penguasaan al-i‘la:l dan al-ibda:l di kalangan …repository.um.edu.my/669/3/mohd shafien...
TRANSCRIPT
PENGUASAAN AL-I‘LA:L DAN AL-IBDA:L DI KALANGAN
PELAJAR-PELAJAR PERINGKAT SIJIL TINGGI AGAMA
MALAYSIA (STAM): SATU KAJIAN KES
MOHD SHAFIEN BIN OTHMAN
FAKULTI BAHASA DAN LINGUISTIK
UNIVERSITI MALAYA
KUALA LUMPUR
MAC 2008
2
PENGUASAAN AL-I‘LA:L DAN AL-IBDA:L DI KALANGAN
PELAJAR-PELAJAR PERINGKAT SIJIL TINGGI AGAMA
MALAYSIA (STAM): SATU KAJIAN KES
MOHD SHAFIEN BIN OTHMAN
DISERTASI DISERAHKAN UNTUK MEMENUHI
KEPERLUAN BAGI
IJAZAH SARJANA PENGAJIAN BAHASA MODEN
FAKULTI BAHASA DAN LINGUISTIK
UNIVERSITI MALAYA
KUALA LUMPUR
MAC 2008
3
ABSTRAK
Kajian tentang “ Penguasaan al-I‘la:l dan al-Ibda:l Di Kalangan Pelajar-Pelajar
Peringkat Sijil Tinggi Agama Malaysia ( STAM )” adalah bertujuan untuk meninjau
kemampuan para pelajar mengikuti pembelajaran tersebut.
Pihak Kementerian Pendidikan Malaysia telah menggubal satu sukatan
pelajaran untuk pelajar-pelajar STAM dengan menjadikan permasalahan al-i‘la:l dan
al-ibda:l merupakan salah satu daripada topik yang perlu dipelajari. Ia dijadikan
sukatan pelajaran untuk pelajar-pelajar tersebut dalam bahagian ilmu tatabahasa Arab.
Keperluan untuk memahami dan menguasai proses al-i‘la:l dan al-ibda:l ini
bermula sejak awal pembelajaran bahasa Arab ketika para pelajar menggunakan kamus
dwibahasa dan sebagainya. Kebanyakan kamus yang digunakan memerlukan seseorang
itu mengetahui kata dasar sesuatu perkataan.
Penyelidik berminat untuk memilih bidang pembelajaran ini sebagai satu kajian
yang dilakukan terhadap pelajar-pelajar STAM, kerana merasakan mereka telah berada
di peringkat terakhir bagi alam persekolahan sebelum menjejak kaki ke Institusi
Pengajian Tinggi. Oleh itu pembelajaran tentang topik ini dirasakan wajar dan sesuai
untuk mereka yang berada pada tahap tersebut.
Kajian ini mengkaji tentang perubahan yang berlaku pada sesuatu perkataan
yang melibatkan penggantian fonem yang sesuai dengan tujuan-tujuan yang tertentu.
Penyelidik juga membincangkan pembahagian al-i‘la:l dan al-ibda:l serta kedudukan
fonem yang digugurkan pada perkataan yang terlibat dengan proses tersebut. Bahagian-
bahagian al-i‘la:l tersebut seperti al-i‘la:l bi al hadhfi, al-i‘la:l bi al-qalbi, dan al-i‘la:l
bi al-naqli.
Penguasaan tentang permasalahan yang berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l
dapat dilihat melalui soal selidik yang dikemukakan kepada pelajar. Setelah
4
mengenalpasti masalah yang dihadapi, penyelidik akan mengemukakan beberapa
pendekatan dan saranan kepada para pelajar dan juga pihak-pihak yang terlibat dalam
menjayakan proses pembelajaran ini.
Kesimpulannya, kajian ini memaparkan kepada kita tahap pencapaian pelajar
dalam menguasai pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l melalui dapatan kajian yang
dijalankan.
5
ABSTRACT
The study of : “ The Mastery of The Concept of al-i‘la:l and al-ibda:l Among
STAM Students ”, aims at surveying the ability and understanding of students at
secondary school in learning the topic of al-i‘la:l and al-ibda:l.
The Ministry of Education Malaysia has designed a syllabus by which the topic
of al al-i‘la:l and al-ibda:l to be one of the sub-topics of Arabic morphology which has
been made compulsory for every STAM students to learn it.
It is very important and necessary for every students who are sitting for STAM
(Malaysian High Certificate of Religion) especially those who manage to pursue their
study in Arabic field to understand or to have good command of this subject. It is
importance can be seen when students are looking for meaning of a word in dictionary.
This is because most of Arabic dictionaries need someone to have certain skills, for
example he has to know the root word which will help him finding the correct meaning
of the word needed.
In this research the author has selected a group of STAM candidates to be
sample of his study viewing that they are at the highest level of secondary education.
Therefore, teaching and learning of this topic is thought to be suitable for them as they
will enroll into any institutions of higher learning after this.
This research studies about the changes occur in Arabic words which including
the phenomena of dropping and replacing certain letters. It is also discussed in this
dissertation the types of al-i‘la:l as well as al-ibda:l which are: al-i‘la:l bi al-hadhfi
(dropping), al-i‘la:l bi al-naqli (shifting), al-i‘la:l bi al-qalbi (transformation), which
occurs in different aspects.
6
All data and information to show the competence of those students in dealing
with this topic are obtained through a written test by the students. Here, the author has
also given a few suggestion and approaches for teachers as well as students and all
parties involved in teaching on how to teach this topic.
As a conclusion, this research will discover the level of students competence
and understanding in learning the topic of al-i‘la:l and al-ibda:l. It is hoped that the
findings benefit teachers and students as well as could be the guidelines for them in
order to make teaching and learning this topic more effective and systematic.
7
PENGHARGAAN
�� �������� � ����� ��� ����
Syukur al-Hamdulillah, penyelidik memanjatkan kesyukuran kepada Allah
s.w.t. kerana dengan limpah rahmat dan kekuatan yang diberikan dapat menyiapkan
kajian di dalam disertasi ini seperti yang diharapkan.
Setinggi-tinggi penghargaan diucapkan kepada Dekan Fakulti Bahasa dan
Linguistik, Prof. Dr. Azirah Hashim dan Timbalan Dekan Ijazah Tinggi, Prof. Madya
Dr. Su’ad Awab kerana telah memberi kerjasama dan peluang yang amat berharga
untuk penulis mengikuti pengajian di peringkat sarjana dalam bidang Pengajian Bahasa
Moden.Tidak lupa juga penyelidik mengucapkan setinggi-tinggi penghargaan dan
terima kasih kepada al-Fa:dhil Ustaz Wan Hassan bin Wan Mat sebagai penyelia yang
banyak memberikan nasihat dan tunjuk ajar dalam usaha menyiapkan disertasi ini.
Rasa amat berterima kasih juga diucapkan kepada para pensyarah di Fakulti
Bahasa Moden yang telah banyak mencurahkan ilmu pengetahuan serta tunjuk ajar
sepanjang mengikuti kursus ini. Semoga segala ilmu dan khidmat yang diberikan
mendapat balasan baik daripada Allah s.w.t .
Setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih kepada kakitangan di
Fakulti Bahasa dan Linguistik kerana banyak memberikan bantuan dan dorongan ketika
mengikuti pengajian di peringkat sarjana dalam bidang Pengajian Bahasa Moden.
Tidak lupa juga rasa terima kasih penyelidik rakamkan istimewa buat isteri
(Zalina Ismail) yang sentiasa memberi dorongan, anak-anak (Nabilah Humaira’,
Ahmad Izzudin, Ahmad Iqbal, Nusaibah Sofea), keluarga dan sahabat-sahabat yang
8
banyak memberi perangsang untuk menjayakan penulisan disertasi ini. Semoga kalian
semua akan berjaya dalam hidup dunia dan akhirat, Wassalam.
Mohd Shafien bin Othman
Jabatan Bahasa Al-Quran,
Pusat Pengajian Asasi UIAM,
Petaling Jaya, Selangor.
8 MAC 2008
9
KANDUNGAN
TAJUK MUKA SURAT
ABSTRAK iii
ABSTRACT v
PENGHARGAAN vii
KANDUNGAN ix-xiii
JADUAL TRANSLITERASI xiv
SENARAI SINGKATAN xvii
SENARAI JADUAL xviii
SENARAI RAJAH xxi
BAB 1: PENDAHULUAN 1-9
1.1 Pengenalan 1
1.2 Definisi Istilah 1
1.3 Penyataan Masalah 2
1.4 Latar belakang Kajian 4
1.5 Kepentingan Kajian 4
1.6 Objektif Kajian 5
1.7 Tinjauan Kajian Berkaitan 5
1.8 Batasan Kajian 6
1.9 Rangka Kajian 7
2.0 Penutup 9
10
BAB 2 : Al-I‘LA:L DAN AL- IBDA:L DALAM BAHASA ARAB 10-69
2.1 Pengenalan 10
2.2 Definisi al-I‘la:l 10
2.2.1 Definisi ‘Abduh al-Ra:jihiyy 11
2.2.2 Definisi Abu Sa‘ad Ahmad 11
2.2.3 Definisi ‘Abba:s Hassan 11
2.2.4 Kesimpulan 12
2.3 Pembahagian al-I‘la:l 12
2.3.1 Al-I‘la:l bi al-Hadhfi 13
2.3.1.1 Pengguguran Hamzat Za:’idat 14
2.3.1.2 Tujuan Pengguguran Fonem Hamzat 15
2.3.1.3 Pengguguran Fa:’ Fi‘l 16
2.3.1.4 Pengguguran ‘Ayn Fi‘l 18
2.3.1.5 Pengguguran La:m Fi‘l 22
2.4 Al-I‘la:l bi al-Naqli 22
2.4.1 Kata Kerja Ajwaf 23
2.4.2 Kata Nama Yang Menyerupai Wazan Muda:ri‘ 24
2.4.3 Kata Terbitan 25
2.4.4 Kata Nama Objek 26
2.5 Al-I‘la:l bi al-Qalbi 27
2.5.1 Penggantian Fonem Waw dan Ya:’ Kepada Hamzat 27
2.5.1.1 Penggantian Wajib 34
2.5.1.2 Penggantian Harus 35
2.5.2 Penukaran Hamzat Kepada Wa:w, Ali:f dan Ya:’ 36
2.5.2.1 Keadaan Pertama 36
11
2.5.2.2 Keadaan Kedua 41
2.6 Al-I‘la:l Pada Huruf ‘Illat 42
2.6.1 Penukaran Fonem Ali:f Kepada Ya:’ 42
2.6.2 Penukaran Fonem Wa:w kepada Ya:’ 44
2.6.3 Penukaran Fonem Ya:’ Kepada Wa:w 51
2.6.4 Kesimpulan 53
2.7 Al-Ibda:l Dalam Bahasa Arab 53
2.7.1 Huruf- Huruf Yang Ditukar Ganti 56
2.7.2 Faktor-Faktor Perubahan Huruf 57
2.7.3 Faktor Sama:‘iyy 57
2.7.3.1 Penggantian Makhraj dan Sifat 57
2.7.3.2 Penggantian Untuk Penyerapan 58
2.7.3.3 Penggantian Disebabkan Fonetik 58
2.7.3.4 Penggantian Disebabkan Faktor Dialek 58
2.7.4 Faktor Qiya:si:yy 59
2.7.4.1 Penggantian Fonem Wa:w dan Ya:’ kepada Ta:’ 59
2.7.4.2 Penggantian Ta:’ ��������� Dengan Da:l 60
2.7.4.3 Pertukaran Fonem Ta:’ Kepada Ta:’ 63
2.7.4.4 Fonem Ta:’Ta’ni:th Ditukarkan Kepada Ha:’ 67
2.7.4.5 Fonem Nu:n Ditukarkan Kepada Mi:m 67
2.7.4.6 Fonem Wa:w Ditukarkan Kepada Mi:m 68
2.7.5 Kesimpulan 69
BAB 3 : METODOLOGI DAN PROSEDUR KAJIAN 70-86
3.1 Pengenalan 70
3.2 Prosedur Kajian 71
12
3.3 Rekabentuk Kajian 72
3.3.1 Kajian Perpustakaan 72
3.3.2 Kajian Lapangan 73
3.3.2.1 Soal Selidik dan Ujian Bertulis 73
3.3.2.2 Temubual 79
3.3.2.3 Pemerhatian Dalam Kelas 80
3.4 Lokasi Kajian 81
3.5 Mengenalpasti Populasi dan Persampelan 82
3.6 Sukatan Pelajaran 83
3.7 Tatacara Pengumpulan Data 84
3.8 Kesimpulan 86
BAB 4 : PENGUMPULAN DATA 87- 159
4.1 Pengenalan 87
4.2 Dapatan Kajian 89
4.2.1 Dapatan Ujian Pemahaman al-I‘la:l dan al-Ibda:l 89
4.2.2 Huruf Yang Terlibat Dengan al-I‘la:l 89
4.2.3 Perkataan Asal 91
4.2.4 Contoh Kesalahan Responden 101
4.2.5 Perkataan Yang Terlibat Dengan al-I‘la:l 102
4.2.6 Penentuan Wazan 103
4.2.7 Jenis-Jenis al-I‘la:l 104
4.2.8 Penguasaan Kaedah al-Ibda:l 108
4.2.9 Penentuan Perkataan Selepas al-Ibda:l 112
4.3 Analisa Kesalahan 120
13
4.3.1 Pembahagian al-I‘la:l 122
4.3.2 Al-I‘la:l dan Wazan 126
4.3.3 Contoh Kesalahan 131
4.4 Dapatan Temubual Dengan Tenaga Pengajar 133
4.5 Pemerhatian Dalam Kelas 137
4.6 Analisa Data Soal Selidik 138
4.6.1 Penggunaan Buku Teks 139
4.6.2 Dapatan Soal Selidik Pelajar 142
4.6.3 Bahasa Arab Di Peringkat SPM 142
4.6.4 Jawapan Tentang Tenaga Pengajar 153
4.7 Pencapaian Pelajar 156
4.8 Kesimpulan 159
BAB 5 : RUMUSAN DAN CADANGAN 160-173
5.1 Pendahuluan 160
5.2 Rumusan 161
5.2.1 Rumusan al-I‘la:l dan al-Ibda:l 161
5.2.2 Rumusan Ujian Bertulis 163
5.2.3 Rumusan Soal Selidik 164
5.2.4 Faktor Kelemahan Pelajar 165
5.3 Saranan 167
5.3.1 Saranan Kepada Pelajar. 167
5.3.2 Saranan Kepada Guru 169
5.3.3 Saranan Kepada Pihak Sekolah 171
5.3.4 Saranan Kepada Kementerian Pelajaran 172
5.4 Penutup 173
14
BIBLIOGRAFI 174
TRANSLITERASI
Untuk menyiapkan disertasi ini, pengkaji menggunakan transliterasi
yang telah disediakan oleh pihak jawatankuasa Pascasiswazah Bahasa Arab
(JAPSAR) ketika menukar ejaan perkataan Arab kepada huruf rumi. Ia
merupakan satu jawatankuasa yang terdapat di Jabatan Bahasa Arab dan Bahasa
Timur Tengah, Fakulti Bahasa dan Linguistik, Universiti Malaya. Jadual
tranliterasi ini adalah seperti berikut :
a. Konsonan
Huruf Arab
Nama Huruf
Transliterasi
� Hamzat ’
Ba:’ b
� Ta:’ t
� Tha:’ th
� Ji:m j
� Ha:’ h
� Kha:’ kh
� Da:l d
� Dha:l dh
� Ra:’ r
� Za:y z
� Si:n s
� Shi:n sh
� Sa:d s
� Da:d d
15
� Ta:’ t
� Za:’ z
� ‘Ayn ‘
� Ghayn gh
� Fa:’ f
Qa:f q
! Ka:f k
La:m l
" Mi:m m
# Nu:n n
$ Ha:’ h
% Wa:w w
& Ya:’ y
' Ta:’ Marbu:tat t
b. Vokal
Terdapat tiga bentuk transliterasi untuk vokal panjang yang digunakan, iaitu
dengan meletakkan satu garisan di atas vokal pendek seperti ā, atau meletakkan
dua titik selepas vokal pendek seperti a: atau mengulang vokal berkenaan
seperti aa. Untuk penulisan disertasi ini pengkaji menggunakan bentuk yang
kedua.
Huruf Arab
Nama Huruf
Huruf Rumi
ا_ ◌ Vokal Panjang a:
:Vokal Panjang i _ي
و_◌ Vokal Panjang u:
_ Vokal Pendek a
16
_ Vokal Pendek i
_ Vokal Pendek u
c. Diftong
Huruf Arab
Nama Huruf
Huruf Rumi
و _ Diftong aw
ي _ Diftong ay
d. Tashdi:d ya:’
Huruf Arab
Nama Huruf
Huruf Rumi
Tashdi:d Ya:’ yy ي
17
SENARAI SINGKATAN
KKKL Kata Kerja Kala Lampau
KKKK Kata Kerja Kala Kini
KKP Kata Kerja Perintah
STAM Sijil Tinggi Agama Malaysia
SAMTKKB Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu
SAMTH Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
t.t. Tanpa Tarikh
H Hijrah
18
SENARAI JADUAL
Jadual 1.1 : Menunjukkan Pembentukan Perkataan
dan Makna Derivasi 3
Jadual 2.1 : Pengguguran Fonem Hamzat Selepas al-I‘la:l 15
Jadual 2.2 : Pengguguran Fonem Wa:w Pada Kata
Kerja Mitha:l Ma‘lu:m. 16
Jadual 2.3 : Pengguguran Huruf ‘Illat Pada Perkataan Yang
Berhubung Dengan Ganti Nama Nominatif
dan Pola Amr. 19
Jadual 2.4 : Perkataan Yang Mengandungi Wa:w, Ya:’
Dan Ali:f Za:’idat 28
Jadual 2.5 : Fonem Ta:’ Pada Akhir Perkataan 29
Jadual 2.6 : Pertukaran Huruf ‘illat Kepada Hamzat 30
Jadual 2.7 : Pertukaran Huruf Ali:f Za:’idat Kepada Hamzat 32
Jadual 2.8 : Huruf ‘Illat Dikekalkan 33
Jadual 2.9 : Penggantian Ta:’ ������()*� Dengan Da:l 61
Jadual 2.10 : Penggantian Ta:’ Pada Perkataan-Perkataan Derivasi 62
Jadual 2.11 : Pertukaran Fonem Ta:’ Dengan Ta:’ 67
Jadual 3.1 : Taburan Item Aspek dan Jumlah Soalan Soal Selidik 74
Jadual 4.1 : Peratus Jawapan Tentang Soalan Perkataan Asal 92
Jadual 4.2 : Taburan Jawapan Responden
di S.A.M.T.K.K.B. dan S.A.M.T.H.
Tentang Soalan Perkataan Asal 96
Jadual 4.3 : Contoh Kesalahan Jawapan Responden
19
Tentang Soalan Perkataan Asal 102
Jadual 4.4 : Taburan Jawapan Responden Tentang Jenis al-I‘la:l 105
Jadual 4.5 : Jawapan Untuk Perkataan Diubah Menepati
Wazan *+�������� 113
Jadual 4.6 : Taburan Jawapan Responden Tentang Perubahan Perkataan
Selepas Berlaku al-Ibda:l 115
Jadual 4.7 : Contoh Kesalahan Jawapan Responden Pada
Binaan Menepati Wazan *+�������� 120
Jadual 4.8 : Contoh Kesalahan Jawapan Responden Tentang
Pembentukan Perkataan Setelah Berlaku al-Ibda:l 121
Jadual 4.9 : Jawapan Responden Untuk Contoh
Perkataan Pada Pembahagian al-I‘la:l 122
Jadual 4.10 : Jawapan Responden Tentang ‘Sebab’
Perkataan Dikategorikan Dalam Salah Satu
Daripada Tiga Pembahagian Al-i‘la:l 123
Jadual 4.11 : Taburan Jawapan Responden Untuk
Perkataan Yang Berubah Selepas al-I‘la:l 126
Jadual 4.12 : Taburan Jawapan Responden Untuk
Penentuan Wazan Perkataan 130
Jadual 4.13 : Contoh Kesalahan Jawapan Untuk
perubahan perkataan selepas al-I‘la:l 132
Jadual 4.14 : Contoh Kesalahan Responden Untuk
Menentukan Wazan Yang Betul Pada
Perkataan-Perkataan Yang Dikemukakan 133
Jadual 4.15 : Jawapan Responden Mengenai Buku Teks 139
20
Jadual 4.16 : Jumlah dan Peratus Jawapan Sebagai Sebab
Mengikuti pembelajaran di peringkat STAM 145
Jadual 4.17 : Sikap Pelajar Ketika Belajar
Topik al-‘Ila:l dan al-Ibda:l 147
Jadual 4.18 : Jawapan Soal Selidik Tentang Tenaga Pengajar 153
Jadual 4.19 : Sistem Pemarkahan Yang Digubal
Oleh Lembaga Peperiksaan,
Jabatan Agama Islam Selangor 167
Jadual 4.20 : Pencapaian Responden
Dalam Ujian Bertulis 157
SENARAI RAJAH
Rajah 4.1 : Peratus Pencapaian Responden Keseluruhan 101
Rajah 4.2 : Penguasaan Pelajar Tentang Jenis-Jenis al-I‘la:l 108
Rajah 4.3 : Pencapaian Pelajar Tentang Kaedah al-Ibda:l 112
Rajah 4.4 : Peratus Jawapan Responden Tentang
Beberapa Soalan Mengenai Buku Teks 142
Rajah 4.5 : Pencapaian Mata Pelajaran Bahasa Arab
Peringkat SPM SAMTKKB 144
Rajah 4.6 : Pencapaian Mata Pelajaran Bahasa Arab
Peringkat SPM SAMTH 144
Rajah 4.7 : Peratus Tentang Sikap Pelajar SAMTKKB
Dalam Mempelajari al-I‘la:l dan al-Ibda:l 152
21
Rajah 4.8 : Peratus Tentang Sikap Pelajar SAMTH
Dalam Mempelajari al-I‘la:l dan al-Ibda:l 158
Rajah 4.9 : Pencapaian Keseluruhan Dalam Ujian
Bertulis bagi al-I‘la:l dan al-Ibda:l 166
22
BAB PERTAMA
PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
Bab ini mengandungi beberapa perkara asas yang perlu dijelaskan sebelum
memasuki perbincangan yang lebih mendalam mengenai tajuk disertasi. Ia merangkumi
pengenalan, definisi kajian, penyataan masalah, latar belakang kajian, kepentingan
kajian, objektif kajian, tinjauan kajian berkaitan, batasan kajian, rangka kajian dan
penutup sebagai rumusan yang dibuat berkaitan dengan bab berkenaan.
1.2 Definisi Istilah
i) Penguasaan :
Menurut Kamus Dewan (1991 : 664) ‘penguasaan’ berasal daripada kata kerja
‘kuasa’ yang membawa maksud daya atau kemampuan untuk melakukan sesuatu.
ii) Al-i‘la:l :
Berdasarkan pendapat Mustafa: al-Ghala:yi:niyy (1992 : 104), al-i‘la:l ialah
menggugurkan huruf ‘illat atau menggantikan tanda bunyi bersuara (fathat, kasrat dan
dammat) dengan tanda bunyi tidak bersuara (tanda suku:n).
23
Menurut al-Kayla:niyy (1340 H : 16), huruf ‘illat ialah terdiri daripada fonem
ali:f, wa:w dan ya:’.
iii) Al-ibda:l :
Menurut pendapat Bakr Hasanayn ‘Awi:s (2002:26), Al-ibda:l bermaksud
menggantikan sesuatu huruf dengan huruf lain samada kedua-duanya terdiri daripada
huruf sahi:h atau huruf ‘illat.
Menurut al-Munazzamat al-‘Arabiyyat Li al-Tarbiyyat Wa al-Thaqa:fat Wa al-
‘Ulu:m (1988 : 308), huruf sahi:h adalah terdiri selain daripada ali:f, wa:w dan ya:’.
1.3 Penyataan Masalah
Penguasaan al-i‘la:l dan al-ibda:l di kalangan pelajar Melayu masih lemah.
Justeru itu ia perlu di ketengahkan dengan lebih serius dengan harapan untuk
mempertingkatkan kemahiran mereka.
Topik al-i‘la:l dan al-ibda:l merupakan salah satu daripada cabang perbincangan
utama dalam bidang ilmu morfologi Arab. Ianya perlu diberikan penekanan dalam
aspek pembelajaran tentang topik tersebut yang melibatkan proses pertukaran,
pengguguran dan penggantian sesuatu huruf serta tanda-tanda bacaan yang tertentu.
Setelah meneliti fenomena bahasa Arab, penyelidik dapati al-i‘la:l dan al-ibda:l
memainkan peranan yang penting dalam pembentukan sesuatu perkataan dan
mewujudkan makna derivasi. Contoh pembentukan perkataan tersebut dapat
diperhatikan dalam jadual 1.1 berikut.
24
Jadual 1.1
Jadual 1.1 menunjukkan pembentukan perkataan dan makna derivasi
Perkataan
Asal
Selepas al-i‘la:l dan
al-ibda:l
Makna
�"�,-*. �"*. -Dia telah berdiri
/"/,�0�1 /"2,30�1 Dia sedang berdiri
4"5%*. 46�7*. Orang yang berdiri
�"�,�0��28�� ���"*0��28 Konsisten
4"5,�0��29/: 46;�0��29/: Yang lurus
��*+�<�=2% ��*+�<>= Bersambung /berhubung /menelefon
3+�<�=2,�1 3+�<>��1 Bersambung / berhubung/ menelefon
��?�<�=2% ��?�<@= Sambungan /hubungan /perbualan
telefon
Berdasarkan pada contoh-contoh di atas, peranan al-i‘la:l dan al-ibda:l amat
penting dalam membentuk beberapa perkataan yang berasal dari satu kata dasar dan
mewujudkan makna yang berbagai.
Justeru para pelajar perlu menumpukan perhatian yang sewajarnya terhadap
permasalahan tersebut. Kegagalan untuk memahami dan menguasai topik ini
menyebabkan pelajar gagal memastikan proses perubahan binaan perkataan dan
pelajaran dirasakan amat sukar. Pada masa yang sama mereka juga keliru untuk
memahami makna derivasi yang muncul daripada perkataan asal. Bahkan para pelajar
akan hilang minat dan tumpuan ketika mengikuti pelajaran ini.
25
1.4 Latarbelakang Kajian
Al-i‘la:l dan al-ibda:l merupakan salah satu topik yang dipelajari dalam
matapelajaran morfologi. Ia berkaitan dengan perubahan yang berlaku pada sesuatu
perkataan disebabkan oleh faktor-faktor tertentu.
Sukatan ini telah digubal oleh pihak Kementerian Pelajaran dan Sektor
Pendidikan di Jabatan Agama Islam Selangor supaya ia dipelajari di peringkat
menengah tinggi. Para pelajar akan menduduki peperiksaan untuk kertas bahasa Arab
(II) yang terdiri daripada mata pelajaran nahw, sarf dan bala:ghah.
Untuk meninjau tahap penguasaan pelajar terhadap pelajaran al-i‘la:l dan al-
ibda:l, penyelidik berhasrat untuk melakukan kajian lapangan dengan memilih para
responden secara rawak daripada dua lokasi yang berbeza. Soalan-soalan yang
dikemukakan adalah bertujuan untuk meninjau kefahaman pelajar terhadap
permasalahan yang berkaitan dengan topik tersebut.
1.5 Kepentingan Kajian
Kajian mengenai al-i‘la:l dan al-ibda:l di dalam bahasa Arab ini penting untuk
memenuhi tujuan-tujuan berikut :
(1) Meningkatkan kemampuan pelajar untuk mendalami perkara-perkara yang
berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
26
(2) Mangenalpasti masalah dan halangan yang dihadapi oleh pelajar ketika
mengikuti pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l.
(3) Mengenalpasti sebab-sebab kelemahan pelajar dalam menguasai topik tersebut.
(4) Menilai kecenderungan dan minat pelajar tentang topik al-i‘la:l dan al-ibda:l.
Untuk memperolehi maklumat-maklumat tersebut, penyelidik telah memilih
bidang pembelajaran bahasa Arab sebagai medan kajian yang mengkhususkan kepada
perubahan yang berlaku pada binaan perkataan.
1.6 Objektif Kajian
Antara objektif kajian ini ialah:
1. Memperkenalkan al-i‘la:l dan al-ibda:l secara umum.
2. Mengenalpasti penguasaan pelajar untuk menentukan asal perkataan sebelum
berlaku al-i‘la:l dan al-ibda:l.
3. Meninjau masalah yang dihadapi pelajar semasa mempelajari al-i‘la:l dan al-ibda:l .
4. Melihat kemampuan pelajar untuk melakukan proses al-i‘la:l dan al-ibda:l terhadap
sesuatu perkataan serta penguasaan mereka tentang wazan.
5. Mengubah sikap negatif pelajar ketika mengikuti pembelajaran al-i‘la:l dan al-
ibda:l.
1.7 Tinjauan Kajian Berkaitan
Dalam usaha untuk menyediakan kajian ini, penyelidik telah melakukan
tinjauan terhadap beberapa penyelidikan yang telah dibuat tentang pembelajaran bahasa
27
Arab. Antaranya ‘ Penggunaan Al-Dama:’ir Dalam Karangan ’ (2000) oleh Manisah
Mohd Nor di Fakulti Bahasa dan Linguistik, Universiti Malaya. Walaupun bidang
kajian berbeza tetapi penyelidik dapat menjadikannya sebagai panduan dalam
penyelidikan disertasi ini. Perkara utama yang difokuskan dalam kajian beliau ialah
kesalahan-kesalahan yang dilakukan oleh pelajar tentang penggunaan dami:r dalam
karangan dan faktor kelemahan serta penyelesaiannya.
Penyelidik turut meninjau satu lagi penyelidikan yang dijalankan oleh Sabri bin
Shahrir. Kajian beliau berjudul ‘Kata Kerja Perintah Dalam Bahasa Arab: Pola Dan
Penggunaan.’ (2002). Kajian beliau memfokuskan tentang pola kata kerja perintah,
pembahagian dan maknanya. Kajian dijalankan terhadap pelajar tahun tiga dan empat,
semester 3 2001 / 2002 bertempat di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia. Kajian
berdasarkan kitab “ al-Arabiyyat Li al-Na:shi’i:n” peringkat keenam.
Kajian beliau mensasarkan kesalahan yang dilakukan oleh pelajar tentang
penggunaan kata kerja perintah pada kata kerja mu‘tal dan sahi:h serta penggunaannya
dalam ayat.
1.8 Batasan Kajian
Selaras dengan matlamat kajian ini, tumpuan kajian adalah berdasarkan aspek-
aspek berikut :
1. Proses al-i‘la:l dilakukan samada dengan cara penukaran, pemindahan atau
pengguguran huruf dan syarat-syaratnya.
2. Proses al-ibda:l yang melibatkan huruf-huruf yang sahi:h sahaja.
3. Penukaran fonem ali:f, wa:w dan ya:’ kepada hamzat.
4. Penukaran hamzat mafa:‘il kepada ali:f , wa:w atau ya:’ .
28
Dalam kajian ini, penyelidik akan menyentuh definisi al-i‘la:l dan al-ibda:l
secara umum. Antara lain penyelidik akan membincangkan tentang pembahagian al-
i‘la:l dan al-ibda:l, perubahan pola serta faktor-faktor yang menyebabkan berlakunya
perbezaan di antara pola-pola tersebut. Kajian al-i‘la:l dan al-ibda:l ini akan
merangkumi kata kerja dan kata nama.
Penyelidik membataskan kajian ini di dua lokasi iaitu Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu, Hulu Selangor dan Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin. Kajian ini juga ditumpukan kepada :
i . Kemampuan pelajar terhadap penguasaan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
ii. Masalah yang dihadapi berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
iii. Sikap pelajar ketika mengikuti pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l
Setelah satu kajian lapangan tentang beberapa aspek mengenai al-i‘la:l dan al-
ibda:l dijalankan, penyelidik akan cuba menyelidik dan mengenal pasti beberapa
masalah yang dihadapi oleh mereka. Kemudian penyelidik akan mencadangkan
beberapa kaedah dan pendekatan untuk mengatasi masalah tersebut.
1.9 Rangka Kajian
Isi kandungan disertasi ini adalah seperti berikut :
Bab i : Pendahuluan
Bab ini mengandungi pengenalan, definisi kajian, penyataan masalah, latar
belakang kajian, kepentingan kajian, objektif kajian, tinjauan kajian berkaitan, batasan
kajian, rangka kajian dan penutup.
29
Bab ii : Permasalahan Al-I‘la:l dan Al-Ibda:l dalam Bahasa Arab
Bab ini akan merangkumi perbincangan tentang takrif, perbezaan al-i‘la:l dan
al-ibda:l serta penggantian fonem-fonem tertentu seperti ali:f, waw dan ya:’ kepada
fonem hamzat. Antara lain penyelidik akan menyatakan pertukaran hamzat mafa:‘il
( �:*A�B3+ ) kepada waw, ya:’ dan ali:f. Di dalam bab ini penyelidik juga akan
membicarakan tentang al-i‘la:l bi al-naqli )()�2B*D3 5E>FG�05+ (( dan al-i‘la:l bi al-hadhfi
)()�2B*D3 5E*I�J�� ( al-i‘la:l bi al-qalbi ( )()�2B*D3 5E�G*0�K5L .
Selain itu penyelidik akan mengemukakan dan menjelaskan beberapa jenis al-
ibda:l yang terdapat di dalam bahasa Arab. Ia merangkumi kajian pertukaran huruf-
huruf sahi:h pada sesuatu perkataan. Kemudian penyelidik akan mengemukakan
beberapa jenis huruf yang terlibat dalam pertukaran tersebut seperti fonem ta:’, ta:’,
da:l, dan sebagainya. Perbincangan tentang huruf-huruf tersebut akan dikemukakan
dengan lebih terperinci apabila melibatkan binaan perkataan menepati wazan )��������*+(
Bab iii : Metodologi Penyelidikan
Dalam bab ini penyelidik akan menjelaskan tentang kaji selidik yang
dijalankan. Ia melibatkan 60 orang responden daripada dua lokasi yang berbeza di
negeri Selangor sebagai sampel kajian. Penggunaan alat kajian untuk memperolehi
maklumat dan data-data juga turut dinyatakan. Antara lain ialah penggunaan borang
soal selidik, ujian bertulis, temubual dan pemerhatian dalam kelas.
30
Bab iv : Kaji Selidik dan Pengumpulan Data
Bab ini akan memaparkan data dan maklumat serta penjelasan hasil kaji selidik
yang diperolehi daripada jawapan pelajar berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
Sampel kajian yang dipilih merupakan para pelajar yang yang bakal menduduki
peperiksaan di peringkat Sijil Tinggi Agama Malaysia (STAM) di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu dan Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin.
Selain itu penyelidik juga akan menjelaskan maklumat hasil temu bual yang
diperolehi daripada guru pembimbing mata pelajaran tersebut. Hasil daripada
pemerhatian dalam kelas yang telah dijalankan juga turut dinyatakan.
Bab v : Rumusan dan Cadangan.
Bab terakhir ini dibahagikan kepada tiga bahagian, iaitu bahagian rumusan,
saranan dan penutup. Bahagian rumusan akan menyorot aspek-aspek penting yang telah
dibincangkan dalam bab-bab yang lalu terutamanya pada bab kedua dan keempat.
Tujuannya ialah untuk mendapatkan satu rumusan yang tepat bagi menghasilkan
maklumat-maklumat penting yang berkaitan dengan kajian ini.
Dalam bahagian penyelesaian masalah, pengkaji cuba mengemukakan beberapa
strategi pembelajaran yang perlu diamalkan oleh pelajar.
Manakala dalam bahagian cadangan, penyelidik akan mengemukakan beberapa
saranan bagi mempertingkatkan pembelajaran mereka tentang al-i‘la:l dan ibda:l.
Beberapa kaedah pengajaran yang sesuai juga akan dinyatakan sebagai satu pendekatan
yang akan digunakan oleh guru pembimbing mata pelajaran.
31
2.0 Penutup
Mengandungi intipati daripada perbincangan yang lalu serta kesimpulan yang
boleh dibuat tentang kajian ini.
BAB KEDUA
AL-I‘LA:L DAN AL-IBDA:L
2.1 Pengenalan
Dalam bab ini penyelidik akan membentangkan takrif berdasarkan pendapat dan
beberapa pandangan yang dikemukakan oleh ahli linguistik Arab. Selain itu, penyelidik
juga akan membentangkan pembahagian al-i‘la:l serta membincangkan beberapa
keadaan yang memerlukan pertukaran huruf ‘illat ( � ,% , & ) dan digantikan dengan
fonem hamzat. Penyelidik akan menyentuh tentang syarat-syarat yang telah digariskan
oleh ahli linguistik Arab dalam melakukan proses al-i‘la:l. Tujuan atau rahsia di sebalik
proses al-i‘la:l juga akan dinyatakan setelah menghuraikan perkara-perkara yang
berkaitan. Setelah selesai perbincangan tentang topik-topik berkenaan dengan al-i‘la:l,
penyelidik akan menjelaskan beberapa permasalahan tentang al-ibda:l.
2.2 Definisi �Al-i‘la:l
32
Berhubung dengan takrif, penyelidik merujuk kepada beberapa buah kitab sarf
dan akan membentangkannya sebagaimana yang telah dicatat oleh pengarang-
pengarang. Kemudian penyelidik akan membuat satu kesimpulan berkaitan dengan
takrif-takrif yang dikemukakan.
2.2.1 Definisi ‘Abduh al-Ra:jihiyy
Al-i‘la:l ialah perubahan yang berlaku pada sesuatu perkataan disebabkan oleh
huruf ‘illat. Perubahan ini berlaku samada dengan menggantikan huruf tersebut kepada
huruf lain atau menggugurkan sesuatu tanda bacaan (vokal dammat, fathat, dan kasrat)
menukarkannya dengan tanda bunyi tidak bersuara (suku:n). Kadang-kadang ia
melibatkan pengguguran secara keseluruhan. Proses al-i‘la:l yang berlaku hanya
terbatas kepada huruf ‘illat sahaja iaitu ali:f, wa:w, ya:’ dan juga fonem hamzat.
(‘Abduh al-Ra:jihiyy : 1984 : 156)
2.2.2 Definisi Abu Sa‘ad Ahmad
Al-i‘la:l ialah satu proses penukaran huruf yang melibatkan huruf ‘
illat atau
hamzat. Pertukaran yang berlaku bukan sahaja melibatkan posisi sesuatu huruf kepada
posisi yang lain, bahkan turut melibatkan perubahan tanda bacaan pada sesuatu huruf
atau pengguguran huruf-huruf tertentu yang terdapat pada sesuatu perkataan. (Abu
Sa‘ad Ahmad : 1986 : 176)
33
2.2.3 Definisi ‘Abba:s Hassan
Al-i‘la:l ialah perubahan yang dilakukan terhadap salah satu daripada tiga huruf
‘illat iaitu ali:f, wa:w, ya:’ dan fonem hamzat. Perubahan ini berlaku samada dalam
bentuk pengguguran sesuatu huruf dan menggantikannya dengan tanda bunyi tidak
bersuara atau menukarkan salah satu daripada empat huruf tersebut. Penukaran ini
mesti dilakukan mengikut peraturan yang telah ditetapkan.
Sebagai contoh, pembentukan perkataan untuk menunjukkan kata nama objek
( 2,/��A�: /628�� ) daripada kata akar *�*. dengan memindahkan vokal dammat pada fonem
wa:w ?2%/,�0�: yang pertama kepada fonem qa:f yang bertanda bunyi tidak bersuara
sebelumnya. Kemudian salah satu fonem wa:w yang bertanda bunyi tidak bersuara
digugurkan. Setelah penukaran dibuat, perkataan tersebut dibina sebagai ?2,30�: (apa
yang diucapkan) dengan berdasarkan wazan yang menunjukkan kata nama objek.
(‘Abba:s Hassan : t:t. : 695)
2.2.4 Kesimpulan
Berdasarkan kepada takrif-takrif yang telah dibentangkan, penyelidik dapat
membuat satu rumusan berkenaan dengan al-i‘la:l. Pakar linguistik Arab telah
bersepakat menyatakan bahawa ia merupakan proses pengguguran, penggantian huruf-
huruf ‘illat dan hamzat sahaja. Selain itu, ia juga melibatkan perubahan tanda bacaan
pada sesuatu perkataan. Penggantian dan pengguguran yang dilakukan mestilah
mengikut kaedah-kaedah tertentu seperti yang telah ditetapkan.
