lain penglibatan individu adalah total dan kedua - dua hemisfera otak digunakan dan seboleh-bolehnya. 2.3.2 Perancangan Neuro-Linguistic (NLP) Program linguistik neuro adalah satu perkembangan baru di Amerika yang dibuat oleh seorang pakar linguistik bernama Grinder dan seorang ahli matematik, Bandler. Mereka telah menjalankan kajian yang komprehensif berhubung dengan pengamal-pengamal yang cemerlang dalam komunikasi interpersonal. Mereka telah mengenalpasti faktor-faktor utama yang menyumbang kepada kecemerlangan personal dan menghasilkan satu model one to one communication untuk membantu orang lain (model ini adalah kombinasi antara kemahiran penandaan matematik dan analsis linguistik). Hari ini NLP telah meningkat kegunaannya dalam pendidikan, latihan dan pembangunan. NLP adalah mengenai konsep individu tentang realiti dalam interpretasi sendiri yang subjektif yang mana minda bertindak sebagai mekanisme pentapisan. Setiap interpretasi individu dipengaruhi oleh pengalaman mereka dan sikap mereka berkaitan dengan orang lain dan dunia di sekitar mereka. Daripada kecil, setiap individu belajar memprogramkan reaksi mereka dan mengembangkan strategi-strategi


49

mereka yang tersimpan di dalam batin dan di dalam minda di luar sedar dan kemudian menjadi automatik. Ada 2 jenis strategi iaitu

(i) yang melibatkan bahasa; dan (ii) yang berkaitan dengan pergerakan badan.

Dengan mengkaji mereka yang cemerlang pengkaji telah membangunkan satu rangkakerja bagi membantu individu-individu mengenalpasti strategi mereka dan orang lain. Dengan cara ini ia membantu meningkatkan kesedaran diri dan kesedaran strategi-strategi orang lain. Dari kesedaran ini seseorang individu boleh membuat pilihan sama ada untuk terus dengan tingkah laku dan automatik respons yang ada atau mulakan proses perubahan. NLP menggunakan pelbagai teknik antaranya ada kaitan berkaitan dengan pengurusan diri. Sebagai contoh ialah berfikir tentang hasilan yang perlu melalui beberapa peringkat.

(i) Berfikir tentang suatu hasilan yang positif yang dihubungkan dengan situasi tertentu dan terus berlatih dengan menggambarkannya melalui berbagai deria yang boleh.

(ii) Mengenalpasti sumber-sumber personal, seperti keyakinan yang diperlukan untuk mendapatkan hasilan yang positif dan mencari sumber-sumber yang menggunakan teknik S-R. Menerusi teknik S-R seseorang individu akan berfikir tentang satu masa apabila ia memerlukan sumber, menghidupkan emosi yang dialami dan untuk mengingat kembali bagaimana keadaan itu dicapai untuk membantu mewujudkannya semula.

(iii) Berlatih menggunakan sumber-sumber yang diperlukan itu dalam situasi baru dengan mencuba dan memastikan hasilan yang positif.

Teknik-teknik seperti ini telah banyak digunakan oleh ahli sukan sama ada untuk membantu mereka mencapai kejayaan atau untuk mengelak daripada terbabit dengan masalah di atas padang pada masa hadapan. Umpamanya seorang pemain bola yang panas baran yang telah dikeluarkan daripada permainan diminta untuk membayangkan tindakan


50

alternatif dengan tujuan mengelak masalah pada masa hadapan. Jurulatih boleh gunakan teknik ini untuk meningkatkan prestasi mereka di dalam banyak bidang yang ada kaitan dengan penyampaian mereka atau memudahkan latihan. Daripada perbincangan di atas dapatlah dilihat bahawa pengetahuan dan kefahaman proses pembelajaran telah meningkat dengan begitu besar. Tidak ada satu teori yang dapat menjelaskan dengan sempurna tentang proses pembelajaran yang begitu kompleks dalam semua situasi. Begitu juga lebih daripada satu teori pembelajaran yang biasanya dipakai dalam satusatu situasi. Banyak daripada kemajuan kebelakangan ini telah memasukkan kerja atau usaha ahli-ahli teori pembelajaran yang awal. Untuk merangka satu program latihan bagi membolehkan pembelajaran dipermudahkan, kita hendaklah mengkaji prinsip-prinsip asas mengenai cara individu-individu belajar. Dengan berbuat demikian kita dapat menyediakan prasyarat yang berkesan bagi pembelajaran supaya para pelatih bersedia( akan dapat membuat persediaan) bagi program latihan tersebut. Oleh itu prinsip-prinsip pembelajaran hendaklah dikaji dan disepadukan dalam merangka program latihan dan bahan bantu serta mengkaji cara untuk memaksimakan pemindahan gelagat baru kepada kerja. Di samping itu jurulatih hendaklah merangka program untuk memenuhi keperluan pendidikan dewasa. Dengan perkataan lain memahami cara orang dewasa belajar dengan baik/berkesan. 2.3.3 Prasyarat dalam Pembelajaran Sebagaimana yang dinyatakan dia atas pelatih hendaklah bersedia untuk belajar . Sebelum mereka diberi atau ditempatkan dalam mana program latihan kita hendaklah menentukan sama ada pelatih mempunyai keupayaan untuk belajar dan dirangsangkan untuk belajar. Sokongan daripada para pelatih dan penyelia mereka adalah penting sebelum program latihan itu dilaksanakan. Ada 2 pra syarat (2) iaitu


