1

PEMEROLEHAN PEMBELAJARAN BERMAKNA BERASASKAN

TEORI KOGNITIF PEMBELAJARAN MULTIMEDIA

ABDUL HADI BIN MAT DAWI, PhD

Jabatan Teknologi Pendidikan,

IPG Kampus Ipoh

Pengenalan

Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia telah dikemukakan oleh Mayer (2001). Teori ini adalah

berdasarkan kepada Teori Beban Kognitif Sweller (Chandler & Sweller, 1991; Sweller, 1999), Teori

Pengekodan Dual Paivio (Clark & Paivio, 1991; Paivio, 1986) dan Model Ingatan Kerja Baddeley

(Baddeley, 1992). Mayer (2001) telah mencadangkan tiga andaian dalam Teori Kognitif Pembelajaran

Multimedia iaitu (1) dua saluran pemprosesan maklumat; (2) kapasiti terbatas; dan (3) pemprosesan aktif.

Ketiga-tiga andaian ini dijelaskan dalam Jadual 1.

Jadual 1

Andaian-Andaian Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia

Andaian Penjelasan Rujukan Berkaitan

Dua Saluran

Manusia mempunyai saluran pemprosesan

maklumat visual dan maklumat auditori secara

berasingan

Paivio, 1986;

Baddeley, 1992

Kapasiti Terbatas Setiap saluran pemprosesan maklumat bagi

manusia adalah terbatas bagi memproses

sejumlah maklumat pada satu masa.

Baddeley, 1992;

Chandler & Sweller,

1991

Pemprosesan Aktif Manusia terikat dengan pembelajaran aktif

melalui pemilihan maklumat kemasukan yang

relevan, penyusunan maklumat terpilih kepada

perwakilan mental dan mengintegrasikan

perwakilan mental dengan pengetahuan lain

Mayer, 1999

Andaian-andaian Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia Mayer (2001) digunakan bagi

menjelaskan proses pembinaan pengetahuan baru dalam pembelajaran multimedia. Mayer (2001) telah

menggabungkan pendekatan sensori-modaliti (Baddeley, 1992) dan pendekatan mod persembahan

(Paivio, 1986). Berdasarkan pendekatan sensori-modaliti, bahan dipersembahkan sama ada secara visual

(animasi, grafik, teks) atau secara auditori (penceritaan atau bunyi). Pendekatan mod persembahan pula

menjelaskan pembinaan model berasaskan piktorial (non - verbal) dan model berasaskan verbal dalam

ingatan kerja. Sehubungan itu, Mayer (2001) mencadangkan bahan verbal dan visual diproses dalam

sistem pemprosesan yang berbeza iaitu pada saluran auditori/verbal dan saluran visual/piktorial.

2

Berdasarkan kepada Model Ingatan (Baddeley, 1992) dan Teori Beban Kognitif (Chandler &

Sweller, 1991; Sweller, 1999), Mayer (2001) menjelaskan bahawa kapasiti saluran pemprosesan

visual/piktorial dan saluran pemprosesan auditori/verbal dalam ingatan kerja adalah terbatas. Oleh itu,

beban kognitif perlu dikurangkan bagi memudahkan pembelajaran berlaku (Sweller, 1999). Beban

kognitif merupakan jumlah sumber mental dalam ingatan kerja yang diperlukan bagi sesuatu tugasan

(Clark & Mayer, 2003; Mayer, 2001; Sweller, 1999). Beban kognitif berpunca daripada kesukaran bahan

pembelajaran (beban kognitif intrinsik) dan reka bentuk mesej pengajaran (beban kognitif ekstrinsik)

(Mayer, 2001). Beban kognitif intrinsik tidak boleh diubahsuai melalui reka bentuk pengajaran.

Sebaliknya, beban kognitif ekstrinsik boleh diubahsuai melalui penyusunan isi kandungan bahan

pengajaran (Mayer, 2001; Sweller, 1999). Oleh itu, beban kognitif ekstrinsik dalam pembelajaran

multimedia boleh dikurangkan apabila elemen ekstraneous yang tidak relevan dikeluarkan daripada

persembahan multimedia.