34
2.3 Pembahagian Al-i‘la:l
Ahli linguistik Arab telah membahagikan al-i‘la:l kepada tiga bahagian seperti
berikut :
i. Al-i‘la:l bi al-hadhfi .
ii. Al-i‘la:l bi al-naqli
iii. Al-i‘la:l bi al-qalbi.
Dalam perbincangan tentang bahagian-bahagian al-i‘la:l, penyelidik akan
menyentuh berkaitan definisi dan menukilkan beberapa pandangan ahli linguistik Arab.
Penyelidik juga akan menjelaskan maksud beberapa istilah ketika membincangkan
beberapa jenis kata kerja yang terlibat dengan al-i‘la:l, antaranya kata kerja mu‘tal,
mitha:l dan muda‘af.
2.3.1 Al-i‘la:l bi al-Hadhfi ( ������������������� �� )
Menurut pendapat Ayman Ami:n (2000 : 279) al-i‘la:l bi al-hadhfi berlaku
dengan menggugurkan huruf asal atau tambahan pada sesuatu perkataan. Ia terbahagi
kepada dua ;
a. Sama:‘iyy b. Qiya:siyy
35
Dimaksudkan dengan sama:‘iyy ialah pengguguran sesuatu huruf bukan kerana
‘illat tasri:fiyyat1 seperti menggugurkan fonem wa:w pada perkataan *N4 (ayah) dan
fonem ya:’ pada perkataan �14O (tangan).
Manakala qiya:siyy pula bermaksud pengguguran sesuatu huruf disebabkan
oleh ‘illat tasri:fiyyat . Tujuannya ialah untuk mengelakkan daripada terdapat dua tanda
bunyi tidak bersuara pada satu perkataan dan memudahkan sebutan. Al-i‘la:l b al-hadhfi
terbahagi kepada empat ;
a. Pengguguran fonem hamzat za:’idat.
b. Pengguguran fa:’ fi‘l
c. Pengguguran ‘ain fi‘l
d. Pengguguran la:m fi‘l
2.3.1.1 Pengguguran Hamzat Za:’idat (���� ���! ��"���#)
Ia berkaitan dengan fonem hamzat za:’idat (tambahan) yang terdapat pada kata
kerja. Apabila kata kerja kala lampau (ma:di) dibina berdasarkan wazan *+����*N, maka
fonem hamzat wajib digugurkan. Pengguguran ini berlaku pada kata kerja kala kini
(muda:ri‘), kata kerja perintah (amr), kata nama pelaku (ism fa:‘il) dan kata nama objek
(ism maf‘u:l). (Ayman Ami:n: 2000 : 279)
Sebagai contoh perkataan �"�P�Q*N (memuliakan). Ia merupakan kata kerja kala
lampau yang dibina berdasarkan wazan ��*N*+�� . Ketika pola muda:ri‘, perkataan ini
1 ‘illat tasri:fiyyat ialah proses perubahan yang dilakukan atas sesuatu sebab seperti menggugurkan
salah satu tanda bunyi tidak bersuara untuk memudahkan sebutan.
36
berubah menjadi /"5P�Q�R/1 . Fonem hamzat tersebut digugurkan dan seterusnya
membentuk perkataan /"5P�S/1 .
Demikian juga yang berlaku pada kata nama pelaku. Perkataan tersebut
menjadi 4"5P�Q�R/: . Berdasarkan kepada kaedah al-i‘la:l fonem hamzat digugurkan dan ia
dibina sebagai 4"5PS/: (yang memuliakan).
Manakala perkataan yang dibina untuk menunjukkan kata nama objek juga
melibatkan pengguguran fonem hamzat. Sebagai contoh perkataan 4"�P�Q�R/: yang
memerlukan pengguguran fonem hamzat menyebabkan perkataan tersebut berubah
menjadi 4"�P�S/: (yang dimuliakan). Berdasarkan kepada beberapa contoh yang
dijelaskan, fonem hamzat digugurkan sesuai dengan kaedah yang telah ditetapkan
kerana ia merupakan hamzat za:’idat. Pengguguran fonem hamzat tersebut dapat
diperhatikan dalam jadual 2.1 berikut.
Jadual 2.1
Pengguguran Fonem Hamzat Selepas Al-I‘la:l
Kata Kerja
Kala
Lampau
Kata Kerja Kala
Kini (sebelum
al-i‘la:l)
Kata Kerja Kala
Kini (selepas
al-i‘la:l)
Kata Kerja
Perintah
Kata Nama
Pelaku
�"�P�Q*N /"5P�Q�R/1 /1�S5P/" 2"5P�Q*N /:�S5P/"
*N�T���6 /6���T�R/1 /1�U��/6 *N�T��26 /:�U��/6
*N���P2V /�5P2V�R/1 /1/�5P2W 2�5P2V*N /:/�5P2W
37
Berdasarkan pada jadual di atas, fonem hamzat masih terdapat pada kata kerja
kala kini sebelum berlaku al-i‘la:l. Setelah berlaku al-i‘la:l, fonem tersebut digugurkan.
2.3.1.2 Tujuan Pengguguran Hamzat
Tujuan pengguguran fonem hamzat pada kata kerja kala kini, kata kerja
perintah, kata nama pelaku dan kata nama objek ialah untuk memudahkan sebutan.
Sekiranya pengguguran hamzat tidak dilakukan, ia akan menimbulkan kesulitan ketika
menyebut perkataan.
Selain itu ia juga bertujuan untuk mengelakkan daripada terdapat dua fonem
hamzat pada satu perkataan. Dua fonem hamzat tersebut dapat diperhatikan pada
perkataan /"5P�Q�X3N . Oleh itu salah satu daripadanya mesti digugurkan dan perkataan yang
dibina ialah /"5P�Q3N (saya memuliakan). (Ayman Ami:n : 2000 : 279)
2.3.1.3 Pengguguran Fa:’ Fi‘l. (�$���%�&��� '(���))
Pengguguran huruf ‘illat pada fa:’ fi‘l berlaku pada kata kerja mitha:l
thula:thiyy ( *D3Y �*Z�:[\�Y ). Ia terjadi pada pola kata kerja kala kini, kata kerja perintah
dan kata terbitan. Kata kerja mitha:l ialah kata kerja yang mempunyai salah satu
daripada huruf-huruf ‘illat pada huruf pertama daripada kata akarnya. (Sabri Shahrir :
2002 : 74)
38
Huruf-huruf ‘illat yang terdapat pada huruf pertama kata kerja mitha:l
thula:thiyy ( ]\�Y*D3Y ?�*Z�: ) terdiri daripada wa:w atau ya:’ seperti +� �%* (sampai) dan �P�9�1
(mudah).
Apabila pola kata kerja kala kini terdiri daripada fonem wa:w mitha:l ma‘lu:m
( [&5%���,G� /"2,3K2�*_� 3�*Z`�G�) yang selari dengan wazan 3+���A�1 yang mana kata acuan ‘ain bertanda
kasrat (bawah), maka huruf yang terletak pada kedudukan fa:’ fi‘l mesti digugurkan.
Contoh-contoh perubahan yang berlaku pada kata kerja mitha:l thula:thiyy tersebut
seperti yang terdapat dalam jadual 2.2 berikut.
Jadual 2.2
Pengguguran Fonem Wa:w Pada Kata Kerja Mitha:l Ma‘lu:m
Kata Kerja
Kala
Lampau
Kata Kerja
Kala Kini
(Sebelum
Al-i‘la:l)
Kata Kerja
Kala Kini
(Selepas
Al-i‘la:l)
Kata Kerja
Perintah
Kata
Terbitan
Perubahan
Yang
Berlaku
*+� �% 3+� 2,�1 3+�<�1 �+� 2,/ /%/bc*K� Huruf ‘illat digugurkan
*d�B%- 3d�B2,�1 3d���1 �d�B be2B�% /bc*e�B Huruf ‘illat
digugurkan
�O�B�% /O�B2,�1 /O���1 2O�B b�O2B�% /b'�O�B Huruf ‘illat
digugurkan
Jika diperhatikan dalam jadual 2.2, sebelum berlaku al-i‘la:l, fonem wa:w masih
terdapat pada pola kata kerja kala kini 3+� 2,�1 , 3d�B2,�1 dan O�B2,�1 . Setelah berlaku al-i‘la:l
dengan pengguguran fonem wa:w, maka perkataan yang dihasilkan adalah 3+�<�1
(sampai), 3d���1 (memperingatkan) dan /O���1 (berjanji).
Manakala pengguguran fonem wa:w yang berlaku pada kata kerja kala kini
39
(muda:ri‘) pula menjadikan perkataan tersebut hanya terdiri daripada dua huruf sahaja
apabila diubah kepada kata kerja perintah iaitu �+� (hubungkan), �d�B (ingatkan), dan
2O�B (berjanjilah).
Pengguguran fonem wa:w juga berlaku pada kata terbitan. Ia berlaku apabila
perkataan tersebut mengandungi fonem ta:’ marbu:tat seperti �O�Bb' . Jika kata terbitan
terdiri daripada kata kerja thula:thiyy yang dibina tanpa fonem ta:’ marbu:tat pada akhir
perkataan, maka fonem wa:w perlu dikekalkan seperti pada perkataan �fO2B�%.
Berdasarkan pada penjelasan di atas, pengguguran fonem wa:w dilakukan
dengan syarat perkataan yang terdiri daripada kata terbitan dibina apabila terdapat
fonem ta:’ marbu:tat
Seterusnya penyelidik akan menjelaskan beberapa perkara sebagai pengecualian
daripada pengguguran tersebut. Antaranya :
(i) Jika kata kerja mitha:l berbentuk majhu:l ( ?2,/g2h�: : tidak diketahui pelaku),
fonem wa:w dikekalkan seperti pada perkataan /O�B2,/1 (dijanjikan).
(ii) Jika proses al-i‘la:l berlaku pada kata kerja mitha:l ya:’iyyan ( i;�7�1 �*Z�: ), fonem
ya:’ wajib dikekalkan. Contohnya, pengekalan fonem ya:’ pada perkataan �P�9�1
- /P(92;�1 (mudah). Fonem ya:’ tidak digugurkan pada pola muda:ri‘.
40
(iii) Apabila sesuatu kata kerja yang dibina berbentuk mitha:l
wa:wiyyan ( j15%���% �*Z�: ) tetapi binaan tersebut berdasarkan wazan 3+���A�1 yang
mana ‘ain bervokal fathat, maka fonem wa:w mesti dikekalkan. Keadaaan ini
dapat diperhatikan pada perkataan *+5k�% - 3+�k2,�1 (takut), fonem wa:w perlu
dikekalkan.
2.3.1.4 Pengguguran ‘Ain Fi‘l
Pengguguran huruf ‘illat pada ‘ain fi‘l ini berlaku apabila sesuatu huruf yang
kedudukannya setara dengan la:m fi‘l bertanda bunyi tidak bersuara kerana bersambung
dengan ganti nama nominatif.
Apabila huruf ‘illat yang terdapat pada kata kerja ma:di: mu‘tal dan diikuti
dengan tanda bunyi tidak bersuara pada la:m fi‘l seperti /l2:2,3. maka ia digugurkan tanpa
sebarang gantian. Keadaan ini berlaku apabila kata kerja tersebut berhubung dengan ganti
nama nominatif. Daripada perkataan /l2:2,3., huruf yang terletak pada kedudukan ‘ain fi‘l
adalah fonem wa:w dan la:m fi‘l ialah fonem mi:m. Manakala ganti nama nominatif
ialah fonem ta:’ /�. Oleh kerana fonem wa:w merupakan huruf ‘illat dan diikuti dengan
tanda bunyi tidak bersuara pada la:m fi‘l, ia perlu digugurkan. Akhirnya perkataan
tersebut dibina sebagai /l2 3. (saya berdiri).
Pengguguran huruf ‘illat pada ‘ain fi‘l juga berlaku apabila dihubungkan dengan
la:m jazmi. Contohnya pengguguran fonem wa:w pada perkataan /"2,30�1 .
41
(dia berdiri). Ia berlaku apabila perkataan tersebut dimasuki la:m jazmi dan mengubahnya
menjadi *m2630�1n (dia tidak berdiri). Begitu juga ketika perkataan tersebut dibina sebagai
kata kerja perintah seperti 263. (berdirilah). Fonem wa:w digugurkan tanpa dipengaruhi
oleh sesuatu huruf tetapi digugurkan berdasarkan kepada kaedah pola amr. Kedua-dua
perkataan tersebut berasal daripada 2"2,30�1 26*G dan 2"2,3. . (Ayman Ami:n : 2000 : 280)
Tujuan pengguguran huruf-huruf ‘illat pada kata kerja kala kini setelah
dimasuki lam jazmi dan pola amr ialah untuk mengelakkan daripada terkumpul dua
tanda bunyi tidak bersuara pada satu perkataan. Contoh-contoh perkataan untuk huraian
ini dapat dilihat pada jadual 2.3 berikut.
Jadual 2.3
Pengguguran Huruf ‘illat Pada Perkataan Yang Berhubung Dengan Ganti Nama
Nominatif dan Pola Amr
KKKLM
Pengguguran Huruf
Selepas al-i‘la:l
/l�A2;�V & /l�A�V
/l2:2,/ % /l2 /
KKPM
Pengguguran Huruf
Selepas al-i‘la:l
2o2;5E & 2o5E
�2,3. % �+3.
KKKLM : Kata Kerja Kala Lampau Mitha:l
KKPM : Kata Kerja Perintah Mitha:l
Berdasarkan pada kata kerja kala lampau mitha:l dalam jadual 2.3, terdapat dua
tanda bunyi tidak bersuara pada perkataan /l�A2;�V secara berturut-turut. Tanda bunyi
tidak bersuara tersebut terletak pada fonem ya:’ dan fa:’. Oleh itu fonem ya:’ yang
terletak pada posisi ‘ain fi‘l digugurkan dan perkataan tersebut dibina sebagai /l�A�V
42
(saya takut).
Pengguguran ini juga berlaku pada pola kata kerja berganda thula:thiyy
(muda‘af). Menurut Sabri Shahrir (2002:73), kata kerja berganda thula:thiyy ini
dikenali melalui huruf kedua dan ketiganya yang terdiri daripada jenis yang sama.
Untuk kata kerja kala lampau berganda thula:thiyy (muda‘af) yang berhubung
dengan ganti nama nominatif dan fonem la:mnya bertanda bunyi tidak bersuara, huruf
pada ‘ain fi‘l berada dalam tiga keadaan .
i- Mengekalkan huruf pada ‘ain fi‘l. Sebagai contoh perkataan p+*q (tinggal) .
Perkataan ini merupakan kata kerja berganda thula:thiyy dan berasal daripada
*+�K-*q . Apabila ia berhubung dengan ganti nama nominatif, maka ia kembali pada
bentuk asal seperti yang terdapat pada perkataan /l�K�K*q dan �F�K�K*q . Daripada
kedua-dua contoh ini, didapati huruf yang terletak pada posisi ‘ain fi‘l
dikekalkan .
ii- Menggugurkan huruf pada ‘ain fi‘l tanpa memindahkan tanda bacaan (kasrat).
Oleh itu perkataan tersebut diungkap sebagai /l�K*q dan �F�K*q . Pengguguran huruf
pada ‘ain fi‘l tanpa memindahkan tanda juga berlaku di dalam al-Quran seperti
yang terdapat pada surah al-Wa:qi‘at , ayat 65 :
r��� n������ � �����������
���☺�� ���������� ���⌧!"#�%� &'() s
(Kalau kami kehendaki, sudah tentu kami akan jadikan tanaman itu kering hancur
43
(sebelum ia berbuah), maka dengan itu tinggallah kamu dalam keadaan hairan dan
menyesal)
iii- Manakala pilihan yang ketiga ialah menggugurkan huruf pada ‘ain fi‘l serta
memindahkan tandanya. Tanda tersebut dipindahkan kepada huruf yang
terletak pada posisi fa:’ fi‘l . Oleh itu perkataan tersebut diungkap dengan /l�K�q
dan �F�K�q . Perkataan tersebut boleh dibina dalam ayat seperti �l2;�tG� \�� �F�K�q /u2v�w.
(Kami sentiasa berada di rumah).
Manakala untuk kata kerja kala kini dan amr berganda yang ‘ain fi‘lnya
bervokal kasrat serta dihubungkan dengan nu:n niswat, boleh dilakukan dua perkara.
a. Mengekalkan huruf berganda pada ‘ain fi‘l. Contohnya dapat diperhatikan pada
pola kata kerja kala kini seperti pada ayat �l2;�tG5E *#2�5P�0�1 /��F�tG�
(Kaum wanita sedang berada di rumah). Manakala pengekalan huruf tersebut
pada pola amr seperti ! y��95w �1 �l2;�tG5E *#2�5P�. �� . (Wahai kaum wanita ! Kamu
mesti tinggal di rumah).
b. Menggugurkan huruf berganda pada ‘ain fi‘l dan memindahkan tandanya
kepada huruf yang terletak pada posisi fa:’ fi‘l. Keadaan demikian dapat
diperhatikan pada pola kata kerja kala kini yang berhubung dengan nu:n niswat
seperti �l2;�tG� \�� *#2P�0�1 /��F�tG�. Untuk pola kata kerja amr pula ia diungkap dengan
! y��95w �1 �l2;�tG� \�� *#2P�. . (Wahai kaum wanita ! Kamu mesti tinggal di rumah).
44
Al-i‘la:l bi al-hadhfi juga berlaku pada kata kerja mu‘tal akhi:r. Kata kerja
mu‘tal ialah kata kerja yang mempunyai huruf-huruf ‘illat iaitu ali:f , wa:w dan ya:’.
Perkataan ‘illat bermakna sakit, iaitu disebabkan oleh keadaan huruf-huruf tersebut
tidak tetap dan sentiasa berubah. Perubahan pula berdasarkan kepada kesesuaian
dengan keadaan sekelilingnya. (Sabri Shahrir : 2002 : 74)
2.3.1.5 Pengguguran La:m Fi‘l
Pengguguran huruf ‘illat yang terletak pada posisi la:m fi‘l ini berlaku pada
fonem akhir pola amr bentuk tunggal maskulin. Contoh proses pengguguran tersebut
dapat diperhatikan pada perkataan �z2V�� (takutlah) yang berasal daripada 2{�|2V�� .
Fonem ali:f maqsu:rat digugurkan.
2.4 Al-i‘la:l bi al-Naqli ( �+�,-���� ��������� )
Merujuk kepada sumber-sumber yang membincangkan topik ini, penyelidik
dapati sebahagian ahli linguistik Arab mengungkapkannya dengan al-i‘la:l bi al-
taski:n ( )~�S29��G5E 3D2B)� .
‘Abd. ‘Azi:z Mohd Fa:khir (1993 : 66) mentakrifkan al-i‘la:l bi al-naqli ialah
memindahkan tanda yang terdapat pada huruf ‘illat kepada huruf yang mempunyai
tanda bunyi tidak bersuara sebelumnya.
45
Manakala Ra:jiyy al-Asmir (1993:147) menyatakan al-i‘la:l bi al-naqli sebagai
satu pemindahan tanda bunyi bersuara yang terdapat pada huruf ‘illat kepada huruf
sahi:h yang menerima tanda bunyi tidak bersuara sebelumnya. Ia hanya berlaku pada
fonem wa:w dan ya:’ sahaja .
Berdasarkan pendapat Ayman Ami:n, (2000 : 277) al-i‘la:l bi al-naqli berlaku
pada empat keadaan:
i. Kata kerja ajwaf
ii. Kata nama yang menyerupai wazan muda:ri‘.
iii. Kata terbitan (masdar)
iv. Kata nama objek (ism maf‘u:l)
2.4.1 Kata Kerja Ajwaf
Kata kerja ajwaf ialah satu kata kerja yang mengandungi huruf ‘illat pada ‘ain
fi‘l . Sebagai contoh perkataan 3/,�0�1 (berkata) dan /o5;2t�1 (menjual).
Al-i‘la:l bi al-naqli berlaku apabila fonem wa:w menerima vokal dammat dan
ya:’ dengan vokal kasrat. Kedua-dua fonem ini merupakan huruf ‘illat . Ia terletak
selepas huruf sahi:h yang tidak bersuara iaitu qa:f dan ba:’. Vokal dammat dan kasrat
pada kedua-dua huruf ‘illat tersebut mesti dipindahkan kepada huruf sahi:h yang
menerima tanda bunyi tidak bersuara sebelumnya. Selepas proses al-i‘la:l perkataan
tersebut berubah menjadi 32,30�1 dan /o2;5t�1 . Tanda bunyi tidak bersuara pada kedua-dua
huruf sahi:h iaitu qa:f dan ba:’ dipindahkan kepada huruf ‘illat bertujuan untuk
memudahkan sebutan. Sebaliknya jika dikekalkan ia akan membawa kesulitan kepada
penutur seperti yang dinyatakan oleh ahli morfologi bahasa Arab.
46
Penjelasan di atas menunjukkan proses al-i‘la:l bi al-naqli berlaku tanpa
penggantian dengan sesuatu huruf. Ia hanyalah pemindahan vokal dammat dan vokal
kasrat daripada huruf ‘illat kepada huruf sahi:h Ini disebabkan vokal dammat lebih
sesuai dengan fonem wa:w yang tidak bersuara selepasnya. Manakala vokal kasrat
lebih sesuai dengan ya:’
Sekiranya huruf ‘illat tersebut terdiri daripada jenis yang berbeza dengan vokal
sebelumnya, maka ia mesti ditukarkan kepada huruf ‘illat lain yang lebih sesuai
dengan jenis vokal yang dipindahkan. Permasalahan ini dapat diperhatikan pada
perkataan /���W�1 (takut). Perkataan ini berasal daripada /��,2W�1. Setelah vokal fathat
dipindahkan kepada huruf yang menerima tanda bunyi tidak bersuara sebelumnya, ia
berubah menjadi /�2,�W�1 .
Daripada contoh ini didapati fonem wa:w tidak sesuai dengan vokal fathat. Oleh
itu ia mesti digantikan dengan fonem ali:f. Penggantian fonem tersebut dengan ali:f
dilihat lebih sesuai dengan vokal fathat yang terdapat pada fonem kha:’ sebelumnya
dan melahirkan perkataan /���W�1 . (‘Abduh al-Ra:jihiyy : 1984 : 181)
2.4.2 Kata Nama Yang Menyerupai Wazan Muda:ri‘
Al-i‘la:l bi al-naqli juga berlaku pada kata nama yang memiliki wazan yang
menyerupai kata kerja kala kini. Sebagai contoh perkataan 4z�;2��: . Ia memiliki wazan
yang menyerupai kata kerja kala kini iaitu /z2;���1 (hidup). Pada perkataan 4z�;2��:, proses
al-i‘la:l berlaku dengan memindahkan vokal fathat yang terdapat pada fonem ya:’
kepada fonem ‘ain yang pada asalnya menerima tanda bunyi tidak bersuara. Oleh itu
47
perkataan tersebut dibina sebagai 4z�;���: . Kemudian tanda bunyi tidak bersuara tersebut
dipindahkan pada fonem ya:’ dan perkataan tersebut berubah menjadi 4z2;���: . Oleh
kerana vokal fathat tidak sesuai dengan huruf ‘illat iaitu fonem ya:’ yang bertanda
bunyi tidak bersuara, maka ia digantikan dengan fonem ali:f dan perkataan tersebut
dibentuk menjadi 4�����: .
2.4.3 Kata Terbitan (Masdar)
Seterusnya penyelidik akan membincangkan keadaan ketiga yang berkaitan
dengan kata terbitan. Bentuk kata terbitan yang terlibat dengan al-i‘la:l bi al-naqli ialah
perkataan yang dibentuk berdasarkan wazan �����5� dan ����A��28�� . Kedua-dua bentuk
kata terbitan ini merupakan mu‘tal ‘ain. Iaitu huruf mu‘tal terletak pada posisi ‘ain di
kedua-dua kata terbitan tersebut. Sebagai contoh perkataan "���,�.5� dan "��,�0��28�( . Huruf
mu‘tal yang terletak pada perkataan "���,�.5� dan ("��,�0��28� ialah fonem wa:w. Proses al-i‘la:l
berlaku dengan memindahkan vokal fathat yang terdapat pada fonem wa:w kepada
fonem qa:f sebelumnya. Kemudian fonem wa:w ditukarkan kepada ali:f kerana
kesesuaian fonem tersebut dengan vokal fathat dan membentuk perkataan �"���*.5� dan
�"���*0��28�� . Ketika ini terdapat dua fonem ali:f yang mempunyai tanda bunyi tidak bersuara
pada kedua-dua perkataan tersebut. Salah satu fonem ali:f mesti digugurkan untuk
mengelakkan daripada terkumpul dua tanda bunyi tidak bersuara pada satu perkataan
48
dan digantikan dengan ta:’ marbu:tat. Setelah berlaku pengguguran ali:f, perkataan ini
dapat dibina dengan bentuk yang lain seperti c�:�*.5� (tinggal) dan (konsisten) .
2.4.4 Kata Nama Objek (Ism Maf‘u:l)
Situasi yang keempat melibatkan al-i‘la:l bi al-naqli ialah kata nama objek
yang terdiri daripada kata kerja ajwaf thula:thiyy. Huruf mu‘tal yang terdapat pada kata
kerja ini samada terdiri daripada fonem wa:w atau ya:’ . Sebagai contoh perkataan
2%/,�0�:� dan 4�2,/;2t�: . Vokal dammat pada fonem wa:w untuk perkataan ?2%/,�0�: dipindahkan
kepada fonem qa:f dan membentuk perkataan ?2%2,30�: . Oleh kerana terdapat dua fonem
wa:w bertanda bunyi tidak bersuara, maka salah satu daripadanya mesti digugurkan dan
menghasilkan perkataan ?2,30�: (sesuatu yang diucapkan).
Manakala pada perkataan 4�2,/;2t�: , vokal dammat yang terdapat pada fonem ya:’
dipindahkan kepada fonem ba:’ dan membentuk perkatan 4�2,2;/t�: . Apabila terdapat dua
fonem wa:w dan ya:’ mempunyai tanda bunyi tidak bersuara, maka fonem wa:w perlu
digugurkan dan menghasilkan perkataan 4o2;/t�:. Oleh kerana fonem ya:’ tidak sesuai
dengan vokal dammat, maka ia ditukarkan dengan vokal kasrat dan membentuk
perkataan lain iaitu 4o2;5t�: (sesuatu yang dijual). Demikianlah proses al-i‘la:l berlaku
pada kata nama objek yang terdiri daripada kata kerja ajwaf thula:thiyy. Ia melibatkan
49
pemindahan vokal dan kadang kala pengguguran huruf ‘illat .(Ayman Ami:n : 2000 :
278)
2.5 AI-I‘la:l bi al-Qalbi (�/�%�,���� ���������)
Bahagian ini mengkhususkan perbincangan tentang fonem hamzat dan huruf-
huruf ‘illat sahaja. Menurut Mustafa: al-ghala:yi:niyy (1992 : 117), fonem hamzat
merupakan huruf sahi:h. Namun para linguistik Arab telah mengkiaskan huruf tersebut
sebagai huruf ‘illat dalam perbincangan al-i‘la:l.
Dalam topik ini penyelidik akan membincangkan situasi yang memerlukan
penggantian fonem wa:w dan ya:’ dengan hamzat. Penyelidik juga akan menyentuh
tentang hukum dua fonem wa:w yang terdapat pada satu perkataan. Penyelidik cuba
mengemukakan langkah yang diambil oleh para linguistik Arab dalam melakukan
proses al-i‘la:l. Setelah itu penyelidik akan membincangkan tentang penggantian fonem
hamzat dengan huruf-huruf ‘illat.
2.5.1. Penggantian Fonem Wa:w dan Ya:’ Kepada Hamzat.
Terdapat lima situasi kedua-dua fonem tersebut perlu ditukarkan kepada hamzat
iaitu :
a. Apabila fonem wa:w atau ya:’ terletak di akhir perkataan dan sebelum kedua-dua
huruf tersebut terdapat ali:f za:’idat (ali:f tambahan), maka ia mesti ditukarkan kepada
hamzat. Contohnya perkataan 4%�B/� dan *F5E4& . Pada perkataan pertama terdapat fonem
wa:w yang terletak selepas ali:f za:’idat manakala perkataan kedua mengandungi fonem
50
ya:’. Kedua-dua huruf ‘illat ini perlu digantikan dengan hamzat yang akhirnya
membentuk perkataan ���B/� (doa) dan ����F5E (binaan) yang selari dengan wazan ?����� .
Sekiranya ali:f yang terletak sebelum wa:w atau ya:’ tersebut bukan terdiri daripada
jenis ali:f za:’dat, maka ia tidak perlu digantikan dengan hamzat seperti pada perkataan
?c�1���� (bendera) dan ?c�1� (tanda). (Ibn ‘Aqi:l Al-‘Aqi:liyy ‘Abdullah : 1985 : 504).
Pada kedua-dua contoh tersebut ( 4%�B/� / *F5E4& ) menunjukkan fonem wa:w
dan ya:’ merupakan huruf asal pada posisi akhir perkataan tersebut. Jadual 2.4 yang
disediakan menunjukkan contoh-contoh perkataan yang diakhiri dengan fonem wa:w
dan ya:’ serta didahului oleh ali:f za:’idat .
Jadual 2.4
Perkataan Yang Mengandungi Wa:w, Ya:’ dan Ali:f Za:’idat
Sebelum al-i‘la:l
(%) Selepas al-i‘la:l
(�) Sebelum al-i‘la:l
(&) Selepas al-i‘la:l
(�) 4%� �8 ��� �8 4&�t�q ���t�q
4%��O2B*N ����O2B*N 4&�*J215� ���*J215�
4%�E� ���E� 4&�*J�� ���*J��
Sekiranya sesuatu perkataan tidak memenuhi syarat seperti yang dijelaskan
maka penukaran tidak perlu dilakukan. Contohnya perkataan ���=?#/% dan 4u/1�t�= . Kedua-
dua fonem wa:w dan ya:’ tidak terletak pada posisi akhir perkataan. Oleh yang
demikian, berdasarkan kaedah al-i‘la:l kedua-dua fonem tersebut mesti dikekalkan.
51
Terdapat juga pada sebahagian perkataan yang fonem wa:w dan ya:’ terletak
pada akhir perkataan seperti 4,�G�� (baldi) dan 4\2t*q (rusa) , tetapi kedua-duanya tidak
didahului oleh ali:f za:’idat maka fonem wa:w dan ya:’ perlu dikekalkan.
Sebaliknya apabila sesuatu perkataan itu diakhiri dengan ta:’ ta’ni:th
( � y���=��2;5w����G ) yang menunjukkan perempuan (feminin) proses al-i‘la:l masih perlu
dilakukan. Fonem wa:w atau ya:’ masih dianggap sebagai huruf yang terakhir pada
sesuatu perkataan. Kedudukan fonem ta:’ pada akhir perkataan tidak menjadi halangan
kepada perubahan yang akan berlaku. Ini disebabkan penambahan fonem tersebut
hanyalah untuk menunjukkan perbezaan jantina (gender) sahaja. Keadaan ini boleh
diperhatikan pada contoh-contoh berikut seperti yang terdapat dalam jadual 2.5 di
bawah.
Jadual 2.5
Fonem Ta:’ Marbutat Pada Akhir Perkataan
Maskulin Kemasukan
Ta:’ ta’ni:th
Perubahan
Selepas al-i‘la:l
4&>|�: ?c�1>|�: ?'-�>|�:
4&�>F�E ?c�1p�F�E ?'-��>F�E
b. Penukaran fonem wa:w atau ya:’ kepada hamzat juga berlaku ketika ia terletak
pada posisi ‘ain daripada kata nama pelaku (ism fa:‘il). Ia terdiri daripada kata kerja
mu‘tal. Contohnya perkataan ?5%*. dan 4o51�E . ‘Ain fi‘lnya terdiri daripada huruf ‘illat
iaitu wa:w dan ya:’. Untuk membentuk kata nama pelaku daripada kedua-dua kata
dasar ini, huruf ‘illat mesti digantikan dengan hamzat. Pembentukan perkataan yang
menunjukkan kata nama pelaku ini dikiaskan kepada wazan ?+�B�*� . Oleh yang demikian
52
perkataan ?5%*. berubah bentuk menjadi ?+�7*. (orang yang berkata) . Manakala
perkataan 4o51�E (penjual) pula ditukarkan kepada 4o�7�E . Antara perkataan-perkataan lain
yang terlibat dengan pertukaran sedemikian dapat diperhatikan pada contoh-contoh
yang telah dikemukakan dalam jadual 2.6 berikut .
Jadual 2.6
Pertukaran Huruf ‘illat Kepada Hamzat
Sebelum al-i‘la:l
(%) Selepas al-i‘la:l
(�) Sebelum al-i‘la:l
(&)
Selepas al-i‘la:l (�)
4"5%*. 46�7*. 4�51�� 4��7��
4"5%� 46�7� 4o51�� 4o�7��
Menurut pendapat ‘Abdul ‘Azi:z Muhammad Fa:khir (1993 : 13), antara tujuan
penukaran huruf-huruf ‘illat pada kata nama pelaku ialah untuk menyelaraskan
penggantian huruf ‘illat sepertimana berlaku pada kata kerja kala kini. Oleh yang
demikian kedua-dua huruf ‘illat wa:w dan ya:’ pada perkataan-perkataan tersebut perlu
ditukarkan.
Fonem wa:w atau ya:’ pada suatu kata kerja digantikan dengan huruf lain
disebabkan oleh ketidakserasian dan berlaku kesukaran pada sebutan. Demikian juga
yang berlaku pada kata nama pelaku. Contohnya, perkataan �"�,� yang menunjukkan
fonem wa:w pada kata dasar digantikan dengan ali:f untuk memudahkan sebutan. Ini
disebabkan huruf yang pertama dan kedua menerima vokal fathat. Oleh itu ia lebih
sesuai digantikan dengan ali:f dan membina perkataan �"�� (berpuasa). Begitu juga
keadaannya ketika perkataan tersebut dibina untuk menunjukkan kata nama pelaku iaitu
53
4"5%� , yang mana fonem wa:w perlu digantikan dengan hamzat untuk memudahkan
sebutan ditukarkan menjadi 46�7� (yang berpuasa).
Berdasarkan kepada pendapat beliau, satu rumusan yang dapat dibuat iaitu
huruf ‘illat tidak perlu ditukar ganti pada bentuk kata nama pelaku sekiranya pertukaran
tersebut tidak berlaku pada kata kerja. Sebagai contoh perkataan 4�5%��B dan 4u51��B. Kedua-
dua perkataan ini terdiri daripada bentuk kata nama pelaku. Fonem wa:w dan ya:’ tidak
digantikan dengan hamzat kerana kedua-duanya merupakan huruf asal dan dikekalkan
seperti yang terdapat pada kata kerja ��5,�B (buta sebelah mata) dan �u5;�B (memiliki mata
hitam yang luas). Oleh itu kedua-duanya dikekalkan pada kata nama pelaku dengan
vokal kasrat tanpa sebarang pertukaran.
c. Pertukaran fonem ali:f, wa:w dan ya:’ kepada hamzat juga berlaku apabila ia
terletak selepas ali:f mafa:‘il ) 3+�B�*A�:( dan merupakan maddat za:’idat ketika mufrad.
Sebagai contoh perkataan ?c*K2;5t*. (kabilah). Perkataan ini dibentuk berdasarkan wazan
?c�K2;��*�. Apabila ia dibina berdasarkan wazan fa‘a:’il ( 3+�7���*� ) iaitu bentuk jamak, huruf
‘illat mesti ditukarkan kepada hamzat seperti pada contoh 3+�7��t*. yang berasal daripada
3+51��t*. .
Sekiranya sesuatu perkataan tidak memenuhi syarat-syarat di atas, maka
penggantian huruf tidak perlu dilakukan. Sebagai contoh perkataan ?c�|2;���: (kehidupan).
54
Fonem ya:’ dikekalkan ketika jamak /z51����: kerana fonem ali:f adalah asliyyat (asal)
bukan za:’idat (tambahan). Oleh itu fonem ya:’ tidak boleh digantikan dengan hamzat
/z�7����: kerana menyalahi kaedah.
Jadual 2.7 menunjukkan penukaran fonem ali:f za:’idat kepada hamzat .
JADUAL 2.7
Penukaran Fonem Ali:f Za:’idat Kepada Hamzat
Kata Tunggal
Kata Majmuk
Pertukaran Kepada Hamzat
4�2,/h�B /�5%��h�B /��7��h�B
?c*A2;�v� /�51��v� /��7��v�
?c*G��85� 3����8�� 3+�7��8��
Syarat-syarat dan kaedah ini perlu diberi perhatian supaya tidak berlaku
sebarang kekeliruan dalam melaksanakan proses al-i‘la:l. ‘Abd. ‘Azi:z Muhammad
Fa:khir telah mengemukakan beberapa perkataan yang menjadi kekeliruan di kalangan
pengguna bahasa tersebut. Antaranya ialah perkataan ?c�t2;�</: (bencana) dijamakkan
kepada /L�7��<�: . Mengikut kaedah, cara yang lebih tepat perkataan tersebut dibina
untuk menunjukkan bentuk jamak sebagai / 5%��<�:. Fonem ya:’ tidak perlu digantikan
dengan hamzat kerana ia merupakan mad asli ketika mufrad. Sebagai tambahan
penyelidik mengemukakan beberapa contoh perkataan lain seperti yang disenaraikan di
dalam jadual 2.8 berikut :
55
JADUAL 2.8
Huruf ‘illat Dikekalkan
Perkataan Asal
Tanpa Fonem Hamzat
?'��2,/|�: /�5%��|�:
?'����F�: /�5%��F�:
?'���,29*. *./�5%��9
?��;2W�: 3�51��W�:
d. Fonem wa:w dan ya:’ dikenali juga dengan nama huruf layyin. Penggantian
dengan hamzat berlaku apabila kedua-dua huruf tersebut terletak pada satu perkataan
yang diqiaskan kepada wazan 3+�B�*A�: . Kedudukan kedua-duanya berturutan di antara
satu sama lain dalam satu perkataan dan diselangi dengan ali:f mafa:‘il ) 3+�B�*A�: ( .
Adakalanya dua huruf layyin yang terdapat pada satu perkataan terdiri daripada fonem
wa:w seperti 35%���%*N . Kemungkinan juga kedua-dua huruf layyin tersebut terdiri daripada
fonem ya:’ seperti perkataan /�51��;�w . Adakalanya kedua-dua huruf layyin ini terdiri
daripada jenis yang berbeza iaitu wa:w dan ya:’ seperti perkataan /�5%��;�8 . Apabila
berlaku sedemikian maka huruf layyin yang kedua mesti digantikan dengan hamzat dan
membentuk perkataan lain iaitu 3+�7���%-*N , /��7��;�w dan /O�7��;�8 .
Jika terdapat sesuatu perkataan yang menyalahi kaedah di atas, maka penukaran
kepada hamzat tidak perlu dilakukan. Sebagai contoh perkataan ���,*T/�15% (burung
merak) dan /u215%���%�� (himpunan syair). Kedua-dua fonem wa:w pada perkataan ini tidak
56
perlu ditukarkan kepada hamzat kerana ia dibina berdasarkan wazan mafa:‘i:l ( �B�*A�:2;3+ ).
Sedangkan syarat penukaran kedua-dua huruf tersebut dilakukan apabila ia diqiaskan
kepada wazan mafa:‘il (3+�B�*A�:) yang dibina tanpa fonem ya:’.
e. Antara lain faktor fonem wa:w ditukarkan kepada hamzat ialah apabila didapati
dua fonem tersebut berada pada satu perkataan. Kedua-duanya terletak pada posisi yang
pertama dan kedua serta menerima tanda bunyi bersuara. Sebagai contoh perkataan
\�.���%�% . Berdasarkan kepada contoh ini, didapati dua fonem wa:w terletak di awal
perkataan dengan vokal fathat yang dibina berdasarkan pada wazan 3+�B���,*� . Mengikut
kaedah al-i‘la:l, apabila berlaku sedemikian maka fonem wa:w yang pertama perlu
digantikan dengan hamzat. Setelah penggantian dilakukan, perkataan tersebut dibina
sebagai \�.���%*N .