51

a. Kebolehlatihan Kebolehlatihan merujuk kepada sejauhmana keupayaan seseorang untuk menerima kemahiran, pengetahuan dan gelagat yang diperlukan untuk melakukan sesuatu kerja dan mencapai hasilnya dalam masa yang ditetapkan. Seseorang pelatih hendaklah bersedia atau di dalam kesediaan untuk belajar jika hendak mendapat faedah daripada sesuatu latihan yang formal. Ini bererti pelatih-pelatih hendaklah mempunyai kemampuan dan motivasi untuk belajar. Cascio menyatakan bahawa ia adalah kombinasi kemampuan individu dan motivasi. Yang dimaksudkan dengan mempunyai kemampuan ialah para pelatih hendaklah mempunyai kemahiran dan pengetahuan yang diperlukan bagi menguasai sesuatu bahan. Menurut Benardin satu cara untuk menentukan kemampuan pelatih ialah dengan memberi satu sampel tugas iaitu bentuk kemahiran yang akan dilakukan ke atas sesuatu kerja dan mengukurnya dengan melihat betapa cepatnya mereka mampu mempelajari bahan tersebut atau betapa cekapnya mereka menjalankan atau melaksanakan kemahiran itu. Di samping mempunyai kemampuan untuk mempelajari kemahiran, para pelatih juga mesti mempunyai hasrat atau motivasi untuk belajar. Cara untuk mengetahui motivasi mereka untuk belajar ialah dengan memerhati sejauhmana penglibatan mereka dalam tugas mereka dan usaha mereka dalam perancangan karier mereka. b. Mendapatkan sokongan para pelatih dan sokongan orang

lain Nilai sesuatu latihan adalah sangat penting. Kepada para pelatih yang tidak melihara nilai dalam sesuatu latihan ada kemungkinan mereka tidak akan dapat mempelajari tingkahlaku atau gelagat-gelagat baru atau dapat menggunakannya dalam kerja-kerja mereka. Oleh itu para pelatih hendaklah diberitahu terlebih dahulu akan faedah-faedah daripada latihan yang akan mereka ikuti. Jika mereka melihat adanya insentif daripada latihan, maka ini akan memperteguhkan motivasi mereka untuk belajar tingkah laku atau gelagat tersebut, mengamalkannya, dan mengingatkannya. Bagi mendapatkan sokongan para pelatih dalam


52

latihan , sokongan daripada penyelia-penyeliaa mereka, rakan sekerja dan orang bawahan mereka juga adalah perlu. Sebagai contoh jika penyelia mereka tidak memberi sokongan seperti membenarkan iaitu memberi pelepasan untuk latihan atau mendapat ganjaran menggunakan kemahiran-kemahiran baru maka ia tidak akan menggalakkan proses pembelajaran. Begitu juga jika rakan sekerja atau orang bawahan mereka mempermainkan mereka, akan mengakibatakan mereka hilang motivasi untuk mengikuti latihan atau belajar. Dengan demikian, latihan tidak akan berkesan untuk mengubah tingkah laku dan tidak akan memberi kos efektif bagi sesebuah firma. Bagi mengatasi masalah ini jurulatih atau pakar sumber manusia boleh mendapatkan sokongan orang lain dengan mendapatkan pandangan mereka berhubung dengan kandungan latihan, lokasi dan masa latihan. 2.3.4 Keadaan Persekitaran Pembelajaran Jurulatih hendaklah membina persekitaran latihan yang membolehkan pembelajaran di maksimakan. Bagi mencapainya seseorang jurulatih perlu membuat keputusan cara yang terbaik untuk mengatur persekitaran latihan. Ini bererti mereka perlu mengambilkira beberapa isu-isu yang berkaitan dengan prinsip-prinsip pembelajaran dan sebagainya. 1. Keseluruhan pembelajaran atau sebahagian pembelajaran Menurut kajian apabila sesuatu tugas kompleks hendak dipelajari maka ia hendaklah dipecahkan kepada beberapa bahagian. Pelajar-pelajar hendaklah belajar bahagian-bahagian itu secara berasingan bermula dengan yang mudah hinggalah kepada yang paling sukar. Walau begitu bahagian-bahagian pembelajaran ini hendaklah digabungkan dalam keseluruhan pembelajaran dengan menunjukkan keseluruhan performan kepada pelatih-pelatih supaya mereka tahu apakah matlamat akhir mereka. Kandungan latihan itu hendaklah dipecahkan kepada bahagian-bahagian yang bersepadu dan setiap bahagian hendaklah dipelajari sehinggalah dapat dilakukan dengan betul/tepat. Baharulah kemudiannya pelatih-pelatih dibenarkan menghimpunkan semua bahagian dan mempraktikkan tugas keseluruhannya.


