NÜVİTOSMAY

İNSANMÜHENDİSLİĞİ

HAYATKARŞISINDAİNSANINKENDİSİVEÇEVRESİ

ALFA

NÜVİT OSMAY, Türkiye’de modern başarı kültürünün üreticilerindenbiridir.

Amerikalı yazar Dale Carnegie’nin kurslarına katılmış, eğitmenliksertifikası almıştır. Daha sonraki yıllarda. Türkiye’de, bu programa kendiyorumunudakatarak.Düşün,Konuş,Dinle(DKD)Okulu’nukurmuştur.Buokulunkurslarınakatılanbinlercekişiçokiyiyerleregelmiştir.NüvitOsmay,1970-1980 döneminde TÜBİTAK’ın Bilim Teknik Dergisi nin yayınyönetmenliğini yapmış, bu derginin tirajını 15.000’de devralıp, 95.000 deteslimetmiştir.

İNSAN MÜHENDİSLİĞİ, Türkiye’nin bir kişisel gelişim ve yönetimkılavuzu klasiğidir. Kitap, Nüvit Osmay’ın telif ve tercümemakalelerindenoluşmaktadır.ZenginiçeriğiileTürkçe’ninençokalıntıyapılaneserlerindenbiriolmuştur.İnsanMühendisliği’ninbirözelliğidemodernyönetim,eğitimve kişisel gelişim öğreti ve uygulamalarını Türkçe’ye kazandıran ilkeserlerden biri olmasıdır. Kapsamının genişliğini ve içeriğinin zenginliğinianlamakiçin‘içindekiler’kısmınabakılmasıyeterlidir.

“Uzanıp rasgele bir sayfa açmak ve okumak, insana öyle keyif veriyor;hemöyleşeylerkazandırıyorki…Bukitabıanlattımsizeuzunuzun.Alıntılaryaparaktanıttım…

Yatağınızın başucunda bu kitap yoksa eğer, inanın çok şeykaybediyorsunuz. Çidin bir alın, karıştırın sayfalarını, ne demek istediğimianlayacaksınız.

Bukitapherevdeolmalı…”

HıncalUluç,SabahGazetesi

“NüvitOsmay’ı1930’larda‘YeniAdam’ıçıkarırkentanımayabaşladım…Renkli üslubu bu son eserini herkesin okuması gereken değerli bir kitapyapmıştır.

Prof.Dr.İsmailHakkıBaltacıoğlu

İşhayatı içinde insanınkendisi veçevresiniheryönüyleortayakoyanbukitap, işletme mühendisleri, yöneticiler, memurlar, öğretmenler ve subaylariçinsondereceyararlıbilgilerledoludur. İnsanlarla ilgilenen,görevigereğiinsanlarahizmetgötürenherkesiilgilendirmektedir.

KültürveTurizmBakanlığı“Kitap”Dergisi

İNSANMÜHENDİSLİĞİ;NüvitOsmay

AlfaYayınları:1076DiziNo:22

ISBN97S-297-041-9789752970410

1-2.Baskı:2002

3.Baskı:Şubat2003

ISBN:975-297-041-9

YayıncıveGenelYayınYönetmeni:M.FarukBayrak

YayınKoordinatörüveEditör:RanaGürtuna

DiziYönetmeni:MüminSekman

KapakTasarımı:NevruzKıran

PazarlamaveSatışMüdürü:VedatBayrak

Copyright©2001,ALFABasımYayımDağıtımLtd.Şti.

KitabıntümyayınhaklanALFABasımYayımDağıtımSan.veTicLtd.Şii‘yeaittir.Yayınevindenyozılıizinalınmadankısmenveyatamamenalıntıyapılamaz,hiçbirşekildekopyaedilemez,çoğakılamazveyayımlanamaz.

ALFABasımYayımDağıtımLtd.Şti.

TicarethaneSk.No:41/134410Cagaloglu,İstanbulTel:(212)5115303-5138751-5123046Fax:(212)5193300www.alfakitap.comE-mail:

info@alfakitap.com

ALFA/AKTÜELKİTABEVİ

BurçSinemaPasajıNo:34Altıparmak/BURSATel:(224)2236016

MELİSAMATBAACILIK

ÇiftehavuzlarYoluAcarSanayiSitesiNo:8Bayrampaşa-İstanbulTel/Fax:(212)5019757

İçindekilerİNSANMÜHENDİSLİĞİ

NÜVİTOSMAYHAKKINDA

BİRİNCİBASKININÖNSÖZÜ

İKİNCİBASKININÖNSÖZÜ

ÜÇÜNCÜBASKININÖNSÖZÜ

İNSAN,ÇEVRESİVEİŞİ

KENDİMİZDENDAHAZEKİİNSANLARLAÇALIŞMASANATI

METOTMÜHENDİSLİĞİ

MATEMATİKVEHÜRRİYET

HEYECANVECOŞKU

BAŞARMAGÜDÜSÜ

BAŞARIİÇİNHATASIZFORMÜL

BİLMEK,YAPMAKVEBAŞARMAK

SONUÇALMASANATI

TOLERANS

İNSANLARLAGEÇİNMENİNYOLLARI

BİRİNCİMEKTUP

İKİNCİMEKTUP

DOSTKAZANMASANATI

DÜŞÜNMESANATI

KARARVERMESANATI

DÜŞÜNMEKNASILÖĞRENİLİR?

YAPICIDÜŞÜNCE

GARCİA’YAMEKTUP

PEŞİNHÜKÜMVEÖNYARGILAR

HAYATINIZDANMEMNUNDEĞİLSENİZDÜŞÜNCELERİNİZİDEĞİŞTİRİNİZ!

DÜŞÜNME,KONUŞMAVEDİNLEMEÜZERİNE

DİNLEMEKSANATI

DİNLEMEKKOLAYBİRŞEYDEĞİLDİR

KONUŞMASANATI

DALECARNEGIE’NİNSİHİRLİFORMÜLÜ

OKUMAKÜZERİNE

KİTAPLARINSEÇİMİ

İKİÖNEMLİKİTAPLİSTESİ

OKUMAKSANATI

SİHİRLİKAPININARDINDA

BİRİNSANVEBİRKİTAP:HENDRIKVANLOON’LATANIŞMA

DOSTLUKÜZERİNE

NEZAKETÜZERİNE

BEKLEMEKSANATI

PORTREÇİZMESANATI

SEVGİVEANLAYIŞÜZERİNE

KARŞILIKLISEVGİVESAYGI

GÜZELLİKİHTİYACI

BİRMİLLETİNZEVKİNASILGELİŞİR?

ALIŞKANLIKLARINIZDANNASILYARARLANABİLİRSİNİZ?

YENİLMESANATI

İKİMEKTUBUNHİKÂYESİ

DAHAAZTENKİT,DAHAÇOKİŞ

BİRBİRİMİZİNHAYATINIGÜÇLEŞTİRMEYELİM

KİŞİSELÖZGÜRLÜĞEGÖTÜRENYEDİYOL

DUR,BAKVEGÖR

İNSANAMİRROLÜNDE

İŞYAPTIRMASANATI

PROBLEMÇÖZÜMÜ

AMİROLMAKBİRSANATTIR

AMİRVEMEMUR

İNSANENVANTERİ

BİZHAKİKATENTEMBELMİYİZ?

İŞEADAMYERİNE,ADAMAİŞ

BİRYÖNETİCİSIRRI

BİRYÖNETİCİKULAKTANÇALABİLMELİDİR

AMİRLERİUYANDIRMANINYOLLARI

İYİBİRAMİRİÖLDÜRMENİNYOLLARI

BÜYÜKİDARECİLERİYOKEDENKÜÇÜKGÜNAHLAR

VERİMSİZÇALIŞMAK

İŞLETMECİLİĞİNSIRRI

İŞLETMECİLİKTEYENİFİKİRLER

KAPINIZIÇALANMESELELER

TEŞKİLATIMIZAGÜVENMEYİÖĞRENMELİYİZ

YENİMETOTLARAİHTİYACIMIZVARDIR

TOPLANTILARVEYÖNETİLMELERİÜZERİNEDÜŞÜNCELER

YILLIKGENELTOPLANTILAR

İŞLETMECİLİKTEEKSİKTARAFIMIZ:TEŞKİLAT,TEŞKİLATVEYİNETEŞKİLAT

İNSANLİDERROLUNDE

BÜYÜKADAM

ATATÜRK’ÜNYAŞAMFELSEFESİ

LİDERLİĞİNİLKŞARTIDÜRÜSTLÜKTÜR

BEYİNTRÖSTÜ

LİDERLİKÜZERİNE

LİDERTİPLERİ

PERSONELİHAREKETEGEÇİRENGÜDÜLER

KÖTÜİDARECİLERİNUZUNHİKÂYESİ

İNSANİİLİŞKİLERVELİDERLİKÜZERİNEDÜŞÜNCELERI

ŞEFMİSİNİZ,LİDERMİSİNİZ?

İNSANİİLİŞKİLERVELİDERLİKÜZERİNEDÜŞÜNCELERII

İYİLİDERLİKSANATI

LİDEROLMAKİÇİNNELAZIMDIR?

İŞETAMADAMINIBULMASANATI

LİDERLEREOLANİHTİYAÇ

İNSANVEEĞİTİM

İDARECİLERİNEĞİTİMİ

ÖĞRETMEMAKİNASI

MİLLETVEKİLİADAYLARININEĞİTİMİ

TRAFİKEĞİTİMİNEOLANİHTİYACIMIZ

İNSAN…ÖLDÜ!…

“İNSANMÜHENDİSLİĞİ”İÇİNKİMNEDEDİ?

DİZİYÖNETMENİNİNKİTAPVEYAZARHAKKINDAKİGÖRÜŞLERİ

NÜVİTOSMAYHAKKINDA

1910 yılında İstanbul’da doğdu. Almanya’da makine mühendisliğiöğrenimi gördü. Kaynak mühendisliği üzerine ihtisas yaptı. Bu ihtisasınsonundaNüvitOsmay’mçizdiğiprojeyegöre,“Türkiye’ninbiricikkaynakçıyetiştirme merkezi” Eskişehir Cer Atölyesinde kuruldu. Buradan yüzlercekaynakçıyetişti.Kendisininençokiftiharettiği.çalışmabudur.

Otuzyedi yıl Devlet Demiryollarında Makine Mühendisi olarak görevyapanOsmay,PersonelDairesiBaşkanlığı,MüdürlerkuruluÜyeliklerindedebulundu.

1969yılındaemekliyeaynldı.1980yılınakadarkısaadıTÜBİTAKolan,Türkiye Bilimsel Teknik Araştırma Kurumu’nun yayınladığı “Bilim veTeknik” dergisinin editörlüğünü yaptı. Derginin tirajını 15 binden, 95 bineçıkardı.

“İnsanı insan yapan, okuldan sonra edindiği bilgilerdir” diyen NüvitOsmay’m yürekten severek, başanyla sürdürdüğü çalışması, 1964 yılındaHalkevleri Genel Merkezinde başlattığı D.K.D. (Düşün, Konuş, Dinle)Toplum Önünde Söz Söyleme Kurslarıdır. Amerika’da iken ünlü “DostKazanma” yazan Dale Carnegie ile tanışmış, orada onun bütün kurslarınakatılmış ve öğretmen sertifikası almayı başarmıştır. İşte D.K.D., buçalışmalannbirürünüdür.

Hayatının her basamağında, kendisini insanlar yetiştirmeye adayanNüvitOsmay’m en büyük dileği, D.K.D.’nin yurt çapında yayılmasıdır. Çünkü,D.K.D., asgari insan ilişkilerinde birleşmeyi, toplumun çok büyük ihtiyacıolantoplumönündeiyikonuşmayı,mantıklıdüşünmeyi,hoşgörüyü,karşılıklısevgi,saygıvedostluğuöğretmektir.

Almanca,İngilizceveFransızcabilenNüvitOsmay’mikikızı,bir torunuvardır.

BİRİNCİBASKININÖNSÖZÜ

Otuzküsuryıllıkmeslekhayatımdabirmühendisolarakmakinelerdençokinsanlarla,onlarıneğitimi,yetişmesi,yönetimiileuğraştım.Şukanıyavardımki, en ileri otomasyon, elektronik beyinler ve şu anda daha adlarını bilebilmediğimiz,fakatlaboratuvarlardaşekillenmekteolanbinlercefikir,makinevemetodlar bile insanın değerinden en ufak bir parçasını azaltamayacaktır.FilozofSpinoza’nınasırlarcaöncesöylediğigibi“insaniçinenkıymetliolanşeygeneinsandır.”Bu,dünyanınsonunakadarböylekalacaktır.

Masasının başında, tezgâhının arkasında veya deney tüpünün yanındakiinsanın, mesleği, kabiliyeti, karakteri ne olursa olsun, tatmin edilmesiniistediği arzu ve ihtirasları, kınlabilecek gururu, bozulabilecek sinirleri vegerçekleşebilecek ümitleri vardır. O kendi yarattığı makinenin, aletin veyatesisinbircıvataveyatransistorgibibirparçasıdeğildir.Bütüninsaniilişkilerişte bu anlayışın bir sonucudur. Yalnız bu anlayışa varmak için insanlarıanlamak gerekir. Onun için de onları sevmek lazımdır. Çünkü, Goethe’nindediğigibi“insanbirşeyisevmedenanlayamaz”.İşçinin,memurun,amirin,şef ve liderin berabercebir takım, bir ekiphalinde çalışmaları vebelirli biramaca yönelmeleri ancak devamlı bir anlayış ve insani problemlerepsikolojik, sosyolojik, kısacası bilimsel açıdan yaklaşmakla olur. Bugününmühendisi ast ve üst olarak beraber çalıştığı kişilerin her şeyden önce birinsan olduğunu bilmemezlikten gelemez, işte “insan veMühendis” ona bukonudabazışeylerihatırlatacaktır.

Bir eleştirmen tarihçi,HendrikVanLoonve kitapları için, “o bize klasiktarihöğretmez,belkipekbilmediğimizyenibirşeydeöğretmez,fakatobizidüşündürür ve bize tarihi sevdirir,” der. Eğer türlü makale serilerindenteşekküleden“insanveMühendis”deaynıyoldaufakbirkatkıdabulunursagöreviniyapmışdemektir.

Bu kitabın derlenmesi ve basılması bir tek şahsın teşvikiyle olmuştur.ŞükrüEr’ebundandolayıenderinteşekkürlerimisunarken,banabuhusustatakdirkâr sözlerini ve yardımlarını esirgemeyen bütün dostlanma da ayrıcaminnetlerimibildiririm.

Mayıs1968

NüvitOSMAY

İKİNCİBASKININÖNSÖZÜ

Birincibaskıdan15yılgeçti.Busüreiçindegaripbirşeyoldu.“İnsanveMühendis” yalnız mühendislerin değil bütün meslektaşların, düşünmesiniseven büyük bir kitlenin kitabı oldu. Onu bulmak için hâkimler, savcılar,fabrika müdürleri, tezgâhtarlar, öğretmenler, Milli Eğitim Müfettişleri, evhanımlarıbilebanatelefonettiler.

Artıkoherkesinkitabıydıvebunudüşünerekadını“İnsanMühendisligi”neçevirdik.Böylecekitap“içindekiler”edahauygunbiradkazanmışoldu.

Bazıufakdeğişikliklerdışında,onda fazlabirdeğişiklikyapmadık.Zaten“zaman”onuçoktanişlemişvesüzmüştü.

ÜnlüyazarSteinbecksonkitaplanndanbiriiçinşöyleder:“Bukitap,içindebütünbilgi veyeteneklerimi saklamışolduğumbir sandığabenzer, obenimherşeyimdir.”

Büyükbirtevazuileveokuyucununhoşgörüsünegüvenerekbende“İnsanMühendisliği” için aynı şeyi söylemek isterim. Onda elinde hamlaç tutankaynakçının ne kadar hakkı varsa, demiryollarında geçirdiğim ayn ayn hergörevin,herâmirvememurun,heryabancıuzmanın,okuduğumbütünyenive eski kitapların payı vardır. Bütün bunların yanında 20 yıldan beriöğretmenliğiniyaptığımDKD(Düşün,Konuş,Dinle)kurslarınınopınlpırılgenç erkek ve kızların, “BilimveTeknik” dergisinin editörlüğünü yaptığımzamanda,beraberçalıştığımbütünyazarveokuyucularındahaklanvardır.

Bir ömür böyle geçti, yatağımınyanındaki küçükmasanın üstündeduranbukitap,herümitsizlikanındabanakuvvetverdi.Onunherparçasınıyenidenokudukçakendimeolaninancımarttı.Birtaraftandakusurlarımıvetoplumcakusurlarımızıdahayakındangörmekolanağınıbuldum.

Umarımki siz de onda birçok yenilikler bulur ve onu içten bir dost gibiyanınızdabulundurursunuz.

Sözlerimi bitirirken bu baskının da meydana gelmesinde büyük katkılarıbulunanbütündostlanmateşekkürlerimisunarım.

Ocak1983

NüvitOSMAY

ÜÇÜNCÜBASKININÖNSÖZÜ

Bu kadar kısa bir zamanda üçüncü baskıyı yapabileceğimizi pek tahminetmemiştik.Bundazamanlamemleketteböylebirkitabaihtiyaçduyanveonutakdir etmesini bilen bir çevrenin büyümüş olmasının çok büyük bir rolüolmuştur.Bilindiğigibieskiler“Marifetiltifatatabidir.”derlerdi.

Belki ikinci bir neden de, 21 yıldır bütün güçlüklere rağmen devamedebilen ve 3.000’e yakın mezun veren DKD kurslarının büyük katkılarıolmuştur.

Biz, gerek DKD kurslarında ve gerek bu kitabımızda gençlerindüşünebilmelerini ve kendi kendilerine hakikati araştırmalarını teşviketmişizdir. Hani garip bir söz vardır: “Düşünmek günah işlemeye benzer,insanonunzevkinibirkeretattımı,artıkondanbirdahavazgeçemez.”

Bu baskıda da bizden yardım, katkı ve teşviklerini esirgemeyen bütündostlarımıza burada teşekkürlerimi sunarım. Bu kitap artık benim değil,onlarmdır.

Temmuz1985

NüvitOSMAY

Bölüm1

İNSAN,ÇEVRESİVEİŞİ

KENDİMİZDENDAHAZEKİİNSANLARLAÇALIŞMASANATI

Hikâyeyi çok kişi bilir, fakat tekrarında her zaman fayda vardır vedüşündürücüdür.IV.Muratdevrindepadişahrakıiçilmesiniyasaketmiştirveiçenlerhakkındadaçoksıkıkovuşturmayaptırmaktadır.

Zamanın Şeyhülislamını çekemeyen yüksek rütbeli bir zat, bir günpadişaha, Şeyhülislam efendinin bu yasağa uymadığını gammazlayıvermiş.IV.Murat da öfkelenerek güvendiğimabeyincilerinden birini akşama doğruansızınŞeyhülislamınevineyollamış.

Saraydan gelen bu misafire çubuk ve kahve ikram edildikten ve oradanburadan konuşulmaya başlandıktan sonra birdenbiremisafir odasının kapısıaçılmışveelindegümüştenrakıtepsisiilearapuşakgörünmüş.MabeyincininŞeyhülislamlaberaberolduğununfarkınavaranuşakhiçbozmadan:

“Efendihazretleri”demiş,“benzatıâlilerinebizimaşçıbaşınıngizlicerakıiçtiğini söylemiştim, ama siz inanmamıştınız. İşte tepsisini getirdim ki,sözlerimindoğruolduğunugöresiniz.”

Şeyhülisam Efendi tabii müthiş hiddetlenmiş! Hatta padişahın fermanınıdinlemeyen böyle bir insanın kendi evinde bulunduğundan dolayı o kadarüzülmüş ki, neredeyse evini bile yakmaya kalkacakken mabeyinci teskinetmiş ve padişaha da olayı anlatarak Şeyhülislamı kurtarmış. Ertesi sabahŞeyhülislamefendiarapuşağıçağırmış,kendisinebirkesealtınuzatarak:

“Oğlum”,demiş“Şunual,amabir taraftandakendinebaşkabirkapıara,ben kendimden daha zeki insanlarla aynı çatı altında oturmaya tahammüledemem.”