Berkaitan dengan dua fonem wa:w yang terdapat pada satu perkataan, para
linguistik Arab telah membahagikan kepada dua bahagian :
(i) Penggantian wajib.
(ii) Penggantian harus.
2.5.1.1 Penggantian Wajib
Fonem wa:w wajib digantikan dengan hamzat sekiranya wa:w yang kedua itu
menerima tanda bunyi bersuara. Sebagai contoh perkataan 3+� ���%*N . Ia merupakan kata
nama yang dibina berbentuk jamak. Perkataan ini berasal daripada 3+� ���%�% berdasarkan
57
kepada wazan fawa:‘il 3+�B���,*�( ) . Berdasarkan pada contoh ini, didapati dua fonem
wa:w yang menerima vokal fathat terletak pada permulaan perkataan. Oleh itu fonem
wa:w yang pertama wajib digugurkan dan digantikan dengan hamzat.
Apabila fonem wa:w yang kedua menerima tanda bunyi tidak bersuara sejak
asal lagi, maka fonem wa:w yang pertama wajib digantikan dengan hamzat. Sebagai
contoh perkataan {*G2%/% . Daripada contoh ini, dapat diperhatikan fonem wa:w yang
kedua menerima tanda bunyi tidak bersuara manakala yang pertama mempunyai vokal
dammat . Oleh itu fonem wa:w yang pertama perlu digantikan dengan hamzat dan
perkataan tersebut dibina sebagai {*G2%3N seperti yang digunakan pada hari ini.
2.5.1.2 Penggantian Harus
Manakala kaedah yang kedua ialah fonem wa:w yang harus digantikan dengan
hamzat. Ia berlaku apabila dua fonem tersebut terletak pada permulaan perkataan.
Fonem wa:w yang kedua menerima tanda bunyi tidak bersuara dan merupakan bukan
huruf asal pada sesuatu perkataan. Keadaan ini dapat diperhatikan pada kata kerja
majhu:l. Sebagai contoh perkataan �\��2%/%. Ia merupakan kata kerja yang dibina dengan
bentuk majhu:l dan fonem wa:w yang kedua merupakan bukan huruf asal. Sebaliknya
ia berasal daripada fonem ali:f yang terdapat pada perkataan {*��%. Setelah berlaku
proses tukar ganti ia harus dibaca dengan \��2%n3N. Ia juga boleh dibaca dengan �\��2%/% secara
mengekalkan huruf asal iaitu fonem wa:w. (‘Abdul ‘Azi:z Muhammad Fa:khir : 1993 :
17)
58
2.5.2 Penukaran Fonem Hamzat Kepada Wa:w dan Ya:’
Penyelidik akan menjelaskan tentang penggantian fonem hamzat kepada fonem
wa:w dan ya:’. Penggantian ini akan berlaku pada dua keadaan.
2.5.2.1 Keadaan Pertama
Ahli linguistik Arab telah menggariskan beberapa syarat penukaran yang
melibatkan penggantian fonem hamzat kepada wa:w dan ya:’. Syarat-syarat tersebut
adalah seperti berikut:
i- Kedudukan fonem hamzat tersebut terletak selepas huruf ali:f mafa:‘il
( +�B*A�: ) .
ii- Fonem hamzat tersebut bukan huruf asal pada sesuatu perkataan.
iii- Kedudukan fonem hamzat tersebut pada la:m mufrad ( ��P�A4: ) samada terdiri
daripada fonem hamzat asal atau huruf-huruf ‘illat iaitu wa:w dan ya:’.
a ) Syarat pertama
Penyelidik akan menjelaskan tentang syarat yang pertama iaitu perkataan yang
mengandungi fonem hamzat asal pada kedudukan la:m fi‘l. Sebagai contoh perkataan
?c*�2;�U�V (kesalahan). Perkataan ini berbentuk mufrad dan lam:nya terdiri daripada hamzat
asliyyat. Manakala wazannya ialah ?c*K2;��*� . Sekiranya perkataan ini diubah kepada bentuk
59
jama‘ taksi:r ( �k2/o �=�S(92;P ), maka ia akan dibina berdasarkan wazan 3+�7��*�. Al-i‘la:l
akan berlaku melalui beberapa peringkat berdasarkan gambaran yang dijelaskan oleh
ahli linguistik Arab. Mereka menyatakan bentuk jamak untuk perkataan ?c*�2;�U�V ialah
�1�*U�V . Sebelum muncul perkataan ini ia melalui beberapa proses al-i‘la:l seperti
berikut :
Perkataan ?c*�2;�U�V dijamakkan kepada 3�51�*U�V . Oleh kerana terdapat fonem ya:’
selepas fonem ali:f mafa:‘il ( 3+�B�*A�: ) dan ia merupakan maddat za:’idat ketika bentuk
kata tunggal (mufrad) maka huruf tersebut perlu ditukarkan kepada hamzat iaitu
y�{�7�*U�V .
Pada akhir perkataan ini terdapat fonem hamzat maka ia perlu ditukarkan
kepada ya:’ dan terbentuklah perkataan /\�7�*U�V . Kemudian vokal kasrat yang terdapat
pada hamzat tersebut perlu ditukarkan kepada vokal fathat dengan tujuan untuk
memudahkan sebutan iaitu /\*7�*U�V . Fonem ya:’ yang terletak pada akhir perkataan perlu
ditukarkan kepada ali:f kerana sebelumnya terdapat vokal fathat dan mengubah
perkataan tersebut sebagai �-��*U�V. Jika diperhatikan pada perkataan ini didapati terdapat
dua fonem ali:f dan satu hamzat. Fonem hamzat memiliki bunyi yang serupa dengan
ali:f dan ia perlu digantikan dengan fonem ya:’. Akhirnya terbentuklah perkataan
*1�*U�V. (‘Abduh al-Ra:jihiyy : 1994 : 213)
60
b ) Syarat Kedua
Manakala syarat yang kedua ialah perkataan yang lam:nya merupakan ya:’
asliyyat. Al-i‘la:l yang berlaku dapat diperhatikan pada perkataan ?c>;��*. (kes).
Perkataan ini terbentuk berdasarkan pada wazan ?c*K2;��*�. Didapati fonem la:m pada wazan
tersebut berada pada kedudukan yang sama dengan ya:’ bagi perkataan ?c>;��*.. Apabila ia
dibina dengan bentuk jamak berdasarkan wazan 3+51���*� maka terbentuklah perkataan
�1���*. setelah melalui proses al-i‘la:l. Ahli linguistik Arab telah menentukan perubahan-
perubahan perkataan tersebut kepada beberapa tahap seperti berikut :
Menurut Ahmad Hamala:wiyy (1977 : 139), Perkataan ?c>;��*. ini dibina untuk
bentuk jamak sebagai /\51��*.. Fonem ya:’ yang pertama ditukarkan kepada hamzat dan
mengubah perkataan tersebut sebagai /\�7��*. . Setelah fonem ya:’ yang pertama
digantikan dengan hamzat, seterusnya vokal kasrat pada fonem hamzat ditukarkan
kepada vokal fathat dan membentuk perkatan /\*7��*. . Kemudian fonem ya:’ pada akhir
perkataan perlu ditukarkan kepada ali:f maka terbentuklah perkataan �-���--*. . Pada
peringkat terakhir fonem hamzat yang terletak di antara dua ali:f tersebut perlu
ditukarkan kepada ya:’ dan terbentuklah perkataan �1��*. .
61
c ) Syarat Ketiga
Syarat yang ketiga ialah untuk perkataan yang kedudukan la:mnya terdiri
daripada fonem ya:’ tetapi berasal daripada huruf ‘illat iaitu wa:w. Sebagai contoh
perkataan ?c>;�U�: (binatang tunggangan) yang berasal daripada �,2;�U�:' . Apabila ia dibina
dengan bentuk perkataan jamak berdasarkan wazan 3+�7��*� , maka proses al-i‘la:l berlaku
dengan melalui beberapa peringkat dan ia berubah kepada �1*U�: . Proses pertukaran
huruf pada perkataan tersebut berlaku seperti berikut:
Ahli linguistik Arab telah menentukan bentuk kata jamak perkataan c>;�U�: ini
ialah 51*U�:/, . Oleh kerana fonem wa:w yang terletak pada akhir perkataan di dahului oleh
vokal kasrat, maka ia berubah menjadi /\51*U�:. Seterusnya fonem ya:’ yang pertama
ditukarkan kepada hamzat dan terbentuklah perkataan /\�7*U�:. Pada perkataan ini
terdapat vokal kasrat pada fonem hamzat dan ia ditukarkan kepada vokal fathat lalu
mengubah perkataan tersebut menjadi /\*7*U�: . Kemudian fonem ya:’ yang terletak pada
akhir perkataan dengan bervokal dammat perlu ditukarkan kepada ali:f kerana huruf
sebelumnya bervokal fathat. Penukaran ini dianggap lebih sesuai dengan tujuan untuk
memudahkan sebutan. Oleh itu terbentuklah perkataan �-�*U�: . Pada peringkat terakhir
62
proses al-i‘la:l, fonem hamzat tersebut ditukarkan kepada ya:’ dan terbentuklah
perkataan �1*U�: seperti yang digunapakai.
d) Syarat Keempat
Manakala syarat yang keempat untuk menukarkan fonem hamzat kepada huruf
‘illat yang lain ialah berlaku pada perkataan yang mengandungi fonem wa:w. Ia
dikiaskan kepada wazan ?c*G����. Kedudukan fonem wa:w sejajar dengan la:m yang
terdapat pada wazan tersebut. Penjelasan ini dapat diperhatikan pada perkataan '�%��P��
(tongkat). Fonem wa:w yang terdapat pada perkataan tersebut merupakan huruf asal.
Sekiranya dibina dengan bentuk kata jamak, ia dikiaskan pada wazan +�7��*� . Setelah
melalui beberapa proses al-i‘la:l, ia berubah sebagai perkataan ��%��P��. Proses al-i‘la:l
tersebut berlaku seperti berikut:
i- /,�7��P�� merupakan perkataan asal setelah dijamakkan berdasarkan wazan 3+�7��*�.
ii- Fonem wa:w yang bervokal dammat pada akhir perkataan dan didahului oleh
vokal kasrat lebih sesuai digantikan dengan fonem ya:’. Setelah berlaku
penggantian huruf, perkataan tersebut dibina sebagai /\�7��P��.
iii- Vokal kasrat yang terdapat pada fonem hamzat ditukarkan kepada vokal fathat
dan membentuk perkataan /\*7��P��.
63
iv- Setelah berlaku penukaran tanda, fonem ya:’ yang terdapat pada suku kata akhir
perkataan tersebut ditukarkan kepada ali:f dan mengubah perkataan tersebut
sebagai �-���P�� .
v- Manakala pada peringkat terakhir proses al-i‘la:l, fonem hamzat yang terletak di
antara dua ali:f perlu digantikan dengan fonem wa:w yang akhirnya
membentuk perkataan ��%��P��.
2.5.2.2 Keadaan Kedua
Apabila terdapat dua fonem hamzat pada satu perkataan, maka ia perlu
ditukarkan kepada huruf ‘illat yang sesuai. Penyelidik akan menjelaskan keadaan ini
seperti berikut :
i- Sekiranya fonem hamzat yang pertama menerima tanda bunyi bersuara
manakala yang kedua bertanda bunyi tidak bersuara, maka hamzat kedua perlu
ditukarkan kepada huruf ‘illat yang sejenis dengan tanda bunyi hamzat yang pertama.
Sebagai contoh perkataan �u�:� (aman). Terdapat dua fonem hamzat pada perkataan
tersebut iaitu �u�:�N*N . Fonem hamzat yang pertama menerima vokal fathat dan yang
kedua bertanda bunyi tidak bersuara. Fonem hamzat yang kedua perlu digantikan
dengan huruf ‘illat yang lebih sesuai dengan vokal fathat yang terdapat pada fonem
hamzat pertama. Penggantian huruf ‘illat yang sesuai untuk hamzat kedua ialah fonem
ali:f. Akhirnya perkataan tersebut dibina sebagai �u�:� .
64
ii- Jika fonem hamzat yang pertama bertanda bunyi tidak bersuara dan yang kedua
samada bervokal fathat, dammat atau kasrat maka proses penyerapan (idgha:m) akan
berlaku. Iaitu penyerapan fonem hamzat yang pertama kepada hamzat yang kedua.
Kedudukan fonem hamzat yang dibincangkan pada perkataan ini berada pada posisi
‘ain fi‘l ( 5+2��AG� /u2;�B ). Sebagai contoh penyerapan yang berlaku pada perkataan ���8-*N��
yang dibina untuk wazan si:ghat muba:laghat ( �c��*G��t3_� 3c��2;� ) iaitu �>�*�. Pada perkataan
tersebut terdapat dua fonem hamzat . Hamzat yang pertama bertanda bunyi tidak
bersuara dan yang kedua bervokal fathat. Pada perkataan ini berlaku proses penyerapan
fonem hamzat pertama ke dalam yang kedua untuk membentuk perkataan ���*��8 . (‘Abdul ‘Azi:z Muhammad Fa:khir : 1993 : 166)
2.6 Al-i‘la:l Pada Huruf-Huruf ‘Illat
Dalam bahagian ini penyelidik akan mengemukakan proses al-i‘la:l yang
berlaku melibatkan huruf-huruf ‘illat. Ia terdiri daripada fonem ali:f, wa:w dan ya:’.
2.6.1 Penukaran Ali:f Kepada Ya:’
Fonem ali:f ditukarkan kepada ya:’ berlaku pada dua keadaan. Iaitu apabila
perkataan yang terdiri daripada kata nama yang dibentuk sebagai jama‘ taksi:r dan
tasghi:r.
(a) Jama‘ Taksi:r
65
Penukaran fonem ali:f kepada ya:’ dilakukan apabila terdapat vokal kasrat pada
huruf yang terletak sebelum fonem ali:f dalam satu perkataan. Ia dapat diperhatikan
pada perkataan yang dibina untuk menunjukkan bentuk jama‘ taksi:r dan tasghi:r.
Sebagai contoh perkataan 4��t2<�: (lampu). Ia adalah bentuk kata mufrad. Apabila
diubah untuk menunjukkan jama‘ taksi:r perkataan tersebut bertukar menjadi �5E��<�: .
Perkataan tersebut mengandungi vokal kasrat pada fonem ba:’ yang terletak
sebelum fonem ali:f. Keadan ini tidak sesuai dan memerlukan huruf yang sifatnya
hampir sama dengan vokal kasrat. Ia menyukarkan sebutan dan fonem ali:f tidak
berfungsi. Oleh itu ia perlu ditukarkan kepada ya:’ dan setelah berlaku proses al-i‘la:l ia
melahirkan perkataan /�2;5E�<�: seperti yang terdapat dalam al-Quran, surat al-Mulk ayat
5 :
r*�+��,- �./01�2 ,����☺33��4 4��*5678,� 9(☺�:;�<(=⌧�
��#��������>,- ��?�>�5 )@A'��,8B�'C� D ��6E*�FE-G,-
HI�J K LM4⌧8�- NO'�33��4 &()
(Sesungguhnya kami telah menghiasi langit dengan lampu-lampu)
Daripada contoh tersebut, jelas menunjukkan bahawa fonem ali:f perlu
ditukarkan kepada fonem ya:’ apabila perkataan yang dibina bertujuan untuk
menunjukkan bentuk kata jama‘ taksi:r.
(b) Tasghi:r
66
Manakala pertukaran fonem ali:f kepada ya:’ bagi perkataan yang dibina untuk
menunjukkan bentuk tasghi:r dapat diperhatikan pada perkataan 4�2;��2;*A/: . Sebelum
tasghi:r perkataan tersebut dibina sebagai 4����A�: (anak kunci). Oleh kerana ia dibentuk
berdasarkan wazan ?+2;��2;��3� , maka vokal kasrat perlu diletakkan pada fonem ta:’ dan
melahirkan perkatan ����2;*A/:. Berdasarkan kepada wazan tasghi:r tersebut, huruf yang
terletak pada suku kata kedua terakhir daripada kata mufrad perlu digantikan dengan
ya:’ dan ia amat sesuai dengan vokal kasrat sebelumnya. Oleh itu fonem ali:f yang
terdapat pada perkataan tersebut digantikan dengan fonem ya:’ dan mengubahnya
menjadi 4�2;��2;*A/: .
2.6.2 Penukaran Wa:w Kepada Ya:’
Penukaran fonem wa:w kepada ya:’ berlaku pada beberapa tempat. Ianya dapat
diperhatikan pada kedudukan-kedudukan berikut:
(a) Kedudukan wa:w pada akhir perkataan secara hakiki
Penukaran tersebut berlaku apabila fonem wa:w yang didahului oleh vokal
kasrat terletak pada posisi akhir dalam sesuatu perkataan. Penjelasan ini dapat dilihat
pada perkataan 2\�B�>OG� (penyeru). Ia adalah bentuk kata nama pelaku yang asalnya
daripada perkataan 2,�B�>OG� . Jika diperhatikan pada perkataan tersebut, ia menunjukkan
67
kedudukan fonem wa:w terletak pada akhir perkataan yang sebelumnya terdapat vokal
kasrat. Ia lebih sesuai digantikan dengan fonem ya:’ untuk memudahkan sebutan.
Penggantian tersebut mengubah perkataan �B�>OG�2, menjadi perkataan 2\�B�>OG� . (al�Sayyid
Razak Tawi:l : t.t : 35)
(b) Kedudukan wa:w pada akhir perkataan secara hukmi.
Apabila fonem wa:w terletak pada posisi akhir sesuatu perkataan dan selepas
fonem tersebut terdapat ta:’ marbu:tat yang menunjukkan perempuan (feminin).
Sebagai contoh perkataan ?c>;5h�� (kesedihan). Ia merupakan bentuk sifat mushabbahat
( G�c�g�t>|3_� 3c*A(@< ) yang menggunakan tanda perempuan berasal daripada perkataan ,5h�� .
Sebelum berlaku penggantian fonem wa:w kepada ya:’ ia dibina sebagai '>,5h�� .
Kedudukan fonem wa:w yang bervokal fathat dan didahului fonem ji:m bervokal kasrat
perlu digantikan dengan ya:’ dan melahirkan perkataan c>;5h�� . Walaupun fonem ta:’
marbutat terletak pada akhir perkataan, ia tidak menghalang proses pertukaran huruf
berlaku.
(c) Kedudukan Wa:w Pada ‘Ain Masdar (Kata Terbitan)
68
Penukaran fonem wa:w kepada ya:’ berlaku apabila ia terletak pada ‘ain masdar
thula:thiyy mujarrad dan thula:thiyy mazi:d. Penukaran ini berlaku dengan empat syarat
seperti berikut;
i. Kedudukan fonem wa:w sebagai ‘ain masdar thula:thiyy
ii. Penukaran tersebut juga berlaku pada kata kerja.
iii. Sebelum fonem wa:w terdapat vokal kasrat.
iv. Selepas fonem wa:w terdapat fonem ali:f.
Kedudukan wa:w pada ‘ain masdar thula:thiyy mujarrad atau mazi:d dapat
diperhatikan pada penjelasan berikut;
i. Masdar Thula:thiyy Mujarrad
Penukaran fonem wa:w berlaku apabila ia terletak pada ‘ain masdar thula:thiyy
mujarrad. Penukaran fonem tersebut juga berlaku pada pola kata kerja kala lampau dan
kata kerja kala kini daripada kata dasar yang sama dengan masdar. Ia dapat
diperhatikan pada perkataan �4"�; yang berasal daripada "��,� . Perkataan ini adalah
bentuk masdar berdasarkan wazan ���� . Fonem wa:w yang terletak pada posisi ‘ain
wazan masdar dan didahului vokal kasrat lebih sesuai digantikan dengan ya:’ dan
mengubah perkataan tersebut sebagai "�;� .
ii. Masdar Thula:thiyy Mazi:d
Penukaran fonem wa:w kepada ya:’ juga berlaku apabila ia terletak pada ‘ain
masdar thula:thiyy mazi:d. Contoh penukaran sedemikian dapat diperhatikan pada
69
perkataan /��;��2B�� (kebiasaan). Ia merupakan bentuk masdar thula:thiyy mazi:d yang
berasal daripada perkataan ����B - /�2,/��1 - b��2,�B ketika thula:thiyy mujarrad. Al-i‘la:l
juga berlaku pada kata kerja kala lampau dengan penukaran fonem wa:w kepada ali:f.
Ia berasal daripada �B���, bertukar menjadi �B ��� (pulang). Manakala pada kata kerja kala
kini, al-i‘la:l yang berlaku melibatkan pemindahan vokal dammat pada fonem wa:w
(huruf ‘illat) /�/,2��1 kepada fonem ‘ain (huruf sahi:h) sebelumnya. Kemudian fonem
wa:w diletakkan tanda bunyi tidak bersuara untuk membentuk perkataan /�2,/��1 .
Manakala pada perkataan /��;��2B�� , ia berasal daripada perkataan /���,��2B�� . Sebelum
fonem wa:w terdapat vokal kasrat dan selepasnya terdapat fonem ali:f. Berdasarkan
kepada kaedah yang lalu, ia perlu digantikan dengan fonem ya:’.
Menurut Kha:lid al-Azhariyy, (t.t. : 337) apabila berlaku al-i‘la:l pada fi‘l, maka
ia juga perlu dilakukan ketika masdar untuk mengelakkan daripada kesukaran dengan
mengekalkan wa:w selepas kasrat.
Berdasarkan kepada dua contoh yang telah dibincangkan, kedua-dua perkataan
tersebut terikat dengan empat syarat seperti yang dinyatakan.
Berdasarkan kepada dua contoh yang telah dibincangkan, kedua-dua perkataan
tersebut terikat dengan empat syarat seperti yang dinyatakan.
Sekiranya salah satu daripada keempat-empat syarat di atas tidak terdapat pada
masdar thula:thiyy, maka penggantian fonem wa:w kepada ya:’ tidak boleh dilakukan.
Sebagai contoh perkataan �84����, (gelang tangan), fonem wa:w dikekalkan kerana
perkataan tersebut bukan terdiri daripada bentuk masdar. Demikian juga berlaku pada
70
perkataan 4���%�� . Fonem wa:w tidak perlu ditukarkan kepada ya:’ kerana tidak terdapat
vokal kasrat pada huruf sebelumya. Manakala pada perkataan ?�,��, fonem wa:w
dikekalkan kerana tidak terdapat fonem ali:f selepasnya.
Oleh itu jika diperhatikan kepada beberapa contoh yang dinyatakan, penukaran
wa:w tidak dilakukan kerana tidak memenuhi syarat-syarat seperti yang ditetapkan.
(d) Fonem Wa:w dan Ya:’ Pada Satu Perkataan
Penggantian fonem wa:w dengan ya:’ juga berlaku apabila kedua-dua fonem
tersebut terdapat pada satu perkataan secara berturut-turut. Samada ia dimulakan
dengan fonem wa:w dan diikuti dengan ya:’ atau sebaliknya. Fonem yang terletak pada
kedudukan yang pertama menerima tanda bunyi tidak bersuara manakala fonem yang
kedua bervokal dammat atau kasrat. Ketika berlaku proses penukaran fonem, ia akan
disertai dengan proses idgha:m menyebabkan fonem ya:’ diletakkan tanda shaddat.
Sebagai contoh perkataan ]\*T (lipatan). Perkataan ini berasal daripada /&2,*T .
Kedudukan fonem wa:w yang menerima tanda bunyi tidak bersuara dan diikuti dengan
ya:’ bervokal dammat menyebabkan fonem wa:w perlu digantikan dengan ya:’. Apabila
terdapat dua fonem ya:’ pada satu perkataan yang salah satu daripadanya menerima
tanda bunyi tidak bersuara dan yang kedua bervokal dammat, maka ia perlu diletakkan
tanda shaddat. Oleh itu lahirlah perkataan ]\*T.
Manakala contoh untuk fonem ya:’ yang terletak dipermulaan perkataan dan
diikuti dengan wa:w, dapat diperhatikan pada perkataan O@;�8 (ketua). Ia berasal
71
daripada perkataan �8 4�5,2; . Kedudukan fonem wa:w yang bervokal kasrat perlu
digantikan dengan fonem ya:’ untuk membina perkataan 4O5;2;�8. Kemudian fonem ya:’
yang menerima tanda bunyi tidak bersuara diidghamkan pada ya:’ yang kedua dan
melahirkan perkataan 4O@;�8 .
(e) Wa:w Bertanda Bunyi Tidak Bersuara Selepas Kasrat
Fonem wa:w bertanda bunyi tidak bersuara digantikan dengan ya:’ apabila ia
terletak selepas huruf yang bertanda kasrat. Ia dapat diperhatikan pada perkataan �:2;*04�
(masa yang ditentukan). Perkataan tersebut berasal daripada �:2,*.4� . Fonem wa:w
digantikan dengan ya:’ untuk mengelakkan daripada kesukaran menyebut huruf yang
menerima vokal kasrat dan diikuti dengan wa:w. Al-Quran turut menggunakan
perkataan ini seperti dalam surah al-Naba’ ayat 17 :
r%(+ p�PH��1 )Q�:⌧�R��4 �%S⌧T
?'8+���U� )VW& (Sesungguhnya hari pemutusan hukum itu, adalah satu masa yang ditentukan)
(f) Wa:w Terletak Pada Kedudukan La:m �)0�%�1
Apabila fonem wa:w berada sejajar dengan fonem la:m bagi wazan 3�{*K2� yang
menunjukkan sifat mu’annath (feminin), ia akan digantikan dengan ya:’ . Sebagai
72
contoh perkataan *;2w�OG� (dunia). Perkataan ini berasal daripada 2��,2w/� . Fonem wa:w perlu
digantikan dengan ya:’ untuk mengelakkan daripada kesukaran ketika menyebut
perkataan tersebut. Ia disebabkan oleh vokal dammat yang terdapat pada da:l dan
terdapat fonem wa:w serta tanda mu’annath yang digunakan dengan ali:f maqsu:rat
pada kata sifat. Oleh itu penggantian fonem wa:w dengan ya:’ sebelum fonem ali:f
diperlukan untuk memudahkan sebutannya.
Berdasarkan pada syarat ini, jika perkataan yang dibina pada wazan 3�{*K2� terdiri
daripada kata nama (ism), maka fonem wa:w tidak perlu digantikan dengan ya:’ seperti
perkataan ��%�J/� kerana ia menunjukkan nama tempat. (Sayyed Razak Tawi:l : t.t : 38)
(g) Kedudukan Wa:w Sebagai La:m Pada Wazan ��231�4�5
Apabila kedudukan fonem wa:w sejajar dengan la:m pada wazan ?2,/��A�: yang
kata kerja ma:di:nya berasaskan wazan *+��*� . Sebagai contoh perkataan �:]\��2P (yang
diredhai) kata kerja kala lampaunya ialah �\���� (redha). Perkataan ]\��2P�: yang asalnya
ialah ]&2,/�2P�: dibina berdasarkan wazan ?2,/��A�:. Al-Quran juga menggunakan perkataan
ini seperti di dalam surah al-Fajr, ayat 27 dan 28 :
r�XY�☺01-Z[��1 \R�./��4
�X./^�☺E�☺R��4 &_V) @`abc>H5�4 def(+ cg(9,5 /X,=cW4,5 hij�Wc=.X/ )_& s
73
(Wahai orang yang mempunyai jiwa yang tenang, kembalilah kepada tuhanmu dengan
keadaan berpuas hati lagi diredhai)
Sekiranya ‘ain fi‘l bervokal fathat ( *+��*� ) pada kata kerja ma:di:nya, maka
fonem wa:w tidak perlu digantikan dengan ya:’ seperti perkataan ],/B2O�: (yang dijemput)
kerana ia berasal daripada �,�B��.
(h) Kedududkan Wa:w Sebagai La:m Pada Wazan 6��231�)
Apabila kedudukan fonem wa:w sejajar dengan la:m pada wazan ?2,/�3� yang
menunjukkan jama‘ taksi:r seperti perkataan �<�B dibentuk menjadi �\�<�B . Perkataan
asal untuk �<�B dijamakkan dengan �B2%/,�< yang mempunyai dua fonem wa:w. Fonem
wa:w yang pertama adalah za:’idat apabila ia ditukarkan pada bentuk kata jamak,
manakala yang kedua adalah huruf asal. Ketika berlaku al-i‘la:l, fonem wa:w yang
kedua digantikan dengan ya:’ menjadi &2,f</B. Oleh kerana terdapat tanda bunyi tidak
bersuara pada wa:w yang pertama dan diikuti dengan ya:’ maka ia digantikan juga
dengan ya:’ dan diidghamkan pada ya:’ yang kedua menjadi �\�</B . Pada peringkat
yang terakhir, vokal dammat digantikan dengan vokal kasrat untuk sesuaikan dengan
ya:’ dan mengubah perkataan tersebut menjadi �\�<�B .
74
2.6.3 Penukaran Ya:’ Kepada Wa:w
Fonem wa:w digantikan dengan ya:’ pada keadaan-keadaan berikut;
(a) Kedududkan ya:’ bertanda sukun selepas vokal dammat
Apabila terdapat fonem ya:’ yang bertanda bunyi tidak bersuara pada sesuatu
perkataan dan sebelumnya terdapat huruf bertanda dammat, maka ia perlu digantikan
dengan wa:w. Perkataan tersebut bukanlah terdiri daripada bentuk kata jamak atau sifat
samada pada kata nama atau kata kerja. Contoh perkataan yang menunjukkan kata
nama seperti 4P�82,/: . Perkataan ini berasal daripada 4P(92;/: yang merupakan kata nama
pelaku (ism fa:‘il) bagi perkataan �P�921*N.
Manakala perkataan yang menunjukkan kata kerja pula seperti /u�.2,/1 (yakin). Ia
berasal daripada perkataan /u�02;/1 . Oleh kerana terdapat vokal dammat sebelum fonem
ya:’ yang menerima tanda bunyi tidak bersuara, maka ia lebih sesuai digantikan dengan
fonem wa:w.
Sekiranya fonem ya:’ bervokal fathat, ia tidak perlu digantikan dengan wa:w.
Ini disebabkan oleh kekuatan yang dimiliki sesuatu huruf yang menerima vokal
tersebut tidak boleh dipengaruhi oleh vokal dammat. Sebagai contoh perkataan 4"��;/� .
Ia adalah bentuk kata terbitan (masdar) daripada kata dasar ����" . Walaupun terdapat
75
vokal dammat ( 4"��;/� ) sebelum fonem ya:’, ia tidak boleh mempengaruhi penukaran
fonem ya:’ yang bervokal fathat tersebut.
Demikian juga fonem ya:’ perlu dikekalkan jika ia bertanda shaddat seperti
perkataan L>;3� . Ia merupakan bentuk kata jamak untuk perkataan 4L�7*� (yang hilang).
Fonem ya:’ tidak perlu digantikan dengan wa:w pada perkataan tersebut kerana
terdapat tanda shaddat .
(b) Kedudukan Fonem Ya:’ Sebagai La:m fi‘l
Apabila la:m fi‘l terdiri daripada fonem ya:’ dan fonem sebelumnya menerima
vokal dammat, maka ia perlu digantikan dengan wa:w. Penggantian ini dilakukan jika
ia dibina untuk membawa maksud ta‘jub. Sebagai contoh perkataan {�g�w (melarang)
berubah menjadi �,/g�w . Sebelum berlaku al-i‘la:l, perkataan ini mengandungi fonem ya:’
kerana ia berasal daripada �\�g�w . Fonem ya:’ digantikan dengan wa:w apabila perkataan
tersebut dibina untuk membawa makna ta‘jub .
2.6.4 Kesimpulan
Sebagai rumusan, penyelidik dapat membuat kesimpulan bahawa proses
al-i ‘la:l yang melibatkan pengguguran huruf ‘illat seperti wa:w dan ya:’ terikat dengan
syarat-syarat tertentu. Selain daripada itu, tanda bacaan yang terdiri daripada dammat,
fathat, kasrat dan tanda bunyi tidak bersuara dapat mempengaruhi sesuatu perkataan
76
samada berlaku al-i‘la:l atau sebaliknya. Kedudukan huruf-huruf tersebut yang sejajar
dengan ‘ain atau la:m pada wazan-wazan tertentu juga menyebabkan ia perlu
digantikan dengan huruf lain yang lebih sesuai seperti yang telah dijelaskan.
2.7 Al-Ibda:l Dalam Bahasa Arab
Pada asasnya bahasa terdiri daripada beberapa huruf yang diungkapkan oleh
penutur untuk membentuk sesuatu perkataan ketika berkomunikasi. Huruf-huruf ini
terdiri daripada konsonan (?c���:�� 4����,2 *N) dan vokal (?c���7� 4����,2 *N) . Manakala jenis-
jenis vokal yang terdapat pada sesuatu perkataan di dalam bahasa Arab adalah terdiri
daripada fathat, kasrat dan dammat berperanan sebagai huruf pendek ('�P2;�<----*. /l�7���,� ) .
Demikian juga dengan fonem ali:f, wa:w dan ya:’ , ia dinamakan sebagai huruf pendek.
Para linguistik Arab terdahulu menamakannya sebagai huruf ‘illat, li:n atau mad.
Setiap huruf mempunyai sifat-sifat yang tersendiri. Antaranya ada yang bersifat
majhu:r, mahmu:s, raqi:q dan sebagainya seperti yang dijelaskan oleh para linguistik
Arab .
Namun begitu terdapat beberapa keadaan yang menyebabkan sesuatu huruf
berubah apabila dipengaruhi oleh huruf lain yang terletak berdekatan dengan huruf-
huruf berkenaan. Keadaan ini juga berlaku pada bahasa Inggeris. Sebagai contoh
perkataan ‘does’. Huruf ‘s’ pada perkataan tersebut disebut dengan ‘z’ . Namun
apabila ia diikuti oleh perkataan ‘she’ , huruf ‘z’ tersebut akan lenyap dan lahir sebutan
lain iaitu ‘sh’ yang di dalam bahasa Arab digunakan dengan fonem shi:n. Ia diungkap
dengan ‘do she’. Huruf ‘z’ digugurkan kerana dipengaruhi oleh huruf selepasnya.
77
Di dalam bahasa Arab, perkataan 4"*D�8 disebut secara nipis pada fonem
la:mali:f. Jika dilihat pada perkataan ?'*D� , fonem tersebut disebut dengan tebal.
Perbezaan tebal dan nipis ini disebabkan oleh sifat huruf yang terdapat sebelum fonem
la:mali:f iaitu si:n dan sa:d. Fonem si:n bersifat nipis dan tergolong di kalangan huruf
mahmu:s . Manakala fonem sa:d bersifat tebal dan merupakan huruf itba:q. Kedua-dua
fonem inilah yang mempengaruhi sebutan pada fonem la:mali:f.
Penukaran fonem sa:d kepada si:n juga terdapat di dalam al-Quran iaitu di
dalam surah al-Fa:tihat ayat 6 : r4�l7*'6�� 4��&>cN,mn⌧
�opa+�F�3☺R��4 &')
(Tunjukkanlah kami jalan yang benar)
Perkataan ?����P� berasal daripada ?����P�8 , tetapi ia disebut dengan sa:d.
Kedudukan fonem si:n yang diikuti dengan ra:’ memerlukan huruf yang bersifat tebal
dan yang sesuainya ialah sa:d. (‘Abduh al-Ra:jihiyy : 1984 : 157)
Ringkasnya, antara faktor perubahan penggunaan huruf yang berlaku pada
sesuatu perkataan adalah disebabkan sifat huruf yang saling berkaitan dan memerlukan
antara satu sama lain. Tujuannya ialah untuk memudahkan sebutan sesuatu perkataan. Para linguistik Arab telah mengemukakan takrif yang hampir sama tentang al-
ibda:l. Kebanyakan mereka menyatakan al-ibda:l ialah satu proses penukaran yang
berkaitan dengan huruf-huruf sahi:h dan mu‘tal.
Dalam tajuk ini penyelidik akan mengemukakan beberapa takrif yang telah
dinyatakan oleh mereka seperti berikut:
78
a. Al-Matrajiyy (2000 : 43) menyatakan al-ibda:l ialah menukarkan huruf sahi:h
atau mu‘tal dengan mu‘tal yang lain.
b. Al-Ra:jihiyy (1984 : 157) berpendapat al-ibda:l ialah penukaran sesuatu huruf
kepada huruf yang lain tanpa membezakan samada huruf tersebut dari kalangan huruf-
huruf ‘illat atau huruf-huruf sahi:h.
c. Mustafa: al-Ghala:yi:niyy (1992 : 120) menyatakan bahawa al-ibda:l ialah
menggantikan sesuatu huruf dengan huruf yang lain. Dari satu aspek, beliau
berpendapat proses al-ibda:l menyerupai al-i‘la:l kerana kedua-duanya akan melibatkan
perubahan kedudukan sesuatu huruf. Manakala dari aspek yang lain ada perbezaan
antara keduanya iaitu al-i‘la:l berlaku khusus pada huruf ‘illat. Pengguguran dan
penggantian hanya melibatkan huruf-huruf ‘illat sahaja. Manakala al-ibda:l lebih umum
kerana ia melibatkan huruf-huruf sahi:h dan juga huruf ‘illat yang ditukarkan dengan
huruf sahi:h.
Kesimpulan daripada takrif-takrif ini ialah, al-ibda:l merupakan satu proses
penggantian sesuatu huruf dengan huruf lain untuk memudahkan sebutan perkataan.
Proses ini berlaku secara umum dan tidak terbatas pada huruf-huruf sahi:h sahaja,
bahkan ia juga melibatkan huruf-huruf ‘illat .
Oleh itu penyelidik akan mengemukakan perkataan-perkataan yang terlibat
dalam perbincangan al-ibda:l terdiri daripada penggantian kedua-dua jenis huruf
tersebut.
2.7.1 Huruf-Huruf Yang Ditukar Ganti
79
Para Linguistik Arab berselisih pendapat untuk menentukan huruf-huruf yang
perlu ditukar ganti. Al-Imam al-Suyu:tiyy berpendapat, hanya terdapat lapan huruf
sahaja yang terlibat dengan proses ini. Ia dihimpunkan dalam perkataan b`�7��� /l21�,*T .
Manakala Ibn Ma:lik pula berpendapat hanya sembilan huruf yang terlibat dengan
proses al-ibda:l. Huruf-huruf tersebut terdapat dalam perkataan *;�T2,/: ���N�O�� . Al-Saba:n
menetapkan sebelas huruf. Ia terdapat pada perkataan *N4O�� �g2F�: /l21�,*T . Abu ‘Ali: al-
Qa:li: menyatakan sebanyak dua belas huruf. Ia terdapat pada perkataan /�/=2O�h2w*N �"2,�1 *�*T.
(Ra:jiyy al-Asmir : 2000 : 19)
Berdasarkan perbincangan berkaitan dengan al-i‘la:l pada bahagian yang lalu,
binaan perkataan berubah disebabkan oleh jenis huruf ‘illat yang tidak sesuai dengan
vokal sebelumnya. Oleh itu perubahan yang berlaku adalah melibatkan pengguguran
dan penggantian huruf serta kesesuaian dengan jenis vokal yang digunapakai .
Di dalam bahagian ini perubahan perkataan melibatkan penggantian yang
membabitkan huruf yang sama sifat dan makhrajnya dengan huruf yang sedia ada. Oleh
itu al-ibda:l yang melibatkan huruf-huruf sahi:h ini kadangkala melibatkan proses al-
idgha:m atau penyerapan. Ia bertujuan untuk mengekalkan dua huruf pada sesuatu
perkataan dari sudut sebutan sahaja. Manakala pada tulisan ia diletakkan dengan tanda
shaddat. Dengan kata lain, proses al-ibda:l yang melibatkan huruf-huruf sahi:h ini
membabitkan proses penggantian huruf dan idgha:m dalam satu masa pada satu
perkataan. Maksudnya ia tidak membawa kepada perubahan binaan kata.
2.7.2 Faktor-Faktor Perubahan Huruf
80
Terdapat beberapa faktor yang menyebabkan perlunya kepada proses al-ibda:l.