Pembelajaran Konstruktivis Berasaskan Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia

Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia menjelaskan pembinaan pengetahuan berlaku melalui proses

aktif kognitif iaitu memilih maklumat yang relevan, menyusun maklumat menjadi perwakilan mental

(model mental), dan mengintegrasikannya dengan pengetahuan sedia ada yang sesuai. Proses aktif

kognitif ini merupakan aktiviti pembelajaran konstruktivis (Mayer, 2001). Pelajar masih boleh terikat

dengan proses aktif kognitif walaupun persembahan media tidak melibatkan aktiviti hands-on (Mayer,

2003). Seterusnya, Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia Mayer (2001) ditunjukkan dalam Rajah 1.

Persembahan Sensori Ingatan Ingatan Kerja Ingatan Jangka Multimedia Panjang Perkataan Telinga Pilih Bunyi Susun Model Perkataan perkataan Verbal Integrasi Pengetahuan Sedia Ada Gambar Mata Pilih Imej Susun Model Imej Imej Piktorial

Rajah 1. Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia Mayer (2001)

3

Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia Mayer (2001) mencadangkan unit sensori ingatan dan

ingatan kerja dibahagikan kepada dua saluran iaitu saluran auditori/verbal dan saluran visual/piktorial

sepertimana ditunjukkan dalam Rajah 2 dan Rajah 3.

Persembahan Sensori Ingatan Ingatan Kerja Ingatan Jangka Multimedia Panjang Perkataan Telinga Pilih Bunyi Susun Model Perkataan perkataan Verbal Integrasi Pengetahuan Sedia Ada Gambar Mata Pilih Imej Susun Model Imej Imej Piktorial

Rajah 2. Saluran Verbal/Auditori Dalam Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia

Persembahan Sensori Ingatan Ingatan Kerja Ingatan Jangka Multimedia Panjang Perkataan Telinga Pilih Bunyi susun Model Perkataan perkataan Verbal Integrasi Pengetahuan Sedia Ada Gambar Mata Pilih Imej Susun Model Imej Imej Piktorial

Rajah 3. Saluran Visual/Piktorial Dalam Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia

4

Pemerolehan Pembelajaran Bermakna

Berdasarkan Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia Mayer (2001) pembelajaran bermakna dalam

persekitaran pembelajaran multimedia berlaku melalui lima peringkat iaitu:

(a) Pemilihan perkataan yang relevan untuk diproses dalam ingatan kerja verbal. Peringkat ini melibatkan perubahan perwakilan sensori bunyi yang memasuki telinga kepada

perwakilan dalaman bunyi perkataan dalam ingatan kerja. Maklumat verbal dalam bentuk suara

diterima oleh telinga dan proses ini bermula secara langsung dalam saluran auditori/verbal.

Sebaliknya, maklumat verbal dalam bentuk teks pada skrin komputer pula diterima oleh mata dan

ditukarkan secara mental kepada bunyi untuk diproses melalui saluran auditori/verbal. Peringkat

ini melibatkan penumpuan perhatian kepada perkataan yang relevan selepas melalui sensori

ingatan disebabkan oleh kapasiti saluran sistem kognitif yang terbatas.

(b) Pemilihan imej yang relevan untuk diproses dalam ingatan kerja visual. Peringkat ini melibatkan perubahan perwakilan sensori rangsangan visual yang memasuki mata

kepada perwakilan dalaman imej visual dalam ingatan kerja. Proses ini bermula dalam saluran

visual/piktorial tetapi boleh ditukarkan sebahagiannya secara mental ke saluran auditori/verbal.

Peringkat ini melibatkan penumpuan perhatian kepada bahagian-bahagian tertentu yang relevan

dalam mesej multimedia disebabkan oleh kapasiti saluran sistem kognitif yang terbatas.

(c) Penyusunan perkataan yang dipilih ke dalam bentuk model mental verbal. Peringkat ini melibatkan penyusunan perkataan kepada perwakilan model verbal. Proses kognitif

yang terlibat ialah penyusunan perkataan terpilih dengan membina hubungan di antara cebisan

pengetahuan verbal.

(d) Penyusunan imej yang dipilih ke dalam bentuk model mental visual. Peringkat ini melibatkan penyusunan imej kepada perwakilan model piktorial. Proses kognitif

yang terlibat ialah penyusunan imej terpilih dengan membina hubungan di antara cebisan

pengetahuan piktorial.