53

2. Praktis secara terkumpul/bertimbun (massed) atau mengikut masa/ruang (spaced practice)

Adalah didapati (terutamanya bagi kemahiran-kemahiran motor) berlatih mengikut ruang iaitu mengamalkan gelagat baru dan mengambil rehat antaranya lebih berkesan daripada menimbun praktis iaitu berlatih gelagat baru tanpa ada ruang rehat. Jika seorang pelajar terpaksa memberi tumpuan dalam satu jangka masa yang agak panjang tanpa rehat maka pembelajaran dan pengekalannya mungkin terjejas. Keadaan ini adalah seperti kita mentelaah dengan hebat untuk peperiksaan iaitu semuanya hendak disumbatkan ke dalam otak dan kesannya kita mudah lupa dengan cepat. Oleh yang demikian berlatih mengikut masa lebih produktif bagi mengekalkannya untuk ingatan jangka panjang serta memindahkan pembelajaran tersebut ke tempat kerja. 3. Terlebih belajar (over learning) Iaitu berlatih melebihi/bertindihan daripada yang pertama yang telah betul/tepat. Menurut Benardin terlebih/pertindihan belajar boleh menjadi kritikal dalam perolehan dan pemindahan ilmu dan kemahiran. Terlebih berlatih diingini apabila tugas yang hendak dipelajari di dalam sesuatu program berkemungkinan tidak akan diamalkan di tempat kerja dalam waktu yang terdekat dan ketika performan hendak dikekalkan pada waktu- waktu kecemasan atau tertekan. Contohnya kemahiran terlebih belajar dalam memandu atau penerbangan sangatlah penting supaya dalam suatu situasi krisis seseorang individu itu dapat mengingat dengan cepat apakah tindakan yang perlu dibuatnya. 4. Mengetahui keputusan Pelatih-pelatih dapat meningkatkan prestasi latihan mereka jika mereka mendapat maklum balas yang khusus dari masa ke semasa atau tahu keputusannya. Maklum balas dapat digunakan untuk menyampaikan maklumat dan meningkatkan motivasi. Maklum balas dapat menunjukkan perbezaan performan mereka daripada performan yang diinginkan dan apak kemahiran-kemahiran atau gelagat yang perlu


54

mereka baiki. Ia juga boleh mendorongkan mereka untuk mencapai matlamat prestasi mereka apabila mereka dapat melihat bahawa mereka semakin hampir dengan pencapaian tugas mereka. Sebagai jurulatih peluang-peluang bagi maklum balas kepada pelatih hendaklah dimasukkan ke dalam sesuatu persekitaran latihan. 5. Tumpuan/perhatian Dalam merangka program dan bahan-bahan latihan seseorang jurulatih hendaklah memastikan bahawa pelatih-pelatih dapat memberi perhatian kepada mereka. Ini boleh dilakukan dengan memilih persekitaran yang selesa seperti keadaan suhu yang menyenangkan, lampu, tempat duduk dan sebagainya dan terhindar daripada sebarang gangguan yang boleh mengalihkan perhatian atau tumpuan seperti panggilan telefon, gangguan daripada rakan-rakan dan sebagainya. Begitu juga jurulatih hendaklah memastikan bahawa pelatih-pelatih sudah biasa atau telah menerima objektif-objektif pengajaran. Ini boleh dilakukan dengan meminta pelatih-pelatih menerangkan bagaimana pencapaian objektif-objektif tersebut boleh menyelesaikan masalah-masalah di tempat kerja. Jika mereka dapat menterjemahkan objektif-objektif pembelajaran kepada isu-isu kerja yang relevan, ini membolehkan mereka memberi tumpuan yang lebih terhadap sesi latihan tersebut. 6. Pengekalan/penyimpanan Kemampuan untuk menyimpan di dalam ingatan apa yang dipelajari dengan jelas menunjukkan keberkesanan sesuatu program latihan. Ada banyak faktor yang boleh meningkatkan pengekalan atau penyimpanan dalam ingatan. Jika bahan-bahan yang disampaikan kepada pelatih-pelatih bermakna kepada mereka, maka adalah mudah bagi mereka hendak memahami dan mengingatinya. Perkara-perkara berikut boleh diberi pertimbangan oleh jurulatih bagi membolehkan isi sesuatu kandungan itu bermakna.