Antaranya adalah seperti berikut :
2.7.3 Faktor Sama:‘iyy
2.7.3.1 Penggantian Makhraj Dan Sifat
Antara faktor sama:‘iyy ialah penggantian yang disebabkan oleh makhraj dan
sifat kedua-dua huruf yang hampir sama. Sebagai contoh perkataan 4P�U2;�9/: (memaksa).
Fonem si:n digantikan dengan sa:d dan perkataan tersebut berubah menjadi 4P�U2;�<: .
Penggunaan fonem sa:d pada perkataan 4P�U2;�<: hasil daripada proses al-ibda:l yang
melibatkan pertukaran fonem si:n kepada sa:d . Perubahan ini berlaku membabitkan
kedua-dua fonem tersebut disebabkan oleh makhraj dan sifat kedua-duanya yang
hampir sama. Oleh itu didapati pertukaran fonem sin kepada memudahkan sebutan.
Perkataan ini juga terdapat di dalam al-Quran, dan penggunaannya dapat
diperhatikan dalam surah al-Gha:shiat, ayat 22 iaitu :
r�"3�qr��8R#(� 9(☺:;=R�'OQ )__&s
(Engkau bukan memaksa mereka)
2.7.3.2 Penggantian Untuk Penyerapan
81
Penggantian yang dilakukan pada sesuatu perkataan dengan tujuan penyerapan
(idgha:m). Contohnya perkataan ��P2��O�= -digantikan dengan ��P2����.
2.7.3.3 Penggantian Disebabkan Faktof Fonetik
Penggantian untuk melahirkan unsur penyerapan (idgha:m) pada sesuatu huruf
disebabkan oleh faktor fonetik. Sebagai contoh perkataan *����t2w�� menjadi *��t2:�� iaitu
fonem nu:n digantikan dengan mi:m pada sebutan sahaja. Manakala dari sudut tulisan,
fonem nu:n masih dikekalkan.
2.7.3.4 Penggantian Disebabkan Faktor Dialek
Penggantian yang disebabkan oleh faktor dialek (lahjat) Arab yang terdapat
dalam sesuatu kabilah. Contohnya perkataan 4"2,3Y (bawang putih) ditukarkan menjadi
4"2,3� .
2.7.4 Faktor Qiya:siyy.
2.7.4.1. Penggantian Fonem Wa:w dan Ya:’ Kepada Ta:’
Dalam proses penukaran fonem wa:w dan ya:’ kepada ta:’, ia melibatkan kata
kerja thula:thiyy. Yang pertama thula:thiyy wa:wiyy dan kedua thula:thiyy ya:’iyy.
Sebagai contoh kata kerja seperti *+� �% (sampai) dan �P�9�1 (mudah). Daripada dua kata
82
kerja ini boleh dibentuk kata kerja lain yang berdasarkan wazan *+�������� seperti *+�<�=2%��
dan �P�9��21�� . Kedudukan fonem wa:w dan ya:’ yang diikuti dengan ta:’ menimbulkan
kesulitan pada sebutan dan kedua-dua fonem tersebut perlu digantikan dengan ta:’ .
Setelah digantikan dengan fonem ta:’ , kedua-dua kata kerja tersebut dibina
sebagai *+�<>=�� dan �P�9>=�� . Pada kedua-dua kata kerja ini terdapat dua fonem ta:’ sebagai
huruf yang pertama dan kedua. Perkataan-perkataan bahasa Arab tidak dibina dengan
memiliki dua huruf yang serupa dalam satu perkataan di mana yang pertama bertanda
bunyi tidak bersuara manakala yang kedua pula menerima tanda bunyi bersuara.
Sekiranya berlaku sedemikian ia perlu diidghamkan (penyerapan). Ketika ini berlaku
proses penyerapan fonem ta:’ pertama ke dalam fonem ta:’ kedua dan ia diletakkan
tanda shaddat .
Setelah melalui proses yang terakhir ini, didapati kedua-dua perkataan tersebut
dapat disebut dengan mudah dan selesa. (Abu Sa‘ad Ahmad : 1986 : 176)
Berdasarkan kepada penjelasan di atas, ia menunjukkan perubahan tersebut
berlaku apabila sesuatu kata kerja yang terdiri daripada thula:thiyy wa:wiyy dan
thula:thiyy ya:’iyy dibina menepati wazan *+�������� .
Menurut Muhammad Fa:khir (1993 : 81) penggantian fonem wa:w dan ya:’
kepada ta:’ berlaku dengan syarat kedua-dua fonem tersebut merupakan huruf asal pada
sesuatu perkataan. Sekiranya fonem wa:w dan ya:’ yang terdapat pada sesuatu
perkataan bukan terdiri daripada huruf asal, maka penggantian tersebut tidak boleh
dilakukan. Sebagai contoh perkataan �u(3�2%3N dan �u� ��215� yang berasal daripada /u2:-�*� .
Kedua-dua fonem wa:w dan ya:’ mesti dikekalkan kerana ia bukan huruf asal pada
83
perkataan tersebut. Sebaliknya ia telah ditukarkan daripada hamzat yang berasal
daripada perkataan �u(3�2X3N dan �u� ���75� .
2.7.4.2 Penggantian Ta:’ ���1�7�)�8� Dengan Da:l
Fonem - fonem yang terletak pada posisi fa:’ ��������� seperti da:l, dha:l dan za:y
adalah terdiri daripada kategori yang berbeza jika dibandingkan dengan fonem ta:’
yang terdapat pada wazan tersebut. Fonem da:l, dha:l dan za:y merupakan dari jenis
majhu:rat manakala fonem ta:’ dari jenis mahmu:sat. Apabila terkumpul huruf-huruf
majhu:rat bersama huruf mahmu:sat maka ia akan menimbulkan kesulitan ketika
menyebut sesuatu perkataan. Oleh itu ia memerlukan sifat huruf yang sama dengan
fonem ta:’ yang sedia ada. (Fa:ris Muhammad ‘I:sa: : 2000 : 192)
Untuk menukarkan fonem ta:’ dengan da:l ia akan melibatkan kata kerja
thula:thiyy yang dimulai dengan fonem da:l, dha:l dan za:y seperti perkataan �P����
(mengusir), �P*Q*� (menyebut) dan �P�k�� (mencegah). Sekiranya perkataan tersebut diubah
kepada bentuk lain dengan menggunakan wazan *+�������� , maka fonem ta:’ ditukarkan
kepada da:l. Oleh itu perkataan �P���� dibina sebagai �P�v�=2��� sesuai dengan wazan *+��������
diubah menjadi �P����2��� . Disebabkan perkataan tersebut mengandungi dua fonem da:l
dan salah satu daripadanya bertanda bunyi tidak bersuara, maka ia mesti diidghamkan
dan membentuk perkataan lain iaitu �P��>��� .
84
Pemilihan fonem da:l sebagai gantian dalam proses al-ibda:l kerana ia memiliki
sifat dan makhraj yang serupa dengan fonem ta:’. Penggantian huruf yang mempunyai
makhraj yang sama adalah berfungsi untuk mengelakkan kesulitan pada sebutan. Oleh
yang demikian, menurut kaedah morfologi bahasa Arab perkataan-perkataan tersebut
dibentuk kepada �P�k��2���, �P*Q>��� dan �P��>���. Perubahan yang berlaku dapat dilihat pada
jadual 2.9 yang berikut.
JADUAL 2.9
Penggantian Ta:’ ���1�7�)�8� Dengan Da:l
Kata Kerja
Kala Lampau
Bentuk �+�1�7�)�� Pengguguran ta:’
�+�1�7�)�� dan
penggantian da:l
Idgha:m
���9* 0�1�:�9�� 0���9�9�� 0��9�� ���;<* ���&�:�<�� ��;�9�<�� ��;=<�� /��;9��
��?�! ��@�:�!�� ��?�9�!��� -
Berdasarkan pada jadual di atas didapati bentuk kata kerja kala lampau
menerima perubahan setelah dibentuk menurut wazan *+�������� yang mengandungi fonem
ta:’. Fonem tersebut tidak dikekalkan sebaliknya ia ditukarkan dengan da:l kerana
memiliki sifat dan makhraj yang sama. Untuk kata kerja yang dimulakan dengan da:l
dan dha:l ia perlu diidghamkan. Terdapat dua bentuk bacaan pada kata kerja yang
dimulakan dengan dha:l, iaitu dikekalkan dengan dha:l atau diubah dengan da:l seperti
yang dipaparkan. Pertukaran ini juga berlaku ketika menggunakan perkataan-perkataan
yang melibatkan derivasi (mushtaqqa:t) yang lain seperti di dalam jadual 2.10 berikut .
85
JADUAL 2.10
Penggantian Ta:’ Pada Perkataan-Perkataan Derivasi
Kata Kerja
Kala Lampau
Kata Kerja
Kala Kini
Kata Kerja
Perintah
Kata nama
pelaku
Kata Nama
Objek
0��9�� �A����B �C9�� A���35 0���35
��;*9�� /��;=<�� 3�;��B /3�;*=��B ��;9��/��;=<�� D�;*�35 /D�;=�35 �35D�;/D�;=�35
��?�9�!�� 3�?�9�"�B ��?�9�!�� D�?�9�"35 D�?�9�"35
Jadual di atas memaparkan perkataan-perkataan yang telah ditukarkan fonem
ta:’ dengan fonem da:l pada bentuk kata kerja kala lampau, kata kerja kala kini, kata
kerja perintah, kata nama pelaku dan kata nama objek. Untuk perkataan yang
dimulakan dengan fonem dha:l, penyelidik akan menjelaskan perubahan secara lebih
terperinci seperti berikut :
a. Dibolehkan untuk menukar fonem dha:l kepada da:l. Penukaran ini
menyebabkan terdapat dua fonem da:l dan salah satu daripadanya bertanda bunyi tidak
bersuara. Sebagai contoh perkataan P*Q������ bertukar menjadi P*Q��2���- Oleh itu ia perlu
diidghamkan dan menghasilkan perkataan �P*Q>��� seperti yang terdapat dalam jadual 2.9
yang lalu. Penggunaan sedemikian juga terdapat dalam al-Quran seperti dalam surah
al-Qalam, ayat 15 :
r*�+��,- ���#���RT�O.� /X�14,�
��#�QH ?'s ?t*iT'O� )(W&s
86
Maksudnya: (Sesungguhnya kami telah tinggalkan demikian itu menjadi ayat tanda
kekuasaan kami). “ Adakah orang yang mengambil peringatan (daripadanya) ”.
b. Mengekalkan fonem dha:l dan ditambahkan dengan yang kedua sebagai gantian
daripada fonem da:l yang digugurkan. Penggantian ini menyebabkan terdapat dua
fonem dha:l dan memerlukan idgha:m pada fonem tersebut. Oleh itu perkataan tersebut
berubah dan diungkap dengan disertai idgha:m iaitu P*Qp��- . Jika dilihat pada perubahan
secara berperingkat, perkataan yang berasal daripada PQ������ bertukar menjadi P*Q*����� dan
akhirnya membentuk perkataan P*Qp��- setelah diidghamkan. (‘Abduh al-Ra:jihiyy :
1984 : 180)
2.7.4.3 Pertukaran Fonem Ta:’ Kepada Ta:’
Untuk menukarkan fonem ta:’ kepada ta:’ proses ini akan melibatkan kata kerja
thula:thiyy yang bermula dengan huruf-huruf al-itb:aq iaitu sa:d, da:d, ta:’ dan za:’ .
Sekiranya sesuatu perkataan dibentuk berdasarkan wazan *+�������� maka fonem ta:’ akan
digantikan dengan fonem ta:’ seperti berikut :
i. Perkataan yang didahului dengan fonem sa:d seperti �P�t� (sabar). Apabila
dibina berdasarkan wazan *+�������� maka ia akan dibentuk sebagai �P�t��2 �� . Binaan tersebut
87
menimbulkan kesulitan pada sebutan fonem ta:’ dan ia perlu ditukarkan kepada ta:’ dan
berubah menjadi �P�t*U2 �(. Perkataan ini telah digunakan di dalam al-Quran seperti yang
terdapat di dalam surah Ta:ha:, ayat 132 :
rO?�G,- �g�7l-G �d��u:���(9
-,4�vE���aN7 r��NHYX� D wx �g���y�3� �zSR25 D sR�{| �g�S2HO�6 ! �X�<a+���R��4,- !},�R+0F�'� s
Maksudnya: (Dan perintahkanlah ahli keluarga kamu supaya menunaikan solat dan
terhadapnya) bersabarmereka hendaklah
Perkataan 2P5t*U2 ��% yang mengandungi fonem ta:’ adalah berasal daripada ta:’ sebelum
berlaku penggantian huruf.
ii. Demikian juga dengan perkataan yang didahului dengan fonem da:d seperti
� �P�� . Perkataan tersebut akan dibina sebagai � �P��2��� dan berubah menjadi � �P*U2���
apabila fonem ta:’ ditukarkan kepada ta:’ berdasarkan wazan *+�������� . Penukaran yang
sedemikian juga ditemui di dalam al-Quran seperti yang terdapat dalam surah al-
’an‘a:m ayat 145 :
rQ�S ~w *as-G e(@ ���? L`&--�G �ef(+ �?\OX�� de�� ��'�� ��� ☺��E��1 ~w(+ %-G ����!�1 mX�FR=�? 7--G ��?�= S����3.? 7--G LI���� �O1�UcL �� [6(��� �☯E>5 7--G
��+�3'� .Q'l�G (NHO��'� y��4
88
9( '� d ��☺�s& 4�WE��O\ �⌧OHN, �R��9 xw,- g=�� .%(��� ��09,5
⌦5���⌧� ��8' \5 &W() s
Maksudnya: (Katakanlah: “ Tiada ku peroleh dalam apa yang diwahyukan kepadaku
(suatu makanan) yang diharamkan memakannya kecuali bangkai, darah yang mengalir
atau daging babi, kerana demikian itu keji atau fasik (iaitu haiwan yang disembelih
bukan dengan nama Allah) Maka barangsiapa berada dalam keadaan terpaksa, bukan
kerana mengingkari perintah tuhan dan bersikap melampaui batas sesungguhnya
tuhanmu maha pengampun lagi mengasihani ”).
Fonem ta:’ yang terdapat pada perkataan >P3U2�� telah ditukarkan kepada fonem ta:’
untuk menyesuaikan dengan huruf itba:q sebelumnya iaitu da:d .
iii. Apabila sesuatu perkataan dimulakan dengan fonem ta:’ atau za:’, ia
memerlukan kepada proses idgha:m. Sebagai contoh perkataan �o*K*T dan �6*K*q. Pada
peringkat permulaan fonem ta:’ ditambah untuk menepati wazan *+�������� dan menjadikan
perkataan tersebut sebagai ���o*K���T dan ���6*K-��q . Terdapat dua ta:’ pada perkataan pertama
apabila fonem ta:’ ditukarkan dengan ta:’. Salah satu daripadanya bertanda bunyi tidak
bersuara dan memerlukan proses idgha:m. Oleh itu salah satu fonem ta:’ digugurkan
dan digantikan dengan tanda shaddat menyebabkan ia berubah menjadi ���o*KpT . Demikian
juga yang berlaku pada fonem za:’ membentuk perkataan �6*Kpq�� . (al-Matrajiyy : 2000 :
44)
89
Perkataan �6*Kpq�� telah digunakan oleh penyair Arab, Zuhayr bin Abi Salma: di dalam
syairnya yang berbunyi :
/6�Kpe�;*� bw�;2�*N /6*K�e/1�% b�,�A�B #y �*K�7�w ��2;�U2�/1 2&�JpG� /���,*�� �,/�
(Dia adalah seorang lelaki yang sangat baik, sering memberikan engkau sesuatu yang
berharga seperti kemaafan. Disebabkan kebaikannya yang tinggi itu, ada yang
mengambil kesempatan dan kadang- kadang dia dizalimi lalu terinaya).
Muhammad Fa:khir (1993: 82) telah mengemukakan tiga perubahan yang berlaku pada
perkataan tersebut.
i. Mengekalkan fonem ta:’ tanpa idgha:m seperti ���6*K*U�q .
ii. Fonem ta:’ digantikan dengan za:’ dan dilakukan idhga:m padanya seperti �6*Kpq��
iii. Fonem za:’ digantikan dengan ta:’ dan diidghamkan pada huruf tersebut seperti
perkataan �6*KpT�� .
Kewujudan fonem ta:’ pada wazan *+�������� telah menimbulkan kesulitan untuk
menyebut perkataan. Untuk mengatasi masalah ini pemilihan fonem ta:’ dibuat kerana
ia mempunyai sifat dan makhraj yang serupa dengan fonem da:d , ta:’ dan za:’ . Proses
penukaran ini dapat dilihat dalam jadual 2.11 .
JADUAL 2.11
Pertukaran Fonem Ta:’ Kepada Ta:’
90
2.7.4.4 Fonem Ta:’ Ta’ni:th Ditukarkan Kepada Ha:’
Fonem ta:’ ta’ni:th marbu:tat ditukarkan kepada ha:’ ketika berlaku waqaf pada
huruf tersebut. Sebagai contoh firman Allah s.w.t. di dalam surah al-Humazat ayat 1 :
rQ71,- �)�Q�<'C� K��}�☺�l
�2☺�}��M )W&s
Maksudnya: “ Celakalah untuk tiap-tiap orang pengumpat dan pencela. ”
Ketika waqaf pada perkataan �(((((((��}�☺2�, fonem ta:’ akan dibacakan
dengan ((bunyi ha:’. Oleh itu penggantian huruf yang berlaku pada kedua-dua perkataan
tersebut hanya dari sudut sebutan sahaja, manakala pada tulisan ia masih ditulis dengan
ta:’ marbutat .
2.7.4.5 Fonem Nu:n Ditukarkan Kepada Mi:m
Penggantian fonem nu:n dengan mi:m berlaku dengan syarat fonem nu:n
tersebut mesti bertanda bunyi tidak bersuara dan diikuti dengan ba:’ bervokal fathat,
kasrat atau dammat, samada dalam satu perkataan atau berasingan. Contoh yang
Kata Kerja
Kala Lampau
Penambahan
Fonem ta:’
Penggantian
dengan ta:’
Idgha:m
�P�t� �P�t��2 �� �P�t*U2 �� -
� �P�� � �P��2��� � �P*U2��� -
�o*K*T �o*K���T�� �o*K*U�T�� �o*KpT�� �6*K*q �6*K���q�� �6*K*U�q�� -
�6*K*q �6*K���q�� �6*K*U�q�� �6Kpq��/�6*KpT��
91
berlaku pada satu perkataan seperti ����t2w�� . Penggantian nu:n dengan mi:m berlaku
ketika menyebut fonem nu:n disebakan oleh fonem ba:’ yang makhrajnya hampir sama
dengan mi:m.
Manakala contoh penggantian pada perkataan yang berasingan dapat
diperhatikan pada perkataan seperti yang terdapat dalam surah Ya:si:n, ayat 5 :
rS�����4 1���,17�/,� ?�sT
9�����/,� ?'s ?.OHS�*'6��� ! s
Maksudnya: Kata mereka itu (orang-orang kafir) “ hai! Binasalah kita, siapakah yang
membangkitkan kita daripada tempat tidur kita?
Pada perkataan �,/�����9 Ts�? berlaku
penukaran fonem nu:n kepada mi:m pada sebutan sahaja. Manakala pada tulisan ia
dikekalkan.
Penjelasan pada kedua-dua contoh tersebut menunjukkan fonem nu:n
ditukarkan kepada mi:m hanya pada sebutan sahaja, manakala pada tulisan ia
dikekalkan. (‘Abba:s Hassa:n : t.t : 728)
2.7.4.6 Fonem Wa:w Ditukarkan Kepada Mi:m
Fonem wa:w ditukarkan secara wajib kepada mi:m seperti yang terdapat pada
perkataan 46*� (mulut). Perkataan ini berasal daripada 4$�,3�. Buktinya ia dibina sebagai
4$��,��*N ketika jamak. Fonem ha:’ digugurkan daripada perkataan tersebut dengan tujuan
untuk memudahkan sebutan. Setelah ha:’ digugurkan, ia hanya mengandungi dua
fonem sahaja iaitu fa:’ dan wa:w. Wa:w ditukarkan kepada mi:m kerana kedua-dua
92
fonem tersebut mempunyai makhraj yang hampir sama. Sekiranya perkataan tersebut
disandarkan ) 3c*����()*�( maka fonem wa:w akan dikembalikan seperti pada perkataan
�!2,3�. (Ibn Hisha:m al-Ansa:riyy :1995 : 356)
Menurut ‘Abba:s Hassan (t.t : 727), bentuk jama‘ taksi:r itu mengandungi
maksud untuk mengembalikan sesuatu perkataan kepada bentuk asal . Oleh itu pada
bentuk kata jamak, perkataan tersebut ia mengandungi fonem wa:w seperti y���2,*� dan
4$��,��*N .
2.7.5 Kesimpulan
Sebagai kesimpulannya, al-i‘la:l berlaku pada huruf-huruf ‘illat dan sesuatu
tanda bacaan dengan mengikut syarat-syarat serta kaedah-kaedah tertentu. Manakala
perbincangan al-ibda:l telah melibatkan kedua-dua jenis huruf ‘illat dan sahi:h yang
tertumpu pada wazan *+�������� . Ia juga memerlukan huruf-huruf tertentu yang dilihat
mempunyai sifat dan makhraj yang sesuai dengan tanda bacaan yang digunakan.
Tujuannya ialah untuk memudahkan sebutan ketika menyebut sesuatu perkataan.
Manakala terdapat sebahagian perkataan yang memerlukan kepada proses idgha:m
kerana melibatkan pertukaran huruf yang serupa. Penggantian huruf-huruf ini bukan
sahaja berlaku pada kata kerja kala lampau, bahkan melibatkan bentuk-bentuk yang
lain seperti kata kerja kala kini, kata terbitan, kata nama pelaku dan kata nama objek.
BAB KETIGA
93
METODOLOGI DAN PROSEDUR KAJIAN
3.1 Pengenalan
Kajian ini bertujuan untuk mengenal pasti tahap pemahaman dan penguasaan
pelajar terhadap topik al-i‘la:l dan al-ibda:l dalam bahasa Arab khususnya pelajar di
tingkatan enam. Pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l telah digubal oleh pihak Kementerian
Pelajaran Malaysia sebagai salah satu mata pelajaran yang diajar di peringkat Sijil
Tinggi Agama Malaysia (STAM). Penggubalan ini telah dilakukan pada tahun 2000
sebagai pengganti kepada sistem yang sedia ada iaitu Sijil Tinggi Agama (STA). Ia
telah digubal oleh pihak Kementerian Pelajaran Malaysia dan dilaksanakan di seluruh
negara secara berperingkat. Terdapat lima lokasi yang dipilih oleh pihak kementerian
untuk tujuan pembelajaran ini dilaksanakan di negeri Selangor. Sebahagian daripada
sekolah tersebut ditadbir oleh Jabatan Pendidikan Negeri Selangor (JPNS) manakala
sebahagian yang lain ditadbir oleh Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS).
Pelajaran ini digabungkan dengan beberapa topik lain yang akan dipelajari
bersama dalam mata pelajaran morfologi antaranya hamzat wasal, hamzat qata‘ dan al-
idgha:m. Al-i‘la:l dan al-ibda:l merupakan salah satu mata pelajaran yang dikhususkan
untuk membincangkan tentang tatabahasa Arab. Dari sudut peperiksaan ia disediakan
dalam kertas Bahasa Arab I dan II.
Penyelidik berpendapat penggubalan sukatan pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l
untuk dipelajari oleh pelajar di tingkatan enam adalah wajar dan sesuai untuk dijadikan
bahan kajian. Pada peringkat tersebut kemampuan dan tahap penguasaan pelajar
terhadap bahasa Arab sudah jelas dan boleh dikenal pasti. Di samping itu kelemahan
mereka akan dapat diatasi berpandukan cadangan-cadangan dan strategi yang membina
sebagai persiapan untuk menghadapi peperiksaan.
94
Dalam bab ini, penyelidik menyatakan metodologi yang digunakan sepanjang
kajian ini dijalankan. Penyelidik mengemukakan aspek-aspek pengkaedahan yang
dibuat merangkumi prosedur, rekabentuk kajian, tempat kajian, subjek kajian,
instrumen, lokasi kajian, populasi, persampelan dan cara menganalisis data. Data-data
yang diperolehi akan dianalisis sebagai hasil dan rumusan kajian. Penyelidik akan
mengemukakan beberapa cadangan sebagai panduan kepada pihak yang terlibat dengan
proses pengajaran dan pembelajaran tentang topik al-i‘la:l dan al-ibda:l. Selain itu
penyelidik juga akan mengemukakan teori pengajaran yang sesuai untuk diguna pakai
dalam menyampaikan sumber pengajaran ini.
Ringkasnya kajian ini berkisar kepada tiga unsur utama yang menjadi sasaran di
dalam proses pengajaran dan pembelajaran iaitu :
i. Pelajar
ii. Sumber Pengajaran
iii. Guru
Penyelidik cuba meninjau sejauh mana unsur-unsur ini dapat dimanfaatkan
dengan sepenuhnya ke arah mempertingkatkan lagi tahap pemahaman dan penguasaan
pelajar mengenai al-i‘la:l dan al-ibda:l .
3.2 Prosedur Kajian
Semasa menjalankan kajian, penyelidik telah mengambil beberapa langkah
yang perlu untuk menyempurnakan proses penyelidikan. Ia juga bertujuan supaya
kajian ini dapat dilakukan dengan lebih teratur. Langkah-langkah tersebut ialah :
i. Mengenalpasti lokasi.
95
ii. Mengenalpasti populasi, responden dan persampelan.
iii. Mengagihkan borang soal selidik dan ujian bertulis di kedua-dua buah sekolah
seramai 60 responden.
iv. Pemerhatian di dalam kelas.
v. Mengkaji dan menganalisa data .
vi. Mengemukakan rumusan dan cadangan.
3.3 Rekabentuk Kajian
Untuk menjayakan kajian ini, penyelidik menggunakan dua kaedah kajian iaitu ;
i. Kajian perpustakaan
ii. Kajian lapangan
3.3.1 Kajian Perpustakaan
Dalam disertasi ini penyelidik membuat kajian yang berkaitan dengan al-i‘la:l
dan al-ibda:l menerusi penyelidikan perpustakaan terutamanya dalam bab dua.
Penyelidik mengumpul maklumat-maklumat al-i‘la:l dan al-ibda:l berdasarkan kepada
rujukan-rujukan tatabahasa Arab yang terdiri daripada kitab-kitab nahw dan sarf. Selain
daripada itu beliau juga merujuk kepada kajian-kajian ilmiah yang terdapat di
universiti-universiti tempatan sebagai bahan rujukan. Kaedah ini digunakan
sepenuhnya untuk menyiapkan bab kedua kerana ia merangkumi kajian di peringkat
teori.
96
3.3.2 Kajian Lapangan
Penyelidik juga menggunakan kajian lapangan untuk melengkapkan lagi
penyelidikannya. Dari sudut kajian lapangan ini, ia akan melalui metod-metod berikut :
i. Soal selidik
ii. Ujian bertulis
iii. Temubual
iv. Pemerhatian di dalam kelas.
3.3.2.1 Soal selidik dan ujian bertulis
Dalam bahagian ini penyelidik telah menggunakan borang soal selidik dan
ujian bertulis untuk melihat beberapa perkara penting. Borang ini telah disediakan
dalam dua bahagian. Bahagian A dan bahagian B.
i. Bahagian A
Bahagian ini mengandungi beberapa soalan yang disediakan untuk
mendapatkan maklumat yang berkaitan dengan latarbelakang pelajar, pencapaian
akademik dan persepsi pelajar terhadap matapelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l. Selain
daripada itu pelajar juga ditanya tentang penampilan guru pembimbing mereka. Cara
penyampaian beliau sewaktu proses pengajaran dan pembelajaran di dalam bilik darjah.
Antara lain, persoalan-persoalan yang berkaitan dengan sikap pelajar juga turut ditanya
untuk melihat sejauh mana penumpuan, perhatian, persediaan dan komitmen mereka
97
terhadap pelajaran. Melalui beberapa soalan yang diajukan diharap dapat memberi
gambaran yang jelas tentang sikap mereka terhadap pelajaran. Sejauh mana proses
pembelajaran dan panduan yang digunakan di dalam dan luar bilik darjah dapat
memastikan mereka untuk menguasai pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l atau sebaliknya.
Bahagian ini mengandungi lima item yang besar. Item tersebut ialah maklumat
asas pelajar, persepsi atau sikap mereka terhadap topik al-i‘la:l dan al-ibda:l, sukatan
pelajaran, tenaga pengajar dan persediaan pelajar. Sila lihat jadual 3.1 untuk
pembahagian item-item tersebut.
JADUAL 3.1
Bahagian A : Taburan Item, Aspek, Dan Jumlah Soalan Soal Selidik
Item
Aspek
Jumlah Soalan
1 Maklumat Asas Pelajar 11
2 Persepsi pelajar terhadap pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l 12
3 Sukatan Pelajaran 9
4 Tenaga Pengajar 15
5 Persediaan Pelajar 10
Item - item tersebut ialah :
● Item Pertama : Maklumat Asas Pelajar
Dalam item ini penyelidik menyentuh tentang latar belakang pelajar termasuk
tempat tinggal mereka sepanjang sesi pembelajaran di sekolah. Tujuan soalan ini
dikemukakan ialah untuk melihat sejauh mana mereka dapat memberi komitmen
terhadap pelajaran. Ia dapat dilihat apabila terdapat pelajar yang tinggal di luar kawasan
sekolah dan terpaksa berulang-alik setiap hari. Tujuannya ialah untuk meninjau
98
kemampuan pelajar untuk memberi komitmen bagi mengikuti kelas tambahan yang
dianjurkan oleh pihak sekolah. Dalam item ini juga, penyelidik mengemukakan soalan
yang berkaitan dengan pilihan mereka untuk belajar di peringkat Sijil Tinggi Agama
Malaysia dengan menyediakan pelbagai jawapan.
● Item Kedua : Persepsi Pelajar
Item kedua menyentuh tentang persepsi dan minat pelajar terhadap pelajaran
al-i‘la:l dan al-ibda:l. Ia mengandungi dua belas soalan. Melalui soalan-soalan tersebut
penyelidik dapat meninjau situasi pelajar ketika mengikuti pelajaran mereka.
Kemungkinan ada antara mereka yang menghadapi masalah dalam pembelajaran al-
i‘la:l dan al-ibda:l, serta bagaimana tindakan yang diambil sebagai jalan
penyelesaiannya. Di dalam bahagian ini juga penyelidik cuba mencungkil pendapat
mereka tentang langkah-langkah yang perlu diambil untuk menguasai al-i‘la:l dan al-
ibda:l. Apakah kelemahan yang dihadapi sepanjang mempelajari pelajaran tersebut.
Sejauh mana pelajaran ini penting untuk bahasa Arab mereka atau sekadar memenuhi
kehendak sukatan pelajaran. Adakah pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l amat sukar
untuk difahami dan menjadi halangan untuk mereka menguasai bahasa Arab dengan
baik.
● Item Ketiga : Sukatan Pelajaran
Item ini turut mempersoalkan tentang penggunaan laras bahasa yang terdapat di
dalam buku teks dan sejauh mana tahap kemampuan mereka untuk memahaminya.
Apakah tindakan yang diambil ketika pelajar menghadapi kesukaran untuk memahami
pelajaran melalui teks yang digunakan. Bagaimana guru pembimbing mampu
99
memahamkan pelajar melalui penggunaan bahasa buku tersebut. Sejauh mana
penampilan buku teks yang disediakan dapat menarik minat untuk belajar atau
kemungkinan terdapat beberapa perkara yang perlu diubahsuai. Adakah pelajar
didedahkan dengan bentuk-bentuk soalan yang sesuai untuk dijadikan panduan dan
latihan sejajar dengan peperiksaan yang akan diadakan. Secara keseluruhannya sejauh
mana buku tersebut dapat memberi faedah dan menarik minat pelajar untuk mengikuti
pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l dengan baik.
● Item Keempat : Persediaan Pelajar
Di dalam item keempat beberapa soalan yang berkaitan dengan tenaga pengajar
telah disediakan. Antara perkara-perkara yang ditimbulkan ialah berkaitan dengan
kemampuan guru dalam menyampaikan maklumat-maklumat kepada pelajar. Ia
melibatkan pendekatan yang diambil oleh guru pembimbing untuk memantapkan lagi
pemahaman dan penguasaan pelajarnya tentang al-i‘la:l dan al-ibda:l. Sejauh mana
guru menggunakan kaedah-kaedah yang sesuai di dalam sesi pengajaran untuk
memahamkan pelajar serta menarik dan mengekalkan minat pelajar dengan pelajaran.
Apakah tindakan yang dilakukan terhadap pelajar-pelajar yang tercicir dalam pelajaran
mereka.
● Item Kelima : Persediaan Pelajar
Item ini berkaitan dengan sikap dan penumpuan pelajar dalam menghadapi
pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l. Apakah strategi dan persediaan yang dibuat di luar
bilik darjah sebelum mengikuti sesi pembelajaran di dalam kelas. Sejau mana tumpuan
dapat diberikan ketika sesi pembelajaran dan perbincangan. Bagaimana mereka
100
membahagikan masa untuk mengulangkaji pelajaran semasa hari persekolahan. Jika
timbul sebarang persoalan apakah tindakan yang akan diambil sebagai jalan
penyelesaian. Adakah pelajar mengamalkan sikap suka berbincang samada sesama
mereka atau dengan guru pembimbing.
Ringkasnya, dengan menggunakan beberapa soalan seperti yang dinyatakan
melalui borang soal selidik ini diharapkan dapat membantu penyelidik untuk
mendapatkan maklumat yang diperlukan.
Menurut Zawawi Ismail (2001:45) ia dikenali sebagai soal selidik berstruktur
atau soal selidik tertutup. Responden disuruh membaca dan memahami soalan dan
penyataan yang diberikan, seterusnya memilih jawapan yang paling tepat berdasarkan
cadangan-cadangan yang diberikan. Beliau juga menyatakan beberapa kelebihan dalam
menggunakan borang soal selidik jawapan terpilih. Antaranya :
i. Mudah ditadbir.
Melalui soalan-soalan yang diberikan dan jawapan-jawapan yang dicadangkan
responden dapat menjawap dengan tepat dan cepat.
ii. Penyelidik akan mendapat kerjasama yang tinggi daripada responden. Mereka
mudah memahami kehendak soalan, kurang menggunakan ingatan, kurang
berfikir dan boleh menjawab dengan cepat tanpa memerlukan kemahiran
menulis.
iii. Jawapan yang diberikan dapat melindungi kepincangan responden, memenuhi
kepentingan peribadi dan menyetujui kehendak dan penerimaan sosial.
iv. Memudahkan penganalisisan jawapan. Data-data yang diperolehi melalui
penggunaan soal selidik jawapan terpilih lebih teratur dan jelas.
v. Dapatan analisis daripada jawapan dapat ditafsirkan dengan berkesan.
Cadangan jawapan yang diberikan sendiri oleh penyelidik untuk setiap soalan
101
membolehkan penyelidik mengenalpasti dan menghayati kehendak soalan dan
jawapan yang sesuai untuk mencapai objektif penyelidikan .
ii. Bahagian B
Dalam bahagian ini, penyelidik menggunakan beberapa set soalan untuk ujian
bertulis. Perkara yang difokuskan ialah berkenaan pengumpulan data untuk meninjau
kebolehan pelajar bagi menentukan jawapan yang betul melalui soalan yang
disediakan. Semua soalan yang dikemukakan hanya berkaitan tentang permasalahan al-
i‘la:l dan al-ibda:l. Antara penekanan yang diberikan ialah berkaitan dengan unsur-
unsur penting menyebabkan berlakunya perubahan sesuatu perkataan. Antara lain
soalan yang berbentuk aplikasi juga dikemukakan. Ia berkaitan dengan perubahan yang
berlaku selepas al-i‘la:l dan penentuan wazan yang sesuai pada perkataan yang
disediakan. Selain daripada itu soalan yang dikemukakan menghendaki para responden
menentukan perkataan asal sebelum berlaku proses penggantian. Tujuannya ialah untuk
meninjau sejauh mana mereka mampu melakukan proses al-i‘la:l dan al-ibda:l terhadap
perkataan-perkataan yang diberikan. Sebahagian daripada soalan-soalan yang
disediakan menuntut responden untuk menjawab melalui jawapan terpilih dan
sebahagian yang lain menghendaki jawapan diberikan secara bertulis. Secara
keseluruhannya, soalan-soalan yang dirangka di dalam bahagian ini adalah berdasarkan
sukatan pelajaran yang berkaitan dengan pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l sahaja.
Berdasarkan jawapan-jawapan yang diperolehi diharap dapat memastikan pemahaman
dan penguasaan mereka berkenaan dengan pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l.
102
Borang soal selidik ini diedarkan secara rawak kepada 30 orang responden yang
bakal menduduki peperiksaan Sijil Tinggi Agama Malaysia pada tahun 2005 sebagai
sampel kajian.
Semua soalan yang terdapat dalam borang soal selidik tersebut disediakan
dalam bahasa Melayu. Tujuannya supaya ia mudah difahami oleh semua responden
samada pelajar yang mempunyai kemampuan bahasa Arab yang baik atau sebaliknya.
Ini dapat menjamin kesahihan dan ketepatan maklumat yang dikumpul oleh penyelidik.
Penyelidik menyediakan sendiri soal selidik agar persoalan yang hendak diukur
dapat memberikan satu dapatan yang telah dirancang. Ia disusun dan diedarkan kepada
responden berdasarkan sukatan yang telah mereka pelajari dan lalui supaya tidak
berlaku ketinggalan maklumat yang menyebabkan mereka tidak boleh menjawab.
Penyelidik menggunakan soal selidik kerana data dapat dikumpulkan dengan
lebih cepat, menjimatkan masa dan perbelanjaan ketika penyelidikan ini dijalankan.
3.3.2.2 Temubual
Penyelidik menggunakan kaedah temubual untuk mendapatkan maklumat yang
lebih terperinci.Terutamanya apabila dirasakan kemungkinan ada perkara lain yang
penting dihadapi oleh pelajar tetapi tidak didedahkan di dalam bahagian soal selidik.
Tujuannya untuk memastikan soalan-soalan yang penting tidak tercicir.
Menurut Mohd Majid Konting (2004:237), kaedah ini menghendaki penyelidik
dan responden hadir dalam proses memperolehi maklumat. Dengan itu maklumat
penyelidikan diperolehi secara langsung melalui interaksi dua hala.
Dalam kajian ini, penyelidik hanya menjalankan temubual dengan guru-guru
yang terlibat secara langsung dalam pengajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l di kedua-dua buah
103
sekolah berkenaan.Temubual ini dijalankan adalah untuk mendapatkan maklumat atau
data penyelidikan yang berkaitan dengan tahap penguasaan al-i‘la:l dan al-ibda:l di
kalangan pelajar-pelajar (STAM) yang dipilih sebagai sampel kajian .
Penyelidik memilih kaedah temubual ini berdasarkan beberapa rasional seperti
di bawah :
i. Temubual sangat praktikal digunakan di dalam penyelidikan seperti ini kerana
ia hanya melibatkan bilangan sampel yang sedikit.
ii. Maklumat yang diperolehi oleh penyelidik lebih tepat dan lengkap.
iii. Hubungan yang erat dapat diwujudkan antara penyelidik dengan responden.
Suasana ini akan menghasilkan satu kerjasama yang baik. Ini akan dapat
membantu memudahkan lagi proses pengumpulan maklumat.
iv. Penyelidik dapat mengetahui samada sampel dapat memahami soalan-soalan
yang diajukan dengan baik atau tidak. Pengujian dijalankan kepada empat
perkara utama iaitu :
a. Kelulusan akademik dan bidang pengkhususan.
b. Latar belakang pengajaran.
c. Pandangan guru terhadap pelajar
d. Masalah yang dihadapi.