(e) Pengintegrasian perwakilan verbal dan visual dengan pengetahuan sedia ada. Peringkat ini melibatkan integrasi model visual dengan model verbal dan pengetahuan sedia ada

yang relevan daripada ingatan jangka panjang. Proses ini berlaku dalam ingatan kerja visual dan

verbal serta melibatkan penyelarasan di antara kedua-duanya. Pengetahuan sedia ada boleh

digunakan bagi membantu menyelaraskan proses integrasi.

Menurut Mayer (2001), kelima-lima peringkat proses aktif kognitif di atas berlaku berulangkali

segmen demi segmen dalam keseluruhan pembelajaran multimedia. Pengetahuan baru yang terbina akan

disimpan dalam ingatan jangka panjang (Clark & Mayer, 2003; Mayer, 2003).

Kesimpulan

Teori Kognitif Pembelajaran Multimedia (Mayer, 2001) berupaya menjelaskan pemerolehan

pembelajaran bermakna dalam persekitaran pembelajaran multimedia. Sehubungan, terdapat beberapa

prinsip reka bentuk dan pembangunan multimedia berasaskan teori ini. Implikasi teori ini kepada

pemerolehan pembelajaran bermakna ialah dari segi keperluan pelajar menilai dan memilih imej dan

bunyi yang paling relevan. Pelajar perlu memberi perhatian ke atas pembinaan struktur hubungan yang

5

mudah disebabkan kapasiti ingatan kerja yang terbatas. Proses ini bergantung kepada usaha pelajar

membina rantaian sebab dan akibat di kalangan pengetahuan verbal. Proses ini juga bergantung kepada

usaha pelajar membina rantaian sebab dan akibat di kalangan pengetahuan piktorial.

Rujukan

Abdul Hadi Mat Dawi. (2005). Kesan animasi 3D terhadap pembelajaran Lukisan Ortografik di

kalangan pelajar sekolah menengah. Unpublished PhD Thesis. Universiti Sains Malaysia

Alessi, S. M., & Trollip, S. R. (2001). Multimedia for learning: Methods and Development.

Massachusetts: Allyn & Bacon.

Baddeley, A. D. (1992). Working memory. Science, 255, 556-559.

Baddeley, A.D. (1999). Human memory. Boston: Allyn and Bacon.

Clark, J. M., & Paivio, A. (1991). Dual coding theory and education. Educational Psychology Review, 3,

149 - 210.

Clark, R. C., & Mayer, R. E. (2003). e-learning and the science of instruction: Proven guidelines for

consumers and designers of multimedia learning. San Francisco: Pfeiffer.

Lee, W. W., & Owens, D. L (2000). Multimedia based instructional design: Computer based training.

San Francisco, CA: Jossey-Bass Pfeiffer.

Mayer, R. E. (1999). Designing instruction for constructivist learning. Dalam C.M.

Reigeluth (Ed.), Instructional design theories and models. NJ: Erlbaum.

Mayer, R. E. (2001). Multimedia learning. New York: Cambridge University Press.

Mayer, R. E. (2003). The promise of multimedia learning: Using the same instructional design methods

across different media. Learning and Instruction, 13(2003), 125 139.

Paivio, A. (1971). Imagery and verbal processes. New York: Holt, Rinehart & Winston.

Paivio, A. (1986). Mental representations: A dual coding approach. New York: Oxford University Press.

Schnotz, W., & Lowe, R. (2003). External and internal representations in multimedia Learning.

Learning and Instruction, 13(2003), 117 123.

Sweller, J. (1994). Cognitive load theory, learning difficulty, and instructional design. Learning and

Instruction, 4, 295-312.

Sweller, J. (1999). Instructional design in technical areas. Victoria, Australia: ACER Press.

Toh, S. C. (2002). Multimedia learning: What works and what doesnt. Dalam Instruksi dan

Pembelajaran Berasaskan Teknologi, Prosiding Konvensyen Teknologi Pendidikan Ke 15, Kangar,

Perlis, Anjuran Persatuan Teknologi Pendidikan Malaysia, 6 9 September 2002.