ŞimdibirdegözlerimizidahayakınzamanlaraçevirelimvemeşhurçelikkralıAndrewCarnegieiçinsöylenenşusözlerihatırlayalım:

“Fazlazekiveçalışkandeğildi,fakatkendisindenzekiveçalışkaninsanlarıçalıştırmasınıbilirdi.”

İşte bugün bütün uluslar, müesseseler, işletmeler ve fabrikalar başlarınakendisindendahazeki,akıllı,bilgilivetecrübeliinsanlarıçalıştırmasınıbileninsanların geçmesini bekliyorlar. Çünkü bu gibi elemanlardanfaydalanamayanamirler,şefler,liderlerevlerindeelektrikolduğuhaldemumyakan ve sonra da bu hareketleri için teknik veya psikolojik bahanelerbulmayaçalışaninsanlarabenzerler.

Birişletmeninverimibütünbireylerininverimlerinintoplamınaeşittir.Herişikendigören,bütünyetkivesorumluluğutekbaşınaelindetutanamir,çok

iyiniyetsahibi,çokçalışkanveçokbilgiliolabilir,fakatmaalesefinsanlardananlamayan, insanları çalıştırmasını bilmeyen ve astlarının iyi niyet veinisiyatifinisağlayamayanbiradamdır.

AmerikanFilmEndüstrisi’ninGenelMüdürüJohnstonbufikrişuşekildeaçıklıyor:

“Ben hiçbir zaman astlarımdan birinin benim yerime yapabileceği bir işiyapmam.”

21Ocak1941tarihinde,ozamanAmerikanAtlantikFilosuBaşkumandanıolanAmiralKing053serinumarası ilebütünfilokumandanlarınaşöylebirgenelgeyayınlamıştı:

1.Uzunyıllardanberifiloveötekikumandanlarımızıngittikçeçoğalmaktaolan ve bugün hemen hemen gelenek halini almış bulunan bir eğilimleridikkatimiçekmektedir.Onlarverdikleriheremirvetalimattaastlarınayalnızyapacaklarışeylerin“ne”olduğunubildirmeklekalmıyorlar,aynızamandaoişin “nasıl” yapılacağını da en ufak ayrıntılarına kadar anlatıyorlar, fakatböylece de hizmet ananesi “kumanda’nın en esaslı unsuru olan astıninisiyatifinden”yoksunedilmişoluyor.

2.Genelliklesavaşadıverilen,omüessirfaaliyetgününehazırlanmaktaveonagüngeçtikçedahafazlayaklaşmaktayız.Böylebir faaliyet isekumandamevkiinde bulunan bütün subayların bütün kuvvet ve kabiliyetlerinin tammanasıyla kullanılmasına ve onlardan tamamiyle faydalanılmasına ihtiyaçgösterir.Böylebirandaiseonlaraherşeyiayrıntılıbildirmeyenevakit,nedefırsatvardır.Birçokhallerdeastasöylenebilecekşeyyalnızişin“ne”si,belki“ne zamanı”ı, “nerede”si ve onların işte kafaları ile beraber olmasınısağlamak maksadıyla de “niçin”i olacaktır, fakat verilen görevin nasılyapılacağıonlarınzekâvekabiliyetinebırakılacaktır.

3.Eğerastlarşimdiolduğugibi“kendikendilerinehareketetmek” idmanve tecrübesinden yoksun bırakılırsa, inisiyatif denilen şeyi devamlıegzersizlerle geliştirmek imkânı sağlanmazsa, bütün teferruatı amirlerdenbekledikleriiçinkendikendilerinehareketedemezveyabundançekinirveyakorkarlarsa,eğeronlarkademesırasıylaaldıklarıemirlerdekendikendilerinedüşünmeye,hükümvekararvermeyevehareketetmeyealıştırılmamışlarsa,okorkunç faaliyet günü geldiği vakit, ne yazık ki, artık elimizden hiçbir şeygelmez,çokgüçveümitsizbirdurumdakalmışoluruz.

4. Bu duruma düşmemizin sebeplerini araştırırsak, bunların pek çokolduğunu görürüz. Fakat bunlardan en önemli olan dört tanesi açıklamayadeğer:

Birincisebep:Amirmevkiindebulunansubayların,emirleriyleyapılanher

şeyinherhangişekildebireleştiriyeuğramasındankorkmalarıdır.

İkinci sebep: Kurmayların daha aşağı kademelere verilmiş görevlerleçapraşan (onlaramüdahale eden tabirlerini kullanmak istemedim)ogayretlifaaliyetleridir.

Üçüncü sebep: Herhangi bir hataları halinde, terfilerinin tehlikeyegireceğini düşünerek kendilerine tanınmış olanlarda bile, astların buinisiyatiflerinikullanmaktankorkmalarıdır.

Dördüncü sebep: Bir taraftan “vasilik etmek” ve koruyuculuk altındaçalışmak alışkanlığı, diğer taraftan da ümididir, ki bunlar kumandaprensiplerininruhunakarşıtolan“emirlere itaatetmekiçinverilenemirlere”ve kabiliyetsizliğin bir itirafı ve karışıklığa vesile olan yeni ’’talimattaleplerine”kadargider.

5.Hakikatlerigörelim:Denizaltındaçalışanvedaimaumulmadıkolaylarkarşısında kalan ve doğru hüküm, karar ve harekete ihtiyaç gösterendenizaltıları düşünelim. Her zaman kendilerinden doğru hareket etmeleribeklenen tek başlarına veya filo halindeki uçakları düşünelim. Limanlardanaçılan, karaya yanaşan, sisli havalarda işleyen harp gemilerini düşünelim.Onlar da tek başlarına veya filo halinde manevra yaparken her türlü güçdurumlarlakarşılaşabilir.Bununlaberaberdahayüksekbirmakamdangelenherhangibiremirvetalimatıalmadanbugibiişleribecerenbuinsanlar,gerekyaşlanvegerek tecrübeleri ilerlediğiveyüksekmevkileregeçtikleri zaman,kendi emirlerindeki insanlardan tamamiyle faydalanmak istemezler, halbukibu rütbeler sırf kumanda görev ve yükünü azaltmak ve hafifletmek içinöngörülmüştür.

6. Kumanda mevkilerinde bulunanların, verdikleri emir ve yaptıklarıişlerde astların inisiyatifinden faydalanmayı öğreninceye kadar buprensiplerin üzerinde durmaları ve onları uygulamaları lazımdır. Bundansonra hepimiz gerek idari ve gerek tatbiki sahada bu prensiplerinkullanılmasına çalışmalı ve astlarımıza daima ne yapacaklarını söylemekisteğini yenerek işlerin nasıl yapılacağını onlara bırakmalıyız. Ancak busayedeonlarıgeleceğintehlikelianlaniçinyetiştirmişvememleketeolanenbüyükgörevimiziyapmışoluruz”.

Yepyenibirdevrinbaşlangıcındayız.Yapacakbirçokişlerimizvar.Bunlarıyalnız başına hiç kimse başaramaz. Teknik ve idari işletmelerde; takımhalinde çalışmayı, hepimizin iyi niyetinden, inisiyatifinden ve bilgisindenfaydalanmayısağlamayıbileninsanlarınbaşageçmesinitemennietmeliyiz.

Yaratıcılıkinsanıniçindekifazlaenerjininkullanılmasıdır.

ArthurKessler

Kullanılmayan maddi kaynaklar muhakkak kaybolmuş sayılmazlar, fakatkullanılmayaninsanikaynaklardaimayokolmuşdemektir.

JeromeWiesner

Belki bu hiç kullanılmayan zihinsel enerji evrene kırık bir hayal şeklindegeri döner ve buna benzeyen yeter derecede birçok vaka sosyal sistemimiziyerindenuçurabilir.

JamesGates

Toplumunruhsalsağlıkfaturası,onuteşkiledenaynaynbireyleriniçindekienerjiileeylemdüzeyleriarasındakifarktanmeydanagelir.

SidneyJ.Pames

Temel ihtiyaçlardan birisi tatmin edilmemiş bir kişi vitamin ve mineralyoksunluğundanhastaolanbiradamkadarhastadır.

İnsanlarıntemel5ihtiyacışunlardır:

a)Fizyolojikihtiyaçlar,

b)Emniyetilaçlan,

c)Sevgi,şefkatveaitolmaihtiyaçları,

d)Takdir,saygıihtiyaçları,

e)İçindekienerjiyikullanabilmeihtiyacı.

AbrahamMaslow

METOTMÜHENDİSLİĞİ

1911 senesinde idi. Amerika’nın en büyük demiryolu şirketleri yolcuücretlerinde yapılan arttırmadan cesaret alarak yük tarifelerinin dearttırılmasını istiyorlardı. Fakat nakliyeciler buna çok şiddetle karşıkoyuyorlardı.

Her iki tarafın da kuvvetli sebepleri vardı. 20 avukat nakliyecileri, 50avukatdademiryoluşirketinisavunmayahazırlanıyorlardı.Ortadadönenparamuazzamdı. Bir çok prensipler çarpışıyor, atılacak herhangi bir adımınmemleketingelişimindeçokönemlirolüolacağıkabulediliyordu.

Nakliyecilerin savunduğu tez şuydu: “Eğer demiryolları daha verimliçalışsalardı, iktisat edebilecekleri para, tarifleri yükselmekle eldeedeceklerinden çok daha fazla olacak ve bu sayede lüzumsuz yüksektarifelerlememlekettehayatıpahalılatmakhatasınadadüşmeyeceklerdi.”

Davanın en heyecanlı dönemine girilmiş bulunuluyordu ve savunmaavukatı en son koz olarak H. Emerson adında bir mühendisin tanıklığınabaşvurdu.Bumühendisozamanakadarkimseninağzınaalmamışolduğubirrakamlaherkesisusturdu.Odemiryollarının“ilmişevki idareprensiplerine”göre çalıştığı takdirde günde iktisat edeceği miktarın tam bir milyon dolarolacağını olumlu delillerle ispat etti. Herkes hayret içinde idi. Milyonkelimesi o zamanın insanlarına milyarlara alışan bizlere hiçbir sayınınyapamayacağıbiretkiyapmıştı.

Birdenbire bütün Amerikan gazeteleri “ilmi şevki idare” kelimesinipuntolarının en büyükleri ile dizdiler.Herkes artık ondan bahsediyordu.Buprensiplerin babası sayılan Taylor adında bir adam birden bire gününkahramanıolmuştu.

Güzelfikirlerveyenibuluşlarbütüninsanlarahizmetederler.Yalnızonlarnadide tohumlar gibi iyi gübrelenmiş, rutubetli ve güneşi bol ortamlardabüyürlerveancakoralardarenkliçiçeklerivetatlımeyveleriniverirler.

Taylor’unortayaattığıilkfikirleridesanayideilerlemişbirçokmemlekettarafındanelealındıveyükseküretimdevrininmüjdecisioldular.

BuyüzdenAmerika’daücretleryüksek,fakatmaliyetdüşüktür.Haftada40saat çalışan ve ayda 240 dolar kazanan kalifiye bir işçi 25 saatlik emeğinemukabilbirkatelbise,7saatçalışarakiyicinstenbirçiftayakkabıalabilir.Birkilo et için bir saat 10 dakika, bir kilo ekmek için ise yalnız 10 dakikaçalışmasıkâfidir.Aldığıparanın%20’sinievkirasınaverir,bundakalorifervebuzdolabıdadahildir.Özelbirotomobilivardırvebirlitrebenzininfiyatıüçdakikalıkemeğineeşittir(1950yılmaaitrakamlar).

İşte ilmi şevki idare prensiplerinden doğan Metot Mühendisliği aslındabütünmühendislikişlerinisıkıbirmantıksüzgecindengeçirmektenbaşkabirşeydeğildir.

Başka bir deyimle Metot Mühendisliği, mühendislik alanında mantıkidüşüncenin, insan, malzeme, tezgâh ve takımlardan en verimli şekildefaydalanabilmekuğrundakullanılmasısanatıdır.

KısacasıMetotMühendisliği teknik alanda yapılan bütün işlerin en ufakayrıntılarınakadarbirçokmantıkisorularlabombardımanedilmesidir.Eğerbusoru bombardımanından sonra, hedef, yani ele alınan iş, sağlam yerindedurabilirse, işte o zaman o iş doğrudur, mantıkidir ve yapılacak işlerin demevrutimkanlariçindeenuygunudurveyapılmasıgerekir.

Herhangi bir işletmede yapılmakta olan bir işin, ameliyatı veya yeniyapılması düşünülenbir tesisinprojesininönünegeçenMetotMühendisi şuşekildesorularsormayabaşlar:

Buiştenmaksatnedir?

2.Hiçyapılmasaolurmu?

3.Buişdahaiyivebasityapılabilirmi?

4.Buişinyerizamanıuygunmudur?

5.Bundanönceyapılacakdahalüzumluişlervarmıdır?

6.Burayasarfedilecekparayıdahaverimlibiriştekullanmakdoğruolmazmı?

7.Eldekiimkânlarlabuişineniyiyapılmışşeklibumudur?

8.Buişiyapankişibuişintamadamımıdır?

9.Onubirazdahayetiştirmeninfaydasıolurmu?

10.Buişiçinkullanılantezgâhvetakımuygunmudur?

11.Acabaeldekidahaucuztezgâhvetakımlarlaaynıişgörülebilirmi?

12.Acabadahaazbilgilivedahaazücretalanişçilerebuişyaptırılamazmı?

13.Buişteçalışanlarınsayısıhiçbiriniboşbırakmayacakşekildeöncedenhesaplanmışmıdır?

14.Acababuİşiyapanadamındahafazlavedahaseverekçalışmasıneilesağlanabilir?vb.

Görüyorsunuz ki, böylemuazzam bir soru yağmuru altındı ete aldığımızişin ıslanmamışhiçbir tarafı kalmaz.Bütünbu sorulara cevaparayanMetot

Mühendisidebirdakikaboşdurmaz.sistematiksorusormayaalışmışolduğuiçinenmantıkibirşekildesıraladığıbusorularıncevaplarınıöğrenmekamacıile havadis toplayan bir gazetecisi gibi, herkese başvurur, her şeydenfaydalanır. Fabrika müdüründen en ufak çırağa kadar herkesin yardımınısağlamayaçalışır,çünkübilirki,kimseninelindebilginintekeliyoktur.İşte,buişininsaniyönüdürvebuyüzdenonainsanmühendisliğidedenebilir.

Ford’unmeşhurbirsözüvardır:Ufakparçalarınaayırabildiğiniz takdirde,engüçmeseleyibilekolaylıklaçözebilirsiniz.İşteMetotMühendisikarşısınaçıkankarışıkmeselelerdebundanfaydalanırveherişiveyaameliyeyienufakparçalarına,hareketlerineayırır,birkimyagerinyaptığıgibionlarıtahlileder.En mantıki Metot ve yollarını bulur. Bunları iş modelleri denilentalimatnamelerinde tespit eder ve bu işleri yapacak olan kimselere yeniusulleriöğretir.Busayededebirçoklüzumsuzvakit,malzeme,insanemeğiisrafınınönünegeçilmiş,yanimaliyetazalmışolur.

MetotMühendisliğine uzunmüddet karşı koyanlar şöyle birmantık yolukullanmışlardır:

“Üretimin artması”, diyorlardı, aynı işi daha az insanla yapmaya imkânveren metotların uygulanması yüzünden olacağı için, “işsizliğe sebep olur.İşsizlikteise,birçokinsanlarınsatınalmakabiliyetininazalmasıvepiyasanınsatılmayanmallarladolmasıdemektir.Budaüretimindurmasıilesonuçlanırveböylecedekısırdöngü(fasitdaire)tamamlanır.”

Buna ilk cevabı veren Taylor olmuştu. 1912 yılında AmerikanKongresi’ninözelbirkomitesiönündekendisini “savunmak”üzereçağrılanTaylor o zaman şöyle demişti: “Bundan 100 yıl önce İngiltere’de dokumatezgâhlarınınbuharlaçalıştırılmasınınkendileriniişsizbırakacağınızannedenişçilerbutezgâhlarıparçalamışlardı.Fakatilerlemeyidurduramadılar.

Birkaç sene sonrabuharlı tezgâhlarher tarafayayılmayabaşladı.Bundanönceher işçigündebiryardakumaşişleyebiliyorduvetüketimdebiryardaidi.Makinelerin yardımıyla günde her işçi on yarda dokumayabaşladı, çokgeçmeden bu ucuz malın tüketimi otuz yardaya çıktı, yani eskiden çalışanişçilerin üç katını çalıştırmak gerekti, çünkü hemen hemen herkes bukumaşlarıalabilecekdurumagelmişti”.

Şimdi bir misalle Metot Mühendisliğinin ana prensiplerini açıklamayaçalışalım:

Askerliktebir topunerleri,emirverilirverilmez, toplarınıbüyükbirhızlamevziinesokar,nişangâhıayarlar, topuateşehazırbirdurumasokarveateşemri gelince de hedefe mermilerini yağdırmaya başlar. Aslında bu kadarçabuk yapılan ve hatta basit gibi görünen bu iş uzun bir etüt, yetiştirme veçalışmanınsonucudur.

Herergöreviniuzuntalimlerleöğrenmiş,herkesbirtakımhalindeberaberçalışmayaalıştırılmıştır.Fakat,burayabilhassadikkatiniziricaederim,topunmevziyegirişini,hereredüşenaynayngörevleri,onlardanhangisiniöncevehangisinidahasonrayapacağını,hangiellemermininönedoğruverileceğini,namlunun kapağının kimin tarafından hiç unutulmadan açılıp kovanınçıkarılacağınıetütedenneoişiyapanerlerdir,nedeonlarıoemriverenveyaonlarıtalimettirensubaydır.

Bu genelkurmay tarafından etüt ettirilmiş ve talimatnamelerle noktasınoktasınatespitedilmiştir.

İşteMetotMühendisleriböylebirkurmaykuruludur.Onlarherişienincenoktasınakadar incelerler. İşmodelidenilen talimatnamelerinihazırlarlarvebunların uygulanmasını izlerler. Fakat asıl talimi yaptıran subayın işinekarışmazlar.

Şimdi en büyük işletmelerimizden bir örnek vermek için demiryollarınadönelim ve atölye veya depolarda yapılan işlerden birini, mesela birlokomotifin“demonte”sinielealalım.

Konunun daha iyi anlaşılması için durumunu biraz abartarak anlatalım:Demonte olacak makineye doğru gidiyoruz. Etrafındaki kalabalıktan oradaönemli işleryapıldığınıderhalgörürsünüz;postabaşıve işçilerioradadırveanlamadığınız bir şey beklerler, beklenen vinçtir, eğer tesadüfen vinçişçilerden önce oraya gelmek fedakârlığını göstermişse,muhakkak kancayatakılacakhalathazırdeğildir.Hepsitamamlandıktansonrakancanıngeleceği,ineceğiyervinççiyeişaretedilir.Birçokborular,somunlarçıkarılır,kimisağkimi solakonur,buarada sağagidenvincin solagelmesigerekir.Vinççi ileposta başı arasında ufaktan bir tartışma olur, fakat çabuk tatlıya bağlanır,çünkügürültüher sözün iyiceanlaşılmasınamanidir.Bir taraftandakeskicişalümosileilegirişir.Buesnadayanlışanahtargetirdiğindendoğrusunualmakiçin takım haneye koşan işçiler görünür, halat kısa gelmiştir, onu bulmayabaşkabirikoşturulur,nihayet saçlar sökülmüşveyere indirilmiştir,bu seferdediğerparçalansökmekiçinişçilerbunlarınüzerindengüçlükleratlarlarvenihayetişbiterdemontetamamolur,kazankazanhaneye,şase,şasepostasınaverilir.