3.3.2.3 Pemerhatian di dalam kelas
Penyelidik berharap pemerhatian yang dibuat ketika sesi pembelajaran dapat
membantu pengumpulan maklumat yang berguna kepada kajian ini. Kaedah ini tidak
kurang pentingnya kerana ia memberi banyak faedah. Antara faedah-faedah yang
104
diperolehi melalui kaedah ini seperti yang telah dinyatakan oleh Syed Arabi Idid (1998
: 135) ialah ;
i. Penyelidik memperolehi maklumat dengan berhubung secara langsung dengan
responden.
ii. Maklumat dapat diberikan oleh lebih ramai responden dan daripada mereka
yang terlibat.
iii. Apabila penyertaan berlaku penyelidik sebagai pemerhati berjaya, ia
menunjukkan sumber maklumat telah bekerjasama dengan penyelidik. Oleh itu
maklumat yang diperolehi lebih dipercayai.
iv. Penyelidik boleh mengumpulkan data utama dengan sendirinya pada masa
proses pembelajaran itu berlaku. Proses membuat pemerhatian ini
membolehkan penyelidik ‘ menangkap ’ seluruh kejadian itu pada masa itu
juga. Melalui pemerhatian sepanjang sesi tersebut akan membantu penyelidik
memperolehi maklumat yang lebih jelas dan terperinci tentang keadaan sebenar.
3.4 Lokasi Kajian.
Lokasi yang dipilih oleh penyelidik untuk melaksanakan kajian ini ialah
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu, Hulu Selangor dan Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin, Kelang, Selangor. Kedua-duanya merupakan
antara sekolah yang menjadi pilihan oleh pelajar untuk mengikuti pembelajaran dan
seterusnya menduduki peperiksaan Sijil Tinggi Agama Malaysia di negeri Selangor.
Bahasa Arab dipelajari bermula daripada tingkatan satu hinggalah tingkatan enam.
Oleh itu pihak sekolah akan menerima kemasukan pelajar dari pelbagai tempat yang
beraliran Arab untuk mengikuti pembelajaran di peringkat Sijil Tinggi Agama Malaysia
105
pada setiap tahun. Ia mula diperkenalkan di kedua-dua sekolah tersebut pada tahun
2000.
Kedua-dua sekolah tersebut merupakan antara lima buah sekolah yang dijadikan
penempatan untuk pembelajaran dan peperiksaan di peringkat Sijil Tinggi Agama
Malaysia oleh pihak Kementerian Pelajaran Malaysia yang sebahagiannya dikendalikan
oleh pihak Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS). Penyelidik memilih sekolah ini
kerana :
i. Penyelidik pernah berkhidmat di salah sebuah sekolah tersebut .
ii. Berhasrat untuk mendapatkan gambaran dan maklumat yang lebih jelas tentang
pencapaian pelajar dalam pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l.
iii. Ingin mengenalpasti sejauh mana kemampuan dan kebolehan pelajar-pelajar
yang ditentukan untuk mempelajari sukatan tersebut setelah mereka tidak
mendapat tempat untuk menyambung pelajaran di Institusi Pengajian Tinggi di
dalam negara.
iv. Kebanyakan pelajar akan menyambung pelajaran mereka ke luar negara dan
pengkaji berminat untuk mengenalpasti kemampuan mereka terhadap
tatabahasa Arab antaranya berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
3.5 Mengenal pasti Populasi dan Persampelan
Penyelidik telah mendapati bahawa persampelan mendatangkan faedah yang
banyak dan memudahkan aktiviti-aktiviti penyelidikan dijalankan. Melalui kaedah ini
penyelidik tidak perlu membuat bancian kerana faedah yang diperolehi daripada
persampelan lebih baik. Menurut Syed Arabi Idid (1998:50), antara faedah-faedah
persampelan adalah seperti berikut :
106
i. Ia menjimatkan perbelanjaan. Pengkaji tidak perlu menemubual semua orang
dalam populasi dan meninjau kesemua tempat. Keadaan ini menjimatkan kos
perjalanan.
ii. Jumlah responden yang kurang tidak memerlukan ramai penemu bual untuk
mendapatkan maklumat. Ini juga bermakna bahawa perbelanjaan pentadbiran
adalah rendah.
iii. Data akan diperolehi dengan cepat kerana respon daripada sampel dapat
diterima dalam masa yang singkat.
Penyelidik telah mengenalpasti jumlah pelajar yang sedang mengikuti
pembelajaran STAM di kedua-dua buah sekolah tersebut. Namun bilangan pelajar yang
dipilih sebagai sampel kajian seramai 60 orang sahaja. 30 orang mewakili Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu manakala 30 yang lain daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin. Mereka ini dipilih secara rawak mewakili
pelajar tingkatan enam di kedua-dua sekolah tersebut. Pilihan dibuat berdasarkan
senarai nama yang dibekalkan oleh pihak sekolah berkenaan dan diletakkan di dalam
kelas yang berasingan. Mereka terdiri daripada pelajar lelaki dan wanita yang sedang
mengikuti pembelajaran STAM. Tempoh masa yang diperlukan oleh mereka untuk
mengikuti persijilan ini ialah selama setahun sebagai syarat menduduki peperiksaan .
3.6 Sukatan Pelajaran
Dalam kajian ini penyelidik juga menganalisis kandungan pelajaran dan
beberapa bentuk soalan yang terdapat di dalam buku teks sekolah. Penyelidik merujuk
kepada buku teks yang telah disediakan oleh pihak Kementerian Pelajaran Malaysia.
107
Oleh itu, penggunaan buku ini adalah seragam dan digunakan oleh semua pelajar yang
akan menduduki peperiksaan Sijil Tinggi Agama Malaysia di seluruh negara .
Ia penting kerana peranannya sebagai sumber maklumat utama yang digunakan
dalam sesi pengajaran dan pembelajaran. Buku teks yang dipilih ini ialah ‘ al-sarf al-
muyassar ’. Ia mula diperkenalkan oleh pihak Kementerian Pelajaran Malaysia pada
tahun 2004. Manakala pada tahun 2000 hingga 2003 pihak Kementerian Pelajaran
Malaysia telah menggunakan buku ‘ Tawdi:h al-Sarf ’.
3.7 Tatacara Pengumpulan Data
Pengumpulan data dijalankan setelah mendapat kebenaran dari pihak sekolah
berkenaan. Pihak Fakulti Bahasa dan Linguistik telah mengeluarkan surat akuan untuk
mendapat keizinan bagi tujuan tersebut.
Penyelidik telah pergi ke dua lokasi kajian berkenaan untuk menjalankan kajian
yang telah dirancang. Jadual dibuat agar penyelidik dapat mengurus masa dengan baik.
Ia bertujuan agar pengedaran soal selidik dan temubual yang dijalankan tidak berlaku
dalam jarak masa yang lama.
Pada peringkat pertama, penyelidik menemui para pelajar yang mengikuti
pembelajaran Sijil Tinggi Agama Malaysia di dalam kelas yang disediakan.
Selanjutnya sebahagian mereka dipilih secara rawak untuk diberikan soal selidik.
Antara perkara yang diberikan perhatian ialah dari aspek-aspek berikut :
108
i. Tempoh masa pembelajaran. Oleh kerana pelajar-pelajar yang mengikuti
pembelajaran di peringkat STAM ini bermula setelah mereka menduduki
peperiksaan Sijil Pelajaran Malaysia, maka ada di antara mereka yang lewat
mendaftar di sekolah tersebut. Sesi pembelajaran bermula pada bulan Januari
dan ada yang kelewatan sehingga bulan Mac.
ii. Antara perkara lain yang diberi perhatian ialah calon persendirian. Mereka
hanya mendaftar untuk peperiksaan sahaja namun jumlah mereka tidaklah
begitu ramai. Pelajar-pelajar yang sedemikian tidak akan dijadikan sampel
kajian oleh penyelidik kerana dirasakan tidak akan memberi maklumat yang
tepat untuk kajian ini.
Data yang diperolehi daripada set soal selidik diproses dan dapatan kajian
tentang penguasaan pelajar terhadap persoalan al-i‘la:l dan al-ibda:l akan dinyatakan
dalam bentuk peratusan statistik dengan penggunaan jadual dan rajah. Data-data yang
diperolehi daripada soal kaji selidik akan digandingkan dengan dapatan temubual dan
ujian bertulis yang akan dijalankan oleh penyelidik sendiri.
Semua data yang berkaitan dengan tenaga pengajar dan persediaan pelajar
dinilai dengan ukuran ordinal. Responden dikehendaki memilih salah satu daripada
jawapan berikut :
i. Kerap
ii. Kadang-kadang
iii. Tidak Pernah
Manakala kemahiran penyelesaian dalam permasalahan al-i‘la:l dan al-ibda:l
disediakan dalam dua bentuk. Pertama, soalan disediakan dalam bentuk jawapan
109
terpilih dan yang kedua berbentuk esei yang memperlihatkan kemahiran dan kefahaman
pelajar. Ia akan dianalisa dengan melihat jumlah pelajar yang menjawab sesuatu soalan
dengan jawapan yang betul atau salah. Kemudian jumlah tersebut akan dihitung
menurut peratusan yang juga akan dijelaskan melalui penggunaan carta.
Setelah data-data tersebut diperolehi dengan lengkap dan jelas, ia akan
digandingkan dengan sikap dan persediaan responden dalam menghadapi pembelajaran
mereka yang akan dinyatakan dalam bahagian cadangan dan rumusan .
3.8 Kesimpulan
Secara umum penyelidikan ini dijalankan melalui satu kes ke atas pelajar yang
akan menduduki Sijil Tinggi Agama Malaysia. Penyelidik memilih pendekatan ini
untuk mendapatkan data dan maklumat melalui kaedah-kaedah yang telah dijelaskan.
Penyelidik menggunakan empat instrumen di dalam penyelidikan ini untuk mengumpul
data yang diperlukan. Proses pengumpulan data dijalankan sendiri oleh penyelidik
sebelum memulakan penganalisisan. Setelah data-data dianalisa penyelidik akan
membuat satu rumusan sebagai dapatan kajian.
110
BAB KEEMPAT
PENGUMPULAN DATA
4.1 Pengenalan
Dalam bab ini penyelidik akan membentangkan maklumat-maklumat data yang
diperolehi sebagai bahan utama kajian. Ia merangkumi hasil jawapan ujian bertulis dan
soal selidik yang dikemukakan oleh penyelidik kepada 60 responden dari dua buah
sekolah yang dipilih. Maklumat-maklumat penting yang diperolehi melalui temubual
dengan para pelajar dan guru pembimbing juga turut dikemukakan.
Tujuan utama ujian bertulis dijalankan adalah untuk mendapat gambaran yang
jelas tentang tahap penguasaan pelajar terhadap al-i‘la:l dan al-ibda:l di kalangan
pelajar di kedua-dua buah sekolah tersebut. Manakala melalui soal selidik dan temubual
111
yang telah dijalankan, penyelidik dapat mengenalpasti punca kelemahan pelajar dan
masalah yang dihadapi oleh mereka.
Dalam bab ini penyelidik akan membahagikan huraian data kepada dua
bahagian berdasarkan maklumat yang diperolehi melalui kaedah-kaedah yang telah
dijalankan. Bahagian pertama berkaitan dengan pemahaman para pelajar terhadap
pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l. Manakala bahagian kedua pula merangkumi
maklumat asas pelajar, persepsi pelajar terhadap mata pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l,
penggunaan buku teks, tenaga pengajar dan sikap pelajar. Penyelidik juga akan
membentangkan dapatan kajian tentang faktor-faktor kelemahan dalam penguasaan al-
i‘la:l dan al-ibda:l di kalangan pelajar.
Sebelum kajian ini dijalankan penyelidik telah memastikan terlebih dahulu
semua tajuk-tajuk yang berkaitan telah dipelajari oleh para pelajar. Ianya untuk
memastikan supaya semua responden telah didedahkan dengan maklumat-maklumat
yang berkaitan seperti yang terdapat di dalam set kertas soalan. Justeru itu penyelidik
telah memberi perhatian yang khusus kepada penggunaan buku teks dan mengadakan
perbincangan dengan guru pembimbing untuk memperolehi maklumat yang tepat. Ia
dilakukan untuk memastikan supaya semua responden menerima kertas soalan yang
mengandungi maklumat-maklumat yang telah dipelajari dan penyelidik akan
memperolehi jawapan yang lebih tepat.
Penyelidik telah membahagikan beberapa kategori soalan untuk menilai
pemahaman dan penguasaan pelajar terhadap pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l.
Antara kategori-kategori soalan yang disediakan ialah seperti berikut :
i. Perkataan asal sebelum berlaku proses al-i‘la:l dan al-ibda:l.
ii. Penentuan perkataan yang dikemukakan samada berlaku al-i‘la:l padanya atau
tidak.
iii. Penentuan wazan yang betul terhadap perkataan yang diberikan.
112
iv. Penentuan jenis huruf ‘illat yang ditukarkan pada sesuatu perkataan yang
dikemukakan.
v. Jenis al-i‘la:l yang berlaku pada perkataan yang diberikan.
vi. Kaedah-kaedah al-ibda:l yang melibatkan wazan *+�������� .
Untuk menjelaskan hasil dapatan kajian yang diperolehi, penyelidik telah
membahagikannya kepada beberapa bahagian iaitu :
i. Bilangan dan jumlah peratus responden yang berjaya menjawab dengan betul
terhadap soalan yang dikemukakan.
ii. Bilangan dan jumlah peratus responden yang gagal memberikan jawapan yang
betul terhadap soalan yang dikemukakan.
iii. Huraian tentang jenis kesalahan yang dilakukan oleh responden.
iv. Penjelasan tentang kehendak soalan dan contoh jawapan yang betul.
v. Dapatan kajian tentang sikap dan persepsi pelajar terhadap pelajaran al- i‘la:l
dan al-ibda:l.
vi. Penilaian terhadap buku teks.
vii. Penilaian terhadap tenaga pengajar.
4.2 Dapatan Kajian
Setelah maklumat diperolehi melalui beberapa kaedah yang digunakan,
penyelidik akan mengemukakan data-data yang diperolehi daripada ujian bertulis
terlebih dahulu. Data-data yang diperolehi melalui kaedah tersebut secara
keseluruhannya adalah berkaitan dengan permasalahan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
4.2.1 Dapatan Ujian Pemahaman Al-i‘la:l dan Al-ibda:l
113
Dalam bahagian ini penyelidik akan menjelaskan pencapaian pelajar
berdasarkan bahagian-bahagian soalan yang dikemukakan kepada mereka. Huraian
pencapaian yang diperolehi oleh responden di kedua-dua buah sekolah tersebut akan
disertakan bersama contoh-contoh kesalahan yang mereka lakukan. Pada bahagian ini
terdapat tujuh soalan utama yang dikemukakan kepada mereka.
4.2.2 Huruf Yang Terlibat Dengan Al-i‘la:l
Untuk meninjau kefahaman pelajar, mereka telah dikemukakan soalan yang
berkaitan dengan huruf-huruf ‘illat yang terlibat dengan proses al-i‘la:l. Huruf-huruf
tersebut adalah terdiri daripada fonem ali:f , wa:w, ya:’ dan hamzat. Tujuannya ialah
untuk memastikan bahawa para pelajar mengetahui huruf-huruf ‘illat yang terlibat
dengan proses al-i‘la:l. Pengetahuan tentang huruf-huruf ‘illat diperlukan untuk
membezakan antara huruf-huruf yang terlibat dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l. Ia juga
dianggap penting kerana huruf-huruf tersebut terdapat pada sebahagian perkataan
samada terdiri daripada kata kerja atau kata nama. Kata kerja yang terlibat samada
terdiri daripada kata kerja kala lampau, kata kerja kala kini, kata kerja perintah, kata
kerja majhu:l dan sebagainya. Manakala kata nama samada terdiri daripada kata nama
pelaku, kata terbitan atau kata nama objek .
Penyelidik tidak menyediakan sebarang jawapan pilihan memandangkan ia
adalah sesuatu yang mesti dikuasai oleh pelajar dan untuk mengenali huruf-huruf
tersebut bukanlah sesuatu yang rumit dan membebankan.
Hasil jawapan yang diperolehi berkaitan dengan soalan ini menunjukkan 17
responden (57%) daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu
114
(S.A.M.T.K.K.B.) dapat memberikan jawapan yang betul dan 13 responden
(43.%) yang lain gagal memberikan jawapan yang sedemikian. Perbezaan pencapaian
antara kedua-dua kumpulan ini ialah 14% .
Manakala dapatan kajian yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin (S.A.M.T.H.) menunjukkan prestasi yang lebih baik. Jumlah
responden yang berjaya memberikan jawapan yang tepat ialah 25 orang (83%)
manakala jumlah kesilapan hanya diperolehi daripada 5 responden (17%). Oleh itu
jawapan yang diperolehi dalam bahagian ini menunjukkan prestasi yang dicapai oleh
responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin adalah lebih baik.
Meskipun jawapan untuk soalan pertama ini hanya terdiri daripada empat huruf
sahaja namun jawapan yang diperolehi mengecewakan. Dapatan ujian yang diperolehi
daripada kedua-dua buah sekolah tersebut dengan penglibatan 60 orang pelajar
menunjukkan 37% responden tidak dapat mengemukakan jawapan dengan betul.
Antara sebab-sebab kegagalan pelajar untuk memberikan jawapan yang tepat
ialah kerana mereka keliru untuk membezakan antara huruf-huruf yang terlibat dengan
al-i‘la:l dan al-ibda:l. Kekeliruan ini dapat dikenal pasti semasa sesi temubual yang
dilakukan dengan mereka.
4.2.3 Perkataan Asal
Soalan seterusnya yang dikemukakan kepada responden ialah berkaitan dengan
asal binaan sesuatu perkataan sebelum berlaku al-i‘la:l. Responden dikehendaki
menentukan perkataan asal yang mengandungi huruf ‘illat sebelum ia digantikan
dengan sesuatu huruf kerana terlibat dengan al-i‘la:l. Huruf-huruf ‘illat yang
merupakan huruf asal terdapat pada perkataan-perkataan yang dikemukakan kepada
responden samada terdiri daripada fonem ali:f, wa:w atau ya:’.
115
Tujuan soalan ini dikemukakan adalah untuk meninjau kefahaman dan
penguasaan pelajar tentang perkataan asal yang dikemukakan kepada mereka. Di
samping itu penyelidik juga dapat memastikan kefahaman dan penguasaan responden
berkenaan huruf ‘illat yang ditukar ganti pada perkataan - perkataan tersebut. Perkataan
yang dikemukakan kepada responden adalah dipilih daripada sukatan pelajaran mereka.
Antara perkataan yang dikemukakan ialah 46�7� (yang berpuasa) dan 4o�7�E (penjual).
Kedua-dua perkataan yang dipilih ini adalah merupakan bentuk kata nama pelaku.
Manakala perkataan seterusnya adalah terdiri daripada bentuk kata terbitan iaitu /��B���
(doa), *.����� (hukuman) dan ��215�4� (penjelasan). Selain itu penyelidik juga telah
mengemukakan dua jenis perkataan yang terdiri daripada bentuk kata jamak iaitu /��7�h�B
(orang-orang tua) dan /��7�v� (akhbar-akhbar). Manakala dua perkataan yang lain
terdiri daripada bentuk kata nama seperti 4O@;�8 dan masdar mi:mi: seperti ?#���2;�: .
Untuk meninjau hasil jawapan pelajar, ia dapat dilihat dalam jadual 4.1 yang
memaparkan pencapaian mereka secara terperinci. Ia menjelaskan jawapan pelajar yang
betul dan peratus pencapaian mereka bagi sesuatu soalan. Kemudian diikuti dengan
penjelasan jawapan pelajar yang salah dan jumlah peratus responden yang menjawab
dengan jawapan tersebut. Hasil jawapan mereka diasingkan kepada dua bahagian
mengikut kategori responden daripada dua lokasi yang berasingan iaitu Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu, Hulu Selangor (S.A.M.T.K.K.B) dan Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin, Kelang. (S.A.M.T.H).
Jadual 4.1
Peratus Jawapan Tentang Soalan Perkataan Asal
116
Perkataan Perkataan
Asal
S.A.M.T.K.K.B S.A.M.T.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
46�7� 4"5%� 22 73 8 27 12 40 18 60
4o�7�E 4o51�E 25 83 5 17 21 70 9 30
���B/� 4%�B/� 11 37 19 63 15 50 15 50
����*. 4&��*. 15 50 15 50 16 53 14 47
/��7�h�B /�5%�h�B 27 90 3 10 24 80 6 20
/��7�v� /�51�v� 16 53 14 47 15 50 15 50
4O@;�8 4�5,2;�8 15 50 15 50 4 13 26 87
4���215� 4���2%(5� 15 50 15 50 8 27 22 73
?#���2;�: ?#���2,:( 17 57 13 43 15 50 15 15
S.A.M.T.K.K.B. : Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Baru.
S.A.M.T.S.H. : Sekolah Agama Menengah Tinggi Sultan Hishamuddin.
J / B : Jawapan Betul J / S : Jawapan Salah
Berdasarkan jadual 4.1, responden diminta menyatakan perkataan asal bagi
perkataan 46�7� dalam bentuk kata nama pelaku yang belum terlibat dengan proses al-
i‘la:l. Melalui soalan tersebut penyelidik telah memperolehi data yang menunjukkan 22
respoden (73%) daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu berjaya
menjawab dengan betul. Manakala 8 responden yang lain (27%) gagal menjawab
dengan jawapan yang tepat.
Data yang diperolehi melalui jawapan responden daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan hanya 12 responden (40%) yang berjaya
menjawab dengan betul dan 18 (60%) responden gagal menyatakan jawapan yang
sedemikian. Oleh itu jumlah kesalahan yang dilakukan oleh responden daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin lebih tinggi. Lebih separuh jumlah
117
responden yang terlibat dengan ujian bertulis ini gagal mengemukakan jawapan yang
betul.
Ini menunjukkan tahap penguasaan pelajar-pelajar di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu adalah lebih baik berkaitan dengan soalan yang
melibatkan perkataan asal bagi 6�7� � . Ia dapat dilihat pada jumlah peratus jawapan
betul yang menunjukkan pencapaian responden daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu mengatasi pencapaian responden daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin. Perbezaan pencapaian melalui jawapan yang betul
antara responden di kedua-dua buah sekolah tersebut pada kadar 33% .
Manakala hasil jawapan yang diperolehi daripada semua responden di kedua-
dua buah sekolah tersebut menunjukkan 57% responden dapat menentukan jawapan
yang betul dan 43% daripada mereka gagal memberi jawapan sedemikian. Ini
menunjukkan jumlah responden yang tidak dapat menguasai permasalahan ini adalah
tinggi.
Kesalahan yang berlaku disebabkan pelajar tidak dapat memastikan dengan baik
huruf asal yang terdapat pada kata kerja kala lampau dan seterusnya keliru apabila ia
dikemukakan dalam bentuk kata nama pelaku. Sebagai jawapannya ialah perkataan
tersebut berasal daripada �"�,� iaitu dengan penggunaan fonem wa:w. Apabila ia
ditukarkan dalam bentuk kata nama pelaku fonem wa:w tersebut dikekalkan dan
menjadi 4"5%� . Setelah berlaku al-i‘la:l, partkel wa:w ditukarkan kepada hamzat dan
melahirkan perkataan 46�7� .
118
Secara keseluruhan hasil jawapan daripada responden di kedua-dua buah
sekolah menunjukkan masih ramai pelajar yang tidak dapat menguasai bahagian ini
dengan baik.
Antara lain penyelidik juga telah mengemukakan perkataan 4o�7�E. Ia merupakan
perkataan yang dibentuk pada wazan untuk menunjukkan kata nama pelaku. Huruf
‘illat yang terdapat pada perkatan ini ialah fonem ya:’ iaitu �E4o51 . Fonem tersebut
digugurkan setelah melalui proses al-i‘la:l. Responden diminta menyatakan perkataan
asal bagi perkataan ini sebelum berlaku al-i‘la:l yang juga dalam bentuk kata nama
pelaku .
Melalui soalan ini, penyelidik memperolehi data yang menunjukkan 25
responden (83%) daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu telah
berjaya mengemukakan jawapan dengan betul. Manakala 5 responden yang lain (17 %)
gagal menjawab dengan baik.
Manakala hasil jawapan responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin, didapati 21 responden (70 %) yang dapat memberikan jawapan yang
tepat dan 9 orang responden yang lain (30 %) gagal menyatakan jawapan sedemikian.
Jika diperhatikan pencapaian responden di kedua-dua buah sekolah tersebut
pada kedua-dua perkataan yang dikemukakan, didapati responden lebih memahami
perubahan yang berlaku pada perkataan 4o�7�E berbanding dengan perkataan 46�7� .
Walaupun jumlah kesalahan yang dilakukan oleh responden di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin pada perkataan 46�7� lebih tinggi namun ia telah
menunjukkan prestasi yang lebih baik melalui jawapan yang diperolehi pada perkataan
119
4o�7�E. Rajah 4.1 menunjukkan pencapaian responden daripada kedua-dua buah sekolah
berkaitan dengan kata nama pelaku.
Selain itu, penyelidik juga telah mengemukakan perkataan yang berbentuk kata
terbitan iaitu ���B/� . Perkataan ini berasal daripada kata kerja �,�B�� yang huruf ‘illatnya
terdiri daripada fonem wa:w. Responden diminta menyatakan asal perkataan tersebut
yang juga dalam bentuk kata terbitan sebelum berlaku al-i‘la:l.
Hasil jawapan yang diperolehi daripada responden pada perkataan ���B/�
menunjukkan prestasi yang lebih merosot. Data yang diperolehi daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan hanya 11 responden (36%)
telah memberikan jawapan yang betul manakala 19 responden yang lain (63.3%) gagal
memberikan jawapan sedemikian.
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin pula menunjukkan keadaan yang berbeza. 15 responden yang menduduki
ujian bertulis ini (50%) berjaya memberikan jawapan yang betul dan 15 (50%)
responden yang lain gagal memberikan jawapan yang sedemikian. Ini menunjukkan
jumlah peratus kedua-dua kumpulan daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin adalah sama.
Data secara keseluruhan daripada jumlah responden di kedua-dua buah sekolah
tersebut menunjukkan 43% berjaya memberikan jawapan yang betul manakala 57 %
daripada mereka gagal menyatakan jawapan yang tepat. Ia menggambarkan penguasaan
yang lemah di kalangan responden berdasarkan peratus kesalahan mengatasi jumlah
peratus jawapan yang betul.
Kesilapan yang berlaku disebabkan kegagalan mereka untuk menentukan huruf
asal yang terdapat pada kata kerja lampau dan kata terbitan. Prestasi yang ditunjukkan
120
oleh pelajar Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin adalah lebih baik
berbanding pencapaian yang diperolehi oleh responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu. Walau bagaimanapun peratus keseluruhan menunjukkan
pencapaian yang diperolehi masih berada ditahap yang lemah.
Jawapan yang sepatutnya dikemukakan oleh responden ialah /�4%�B . Fonem
wa:w merupakan huruf ‘illat yang digugurkan ketika berlaku proses al-i’la:l samada
pada kata kerla kala lampau atau kata terbitan. Jawapan responden daripada kedua-dua
buah sekolah terhadap perkataan-perkataan yang dikemukakan dapat dilihat pada jadual
4.2.
Jadual 4.2
Taburan Jawapan Responden Di S.A.M.T.K.K.B. dan S.A.M.T.H Tentang Soalan
Perkataan Asal
Perkataan Contoh Jawapan
perkataan Asal
Jawapan
betul
% Jawapan
salah
%
46�7� 4"5%� 34
57
26
43
4o�7�E 4o51�E 46
77
14
23
���B/� 4%�B/� 26
43
34
57
����*. 4&��*. 31
52
29
48
/��7�h�B /�5%�h�B
51
85
9
15
/��7�v� /�51�v�
31
52
29
48
4O@;�8 4�5,2;�8
19
32
41
68
4���215� 4���2%��
25
42
35
58
?#���2;�: ?#���2,:(
33
55
27
45
Seterusnya penyelidik juga telah mengemukakan perkataan yang terdiri
daripada bentuk kata terbitan yang huruf ‘illatnya terdiri daripada fonem ya:’ .
121
Perkataan tersebut ialah 4&��*. . Apabila berlaku al-i‘la:l ia bertukar menjadi ���*. E .
Perubahan yang berlaku ialah fonem ya:’ digantikan dengan hamzat.
Hasil jawapan ujian menunjukkan 15 responden (50%) daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu dapat menyatakan jawapan yang betul
dan 15 responden yang lain gagal untuk memberi jawapan yang sedemikian. Ini
menunjukkan jumlah peratus responden yang memberi jawapan yang tepat setanding
dengan jumlah mereka yang gagal .
Manakala data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan keadaan yang berbeza. Seramai 16 responden
(53.3 %) dapat mengemukakan jawapan yang betul dan 14 (46.7%) daripada mereka
telah memberikan jawapan yang salah.
Secara keseluruhannya jumlah responden yang dapat memberikan jawapan
yang betul daripada kedua-dua buah sekolah tersebut ialah 51.7% . Sebaliknya jumlah
responden yang gagal menyatakan jawapan yang tepat mewakili 48.3% . Angka ini
menunjukkan perbezaan yang sedikit sahaja dan ia menggambarkan kelemahan pelajar
dalam memastikan asal perkataan masih ketara pada bentuk kata terbitan .
Penyelidik juga telah mengemukakan perkataan yang yang terdiri daripada
bentuk kata jamak taksi:r iaitu /��7�h�B . Perkataan ini berasal daripada kata mufrad iaitu
4�2,/h�B yang huruf ‘illatnya terdiri daripada fonem wa:w. Responden diminta
menentukan asal perkataan tersebut yang juga dalam bentuk kata jama‘ taksi:r sebelum
berlaku al-i‘la:l.
Hasil jawapan respoden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
Kubu Bharu menunjukkan 27 responden (90%) berjaya mengemukakan jawapan yang
betul manakala 3 orang (10 %) sahaja yang gagal menentukan jawapan sedemikiian.
122
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
pula menunjukkan prestasi yang membanggakan. Seramai 24 responden (80%) telah
berjaya mengemukakan jawapan yang betul dan 6 responden (20%) yang lain gagal
mengemukakan jawapan sedemikian.
Jumlah keseluruhan daripada kedua-dua buah sekolah tersebut yang berjaya
menjawab dengan tepat ialah 51 orang (85%). Ia merupakan pencapaian yang baik.
Jawapan yang tepat sebagai perkataan asal ialah /�5%�h�B . Melalui proses al-
i‘la:l, fonem wa:w digugurkan dan digantikan dengan hamzat.
Oleh yang demikian, data yang diperolehi daripada respoden-responden di
kedua-dua sekolah tersebut menunjukkan pencapaian yang baik. Jumlah jawapan yang
salah secara keseluruhannya semakin berkurangan berdasarkan prestasi yang
ditunjukkan oleh responden daripada kedua-dua buah sekolah tersebut. Selain itu
penyelidik juga telah mengemukakan soalan yang terdiri daripada kata jamak dan huruf
‘illatnya terdiri daripada fonem ya:’ iaitu /�51�v� .
Berdasarkan Jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 16 orang (53%) yang telah
menjawab dengan jawapan yang betul dan 14 yang lain (47%) tidak dapat menyatakan
jawapan sedemikian. Perbezaan peratus di antara dua kumpulan tersebut adalah 6% .
Manakala data yang diperolehi daripada jawapan responden di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan 15 orang (50%) berjaya menjawab
dengan betul dan 15 yang lain gagal berbuat sedemikian. Oleh itu kedua-dua kumpulan
ini diwakili oleh jumlah bilangan peratus responden yang sama.
123
Jumlah keseluruhan daripada kedua-dua buah sekolah yang berjaya menjawab
dengan betul ialah 31 orang (52%). Pecapaian ini agak rendah jika dibandingkan
dengan soalan yang berkaitan dengan perkataan /��7�h�B .
Jawapan yang dikehendaki daripada soalan ini ialah perkataan /�51�v� . Fonem
ya:’ ditukarkan kepada hamzat setelah berlaku al-i‘la:l dan berubah menjadi /��7�v� .
Antara lain perkataan yang terdiri daripada bentuk kata nama seperti 4O@;�8 juga
dikemukakan. Ia berasal daripada perkatan �8��� - /�2,/9�1 - b'���;(�8 . Perkataan ini
dikemukakan bertujuan untuk melihat penguasaan pelajar tentang bentuk perkataan
sedemikian .
Jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Kuala Kubu Bharu telah menunjukkan 15 responden (50%) berjaya menyatakan
jawapan yang betul dan 15 yang lain gagal memberikan jawapan sedemikian.
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin pula menunjukkan pencapaian yang sangat lemah. Hanya 4 (13%)
responden sahaja yang berjaya memberikan jawapan yang betul dan 26 (87 %) yang
lain gagal menyatakan jawapan sedemikian.
Kegagalan menjawab dengan jawapan yang tepat disebabkan para pelajar tidak
dapat mengenalpasti jenis huruf yang ditukar ganti pada asal perkataan tersebut.
Jawapan yang betul ialah perkataan ini mengandungi huruf ‘illat yang terdiri
daripada fonem wa:w pada perkataan asal iaitu �84�5,2; . Apabila kedua-dua huruf ‘illat
tersebut berada secara berturutan, menurut kaedah al-i‘la:l huruf yang kedua digantikan
124
dengan ya:’ dan berlaku idgha:m . Apabila terdapat jenis huruf yang sama ia ditandakan
dengan shaddat maka lahirlah perkataan 4O@;�8 .
Antara lain penyelidik juga telah mengemukakan perkataan yang dipilih
daripada kata terbitan yang asalnya terdiri daripada 4 huruf iaitu 4���215� dan kata
kerjanya adalah *N����2% .
Jawapan responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan dua kumpulan yang seimbang. Seramai 15 (50%) responden
berjaya menjawab dengan jawapan yang betul manakala 15 orang yang lain gagal
menyatakan jawapan sedemikian.
Manakala data daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin pula
menunjukkan hanya seramai 8 (27%) respoden sahaja yang berjaya mengemukakan
jawapan yang tepat manakala 22 (73%) respoden yang lain telah memberikan jawapan
yang salah. Oleh itu pencapaian yang diperolehi oleh responden daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan prestasi yang rendah dengan
perbezaaan peratusan di antara dua kumpulan tersebut sebanyak 14 % . Punca kesilapan
ialah responden tidak dapat mengenalpasti huruf yang digugurkan ketika berlaku al-
i‘la:l . Jawapan yang betul ialah perkataan tersebut mengandungi fonem wa:w yang
digugurkan iaitu (/���2%� .
Manakala perkataan terakhir dalam bahagian ini ialah terdiri daripada perkataan
yang dibentuk dengan masdar mimi iaitu ( ?#����2;: .
Data yang diperolehi telah menunjukkan 17 responden (57%) daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu dapat mengemukakan jawapan yang betul
manakala 13 (43%) yang lain gagal menyatakan jawapan sedemikian.
125
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin pula menunjukkan 15 respoden dapat memberikan jawapan yang tepat
manakala 15 responden yang lain gagal menyatakan jawapan sedemikian. Ia
menggambarkan 50 % daripada mereka dapat memahami asal perkatan tersebut
manakala 50 % yang lain menunjukkan keadaan sebaliknya.
Secara keseluruhan peratus pencapaian responden dari kedua-dua buah sekolah
tersebut dalam bahagian ini dapat dilihat pada rajah 4.1 yang berikut.
Rajah 4.1
Peratus Pencapaian Responden Keseluruhan
57
77
43
52
85
52
32
42
55
43
23
57
48
15
48
68
58
45
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
صائم بائع دعاء قضاء عجائز صحائف سي�د إيضاح ◌ميزان Jawapan
Per
atu
s
Betul Salah
4.2.4 Contoh Kesalahan
Di dalam ruangan ini penyelidik telah memaparkan beberapa contoh kesalahan
yang dilakukan oleh responden dari kedua-dua buah sekolah tersebut secara
keseluruhan. Antara contoh-contoh kesalahan yang dilakukan oleh responden ketika
126
menjawab soalan-soalan berkaitan dengan asal perkataan seperti yang dikemukakan
adalah seperti yang terdapat dalam jadual 4.3 berikut.
Jadual 4.3
Contoh Kesalahan Jawapan Responden Tentang Perkataan Asal
Bil
Perkataan
Contoh Kesalahan
Jawapan
1 46�7� 4651��� 4"2,/;� � 4"2,� 4"5%�
2 4o�7�E 4���;�E � 4��%��E � 4o�7�;�E 4o51�E
3 ���B/� 4&�B�� � � �����B��� 4����� 4%�B/�
4 ����*. 4%��*.� 4,��*.� �����*. 4&��*.
5 /��7�h�B /�51��h�B� /�5h�B /�5%�h�B
6 /��7�v� /������,� � /�5%��v�� 4�/v/ /�51�v�
7 4O@;�8 /O51��8� /�5,�8� /�5%��8 4�5,2;�8
8 ��215�4� 4����2;21��� 4����5%� 4�2,/�21�� 4���2%��
9 ?#���2;�: 3#��2%2,�: � ?#����2,2;�:� ?#��2,�: ?#���2,:(
4.2.5 Perkataan Yang Terlibat dengan Al-i‘la:l
Penyelidik juga telah mengemukakan soalan kepada responden supaya memilih
perkataan-perkataan yang terlibat dengan al-i‘la:l . Beberapa perkataan telah disediakan
dan mereka dikehendaki menentukan perkataan-perkataan tersebut. Soalan ini
bertujuan untuk meninjau pengetahuan pelajar tentang perkataan yang berkaitan dengan
topik al-i‘la:l . Ini memandangkan tidak semua perkataan dalam bahasa Arab terlibat
dengan permasalahan al-i‘la:l. Oleh itu pelajar perlu memastikan samada sesuatu
perkataan itu terlibat dengan al-i‘lal atau sebaliknya adalah berdasarkan pada huruf asal
yang terdapat pada sesuatu perkataan.
127
Penyelidik telah menyediakan tiga perkataan. Antara perkataan -perkatan
tersebut ialah /6*K*0G� , 3+�t�h*G� dan -�9G�y�� . Salah satu daripada tiga perkataan yang
dikemukakan menunjukkan terdapat huruf yang telah ditukar ganti dan melalui proses
al-i‘la:l .
Hasil kajian yang diperolehi menunjukkan 29 responden (96.7%) daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu dapat memberikan jawapan yang
betul dan hanya seorang responden (3.3%) gagal memberikan jawapan yang
sedemikian.
Manakala dapatan kajian yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan prestasi yang lebih rendah. Jumlah responden yang
berjaya memberikan jawapan yang tepat ialah 23 (76.7%) dan jumlah kesilapan
diperolehi daripada 7 responden (23.3%). Oleh itu jawapan yang diperolehi pada
bahagian ini memperlihatkan prestasi yang dicapai oleh responden daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu adalah lebih baik. Data pencapaian
keseluruhan yang diperolehi responden kedua-dua buah sekolah tersebut ialah 86.6%
mewakili jawapan yang betul dan 13.4% mengemukakan jawapan salah.
Untuk menentukan pilihan jawapan yang betul pelajar perlu memerhatikan
kebiasaan fonem-fonem yang terlibat dengan al-i‘la:l. Hamzat merupakan salah satu
fonem yang terlibat dengan banyak perkataan sebagai gantian apabila berlaku al-i‘la:l.
4.2.6 Penentuan Wazan
Penyelidik juga telah mengemukakan satu soalan yang melibatkan penguasaan
wazan di kalangan pelajar. Satu perkataan daripada jenis kata kerja na:qis iaitu 2,/B2O�1
128
diberikan dan data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
Kubu Bharu menunjukkan 6 responden (20%) sahaja yang berjaya menyatakan
jawapan yang tepat dan 24 (80%) daripada mereka gagal memberikan jawapan yang
sedemikian.
Manakala hasil jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan 5 responden (16.7%) dapat memberikan jawapan
yang tepat dan 25 (83.3%) yang lain gagal menyatakan jawapan sedemikian.
Hasil dapatan daripada kedua-dua buah sekolah tersebut menunjukkan
peratusan gagal untuk menyatakan jawapan yang betul mewakili 81.7% dan hanya
19.3% sahaja yang dapat memberikan jawapan yang tepat. Ia merupakan pencapaian
yang lemah dan pelajar perlu diberi penekanan yang serius untuk menguasai dan
memahami penggunaan wazan.
Kesimpulan yang dapat dibuat ialah para pelajar perlu diberi penekanan tentang
penguasaan wazan kerana proses al-i‘la:l akan melibatkan kata-kata kerja yang
mengandungi huruf-huruf ‘illat. Kelemahan mereka amat ketara dalam bahagian ini
dengan jumlah peratus yang amat sedikit menguasai wazan-wazan tersebut. Oleh itu
amat wajar ia diberikan penekanan secara khusus apabila bermulanya sesi pembelajaran
pada awal tahun.