(i) Menyampaikan kepada pelatih sekilas pandangan/secara umum mengenai keseluruhan pelajaran yang akan dipelajari supaya mereka mendapat gambaran umum.


55

(ii) Menggunakan contoh-contoh dan istilah-istilah yang biasa dengan pelatih.

(iii) Menyusun bahan-bahan daripada yang mudah kepada yang susah (konkrit abstrak).

Pengekalan juga boleh dipertingkatkan melalui latihan atau meminta pelatih mengingat kembali dari masa ke masa apa yang mereka telah belajar seperti memberi ujian dan sebagainya. Prinsip-prinsip pembelajaran yang diterangkan di atas hendaklah diambilkira bukan sahaja dalam mereka bentuk persekitaran pembelajaran malah apabila kita membangunkan bahan-bahan latihan. Apa jua bahan-bahan yang digunakan hendaklah mampu merangsangkan pelatih-pelatih untuk belajar dan mengekalkan maklumat-maklumat itu di dalam ingatan. Untuk memastikannya berlaku jurulatih perlulah memastikan bahwa perinsip-prinsip pembalajaran dibina atau dimasukkan ke dalam bahan-bahan latihan. Contohnya bahan-bahan hendaklah dibuat ilustrasi dan contoh-contoh yang relevan bagi merangsangkan pelatih-pelatih. Di samping itu objektif bahan hendaklah dinyatakan dengan jelas dan ringkasannya hendaklah disediakan atau diedarkan. 2.4 PEMINDAHAN LATIHAN Matlamat akhir mana-mana program, latihan organisasi ialah supaya pembelajaran yang berlaku ketika latihan dapat dipindahkan ke tempat kerja. Untuk memaksimakan pemindahan ini di bawah adalah beberapa cadangan:

(i) Memaksimakan persamaan di antara konteks latihan dengan kontek kerja. Seboleh-bolehnya latihan hendaklah sehampir mungkin dengan kerja.

(ii) Gelagat baru perlu dilatih dan boleh terlebih latihannya. (iii) Memasukkan pelbagai situasi rangsangan di dalam latihan

supaya pelatih-pelatih dapat belajar membuat kesimpulan/rumusan akan pengetahuan dan kemahiran mereka.


56

(iv) Melabel atau mengenalpasti ciri-ciri yang penting dalam kandungan yang hendak dipelajari supaya dapat dikenalpasti langkah-langkah utama yang terlibat.

(v) Memastikan bahawa prinsip-prinsip umum di dalam kandungn yang tertentu/spesifik difahami.

(vi) Memastikan adanya sokongan iklim pembelajaran dan pemindahan gelagat baru. Ini boleh diperolehi melalui sokongan pihak pengurusan seperti kewangan dan sokongan, emosi bagi sesuatu latihan. Umpamanya memberi kebebasan kepada pelatih-pelatih untuk menetapkan matlamat pencapaian personal dan kemudian menggalakkan mereka mengambil risikonya.