Buesnadamuhakkakolanbirşeyvarsa,odaherkesinvazifesiniyapmışvehatta fazlasıyla yorulmuş olduğudur. Fakat bir topun ateşe hazır olması ile,böyle bir demonte arasında bir benzeyiş aramak istersek bulabilir miyiz?Orada ses seda çıkmadan herkes işin başından sonuna kadar ne yapacağınıbiliyor, her şeyin yeri tespit edilmiş, her ameliye tamamiyle incelenmiş veaylarcaerlersabahtanakşamakadarbuişitalimetmiş,öğrenmişlerdir.

Şimdi birMetotMühendisi bu demonte işini ele alsa acaba ne yapar ve

sonuçneolur?

İlkönceMetotMühendisi veyardımcıları yapılan işi tahlil ederler.Bu işiçin hazırlanmış özel iş tahlil modelleri vardır. Buraya o işin bütünkademelerininenufakayrıntılarıgeçirilir,bunlarnekadarzamandavehangizaman ilekaçkişi tarafındanyapılmaktadır, tespit edilir.Ondan sonaMetotMühendisielinesorumermilimakineli tüfeğinialırvebütünbudemonteişiveameliyelerinibombardımanetmeyebaşlar.Cevabınıbulamadığı suallerintatmin edici ve mantıki karşılıklarını öğreninceye kadar koşar ve didinir,herkestensorar,kitapokur,gerekirsetecrübeleryapar.Kısacasıdemonteişinien mantıki düzen ve intizama sokar. Herkese işini, ne yapacağını, nasılyapacağını, ne zaman yapacağını iş modelleri denilen iş planlarına göreöğretirveherkesinberaberbirtakımolarakçalışmasınısağlar.Böyleceişboşzaman israfından, beklemelerden, anlaşmazlıktankurtulur vehem tam,hemdeçabukyapılır,yanimaliyetdüşer.

Amerika’dabirboyacıustasıölür,karısısigortadanaldığıparaileufakbirev yapmaya kalkar, badanacı ve boyacı loncası kocası ölen arkadaşlarınınkarısına bir yardım olmak üzere ahşap olan evin dış boyasını beraberceyapmaya karar verirler, işi etüt ettirirler, tam 80 boyacı müştereken iskelekurareviboyamayabaşlarlar,filmoperatörlerivegazetecilerindeizlediğibuiş tam 18_ dakikada biter. 80 boyacı aynı zamanda birbirlerinin işinibozmadan evin dört tarafını birlikte boyarlar. Sinemaya alman ve seyri çokeğlenceliolanbuboya işimetot etütlerininve işbirliğininenbasit, fakat enparlakörneklerindenbiridir.

İlkeleriböyleceaçıklananMetotİstihsalMühendisliğibizdeilköncenasılkurulduveelemanlarınasılyetiştirildi?

1949 yılında Devlet Demiryolu Idaresi’nin daveti üzerine Amerika’dangelen iki uzmandemiryollarımızın üretimkaynağı olan atölyeleri dolaştılar,elemanlarımızlakonuştularvesonrauzuncabirraporverdiler.

Atölyeleriniz var,mühendisleriniz var, ustalarınız, tezgâh ve takımlarınızvebunlarsanayide ilerigitmişmemleketlerinhiçbirindenaşağıdeğil.Hangiteknik problem münakaşa edilse, ondan anlayan ve en mantıki yolu görenpersonelinizvar.Fakatsanayi,JamesWattbuharmakinesinibulduktansonrabirçokileriadımlaratmışveyenimetotlarortayaçıkmıştır.Budasanayininteknikyönileolanilgisikadarmantıkladabüyükbirilgisiolduğunugösterir.

İşteistihsaliarttırmak,maliyetleridüşürmekiçinyeniçalışmametotlarınınuygulanması şarttır. Bu iki şekilde olur: Birincisi bu işten anlayan birçokuzmanınTürkiye’yegelerekbumetotları atölyelerde tatbiketmesivebelirlibir verim elde edildikten sonra memleketlerine dönmesi. İkincisi sizinelemanlarınızdanbirgrubunyetiştirilmesiveonlarbirtaraftandahagençleri

yetiştirirken,diğertaraftanbuusullerikendikendilerinetatbiketmeleri.

İşte ilk olarak İzmir’de açılan Metot Mühendisliği kursuna iştirak edenelemanlarbu ikincişeklegöreyetiştirildilervebirsenesonradabuusulleriilkönceHalkapınaratölyesininvagontamirişlerindebaşarıylauyguladılar.

Fakatbukursuöğretmenindersverirvermez,dışarıçıktığıveöğrencilerindekitaplarınagömüldükleribirüniversitekursusanmayınız.Buradaöğretmenherkese kendi kafasının inkişafına imkân verecek şahsi vazifeler vermiş veherkesin her şeyi kendi kendine yapabilmesi için en doğru yolu dagöstermiştir.Çünküamaçherhangibirbilgininezberlenmesideğil,araştırılıpbulunmasıvekullanılmasıdır.

Tecrübemegöreeğitimsizkimselerinerdemlerideçokazdır.

AbrahamLincoln

Fenalık iyiliktendahaçabukürer, fenalığın izi iyiliktendaha fazladevameder.Bugerçeğikavradığıngüniyiliğiçoğaltmayadeğil,fenalığıkaldırmayaçalışmanındahafaziletlivemesutedicibirişolduğunuanlayacaksın.

CemilSena

Önyargılar (peşin hükümler) insanları birbirinden uzak tutmak içinbilgisizliktenyapılmışzincirlerdir.

CountessofBlessington

MATEMATİKVEHÜRRİYET

MorrisICLINE

Zamanımızdanükleersilahların,balistikfüzelerin,tepkiliuçaklarınvedahabir sürümodernsavaşaraçlarınınbulunuşundamatematiğinnekadarbüyükbir roloynadığınıbilmeyenhemenhemenkimseyoktur.Fakat,onunbugünbu silahlarla savunmaya uğraştığımız hürriyet ve demokrasinin doğuş vegelişiminde, dolaylı da olsa aynı derecede önemli bir rol oynadığı pekhatırımızagelmez.

Tarihin çok eski zamanlarından beri gökle ilgili tabiat olaylan, güneşindoğup batması, ay ve yıldızların gözükme ve kaybolması, güneş ve ayıntutulmasıinsanlarıdüşündürmüşvehareketlerinşekilvekurallarımmeydanaçıkartmakiçinbirçokbilginlerkafalarınıyormuşlardır.

Tarihinilkbaşarılıbuluşubundan2000seneönceYunanastronomlarındanHiparshusilePtoleme’yeaittir.Ptolemeteorisiadınıtaşıyanbudüşünüşegöredünya hareketsizdir ve gezegenler sistemimizin ortasındadır. Gökyüzündekigezegenlerbirdaireüzerindedolaşırlarvebudairedebirbütünolarakbaşkabirdaireninetrafındadöner.Busonuncudairenindetamortasındadünyamızbulunur.Ptolemebunainanıyordu.

Bu matematik şema görünüşte başıboş gibi gelen hareketlerininanlaşılmasına ve birbiriyle şimdiye kadar ilgisi ve bağlantısı bulunamayangözetlemelere imkân ve fırsat verdi.Böylece güneşin, ayın ve gezegenlerinyerlerioldukçakesinbirşekildeöncedenkestirilebildi.

Ptoleme teorisi, hayret verici bir başarıya ulaştı ve çok iyi karşılandı.Ondan çok daha esaslı bir buluşla çürütülünceye kadar tam 15 asır geçti.Ellerinde, eskisine nazaran daha fazla veri olmamasına rağmen aynı tabiatolaylarıyla uğraşan Köpemig ve Kepler, bütün bu gökyüzü hareketlerininşekil ve düzeninde iki önemli değişiklik yaparak bunlarıbasitleştirebileceklerininfarkınavardılar.

Onlar bütün bu yıldızlar sisteminin ortasına güneşi oturttular ve dünyayıöteki gezegenler gibi eliptik bir yörünge üzerinde güneşin etrafındadöndürmeye başladılar. 15. asrın düşünüş tarzındaki bu değişiklikastronomidebüyükbirdevrimdemekti.

İnsanlarıngökyüzüanlayışınabuteorininyapmışolduğuetkimuazzamdır.YunanlılarveOrtaçağinsanları,basit,statikvedarçerçevelenmişbirdünyayaaitterimlerledüşünüyorlardı.Yeniteoriisebilhassahareketfikrinibelirtiyorvegökyüzününsonsuzluğunuortayakoyuyordu.

Birdenbire astronomi herkesin ilgilendiği bir konu oldu 17’nci asrınbaşında teleskopun bulunması üzerine de Galile aydaki dağları, Venüs’ündönemlerini, Jüpiter’in dört uydusunu ve saman yolunun yıldızlıkompozisyonunugözetlemeksuretiylebugenelilgiyibüsbütüncanlandırdı.

Fakat,asılbundansonraatılanadımçoketkilioldu.

IsaacNewton gökyüzünün,Köpemig,Kepler veGalile tarafından çizilenbu resminden hiç hoşlanmadı, çünkü dünya üzerindeki cisimlerlegökyüzündekiyıldızlarınhareketkanunlarıarasındakiilişkisieksikti.

1665senesinde,22yaşındaolanNewtonLondra’daçıkanvebasalgınındankaçmak için Cambridge Üniversitesi’ni bıraktı ve köyüne döndü. Oradakaldığıosakinikiyıliçindeyerinçekiminimatematikselbirşekildeformüleetmeyibaşardı.Aynıkanunungezegenlerinhareketleriyledünyanınyüzeyineyakın cisimlerin hareketlerini hesaplamakta da kullanılabileceğini meydanaçıkardı. Böylece Newton, insanların gözetledikleri bütün hareketlerinmatematiksel bir şekilde çekim kanununun basit prensiplerinin yardımı ilehesaplanabileceğinigöstermişoluyordu.

Bilhassa, gezegenlerin hareketlerine ait olanKeplerKanunları’nın büyükçapta bir şemanın yalnız bir parçası olduğu Newton’un bu çalışmalarısayesindemeydanaçıkmışoldu.

Lagrance Laplace tarafından genişletilmiş şekilde Newton teorisininmatematik prensipleri sayesinde Neptün gezegeninin varlığı ve yeribulununcabunazariyenindoğruluğubüsbütünteyitedilmişoldu.

Newton mekaniğinin bu baş döndürücü başarısı tabiatın her sahasındamatematikkanunlarınbulunduğufikrinikuvvetlendirdivebunlarınmeydanaçıkarılmasıiçinhareketliçalışmalarınbaşlamasınasebepoldu.

Bundan çıkan sonuç bütün evrenin belirli ve değişmez matematikkanunlaratâbiolduğuvehareketdüzeninintamamıylaonlartarafındantayinedildiği idi. Newton parlak gençliğinin eseri olan “Tabiat FelsefesininMatematik Prensipleri” veya kısaca “Prencipia” adlı o anıtsal klasiğininönsözündeinsanlığıngeleceğeaitçalışmaprogramınışöyleformüleeder:

“Tabiatın geri kalan bütün olaylarını da aynı cins bir mantık sayesindemekanik prensiplerle izah etmeyi ne kadar arzu ederdim! Çünkü ben, türlünedenlerden dolayı, onların hepsinin, cisimlerin parçacıklarının -şimdiyekadar bilmediğimiz sebeplerden dolayı- birbirini çekmesine, itmesine veyabirbirlerindenkaçmasına sebepolanbelirli kuvvetlere tabi olduklarındanvebukuvvetlerindebelirlisayılarlabirbirleriyleilişkisibulunduklarındanşüpheetmekteyim.”

Dik bir tepeden aşağı yuvarlanan bir kaya gibi, ana matematik kanunlar

meydanaçıkarmavebunlarınsonuçlarındanfaydalanmaarzusugüngeçtikçehızlandı ve sonunda muazzam bir çığ halini aldı. Bu araştırmanın başarısıastronomialanınınçokdahaötelerinesıçradı.Aradançokgeçmedensıvılarınhareketleri, sesin doğuş ve yayılması, matematiksel fiziğin geniş ve güçlübirer kollan oldular. Lavaisier, Cavendish ve Dalton kimyasal birleşimlerinkanunlarınıgeliştirdiler.

Haes fizyolojide de kan basıncının ölçülmesi ile ilgili etütler yapmayabaşladı. Matematiksel araştırmalar bir taraftan da botanik alanına kadaruzandı.Böylecebitkilerinaldıklarıveverdiklerisumiktarıölçülebildi.

Aradan çok geçmeden enerjinin muhafazası gibi ilmin türlü kollarınıbirbiriylebağlayankanunlarbulundu.

Aynı zamanda Newton çağının hayret verici ve büyük matematikbaşarılarınınyarattığıgerçekçivebilimselruh,sosyalilimleredeyayıldı.

Tabiatın apaçık kanun ve kurallara tabi bulunduğu hakikati politikanazariyecilerinive iktisatçılarıdaetkiledi.Gezegenlerbelirliyörüngelerindeve hiçbir zaman onlardan dışarı çıkmadan seyahatlerine devam ediyorlardı.Halbukidünyadakiinsanlarınhareketleri;kuvvetlininzayıfahükmetmesiufakbir azınlığın lüks için de yaşamasına karşılık büyük bir çoğunluğun sefaletiçinde ıstırap çekmesi, savaşlar, ahlâksızlıklar, tamahkârlık ve insanlarınkökleştirilmesigibipolitikadaletsizliklerledamgalanmıştı.

Tabiatınbukanunidüzenikarşısındaşaşıranaydınlarinsanifaaliyetlerinbunizamsızlığınıbirizahabağlamanınlüzumveöneminifarkettiler.

Bununcevabı18’nciasırdaverildi.

İnsani faaliyetlerdeki bu keşmekeş insanın tabii kanunlarla uyumluolabilecek davranış düzenleri bulamamış ve kuramamış olmasından, ötekitaraftan da cemiyetin dokusunu tarihsel olayların çizmesine müsaadeedilmesinden,ilerigeldiğihakikatiortayaçıktı.

BukeşmekeşintedavisineyarayacakilacıfilozofJohnHobbesbirasıröncebulmuştu.Budaşuidi:

Politikatamvekesinbirbilimhalinegetirilmeliidi.Böyleceaydınlar,birKepler veya bir Newton’un çıkarak cemiyet ilmini meydana getirmesigerektiğindebirleştiler.

Bununla beraber Jean Jacques Rousseau’ın işaret ettiği gibi, bu ilmin,deneysel bir şekilde incelenmesine imkân yoktur. Çünkü bu deneyleridüşünebilmek için en büyük bir filozofa ve bunları uygulamak içinde enbüyükbirhükümdaraihtiyaçolacaktı.Fakatçokşükürki,bugibideneylerelüzum yoktu, çünkü hakikat mantık yolu ile ana prensiplerden pek güzel

meydanaçıkarılabilirdi.

Böylece insanlar hükümet idaresi, iktisat ve ahlak üzerine düşünüşsistemleri kurmaya başladılar. Onlar öyle aksiyomlar ortaya koydular ki,bunlardaEuklidesGeometrisi’nin teoremleri,hareketveçekimkanunugibiüniversal şeylerdi. Bunlardan da, insanlara en iyi hükümet idare şeklini, enidealiktisadisistemiyadadoğruyueğridennasılayırabileceklerinigösterecekteoremler elde etmeyi ümit ettiler. Eskiden matematiksel analizlere hiçuymayacağı zannedilen ve onlarla en ufak bir ilgisi bile bulunacağı kabuledilmeyen fikir alanları, hakiki ilmi sahalarda elde edilen sonuçlarınkarşısında aynı şekilde onlardan faydalanmak için, yeniden sıkı birincelemeye tabi tutuldular.Hatta şarap, kadın ve şarkı bile, bunlardan zevkalabilmek için lüzumlu olan servetle beraber,matematik incelemelere konuoldular.

Matematik esaslara tabi hakikatlerin meydana çıkarılması adeta altınahücummanzarasınıandıranbirşekilaldı, insan tabiatvemizacını,basitanaprensiplerini meydana çıkarmak gayesiyle, çözümlemeye tabi tutan büyükeserleringeçitresimleriuzunzamanbirbiriniizledi.

Bukonuyuelealan17’ncive18’nciasırklâsikleriiçindeLocke’un“İnsanİdrakine Dair Deneme” si, Berkley’in “Beşeri Bilginin, Prensiplerine DairInceleme”si,Hume’in “insanTabiatının İncelenmesi ve İnsan idrakineDairBir Araştırma”sı ve Bendham’ın “Ahlak ve Kanun Yapmak PrensiplerineGiriş”ivardır.

Bunlardan hiç olmazsa ikisi zamanımız için, başka hiçbir şeylekıyaslanmayacakkadarönemlidir.LockeveBendham’ıneserleri.

Locke’un, hükümetlerin mevcudiyeti için gerekli tabii esaslara dair olaniddiası,onunmeşhurbilginazariyesindenbirdoktrinlebaşlar.Bütüninsanlarkafaları boş olarak doğarlar.Karakterleri ve bilgileri tecrübe sayesinde eldeedilir.Bundandolayıinsanlararasındakiesasfarklar,çevrelerininbaşkabaşkaolmasından ileri gelmektedir. Şu halde bütün insanların eşit olarakdoğduklarınısöylemekdoğrudur.

İnsanlığın kurmuş olduğu varsayılan en eski devlette bütün insanlarınhürriyet gibi tabii ve devredilmez hakları vardı. Ve onlar basit mantıkkanunlarıyla sevk ve idare edilirlerdi. Hayatın, hürriyetin ve mülkünkorunmasıiçininsan,içtimaibirmukavele,sosyalkontratyaparakhükümete,toplumakarşıişlenensuçlantespitetmekvecezalandırmakyetkisiniverdi.

Locke’un hükümet idaresi hakkındaki felsefesi ve bunun rasyonalist birgörüşle ele alınması, hiçbir yerde 18’inci asra ait o meşhur matematikdokümandaki kadar kısa ve açık olarak ifade edilmemiştir. BuradakicümlelerinçoğuaynenLocke’danalınmıştır.

“Biz bütün insanların eşit yaratıldıklarını ve onların yaratıcısı tarafındanbazıbelirlivedevredilmezhaklaramazharkılındıklarınıveyaşama,hürriyetve mutlu olmanın bunların arasında bulunduğu hakikatini izah ve ispataihtiyaç göstermeyecek kadar açık olduğuna inanıyoruz. İşte bu haklanemniyet altına almak için insanların arasında, hakkani ve adil kudretlerinidareedilenlerinrızasındanalanhükümetlerkurulmuştur”.

Amerikan İstiklal Beyannamesinin 2’nci maddesine de alınan bu iddia,görüldüğü gibi malum ve münakaşa kabul etmeyen ana hakikatlerlebaşlamaktadır ki, bunlar bütün matematik sistemlerin, teorilerin temeliniteşkiledenaksiyonlarıntamamiyleaynıdır.

Bundan sonra aynı doküman kralın millete, hükümetlerin emniyet altınaalmakla mükellef oldukları hakları vermekte yetersizlik gösterdiğini ispatedenolaylarsayıyordu.

Böylece, aksiyomlardan başka biri vasıtası ile, milletin, bu hükümetihükümsüz ilan etmeye ve yeni bir hükümet kurmaya hakkı olduğu ispatedilmekteidi.

Busuretlerasyonalizm,hükümetidaresindeyenibirfelsefeortayaçıkarmışve insanların adaletsizliğe karşı isyana hakları olduğu prensibini büyük birkesinlikleonlaraaşılamıştır.

İşte Amerikan ihtilalinin sebebi aslında zannedildiği gibi, damga resmikanununun çıkarılması veya çaydan alınacak gümrük resmi değil, geniş birhalkkitlesincekabuledilmeyebaşlamışolanbusiyasifelsefeidi.