4.2.7 Jenis-Jenis Al-i‘la:l
Penyelidik juga telah mengemukakan soalan yang berkaitan dengan
pembahagian al-i‘la:l berdasarkan jenis-jenisnya. Melalui ujian bertulis penyelidik telah
mengemukakan beberapa perkataan. Responden diminta menentukan jenis al-i‘la:l
yang berlaku pada perkataan-perkataan tersebut. Antara perkataan-perkataan yang
129
dikemukakan ialah ���%�� - /�/%2��1 , �6�g28*N - /65g28*�/1 dan �O����� - �O��2,/� . Hasil jawapan
responden daripada kedua-dua sekolah tersebut dapat dilihat pada jadual 4.4 berikut.
Jadual 4.4
Taburan Jawapan Responden Tentang Jenis-jenis al-I‘la:l
Perkataan
Asal
Jenis al- I‘la:l
S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
/�/%2��1� ���%��
Bi al-naqli ������ - /�2%/��1
25
83
5
17
27
90
3
10
�6�g28 N - /65g28-*�/1
Bi al-hadhfi N-�6�g28 - /65g29/1
11
37
19
63
23
77
7
23
�O����� - ��2,/��O
Bi al-qalbi �O��2,/�
16
53
14
47
15
50
15
50
S.A.M.T.K.K.B : Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu.
S.A.M.T. H. : Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin.
J / B : Jawapan Betul
J / S : Jawapan Salah
Berdasarkan jadual 4.4, didapati seramai 25 responden daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu dapat memberi jawapan yang betul pada
perkataan ���%�� sebagai al-i‘la:l bi al-naqli. Hanya 5 orang responden sahaja daripada
sekolah tersebut yang gagal memberikan jawapan yang tepat. Ini menunjukkan peratus
jawapan betul yang tinggi dicapai oleh responden daripada sekolah tersebut iaitu 83.%.
Manakala peratus gagal untuk memberikan jawapan yang tepat hanya 16.% .
Dapatan ujian yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin menunjukkan prestasi yang lebih baik iaitu 27 responden daripada
sekolah tersebut berjaya memberikan jawapan yang tepat dan hanya 3 orang sahaja
130
didapati melakukan kesilapan. Ini menggambarkan pencapaian yang diperolehi melalui
soalan ini ialah 90% untuk jawapan yang betul dan ia merupakan keputusan yang
terbaik.
Oleh itu purata jumlah jawapan yang tepat diperolehi daripada responden di
kedua-dua buah sekolah tersebut menunjukkan 87% . Ia merupakan satu pencapaian
yang baik. Manakala purata kesalahan menunjukkan 13% sahaja.
Hasil data untuk soalan kedua iaitu perkataan *N�6�g28 menunjukkan prestasi yang
merosot. Jawapan yang telah diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan hanya 11 orang (37%) sahaja yang berjaya
memberikan jawapan yang betul. Manakala jumlah kesalahan yang diperolehi adalah
melebihi jumlah jawapan yang tepat dengan 19 kesalahan (63%).
Data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin pula menunjukkan keadaan yang berbeza iaitu 23 responden (77%) dapat
menjawab dengan betul dan 7 yang lain (23%) gagal mengemukakan jawapan
sedemikian. Ini menunjukkan sebahagian besar daripada responden di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu lemah dalam menentukan jenis al-i‘la:l bi al-
hadhfi yang berlaku pada perkataan tersebut. Responden tidak dapat memastikan
perubahan yang berlaku pada kata kerja kala kini yang menggugurkan fonem hamzat.
Soalan yang terakhir dalam bahagian ini ialah melibatkan perkataan ���O��� dan
ditukarkan kepada �O��2,/� .
Hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 16 jawapan betul (53%) dan 14 daripada
mereka (47%) memberikan jawapan yang salah. Kedudukan perbezaan di antara kedua-
dua kelompok ini hanya 6%. Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama
131
Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan jumlah jawapan yang seimbang iaitu 15
jawapan betul dan 15 daripada mereka melakukan kesilapan. Ini menunjukkan
sebahagian responden daripada sekolah tersebut gagal menentukan jawapan yang
tepat. Jika dilihat peratus jawapan tepat secara keseluruhan daripada kedua-dua buah
sekolah tersebut ialah 52 % .
Daripada ujian pemahaman tentang jenis al-i‘la:l yang dijalankan, purata
kesalahan yang dilakukan oleh pelajar Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu pada kata kerja �6�g28*N - /65g28-*�/1 mencatatkan kesalahan yang paling tinggi
berbanding dengan dua kata kerja yang lain iaitu 63% . Ia menunjukkan pelajar kurang
memberi perhatian pada pengguguran hamzat pada kata kerja tersebut yang jawapannya
adalah al-i‘la:l bi al-hadhfi. Manakala data kesalahan yang paling tinggi diterima
daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin ialah pada
perkataan �O��2,/� dengan 15 kesalahan (50%). Ini menunjukkan pelajar di Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin kurang menguasai bahagian kata kerja majhu:l
yang merujuk kepada al-i‘la:l bi al-qalbi sebagai jawapannya.
Oleh itu, berdasarkan pada jawapan yang diperolehi daripada responden di
kedua-dua buah sekolah, data menunjukkan mereka masih berada di tahap yang lemah
dalam memahami permasalahan al-i‘la:l bi al-hadhfi dan al-i‘la:l bi al-qalbi. Manakala
pemahaman mereka tentang al-i’la:l bi al-naqli berada pada tahap yang boleh
dibanggakan. Pencapaian mereka dapat dilihat pada rajah 4.2 .
132
Rajah4.2
Penguasaan Pelajar Tentang Jenis-jenis Al-i'la:l
87
57 52
13
43 48
0
20
40
60
80
100
Bi al-naqli Bi al-hadhfi Bi al-qalbi
Jawapan
Pe
ratu
s
Betul Salah
4.2.8. Penguasaan Kaedah al-Ibda:l
Antara aspek lain, penyelidik juga telah mengemukakan soalan yang berkaitan
dengan beberapa kaedah al-ibda:l yang hanya melibatkan wazan *+�������(. Penyelidik telah
mengemukakan beberapa soalan yang berbentuk kenyataan berkaitan dengan kaedah-
kaedah al-ibda:l. Responden diminta menentukan samada kenyataan yang diberikan
betul atau salah pada kaedah-kaedah tersebut:
i. Kaedah pertama ialah fonem dha:l terletak di awal kata kerja kala lampau, maka
fonem ta:’ pada wazan *+�������( akan ditukarkan kepada da:l.
Sebagai jawapannya, kenyataan ini adalah benar seperti perubahan yang
berlaku pada perkataan �P*Q������ iaitu fonem ta:’ digantikan dengan da:l.
133
Data yang diperolehi menunjukkan terdapat 19 jawapan yang betul di kalangan
responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu. Manakala
11 orang yang lain gagal mengemukakan jawapan sedemikian. Oleh itu, data yang
diperolehi menunjukkan 63.% daripada jumlah keseluruhan responden di sekolah
tersebut mampu memberikan jawapan yang betul.
Manakala jawapan yang diperolehi daripada sekolah Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan 17 (57%) jawapan yang betul dan 13 (43%)
kesalahan. Pencapaian ini menunjukkan jawapan yang diperolehi daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin adalah lebih baik.
Jumlah peratus secara keseluruhan daripada kedua-dua buah sekolah tersebut
menunjukkan 60% jawapan betul dan 40% kesalahan.
ii. Kaedah kedua ialah apabila fonem za:y terletak pada awal kata kerja kala
lampau, maka huruf ta:’ pada wazan *+������� akan ditukarkan kepada da:l dan wajib
diidghamkan. Sebagai jawapan untuk kenyataan ini adalah tidak benar seperti
perubahan yang berlaku pada perkataan �(�P�k��2� yang tidak memerlukan kepada
idgha:m.
Jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Kuala Kubu Bharu menunjukkan hanya 12 (40%) jawapan yang betul dan 18
kesalahan iaitu sebanyak 60%. Data ini menunjukkan jumlah jawapan salah mengatasi
jumlah jawapan yang betul.
Jawapan daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
menunjukkan keadaan yang hampir sama. Data menunjukkan bahawa jumlah jawapan
yang betul hanya 10 (33.3%) dan sebanyak 20 kesalahan iaitu sebanyak 66.7%. Ini
menunjukkan pelajar kurang menguasai kaedah al-ibda:l apabila huruf za:y terletak di
awal kata kerja kala lampau.
134
Kelemahan responden ialah disebabkan kekeliruan yang timbul samada fonem
da:l, dha:l atau za:y yang terletak di awal kata kerja kala lampau dan wajib
diidghamkan. Sebaliknya tidak berlaku sedemikian pada huruf za:y. Hasilnya peratus
kesalahan secara keseluruhan daripada kedua-dua buah sekolah tersebut meningkat
hingga 63.3% .
Oleh itu responden perlu memastikan jenis huruf yang terletak pada awal
perkataan dan keperluan kepada idga:m.
iii. Kaedah ketiga ialah apabila fonem da:l terletak pada awal kata kerja kala
lampau maka huruf ta:’ pada wazan *+������� ditukarkan kepada da:l dan ia perlu
diidghamkan. Berdasarkan kepada kaedah al-ibda:l kenyataan ini adalah benar.
Kenyataan ini dapat diperhatikan pada perkataan �� �P�� yang berubah menjadi �P�v�=2���
dan �P��>��� .
Hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 14 (47%) jawapan betul dan sebanyak 16
(53%) kesalahan. Ini menunjukkan bahawa peratus kesalahan masih tinggi iaitu 53.%
berbanding dengan jawapan yang betul iaitu sebanyak 47%.
Berbeza dengan jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin, data yang diterima menunjukkan 17 (57%) jawapan yang betul
dan 13 (43%) kesalahan. Ini menunjukkan perbezaan berlaku sebanyak 10%
berbanding dengan pencapaian yang diperolehi daripada reponden di Sekolah
Menengah Kuala Kubu Baru.
135
Jika ditinjau peratus jawapan yang betul daripada kedua-dua buah sekolah
tersebut pencapaian yang diperolehi melalui soalan ketiga ialah 52% . Manakala
peratus kesalahan yang dilakukan adalah 48% .
iv. Kaedah keempat ialah apabila fonem sa:d terletak pada awal perkataan, maka
ta:’ pada wazan *+������� ditukarkan kepada za:’. Sebagai jawapan kenyataan ini adalah
tidak benar. Jawapan yang betul ialah huruf ta:’ ditukarkan kepada ta:’ seperti al-ibda:l
yang berlaku pada perkataan �P�t��2 �� bertukar menjadi �P�t*U2 �� .
Hasil jawapan yang diperolehi daripada responden di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 21 jawapan betul dan 9 kesalahan.
Pencapaian ini adalah lebih baik jika dibandingkan dengan soalan-soalan lain di
bahagian ini. Data yang diperolehi menunjukkan peratus jawapan betul daripada
responden mencapai 70%.
Demikian juga jawapan yang diperolehi daripada responden di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin. Ia menunjukkan 21 jawapan yang betul dan 9
kesalahan. Kedua-dua buah sekolah tersebut memperolehi peratus yang lebih baik jika
dibandingkan dengan tiga soalan yang sebelumnya.
v. Kaedah kelima ialah apabila fonem da:d terletak pada awal kata kerja kala
lampau maka ta:’ pada wazan *+������� akan ditukarkan kepada ta’. Berdasarkan kepada
kaedah al-ibda:l, kenyataan ini adalah benar seperti perubahan yang berlaku pada
perkataan � �P��2��� bertukar menjadi � �P*U2�� .
136
Hasil jawapan yang diperolehi menunjukkan seramai 18 responden daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu telah berjaya memberikan
jawapan yang betul dan 12 yang lain gagal memberikan jawapan sedemikian.
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin menunjukkan 23 jawapan betul dan 7 kesalahan. Kedudukan ini
menunjukkan peratus bagi jawapan betul diterima daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin ialah 77% dan ia menunjukkan prestasi yang lebih baik
jika dibandingkan dengan Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu .
Kesimpulannya, peratus kemampuan pelajar untuk menjawab soalan-soalan
dalam bahagian ini dengan betul mengatasi peratus jawapan salah pada tiga soalan yang
telah dikemukakan. Manakala dua soalan yang lain telah menunjukkan peratus yang
sebaliknya.
Pencapaian responden daripada kedua-dua buah sekolah tersebut dapat dilihat
pada rajah 4.3 berikut.
Rajah 4.3
Pencapaian Pelajar Tentang Kaedah Al-ibdal
60
37
52
70 68
40
63
48
30 32
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Kaedah 1 Kaedah 2 Kaedah 3 Kaedah 4 Kaedah 5
Jawapan
Pera
tus
Betul Salah
137
4.2.9 Penentuan Perkataan Selepas Al-ibda:l
Dalam bahagian ini, penyelidik telah menyediakan beberapa perkataan yang
terlibat dengan al-ibda:l. Responden dikehendaki membina perkataan-perkataan yang
dikemukakan berdasarkan wazan ��*+������ . Kemudian mereka dikehendaki menyatakan
bentuk perkataan setelah berlaku perubahan melalui pengguguran dan penggantian
fonem ta:’ dengan fonem lain. Sebagai contoh, responden dikemukakan perkataan *+� �%
( telah sampai ). Mereka dikehendaki mengemukakan perkataan tersebut yang dibina
menepati wazan ��*+������ iaitu *+�<�=2%�� dan yang terakhirnya ialah *+�<>=�� .
Tujuan soalan ini dikemukakan kepada responden ialah untuk meninjau sejauh
mana keupayaan mereka melakukan perubahan pada sesuatu perkataan yang berkaitan
dengan al-ibda:l . Jawapan responden untuk perkataan-perkataan tersebut diubah
menepati wazan ��*+������ dapat dilihat pada jadual berikut;
Jadual 4.5
Jawapan Responden Untuk Perkataan Diubah Menepati Wazan �+�1�7�)��
Perkataan Wazan
�+�1�7�)�� S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
*+� �% *+�<�=2%��
23
77
7
23
22
73
8
27
�P�9�1 �P�9��21��
21
70
9
30
20
67
10
33
� �P�� � �P��2���
18
60
12
40
20
67
10
33
�P�k�� �P�h�=2���
15
50
15
50
21
70
9
30
138
�6*K*q �6*K���q�(
22
73
8
27
19
63
11
37
Jadual 4.5 dikemukakan untuk memaparkan contoh jawapan bagi setiap
perkataan yang dibina menepati wazan *+�������� . Antara perkataan yang dikemukakan
kepada responden adalah terdiri daripada bentuk kata kerja kala lampau iaitu *+� �% .
Setiap responden dikehendaki membina perkataan tersebut berdasarkan wazan *+��������
dan menyatakan perkataan sebenar setelah berlaku al �ibda:l.
Hasil jawapan daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
Kubu Bharu tentang soalan mengubah perkataan menepati wazan ��*+������ menunjukkan
23 (77%) jawapan betul dan 7 (23 %) kesalahan.
Manakala jawapan yang diperolehi pada soalan perubahan perkataan *+� �%
kepada *+�<>=�� menunjukkan 22 responden (74%) telah mengemukakan jawapan yang
betul.
Jumlah jawapan betul pada soalan yang melibatkan perubahan perkataan ini
berkurangan sebanyak 3%. Sebaliknya jumlah kesalahan yang diterima daripada
responden meningkat 3% berbanding dengan soalan yang melibatkan penentuan
perkataan berdasarkan wazan ��*+������ .
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin menunjukkan keadaan yang hampir sama. Seramai 22 (73%) responden
memberikan jawapan yang betul berkaitan dengan soalan pembinaan perkataan �%*+�
139
menepati wazan ��*+������ iaitu *+�<�=2%�� . Jumlah kesalahan pula diperolehi daripada 8 (26%)
responden. Manakala jawapan bagi soalan berkenaan dengan perubahan yang berlaku
pada perkataan *+� �% kepada *+�<>=�� menunjukkan terdapat 12 responden (40%) telah
mengemukakan jawapan yang betul. Jumlah kesalahan pula diperolehi daripada 18
(60%) responden. Ini menunjukkan pencapaian pelajar daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin lebih rendah jika dibandingkandengan pelajar daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu pada soalan tersebut. Perbezaan
pencapaian adalah sebanyak 14%. Data-data ini dapat dijelaskan berdasarkan pada
jadual 4.6 berikut;
Jadual 4.6
Taburan Jawapan Responden Tentang Perubahan Perkataan Yang Berlaku
Selepas al-Ibda:l
Manakala jawapan pada soalan berkenaan dengan perubahan yang berlaku pada
perkataan *+� �% kepada *+�<>=�� menunjukkan 12 responden (40%) telah mengemukakan
jawapan yang betul. Jumlah kesalahan pula diperolehi daripada 18 (60%) responden.
Ini menunjukkan pencapaian pelajar daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Perkataan S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.S.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
*+� �% *+�<>=��
22
73
8
27
12
40
18
60
�P�9�1 �P�9>=��
19
63
11
37
11
37
19
63
� �P�� � �P*U2���
18
60
12
40
1
3
29
97
�P�k�� �P�k��2���
17
57
13
43
1
3
29
97
*K*q�6 �6*Kpq�� /�6*KpT��
21
70
9
30
13
43
17
57
140
Hishamuddin lebih rendah jika dibandingkandengan pelajar daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu pada soalan tersebut. Perbezaan pencapaian
adalah sebanyak 14%.
Seterusnya penyelidik telah mengemukakan perkataan �P�9�1 . Hasil jawapan
daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu tentang
pembinaan perkataan berdasarkan wazan ��+������ menunjukkan 21
(70%) responden memberikan jawapan yang betul dan jumlah kesalahan diperolehi
daripada 9 responden (30%) yang lain. Manakala jawapan pada soalan perubahan
perkataan �P�9�1 kepada ���P�9>= selepas melalui proses al-ibda:l menunjukkan 19 orang
responden (63%) telah mengemukakan jawapan yang tepat dan 11 yang lain (37%)
memberikan jawapan sebaliknya.
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
tentang pembinaan perkataan berdasarkan wazan ��+������ menunjukkan 20 (67%)
responden memberikan jawapan yang betul dan 10 (33%) kesalahan. Manakala
jawapan pada bahagian perubahan perkataan �P�9�1 kepada ���P�9>= setelah melalui proses
al-ibda:l menunjukkan 11 responden (37%) telah mengemukakan jawapan yang tepat
dan seramai 19 yang lain (63%) telah melakukan kesalahan. Data ini menunjukkan
jumlah kesalahan yang dilakukan oleh responden daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin mengatasi jumlah jawapan betul. Ia menggambarkan penguasaan
pelajar dalam bahagian ini lebih lemah jika dibandingkan dengan bahagian pembinaan
perkataan menepati wazan ��*+������ .
141
Seterusnya responden dikemukakan soalan yang melibatkan perkataan � �P��.
Hasil jawapan responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu
tentang pembinaan perkataan berdasarkan wazan *+�������� menunjukkan 18 jawapan betul
(60%) dan 12 (40%) kesalahan. Manakala jawapan pada bahagian perubahan
perkataan � �P�� kepada � �P*U2��� setelah melalui proses al- ibda:l menunjukkan
jumlah yang sama iaitu 18 responden (60%) telah mengemukakan jawapan yang betul
dan 12 (40%) kesalahan.
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin tentang pembinaan perkataan berdasarkan wazan *+�������� menunjukkan 20
jawapan yang betul (67%) dan 10 yang lain (33%) didapati melakukan kesalahan.
Manakala jawapan pada bahagian perubahan perkataan � �P�� kepada � �P*U2���
menunjukkan hanya seorang sahaja responden (3%) telah mengemukakan jawapan
yang tepat dan seramai 29 yang lain gagal berbuat sedemikian. Ini menunjukkan jumlah
kesalahan meningkat kepada (97%). Data ini menunjukkan jumlah kesalahan yang
dilakukan oleh responden daripada sekolah Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin mengatasi jumlah jawapan yang betul dengan perbezaan yang amat besar.
Ia menggambarkan penguasaan pelajar daripada sekolah tersebut dalam bahagian ini
terlalu lemah jika dibandingkan dengan bahagian pembinaan perkataan berdasarkan
wazan *+��������.
Seterusnya responden dikemukakan soalan yang melibatkan perkataan �P�k�� .
Hasil jawapan responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
142
Bharu tentang pembinaan perkataan berdasarkan wazan *+�������� menunjukkan 15 jawapan
yang betul (50%) dan 15 (50%) kesalahan. Manakala jawapan untuk perubahan
perkataan �P�k�� kepada ���P�k��2� setelah melalui proses al-ibda:l menunjukkan jumlah
yang sama iaitu 17 responden (57%) telah mengemukakan jawapan yang tepat dan 13
(43%) kesalahan.
Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin tentang pembinaan perkataan yang sama berdasarkan wazan *+��������
menunjukkan 21 jawapan yang betul (70%) dan 9 (30%) kesalahan. Manakala jawapan
dalam bahagian perubahan perkataan �P�k�� selepas melalui proses al-ibda:l
menunjukkan hanya seorang sahaja responden (3%) telah mengemukakan jawapan
yang betul dan seramai 29 (97%) responden yang lain telah melakukan kesilapan.
Data ini menunjukkan jumlah kesalahan yang dilakukan oleh responden
daripada sekolah Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin sama jumlahnya
dengan soalan sebelumnya. Perbezaan di antara jumlah jawapan yang tepat dan jumlah
kesalahan adalah amat besar. Ia menggambarkan penguasaan pelajar-pelajar daripada
sekolah tersebut terlalu lemah dalam bahagian ini jika dibandingkan dengan
penguasaan mereka dalam bahagian pembinaan perkataan berdasarkan wazan *+�������� .
Soalan yang terakhir dikemukakan kepada responden dalam bahagian ini ialah
melibatkan perkataan *q�6*K . Hasil jawapan responden daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu tentang pembinaan perkataan berdasarkan wazan
*+�������� menunjukkan 22 jawapan yang betul (73%) dan menerima 8 (27%) kesalahan.
143
Manakala jawapan yang diperolehi pada bahagian perubahan perkataan *q�6*K
kepada ��pq �6*K /�6*KpT�� setelah melalui proses al-ibda:l menunjukkan 21 (70%) jawapan
betul dan 9 (30%) kesalahan. Manakala data yang diperolehi daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin tentang pembinaan perkataan yang sama berdasarkan
wazan *+�������� menunjukkan 19 jawapan yang betul (63%) dan 11 (37%) kesalahan.
Manakala jawapan pada bahagian perubahan perkataan *q�6*K kepada ��pq �6*K /�6*KpT�� setelah
melalui proses al-ibda:l menunjukkan 13 responden (43%) telah mengemukakan
jawapan betul dan seramai 17 yang lain (57%) telah melakukan kesalahan.
Data ini menunjukkan jumlah kesalahan yang dilakukan oleh responden
daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin masih mengatasi jumlah
jawapan yang betul. Penyelidik dapati perbezaan di antara jumlah jawapan yang tepat
dan jumlah kesalahan yang dilakukan pada kadar yang lebih kecil iaitu dengan
perbezaan 14% . Ia masih menggambarkan penguasaan pelajar daripada sekolah
tersebut dalam bahagian perubahan perkataan lebih lemah jika dibandingkan dengan
bahagian pembinaan perkataan berdasarkan wazan (��*+������ .
Data-data yang diperolehi di dalam bahagian ini menunjukkan kelemahan
pelajar lebih ketara pada pembentukan perkataan setelah melalui proses al-ibda:l.
Walaupun mereka mampu mengolah perkataan yang diberikan pada peringkat awal
berdasarkan wazan (��*+������ , namun kegagalan mereka untuk mengemukakan perkataan
yang sebenar setelah melalui beberapa peringkat perubahan menggambarkan satu
kelemahan yang perlu diberi perhatian.
144
4.3 Analisa Kesalahan
Setelah maklumat-maklumat pencapaian pelajar dijelaskan, penyelidik akan
memaparkan contoh-contoh kesalahan yang dilakukan oleh responden di kedua-dua
buah sekolah tersebut. Tujuannya ialah untuk dikenalpasti jenis kesalahan yang
dilakukan oleh mereka. Contoh-contoh kesalahan yang dilakukan oleh responden
daripada kedua-dua buah sekolah tersebut pada bahagian pembinaan perkataan
menepati wazan *+�������� dapat diperhatikan dalam jadual 4.7 .
Jadual 4.7
Contoh Kesalahan Jawapan Responden Pada Binaan Perkataan Menepati Wazan
�+�1�7�)��
Bil
Perkataan
Contoh Kesalahan
Jawapan Betul
1 *+� �% *+� 2%��� *+�<��21�� *+�<�=2%��
2 �P�9�1 2%�� �P�8� �P�921��5�� �P�9�=2%�� �P�9��21��
3 � �P�� � �P��2%��– � �P��2���� � �P��2=�� � �P��2���
4 �P�k�� �P�k��21��� �P�k��2%��� �P�k��2=�� �P�h�=2���
5 �6*K*q �6*K*q2%��� �6*K*K�q��� �6*K*e2=�� �6*K���q��
Berdasarkan pada contoh-contoh di atas, antara sebab-sebab kegagalan
responden untuk mengemukakan perkataaan yang betul adalah seperti berikut;
i. Tidak memahami konsep penggantian sesuatu perkataan apabila dikehendaki
binaannya perlu menepati wazan *+�������� . Oleh itu muncul perkataan seperti *+�<��21�� . Pada
145
perkataan tersebut responden menggantikan fonem wa:w dengan ya:’ yang sepatutnya
wa:w dikekalkan. Pada peringkat ini fonem yang terdapat pada awal perkataan perlu
dikekalkan terlebih dahulu sebelum melalui peringkat yang seterusnya.
ii. Antara lain, sebahagian responden tidak memahami tentang perubahan perkataan
yang menepati wazan *+�������� memerlukan supaya fonem ta:’dikekalkan.
Oleh itu muncul perkataan seperti *+� 2%�� , �P�82%�� dan �P�921��5� . Pada perkataan-
perkataan tersebut responden telah melakukan perubahan perkataan tanpa
mengemukakan fonem ta:’
iii. Terdapat juga kesalahan yang dilakukan oleh responden disebabkan oleh kesilapan
untuk menetukan kedudukan fonem ta:’ pada tempat yang sesuai. Sebagai contoh
perkataan -perkataan seperti � �P��2=�� , �P�k��2=�� dan �6*K*e2=�� .
Manakala contoh-contoh kesalahan yang dilakukan oleh responden pada
bahagian perubahan perkataan dapat dilihat di dalam jadual 4.8 berikut;
Jadual 4.8
Contoh Kesalahan Jawapan Responden Tentang Pembentukan Perkataan Setelah
Berlaku Al-ibda:l.
Bil
Perkataan
Contoh Kesalahan
Jawapan Betul
1 *+� �% �% *+�� 32,/<�1 *+�<>=�(
2 �P�9�1 �P�921�(� ��P�921�� �P�9>=��
3 � �P�� � �P2���– � ���O2��� � �P*U2���
4 �P�k�� �P�h>=��� �P�k2���� �k2�����P �P�k��2���
5 �6*K*q � *K�q�� � �6*epq�� ��pq �6*K /�6*Kp*T��
146
4.3.1 Pembahagian al-I‘la:l
Dalam bahagian ini , penyelidik telah mengemukakan beberapa soalan yang
melibatkan bahagian-bahagian al-i‘la:l iaitu al-i‘la:l bi al-qalbi, al-i‘la:l bi al-naqli dan
al-i‘la:l bi al-hadhfi. Responden diminta mengemukakan contoh-contoh perkataan
berdasarkan pada bahagian-bahagian al-i‘la:l yang dikehendaki seperti yang terdapat di
dalam soalan. Seterusnya mereka perlu menyatakan sebab-sebab perkataan tersebut
dikategorikan di dalam salah satu daripada tiga bahagian al-i‘la:l yang disediakan.
Jadual 4.9
Jawapan Responden Untuk ‘Contoh Perkataan’ Pada Pembahagian Al-i‘la:l.
Pembahagian Al-i‘la:l
S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
5L�K*0�G5E 3*D2B()�
25
83
5
17
17
57
13
43
G5E 3*D2B()�5+�0>F
24
80
6
20
17
57
13
43
���J*I5E 3*D2B()�
26
87
4
13
10
33
20
67
Soalan yang pertama dikemukakan kepada responden di dalam bahagian ini
ialah berkaitan dengan al-i‘la:l bi al-qalbi. Berdasarkan pada jawapan respoden
daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu penyelidik dapati
seramai 25 responden (83%) telah berjaya mengemukakan contoh perkataan yang
betul. 5 responden (17%) yang lain gagal menyatakan jawapan sedemikian. Manakala
jawapan responden tentang perkataan yang dikemukakan itu dikategorikan dalam
bahagian al-i‘la:l bi al-qalbi menurun dengan 16 jawapan betul (53%) dan 14
147
daripadanya (47%) telah mengemukakan jawapan yang salah. Perbezaan peratus di
antara jawapan yang betul dan salah hanya 6% . Data ini dapat dilihat di dalam jadual
4.10 berikut.
Jadual 4.10
Jawapan Responden Tentang ‘Sebab’ Perkataan Dikategorikan Dalam Salah Satu
Daripada Tiga Pembahagian al-I‘la:l.
Pembahagian
Al-i‘la:l
S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
*�()2B*D3 5E�G*0�K5L
16
53
14
47
10
33
20
67
*�()2B*D3 5E5+�0>FG
16
80
14
20
11
37
19
63
*�()2B*D3 5E*I�J��
11
37
19
63
5
17
25
83
Manakala hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan jumlah jawapan betul yang lebih
rendah. Seramai 17 respoden (56.7%) telah mengemukakan contoh-contoh perkataan
yang betul dan 13 (43.3%) daripada mereka gagal menjawab sedemikian. Manakala
jawapan-jawapan yang diterima daripada responden berkaitan dengan soalan sebab
perkataan yang dikemukakan itu dikategorikan dalam bahagian al-i‘la:l bi al-qalbi
menurun dengan hanya 10 jawapan betul (33%) dan 20 kesalahan (67%).
Berdasarkan pada data yang diperolehi dalam bahagian ini menunjukkan
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu memperolehi keputusan yang
lebih baik berbanding dengan Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin .
Manakala untuk soalan yang kedua di dalam bahagian ini, penyelidik telah
mengemukakan soalan tentang al-i‘la:l bi al-naqli. Berdasarkan pada jawapan respoden
daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu, penyelidik dapati
seramai 24 responden (80%) telah berjaya mengemukakan contoh perkataan yang betul
dan 6 responden (17%) yang lain gagal menyatakan jawapan sedemikian. Manakala
148
jumlah jawapan responden yang berkaitan dengan sebab perkataan yang dikemukakan
itu dikategorikan daripada bahagian al-i‘la:l bi al-naqli masih sama dengan jumlah
pada jawapan soalan pertama iaitu 16 jawapan betul (53%) dan 14 (47%) kesalahan.
Perbezaan peratus di antara jawapan yang betul dan salah masih kekal dengan 6% .
Manakala hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin tentang contoh perkataan bagi al-i‘la:l bi al-naqli
menunjukkan kadar jawapan betul lebih rendah. Seramai 17 respoden
(56.7%) telah mengemukakan jawapan yang tepat dengan memberikan contoh-contoh
perkataan yang betul dan 13 (43.3%) daripada mereka gagal mengemukakan jawapan
sedemikian. Keadaan ini menunjukkan jumlah yang sama dengan jawapan pada soalan
sebelumnya. Manakala jawapan responden berkaitan dengan sebab perkataan yang
dikemukakan itu dikategorikan dalam bahagian al-i‘la:l bi al-naqli menurun dengan
hanya 11 jawapan betul (37%) dan 19 kesalahan (63%).
Untuk soalan yang ketiga responden telah dikemukakan dengan soalan yang
berkaitan dengan al-i‘la:l bi al-hadhfi. Berdasarkan pada jawapan respoden daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu penyelidik dapati seramai 26
responden (87%) telah berjaya mengemukakan contoh perkataan yang betul dan 4
responden (13%) yang lain gagal menyatakan jawapan yang sedemikian. Ia
menunjukkan prestasi yang cemerlang di kalangan pelajar sekolah tersebut berkenaan
dengan soalan-soalan dalam bahagian ini.
Manakala jawapan responden yang berkaitan dengan sebab perkataan yang
dikemukakan itu dikategorikan dalam bahagian al-i‘la:l bi al-hadhfi menurun dengan
perbezaan yang lebih ketara dengan hanya memperolehi 11 jawapan betul (37%) dan
19 (63%) kesalahan. Perbezaan peratus di antara kedua-dua jawapan yang betul dan
salah meningkat 26 % .
149
Manakala hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan kadar jawapan yang betul lebih
rendah. Hanya seramai 10 respoden (33%) telah mengemukakan jawapan yang tepat
dengan memberikan contoh-contoh perkataan yang betul dan 20 (67%) daripada
mereka gagal memberi jawapan sedemikian. Manakala jawapan responden yang
berkaitan dengan sebab perkataan yang dikemukakan itu dikategorikan dalam bahagian
al-i‘la:l bi al-hadhfi menurun dengan lebih ketara dengan hanya 5 jawapan betul (17%)
dan 25 kesalahan (83%).
Berdasarkan pada data-data yang diperolehi dalam bahagian ini, ia
menunjukkan Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu memperolehi
keputusan yang lebih baik berbanding dengan Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin. Terutamanya pada bahagian soalan yang berkaitan dengan contoh-
contoh perkataan yang dikategorikan bersesuaian dengan ketiga-tiga jenis al-i‘la:l
tersebut.
Purata keseluruhan menunjukkan pencapaian mereka pada kadar peratus yang
cemerlang. Manakala untuk soalan yang berkaitan dengan sebab sesuatu perkataan
yang dinyatakan itu dikategorikan dalam bahagian al-i‘la:l bi al-qalbi, al-i‘la:l bi al-
naqli dan al-i‘la:l bi al-hadhfi menunjukkan mereka masih berada pada tahap
sederhana.
Berbeza dengan pencapaian yang diperolehi oleh pelajar-pelajar daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin. Purata pencapaian keseluruhan yang
diperolehi oleh mereka pada soalan-soalan yang melibatkan contoh perkataan adalah
pada tahap sederhana. Manakala untuk soalan yang melibatkan sebab sesuatu perkataan
yang dikemukakan itu dikategorikan dalam bahagian al-i‘la:l bi al-qalbi, al-i‘la:l bi
al-naqli dan al-i‘la:l bi al-hadhfi menunjukkan mereka berada pada tahap yang sangat
lemah. Oleh itu mereka perlu didedahkan dengan pelbagai cara dan teknik yang
150
diharapkan dapat membantu serta meningkatkan kefahaman dan penguasaan terhadap
pembelajaran ini.
4.3.2 Al-I‘la:l dan Wazan .
Di bawah topik ini penyelidik telah menyediakan beberapa perkataan yang
masih belum terlibat dengan proses al-i‘la:l di dalam satu jadual. Responden diminta
mengemukakan perkataan-perkataan tersebut setelah berlaku al-i‘la:l dan menentukan
padanan wazan dengan perkataan yang diberikan. Sebagai contoh perkataan /�5%�h�B
yang diberikan bertukar menjadi /��7�h�B dan wazannya ialah 3+�B*A�: . Jawapan-jawapan
responden berkaitan dengan soalan-soalan ini dapat dilihat di dalam jadual 4.11 berikut.
Jadual 4.11
Taburan Jawapan Responden Untuk Perkataan Yang Berubah Selepas Al-i‘la:l.
Perkataan
S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
�B/�5%�h 26
87
4
13
24
80
6
20
/O51�<*. 24
80
6
20
21
70
9
30
5%*.? 22
73
8
27
16
53
14
47
4�51�� 19
63
11
37
20
67
10
33
/ 5%*D�� 17
57
13
43
19
63
11
37
151
Perkataan pertama yang dikemukakan oleh penyelidik kepada responden ialah
�B/�5%�h . Berdasarkan kepada jawapan yang diterima daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 26 daripada mereka (87%) dapat
memberikan jawapan yang betul dengan mengemukakan perkataan /��7�h�B . Manakala 4
responden sahaja (13%) yang gagal memberikan jawapan sedemikian. Berkenaan
dengan soalan yang melibatkan penentuan wazan untuk perkataan �B/�5%�h , didapati 23
responden (77%) telah berjaya memberikan jawapan yang betul iaitu perkataan 3+�B*A�:
dan 7 orang daripada mereka (23%) gagal mengemukakan jawapan sedemikian.
Manakala data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan keadaan yang hampir sama iaitu 24 responden
(80%) telah berjaya memberikan jawapan betul pada soalan yang berkaitan dengan
perubahan perkataan setelah melalui proses al-i‘la:l. Seramai 6 orang (20%) daripada
mereka gagal memberikan jawapan yang tepat. Sebaliknya prestasi semakin merosot
pada jawapan responden yang melibatkan penentuan wazan. Didapati hanya 11 orang
(37%) daripada mereka berjaya memberikan jawapan yang betul dan seramai 19
responden (63%) yang lain gagal menyatakan jawapan sedemikian. Ia menunjukkan
jumlah kesalahan mengatasi peratus jawapan betul yang diterima daripada mereka
dengan kadar perbezaan 26% .
Perkataan kedua yang di kemukakan kepada responden ialah /O51�<*.. Maklumat
yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan 24 (80%) daripada responden yang dipilih dapat memberikan
jawapan yang tepat pada soalan yang berkaitan dengan perubahan perkataan setelah
terlibat dengan al-i‘la:l . Manakala 6 (10%) orang sahaja yang gagal memberikan
152
jawapan yang betul. Berkenaan dengan soalan yang melibatkan penentuan wazan
didapati 20 (67%) responden telah berjaya memberikan jawapan yang betul dan 10
orang daripada mereka (33%) gagal mengemukakan jawapan sedemikian.
Manakala data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menegah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan keadaan yang hampir sama iaitu 21 responden
(70%) telah berjaya menjawab dengan betul pada soalan yang berkaitan dengan
perubahan perkataan berkaitan dengan perubahan perkataan setelah melalui proses al-
i‘la:l . Seramai 9 orang (30%) daripada mereka gagal memberikan jawapan yang tepat.
Manakala tinjauan jawapan responden yang melibatkan penentuan wazan, keputusan
yang diperolehi masih merosot iaitu hanya 11 orang (37%) daripada mereka yang
berjaya memberikan jawapan yang tepat dan seramai 19 responden (63%) yang lain
gagal menyatakan jawapan yang betul. Ia menunjukkan peratus kesalahan mengatasi
bilangan jawapan betul dengan perbezaan 26% .
Perkataan ketiga yang di kemukakan kepada responden ialah ?5%�*.. Maklumat
yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan 22 daripada responden yang diuji (73%) dapat memberikan
jawapan yang tepat pada soalan yang berkaitan dengan perubahan perkataan setelah
telibat dengan al-i‘la:l. Manakala 8 (27%) reponden yang lain gagal memberikan
jawapan yang betul. Berkenaan dengan soalan tentang penentuan wazan didapati
peratus jumlah responden yang berjaya memberikan jawapan yang betul sama dengan
jumlah pada soalan perubahan perkataan. Seramai 22 responden (73%) berjaya
memberikan jawapan betul dan 8 yang lain (27%) gagal menjawab dengan tepat.
Manakala data yang diterima daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan prestasi pelajar semakin merosot pada soalan yang
berkaitan dengan perubahan perkataan setelah berlaku al-i‘la:l dengan hanya 16
responden sahaja (53%) yang berjaya mengemukakan jawapan yang betul dan 14 yang
153
lain (47%) gagal memberikan jawapan sedemikian. Manakala tinjauan jawapan
responden yang melibatkan penentuan wazan, penyelidik dapati prestasi mereka masih
merosot. Didapati hanya 14 orang (47%) daripada mereka yang berjaya memberikan
jawapan yang tepat dan jumlah kesalahan diperolehi daripada 16 responden (53%)
yang lain .
Perkataan keempat yang di kemukakan kepada responden ialah ��4�51 . Maklumat
yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan 19 daripada responden (63%) dapat memberikan jawapan yang
tepat pada soalan yang berkaitan dengan perubahan perkataan setelah berlaku al-i‘la:l.
Manakala 11 orang sahaja (27%) yang gagal memberikan jawapan yang betul.