Halangan-halangan Pembelajaran bahasa dan ucapan

vokabulari istilah kabur/samar ucapan merayau-rayau/merepek perkataan/frasa yang tak lazim digunakan

halangan psikologi

tekanan mood terpaksa menen segan/malu garang tahu semua/ sudah tua untuk belajar/berubah perbezaan status

persekitaran bising/panas/ruang yang ada/gangguan masa yang terhad/dihadkan

jurulatih jurulatih yang tidak terlatih penceramah yang tidak mahir


57

menggunakan loghat kelakuan/telatah/sikap/gaya prejudis kurang pengetahuan

2.5 MOTIVASI Motivasi penting baik dalam pembelajaran mahupun dalam latihan. Motivasi merujuk kepada kecenderungan daripada diri seseorang yang dapat mempengaruhi tingkah lakunya. Ia adalah kehendak diri sendiri yang menggerakkan seseorang untuk melakukan sesuatu. Motivasi dalaman ialah gerakkan dari dalam iaitu pengalaman-pengalaman seseorang individu. Denga perkataan lain tolakan dari dalam yang dijana sendiri oleh individu. Motivasi luaran adalah berkenaan dengan insentif iaitu objek-objek luar yang bertindak sebagai tarikan atau penarik. Dalam situasi latihan antara beberapa faktor motivasi yang boleh memberi kesan kepada tahap seseorang individu itu ialah stail jurulatih, persekitaran pembelajaran, kaedah pembelajaran, sokongan individu dan kumpulan, pujian, pengiktirafan dan lain-lain lagi. Sebaliknya jika kita menerima bahawa pelajar dewasa adalah pelajar arah kendiri iaitu kuat kemahuannya untuk belajar maka peranan jurulatih hanyalah untuk menghubungkan keperluan dalamannya. Kaedah-kaedah dorongan luaran tidak penting atau dapat meningkatkan dorongannya. Terdapat beberapa teori motivasi, antaranya:

(i) Hirarki Keperluan Maslow (ii) Hirarki Keperluan Aldeferer (iii) Socially Acquired Motives McClelland (iv) Teori Dua Factor Motivasi Kerja Hertzberrg (v) Teori X dan Teori Y McGregor (vi) Teori Ekspektansi Vroom

Teori-terori ini banyak digunakan dimasukkan dalam kandungan program pembangunan pengurusan. Antara teori yang paling hampir relevannya dengan situasi latihan ialah teori Maslow dan Mclleland.


58

Jurulatih perlulah sedar akan keperluan ini dan hendaklah memahami impliksinya bagi sesuatu situasi latihan. Dalam situasi pembelajaran setiap orang mempunyai pelbagai keperluan dan kebanyakan keperluan ini diliputi oleh teori-teori Maslow dan McClelland. 1. Hirarki Keperluan Maslow Maslow menyatakan bahawa setiap insan mempunyai keperluan asas yang tertentu. Beliau menyusun keperluan tersebut mengikut hirarki seperti dalam Rajah 3.2 berikut.

Rajah 3.2 Hirarki Keperluan Maslow

Self actualization:

Self fulfillment Achieve full potential

self esteem: competence, mastery, recognition,

reputation

love: affection, belonging

safety: physical dan pyshological security, protection

physiological: food, liquid, oxygen, shelter dll

Keperluan Tinggi

Keperluan Rendah


59

Pembahagian utama hirarki ini adalah seperti berikut: (i) Keperluan fisiologi keperluan asas manusia ialah

makan, minum, oksigen, panas, tempta berlindung dan sebagainya. Keperluan seks tidak dimasukkan kerana seks dilihat lebih penting kepada survival manusia daripada survival individu.

(ii) Keperluan keselamatan - keperluan ini lebih tinggi daripada keperluan fisiologi. Manusia perlukan perlindungan dan keselamatan daripada objek-objek atau situasi yang mengancamkan.

(iii) Keperluan kasih saying - keperluan ini akan mendesak apabila keperluan fisiologikal dan keselamatan telah dipenuhi. Kebanyakan manusia perlukan kasih saying dan memberinya. Mereka juga mahu menganggotai dalam kumpulan yang dapat memenuhi keperluan keselamatan mereka.

(iv) Keperluan diri disanjung/dihormati - ada dua peringkat keperluan: Kemahuan kepada kecekapan, pencapaian,

kebebasan, keyakin diri di hadapa orang lain dsbg. Kemahuan kepada prestij, status, pengiktirafan,

penting, dihargai oleh orang lain. (v) Keperluan aktualisasi diri - kemahuan untuk menunai

kebolehan diri. Bergantung kepada kesedaran diri kerana kita perlu tahu apa yang boleh kita lakukan sebelum kita tahu sama ada kita melakukannya dengan betul.

Sehubungan dengan keperluan asas ini ialah apa yang dinamakan sebagai keperluan kognitif. Mencari ilmu dan memahami ilmu tersebut supaya kita dapat memahami dunia yang kita diami ini adalah dorongan asas bagi manusia. Lazimnya kita dapati kepuasan bagi keperluan kognitif membolehkan berlakunya kepuasan bagi kerperluan asas. Kerapkali kedua-duanya saling bergantungan atau saling memerlukan.