Tabii hakların bu doktrini 19’uncu asra tamamiyle uymuyordu. İsyanınliderlerinden bir çoğu kitlelerin haklarından ziyade şahsi mülklerininkorunması ile alakalanıyorlardı. Bundan başka hürriyet fikrininsavunucularındanbir çokları bunu, tabii haklarla birlikte olanvedaha fazlaparakazanmakiçinhükümetdenetimvemüdahalesindenuzakkalmakisteyentüccarsınıfınınçıkarlarıylabirtutuyorlardı.Birtaraftandabudoktriniyalnızhür insanların tabii haklan şeklinde yorumluyorlar ve böylece de köleliğindevamınalüzumolduğunainanıyorlardı.

Bu sebeplerden dolayı doktrin prestijini kaybetti ve iyi karşılanmadı.Bunun bir sonucu olarak da hükümetin kudretlerini idare edilenlerinoylarındanaldığını ifade edendemokrasiprensibinazari temelindenyoksunkaldı ve azkalsındemokrasininuygulamaalanınagirmesi gecikecekti.Çokşükür ki, modem demokrasinin felsefesi Bendham tarafından bulunarakyeniden ortaya atıldı. O mantığının hiçbir yönden tartışılmayacağınaLocke’danbilefazlainanıyordu.

BuyenifelsefeninismiÜtilitarizm’di.

Eğermatematikkafadiyebirşeymevcutsamuhakkakki,JeremyBendham(1748-1823)bunasahiptir.Odaimibir surettebütünbilgileri tasnifetmeye,fikirleri uygun mantıki ilişkiler içinde sıralamaya çalışıyor, mesela özel veyanfikirlerigenellerinaltınakoyuyorvebütünanafikirlerionlarıteşkiledenparçalaraayırıyordu.Onatammanasıilebirtasnifmakinesidenilebilirdi.

Bilhassa aşk sahasında, kendisini tamamen mantığa vermiş olmasındandolayı,bazıeksiktaraflarıvardı.57senekadıncemiyetindentamamiyleuzakkaldıktan sonra evlenmeye karar verdi.Ve yapacağı seçimi ondan beklenenşekilde tam bir mantıkla hazırladı. 16 seneden beri görmediği bir kadınaevlenmeteklifettivereddedildi.Bununlaberaberoteklifininmantığınıhiçbirşekildedeğiştirmedivearadan22senedahageçtikten,busüreiçindebuişteherhangibirgünaholupolmadığınıbüyükbiritinaileincelediktensonra,aynıkadınayenidenmüracaatetti.Buaradakadınındabirazmatematiköğrenmişolacağını vedavasınınkuvvetli olduğunu teslimedeceğini tahmin ediyordu.Galiba kadın da kendi mantığını veya içgüdüsünü doğru bulmuş olacak kitekrarreddetti.

Bendham’ıninsantabiatınaaitaksiyomuinsanihareketlerintabiiolduğuveonları tespitve tayinedengerçeklerin sevinçveacıolduğu idi. İnsandaimisurette saadeti ararve acıdankaçınır. (Sevinçve acı kelimeleri tabiat ile engeniş ölçüde alınmıştı. Mesela fenalık etmek bazı insanları sevindirir, buyüzdensevinçlerarasınagirmelidir).

Bundan dolayı insan tabiat ile (hem ahenk) uyumlu, olacak ve ona aitbilgilerdençıkarılacakbirahlaksistemi,sevinçveacımotifleriüzerinebinaedilmelidir.BöyleceBendhaminsanlarınsaadetiniarttıranhareketlerindoğruve bunları azaltan hareketlerin de yanlış olduğu sonucunu çıkarıyordu.Herhangi özel bir hareket bazı insanları sevindirebileceği ve bazılarını dazararasokabileceğiiçinBendham,“Doğruveyanlışınölçüsüenbüyüksayıdainsana yapılacak en büyük çapta iyilik olmalıdır” diye ilave ediyordu, işteÜtilitarizmintemelprensibibuidi.

Bir hareketin kıymeti şu şekilde hesap edilir:Verdiği zevk veya sevincinobjektifmiktarı,ilgilişahıslarınsevinçveacıyaolanhassasiyetiileçarpılırvesonrabuçarpımlar toplanır.Busuretleeldeedilensayıpozitifsayılır.Sonraaynı hareketin verdiği acı veya ıstırap da aynı şekilde hesap edilir ve eldeedilen sayı negatif sayılır. Hareketin kıymeti bu pozitif negatif sayılarıntoplamına eşittir. Bu felsefi entegrali sayesinde biz yalnız herhangi birhareketinkıymetinibulmaklakalmıyor,aynızamandaikitürlüharekettarzınıbirbiriylemukayeseetmekimkânınadasahipolmuşoluyoruz.

BendhamtabiihaklarveAllah’ıniradesidoktrinlerinibirtarafabıraktıvehükümetidaresiiçintamamiylemantıkitemelleraradı.

Onagörepolitikalanda temelaksiyonbirhükümetinenbüyüksayıdabirhalktopluluğunaenbüyükçaptabirsaadetsağlamasıolmalıidi.

Adaletaslındabirgayedeğil,saadetingeneltoplamınıarttıracakbirvasıtaidi. Kanun hareketlerin sonuçlarını dikkate almalı idi. Motiflerini değil.Çünkü,yalnızhareketlerintoplumunsaadetiüzerineolanetkisiönemlidir.

Kanunmutluluğuazaltanhareketleriönlemelidir.

Bendhamgörünüşteparadoksolanşufikirüzerindekafasınıyoruyordu:

Hükümdarlar tabiatiyle kendi saadetlerini ararlar. Fakat hükümetler enbüyüksayıdabirhalktopluluğununenbüyükçaptasaadetiniaramalıdırlar.Bubirbirinin tamamiyle aksi olan menfaatler nasıl bağdaşabilir? Bu hükümetidarecileriyle idare edilenlerin menfaatlerinin birleşmesini sağlamaklakabildir. Bu ancak iktidarın herkesin malı olmasıyla başarılabilir ki, bu dabütün hükümet şekillerinin en tercihe şayanı olan demokrasi demektir.İddiasını belgelemek için Bendham Birleşik Devletlerin yapmış olduğu odevamlı ve ünlü deneyi ileri sürüyor, bu memlekette Büyük Britanya’dakikötülüklerden hiçbiri kalmamış diyordu. Ne korropsiyon ne de gelirkaynaklarınınlüzumsuzyerleresarfı.

İşteböylece17.asrınMatematikveAstronomialanlarındakiomuhteşembuluşlarının 18. asrın rasyonalizmini (akılcılığını) nasılmeydana getirdiğinivebunundaAmerikanihtilalininasıldesteklediğiniveçoğunlukidaresiiçinne şekilde felsefi bir temel sağlamış olduğunu görmüş olduk. HakikatenAmerikan hükümet şekli istikrar ve başarısının büyük bir kısmını İstiklalBeyannamesinde doğrudan doğruya ifade edilen veAmerikanAnayasası’nıyapanlarındüşünüşlerinietkileyenbumatematikselmantığaborçludur.

Erdem,toplumçıkarınıkişiselçıkarınüstündetutmaktır.

Montesquieu

Hayat doğumla başlayan, ölümle biten bir okuldur. Orada herkes hemöğretmendir,hemöğrenci.

SelimSırrıTarcan

19.yüzyılınenbüyükicadı,icatetmeninmetotlarınınicadıydı

AlfredNorhWhitehead

Yağmur duasına çıkmadan önce hava kayıtlarını karıştırmak her zamaniyidir.

MarkTwain

Bilimgerçeğinedebiyattır.

JohnBilussh

Şukesinbilim“yaklaşık”düşünmeninürünüdüraslında.

BertrandRussel

Gerçekbüyükadam,büyükolduğunudüşünmeyendir.

WilliamHazeiti

“Gerçeğibuldum”deme,“birgerçekbuldum”de!

KahlilGibronöğretiminsırrı,öğrenciyesaygıduymadadır.

RalphWaldoEmerson

HEYECANVECOŞKU

Batı ile Doğu arasındaki düşünüş farklarını inceleyenler Doğu’da eksikolanşeylerarasındaşunlarısayarlar:

Ölçü,düşünselmerakveyaşamaheyecanı,Doğu’nun“birlokmabirhırka”felsefesi insanları adam sendeci, neme lazımcı yapmakta büyük bir roloynamış y din kavramının sömürülmesi ve yanlış anlaşılması, doğuinsanlarınınilgilerinibudünyadanziyadeötekidünyayaçevirmiştir.

Halbuki Batı, büyük bir yaşama heyecanı ile insanları bu dünyanınnimetlerindenfaydalanmayasevketmektevehattaRomalılar’danberibilinen“yaşaveyaşat”kuralınabüyükbiriçtenlikleinanmaktadır.

Eskilerindahafazla“şevkveheyecan”laifadeettikleribubüyülükuvvetinAvrupa dilindeki karşılığı “Enthousiasme” dir.EskiYunanca tanrı anlamınagelen “Theos” kelimesinden doğmuştur ki, biraz genişçe bir tercümesi“içimizdekiilahikuvvet,”demektir.

DevriminentanınmışpsikologlarındanbiriolanWilliamJames,“insanlarenerjilerinin ortalama olarak, onda birinden bile tam faydalanmaktanacizdirler”,der.

Halbukiböyleazverimlibirmakineyikimsekullanmakistemez.Şuhaldebir insanınbüyük işlerbaşarabilmesi, başkabir deyimle, verimli bir şekildeçalışabilmesi ancak “içindeki heyecan” denilen o “ilahi kuvvetten”faydalanabilmesisayesindemümkündür.

Son seneler içerisinde ölen büyük orkestra şefi Arturo Toscanini, NewYork’ta Beethoven’in senfonilerinden birinin son provasını idare ediyor,orkestradaki bütün o birinci sınıf çalgıcılar maestronun çatık yüzünü birazgülümsetmekiçinellerindengelenherşeyiyapıyorlarvehakikatendebirtekfalso yapmadıkları kanısındadırlar. Prova bitiyor: “Evet”, diyor “hatasızçaldınız, fakat ne yazık ki o ateş yok. Beethoven’in sizlerden beklediği oateştenyoksunsunuz.“

Evet,oilahi,ateş,heyecan,“Dostkazanma”kitabınınyazarıDaleCarnegieinsanlarınheyecandenilenoateşesahipolabilmesiiçinşudörtnoktayadikkatetmelerigerektiğinisöyler.

1.Yapacağımızşeyisevmekveonatammanasıylainanmak.

2.Kendikendimizecesaretveheyecantelkinetmek.

3.Heyecanlıinsanlarlaberaberolmakveonlarlakonuşmak.

4.Kafamızdakuvvetveheyecandüşünceleriyaratmak.

Korku, şüphe, vesvese ve tereddüt heyecanı öldüren en tesirli zehirlerdir.Amerikan Cumhurbaşkanlarından Abraham Lincoln’un şu sözleri bunu nekadargüzelifadeeder:

“Ben yapacağım her şeyi vicdanıma danışır ve sonra da tereddütsüzharekete geçerim.Eğermuvaffak olursam, zaten kimsebir şey söyleyemez.Muvaffak olamazsam, o zamanda gökten bütünmelekler yere inseler, yinebenimüdafaaedemezler”.

Bundan dolayı her şeyden önce yapacağımız şeye tam manasiyleinanmamız, bunun kendimiz için, toplum için, insanlar için iyi ve lüzumluolduğunakanaatgetirmemiz lazımdır.Basit,küçükvehileli işlerdeheyecanolamayacağı da böylece meydana çıkar, çünkü kötü, aşağı ve adi işlerdeiyiliğinvedoğrununnuru,ilahiateşiyoktur.

Heyecansâridir,onuniçinheyecanlı,cesurveolumludüşünceliinsanlarladost olmaya çalışınız. O ilahi kuvvete sahip olmak istiyorsanız. Adamsendecilerden,gerifikirlerden,şüphecivekararsızinsanlardankaçınız.

Bundan 1700 sene kadar önce Roma İmparatoru olan Marcus Aureliusadındabirfilozofvardı.Bubilgedüşüncelerini“Tefekkürat”diyebirkitaptatopladıvesonsuzluğabıraktı.İşteodeki:

“Düşüncelerinizneisehayatınızdaodur.Hayatınızıngidişinideğiştirmekistiyorsanız,‘düşüncelerinizideğiştiriniz.”

Düşüncelerimiz hareketlerimizi, hareketlerimiz alışkanlıklarımız,alışkanlıklarımızhuylarımızı,huylarımızdakarakterlerimizimeydanagetirirvekarakterlerimizdemukadderatımızıetkiler.

İkinciCihanHarbi’ninenateşlivekorkunçanlarındaAvamKamarasında“Sîzlerekan,tervegözyaşındanbaşkabirşeysöyleyemeyeceğim”diyenSirWinston Churchill başka bir gün enerji ve karakterinin ne kadar kuvvetliolduğunu ve zafere olan sönmez inancının derecesini göstermek için yineAvamKamarasındaŞairRudyardKippling’in(IF=Eğer)şiiriniokumuştur.Heyecanınızı kaybettiğiniz, şüphe, tereddüt, korku ve kararsızlık içindekaldığınız,hayatıyaşamayadeğerbulmadığınızanlardasizdeonubirtecrübeediniz:

EĞER

“Etrafındaherkesşaşkınadönmüş,yollarınışaşırmışvebundansenimesultutarken,senkendituttuğunyoldanayrılmazvebaşınıdiktutabilirsen,

Eğerbeklemeyibilirvebeklemektenyorulmazsan,

Başkaları seni aldatırken, sen yalanla iş göremezsen veya onlar sendennefret ederken, sen nefret etmeye yanaşmazsan ve bütün bunlara rağmenfazlasıylaiyigörünmezvefazlasıylahâkimanekonuşmazsan,Rüyagörebilir,fakatrüyalarınınkölesiolamazsan,

Düşünebilir, fakat düşüncelerini hayatının esas gayesi yapmazsan, Eğerzafer ve yenilgiyle karşılaşabilir ve bu iki boş şeye karşı aynı şekildekayıtsızcahareketedebilirsen,

Söylediğin hakikatlerin reziller tarafından akılsızları aldatmak içindeğiştirilerekkullanıldığınıişitmeyetahammüledebilirsen,

Veyayapmakiçinbütünhayatınıverdiğinşeylerinbiraniçindeyıkıldığınıgörürdetekrareğilir,yorgunvücudunveyıpranmışaletlerinleonlarıyenidenyapabilirsen,

Hayattaeldeettiğinbütünkazançvebaşarılarıbiryığınyaparvehepsinibir yazıtura bahsi ile feda edebilirsen ve kaybeder, sonra da baştanbaşlayabilirsenvebütüntalihsizlikleriniunutupkimseyeondanbahsetmezsen,

Eğer kalbin, sinirlerin ve kasların bitmiş, içinde yalnız dayan, diyeniradendenbaşkabirşeykalmamışsa,vesenonlarıtekrarçalıştırabilirsen.

Krallarlagezer,sağduyunueldenbırakmazsan,

Herkeslekonuşabilir,fakatfaziletinimuhafazaedebilirsen,

Nedüşmanlarınnededostlarınseniincitebilirse,

Herkessanagüvenebilirse,fakatbugüvendesınırsızolmazsa,

Eğersenömrününhersaatinetam60dakikalıkdeğerverebilmişsen,

İşteo zaman içindekilerle,beraberbütündünya seninolur,hattabundandadahaüstün,senbirinsanolursunoğlum”.

İhtiyarbirşaire(SamuelUllman),çocukları80yaşınabastığızamanbirşiirkitabı hediye ettiler, adı “80 Yılın Zirvesinden”di ve onun ömrü boyuncaoradaburadakaraladığıhikmet(bilgelik)parçalarınıkapsıyordu.

Bu ufak kitap, Japonya’ya kadar gitti ve Başkumandan Mac Arthur’unodasınınbirduvarındaasılan“GençliğinFelsefesi”adınıtaşıyanşiirledünyaonutanıdı:

“Gençlikömrünbirparçasıdeğildir.Obirakılveidrakdurumu,bir iradederecesi, bir hayal gücü, heyecanların kuvvet ve dinçliği, cesaretinkorkaklığa, macera iştahasının rahat ve asude yaşama sevdasına üstüngelmesidir.

Hiç kimse yalnız birkaç yıl yaşamış olmakla ihtiyarlamaz. İnsanları

ihtiyarlatan ideallerinin gömülmesidir. Seneler cildi buluşturabilir. Fakatheyecanlarınfedaedilmesiruhuburuşturur.

Üzüntü,şüphe,nefseitimatsızlık,korkuveyeis;bütünbunlarbaşlaneğenve ilerleyen ruhu tekrar gerisin geriye mezara götüren uzun, çok uzunyıllardır.

Hepiniz inancınız kadar genç, şüpheniz kadar ihtiyar, kendinize olangüveninizkadargenç,korkunuzkadar ihtiyar,ümidinizkadargenç,yeisinizkadarihtiyarsınız.

Kalbiniz dünyadan, insanlardan ve sonsuzluktan güzellik, sevinç, cesaret,büyüklük ve kuvvet haberleri aldığı müddette gençsiniz. Bütün bu hatlaryıkılmışvekalbinizin tamortasıkötümserlikkarlanvebağnazlıkbuzları ileörtülmüşse,ozamanartıkmuhakkakihtiyarlamışsınızdır’

Bir insanagünlük işinde enbüyük tatmini bulmanın yollarının sağlamasıonunyaratıcıistidadınımeydanaçıkarmanınbaşlıca“nedenindir.

SidneyJ.Pames

Yaratıcılık, bilgi, hayal gücü vedeğerlendirmeninaçık bir fonksiyonudur.Bilgisizverimlibiryaratıcılıkolamaz.

SidneyJ.Pames

Deliler bilgisiz hayal gücü ile, ukalalar hayal güçsüz bilgiyle hareketederler. Bir üniversitenin başlıca görevi hayal gücü ile tecrübeyi birbirinekaynaketmektir.

Whitehead

BAŞARMAGÜDÜSÜ

DavidC.McClelland

Bazı insanlarda hayatta bir şey başarmak, bir şey yapmak için büyük birarzuvardır,diğertaraftanbaşkalarıdabunaokadarönemvermezler.Bufarkıaşağıyukarıyirmisenedenfazlabirzamandanberiinceleyenpsikologlar,bumuammanın esaslı kısımlarım çözmeye muvaffak olmuşlardır. Onlarayrılabilen ve teşvik edilebilen sarih(açık) bir başarı güdüsü buldular. BubuluşlarıizahedenyazarHarvardÜniversitesisosyalilişkilerfakültesidekanıvepsikolojiprofesörüdür.

Bu dünyada yaşayan insanları psikoloji bakımından geniş iki grubaayırmak kabildir. Bunlardan azınlığı teşkil eden birinci grup fırsat veimkânlardan faydalanan ve bir şey elde edebilmek için büyük bir gayretleçalışmak arzusunu gösteren insanlardır. Çoğunluğu teşkil eden ötekiler isebunaokadarheveslideğildirvealdırışetmezler.

Hemen hemen yirmi seneden beri psikologlar bu garip ikiliğin sırrımçözmek içinuğraştılar.Acaba,birşeybaşarma ihtiyacı (veyabununmevcutolmaması)tesadüfmü,irsimiveyaortamınbirsonucumudur?Butekbaşınaayrılabilecekinsanibirmotif;saik,güdümüdürveyaservet,iktidarkazanmagibi birçok güdülerin bir birleşimi midir? Hepsinin en önemlisi acaba bubaşarı elde etme arzusunu, halen ona sahip olmayan insanlara (hatta bütüncemiyetlere) verebilecek herhangi bir usul veya tekniğin bulunupbulunmamasımıdır?

Halen bütün bu soruların herhangi birine tam cevap verecek durumdaolmamamızarağmen,uzunsenelerinçabaları,bunlarınçoğunakısmicevaplarbulmamızı ve hepsinin derinliklerine nüfuz etmemizi mümkün kılmıştır.Belirlibirinsanigüdümevcutturvebuötekilerindenayırtedilebilir.