Berkenaan dengan soalan yang melibatkan penentuan wazan didapati 22 responden
(73%) telah berjaya memberikan jawapan yang betul dan 8 orang daripada mereka
(27%) gagal menjawab dengan tepat.
Manakala data yang diterima daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan 20 responden (67%) berjaya menjawab dengan
betul pada soalan yang berkaitan dengan perubahan perkataan setelah melalui proses
al-i‘la:l. Seramai 10 responden (33%) gagal memberikan jawapan yang tepat.
Manakala tinjauan jawapan responden yang melibatkan penentuan wazan menunjukkan
prestasi lebih merosot iaitu hanya 13 responden
(43%) daripada mereka yang berjaya memberikan jawapan yang tepat dan seramai 17
responden (57%) yang lain gagal menyatakan jawapan yang sedemikian.
Perkataan kelima yang dikemukakan kepada responden pada soalan terakhir
ialah perkataan ��/ 5%*D . Maklumat yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 17 daripada responden (57%) dapat
memberikan jawapan yang tepat pada soalan yang berkaitan dengan perubahan
154
perkataan setelah berlaku al-i‘la:l . Manakala 13 orang sahaja (43%) yang gagal
memberikan jawapan yang betul. Berkenaan dengan soalan yang melibatkan penentuan
wazan, didapati 19 responden (63%) telah berjaya memberikan jawapan yang betul
dan 11 orang daripada mereka (37%) gagal menjawab dengan tepat.
Manakala data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan keadaan yang tidak jauh berbeza dengan soalan
sebelumnya iaitu 19 responden (63%) telah berjaya menjawab dengan betul pada
soalan yang berkaitan dengan perubahan perkataan setelah berlaku al-i‘la:l. Seramai
11 responden yang dipilih (37%) gagal memberikan jawapan yang tepat.
Manakala tinjauan jawapan responden yang mengemukakan penentuan wazan
yang betul menunjukkan prestasi lebih merosot iaitu hanya 10 responden
(33%) daripada mereka berjaya memberikan jawapan yang betul dan 20 responden
(67%) yang lain gagal memberikan jawapan yang sedemikian.
Secara keseluruhannya, di bawah topik ‘al-i‘la:l dan wazan’ data yang
diperolehi menunjukkan pelajar lebih menguasai perubahan yang berlaku pada
perkataan setelah berlaku al-i‘la:l jika dibandingkan dengan penentuan wazan. Keadaan
ini lebih menonjol pada pelajar-pelajar daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin. Penyelidik dapati responden daripada sekolah tersebut dengan
penglibatan 30 orang pelajar mencatat jumlah kesalahan tertinggi iaitu 67% pada
perkataan / 5%*D�� . Keseluruhan jawapan mereka pada bahagian penentuan wazan dapat
diperhatikan pada jadual 4.12 berikut.
Jadual 4.12
Taburan Jawapan Responden Untuk Penentuan Wazan Perkataan
Perkataan
S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.S.H
J/B % J/S % J/B % J/S %
�B5%�h/�
23
77
7
23
11
37
19
63
155
/O51�<*.
20
67
10
33
11
37
19
63
?5%*.
22
73
8
27
14
47
16
53
4�51��
22
73
8
27
13
43
17
57
/ 5%*D��
19
63
11
37
10
33
20
67
Berdasarkan pada rajah 4.12 didapati perkataan �B5%�h/� merupakan perkataan
yang paling sedikit menerima kesalahan dilakukan oleh responden daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu iaitu 23%. Manakala perkataan ?5%*.
merupakan perkataan yang paling sedikit menerima kesalahan daripada responden
Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin iaitu 53%. Antara perkataan yang
paling tinggi menerima kesalahan seperti yang terdapat pada jadual 5.3 ialah perkataan
/ 5%*D��. Kesalahan yang dicatat daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin ialah sebanyak 67%. Demikian juga perkataan tersebut menerima
kesalahan paling tinggi daripada respoden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
Kubu Bharu dengan 37%.
Oleh yang demikian satu usaha perlu dilaksanakan untuk mengatasi kelemahan
pelajar-pelajar tentang penguasaan wazan dengan lebih berkesan.
4.3.3 Contoh Kesalahan
Terdapat beberapa kesalahan yang dilakukan oleh responden di kedua-dua buah
sekolah tersebut ketika mengemukakan jawapan ujian bertulis. Contoh-contoh
kesalahan mereka dapat dilihat pada jadual 4.13. Jawapan yang betul dinyatakan dalam
156
ruangan jawapan selepas al-i‘la:l. Manakala dalam ruangan perkataan asal, penyelidik
telah menyenaraikan beberapa perkataan dengan mengekalkan huruf ‘illat yang terdiri
daripada fonem wa:w dan ya:’.
Jadual 4.13
Contoh Kesalahan Jawapan Untuk Perubahan Perkataan Selepas Al-i‘la:l
Bil
Perkataan
Asal
Contoh Kesalahan Jawapan Selepas al-‘la:l
1 �B/�5%�h /�51�h�B /��7�h�B
2 /O51�<*. /��<*. � /�5%�;�� /�5%�<*. /O�7�<*.
3 ?5%*. ?5,*.� ?(��*. � *�*. ?+�7*.
4 4�51�� 4�@;��� 4 2,/;��� 4 5%��� 4��7��
5 / 5%*D�� 4 2,3K��� /L51*D��� / 5%*D�� �7*D��/L
Berdasarkan kepada jadual 4.13, kesalahan yang berlaku disebabkan oleh
faktor-faktor berikut;
i. Responden tidak menguasai kaedah yang melibatkan pengguguran huruf ‘illat dan
penggantiannya dengan fonem hamzat.
ii. Antara lain pelajar-pelajar tidak dapat memastikan bentuk perkataan yang terdiri
daripada kata nama pelaku dan jamak taksi:r menyebabkan mereka mengemukakan
perkataan pada bentuk kata kerja kala lampau dan sebagainya. Sebagai contoh
perkataan ?5%*., beberapa responden telah mengemukakan jawapan yang terdiri
157
daripada kata kerja kala lampau. Jawapan yang dikehendaki ialah bentuk kata nama
pelaku iaitu ?+�7*. .
Jadual 4.14
Contoh Kesalahan Responden Untuk Menentukan Wazan Yang Betul Pada
Perkataan-perkataan Yang Dikemukakan.
Bil
Perkataan
Asal
Contoh Kesalahan Padanan Wazan
Perkataan
1 �B/�5%�h *+��������� *+�B*A�= 3+�B*A�:
2 /O51�<*. *+��������– ?+2;��*�� *+�B*A�= 3+�B*A�:
3
?5%*. ?+2�*� � ��*� ?+�B*�
4 4�51�� +�B*A�:– +>�*� ?+�B*�
5 / 5%*D�� ?2,/�*�� *+�B*A�=� +�B*�*� 3+�B*A�:
4.4. Dapatan Temubual Dengan Tenaga Pengajar
Hanya dua orang sahaja tenaga pengajar yang dapat ditemubual oleh penyelidik.
Ini disebabkan setiap sekolah yang dilawati telah melantik seorang guru sahaja yang
mengajar mata pelajaran yang mengandungi topik al-i‘la:l dan al-ibda:l. Masing-masing
mewakili sekolah yang berasingan iaitu seorang daripada Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu dan seorang lagi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin. Ini disebabkan oleh jumlah pelajar yang tidak begitu ramai iaitu tidak
158
lebih daripada 70 orang. Oleh itu pihak sekolah beranggapan memadai dengan seorang
guru pembimbing sahaja untuk mengajar matapelajaran sarf .
Maklumat-maklumat penting yang diperolehi daripada mereka sebagai hasil
dapatan temubual disenaraikan seperti berikut:
i. Responden Sekolah Agama Menegah Tinggi Kuala Kubu Bharu
a. Kelulusan Akademik dan Bidang Pengkhususan.
Responden adalah seorang guru lelaki yang berkelulusan Ijazah Sarjana Muda
dalam bidang Pengajian Islam dan Bahasa Arab yang diperolehi dari Universiti Al-
Azhar, Mesir. Selain daripada itu, beliau juga pernah mengikuti Kursus Diploma
Pendidikan di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Gombak, Selangor. Beliau
memiliki pengalaman mengajar dalam bidang nahw dan sarf selama 10 hingga 11 tahun
termasuklah topik al-i‘la:l dan al-ibda:l .
b. Latarbelakang Pengajaran
Beliau sangat berminat mengajar matapelajaran sarf. Menurut beliau, masa yang
diperuntukkan untuk mengajar mata pelajaran sarf secara umumnya hanya selama 1
setengah jam sahaja seminggu. Ia dibahagikan kepada tiga kali dalam seminggu. Oleh
itu pelajar berkesempatan untuk belajar hanya selama setengah jam sahaja pada setiap
sesi pembelajaran yang dijalankan.
159
c. Pandangan Guru Terhadap Pelajar.
Berdasarkan kepada temubual yang dijalankan, beliau berpendapat pelajar-
pelajar perlu menguasai wazan dan tasri:f dengan baik. Mereka perlu menguasai
perkara-perkara tersebut sebelum memulakan sesuatu pelajaran yang berkaitan dengan
al-i‘la:l dan al-ibda:l. Disamping itu pelajar juga perlu memperbanyakkan latihan selain
daripada yang sentiasa diberikan oleh guru di dalam kelas.
d. Masalah Yang Dihadapi.
Pada pengamatan beliau, kelemahan pelajar disebabkan oleh beberapa faktor.
Antaranya ialah sikap pelajar yang kurang bersedia sebelum memulakan sesuatu
pelajaran di dalam kelas. Oleh itu pelajaran yang diterima agak sukar untuk difahami
kerana ia merupakan maklumat yang baru bagi mereka. Keadaan ini mempengaruhi
semangat pelajar untuk mengikuti pelajaran dan berusaha untuk menguasai fakta-fakta
penting berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l. Kesan daripada sikap sedemikian
pencapaian pelajar dalam ujian dan peperiksaan kurang memuaskan.
Berdasarkan kepada maklumat yang diperolehi, kekangan masa juga merupakan
masalah yang dihadapi oleh pelajar dan guru mata pelajaran tersebut. Menurut beliau
pelajar tidak berpeluang untuk meneroka lebih jauh tentang topik al-i‘la:l dan al-ibda:l
kerana masih terdapat beberapa tajuk lain yang dipelajari dalam ilmu sarf. Sedangkan
jarak di antara tempoh pembelajaran dengan peperiksaan adalah dekat.
Antara masalah lain yang dihadapi beliau ialah tiada penyediaan alat bantu
mengajar berbentuk cakera padat untuk digunakan. Penggunaannnya dapat
memudahkan proses pengajaran dan pembelajaran serta mampu menarik minat pelajar
untuk mengikuti pelajaran mereka.
160
Selain daripada itu beliau juga telah menyatakan keperluan pelajar dengan
buku-buku kerja yang disediakan oleh pihak-pihak tertentu. Setakat penyelidikan ini
dilakukan masih belum ada buku kerja yang boleh digunakan untuk membantu pelajar
meningkatkan kefahaman mereka.
e. Aktiviti Pengajaran.
Beliau mengajar sebanyak lima waktu seminggu dan setiap waktu ialah 30
minit. Oleh Itu beliau mengajar sebanyak dua jam setengah seminggu bagi mata
pelajaran sarf termasuk al-i‘la:l da al-ibda:l.
ii. Responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
a. Kelulusan Akademik dan Bidang Pengkhususan
Responden adalah seorang yang berkelulusan Ijazah Sarjana Muda dalam
bidang pengkhususan bahasa Arab yang diperolehi dari Universiti Mu‘tat Jordan.
Selain daripada itu, beliau juga pernah mengikuti Kursus Perguruan Lepasan Ijazah di
Maktab Perguruan Islam, Bangi, Selangor. Beliau memiliki pengalaman mengajar
dalam bidang nahw dan sarf antara 3 hingga 4 tahun termasuklah topik al-i‘la:l dan al-
ibda:l .
b. Latarbelakang Pengajaran
Menurut beliau, masa yang diperuntukkan untuk mengajar mata pelajaran sarf
secara umumnya ialah hanya selama 1 setengah jam sahaja seminggu. Ia dibahagikan
kepada tiga kali dalam seminggu. Oleh itu pelajar berkesempatan untuk belajar hanya
selama setengah jam sahaja setiap kali kelas dijalankan.
161
c. Pandangan Guru Terhadap Pelajar.
Berdasarkan kepada temubual yang dijalankan, beliau berpendapat pelajar-
pelajar dapat menguasai pelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l sekiranya mereka memberi
tumpuan dan perhatian yang serius terhadap pelajaran. Sebaliknya sepanjang
pemerhatian beliau sebagai guru pembimbing, mereka kurang memberi tumpuan secara
serius pada pelajaran yang diikuti. Oleh itu tindakan beliau ialah memperbanyakkan
latih tubi kepada pelajar-pelajar. Antara langkah yang diambil ialah mengadakan
latihan secara lisan untuk memastikan pelajar menguasai maklumat-maklumat yang
berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
Selain daripada itu, kurangnya inisiatif pelajar untuk menggunakan buku-buku
sarf selain daripada buku teks yang disediakan. Oleh itu langkah yang diambil ialah
menyediakan nota-nota ringkas untuk memudahkan mereka memahami dan menguasai
pelajaran.
d. Masalah Yang Dihadapi.
Pada pengamatan beliau, masalah yang paling ketara dihadapi oleh pelajar ialah
berkaitan dengan pengetahuan pelajar tentang asal sesuatu perkataan sebelum berlaku
al-i‘la:l dan al-ibda:l. Antara lain ialah penguasaan wazan yang sangat lemah di
kalangan pelajar. Hanya jumlah pelajar yang mewakili peratus yang amat kecil dapat
menguasai wazan. Oleh sebab itu beliau terpaksa mengadakan latihan dalam bentuk
lisan untuk memastikan pelajar mengingati wazan-wazan yang dipelajari.
162
4.5 Pemerhatian Dalam Kelas.
Pemerhatian di dalam kelas ini diadakan di Sekolah Agama Menengah Tinggi
Kuala Kubu Bharu. Tujuan utama ia diadakan ialah untuk memerhati proses
pembelajaran dan pengajaran yang dijalankan khususnya berkaitan dengan topik al-
i‘la:l dan al-ibda:l. Ia dijalankan dengan persetujuan daripada guru pembimbing.
Pemerhatian yang dibuat telah mengambil masa selama setengah jam. Sepanjang di
dalam kelas tersebut, terdapat beberapa perkara yang dapat dijadikan bahan kajian oleh
penyelidik.
Penyelidik dapati pada awal sesi pembelajaran, guru pembimbing telah
mengemukakan beberapa perkataan yang berkaitan dengan al-i‘la:l bi al-naqli. Ia
dikemukakan dalam satu jadual yang dilakarkan pada papan tulis terdiri daripada tiga
bahagian. Antara yang dikemukakan kepada pelajar pada petak pertama ialah perkataan
/"2,30�1 dan asal perkataan tersebut pada petak kedua iaitu /"/,30�1 . Melalui perubahan
yang berlaku pada kedua-dua perkataan yang dikemukakan, dikeluarkan satu kaedah
yang berkaitan dengan al-i‘la:l bi al-naqli dan ditulis pada petak ketiga. Setelah
penjelasan dan huraian dilakukan guru telah memastikan pelajar memahami perkataan
yang dipelajari terlebih dahulu sebelum berpindah kepada perkataan lain.
Untuk memastikan pelajar memahami perkara yang dipelajari, beliau telah
mengulangi perbincangan melalui perkataan tersebut dan meminta pelajar menjelaskan
perubahan yang berlaku serta asal perkataan. Guru memanggil pelajar seorang demi
seorang untuk menjawab soalan secara lisan melalui perkataan yang diberikan dan
setelah menerima jawapan ianya ditulis pada papan tulis supaya dapat diperhatikan oleh
semua pelajar.
163
4.6 Analisa Data Soal Selidik
Seterusnya penyelidik akan menghuraikan data-data yang diperolehi pada
bahagian kedua tentang perkara-perkara berikut:
i. Buku teks
ii. Sikap pelajar
iii. Tenaga pengajar
4.6.1 Penggunaan Buku Teks
Antara alat bantuan mengajar yang penting ialah penggunaan buku teks. Ia
digunakan di dalam dan di luar kelas. Penggunaannya merupakan satu panduan kepada
pelajar tentang sukatan yang ditentukan kepada mereka. Ia mengandungi maklumat-
maklumat penting berkaitan dengan sesuatu topik yang dipelajari. Selain itu, ia juga
mendedahkan bentuk-bentuk dan contoh soalan yang akan dikemukakan kepada para
pelajar dalam peperiksaan.
Berdasarkan kepada kepentingan ini, maka ia perlu digubal dalam bentuk yang
dapat menarik minat dan perhatian pelajar. Penampilannya perlu disusun dalam bentuk
yang mudah difahami. Perkara-perkara yang boleh menyebabkan para pelajar hilang
minat terhadap pelajaran mereka perlu dielakkan dan diberi perhatian.
Melalui kajian soal selidik yang dijalankan, terdapat pelbagai jawapan yang
dinyatakan oleh responden seperti yang tercatat dalam jadual 4.15 . Data-data yang
terdapat di dalam jadual tersebut merupakan jawapan responden daripada kedua-dua
buah sekolah yang dipilih iaitu Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu
dan Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin.
164
Jadual 4.15
Jawapan Responden Mengenai Buku Teks
Bil
Kenyataan Tentang
Buku Teks
S.A.M.T.K.K.B. S.A.M.T.H
Ya % Tidak % Ya % Tidak %
1 Penampilan dapat
menarik minat anda
12
40
18
60
12
40
18
60
2 Sukar memahami
teks ketika belajar.
25
83
5
17
16
53
14
47
3 Mempunyai latihan
yang mencukupi
20
67
10
33
19
63
10
33
4 Perlu diubah suai
21
70
9
30
19
63
11
37
5 Bentuk Latihan yang
menarik
19
63
11
37
12
40
18
60
Berdasarkan data yang terdapat pada jadual 4.15, ia menjelaskan tentang
jawapan responden pada soalan-soalan yang dikemukakan kepada mereka.
Melalui soalan pertama, didapati hanya 40% responden yang menyatakan
penampilan buku tersebut dapat menarik minat mereka ketika menjalani pembelajaran
al-i‘lal dan al-ibda:l. Manakala 60% daripada mereka berpendapat sebaliknya.
Kenyataan tersebut merupakan jawapan responden daripada kedua-dua buah sekolah
yang dipilih sebagai lokasi kajian iaitu Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu dan Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin. Oleh yang demikian
jumlah peratus yang berpendapat bahawa buku teks yang digunakan tidak menarik
minat mereka mengatasi kumpulan yang membenarkan kenyataan tersebut.
Manakala kesukaran memahami teks oleh pelajar ketika mengikuti sesi
pembelajaran didapati meningkat hingga 83% . Ia merupakan jawapan yang diperolehi
daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu. Demikian
juga dengan responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin yang
menunjukkan jumlah pelajar yang menghadapi kesukaran masih tinggi iaitu 53% . Ini
bermaksud hanya 17% pelajar di Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu
yang tidak menghadapi masalah untuk memahami teks dan jawapan daripada Sekolah
165
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin mencatat 47% . Berdasarkan kepada data ini,
jumlah responden yang menghadapi kesukaran untuk memahami teks mengatasi jumlah
yang sebaliknya. Oleh itu guru pembimbing perlu memberi perhatian yang sewajarnya
dalam usaha untuk memastikan pelajar dapat menguasai sepenuhnya teks-teks yang
digunakan di dalam buku tersebut.
Jawapan untuk soalan ketiga adalah berkaitan dengan latihan yang disediakan.
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu
menunjukkan 65% responden yang berpendapat ia telah mencukupi manakala 35%
yang lain tidak beranggapan sedemikian. Manakala jawapan yang diperolehi daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan 63% responden yang
berpendapat ia telah mencukupi. 33% responden yang lain tidak berpandangan
sedemikian. Walau bagaimanapun guru pembimbing perlu membantu pelajar untuk
mengemukakan pelbagai latihan kepada mereka untuk meningkatkan kefahaman dan
penguasaan mereka.
Apabila soalan yang berkaitan dengan pengubahsuaian buku teks dikemukakan
kepada mereka, data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
Kubu Bharu menunjukkan 70% daripada jumlah keseluruhan responden berpendapat
sedemikian. Hanya 30% yang bersetuju supaya ia dikekalkan. Manakala hasil jawapan
daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan 63%
perlu diubah suai dan 37% yang lain bersetuju supaya buku teks yang sedia ada
dikekalkan. Hasil jawapan responden daripada kedua-dua buah sekolah tersebut
menunjukkan peratus bersetuju supaya buku teks diubah suai mengatasi kumpulan yang
berpendapat ia perlu dikekalkan.
Penyelidik berpendapat pengubahsuaian ini perlu dilakukan dari semasa ke
semasa dengan tujuan untuk memudahkan aktiviti pembelajaran dan kefahaman pelajar.
166
Soalan terakhir berkaitan dengan buku teks memaparkan data yang diperolehi
daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan 63%
respoden berpendapat latihan yang disediakan tidak menarik minat mereka. Manakala
37% yang lain berpendapat ia mampu menarik minat mereka untuk belajar. Manakala
jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
menunjukkan 40% responden berpendapat ia tidak menarik minat mereka dan 60%
berpandangan ia dapat menarik minat mereka untuk belajar.
Jika ditinjau jawapan-jawapan yang diperolehi daripada setiap soalan yang
dikemukakan kepada responden di kedua-dua buah sekolah tersebut, ia dapat
diperhatikan pada rajah 4.4 berikut.
Rajah 4.4
Peratus Jawapan Responden Tentang Beberapa
Persoalan Mengenai Buku Teks
40%
68%
65%
67%
52%
penampilan dapat menarik minat sukar faham teks ketika belajar
latihan yang cukup perlu diubah suai
bentuk latihan yang menarik
167
4.6.2 Dapatan Soal Selidik Pelajar.
Untuk menjelaskan beberapa data yang diperolehi daripada pelajar, penyelidik
telah mengemukakan soalan yang berkaitan dengan pencapaian mereka dalam bahasa
Arab SPM. Tujuannya ialah untuk meninjau kemampuan bahasa Arab yang mereka
miliki sebelum mengikuti pembelajaran di peringkat Sijil Tinggi Agama Malaysia.
4.6.3 Bahasa Arab Di Peringkat SPM.
Untuk meninjau penguasaan bahasa Arab responden di peringkat SPM,
penyelidik telah mengemukakan soalan melalui kertas soal selidik. Soalan tersebut
menghendaki responden memberikan jawapan melalui pangkat yang diperolehi untuk
matapelajaran bahasa Arab samada A,B,C,D dan lain-lain.
Berdasarkan data yang diperolehi menunjukkan 17% responden daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu memperolehi pangkat A.
Manakala 20% yang lain memperolehi pangkat B. Jumlah responden yang
memperolehi pangkat C merupakan golongan yang paling ramai iaitu 43%. Bagi
pangkat D pula terdapat 14% sahaja. 6% daripada mereka tidak memberi sebarang
jawapan. Melalui data ini menunjukkan sebahagian besar daripada responden memiliki
tahap penguasaan bahasa Arab yang sederhana.
Manakala data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin menunjukkan 7% yang mendapat pangkat A dan 27%
memperolehi pangkat B. Jumlah responden yang mendapat pangkat C adalah 53% .
Untuk pangkat D seramai 13% . Berdasarkan maklumat yang diperolehi menunjukkan
responden Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin juga terdiri daripada
168
majoriti pelajarnya memiliki tahap penguasaan bahasa Arab yang sederhana. Oleh yang
demikian guru pembimbing perlu memainkan peranan untuk memperseimbangkan
perbezaan individu yang terdapat di dalam kelas berdasarkan penguasaan bahasa Arab
mereka.
Kedudukan pencapaian yang diperolehi oleh responden daripada Sekolah
Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu dan Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin dapat dilihat melalui rajah 4.5 dan 4.6 .
Rajah 4.5
Pencapaian Matapelajaran Bahasa Arab peringkat SPM
S.A.M.T.K.K.B
1720
43
13
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
A B C D
Pangkat
Pera
tus
Peratusmengikutpangkat
Rajah 4.6
169
Pencapaian Matapelajaran Bahasa Arab peringkat SPM
S.A.M.T.H
7
27
53
13
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
A B C D
Pangkat
Pera
tus Peratus
mengikutpangkat
Antara lain soalan yang dikemukakan kepada responden ialah berkenaan
dengan minat atau sebab mereka menyambung pelajaran di peringkat Sijil Tinggi
Agama Malaysia. Data-data yang diperolehi tentang soalan tersebut dapat dirujuk pada
jadual 4.16. Ia menunjukkan jawapan diberikan oleh responden daripada kedua-dua
buah sekolah yang telah dipilih.
Jadual 4.16
Jumlah dan Peratus Jawapan Untuk Alasan Mengikuti Pembelajaran Di
Peringkat STAM.
Sebab Mengikuti STAM
Jumlah
Peratus (%)
Pilihan Sendiri
40
66.6
Pilihan Keluarga
9
15
Tidak dipanggil ke IPT.
9
15
170
Lain-lain
1
1.7
Tiada Jawapan
1
1.7
Jumlah
60
100
Pilihan dan harapan pelajar untuk menyambung pelajaran ke peringkat yang
lebih tinggi adalah penting untuk memastikan mereka mampu memberi tumpuan
terhadap pelajaran. Namun berdasarkan pada jawapan pelajar dalam jadual di atas, ia
menunjukkan bukan semua responden yang menyambung pelajaran mereka di
peringkat Sijil Tinggi Agama Malaysia hasil dorongan diri sendiri. Hanya 67% sahaja
daripada mereka yang berbuat sedemikian. Hasil jawapan menunjukkan 15% daripada
responden yang mengikuti pembelajaran ini adalah dorongan dan pilihan keluarga.
Manakala 15% yang lain telah mengemukakan jawapan kerana tidak dipanggil ke
institusi pengajian tinggi. Hanya seorang daripada mereka telah mengemukakan
jawapan selain daripada sebab-sebab yang disediakan. Manakala seorang responden
yang lain tidak memberi sebarang jawapan.
Oleh itu pelajar yang kurang bersedia untuk mengikuti pengajian di peringkat
ini perlu berusaha untuk menimbulkan minat bagi mengikuti pelajaran-pelajaran
mereka khasnya berkaitan dengan pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l. Kegagalan
mereka berbuat demikian menyebabkan suasana pembelajaran kurang ceria dan gagal
merancang teknik belajar dengan lebih berkesan. Guru pembimbing perlu memainkan
peranan untuk menimbulkan minat mereka terhadap pelajaran dengan menggunakan
teknik pengajaran yang berkesan.
Antara perkara yang diberi perhatian oleh penyelidik ialah tentang sikap pelajar.
Mereka perlu diberikan bimbingan dan tunjuk ajar yang dapat membantu menguruskan
masa serta teknik pembelajaran yang betul. Sewajarnya perkara tersebut didedahkan
171
semenjak bermulanya sesi persekolahan pada awal tahun. Pengalaman mereka yang
lalu dapat dijadikan pengajaran samada yang berbentuk positif atau negatif.
Antara perkara-perkara yang perlu diberi perhatian ialah cara mereka belajar
samada secara individu atau berkumpulan. Mereka perlu faham dan menyedari tentang
betapa perlu dan pentingnya belajar secara berkumpulan. Ia bukan sahaja dikendalikan
oleh pelajar-pelajar, bahkan perlu dipantau oleh guru pembimbing dari semasa ke
semasa . Tujuannya ialah supaya amalan tersebut sentiasa dilakukan oleh mereka dan
masa yang ada dapat dimanfaatkan bersama dengan sebaik mungkin.
Berdasarkan data yang diperolehi daripada responden, didapati 15 responden
(50%) daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu yang mempunyai
‘study group‘ (belajar berkumpulan) manakala 15 responden yang lain memberikan
jawapan sebaliknya.
Manakala hasil jawapan daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin menunjukkan hanya 12 (40%) daripada mereka yang mengamalkan
belajar secara berkumpulan dan 17 (57%) yang lain telah mengemukakan jawapan
sebaliknya. Seorang responden tidak memberikan sebarang jawapan. Secara
keseluruhannya jumlah responden yang tidak melibatkan diri daripada kedua-dua buah
sekolah untuk belajar secara berkumpulan adalah lebih ramai iaitu sebanyak 53% .
Data yang diperolehi ini menunjukkan pelajar kurang sensitif dengan strategi
pembelajaran. Sekiranya perkara ini diberi perhatian, mereka dapat memastikan titik
kelemahan dan kekuatan dalam menguasai pelajaran mereka. Bimbingan daripada
rakan-rakan juga amat penting sebelum mereka berbincang dengan guru mata
pelajaran.
Manakala data-data yang berkaitan dengan sikap pelajar ketika menjalani
pembelajaran berkaitan al-i‘la:l dan al-ibda:l diperolehi melalui beberapa soalan yang
dikemukakan kepada responden dapat dilihat pada jadual 4.17.
172
Jadual 4.17
Sikap Pelajar Ketika Mempelajari Topik Al-i‘la;l dan Al-ibda;l
Bil Kenyataan
Tentang Sikap
Pelajar
S.A.M.T.K.K.B S.A.M.T.H Kerap Kdg
kdg
Tidak
Pernah
Jumlah
pelajar
Kerap Kdg
kdg
Tidak
Pernah
Jumlah
pelajar
1
Anda akan
membaca sesuatu
pelajaran terlebih
dahulu sebelum
masuk ke kelas.
1
20
8
29
0
16
14
30
2
Anda akan
melakukan latihan
tambahan dengan
inisiatif sendiri
1
18
10
29
1
21
8
30
3
Berbincang dengan
guru pembimbing
apabila terdapat
kesilapan
4
25
0
29
2
21
7
30
4
Menyiapkan latihan
dengan meminjam
buku daripada
kawan
2
23
4
29
3
24
3
30
5
Anda dapat
memberikan
komitmen yang
baik untuk hadir
kelas tambahan.
21
8
0
29
16
10
4
30
Dalam bahagian ini, soalan pertama yang dikemukakan kepada responden ialah
tentang persediaan mereka sebelum memulakan sesuatu pelajaran. Aspek ini sangat
penting kerana ia memudahkan para pelajar untuk mengikuti pelajaran tersebut ketika
berada di dalam kelas. Ini disebabkan sebahagian maklumat yang terdapat dalam buku
teks telah dipelajari terlebih dahulu. Jika sikap ini diamalkan secara konsisten,
kemungkinan sebahagian daripada maklumat yang akan diterima daripada guru
pembimbing mudah difahami oleh pelajar. Hanya sebahagian sahaja yang lain
mengalami kesukaran. Selain daripada itu, amalan tersebut menyebabkan pelajar lebih
bersedia untuk berbincang dengan guru pembimbing tentang sesuatu masalah yang
dihadapi.
173
Hasil jawapan yang di perolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan hanya seorang sahaja responden yang memilih
jawapan ‘kerap’ yang menunjukkan beliau mampu berbuat demikian secara konsisten.
Manakala 20 responden yang lain mengemukakan jawapan ‘kadang-kadang’ yang
menunjukkan mereka tidak mengamalkan secara konsisten. 8 responden memilih ‘tidak
pernah’ membuat persediaan sedemikian. Seorang daripada mereka tidak memberi
sebarang jawapan.
Manakala jawapan yang diterima daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin menunjukkan tidak ada seorang pun responden yang membuat persediaan
secara konsisten sebelum masuk ke kelas. 16 responden yang lain mengamalkannya
tetapi secara tidak konsisten. Manakala 14 yang lain ‘tidak pernah’ membuat
persediaan sebelum masuk ke kelas.
Manakala soalan kedua dalam bahagian ini berkenaan dengan membuat latihan
tambahan dengan inisiatif sendiri. Jawapan yang diperolehi daripada responden
Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu menunjukkan seorang sahaja
yang memilih jawapan ‘kerap’ menunjukkan beliau dapat membuat latihan tambahan
secara konsisten. Manakal 18 responden yang lain memilih jawapan ‘kadang-kadang’
yang menunjukkan mereka melakukannya secara tidak konsisten. 10 orang daripada
mereka ‘tidak pernah’ membuat latihan tersebut dan seorang responden tidak memberi
sebarang jawapan.
Jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan seorang sahaja yang memilih jawapan ‘kerap’
menunjukkan beliau dapat melakukan latihan tambahan secara konsisten. 21 daripada
mereka memilih jawapan ‘kadang-kadang’ menunjukkan mereka dapat melakukan
latihan dengan inisiatif sendiri tetapi secara tidak konsisten. Didapati 8 responden yang
lain ‘tidak pernah’ berbuat demikian.
174
Manakala soalan ketiga yang dikemukakan kepada responden adalah berkaitan
dengan amalan perbincangan dengan guru sekiranya timbul sebarang kesilapan pada
latihan. Jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
Kubu Bharu menunjukkan 4 orang sahaja daripada mereka yang berbuat demikian
manakala 25 yang lain melakukannya secara tidak konsisten. Untuk soalan ini tidak ada
seorang pun responden yang mengabaikan perbincangan tersebut dengan guru mereka.
Namun seorang daripada responden tidak menyatakan sebarang jawapan. Keadaan ini
boleh dibanggakan kerana pelajar masih memberi perhatian pada pelajaran mereka
sekiranya timbul sebarang masalah.
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menegah Tinggi Hishamuddin
pula menunjukkan hanya 2 responden sahaja yang sering mengadakan perbincangan
dengan guru pembimbing apabila mereka mengahadapi masalah berkaitan pelajaran al-
i‘la:l dan al- ibda:l. 21 responden masih mengamalkan perbincangan dengan guru
mereka tetapi secara tidak konsisten. Manakala kumpulan ketiga terdiri daripada 7
responden ‘tidak pernah’ menemui guru mereka untuk membincang kesilapan yang
berlaku dalam latihan.
Soalan keempat yang dikemukakan kepada pelajar berkaitan kejujuran mereka
untuk menyiapkan kerja dengan usaha sendiri tanpa meminjam buku kawan. Penyelidik
berkeyakinan bahawa amalan ini penting kerana usaha sendiri dapat membayangkan
sejauh mana kemampuan pelajar untuk memahami pelajaran mereka menerusi latihan
yang diberikan. Sebaliknya jika latihan tersebut disiapkan tanpa usaha sendiri
menunjukkan pelajar tidak serius untuk cuba menguasai sesuatu pelajaran. Bahkan nilai
jawapan yang diperolehi tidak boleh dijadikan pengukur terhadap kefahaman mereka
walaupun sebanyak mana latihan diberikan. Oleh itu perkara ini perlu diberikan
perhatian oleh guru pembimbing dan para pelajar.
175
Kemungkinan juga pada masa-masa tertentu guru pembimbing yang
mengemukakan latihan menghendaki pelajar berbincang sesama mereka supaya pelajar
dapat menghadapi pelajaran dengan lebih selesa secara perbincangan. Namun
penyelidik berpendapat pada masa-masa tertentu guru pembimbing perlu
mengemukakan latihan yang berbentuk individu supaya mereka dapat menilai
kefahaman terhadap pelajaran yang dipelajari.
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan 2 responden memilih jawapan ‘kerap’ menunjukkan mereka sering
menggunakan buku kawan untuk menyiapkan latihan yang diberikan. Manakala 23
responden yang lain memilih jawapan ‘kadang-kadang’ yang menunjukkan mereka
juga menggunakan buku kawan untuk tujuan menyiapkan latihan. Manakala kelompok
yang terakhir terdiri daripada 4 responden memilih jawapan yang mereka ‘tidak
pernah’ meminjam buku kawan untuk menyiapkan latihan-latihan yang diberikan.
Seorang daripada mereka tidak memberikan sebarang jawapan.
Hasil jawapan daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
menunjukkan keadaan yang hampir sama. 3 responden yang dipilih untuk sesi soal
selidik memberikan jawapan ‘kerap’ yang menunjukkan mereka sering meminjam
buku kawan untuk menyiapkan latihan. Manakala 24 responden yang lain memberikan
jawapan ‘kadang - kadang’ dan kelompok terakhir yang terdiri daripada 3 responden
menyatakan mereka ‘tidak pernah’ berbuat demikian.
Soalan kelima dalam bahagian ini ialah berkaitan dengan komitmen pelajar
untuk menghadiri kelas tambahan yang diadakan. Ia bermaksud pelajar dapat
menghadiri setiap kelas tambahan yang diadakan.
Berdasarkan kepada jawapan pelajar mengenai tempat tinggal, didapati 98%
responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu tinggal di
asrama. Manakala bagi responden daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
176
Hishamuddin menunjukkan 100% pelajar tinggal di dalam asrama yang berada di
dalam kawasan sekolah mereka.
Hasil jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Kuala Kubu Bharu menunjukkan 21 pelajar memilih jawapan ‘kerap’ yang
menunjukkan mereka dapat menghadiri kelas tambahan secara konsisten. Manakala 8
yang lain memilih jawapan ‘kadang-kadang’. Tidak ada seorang pun pelajar yang
mengabaikan secara keseluruhan kelas tambahan yang diadakan. Walau
bagAymanapun masih terdapat pelajar yang tidak dapat menghadiri kelas tersebut
secara konsisten. Manakala hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah
Agama Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan 16 responden memilih jawapan
‘kerap’ yang menunjukkan mereka dapat meluangkan masa untuk menghadiri kelas
tambahan yang diadakan secara konsisten. Didapati 10 responden memilih jawapan
‘kadang - kadang’ dan 4 yang lain memilih jawapan ‘tidak pernah’ menghadiri kelas
tersebut. Oleh itu pihak sekolah dan guru pembimbing perlu mengambil langkah yang
sewajarnya untuk mengatasi masalah ini. Untuk meninjau data-data yang diperolehi
secara keseluruhan, ia dapat diperhatikan dalam rajah 4.7 dan rajah 4.8.
Rajah 4.7
Peratus Tentang Sikap Pelajar SAMTKKB Dalam
Mempelajari Al-i'la:l Dan Al-ibda:l
2120
18
23
88
10
10
15
20
25
Pera
tus
177
Rajah 4.8
4.6.4 Jawapan Tentang Tenaga Pengajar
Selain daripada tunjuk ajar yang baik ketika di dalam kelas, guru perlu memiliki
rasa tanggungjawab terhadap pelajar-pelajarnya. Oleh itu dalam usaha untuk
Peratus Tentang Sikap Pelajar SAMTH Dalam Mempelajari
Al-I'la:l dan Al-ibda:l
02
3
1616
21 21
24
10
14
87
34
1
0
5
10
15
20
25
30
Soalan 1 Soalan 2 Soalan 3 Soalan 4 Soalan 5
Jawapan
Pera
tus
Kerap kadang-kadang Tidak Pernah
178
menjalankan tanggungjawab yang penting dan mulia ini, para guru perlu memberikan
komitmen yang sepenuhnya. Teknik-teknik yang dirasakan penting dan berguna perlu
diamalkan dengan tujuan untuk meningkatkan kefahaman pelajar dan memupuk sikap
berdisiplin di kalangan mereka. Pengorbanan ini dirasakan amat penting kerana
kebanyakan pelajar hanya menerima apa yang didedahkan kepada mereka. Data yang
diterima daripada mereka dapat dirujuk pada jadual 4.18 berikut.
Jadual 4.18
Jawapan Soal Selidik Tentang Tenaga Pengajar
Bil
Kenyataan Tentang Tenaga
Pengajar
S.A.M.T.K.K.B S.A.M.T.H
Kerap
Kdg
kdg
Tidak
Pernah
Kerap
Kdg
kdg
Tidak
Pernah
1
Menggalakkan pelajar bertanya
dan turut serta dalam
perbincangan
23
6
1
22
7
1
2
Menampilkan gaya pengajaran
yang menarik dan tidak
membosankan
4
24
2
14
15
1
3
Mempelbagaikan kaedah
pengajaran dan dapat menarik
perhatian pelajar
10
12
8
11
15
4
4
Membuat nota ringkas daripada
buku teks untuk setiap tajuk
yang diajar
20
8
1
12
15
3
5
Latihan yang diberikan kepada
pelajar disemak dan dibincang
bersama di dalam kelas.
11
16
2
6
12
12
Untuk meninjau sikap dan metod yang digunakan oleh guru pembimbing,
penyelidik telah mengemukakan beberapa soalan yang berkaitan dengan mereka
kepada responden di kedua-dua buah sekolah tersebut. Soalan-soalannya adalah seperti
berikut.