60

Tiga motif social utama McClelland membahagikan motif utama social kepada tiga iaitu Keperluan untuk percapaian- ia diperlukan untuk menggukur pencapaian personal. Mereka yang berada dalam keperluan ini mencari situasi yang mencabar dan kompetitif. Mereka mewujudkan matlamat yang realistic dan boleh dicapai. Mereka yang berada dalam keperluan ini adalah seperti berikut:

(i) Lebih baik dari orang lain individu dalam golongan ini hanya prihatin untuk terlibat dalam aktiviti-aktiviti yang mereka boleh menang atau membuat lebih baik daripada orang lain.

(ii) Memenuhi atau melebihi daripada standard kecemerlangan diri yang ditetapkan kecemerlangan diri yang ditetapkan bukan bertujuan untuk bersaing dengan orang lain. Ditetapkan sendiri dengan tujuan untuk mendapatkan kualiti. Contohnya melakukan kerja dengan cemerlang, mencari kaedah yang lebih baik dan sebagainya. Penekanan diberi kepada kerja kuat untuk mencapai kecemerlangan dan bukan kepada kuantiti atau output.

(iii) Berusaha untuk memberi sumbangan yang unik individu hanya pentingkan suatu yang pencapaian yang luar biasa dan menggunakan kaeaha yang unik atau inovatif untuk mencapai kejayaan tersebut.

Menetapkan matlamat jangka panjang- ini melibatkan penetapan matlamat-matlamat melampaui masa yang terdekat biasanya 5 10 tahun ke hadapan. Keperluan untuk bergabung- ini adalah keperluan diri untuk bersama orang lain atau suka berhubungan secara mutual. mereka mementingkan perkara-perkara berikut: Menjadi anggota kumpulan atau pasukan- mereka gembira

menjadi ahli kumpulan, berkorban keperluan diri untuk kebaikan kumpulan dan menikmati hubungan dan pertalian yang dalam aktiviti-aktiviti yang dibawa oleh kumpulan


61

Mahu disukai dan diterima- individu mahu mewujudkan, mengekalkan atau memelihara hubungan yang rapat, mesra dan persahabatan dengan orang lain.

Memelihara hubungan interpersonal yang positif individu menunjukkan keprihatian yang emosional mengenai perpisahan dengan seseorang dan kemahuan untuk memelihara hubungan yang rapat yang telah wujud sebelumnya.

Melibatkan diri dengan orang lain dalam situasi kerja- individu bercakap tentang manusia dan bekerja dengan manusia sebagai focus utama dalam pekerjaannya.

Meminimakan konflik- individu akan mengambil langkah-langkah untuk mengurangkan konflik dan akan cuba mewujudkan suasana hubungan interpersonal yang harmoni.

Keperluan untuk mempengaruhi atau untuk berkuasa- ini adalah keperluan bagi individu yang ingin mencapai suatu matlamat yang mempengaruhi. Mereka mementingkan Mendapatkan satu reputasi atau kedudukan individu ini adalah

prihatin dengan penilaian awam(manusia). Mereka pentingkan kedudukan atau status untuk mempengaruhi sesuatu dan mengenai reputasi dan penilaian orang lain akan kedudukan kuasanya.

Mempunyai kawalan ke atas situasi mementingkan kawalan ke atas manusia dan situasi. Seseorang itu akan mencari/mendapatkan kedudukan atau situasi yang boleh mendapatkan kuasa kawalan ini dan boleh menjalankannya.

Kadangkala seseorang individu itu akan cuba mempengaruhi atau memanipulasikan melalui tindakan yang teguh dan memaksa seperti serangan lisan atau memberi sokongan atau nasihat yang tidak diminta. Tindakan seumpama ini mungkin percubaan untuk mengawal orang lain dengan mengatur gelagat mereka atau keadaan hidup mereka.


62

2.6 IMPLIKASI MODEL INI KEPADA JURULATIH

(i) Tugas-tugas hendaklah ditetapkan yang tidak terlalu mudah atau terlalu sukar kerana kedua-duanya akan mengurangkan motivasi atas alasan-alasan yang pelbagai.

(ii) Iklim atau suasana dalam bilik latihan tidak boleh begitu menekan atau terlalu releks atau bersenang-senang. Tahap kekhuatiran diri jurulatih juga boleh menyumbang secara signifikan sebagaimana kebiasaan kita projek kekhuatiran/kebimbangan kita dan sikap kita terhadap orang lain.