İşte bir örnek. Bundan bir süre önce, Pennsylvania eyaletinin Erieşehrindeki bir fabrikanın kapanması üzerine açıkta kalan 450 işçi ile ilgiliolarakçokesaslıbirincelemeyapılmıştı.İştençıkarılanişçilerinçoğubirsüreevlerinde oturdular ve sonraAmerikanFederal İşBulmaKurumu ile temasederek eski işlerine geçmenin veya bunlara benzeyen işlere girmenin kabilolupolmayacağınabaktılar.Fakatbunlarıniçindenbirazınlıkbüsbütünbaşkatürlühareketetti:Dahaiştençıkarıldıklarıgünişaramayabaşladılar.

Onlar hem Amerikan Federal, hem de Pennsylvania Eyalet İş BulmaKurumlarına başvurdular; gazetelerin “personel aranıyor” ilanlarını gözdengeçirdiler;sendikaları,kiliseleriveüyebulunduklarıtürlüdernekvekulüplerivasıtasıyla iş aradılar; yetiştirme kurslarının yardımı ile yeni bir şeyler

öğrenmeye çalıştılar; hatta iş bulmak gayesiyle yaşadıkları şehirlerden bileayrılmaktan çekinmediler. Büyük çoğunluğa gelince, onlar kendilerindensorulduğu zaman, başka bir yerde iş bile bulsalar Erie’den hiçbir suretteayrılmayacaklarını söylediler. Görülüyor ki aktif azınlığa mensup işçilerbaşka şekilde bir güdünün etkisi altında idiler: İş bulmak zorunda idiler,paraya, gıdaya, barınacak bir yere ve iş teminatına ihtiyaçları vardı. Fakatyalnız ufak bir azınlık muhtaç olduğu şeyi bulmak için şahsi teşebbüsünü(inisiyatifini) kullanıyor ve harekete geçebiliyordu.Neden? Senelerce sürenaraştırmalardan sonra psikologlar bu soruya cevap verebileceklerineinanıyorlar!Onlarbuinsanlarıninsanigüdününözelbircinsinedahafazlabirderecedesahipolduğunugösterdiler.Şuaniçinbuşahsiyetinkarakteristiğine“A güdüsü” diyelim ve diğerlerinden daha fazla bu güdüye sahip olaninsanlarınötekikarakteristiklerindenbazılarınıinceleyelim.

Kabul edelim ki üzerlerine alacakları görevin hedeflerini tayinedebilecekleri bir iş durumu ile karşılaşmışlardır. Psikoloji laboratuvarındaböylebirdurumusağlamakçokkolaydır,onlarınellerineincehalkalarverilirve bunları istedikleri mesafeden dört köşe bir tahtaya geçirmeleri söylenir.Çoğuinsanlarazçokgelişigüzelhalkalarıatarlar,biryakın,biruzakdururlar.FakatAGüdüsüne sahip olanlar en iyi şekilde bu işi başarabilecekleri yeribüyük bir dikkat ve itina ile seçerler. Onlar daima ölçülü bir mesafededururlar,nedörtköşetahtayafazlayakıngiderekgörevlerinigülünçderecedebasit yaparlar, ne de imkânsız olacak şekilde çok uzaklara giderler. Onlarkendilerine orta derecede güç, fakat esas itibarıyla elde edilmesi mümkünhedefler tespit ederler. Böylece objektif olarak 3’te 1 oranında bir başarışansınamalikolurlar.

Başkabirdeyimle,onlardaimakendilerinibirmeydanokumaileyapılmasıbirazgüçlükisteyengörevlerlekarşıkarşıyabırakırlar.

Onlar hiçbir şekilde kumar oynamazlar. Eğer onlardanmesela zar atmaksuretiyle 3’te 1 oranında bir kazanma şansı ile belirli bir zamanda 3’te biroranındaçözüm imkânıolanbirproblemüzerindeuğraşmaktanbirini tercihetmeleri istense, kuşkusuz problem çözmeyi yok çok daha basit olan zaratmaya tercih ederler. Onlar bir problem üzerinde çalışmayı sonucu taliheveyabaşkalarınakalmışbirşeyetercihederler.

Açıkçasıonlar şahsibaşarılarıylaasılbaşarınıngetireceğimükâfattançokdaha fazla ilgilidirler, çünkü aynı mükâfatı zar atarak daha kolaycakazanabilirlerdi.BuA-Güdülüinsanlarınsahipolduğubaşkabirkarakteristiğigöstermektedir,odayaptıklarışeyinnekadariyiyapılmaktaolduğunuaçıkçagösterenişlerekarşıduyduklarısempativetercihtir;golfoynamakveyasatışişlerinde çalışmak gibi. Çünkü bunlarda neticeyi derhal görmek ve takipetmek kabildir. Mesela öğretmenlikle veya personel ile ilgili müşavere

işlerindederhalneticealmakkabildeğildir.Birgolfoyuncusuyaptığıpuanıderhal bilir ve bunu başkalarının puanları ile veya birkaç gün evvelki oyunneticeleriilemukayeseedebilir.Biröğretmenöğrencilerindenekadarbaşarılıolduğuhakkındabukadarsomutbirsonuçeldeedemez.

BaşarıyaİhtiyacıOlanAdamn(nAch):

Fakat neden bazı insanlar bu şekilde davranıyorlar da ötekilerdavranmıyorlar. Bir bakımdan bunun cevabı basittir: Çünkü onlar,zamanlarını yaptıkları şeyleri daha iyi yapmayı düşünmekle geçirmekalışkanlığına sahiptirler. Psikologlar insanların ani düşüncelerinden örnekleralarak A (yani iş başarma) güdüsünün tipik bir surette kuvvetini ölçerler(mesela gösterdikleri bir filme dair bir hikâye hususunda kaç kere fikiryürüttüğünü tespit ederler. Bunun sayılması objektiftir ve bugünkü gündeMuhteva(Kapsam)Analiziiçinbirelektronikbeyinprogramınınyardımıiledeyapılabilir.Böylecetekniklisandaferdin“nach”faktörü(ÇN:Buİngilizce(Need forAchievement) kelimelerinden alınmıştır.Türkçe’ye (iş başarmayaolan ihtiyaç) diye tercüme edilebilir.) denilen şey meydana çıkarılmış olur.Daimisuretteişleridahaiyinasılyapacaklarınıdüşüneninsanlarınhakikatenbu işlerde daha fazlamuvaffak olduklarının sebebini anlamak güç değildir.Onlarkendilerineılımlı,eldeedilmesimümkünolanhedeflerseçerler,kumaroynamayı sevmezler. Çünkü onlar başarının kendisinden, bir iş başarmanınonlarıtatminettiğikadarzevkalmazlar.Sonundakolaycadahaiyisonuçlaravarıp varmadıklarını gösteren iş durumlarını tercih ederler. Fakat bazıinsanlarınbunlarıböyledüşünmesiveötekilerininisedüşünmemesibüsbütünbaşçabirmeseledir.Araştırmaispatetmiştirkibuonlarınbuşekildedoğmuşolduklarından ileri gelmiş değildir. Bilakis bu, daha küçükken evlerindeonlara daima orta derece yükseklikte başarı hedefleri bulmasını öğreten,sıcak, teşvik edici bir yüz gösteren ve bu hedefleri elde, etmeleri içinçocuklarına otoriterlikten uzak olarak şefkatle yardım eden ana ve babacılözeleğitimlerininbirsonucudur.

Bir güdü üzerinde elde edilen bu kadar ayrıntılı bir bilgi insani iç güdühakkında eskiden sağduyu ile bulunmuş birçok fikirlerin düzeltilmesineyardımetmiştir.Meselabirçokkamupolitikası (birçokda işpolitikası), çokbasitbirdüşünceolan,“insanlarmecburolduklarızamandahaçokçalışırlar”anlayışıüzerinebinaedilmiştir:Gerçibufikirtamamiyleyanlışdeğildir,fakatyalnızyarımbirgerçektir.BirazöncedediğimizmisaldekiErie’ninişsizkalanişçilerinden büyük bir çoğunluk, içlerinde (n Ach) faktörü yani iş başarmaihtiyacı yüksek olanlar kadar, iş bulmak zorunda idiler, fakat onlar kadarbüyükbir çaba göstermediler.Diğer taraftan çok defa kuvvetli bir güdününinsanlarıişlerinidahaiyiyapmayasevkedeceğikabuledildi.Acababütünbu

Erieişçileriningüdüsüzolduğunusöylemekdoğruolurmu?Fakattürlüinsangüdülerihakkındakiayrıntılıbilgilerimiz,bunlarınherinsanıayrıbirşekildeharekete geçirdiğini göstermiştir. Fark güdünün mevcut olması veyaolmamasında değil. A’ya veya B’ye veya C’ye karşı bir güdüye sahipolmaktadır.

Basitbirdeneybunudahaiyiaçıklayacaktır:Üzerlerindetecrübeyapılacakşahıslara çalışma arkadaşı olarak ya yakın bir dostlarını veya çözecekleriproblem üzerinde ihtisas sahibi olan bir yabancıyı seçebileceklerisöylenmiştir,‘nAch’faktörü(yaniişbaşarmayaolanihtiyaçları)fazlaolanlaryabancı uzmanla çalışmayı dostlarına tercih ederler. Bunlar güdüsüzdeğildirler, sevdikleri insanlarla beraber olmak arzusu onlarda o probleminçözümünden çok daha kuvvetli bir güdü teşkil ediyordu. Daha başka bucinstenihtiyaçlardapsikologlartarafındanincelendi.Meselaçokdefaiktidar(kudret)sahibiolmaarzusu işbaşarmaihtiyacı ilekarıştırılmıştır,çünküherikisideinsanları“olağanüstü”faaliyetleregötürebilirler.Buradasarihbirfarkvardır,iktidararzusuihtiyacıkuvvetliolaninsanlar,kumandavermek,takdiredilmek ve başkalarını kontrol etmek isterler. Onlar daha fazla politikahayatındafaalroloynarlarveherşeydenöncehemyukarımakamlara,hemdeaşağıyagidenhaberleşmekanallarınıkontroletmeklemeşgulolurlarkidahafazla “işin içinde” olsunlar. Bu şekilde iktidar ihtiyacı fazla olan insanlarişlerini, iş başarma ihtiyacı kuvvetli olanlar gibi her gün biraz dahadüzeltmeyeönemvermezler.

Öğrendiklerimizden çıkan sonuç şudur, hayatta muvaffak olmuş bütüninsanların “n Ach” faktörü yüksek değildir. Birçok generaller, üstünpolitikacılarvebüyükaraştırmabilginlerinin,mesela işleridahabaşkaşahsikarakteristikler ve başka güdülere ihtiyaç gösterdiğinden iş başarmagüdüsündeki puanlan düşüktür. Bir general veya politikacı, iktidar ile ilgiliilişkilerine önem vermek zorundadır. Bir araştırma bilgini ise derhal sonuçalmaktan uzaktır, halbuki yüksek iş başarma ihtiyacı olan insanlaryaptıklarının sonuçlarına görüp mukayese etmek isterler. Diğer taraftanticaret,endüstrisahasındakiişadamları,bilhassahakikisorumlulukbekleyenpozisyonlarda, veya satış müdürü iseler yüksek “n Ach” puanlarınasahiptirler. Çünkü bir iş adamının başarılı olabilmesi için bütün zamanınıişlerini düzeltmeye, ılımlı hedefler seçmeye, kendi ve şirketinin gördüğühizmetlerhakkındamukayeseleryapmayaayırmasılazımdır.

GüdüveYarımGerçekler

Çok esaslı araştırmalar, güdüler hakkında sağduyu ile tahmin edilenşeylerinenfazlayarımgerçeklerolduğunutespitettiğiiçin,insanlarınkendigüdüleri hakkında söyledikleri şeylerin de itimada şayan olmadığımeydana

çıkar. Çünkü onlar da kendi güdülerine ait düşüncelerini sağduyuları ilebulmuşlardır. Mesela bir general iş başarmaya karşı ilgisi olduğunusöyleyebilir (çünkü o görünüşte bir şeyler başarmıştır), yahut bir iş adamıyalnız para kazanmayakarşı hevesve ilgisi olduğunu söyleyebilir (çünküogerçekten para kazanmıştır) veya Erie’nin işsiz kalan işçilerininçoğunluğundan biri her şeyin üstünde bütün arzusu ile iş sahibi olmakistediğini söyleyebilir (çünkü onun hakikaten bir işe ihtiyacı vardır); fakatitinalıbirincelemeileherbirininbuhusustanedüşündüğüvezamanınınasıltespit edilirse, her birinin farklı şeylerle ilgilendiği görülür, “n Ach”ın vebaşkagüdülerinvarlığınıtespitetmekiçinözelölçümetotlarınaihtiyaçvardır.İnsanlarınsöyledikleriveinandıklarışeylerinbugizligüdülerleçokyakındanilişiği yoktur, çünkü bu gizli güdüler bir şahsın politik, dini ve sosyaldavranışlarından ziyade yaşayışı ile ilgilidir. Bundan dolayı “n Ach”,sendikacılar veyamenajerler, Cumhuriyetçiler veyaDemokratlar, Katoliklerveya Protestanlar, Kapitalistler veya Sosyalistler arasında müteşebbisinsanlarınçıkmasınısağlar.

Nerede insanlar “n Ach” kavramlarını sık sık düşünmeye başlarlarsa,etraflarındakişeylerhareketegeçmeyebaşlar,“nAch”puanlarıyüksekolanşahıslarınücretleridahaçabukyükselir,dahaçabukterfiederler,çünküonlardevamlı olarak kafalarını daha iyi bir iş yapmanın yollarını bulmak içinzorlarlar.Bugibiinsanlarınçalıştığımüesseselerötekilerdençokdahaçabukgelişir. Meksika’daki firmalar arasında yapılan bir mukayesede en üstidarecilerden yalnız biri hariç, diğerlerinin karşı firmanın idarecilerininpuanlarındandahayüksek“nAch”puanlarınasahipolduğuaynıikifirmadanbirincisi daha çabuk gelişmiştir. Böyle çabuk gelişen firmaların bulunduğumemleketleriniktisadigelişmelerideortalamamiktarlarınüstündeolur.

Daha iyibir işbaşarmayaolan ihtiyacındilegetirildiğihalk edebiyatı ile(halk şarkıları,masal ve hikâyeleri ile çocukmasalları gibi) onu takip edenmilliekonomikgelirinartmasıarasındadevamlısurettematematikbir ilişki,korelasyonunbulunmasınınsebebibudur.Devamlısurettebaşarıeldeetmeyi,işleridahaiyiyapmayıdüşünenbirmillet(halkedebiyatındagörüldüğügibi)ekonomik hayatında da başarı sağlar. Tarihî verilere dayanarak yapılanaraştırmalar eskiYunanistan’da,Ortaçağ Ispanya’sında, 1400-1800 arasındaİngiltere’de ve çağdaş bir çok memleketlerde, bunun doğru olduğunugösterilmiştir. İster kapitalist ister sosyalist, ister gelişmiş, ister az gelişmişolsun.

Aşağıdaki şu iki hikâyeyi bir örnek olarak karşılaştıralım. Hangisi dahabüyükbirçabailebaşarıazminiyansıtanbirdüşüncetarzınıgöstermektedir?

Ahikâyesindenbirparça:(birdördüncüsınıfokumakitabındanalınmıştır).

“Hiçbir zamanbir insanaminnet borçlanma.Dünyabir hayaldir.Kadın,

çocuklarveineklerkaderinbağlarındanbaşkabirşeydeğildir.Onlarınhepsigeçicidir.Hepsi hayattaki rollerini oynadıktan sonra çekilip giderler:Onuniçin biz devamlı olmayan zenginliklere heves etmemeliyiz. Yaşadığımızmüddetçe herhangi bir şeye bağlı kalmamız akıllı bir hareket değildir, bizyalnıztanrıyıdüşünmeliyiz.Ömrümüzüüzüntülerdenuzakgeçirmeliyiz,çünküşikâyetlerinsonuyokturvebununiçindevaktimizyoktur.Onuniçinolaylarıngerçek durumlarını bilerek yaşamak daha iyidir. Aile hayatının ağlarınakendinikaptırma”.

Bhikâyesindenbirparça:(Dördüncüsınıfokumakitabından).

ÖğrenmeyiNeKadarÇokSeverim

Yüksek okulun imtihanını kazanmıştım. Artık ne kadar mutluydum.Öğrenmekkolaybirşeydeğildir.Başlangıçtaöğretmeninsöylediğişeylerdenhiçbir şey anlamıyordum. Yoklama kâğıtlarım hep fena notlarla gerigeliyordu.Yanımdaoturanarkadaşımçokhevesliveçalışkandı,bütünnotlarıiyi idi. Benim öğretmenin verdiği problemleri çözemediğimi görünce bananasıl yapacağını göstermek istedi. Fakat ben onun ödevlerini kopyaedemezdim.Ben de kendi aklımla onları yapmasını öğrenmeliydim.Ödevinigeri verdim ve kendi kendime onları yapmak için uğraşmanın daha doğruolacağını söyledim. Bazen bir tek problemin üzerinde gece yarısına kadarçalıştım. Bitiremediğim zamanlarda ertesi sabah erkenden gene çalışmayabaşladım. Yoklamalardaki notlarım yavaş yavaş düzelmeye başladı.Güçlüklerimiböyleceyenmişoldumveimtihandadamuvaffakoldum”.

Bunu okuyan birçok okuyucular “n Ach” kodlarına sistemi hakkında enufakbir teknikbilgiye sahipolmadıklarıhaldebile, aynayn iki azgelişmişmemlekete ait okuma kitaplarından alınan bu iki hikâyeden İkincisininbaşarıya erişme konusunda birinciden çok daha etkili olduğunu anlamaktagüçlükçekmezler.

İkincisi bundan birçok kuşak önce Amerikan çocuklarına verilen okumakitaplarındakihikâyelerepekbenzemektedir.Ötekiisedahafatalistbirdünyagörünüşüaksettirmekteveilerlemeyiengellemektedir.

“n Ach” seviyesi devlet adamlarına bir memleketin ekonomisinigözetlemekvebirçokhallerdedeekonomininbozukgitmesinekarşılıkbirşeyyapmak üzere teşebbüse geçmek için önemli bir vasıtadır.Mesela İngiltere,birkuşakönce(1925sıralarında)çocukokumakitaplarının“nAch”puanınıtespit etmek için incelenen 25 memleket arasında 5’nci geliyordu. 1950sıralarında39memleketarasında“nAch”seviyesi27”edüştü -kibudünyaortalamasının altındadır- bugün ise liderleri şahsi teşebbüs esprisininazalmasınınciddiekonomiktesirlerinihissetmektedirler.

Ekonomive“nAch”

Acaba psikologlar fertlerin ve milletlerin “n Ach” seviyesini, bilhassatesirleridahaetrafayayılmadan,tespitederlerse,

bu bilgi herhangi bir şekilde ekonomik gelişmeyi hızlandırmak içinkullanılabilir mi? Bunu meydana çıkarmakla veya teşhis koymakla işinbitmeyeceği aşikârdır. İngiltere’ye veya Hindistan’a daha fazla “n Ach” a,dahabüyükbirşahsiteşebbüsruhunaihtiyaçolduğunusöylemeninnekıymetivardır.Genellikleoyerinbilginleriböylebirihtiyacınmevcutolduğunuçokiyi bilirler, belki “n Ach” puanları üzerinde bütün vakitlerini geçirenpsikologlardanbunubulmaktabirazdahayavaştırlar.Fakatasıllazımolanşeyfertlerde ve milletlerde “n Ach” ın gelişmesini sağlayacak bir metodunbulunmasıdır.