Soalan pertama yang dikemukakan oleh penyelidik dalam bahagian ini adalah
berkaitan dengan dorongan guru supaya pelajar rajin bertanya dan turut serta dalam
perbincangan. Data yang diperolehi hampir sama daripada kedua-dua buah sekolah
tersebut. Maklumat yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala
179
Kubu Bharu menunjukkan 23 respoden memberikan jawapan ‘kerap’. Manakala 6
responden yang lain memberikan jawapan ‘kadang-kadang’. Hanya seorang responden
sahaja yang mengatakan ‘tidak pernah’.
Hasil jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin pula menunjukkan 22 responden memberikan jawapan ‘kerap’.
Manakala 7 orang yang lain memberikan jawapan ‘kadang-kadang’ dan seorang sahaja
yang menyatakan jawapan ‘tidak pernah’.
Seterusnya penyelidik telah mengemukakan soalan kedua tentang gaya dan
penampilan yang sering ditunjukkan oleh guru pembimbing ketika sesi pembelajaran di
dalam kelas. Sejauh mana pendekatan yang digunakan dapat menarik perhatian pelajar
terhadap pelajaran dan menyediakan suasana pembelajaran yang lebih menarik.
Data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Kuala Kubu Bharu menunjukkan hanya 4 responden yang meberi jawapan ‘kerap’.
Manakala 24 orang respoden yang lain memberikan jawapan ‘kadang-kadang’. Hanya
2 orang respoden sahaja yang menyatakan jawapan ‘tidak pernah’.
Hasil soal selidik yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin menunjukkan 14 responden yang menjawab ‘kerap’.
Manakala 15 responden yang lain memberikan jawapan ‘kadang-kadang’. Hanya
seorang sahaja yang menyatakan’tidak pernah’.
Manakala soalan ketiga ialah kepelbagaian kaedah pengajaran yang digunakan
oleh guru pembimbing yang dapat menarik perhatian pelajar.
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan 10 responden memberikan jawapan ‘kerap’. Manakala 12
responden yang lain memilih jawapan ‘kadang-kadang’ dan 8 responden memilih
jawapan ‘tidak pernah’.
180
Hasil jawapan yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan 11 responden memilih jawapan ‘kerap’ dan 15
yang lain memberikan jawapan ‘kadang-kadang’. Hanya 4 responden sahaja yang
memilih jawapan ‘tidak pernah’.
Soalan keempat berkaitan dengan penyediaan nota-nota penting yang
disediakan sebagai satu rumusan daripada buku teks yang digunakan di dalam kelas.
Oleh kerana sebahagian besar responden daripada kedua-dua buah sekolah tersebut
menghadapi kesukaran dalam memahami teks, maka soalan ini diajukan untuk
memastikan masalah tersebut dapat diatasi.
Data yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu
Bharu menunjukkan 20 responden memilih jawapan ‘kerap’. Manakala 8 responden
yang lain memilih jawapan ‘kadang-kadang’. Hanya seorang responden sahaja memilih
jawapan ‘tidak pernah’ dan seorang responden yang lain tidak memberi sebarang
jawapan.
Hasil jawapan yang diperolehi daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi
Hishamuddin pula menunjukkan 12 responden memilih jawapan ‘kerap’ dan 15 yang
lain memberikan jawapan ‘kadang-kadang’. Manakala 13 daripada mereka menyatakan
jawapan ‘tidak pernah’.
Soalan kelima dalam bahagian ini cuba meninjau sikap guru terhadap latihan
yang diserahkan kepada mereka. Sejauh mana latihan-latihan tersebut diberikan
perhatian oleh guru pembimbing dan dibincang bersama pelajar. Ia merupakan satu
perkara yang penting kerana pelajar berpeluang untuk menilai jawapan dan kefahaman
mereka terhadap sesuatu pelajaran .
Data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama Menengah Tinggi
Kuala Kubu Bharu menunjukkan 11 responden telah memilih jawapan ‘kerap’.
Manakala 16 yang lain memilih jawapan ‘kadang-kadang’. Hanya 2 responden sahaja
181
yang memilih jawapan ‘tidak pernah’ dan seorang daripada mereka tidak memberi
sebarang jawapan.
Tinjauan terhadap data yang diperolehi daripada responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi Hishamuddin pula menunjukkan 6 responden memilih jawapan
‘kerap’ dan 12 yang lain menyatakan jawapan ‘kadang-kadang’. Seramai 12 responden
memilih jawapan ‘tidak pernah’.
4.7 Pencapaian Pelajar
Data yang terkumpul melalui kaedah ujian bertulis telah dianalisis mengikut
bahagian-bahagiannya. Ujian bertulis ini dilakukan untuk mendapat gambaran yang
jelas tentang penguasaan al-i‘la:l dan al-ibda:l di kalangan pelajar yang mengikuti
pembelajaran peringkat Sijil Tinggi Agama Malaysia (STAM).
Dalam bahagian ini penyelidik mengemukakan keputusan markah yang dicapai
oleh responden di kedua-dua buah sekolah yang dipilih sebagai sampel kajian. Ia
dinyatakan dalam bentuk pangkat. Pemarkahan yang dibuat adalah berdasarkan sistem
pemarkahan yang digubal oleh bahagian Lembaga Peperiksaan, Jabatan Agama Islam
Selangor. Sistem pemarkahan berdasarkan pangkat adalah seperti yang tercatat pada
jadual 4.19 berikut.
182
Jadual 4.19
Sistem Pemarkahan Yang Digubal Oleh Lembaga Peperiksaan, Jabatan
Agama Islam Selangor
Skema Permarkahan
Pangkat Markah
/:4�*�2 ( Cemerlang ) 85 - 100
( Sangat baik ) �jO5k O@;�k 75 - 84
( Baik ) O@;�k 60 - 74
( Kepujian / Lulus ) n2,/t�0�: 40 - 59
( Gagal ) L�8���� 0 - 39
Jadual 4.20
Pencapaian Responden Dalam Ujian Bertulis
S.A.M.T.K.K.B
S.A.M.T.H
Pangkat
Jumlah
Responden
%
Pangkat Jumlah
responden
%
(Cemerlang) /:2*�4�
6
20
(Cemerlang) 4�*�2 /:
1
3
( Sangat baik )
�k@;5k O>O� 5
17
( Sangat baik
)
�k@;2O 5kjO� 7
23
( Baik )
�k@;4O 7
23
( Baik )
�k@;O 5
17
( Kepujian /
Lulus )
�:�0/t2,? 9
30
( Kepujian /
Lulus )
�:�0/t2,? 11
37
( Gagal )
�����84L 3
10
( Gagal )
���8�4L 6
20
Jumlah 30 100 Jumlah 30 100
S.A.M.T.K.K.B : Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu.
S.A.M.T.H. : Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin.
183
Setelah semua jawapan ujian bertulis dianalisis, penyelidik dapati peratus
responden yang memperolehi keputusan di tahap ‘sederhana’ di kedua-dua buah
sekolah yang dipilih merupakan golongan yang tertinggi. Jumlah mereka adalah 20
orang dan mewakili 33% daripada jumlah keseluruhan.
Berdasarkan pada jadual 4.20 jumlah responden daripada Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu lebih ramai yang memperolehi pangkat
‘cemerlang’ iaitu sebanyak 20% jika dibandingkan dengan Sekolah Agama Menengah
Tinggi Hishamuddin yang hanya 3% sahaja. Sebaliknya jumlah responden yang
mencapai pangkat ‘sangat baik’ adalah lebih ramai diperolehi oleh pelajar daripada
Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin iaitu 23% berbanding dengan 17%
yang dicapai oleh Sekolah Agama Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu.
Jumlah responden yang memperolehi pangkat ‘baik’ di Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu adalah 23% dan pencapaian yang diperolehi
daripada Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin adalah 17%.
Sebanyak 37% jumlah pelajar Sekolah Agama Menengah Tinggi Hishamuddin
yang memperolehi tahap ‘sederhana’ berbanding dengan Sekolah Agama Menengah
Tinggi Kuala Kubu Bharu iaitu 30%. Manakala pencapaian responden yang berada
pada tahap ‘gagal’ adalah lebih ramai daripada kalangan responden Sekolah Agama
Menengah Tinggi HIishamuddin iaitu 20% berbanding dengan Sekolah Agama
Menengah Tinggi Kuala Kubu Bharu iaitu 10% sahaja.
Penyelidik juga telah menganalisa pencapaian yang diperolehi oleh responden
secara keseluruhan di kedua-dua buah sekolah seperti yang terdapat dalam rajah 4.9.
Keseluruhannya, tahap cemerlang yang telah dicapai oleh responden adalah 12%.
Manakala pelajar yang memperolehi tahap sangat baik dan baik masing-masing 20%.
Seterusnya tahap kepujian atau lulus adalah 33%. Peratus responden yang memperolehi
kepujian merupakan kumpulan yang paling ramai. Manakala jumlah responden yang
184
gagal adalah 15%. Ini menunjukkan bahawa masih ramai responden belum dapat
menguasai al-i‘la:l dan al-ibda:l dengan baik.Prestasi yang dicapai oleh responden
secara keseluruhan dapat dilihat pada rajah 4.9.
Rajah 4.9
Pencapaian Keseluruhan Dalam Ujian Bertulis
Al-i'la:l dan Al-ibda:l.
12%
20%
20%
33%
15%
Cemerlang
Sangat Baik
Baik
Kepujian/lulus
Gagal
4.8 Kesimpulan
Berdasarkan kepada data-data yang diperolehi, didapati masih ramai pelajar
yang kurang menguasai pelajaran mereka dengan baik. Pencapaian mereka hampir
sama jika dibandingkan dengan pencapaian bahasa Arab di peringkat SPM. Penyelidik
amat yakin bahawa kemampuan dan penguasaan bahasa Arab yang baik merupakan
asas untuk mencapai keputusan yang lebih cemerlang dalam pelajaran mereka. Oleh itu
pelajar perlu menggandakan usaha untuk menguasainya, supaya kekangan bahasa tidak
menjadi halangan kepada mereka untuk mempelajari sebarang ilmu yang berkaitan
dengan bahasa Arab secara umumnya, dan al-i‘la:l serta al-ibda:l secara khusus.
185
BAB KELIMA
RUMUSAN DAN SARANAN
5.1 Pendahuluan
Bab terakhir ini dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu rumusan, saranan dan
penutup.
Dalam bahagian pertama penyelidik akan mengemukakan rumusan kajian yang
telah dijalankan. Penyelidik menyenaraikan secara ringkas aspek-aspek penting yang
telah dibincangkan dalam bab-bab yang lalu terutamanya bab kedua dan keempat. Ia
bertujuan untuk mendapatkan satu rumusan berkenaan dengan maklumat-maklumat
yang telah dibincangkan mengenai al-i‘la:l dan al-ibda:l di dalam disertasi ini. Selain
itu penyelidik juga akan membuat rumusan terhadap data-data yang diperolehi pada
bab keempat. Penyelidik juga akan menyatakan faktor-faktor kelemahan pelajar dalam
menguasai permasalahan al-i‘la:l dan al-ibda:l. Ia akan diikuti dengan langkah-langkah
penyelesaiannya.
Dalam bahagian kedua, penyelidik akan mengemukakan beberapa cadangan
berkaitan dengan pembelajaran topik ini. Ia bertujuan untuk meningkatkan kefahaman
dan penguasaan pelajar-pelajar yang mempelajari ilmu sarf, khususnya berkenaan
dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l. Ia turut melibatkan cadangan yang membina dalam
menjalani proses pengajaran khususnya kepada guru pembimbing mata pelajaran.
Kaedah-kaedah pengajaran yang sesuai juga akan dikemukakan sebagai panduan
kepada guru yang mengajar.
186
Manakala dalam bahagian ketiga pula, penyelidik akan membuat kesimpulan
terhadap kajian yang telah dijalankan serta harapan kepada pihak yang berminat untuk
meneruskan kajian dalam bidang yang sama.
5.2 Rumusan
Dalam bahagian ini, penyelidik menghuraikan beberapa rumusan penting hasil
daripada kajian yang berkaitan dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
5.2.1 Rumusan al-I‘la:l dan al-Ibda:l.
Berdasarkan kepada kajian yang telah dijalankan, antara rumusan yang dapat dibuat
adalah seperti berikut:
i. Penyelidik telah membentangkan kajian teori al-i‘la:l dengan menyatakan
pembahagian-pembahagiannya yang terdiri daripada al-i‘la:l bi al-hadhfi,
al-i’la:l bi al-qalbi dan al-i’la:l bi al- naqli.
ii. Al-i‘la:l bi al-hadhfi berlaku samada dengan menggugurkan huruf asal atau
tambahan pada sesuatu perkataan.
iii. Pengguguran yang dilakukan pada sesuatu perkataan samada melibatkan
huruf yang terletak sejajar dengan fa’ fi‘l, ‘ain fi‘l atau la:m fi‘l.
iv. Perbincangan al-i‘la:l bi al-naqli melibatkan kata kerja ajwaf, kata nama
yang menyerupai wazan muda:ri‘, kata terbitan dan kata nama objek.
v. Perbincangan al-i‘la:l bi al-qalbi telah menghuraikan fonem wa:w dan ya:’
yang digantikan dengan hamzat . Antaranya melibatkan kata nama pelaku
seperti ?5%*. menjadi ?+�7*. dan 4o51�E ditukarkan menjadi 4o�7�E .
187
vi. Penyelidik juga telah membincangkan penggantian ali:f dengan ya:’. Ia
berlaku pada jama‘ taksi:r dan tasghi:r seperti /�2;5E�<�: dan 4�2;��2;*A/: .
vii. Dalam perbahasan berkaitan fonem wa:w yang digantikan dengan ya:’, ia
berlaku apabila fonem tersebut terletak di akhir perkataan secara hakiki
seperti 2,�B�>OG� ditukar menjadi 2\�B�>OG� . Ia juga berlaku sekiranya fonem
tersebut terletak di akhir perkataan seperti ?'>,5h�� ditukar menjadi ?c>;5h�� .
viii. Kedudukan wa:w pada ‘ain masdar thula:thiyy mujarrad yang perlu
digantikan dengan ali:f seperti perkataan 4"��,� menjadi 4"�;� . Manakala
wa:w digantikan dengan ya:’ pada masdar thula:thiyy mazi:d dapat
diperhatikan pada perkataan ��2B�����, ditukar menjadi ��;��2B�� .
ix. Proses al-ibda:l berlaku disebabkan oleh faktor sama:‘iyy dan qiya:siyy.
Antara contoh sebab sama:‘iyy ialah penggantian yang disebabkan oleh
makhraj dan sifat kedua-dua huruf yang hampir sama seperti pada perkataan
�9/: 4P�U2; berubah menjadi 4P�U2;�</: .
x. Al- ibda:l juga berlaku disebabkan oleh faktor fonetik yang memerlukan
kepada unsur penyerapan atau dikenali dengan al-idgha:m. Ia berlaku dalam
satu perkataan atau berasingan. Sebagai contoh perkataan *����t2w�� dan �:�F*Z���E 2u .
xi. Proses al-ibda:l yang berlaku disebabkan oleh faktor qiya:siyy berkisar pada
wazan *+�������� . Ia melibatkan kata kerja thula:thiyy wa:wiyy dan thula:thiyy
ya:’iyy .
188
xii. Penggantian yang berlaku pada sesuatu perkataan yang dibina menepati
wazan *+�������� juga melibatkan kata kerja yang mengandungi fonem da:l, dha:l,
za:y, sa:d, ta:’ dan za:’ . Ringkasnya ia melibatkan fonem-fonem yang
bersifat majhu:rat dan digantikan dengan ta:’ yang bersifat mahmu:sat.
5.2.2 Rumusan Ujian Bertulis
Berdasarkan kepada data-data yang diperolehi melalui ujian bertulis, ia
menunjukkan penguasaan pelajar tentang perkataan asal yang terlibat dengan al-i‘la:l
dan al-ibda:l masih pada tahap yang lemah. Kegagalan mereka untuk memahami dan
menguasai permasalahan tersebut dengan baik menyebabkan pelajaran dirasakan sukar
untuk diikuti.
Hasil kajian yang diperolehi melalui ujian bertulis juga menunjukkan pelajar
lemah dalam menentukan wazan yang berkaitan dengan kata kerja na:qis. Keperluan
untuk menguasai wazan-wazan tersebut adalah amat penting kerana ia menentukan
kedudukan sesuatu huruf yang akan terlibat dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
Selain daripada itu pelajar juga perlu menguasai kata kerja mitha:l dan ajwaf. Ia
merupakan antara perkataan yang banyak terlibat dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l.
Pemahaman pelajar tentang pembahagian-pembahagian al-i‘la:l masih perlu
ditingkatkan. Data yang telah diperolehi menunjukkan kemampuan mereka untuk
menentukan jenis-jenis al-i‘la:l yang berlaku masih belum memuaskan. Terutamanya
berkaitan dengan al-i‘la:l bi al-hadhfi dan al-i‘la:l bi al- qalbi.
Pelajar-pelajar juga tidak dapat menguasai dengan baik perubahan yang berlaku
pada perkataan-perkataan yang terlibat dengan proses al-ibda:l. Kelemahan mereka
disebabkan oleh kegagalan untuk menentukan kedudukan fonem ta:’ dengan tepat pada
189
sesuatu perkataan yang perlu dipadankan dengan wazan *+�������� . Kekeliruan mereka
berkait rapat dengan jenis fonem yang terdapat pada bahagian awal kata kerja samada
dha:l, za:y, da:d, wa:w atau ya:’.
Amat mengecewakan apabila data menunjukkan masih terdapat pelajar-pelajar
yang tidak mengetahui huruf ‘illat yang terlibat dengan al-i‘la:l. Keadaan demikian
menunjukkan betapa pelajar tidak memberi perhatian yang serius kepada pelajaran
mereka.
Antara lain, sebahagian pelajar tidak mampu membentuk perkataan yang terdiri
daripada kata kerja Ajwaf untuk menunjukkan kata nama pelaku. Oleh itu mereka
menghadapi masalah bagi menentukan jenis fonem yang ditukar ganti pada sesuatu
perkataan yang terdiri daripada fonem hamzat.
5.2.3 Rumusan Soal Selidik
Manakala rumusan yang dapat dibuat berdasarkan data yang diperolehi melalui
kajian soal selidik pula ialah kebanyakan pelajar tidak melakukan persediaan yang
sewajarnya terhadap pelajaran yang akan dipelajari sebelum sesi pembelajaran bermula.
Ini menunjukkan mereka lebih bersikap menerima sahaja apa yang akan disampaikan
tanpa mengambil kira hubungan sesuatu pelajaran dengan pelajaran yang lain.
Kurangnya inisiatif untuk membuat persediaan sebelum memulakan pelajaran
menyebabkan pelajar menghadapi kesukaran bagi memahami apa yang dipelajari di
dalam kelas.
Selain daripada itu, pelajar kurang berusaha untuk menyiapkan sendiri latihan
yang diberikan oleh guru. Mereka masih bergantung kepada jawapan yang disediakan
oleh rakan-rakan sebagai ‘jalan pintas’. Amalan seperti ini menunjukkan pelajar tidak
berusaha untuk menilai dan meningkatkan kefahaman diri sendiri terhadap pelajaran
190
yang dipelajari. Data yang diperolehi juga telah menunjukkan kebanyakan pelajar
kurang melakukan latihan selain daripada yang diberikan oleh guru pembimbing di
dalam kelas.
Antara lain sebahagian pelajar tidak mengamalkan belajar secara berkumpulan
( study group ). Perkara ini sangat penting kerana pertukaran kefahaman dan pandangan
akan memudahkan mereka memahami pelajaran. Selain itu ia akan melahirkan
semangat perbincangan antara kawan dalam menyelesaikan sesuatu masalah yang
berkaitan dengan pelajaran mereka. Segala kebuntuan dapat diselesaikan dengan lebih
mudah di samping bantuan guru pembimbing.
5.2.4 Faktor Kelemahan Pelajar
Berdasarkan sumber maklumat yang diperolehi hasil daripada soal selidik
terhadap para pelajar, kelemahan ini berpunca daripada faktor dalaman iaitu sikap
pelajar itu sendiri. Apabila merujuk kepada sikap pelajar, ia melibatkan strategi yang
digunakan, cara belajar, kesedaran tentang kelemahan diri dan langkah mengatasinya.
Kebanyakan mereka akan memberikan perhatian kepada pelajaran setelah waktu
peperiksaan semakin hampir. Jadual belajar akan diberi perhatian ketika hampir
menjelang hari peperiksaan.
Selain daripada itu, pelajar kurang berusaha untuk menguasai wazan-wazan
yang berkaitan dengan pembelajaran al-i‘la:l dan al-ibda:l. Kurangnya inisiatif untuk
menguasai wazan-wazan menyebabkan mereka tidak mampu melakukan penukaran
huruf pada perkataan. Faktor-faktor ini menjadi punca utama yang menyebabkan
mereka kurang menguasai pelajaran ini dengan baik.
191
Untuk mengatasi segala permasalahan tersebut, maka cara penyelesaian yang
lebih berkesan dan mantap perlu dilaksanakan oleh semua pihak yang terlibat.
Pelaksanaannya perlu dibuat dengan rasa lebih bertanggungjawab dan sempurna.
Antara langkah-langkah yang perlu diambil untuk menyelesaikan masalah
tersebut ialah pendekatan yang digunakan dalam teknik pengajaran dan pembelajaran.
Bagaimana cara ia dipersembahkan supaya pelajar tidak merasa sukar untuk memahami
maklumat-maklumat yang disampaikan.
Sebagai cadangan daripada penyelidik, guru boleh memilih kaedah pengajaran
yang sesuai untuk digunakan bagi menyampaikan maklumat-maklumat penting ketika
sesi pengajaran. Antaranya ialah kaedah Qiya:si:yyat ) 3c>;�8�;�0G� 3c*0215PpUG� ( . Cara kaedah ini
digunakan ialah dengan menyatakan kaedah atau takrif umum terlebih dahulu,
seterusnya dikemukakan contoh-contoh untuk menjelaskan kaedah tersebut. Contoh-
contoh yang dikemukakan mestilah tepat dan berkaitan dengan kaedah atau takrif
sesuatu perkara yang dipelajari. Berdasarkan kepada contoh-contoh yang diberikan,
pelajar akan mudah memahami kehendak kaedah yang dipelajari. Kemudian pengajar
akan mengarahkan pelajar supaya membawa contoh-contoh lain yang sama dengan
perkataan yang dibincangkan. Sebaiknya pemilihan kaedah Qiya:siyy ini digunakan
untuk menjelaskan takrif-takrif atau kaedah yang perlu dihuraikan secara terperinci.
Manakala berkaitan dengan kaedah-kaedah yang ringkas, penyelidik
menyarankan pengajar-pengajar supaya menggunakan kaedah istiqra:iyyat
3c>;�7��P�0��28��� 3c*0215PpUG� ketika menyampaikan sesuatu pengajaran. Kaedah ini digunakan
dengan mengemukakan beberapa contoh yang mengandungi kehendak sesuatu takrif
yang dipelajari. Setelah pelajar meneliti beberapa contoh yang diberikan, pengajar akan
meminta pelajar mengemukakan satu kaedah yang sesuai berdasarkan contoh-contoh
tersebut.
192
Melalui pemerhatian pelajar kepada contoh-contoh yang diberikan, mereka
diminta membuat satu kaedah ringkas dan tepat sesuai dengan apa yang dibincangkan.
Antara lain pengajar boleh memberikan tugas kepada pelajar supaya
mengumpul perkataan-perkataan yang terlibat dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l
dalam satu jadual. Kemudian mereka dikehendaki memberi penjelasan tentang al-i‘la:l
yang berlaku dan perbezaan antara satu perkataan dengan perkataan yang lain. Ia perlu
dilakukan secara berterusan supaya dapat mendisiplinkan pelajar dengan aktiviti-
aktiviti yang berkaitan dengan pelajaran mereka.
Selain daripada itu, pengajar boleh mewujudkan kumpulan-kumpulan yang
terdiri daripada beberapa orang pelajar yang saling bekerjasama di antara mereka dalam
pelbagai aspek yang berkaitan dengan pelajaran. Ia bertujuan untuk mendisiplinkan
pelajar.
Untuk mencipta suasana pengajaran yang menarik, pengajar dianjurkan supaya
mengadakan ‘permainan bahasa’ yang boleh melahirkan minat pelajar terhadap
pelajaran mereka samada berbentuk kuiz atau sebagainya. Adalah lebih menarik
sekiranya pelajar-pelajar tersebut dianugerahkan hadiah sebagai penghargaan terhadap
kesungguhan dan kerjasama mereka.
Antara perkara yang penting ialah pengajar dapat melahirkan pelajar yang ingin
belajar dengan kemahuan sendiri. Oleh itu usaha untuk memupuk dan mengekalkan
minat pelajar dengan pelbagai cara amat perlu bagi menyelesaikan masalah pelajaran
yang dihadapi.
5.3 Saranan
193
Hasil daripada perbincangan ini, penyelidik juga akan memaparkan beberapa
saranan seperti berikut:
5.3.1 Saranan Kepada Pelajar.
a. Berusaha untuk memantapkan kefahaman terhadap topik al-i‘la:l dan al-ibda:l serta
pelbagai maklumat yang berkaitan dengannya seperti menguasai wazan sarf dan asal
perkataan.
b. Pelajar juga disarankan supaya memahami dengan baik kaedah-kaedah yang
melibatkan al-ibda:l, iaitu pertukaran huruf-huruf sahi:h. Diharapkan pelajar mampu
membezakan antara jenis fonem yang terdapat pada awal perkataan dan mengetahui
sesuatu fonem yang perlu dikekalkan atau digugurkan. Mereka juga perlu memahami
bagaimana ia akan terlibat dengan al-idgha:m.
c. Pelajar juga disarankan supaya menguasai jenis al-i‘la:l yang berlaku pada sesuatu
perkataan. Ia melibatkan pertukaran dan pengguguran huruf atau pemindahan sesuatu
tanda bacaan ketika berlaku al-i‘la:l.
d. Manfaatkan seluruh masa yang ada dengan baik seperti sentiasa mengadakan
perbincangan dan memperbanyakkan latihan. Dapatkan bantuan guru pembimbing
untuk memperolehi jawapan-jawapan yang tepat kerana usaha yang dibuat secara
inisiatif sendiri menjadikan pelajar lebih yakin dengan kemampuan mereka.
e. Gunakan teks-teks bahasa Arab sebagai bahan pembelajaran untuk meningkatkan
penguasaan bahasa Arab di samping buku teks yang sedia ada. Kumpulkan perkataan-
194
perkataan penting dalam sebuah buku catatan khusus di samping ia dapat
memperkayakan kosa kata bahasa Arab di kalangan pelajar.
f. Membiasakan diri dengan belajar secara berkumpulan agar sebarang masalah yang
timbul dapat diselesaikan dengan lebih mudah dan berkesan. Amalan ini jika dilakukan
secara konsisten akan membuahkan hasil yang amat bernilai. Pelajar dapat memahami
dan menguasai pelajaran dengan lebih mudah serta menimbulkan rasa kesedaran yang
tinggi terhadap pelajaran.
g. Cuba membuat peta minda sebagai salah satu cara untuk mengingati kaedah-kaedah
tertentu di samping contoh-contoh ayat yang mudah dan jelas.
h. Amalan menghafal kaedah mesti diiringi dengan kefahaman. Jika pelajar hanya
menghafal tanpa memahaminya dengan baik, ia merupakan usaha yang bersifat
sementara dan hafalan mereka tidak dapat bertahan lama. Sebaliknya jika hafalan itu
seiring dengan kefahaman, maka ia dapat dikuasai dengan lebuh sempurna.
i. Pelajari terlebih dahulu tentang pelajaran yang akan diajar oleh guru. Amalan
sedemikian akan membantu pelajar untuk memahami pelajaran dengan lebih mudah.
5.3.2 Saranan Kepada Guru
a. Guru perlu membuat persediaan secukupnya sebelum memulakan sesuatu
pengajaran. Persediaan yang mantap menyebabkan beliau sentiasa bersedia untuk
menyelesaikan segala permasalahan yang ditimbulkan di dalam kelas.
195
b. Guru hendaklah sentiasa meninjau tahap kefahaman pelajar pada sesuatu topik yang
dipelajari. Mereka hendaklah memilih cara yang terbaik untuk memudahkan pelajar
memahami sesuatu pelajaran.
c. Selain itu, guru hendaklah sentiasa memberi perhatian, bimbingan dan tunjuk ajar
yang boleh melahirkan minat para pelajar serta mengekalkan semangat mereka
terhadap mata pelajaran yang dipelajari khususnya berkaitan dengan tajuk al-i‘la:l dan
al-ibda:l .
d. Bersikap prihatin dan menunjukkan hubungan yang baik antara seorang guru sebagai
pembimbing dengan pelajar yang sentiasa memerlukan bimbingan dalam pelajaran.
Tujuannya ialah untuk menggalakkan pelajar bertanya dan berbincang tentang masalah
pelajaran yang dihadapi.
e. Berusaha meluangkan masa untuk berbincang sesuatu masalah yang dihadapi oleh
pelajar terutamanya berkaitan dengan sikap dan pelajaran mereka. Di samping sebagai
guru pembimbing matapelajaran, diharapkan guru dapat bertindak sebagai kaunselor
dalam menangani masalah pelajar.
f. Memberi khidmat nasihat dalam merancang strategi yang perlu diamalkan oleh
pelajar untuk menguasai pelajaran mereka dan seterusnya memperolehi keputusan yang
cemerlang dalam peperiksaan.
g. Setiap latihan yang diberikan perlu disemak dan dibincang di dalam kelas. Ia
bertujuan untuk memantapkan kefahaman pelajar dan memberi ruang untuk mereka
mengemukakan pelbagai persoalan.
196
h. Guru disarankan supaya menggalakkan pelajar menggunakan kamus ketika di dalam
bilik darjah. Kesempatan tersebut dapat mendedahkan kepada pelajar tentang
pentingnya kefahaman al-i’la:l dan al-ibda:l untuk mencari perkataan asal. Ia juga dapat
mendedahkan kepada mereka tentang penggunaan perkataan-perkataan yang berkaitan
dengan al-i‘la:l dan al-ibda:l seperti yang terdapat dalam mu‘jam.
i. Mengadakan pertandingan berbentuk kuiz di antara pelajar yang mengikuti
pembelajaran STAM dengan penyediaan soalan-soalan yang berkaitan dengan tajuk ini.
j. Sentiasa mengambil kira pandangan dan cadangan pelajar dalam mempelbagaikan
teknik pengajaran mengikut cara yang mudah difahami. Ia juga boleh dilakukan dengan
mengedarkan borang soal selidik untuk mendapat penilain daripada para pelajar.
k. Guru perlu bersikap tegas supaya sesuatu tugas yang dipertanggungjawabkan kepada
pelajar dilaksanakan sesuai dengan matlamat.
5.3.3 Saranan Kepada Pihak Sekolah.
Antara saranan-saranan yang perlu diberi perhatian oleh pihak sekolah adalah
seperti berikut:
a. Memandangkan pelajar-pelajar STAM bakal menduduki peperiksaan penting,
penyelidik menyarankan pihak sekolah memberi perhatian yang serius kepada
golongan ini. Antara lain mengadakan seminar tentang teknik pembelajaran dan
menjawab peperiksaan.
197
b. Pihak sekolah perlu menggalakkan guru-guru menyertai kursus-kursus pengajaran
untuk meningkatkan kemahiran mengajar. Sebaiknya kursus yang dianjurkan perlu
mengikut ‘opsyen’ masing-masing agar matlamat tercapai. Sebak-baiknya guru yang
mengajar bahasa Arab adalah terdiri daripada mereka yang mempelajari dan menguasai
bidang tersebut. Selain itu pihak sekolah juga perlu sentiasa memantau perjalanan
proses pengajaran dari semasa ke semasa. Ianya untuk memastikan segala masalah
dapat diatasi dengan kerjasama daripada semua pihak terutamanya tenaga-tenaga
pengajar.
c. Pihak Sekolah juga perlu menyediakan alat-alat bantu mengajar yang diperlukan bagi
memudahkan proses pembelajaran dan pengajaran. Sebagai contoh penggunaan pita
rakaman video dan cakera padat . Ia dapat menarik minat pelajar untuk belajar dan
mengekalkan minat mereka dengan bahasa Arab.
5.3.4 Saranan Kepada Kemeterian Pendidikan.
a. Perlu menyusun sukatan pelajaran bahasa Arab dengan pendekatan dan penampilan
yang lebih menarik di peringkat sekolah-sekolah menengah agama. Tujuannya adalah
supaya dapat menarik dan mengekalkan minat pelajar dengan pelajaran mereka.
b. Mengubahsuai bentuk dan laras bahasa yang digunakan dalam buku-buku teks
berbahasa Arab agar pelajar dapat memahaminya dengan mudah.
c. Pihak yang terbabit perlu menyediakan buku-buku kerja yang khusus berkaitan
dengan sarf di semua peringkat termasuklah topik al-i‘la:l dan al-ibda:l. Penyeliaan
198
terhadap buku-buku tersebut juga perlu dilakukan dari semasa ke semasa. Adalah lebih
baik jika pihak Kementerian Pendidikan mengadakan kerjasama dengan pihak sekolah
dengan melantik guru-guru tertentu yang pakar dalam bidang tersebut.
d. Pihak kementerian disarankan supaya mewujudkan satu sektor yang lebih khusus
untuk mentadbir semua perkara yang berkaitan dengan pengurusan bahasa Arab secara
terus dan telus. Ini untuk memudahkan sektor tersebut merancang pelbagai aktiviti yang
dapat meningkatkan prestasi guru-guru yang mengajar.
5.4 Penutup
Kesimpulannya, pembentangan kajian ini sekurang-kurangnya dapat
menyingkap penguasaan dan kelemahan pelajar yang mengikuti pembelajaran al-i‘la:l
dan al-ibda:l .
Penyelidik berpendapat kelemahan ini bukan hanya melibatkan kedua-dua buah
sekolah tersebut, malah ia juga berlaku di kalangan pelajar-pelajar lain yang bakal
menduduki Sijil Tinggi Agama Malaysia. Oleh itu rumusan yang dibuat
menggambarkan realiti yang juga berlaku di sekolah-sekolah lain. Maka semua
saranan-saranan yang dikemukakan diharapkan agar dapat menyelesaikan kelemahan
dan meningkatkan lagi mutu pengajaran dan pembelajaran.
199
BIBLIOGRAFI
Al-Quran al-Karim
‘Abba:s Hassan ( t.t.) al-Nahw al-wa:fi:: Kaherah: Da:r al- Ma‘a:rif.
‘Abdullah Basmeih Syeikh ( c. 6. 1995 ) Tafsir Pimpinan al- Rahman Kepada
Pengertian al-Qur’an. Kuala Lumpur: Bahagian Hal Ehwal Islam, Jabatan Perdana
Menteri.
‘Abdul bin Nuh dan Oemar Bakry ( c. 6. 1988 ) Kamus Indonesia - Arab - Inggeris - .
Kuala Lumpur: Victory Agencie.
‘Abduh Al-Ra:jihiyy ( c. 1984 ). al-Tatbi:q al-Sarf. Beirut: Da:r al-Nahdat al-
‘Arabiyyat.
Abu Sa‘ad Ahmad ( c. 9 ,1986 ). Dali:l al- I‘ra:b Wal ’Imla’. Beirut: Da:r al-‘Ilmi
lilmala:yin.
‘Ali: Reda: ( c. 1. t.t.) al- Marja‘ Fi: al-Lughat al-‘Arabiyyat al-nahw Wa al-Sarf.
Beirut: Da:r al-Fikr .
Ayman Ami:n ‘Abdul al-Ghaniyy ( c.1, 2000 ). Al-Sarf al-Ka:fiyy. Beirut: Da:r al-
Kutub al-‘Ilmiyyat.
Al-Busta:niyy Fu’a:d Ifra:m ( c. 3 . 1956 ). Munjid al-Tulla:b. Beirut: Da:r al-Masyriq.
Al-Ghala:yi:niyy Mustafa: ( c. 26. 1992 ) Ja:mi’ul al-Duru:s al-‘Arabiyyat. Beirut:
al-Maktabat al-‘Asriyyat.
Al-Hamala:wiyy Ahmad ( c. 1977 ). Kita:b Sha:dha: al-‘Arf Fi: Fann al- Sarf. Al-
Azhar: al-Jihaz al-Markaz Li al-Kutub al-Ja:m‘iyyat.
200
Dewan Bahasa dan Pustaka ( c. 1, Edisi Baru, 1989 ). Kamus Dewan Edisi Baru.
Kuala Lumpur: Percetakan Dewan Bahasa dan Pustaka.
Fa:ris Muhammad ‘I:sa: ( c.1. 2000 ). ‘Ilm al-Sarf : Manhaj Fi: al-Ta‘allum al-
dha:tiyy. Beirut: Da:r al-Fikr.
Ibn ‘Abdillah al-Azhariyy Kha:lid ( 1918 ). Sharh al-Tasri:h ‘Ala: al-Tawdi:h.
Kaherah: Da:r Ihya’ al-Kutub al-‘Arabiyyat.
Ibn ‘Aqil Al-‘Aqi:liyy ‘Abdullah ( 1985 ). Sharh Ibn ‘Aqi:l ‘Ala Alfiyyat Ibn Ma:lik.
Beirut: Da:r al-Fikr.
Ibn Hisha:m al-Ansa:riyy Abu Muhammad Ibn ‘Abdillah Jamaluddin ( 1995 ). Awdah
al-Masa:lik ila: al-Fiyyat Ibn Ma:lik. Beirut: Al-Maktabat al-‘Asriyyat.
Al-Kayla:ni Abi Hassan ‘Ali: ibn Hisha:m (1340H), Tasri:f al-‘izziyy. Kaherah:
Mustafa: al-Ba:biyy al-Halabiyy.
Mahmu:d Al-Matrajiyy. ( c.1. 2000 ). Fi: al-Sarf Wa al-Tatbi:qa:t. Da:r al-Nahdat al-
‘Arabiyyat.
Manisah Mohd Nor. ( 2000 ). Penggunaan al-Dama:’ir Dalam Karangan. Fakulti
Bahasa dan Linguistik. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.
Mohd. Majid Konting ( c. 6. 2004 ) . Kaedah Penyelidikan Pendidikan . Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mohd Sabri Shahrir ( 2002 ). Kata Kerja Perintah Dalam Bahasa Arab : Pola dan
Penggunaannya. Fakulti Bahasa dan Linguistik. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.
Muhammad ‘Abd. Rahi:m ‘I:sa: ‘Adas. ( c . 1999 ). Al-Wa:dih Fi: al-Qawa:‘id al-
Nahw Wa al-Sarf. Oman: Da:r al-Majdi Lawi.
Muhammad Fa:khir. (t.t) Tawdi:h al-Sarf. ___________________
201
Al-Munazzamat al-‘Arabiyyat Li al-Tarbiyyat Wa al-Thaqa:fat Wa al-‘Ulu:m( 1988 ).
al-Mu‘jam al-‘Arabiyy al-Asa:siyy. Tunisia. Al-Ghala:yi:niyy ( c. 26. 1992 ) Ja:mi’ul
al-Duru:s al-‘Arabiyyat. Beirut: al-Maktabat al-‘Asriyyat.
Ra:jiyy: al-’Asmir ( c. 1. 1993 ). Al-Mu‘jam al-Mufassal Fi: al‘ilmi al-Sarf. Beirut:
Da:r al-Kutub al-‘Ilmiyyat.
Al-Saba:n (t.t) Ha:shiyat al-Saba:n ‘Ala:Sharh al-Ashmu:niyy ‘Ala: Alfiyyat Ibn
Ma:lik. Kaherah: Da:r Ihya’ al-Kutub.
Syed Arabi Idid ( c. 3. 1998 ) Kaedah Penyelidikan Komunikasi dan Sains Sosial.
Kuala Lumpur: Percetakan Dewan Bahasa dan Pustaka.
Sayyid Razak Tawi:l (t.t) fi: al-‘ilmi al-Tasri:f ._________________
Zawawi Ismail (2001) Hubungan Antara Persekitaran Bahasa Arab Dengan
Kemahiran Bertutur Dalam Bahasa Arab Di Kalangan Pelajar Universiti Di
Malaysia.Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.