2.7 CIRI-CIRI PENDIDIKAN DEWASA Dalam merangka program latihan ciri-ciri pendidikan dewasa perlu diberi pertimbangan kerana orang dewasa selaku pelajar adalah berbeza daripada kanak-kanak. Terdapat empat konsep asas yang membezakan pendidikan antara orang dewasa dengan kanak-kanak. 2.7.1 Konsep Kendiri Kanak-kanak melihat diri mereka sebagai seorang yang tidak bebas dan bergantung kepada orang lain untuk menentukan apa yang penting bagi mereka belajar. Sebaliknya orang dewasa akan menentukan bagi diri mereka apa yang penting mereka pelajari. Orang dewasa akan menolak jika mereka berada dalam situasi yang kurang dihormati, dipandang rendah atau dilayan seperti kanak-kanak. Justeru itu para jurulatih hendaklah bertindak selaku pemudahcara daripada menjadi seorang guru yang dominan. Sebaliknya pelatih yang terdiri daripada orang dewasa pula seharusnya dapat memberi input daripada apa yang diajar. Orang dewasa biasanya akan menilai maklumat yang disampaikan kepada mereka sama ada bertentangan dengan pengalaman, nilai, dan kepercayaan mereka. Kanak-kanak akan menerima apa sahaja maklumat yang disampaikan kepada mereka tanpa apa-apa pertanyaan.


63

2.7.2 Pengalaman Sebagai orang dewasa mereka telah melalui pengalaman yang banyak dan mereka juga mempunyai pandangan-pandangan yang tetap. Dengan pengalaman yang sedia ada itu membolehkan mereka membuat pilihan apa yang perlu diajar dan apakah bentuk formatnya. Dalam pendidikan dewasa pengalamanpengalaman ini hendaklah dinilai dan diperluaskan dalam sesi perbincangan kelas. Di samping itu pendidikan dewasa juga hendaklah melibatkan pembelajaran ekperiential, komunikasi dua hala, kumpulan perbincangan, main peranan, dan sesi praktik kemahiran. Kanak-kanak mempunyai pengalaman yang sedikit atau tiada langsung untuk dijadikan rujukan. Mereka terbuka kepada sebarang maklumat.

2.7.3 Kesediaan untuk Belajar Dalam pendikan dewasa pelatih boleh mengenalpasti apa kandungan yang hendak mereka pelajari dan juga urutan pembelajaran tersebut. Mereka mempunyai ilmu pengetahuan yang luas dan boleh memberi maklumat dan pertolongan kepada pelatih-pelatih yang lain. Manakala jurulatih hanya sebagai tempat rujukan untuk membantu pelajar dewasa mendiagnosis keperluan pembelajaran mereka. Sedangkan kanak-kanak mempunyai keupayaan yang kecil untuk membantu orang lain berhubung kandungan pengajaran yang ada. 2.7.4 Perspektif Masa Bagi pelajar dewasa mereka berminat untuk mengaplikasi sesuatu maklumat yang diterima serta merta bagi menyelesaikan masalah yang dihadapi. Oleh itu para jurulatih perlulah mampu menunjukkan isu-isu yang hampir relevan kepada pelajar dewasa. Kanak-kanak pula menjangkakan bahawa pengetahuan dan kemahiran yang diperolehi itu akan digunakan pada masa hadapan.


64

2.8 PRINSIP-PRINSIP PEMBELAJARAN YANG PERLU DIBERI PERTIMBANGAN APABILA MERANGKA KURIKULUM

Seorang jurulatih yang baik mempunyai kebolehan menilai kecekapan dan keperluan pengajaran sepanjang kursus dan akan sentiasa mengubahsuai atau cuba menyesuaikan latihan kepeda keperluan tersebut. Ini bererti adanya fleksibiliti di dalam pembentukan kurikulum. Terdapat beberapa prinsip yang boleh diberi pertimbangan ketika merancang sesuatu latihan berkaitan dengan prinsip-prinsip pembelajaran. 1. Pelatih hendaklah dirangsangkan untuk belajar Oleh kerana motivasi adalah fungsi yang unik dan bersifat individu, jurulatih perlulah kreatif dan mengenalpasti sesuatu yang boleh merangsangkan kumpulan di bawahnya. Perangsang-perangsang ini boleh disampaikan ketika taklimat mengenai kursus kepada pelatih di permulaan pelajaran dan kemudian dibina di dalam pengajaran itu sendiri. 2. Pembelajaran adalah proses yang aktik dan bukan pasif Ini bererti pelatih mesti dilibatkan dalam pembelajaran dan bukan menjadi pendengar sahaja. Pelatih-pelatih boleh melibatkan diri ketika soaljawab, perbincangan, sesi praktis, kerja lapangan, main peranan, demonstrasi dan sebagainya. Dalam merancang latihan aktiviti-aktiviti perlu dimasukkan. 3. Pelajar mestilah dibimbing dan mendapat maklum balas Latihan mestilah menyediakan maklum balas kepada pelatih-pelatih supaya mereka tahu kedudukan pembelajaran mereka dan mereka tahu bila mereka telah menguasai sesuatu kemahiran. Jurulatih hendaklah menyediakan bimbingan dan maklum balas ini. Belajar dengan mencuba-cuba bukanlah kaedah pembelajaran dalam kebanyakan pembelajaran dan ia bukan suatu yang tidak berkesan