1960 yılından beri Harvard Üniversitesi’nde araştırma grubuma bağlıpsikologlar bu gayeyi sağlayacak metotların geliştirilmesinde çalıştılarbilhassaişadamlarıüzerinde,çünküonlarınişleriyüksek“nAch”lıaksiyonkarakteristiğine sahip insanlara ihtiyaç gösterir. Başlangıçta bu görevimizdebaşarı kazanıp kazanamayacağımız hakkında derin şüphelerimiz vardı,kısmen bu, çoğu Amerikan psikologları gibi bizim de, temel güdülerinçocukluk çağlarında teşekkül ettiği ve sonradan bir dahadeğiştirilemeyeceğine dair psiko-analitik bir görüşün çok kuvvetli etkisialtında bulunmamızdan ileri geliyordu, bir taraftan da esaslı psikoterapi vemeslek müşavirlik etütleri elle tutulur uzun vadeli şahsiyet etkilerigöstermemişti. Diğer taraftan biz meslekle hiç ilgili olmayan heyecanlıinsanlartarafındanbüyükbirteşvikgörmüştük,DaleCarnegievebazıkilisemisyonerleri bunların arasında idi, onlar yetişmiş insanlarıdeğiştirebileceklerine inanıyorlardı ve haddizatında bunu yaparak damuvaffakoluyorlardı.

Bütünbunlarıgözönündetutarak7-10günkadarsürenkısa,işadamlarınamahsusveonların“nAch”larınınartmasınıHedeftutanheyecan(totalpush)eğitimikurslarıaçtık.

DörtTemelAmaç

Genişbiranlamlakurslarındörttemelamacıvardı:

1.17 senelik araştırmalarımızın neticesinde “n Ach”ı yüksek olaninsanlarda bulduğumuz karakteristiklere göre, kursiyerlere bu çeşit insanlargibidüşünmek,konuşmakvehareketetmeyiöğretiyorduk.Mesela,onlar“nAch”puanıyüksekolacakhikâyelerhazırlamasını (kibu“nAch”şartlarınagöre nasıl düşünüldüğünü öğrenmek demekti), bir taraftan da halka atma

oyununda (ki aynı zamanda hayatta da) kendilerine ılımlı hedefleri tespitetmeleriniöğreniyorlardı.

2.Kurslarkursiyerleringelecekikiseneiçindekendileriiçindahayüksek,fakatbüyükbiritinaileplanlanmışrealistişhedefleritespitetmeleriniteşvikediyordu. Bundan sonra her altı ayda bir kendi hedeflerine ne kadaryaklaştıklarıtarafımızdankontrolediliyordu.

3. Kurslarda aynı zamanda kursiyerlere kendileri hakkında bilgi verecekmetotlardandafaydalanılıyordu.Meselahalkafırlatmaoyunundakendilerininbaşkalarından farklı hareket ettiklerini görüyorlardı, mesela hedefegeçiremediklerihaldedahayakınbirnoktadantecrübeyikabuletmemekgibi.Böyle bir davranış grup tarafından tartışma konusu yapılıyor ve kursiyerrealistolmayanhedefleresadıkkalırkennelerdüşündüğünüanlatmakzorundabırakılıyordu. Tartışma nihayet bir insanın hayattaki temel amaçlarının neolabileceğinedoğruyöneliyorveonunhakikatenişindebaşarısağlamayımı,yoksaiyibirizlenimyaratmayaveyabirçokdostkazanmayamıönemverdiğimeydanaçıkıyordu.Böylecekursiyerlereskialışkanlıklarıvedavranışlarınınetkisialtındakalmadandahaserbestbirsurettebaşarıhedeflerinianlamakvegerçekleştirmekimkânınıbuluyorlardı.

4. Kursta herkes birbirinin ümitlerini, korkularını, başarı vebaşarısızlıklarınıöğrendiğiveberabercegünlükhayatındışındabirduygusaldeney(hissîtecrübe)geçirerekkendinirahatvesamimibirçevredehissettiğiiçin, kursiyerler arasında müşterek bir bağlılık, bir takım ruhu meydanageliyordu.Böylebirgrubaüyeolmakinsanınamaçlarınavarmasınayardımcıolur; bu bir kere grubun sempatisine ve yardımlarına sahip olduğunubilmesinden, bir kere de grup üyelerinin onu yapacağı işte nasıl muvaffakolacağını yakından gözetlemelerinden ileri gelir. Gizli alkol içenleri buhuylarındanvazgeçirmek içinbiraraya toplayan terapigruplarındandaaynıetkinin meydana geldiği görülmüştür. Biz kursun sağladığı bu hususlardanhangisinin esas önemi taşıdığını daha tam söyleyemeyiz, bu ileriaraştırmalarda meydana çıkacaktır ve bu gibi çabalar karşısında gösterilengenel karamsar görüş yüzünden fazla iddialı olmakniyetinde de değiliz bizyalnız insanları değiştirmek için düşünülen metotları bir arada toplamakistedik.

Bukurslar,büyükbirAmerikanşirketindevebirçokMeksikafirmalarındayüksek idarecilerle, başarısız lise öğrencilerine; Hindistan’da Bombay vedaha küçük bir şehir olanKakinada’daki iş adamlarına verilmiştir, iki senesonraistatistiklerletespitedildiğinegörekursgörmüşolanlarındurumlarınındeğiştiği görülmüştür (daha çok para kazanmışlar, daha hızlı terfi etmişler,işlerinidahaçabukgeliştirmişlerdir).Kursaiştiraketmeyenlerveyasairşevkiidarekurslarıalanlaranazaranonlarçokdahaiyidurumagirmişlerdir.Örnek

olarakKakinada’daeldeedilensonuçlangözdengeçirelim:

Kursun bitmesinden iki yıl sonra 9 kişi, ki 52 kişilik sınıfın % 18’idemektir, olağanüstübir şahsi teşebbüsgöstermişlerdir.Kursunbitmesinden18aysonra25kişi,yani%50,ahşılanınçoküstündebirfaaliyetgöstermiştir.VebütünbunlarınHindistan’daişhacminingenelolarakartmasıylahiçilgisiolmamıştır.

Kontrol olarak kullanılan bir şehirde, Kakinada’dan 45 mil uzakta,olağanüstü faal iş adamların temel oranının kurstan önce Kakinada’dakininaynı yani%20olduğu tespit edilmişti.Kurstan sonraKakinada’da açık birşey oldu:Küçük bir radyo dükkânının sahibi bir kimya fabrikası kurdu, birbankacı ticari kredi konusunda o kadar büyük başarı gösterdi ki bankanınKalküte’dekidahabüyükbirşubesinetayinolundu,mahallipolitikaliderivehedefine erişti (ki o bu hedefi kursta kafasına koymuş ve tespit etmişti) veFederal Hükümeti limanı derinleştirmeye ve her mevsimde işleyebilir birlimanhalinesokmayaiknaetti;birçelikfabrikasınınkurulmasıiçindeplanlaryapılmıştır vs. Bütün bunlar dışarıdan herhangi bir sermaye yardımıyapılmadanbaşarılmıştır.Bütünmasrafdörtdefayapılan10günlükkursvebir de 6 ayda bir yapılan ziyaretlerden ibaretti. Kurs gören insanlar kendisermayelerini kendileri buldular ve şimdiye kadar ölmüş ve ticari hiçbirdeğeriolmayanbirşehrekendikaynakgüçlerinikullanarakticaretveendüstrigetirdiler.

Böylebirmetotlabaşarıgüdüsünügeliştirmeümidibüyükgörünüyor.BuazgelişmişmemleketlerleAmerika’daki“Sefaletcepleri”ndehızlıekonomikgelişmesağlamakiçinuygulanabilir.

Daha fazla müteşebbis bir davranış alması gereken ticari sahalar için detatbiki mümkündür. Dar gelirli gruplarından daha fazla “n Ach” puanıgeliştirebilmesi için de faydalı olabilir. Mesela araştırma göstermiştir ki,Amerikan zencilerinden “n Ach” seviyesi çok düşüktür. Bu bir sürprizdeğildir. Cemiyet onların başarı çabalarını sistematik bir surette hayalkırıklığınauğratmışveengellemiştir.Buengellerortadankaldırılınca,onlarayeni fırsatlardan faydalanabilme imkânlarını verecek içgüdüleri uyarmak veteşviketmekgerekecektir.

AşırıTepkiler

Dikkat edilecek bir nokta: Ben ne zaman bu araştırmadan ve onunmuazzam imkânlarından bahsedersem, dinleyicilerim tamamiyle ters yöndeaşırıbirtepkigösterirler.Yaonlarşüphelerinimuhafazaederlervegüdülerindeğişmesine imkân olmadığını tartışırlar ve bizim yaptığımız şeyin DaleCarnegie’ye bir psikoloji maskesi ve ilmi bir hüviyet vermekten ibaret

olduğunusöylerlerveyatamamenbunainanırlarveilkpostailekendimahalliproblemleriniçözmekiçinkursunmüfredatprogramlarınıisterler.

Herikitepkideyerindedeğildir.Benimsizlereburadabirkaçsayfaiçindeanlatmak istediğim şeyleri ortaya çıkarmak için 20 sene sabırlı araştırmaçalışmaları yapmak gerekmiştir. Bu temel araştırmalar için de yüz binlercedolarharcanmıştır.Dahayapılmasıgerekenşeyler içindahada fazlaparayavegeliştirmek içindezamana ihtiyaçvardırki,birgünümitvericibu fikir,pratikolarakuygulanabilecekbirşeyolabilsin.

TeşvikeOlanİhtiyaç

Yalnız bir örnek vermek için, biz örneğin dar gelirli gruplar arasında “nAch” m nasıl geliştirileceğini daha bilmediğimizi söyleyebiliriz. ilkteşebbüsümüzde -14 yaşında zeki, fakat okulda başarı gösteremeyençocuklara verilen bir yaz kursunda- orta tabakaya mensup çocukların ikisenelikbirsüreiçindegittikçedahafazlabaşarılıolduklarını,aşağıtabakayamensup çocukların ise ilk sene içindebir parça ilerlemegösterdikleri, fakatsonra tekrar eski başlangıç ortalamasına düştüklerini tespit ettik.Biz bununonların tekrar kendi ortamlarına dönmelerinin, ne ana babalarından, ne dedost ve arkadaşlarından herhangi bir takdir ve teşvik görmemelerinin bunasebep olduğu neticesine vardık. Yani bir insanın güdüsünü değiştirmenin,yaşadığı ortam onun çabalarına takdir edici bir davranış göstermediğitakdirde, kâfi olmadığı muhakkaktır. Onun bulunduğu ortam hiç olmazsamuayyenbirdereceyekadaronunyenigayretlerinidesteklemelidir.

Kendi dört duvarları arasından çıkmayı tasarlayan zenciler şu problemlekarşı karşıya kalırlar: Evlerinde onlara şüphe ile bakılır, işlerinde şüphe ilebakılır, “nAch” seviyesinin yükselmesinin bir faydası olmaz, çünkü bir aysonra başarıya karşı gösterilen güvensizlik onun büsbütün düşmesine sebepolur, biz yalnız “n Ach” m nasıl yükseltilebileceğini öğrenmekle kalmayıponun uygulama metotları üzerinde ilgilileri eğitmek ve onun gelişebileceğimüsaitortamlaryaratmakimkânlarınıaraştırmakzorundayız.

Bueğitimmetotlarıçoğudahaöndeneydönemindedir.Onlangeliştirmekiçin para ve zamana ihtiyaç vardır, fakat toplum insanların yetişmesiuğrundakibumuazzamtecrübeyeinancınıvekatkısınıesirgememelidir.

YAŞDAL

Eğerbir çocukkavgavegürültü içinde yaşarsa, kavgacılıköğrenir.Eğerbirçocukkorkuiçindeyaşarsa,korkmayıöğrenir.

Eğer bir çocuk daima ona acıyan insanlarla beraber yaşarsa, kendinizavallıhissetmeyiöğrenir.

Eğerbirçocukkıskançlıkiçindeyaşarsa,nefretetmeyiöğrenir.

Eğer bir çocuk cesaret ve heyecana değer verilen bir çevrede yaşarsa,kendinegüvenmeyiöğrenir.

Eğer bir çocuk övmeyi bilen insanlarla beraber yaşarsa, başkalarını datakdiretmeyiöğrenir.

Eğerbirçocuksevgiiçindeyaşarsa,sevmeyiöğrenir.

Eğerbirçocukkendisiniadamyerinekoyanbirçevredeyaşarsa,hayattaerişmekiçinçalışmayadeğerbiramacıolmasınıöğrenir.

Eğer bir çocuk dürüst hareket eden insanlar içinde yaşarsa, adaletin neolduğunuöğrenir.

Eğerbirçocuksözlerinegüvenilir insanların içindeyaşarsa,hakikatinneolduğunuöğrenir.

Eğer bir çocuk açık kalpli, güler yüzlü ve anlayışlı insanların arasındayaşarsa,dünyanıngerçektenyaşamayadeğergüzelbiryerolduğunuöğrenir.

AnnLANDER

BAŞARIİÇİNHATASIZFORMÜL

ArthurGORDON

Bulunduğumyereyakınbirüniversitedebirdiplomatörenimünasebetiylebir şeyler söylememi rica ettikleri zaman bir dostum şu sözleri söylemişti“Meraketmebubasitbirşeydir.Bütünyapacağınşeyonlarabaşarıyaerişmekiçinhatasızbirformülvermektir”.

Tabii bu alayla söylenmiş bir şeydi, fakat ben bu sözleri hiçbir vakitunutmadım. Onların üzerinde ne kadar düşündümse, o kadar inandım ki,başarıya gidecek yolu gösteren gerçekten hatasız bir formül vardır ve onutakdiredecekveuygulayacakkadarakıllıolanherkesbundanfaydalanabilir.

Amerikan Endüstrisinde terfiye namzet olan personel arasındaki rekabetkorkunçderecedebüyüktür.İşadamlarısenelerceüniversitedesicilkayıtlarınıincelerler,adaylarısüzgeçtengeçirirlervebütünbutestlerdengeçeninsanlarada özel fırsatlar sağlarlar. Peki acaba bulmak istedikleri nedir? Zekâ mı?Çalışmakmı?Teknikmi?Tabiibütünbunlararzuedilenşeylerdir.Fakatonlarbirinsanıancakmuayyenbirnoktayakadargötürürler.Eğerobaşageçeceksevekendisinekumandayetkisiverilecekse,bunlarınüstündevebunlaraekbirkabiliyetiolmalıdır.Bukabiliyetonunveriminiikiveyaüçmislineçıkarır.Bubüyülü karakteristiği ifade edebilmek için yalnız bir tek kelime vardır:Dürüstlük.Bukelimeninbatıdillerindekikarşılığı “Intégrité”dir, tamamlık,kemal ifadeeder.Matematikte“Intégré”birsayı, tambirsayıdır.İştedürüstbiradamdakendinekarşıtambiradamdır.

Yaniodüşündüğününaksinisöylemez,onuniçinyalansöylemekmümkündeğildir. O inandığı şeyin aksini yapmaz, yani o hiçbir zaman kendiprensipleri ile mücadele halinde değildir, işte ben şundan eminim ki, inaniçinde kendisiyle mücadeleden uzak olursa, huzur içinde olursa, bu ona,başarıyıkaçınılmazbirşekildesokanoekstraenerjivedüşünceberraklığınıverir.

Dürüstlük insanın içinde bina edilmiş davranışların bir toplamıdır, iştebirkaçörnek:

•Dürüstlükinsanıneniyikıymetlerinegöreyaşamasıdır.

Yıllarcaöncebiryazarfenabiryatırımyaptıvebütünservetinikaybederekiflas etti. O borçlu olduğu paranın her kuruşunu ödeyerek bu işin içindetemizeçıkmakistiyordu,üçsenebununiçinçalıştı.Onayardımetmekiçinbirgazeteözelbirfonaçtı.Önemlikişilerbüyükkatkılardabulundular.Bubüyükbir imtihandı;kabuletmekbütünoağıryüktenbirandakurtulmakdemekti.FakatMark Twain kabul etmedi ve bu paraların hepsini iade etti. Yedi ay

sonra,müthişbirbaşarıkazananyenikitabıileborçlarınınhepsiniödedi.

•Dürüstlüküstünderecedegelişmişbirşerefduygusudur.

Evetyalnıznamusluolmakdeğil,şerefliolmak.

Büyük Frank LloydWright AmerikanMimarlar Enstitüsünde yaptığı birkonuşmadaşöyledemişti:“Buşerefduygusunedir?Evet,birtuğlanınşerefinedir?Şereflibirtuğlaneifadeeder?Tuğla,tuğladeğilmidir?Birkuruluşunşerefi nedir?O iyi bir kuruluş demekdeğilmidir?Bir adamın şerefi nedir?Sadıkbirfertolmak”.İşteFrankLloydWright’insöylediğitambudur.Kendistandartlarına,böylecekendisinesadıkbirfertolmak.

•Dürüstlükdemekbirvicdansahibiolmakveonudinlemektir.

MartinLutherPapalıktarafındanölümününemredildiğişehrinkapılarındadüşmanları ile karşılaştığı zaman şunları söylemişti: “Vicdana karşı hareketetmek ne emniyetli ne de akıl kândır. İşte burada duruyorum. Allahyardımcımolsun,başkatürlühareketedemem.”

• Dürüstlük, insanın kanaatından dönmeyecek cesarete sahip olmasıdemektir.

Buhakbellediğimizyoldagitmekteısraretmekkabiliyeti,hattagerekirseoyoldayalnızbilekalsanızgitmekveyanlışolduğunubildiğiniz şeyinyanlışolduğunusöylemekhasletidir.Büyükbirhastaneninameliyatsalonundagençbirhemşire,sorumlulukgününde,“Doktor”diyor,“siz11tamponçıkardınız,halbukibiz12kullanmıştık.”

“Benhepsiniçıkardım”,diyordoktor,“yarayıartıkkapayabiliriz.”

Hemşireısrarediyor,“biz12tamponkoyduk.”Operatör“sorumluluğubenüzerimealıyorum”,diyorhiddetle,“kâfi.”

Hemşire sesini yükselterek “bunu yapamazsınız”, diyor, “hastayıdüşününüz!”

Doktor gülümsüyor, ayağını kaldırıyor ve hemşireye 12’nci tamponunüzerine basmış olduğunu gösteriyor. “Aferin kızım” diyor. Doktor onundürüstlüğünüimtihanatabitutmuşvegençkızimtihanıkazanmıştı.

•Dürüstlükmecburolmadığımızşeyeitaattir.

Bu meselenin tam kalbidir. Kimse sizi içinizdeki en iyi cevhere göreyaşamayamecbur edemez.Hiç kimse size ait bir şeye sizi zorlayamaz.Hiçkimse sizi zorlayamaz. Hiç kimse size vicdanınıza uymaya zorlayamaz.Dürüstbiradambunlarıkendiliğindenyapar.

İkinciDünyaSavaşındaAmerikanordularıFransa’dangeçerkenbiralbayve bir jip şoförü yanlış bir yola saptı ve tam bir Alman tank taburu ile

karşılaştı.Herikiadamdaderhaljiptenatladılarvesaklandılar.Çavuşyolunkenarındayeşilliklerarkasına,albaydayolunaltındakibirkanala.Almanlarçavuşugördülerveateşederekonadoğruilerlediler.Albaygörünmüyorduveoradasaklıkalabilirdi,oelindekisilahıiletanklarakarşıçıkmayakararverdive öldürüldü. Çavuş esir alındı ve sonra bu hikâyeyi anlattı. Albay bununeden yaptı acaba? Hiç kimse bunu yapmasını zorlamıyordu, fakat onunvazifeanlayışı,kendiemniyetinidüşünmesindençokdahakuvvetliidi.

Güçbirşeyevet!İştehakikidürüstlüğünbukadarnadirbirşeyolmasınınveherkestarafındanhayranlıklakarşılanmasınındasebebibudur.

Fakat son kazanç düşünülürse bütün güçlüklere değer. Dürüstlüğüngetirdiğişeylerden,faizlerdenbirikisinigörelim:

Cesaret: Dürüstlük bir insana üzerine risk alma kuvveti verir, meydanokumalardan zevk aldırır, emin fakat hoşa gitmeyeni reddettirir. Dürüst biradamınkendinegüvenivardır, çünkükendisinekarşıgüvensizlikgöstermekiçinbirsebepyoktur.

Sebat:Dürüstlük insandaamacınavarmakiçinsarsılmazbirkuvvetve işiyanda bıraktırmayan bir sebat verir. “Hiçbir zaman kabul etmek yok”,WinstonChurchillböyledemişti,

“Hiçbir zaman, hiçbir zaman, hiçbir zaman. Büyük, küçük, manalı veyamanasızhiçbir şeyde sebatsızlıkgösterme!Şerefin, kanaatinve sağduyununharicinde hiçbir şeyi hiçbir zaman kabul etme!” Churchill hiçbir zamanetmedi.

Huzur: Dürüst insanlar, bunu çok gördüm, şoklara karşı mukavimdirler.Onlarıniçindebirneviitidal,temkinkalkanıvardırvebuonlaragüçlüklerivehatta haksızlıkları kabul ettirmeye muvaffak olur. Herry Emerson Fosdick,Lincoln’u dostlarının muayyen bir konuşmasını yapmaması için nasıluyardıkları anlatır. Bu 1858’de senato seçimleri sırasında idi. Lincoln şucevabı vermişti, “Bu konuşmamdan dolayı düşmem güçlükleri ve hattahaksızlıkları kabul ettirmeye muvaffak olursa, ziyanı yok hakikate bağlıolarakdüşeyim.”Ohuzuriçindeidi.Hakikatendüştü,kazanamadı,fakat ikisenesonraCumhurbaşkanıoldu.

Dürüstlüğün insanagetirdiğidahabirçok faydalarvardır:Dostluk,güven,hayranlık, saygı. İnsan ırkına ait ümit verici şeylerden biri de insanlarınhemen hemen iç güdüsel olarak dürüstlüğü takdir etmeleri ve hiçbir dirençgöstermeden ona doğru cezbedebilmeleridir. İnsan acaba onu nasıl eldeedebilir?Buhusustatamuygunbircevapbulunacağındanemindeğilim.Banakalırsa ilkadımküçükbasitşeylerde tamdürüsthareketetmeyeçalışmaktır.Doğruyusöylemek,hoşagitmediğizamanoufakyalanısöylememek;doğruolması ihtimali çok az olduğu halde o ballı dedikoduyu yapmamak; özel

konuşmalarınızıbürotelefonuileyapmamak.

Bugibidisiplinlihareketlerküçükgörünür,fakateğerhakikatendürüstlüğüarıyorsanız ve onu bulmaya başlıyorsanız, onun bu kuvvetini geliştiriniz,sonra o kendisi sizi sürükleyecektir. Nihayet hemen hemen elde edilmesikıymetli olan her şeyin kendine göre bir dürüstlüğü olduğunu ve bununzorlanmamasıgerektiğinianlamayabaşlarsınız.

Başarı için hatasız bir formülmü?Evet.Bunda hata yoktur.Eğer şöhret,para, iktidar veya bütün o herkesin bildiği ölçülere aldırmadan, dürüstlüğüararvebulursanız,sizbaşarılıbiradamsınızdırdemektir.

Çocukluğumdabüyükbabamın işyerinegiderdim.O,müşterileriylehiçbirbelgevebağlantıimzalamazdıve“bensizebirTürkgibigüveniyorum,başkabirşeygerekmez”derdi.

Dr.AlbertSchweitzer

Uzunzamandevamedenbiranlaşmazlık,herikitarafındahaksızolduğunugösterir.

Voltaire

Medeniyete küfretmeyiniz. O bize olağanüstü şeyler getirdi. Medeniyetaslındaiyibirşeydir.Tehlikeliolanonuniçindekaybolmamızdır.

AbrahamHerschel

BİLMEK,YAPMAKVEBAŞARMAK

San Mişel’in Kitabı ile meşhur İsveçli Doktor Axel Munthe Capri’dekievininduvarlarınavaktiylekendibaşarıformülünüşöyleyazdırmıştı:

“Bilmek,istemek,cüretetmekvesusmak.”

Einstein’ınformülübirazbaşkadır:

“Çalış,oynavedilinitut!”

DostkazanmaksanatıkitabıylaünsalanDaleCarnegiedebaşarınınsırrı:

“İnsanlarlageçinmesinibilmekveonlarıidareedebilmektir.”derdi.

Hayat birmatematik formülü ile ifade edilecek kadar basit olmadığı içinher başarı kazanmış insanın kendine göre bir formülü, bir düşüncesi vardır.Birinci Dünya Savaşı’nın Kaplanı Fransız Başvekili Clemanceau dabaşarısınınsebebinişucümleileizahederdi:

“Başımıtararkensaçlarımdanbaşkabirşeydüşünmem.”

Ampulübulanve tekniksahada insanlığabuluşları ileençok iyiliketmişolan meşhur Edison bu başarılı buluşlarının “Yüzde doksanının ter, yüzdeonununilham”olduğunusöylerdi.

Bütünbugüzelsözvedüşünceleri ilkbakıştabirortakpaydadatoplamakgüç görünür. Halbuki ister doğrudan doğruya söylenmiş olsun, istersöylenmesin başarıya varmanın birinci basamağı bilmektir. Bu ister teknikalandaolsun,istersosyalalandaolsun,oişleilgilibütünbilgileresahipolmakdemektir.

Yalnız meselenin noktası, bir şeyi bildiğimizi söylediğimiz veya iddiaettiğimiz zaman, hakikaten o bilgiyi kullanacak kadar ona sahip olupolmadığımızdır.

Bundan on beş yıl kadar önce yabancı uzmanlar memleketimizde işmetotlarınııslahetmeküzereilgilimühendisveustabaşılardanteşekküledenbir gruba kurs veriyorlardı. Kursta ele alınan konular istihsal mühendisliğiveya daha sonraki adıyla metot mühendisliği (hatta bugün şevki idaremühendisliği de denmektedir) ismi altında toplanıyordu. Bu sahada uzuntecrübeleriolanyaşlıbiruzmanaanlattıklarıbittiktensonragençbirmühendisşöylebirsualsordu:

“Sizi büyük bir dikkatle dinledim, fakat özür dileyerek şunu söylemekzorundayım ki, bütün bunlar bizim mühendis okullarında gördüğümüzkonularvebilgilerdir.Halbukibizçokbaşkaşeylerbekliyorduk.”

İhtiyaruzmangülümsedive“çokhaklısınız”,dedi“sizbenimEinstein’ınyeni teorilerindenmibahsedeceğimizi zannetmiştiniz!Benimsöylediklerimimühendis okulundan çıkmış her mühendis bilir. Yalnız ben şu ana kadargördüğümatölyevefabrikalarınızdasizinbubilgileribildiğinizinenufakbiremaresinigörmedimde…”

İhtiyar uzmanın sözleri hâlâ kulağımdadır. Bilmek demek herhangi birmalumatın şumektep sırasında öğretilmesi ve filan kitaplık rafındaki kalınkitabın içerisinde, hatta bir masal gibi kafamızın bir tarafında bulunmasıdemek değildir. Hakkiyle bilmek yeni bir fikri uygulamak, ondanfaydalanmak,ondanmeyvevesonuçalmakdemektir.

Bu nokta çok önemlidir. Hayatta başarıya götüren bilgi nazarî olarakbaşlayan,fakatsonundabizefaydalıolarakkullanılabilenbilgidir.

Hayatta birçok insanlara rastlarsınız, bir şeyi bildiklerine inanmışlardır.Ansiklopedik bilgiye de sahiptirler, fakat bir şeyi pratik olarak yapıp neticealamazlar. Çünkü bilgileri sırf nazaridir. Kâfi değildir. Ya da başlamakcesaretini ve bitirmek azim ve sebatını gösteremezler. Bir İngiliz atasözübaşarıyavarmakiçin“dene,denevegenedene,”der.Meşhurkutupseyyahı,Amiral Peary’nin küçük torunu bir gün büyükannesine: “Büyükanne” der,“ben aya gitmek istiyorum, acaba gidebilirmiyim?”Şu anda büyükannenincevabınıokumadankendinizionunyerinekoyunvenecevapvereceğinizibirdüşünün. Bu, üzerinde uzun zaman düşüneceğiniz ve unutamayacağınız birtest olacaktır. Şimdi bakın bu büyük kadın küçük torununa nasıl cevapvermiştir:

“Eğer istediğin şeyi hakikaten candan istiyorsan, onun hakkındaki bütünbilgileribıkmadan,yılmadanveyorulmadanöğrenebilmeyibaşarabilirsenvesonra bunları uygulamak için bütün kuvvet ve cesaretini sarf edebilirsen,senindünyadayapamayacağınhiçbirşeyyoktur.”

ZamanımızınenünlüpsikologlarındanWilliamJames’tenbaşarınınbirtekkelimeiletarifiistenmiştir.Çokgüçbirşey,demişpsikolog,fakatmademkiısrarediyorsunuzsöyleyeyim:“Cesaret!”

Bununla başarının son basamağına gelmiş olduk; o da hata yapmaktan,başkalarının bizi yanlış anlamasından korkmamaktır. Eğitim sistemimiziinceleyen yabancılar bizim zekânın, şahsi teşebbüsün ve düşünceningelişmesinden fazla, hafızaya dayanan bilgilere önem verdiğimizkanısındadırlar.

İş hayatımızı inceleyen yabancılar da hata yapmak korkusununDemokles’in kılıcı gibi her idarecinin başı üstünde bulunduğunu ve buyüzdenişlerinyapılamadığınıveyaçokyavaşgittiğiniiddiaederler.

Uzun zaman Türkiye’de önemli görevlerde bulunmuş bir yabancı uzmanda,“Mevzuattacezaîmüeyyidelerinçokluğunispetindeamirlerinkararvermekabiliyetleriazalır,”demişti.

Şu halde bir kere toplum olarak başarıya varabilmek için, yapacağımızşeylerihakikatenbildiğimizekaniolmalıyız.Bilmediğimizikabuletmekçokbüyükbirfazilettir,eskiler“kişinoksanınıbilmekgibiirfanolmaz,”derlerdi.Çünkü onu bir kere kabul ettik mi, gittikçe ufalmakta olan bugünküdünyamızdaherhangibirkimseonubizdendahaiyibilmektedirvebirtevazuileonunönündeeğilerek,istediğimizşeyiondanöğrenebiliriz.

Bundan sonra tatbikat gelir. Yapmak gelir. Hata yapmakta korkmamakgelir.Yalnızbunucemiyetçekabuletmemizlazımdır.Çünkühiçişyapmayanhiç hata yapmaz. Cemiyetleri yükselten insanlar, hata yapan, fakathatalarından dönecek kadar şahsiyet sahibi olan ve onları bir dahayapmayacakkadardasağduyusuolankimselerdir.

İş yapan insanlar teşvik edici bir ortam yaratmak için insanlar hakkındahüküm verirken, yalnız hatalarını değil, yaptıkları işleri de gözönündetutmaya alışmalıyız. Çünkü Allah bile onlar hakkında hükmünü bütün birömrünmuhasebesiniyaptıktansonraveriyor.

Bilmediğinibileneöğretiniz.

Bilmediğinibilmeyendenkaçınız.

Konfüçyüs

Ne kadar az bildiğimizi anlayabilmek için ne kadar çok şey bilmemizgerektiği ne kadar gariptir. Cahil olduğunun farkına varmak bilgiye doğruatılmışbüyükbiradımdır.

Disraeli

Bilgininkendisindebüyükbirkudretvardır.

Bacon

Bizim bugünkü bilgimiz sayısız, kafanın hayranlık verici düşünce vetecrübelerindenmeydanagelmiştir.

Emerson

İnsanherşeyibilemez.

Horeca

Bilginin iki çeşidi vardır: Biz bir konuyu ya biliriz, ya da onu neredenbulabileceğimizibiliriz.

SamuelJohnson

Başkalarınıbilenbilgili,kendisinibilenbilgindir.

Lao-Tsze

DuygusalOlgunluğunKriterleri:

Hakikatikabuletmekveondanyapıcışekildefaydalanabilmekabiliyeti.

Değişikliğikabuletmeveonauyabilmekabiliyeti.

Gerilim,üzüntüvekorkularınmeydanagetirdiğibelirtilerekarşıgörelibirserbestliğesahipolmak.

Vermekte,almaktandahafazlabirtatminbulmakabiliyeti.

Başkainsanlarla,istikrarlıbirsurettekarşılıklıtatminveyardımadayananbirilişkikurmakabiliyeti.

İnsanın içindeki içgüdüsel düşmanca enerjiyi, yaratıcı ve yapıcımaksatlarlakullanmakabiliyeti.

Sevmekabiliyeti.

Dr.WilliamC.Menninger

SONUÇALMASANATI

ZiyaPaşa’nınmeşhurbirbeyitivardır.Yenidilegörekarşılığışuolabilir:

“Yabirişeöncedenbaşlama,yadabaşladığınişibitir,yandabırakma!”

Bence ilkokuldan en yüksek öğrenime kadar her eğitimin ilk amacı buolmalı.Başlananişibitirmeşuurudahaküçükyaştankafalaraaşılanmalıdır.

Başkenti dolaşan yabancı bir uzman yanda kalmış bina ve yollan işaretederek.“Bunlaradayanabilmekiçinsizzenginolmalısınız,”demişti.

Yüksek, asansörlü,modembinalar görürsünüz, önünde ikimetrelik yolu,yaya kaldırımı, duvarı, hatta kapısı bile tamamlanmamıştır; hayır, içindeoturanlar yeni taşınmamışlardır, en aşağı bir iki seneden beri oradaoturuyorlar. Mesele para da değildir. İlgililer hep beraber üç beş yüz liraverseler,okocamanapartmanınetrafıgüllükgülistanlıkolur.Öyleyseneden?İşitambitirme,neticealmazevkine,şuurunasahipolmamaktan.

Bir Fransız dergisi İngiltere ile ilgili olarak çıkardığı özel bir sayısındanİngilizlerhakkındaşusözlerisöylüyor:

“İngilizler prensiplerinden ziyade neticelere önem verirler ve devamlıbaşarılarınınsebeplerinideburadaaramakyerindeolur.”Çünkübaşarınınbirtarifideneticealmak,başlananişibitirmeksanatıdır.

İlkokulda küçük yavruya ödev veren öğretmen, hiçbir zaman bu ödevbitmedenona bir yenisini vermemeli veya “onubırak şimdi, ötekine başla”dememelidir.Çektiğimizbütünsıkıntılarişteburadanbaşlar.

Evinizde bir musluk bozuktur, badana, boya veya herhangi başka birtamiratişinizvardır.Ustabiraralıkkaybolur,beklersiniz,ararsınızvenihayetalışırsınız.Obaşkabiryerdedeişalmışveonadaaynızamandabaşlamıştır.

Bundan 35 sene kadar evvel Almanya’da büyük bir mağazadan gömlekalmaküzere sıramı bekliyordum.Bendenöncekimüşteri bir türlü çıkarılanıbeğenmiyor, zavallı satıcı kıza neredeyse bütün çekmece ve raflarıboşalttırıyordu.Dayanamadım, “afedersiniz”dedim, “ben şugömleği almakistiyorum, beyin işi uzun süreceğe benziyor, bir dakika bana bakabilirmisiniz?”Kızcağızbirdenşaşırdı,adetaanlamamışgibi,“sırabayındır”dedi,“onunişibitmedensizenasılbakabilirim.”Bendetabiibekledim.

Şimdineticealmayatesiredenfaktörleribirdüşünelim:

Birincisiolumludüşünceyesahipolmaktır.

Bazı insanlar vardır, her şeye “hayır” derler, her şeyin olumsuz tarafını

görürler, onlara göre hiçbir şey yapılmazsa daha iyi olur. Çünkü onlar herşeyin sonunda bir aksilik, bir yanlışlık çıkacağına, hatta başlarına bir belageleceğine inanırlar. Böyle insanların cemiyetinden uzaklaşmaya çalışınız,eğer bunuyapamazsanız, hiç olmazsa teşebbüslerinizi onlara açıklamayınız.İşi bitirdikten sonra görürlerse, artık size engel olamazlar. Onlar rahatlarınıher şeye tercih eden, alışkanlıklarının bağnazlığı içinde yaşayan insanlardır,kolaykolaydeğişmezler.

İkincisihiçbir işeonusonunakadar iyicedüşünmeden,yaniplanlamadanbaşlamayınız.

Ziyanıyok,bununiçinsarfedeceğini2zamanuzunolsun,busizilüzumsuzüzüntülerden ve işin yarıda kalmasından kurtarır. Ani karar verip, aklınızagelenherşeyiyapmayakalkışmayınız.Masabaşınaoturunuzveyapacağınızşeyleri sırasıyla yazınız. İmkânlarınızı da not ediniz ve sonra düşününüz.Yalnız unutmayınız ki, hiçbir şey yüzde yüz tam olmaz. Eksik kalan kısmıkarakteriniz,azminiz,cesaretiniz,bilginizveinsanlarlageçinmekabiliyetiniztamamlayacaktır.

Üçüncünoktahatayapmaktankorkmamaktır.

Heriştemuayenbirhatayüzdesivardır.Hiçhatayapmamakisteyeninsanhiç iş yapmayan insan demektir. Mesele hata yapmamak değil, hatalardandersalıponlarıntekerrüretmesinemaniolmaktır.

Dünyanın en büyük beyin mütehassıslarından bir doktor öğrencilerineverdiğibirkonferansaşöylebaşlamıştı:

“Hayatımda bu konuda o kadar çok hata yaptımki, artık sizin bu derecehatayapmanızaimkânkalmamıştır.”

Dördüncünoktaolarakşunuhatırlatmak isterim.Shakespear,KralLeafdeşöyleyazar: “En iyiyibulmak içinuğraşırken iyiyikaybediyorsunuz.”Evet,daha iyi iyi’nin düşmanıdır. Bir şeyi mümkün olduğu kadar iyi yapmakistemekdoğrudur.Fakatdaha iyisini,belkioan için imkânsızınıyapacağımdiye iyiyi bitirmemek, yanda bırakmak hiçbir zaman doğru değildir. İdealçözüm o işimümkün olan en iyi şekilde bitirmeye gayret etmek ve ileridegerekirseyeni tecrübe,bilgive imkânlaragöre ıslahetmektir.Frenklerinbirsözüvardır:“Romabirgündeyapılmamıştır,”derler.

Beşinci faktör ekip halinde çalışmaktan zevk almak, başka insanlarlaberaberbirişiyapmışolmaklaiftiharetmektir.

Bazı insanlar vardır, her işi tek başına yalnız yapmak isterler. Kurdun,ensesinin neden kalın olduğu sorusuna “her işi kendisi yapar da ondan”şeklindeverilencevapbugünküsosyalhayattatamamiyledoğrusayılacakbirhikmet (bilgelik) değildir. Önemli hiçbir iş tek başına yapılamaz. Medeni

dünyada birçok insanların işbirliğine ihtiyaç vardır. Bu işbirliğinisağlayabilmek için de başta tolerans olarak bazı iyi huylara sahip olmamızgerekir. Fakat her şeyden önce bizim başkalarından istediğimiz şeylerinonların da ayniyle bizden istedikleri ve bekledikleri şeyler olduğunuhatırlarsak,buyoldaepeymesafealmışoluruz.

Altıncı olarak kendimizi ve çevremizdekiler şu düşünceye alıştırmalıyız:Bu işin yapılmış olması, yapılmamış olmasından farklıdır, lüzumludur vedahaiyidir.Birçokinsanlar,canımşunuyapmasakneolur,sonundaölümyokdademeyibirmarifet sayarlar.Evet eğerEdisondaböyledüşünseydi belkihâlâ elektrikyerinemumveyayağkandili yakacaktık.Dr.Flemingde aynıdüşünceye sahip olsaydı, penisilin bulunmayacaktı. Ya Atatürk! Bunudüşünmeye bile cesaret edemiyorum. Eminim ki şu anda bu satırlarıyazamazdım.