65

4. Bahan-bahan latihan yang sesuai hendaklah disediakan Bahan-bahan bantu latihan hendaklah disediakan dan digunakan dengan berkesan. Penyelesaian kes, projek, aktiviti amali, perbincangan dan banyak kaedah lain hendaklah bahan yang menyokong latihan dan hendaklah disediakan dan digunakan dengan berkesan. Nahan-bahan bantu dan lain-lain kaedah hendaklah termasuk bahan yang mampu menerangkan atau menjelaskan supaya dapat memastikan dan membantu pembelajaran.

5. Peluang untuk melakukan amali dan berlatih mestilah

dimasukkan dalam latihan Pengalaman dan kajian telah menunjukkan bahawa mengamalkan pengetahuan dan kemahiran baru dapat menolong mereka mengekalkan amali. Jurulatih hendaklah mengambil perhatian dengan menyediakan masa dan strukur bagi dipraktik. Dengan berlatih boleh memberi keyakinan dan juga menyediakan peluang kepada pelatih mem bantu sesama mereka belajar. 6. Kaedah latihan hendaklah dipelbagaikan Kaedah latihan hendaklah dipilih sesuai dengan bentuk pembelajaran dan kedudukan latihan. Biasanya lebih dari satu kaedah digunakan untuk sesuatu latihan. Jurulatih perlu menggunakan pelbagai teknik dan kaedah. Ini dapat membantu membangkitkan minat pelatih serta menyediakan peluang keterlibatan yang berbagai bagi mereka terlibat.

7. Pelatih mestilah menerima peneguhan tingkah laku atau

dibetulkan atau diperteguhkan dengan gelagat yang betul Pelatih mesti tahu bila mereka telah melakukan sesuatu tugas atau telah belajar mengenai sesuatu perkara dengan betul. Mereka mesti menerima sedikit petunjuk mengenai perkara ini. Peneguhan boleh dibuat dalam


66

bentuk komen yang positif, daripada jurulatih, gred yang diberi dalam ujian, atau kejayaan melakukan sesuatu operasi pengeluaran atau menggunakan projek dalam latihan. Peneguhan hendaklah dirancang dan dimasukkan dalam perancangan latihan. 8. Tahap standard prestasi dan pengharapan hendaklah

diberitahu dengan jelas kepada pelatih Dengan menggunakan objektif-objektif latihan dan tiga komponen yang diperlukan dalam latihan bagi mencapai maksud ini. Adanya pelbagai bentuk dan tingkat pembelajaran boleh dikategorikan kepada tiga iaitu

pengetahuan dan kemampuan intelektual tindakan fizikal dan kemahiran motor (motor skills) perasaan dan sikap

Setiap kategori ini mempunyai peringkat-peringkat tertentu. Contoh dalam pengetahuan dan kemampuan intelektual peringkatnya adalah dari mengingat fakta hingga kepada membuat analisis struktur dan konsep yang kompleks. Semua bentuk dan peringkat pembelajaran ini memerlukan kaedah yang berbeza dan peluang latihan yang berbeza. Ia hendaklah dirancangakan ke dalam program latihan. 2.9 RUMUSAN Prinsip-prinsip umum yang berkaitan dengan pembelajaran ini adalah penting dalam merangka latihan atau pembangunan kurikulum. Prinsip-prinsip ini hendaklah diambilkira apabila membangunkan program latihan yang baru atau merangka satu rancangan latihan. Kunci kepada kejayaan dalam mana-mana sesi latihan ialah penglibatan. Bertambahnya penglibatan pelajar di dalam proses pembelajaran maka bertambahlah ia belajar. Oleh itu adalah mustahak bagi jurulatih untuk mempunyai pengetahuan dan kefahaman mengenai proses pembelajaran khususnya pembelajaran dewasa

pldo bab 02

Documents