Bu üzerinde durulması gereken çok önemli bir noktadır, çünkü Batı ileDoğudüşüncesininfarkınımeydanakoyar.

75 yaşında bir yabancı uzmanla çalışıyorduk. Kendisi ne zamanbüromuzdan telefon etse, telefonu tam yerine koyar ve başkalarınındolaştırdıklarıkordonudüzeltirdi.Evet,75yaşındakiadam!

Yedinci faktör, toplantılara önem vermek ve onlardan faydalanmaktır.İspanyaDemiryollarınaaitbirteşkilatelkitabınıtercümeediyorduk.Burada,toplantılarda konuşulacak konular yalnız önceden tespit edilmiyor, aynızamanda konuşma müddetleri de Genel Müdür tarafından bizzat öncedengündemeişaretediliyordu.İspanyololantercümanabununsebebinisordum.Şimdiye kadar hiçbir el kitabında böyle bir şey görmemiştim. Güldü,“İspanyollar”dedi,“çokkonuşmasınıseverler.”

Genellikle hepimiz çok konuşmasını severiz ve toplantılardan iyi neticealınmamasının başlıca sebeplerinden biri de herkesin lüzumundan fazlakonuşmasıvehemenhemenkarşısındakiler!hiçdinlememesidir.

Montesqieu,“insanlarnekadarazdüşünürlerseokadarfazlakonuşurlar,”der.Müşterek konularda artık her işi bir arada toplantılarda çözülmektedir.Yeni Kat Mülkiyeti Kanunu bu hususta birçok yenilikler getirmiştir.Beraberceneticealmasınıbilmeyeninsanlarıntoplantılarıherkesiçinbirazapolur,hiçbirşeyhalledilemezveçokdefainsanlarbirbirlerindennefretederekayrılırlar.Budamenfaatlerimüşterekolaninsanlariçinfecibirsonuçtur.

Sekizinci faktör, kendimizi mümkün olan ufak işlerden başlayarak zoradoğrugitmeyealıştırmaktadır.Bazıinsanlarvardır,mümkünolmayanşeyleribaşarmakiçinbütünömürleriniverirler,fakatmümkünolanıyapmakiçinbirdakikalarınıharcamazlar.

Mümkün olan ile olmayan arasındamatematik bir sınır yoktur, sizin içinmümkünolanbenimiçinmümkünolmayabilir.Sorunburadaakılvemantıkölçüsünü kullanabilmektedir. Hayatta mümkün olmaz gibi görünen birçokşeyleri yapmak kabildir, fakat bunlar için ödenen bedeller de ona göredir.Eğer ne kadar yüksek olursa olsun, böyle bir bedel öde-‘ meye kararverebiliyorsanız,siziniçinyapılamayacakhiçbirşeyyoktur.Meseleişiyandabırakıp,bedellerivezamanlarıboşunaharcamamaktır.

Büyük adamların ölçüleri başka, bizim gibi orta seviyede insanlarınölçüleribaşkadır.

Eğerhayatımızıveçabalarımızıdüşünürsekyaşayışvearzularımızınötekiinsanların varlığına bağlı olduğunu görürüz. Bildiğimiz ve inandığımızşeyleribizebaşkainsanlaröğretmişlerdir.Herkesinkıymetinibilmeliyiz.

Einstein

Ustalarım,içindebukadariyikitaplarınbulunduğubiryerekötübirdünyaolabilirmi?

AndrewLang

Orta yaşımızdan önce okuduğumuz kitaplar karakterimizi kalıplar vehayatımızıetkilerler.

C.Pitman

TOLERANS

Emerson, “Sosyal hayatta en faydalı fazilet toleranstır,” der. MeşhurAmerikan yazar ve tarihçesi Hendrik William Van Loon insanlığınkurtuluşunun ancak toleransla kabil olduğunu ve gerek şahsen ve gerektoplum halinde huzur içinde yaşamak istiyorsak, tolerans sahibi olmamızgerektiğinisöyler.

İşhayandasosyalhayatınbirparçasıolduğuiçintoleranssahibiolmayanbiramirinbusahadamuvaffakolmasınaimkânyoktur.Esaslıbirtahliletabitutarsak görünür ki, çektiğimiz bütün güçlükler söz sahibi olan kimselerinbilgisizliklerinden,tecrübesizliklerindenziyadetoleranssızlıklarındandır.

Gandhi’ninşusözlerinekadardüşündürücüdür:

“Toleranssızlıkkendimizevedavamızagûvenemediğimizinbirişaretidir

Bugüzelsözlerdensonraeskidentasamuh,müsamaha,hattahamuliyetveşimdi de hoşgörü diye ifade edilen toleransın nereden geldiğini ve tarifiniinceleyelim.EncyclopediaBritannicaşöyleder:

“Tolerans: Latince tolerare’den gelir.Müsamaha etmek, tahammül etmekmanasındadır.”

“Başka insanların hareket ve hükümlerinde serbest olmalarına müsaadeedilmesi; toplumungidiş ve görüşlerine aykırı olan fikirlere karşı sabırlı vepeşinhükümsüztahammülvemüsamahagösterilmesi.”

IngilizdoktorlarındaProf.Makintoshbutarifişuşekildeaçıklar:

“Tolerans yapılan her şeyin kolayca kabul ve tasvip edilmesi değildir.Bununla, başkalarının görüşlerini anlamak kabiliyetini, acı hiçbir hisbeklemedenveanlayışlıbirşekildetartışmakarzusunusöylemekisterim.

Çünkü tolerans kayıtsızlık ve adamsendecilik değildir, uzun bir kişilikgelişimineihtiyaçgösterengüzelbirhuydur.”Toleransıntarihiinsanoğlunundüşünmek hakkı uğrundaki mücadelelerinin tarihidir. Orta çağlar boyuncakurulan engizisyonlar dini taassubun yani toleranssızlığın en derin ve acıörneklerinivermişlerdir.

Hükümgiymişbir suçluasılmaküzere idamyerinegötürülmektedir.TamAli’nin önünden geçerken, durur ve büyük bir hiddetle yüzüne tükürür.Halifeninyanındakilerneyapacaklarınışaşırırlar,fakatoonlaraşuemriverir:“Bu adamı derhal serbest bırakın. Bizden sonra gelecekler onun suçunuunuturlar da benim yüzüme tükürdüğünden dolayı asıldığını zannederler.”Konya’da Mevlana’nın türbesini ziyaret edenlere çok defa çıkarken sağ

tarafta farsça yazılı ve “bâzâ” diye başlayan o meşhur levha gösterilmez.Avrupa’daIncil’dekibirnoktalıvirgülüdeğiştirmeyecüretedenlerinyakıldığıbirdevirdeMevlanaşöylediyordu:

“Gelsin,varlıknamınanevarsagelsin,

Kâfiri,putperesti,mecuzisigelsin,

Yokturdergâhımızdanevmidi(umutsuzluk),

Tövbesinibinkerebozandagelsin.”

Milyarder Rockfeller (ihtiyar Rockfellerin oğlu) Cihan Harbi’nden sonraParis’tekitarihiVersaillesarayınıntamirverestorasyonuiçin20milyondolargibi büyük bir yardımda bulunmuştu. Sarayın tamir işlerinden büyük birkısmının bittiği bir sırada Rockfeller Paris’e gelmiş ve kimseye habervermeden derhal Versaille sarayını görmeye gitmiştir. Saat dördü beşgeçmiştir. Kapıcı dörtten sonra ziyaretçi kabul edilemeyeceğini söyleyerekAmerikalıyıiçerialmadı.

Rockfeller de hiç ses çıkarmadan oteline döndü. İlgililer olayı duyunca,oteline koştular ve kapıcı kendisini tanımadığı için özür dilediler. Sonra da“fakatnedenkendinizitanıtmadınız?”diyesordular.

Rockfellerincevabışuoldu:“Bunuberidennasılbeklerdiniz?”

Şimdikısacabirdetoleranssızlığın,taassubunçeşitleriniinceleyelim:

Taassupdörtnevidir:

1.Cehalettendoğantaassup(bağnazlık),

2.Menfaattendoğanbağnazlık,

3.Alışkanlıktandoğanbağnazlık,

4.Korkudandoğanbağnazlık.

Bütün tarihi inceleyip toplumumuzda tolerans, hoşgörü nedir bilmeyenamirleri, insanları tetkik edin, göreceksiniz ki onlar ya cahildirler, ya başkafikirsahiplerinemüsamahailemuameleetmekmenfaatlerineaykırıdır,yahutalıştıklarışeydenvazgeçmekonlaragüçgelmektedir,yahutdaşuurüstüveyaaltı bir korkunun tesiri altındadır. Hatta toleranssızlıklarının şiddeti de bukorkununderecesinetabidir.

Dünyanın yerinde durduğunu iddia eden papazlara döndür günüsöylemekten çekinmeyen Galile, hem cehaletin, hem de korkunun sebepolduğubirtaassubayüzündenzindanaatılmışveöldürülmüştür.Hattabununiçin de papaz zümresinin menfaatlerinden doğan bir taassup bile vardı,nitekim ki reformasyon bu korkularından onları haklı olduklarını ispat etti.

Menfaatçipapazzümresiortadankalkmakzorundakaldı.

Gerek kendimizde ve gerekse başkalarında toleransa mani sebepleriararken bir parça derinliğe giderek bu dört çeşit taassubun izlerini bulmayaçalışmalıyız.

Toleransın gıdası ilahi şüphedir. “Acaba karşımızdaki adamın dasöylediklerindehaklıolduğubirtarafyokmudur?”,şeklindekiveFikret’inde“Şüphebirnuradoğrukoşmaktır.”diyeifadeettiğişüphe.

Toleransın dershanesi kütüphanelerdir, hocası da tarihtir. Dolayısıylainsanoğlunun asırlar boyunca başından geçen tecrübelerdir. O insanoğlu ki,daima zorla okula gitmiş ve daima da yeni bir şey öğrenmeyi reddetmiştir.Bunarağmentarihgösteriyorkiobirşeyleröğrenmiştirveazdaolsahergünyenibirşeyleröğrenmektedir.

Voltaire’ninmeşhursözü;“Söylediğinizsözlerinhiçbirinkabuletmiyorum,fakat sizin bunları serbestçe söyleyebilmeniz için canımı veririm,” sözütoleransvehürriyetiçinsöylenmişölümsüzözdeyişlerdenbiridir.

İnsan insana kendini adadıkça insandır. Bir balıkçı dostum bana tuttuğuyengeçleri içine koyduğu sepetin bir kapağı olmasına gerek olmadığınısöylemişti.Yengeçlerdenbiri sepettenyukarı tırmanmayabaşlarsa ikincibiryengeçonunarkasındantırmanırveonuaşağıdoğruçeker.Bazıinsanlardayengeçlergibidir.

CharlesAilen

Karşındaki adamabütün kalbinle yardım etmeyi kabul edebilirsen, işte ozamanonueleştirebilirsin,çünküyapıcıtenkidinbaşkayoluyoktur.

Lincoln

İNSANLARLAGEÇİNMENİNYOLLARI

Birtarihçidiyorki,eskiFransızKrallarısanıldığıkadarmüsrif,düşüncesizvezevklerinedüşkünbudalainsanlardeğildi.BunlardanbirisiolanXIV.Lui,Paris’i bütün dünyanın dikkatini üzerine çeken bir sanat, moda ve zevkmerkezi haline soktu. Bugün bile güzel bayanların gözleri Paris’in üzerineçevrilirveParisbütünmodainceliklerinigerikalandünyayadikteeder.

Bütün bunlara rağmen dünyanın yaşayışını düzenleyen bu cemiyet bileinsanlarlageçirmeyedairbirkitapyazıportayakoymamıştır.

Carnegie söz söyleme kurslarına başlamadan evvel NewYork’taki bütünkütüphanelerin kitaplarını didikdidik etti. İnsanlarla geçinmekonusundaneyazılmışsahepsiniokuduveyaokutaraközetlerçıkarttı.Sonundaşuneticeyevardı:

Hakikaten bu konuda ele alınacak bir kitap yoktu. Carnegie “insanlarlageçinmesanatınınneolduğuhakkındanedüşünmüşüz,nedeşimdiyekadarkonununvarlığıhakkındabirfikrimizvardır,”diyor.

Neden acaba bu böyledir? Çünkü insanlar asırlar boyunca böyle birkonununvarlığınainanmamışlardır.

1924 senesinde Amerika’da Westinghouse Fabrikalarında bir tecrübeyapıldı.500kişininçalıştığıbir fabrikada fizikçiler,kimyacılar, çeşitlibilimadamları ışığın arttırılmasının orada çalışanların üzerinde ne gibi tesirleryapacağınıetütetmeküzeretoplanmışlardı.

İşçilerçalışırkenfabrikanınışığıyavaşyavaşyükseltildi.Verimdeartmayabaşladı ve ışıkla beraber yükseldi. Fakat bir müddet sonra durdular, çünküışığın bundan fazla artmasına imkân yoktu. Fizikçilermemnun oldular, bizelektrik ışığını arttırmakla verimi arttırdıkdediler veböyle bir eğri çizdiler.Yalnız psikolog bu işin bu kadarla bitmediği kanısında idi. Şimdi de ışığıyavaşyavaş azalttılar.Verimgeneartmıştı.Bu tecrübegünlercedevametti,ışıkartsadaeksilsedeverimartıyordu.Buhayretvericibirşeydi.Fizikçiler,kimyacılar,psikologlararaştırmanınsonundaşöylebirsonucavardılar.

“Orada bulunan 500 işçi böyle yüksek ilim adamlarının kendileriyleilgilendiklerini görünce daha fazla çalışmışlardı. Çünkü adam yerinekonmuşlardır.Kendilerineönemverildiğinigörmüşlerdi.İşığıartırmanınveyaeksiltmenin çalışma verimi üzerine psikolojik faktörler kadar tesir etmediğianlaşılmıştır”.

İnsaniilişkilerüzerindeyapılanbuilkdeneydir.Sanayidebundansonraişadamlarıinsanlarlaalâkalanmanınlüzumluolduğunuveonlarabaşkagözlerle

bakmakgerektiğinianlamayabaşladılar.

GerçiSpinoza350seneönce“insaniçinenönemliolanşeygeneinsandır,”demişti.

BizimNasreddinHocabüyükbirfilozoftur.Carnegiekurslarınınbitirdiktensonrabunudahaiyianladım.İştebirörnek:

Hoca bir gün penceresinin önünde otururken iki kişinin kavga ettiğinigörür. Onlar da Hocayı görürler ve onun hakem olmasını isterler. Hocabirisinidinler,ona“senhaklısın”,der.Ötekinidinler,“sendehaklısın”der.Oesnadamutfaktakonuşmalarıdinleyenkarısıdayanamazsorar:“Hocabunehal, ikisinedebirdenhaklısındiyorsun.”Hocakansınadönerek:“Kızmabekarıcığım”der,“sendehaklısın.”

İnsanlar daima kendilerini haklı görürler ve haklı olmayacaklarınıdüşünmezler. Onun için de yanlış neticelere varırlar. Başkalarınıanlayamazlar, onlarla geçinemezler. Çünkü herkes kendi görüşüne görekendisinihaklıbulur.

Carnegieşöylebirmisalanlatıyor.Amerika’nınbirnumaralıhalkdüşmanıCrowley’i polisler yakalamak için çevirmişler. Yanında sevgilisi de var.Elindeki silahla polisleri ateş yağmuruna tutuyor. Polisler de gangstere ateşediyorlar.Sonundagangsterinmermisibitiyor,polisleriçerigiriyorlar,caniyiyakalıyorlar. Bu adam Amerika’nın bir numaralı halk düşmanıdır. Acabakendisiiçinnedüşünüyor,biliyormusunuz?Sevgilisineyazdığımektupta“Şuinsanlarbenitanımıyor.Bendebütüninsanlığıniyiliğiiçinçarpanhassasbirkalp var” diyor. 22 tane polis öldürmüş bir adam böyle söyleyebiliyor,kendisinihaklıgörüyor.

Şuhaldeinsanlarhakkındahükümverirkenbunudüşünmemizlazımdır.

Küçüktüm,büyükannemhastalandı,hastaneyekaldırdılar.Bendeokuldanziyaretine gittim. Büyükannemi çok seviyordum. Hastaneleri bildiğim yok,orada hizmet edenler nasıl çalışırlar, bilmiyorum. Büyükanneme bakmalarıgereken iki hastabakıcı hemşire domino oynuyorlardı. Büyükannemle niçinilgilenmiyorlardı?Onlaramüthişkızdım.

Bütün gün büyükannemle ilgilenmelerini istiyordum. Yavaş yavaşdüşünmeyebaşladım.Hastasadecebüyükannemdeğildi.Hastanedebinlercehasta vardı.Oradabinlerce hastaya buhemşireler bakıyordu.Buhemşirelerde insandı. Onlar biraz da kendilerini düşünmeliydiler. Küçük kafama ozaman bunu sokmaya imkân yoktu. Sonradan anladım, hemşirelere de hakverdim. Çünkü onların bütün ömrü böyle geçiyordu Onların da yaşamaya,eğlenmeye, gülmeye, oynamaya haklan yok muydu? İnsanlar her zamanmantıki düşünemezler. Hislerine ve gururlarına kapılırlar. Peşin hükümlerin

etkisi altında kalırlar. Haklan olduğunu düşünürler. Hepimiz meslekhayatımızdaböyleşeylerleçokkarşılaşmışlardır.

Browningdiyorki:“Kendisiilemücadeleedeninsanendeğerliinsandır”.

Konfüçyüs de “Eğer kendi kapının önü pisse, komşunun kapısınınönündekikardanşikâyetetme!”der.

Eleştirme,gururdenilendinamitküpünüinfilakettirenbirkıvılcımdır.

Her çılgın tenkit eder, şikayet eder,mahkûmeder; yalnız karakter sahibi,anlayışlıinsanlaranlarlarveaffederler.

Cariyle diyor ki, “büyük bir insan büyüklüğünü, kendisinden küçükinsanlarakarşımuamelesindegösterir.”

50seneönce,Rodezya’yabirİngilizvalisitayinedilmiş.Valiönüneçıkanzencileri selamlıyormuş.Yaveri valinin yanına yaklaşmış. “Lord cenapları”,demiş, “Rodezya’da valiler yerlileri selamlamaz, adet değildir.” Valininverdiğikarşılıkşudur:

“Basitbirzencininbilebendendahanazikolmasınatahammüledemem!”

Büyük amirlerden birisi odacısına, kızmış bağırmış, çağırmış. Odacıbundan çok müteessir olmuş. Nihayet dayanamamış, “beyefendi” demiş,“senin yüksek tahsilin var, mevkin var. Benim gibi bir odacı ile neuğraşıyorsun,eğercesaretinvarsagitumummüdürleuğraş!”

Fransızların güzel bir atasözü vardır. “Bir şeyi bilmek, onu affetmekdemektir”.

Carnegie diyor ki: “Ulu Tanrı bile insanlar hakkındaki hükmünü onlarınömürleribittiktensonraveriyorken,bizacizinsanlar,kimoluyoruzdaonlarıbirkeregörmekle,3-5yazıokumakla,dedikodudinlemekleinsanlarhakkındahükümverebiliyoruz”.

işteinsanlarlageçinmeninbirincikuralı:İnsanlarıtenkitetmeyin,onlardanşikâyetetmeyinveanihükümvermeyin

İngilizlerinbiratasözüvardır:“Biratısuyagötürebilirsiniz,fakatonazorlasuiçiremezsiniz”.İsterseiçer, istemezseiçmez.Atızorlaiçmeyezorlarsanıziçeceğivarsadaiçmez,insanlardaböyledir.

Freuddiyorki,“İnsanlarıhareketegetirenikietkivardır:Birincisicinsiyet,İkincisidebüyükolmaarzusudur.”

Dewey’de; “insanların en büyük arzusu kendilerine önem verilmesidir,”der.

Çok eskiden bir film görmüştüm. Bir gemide isyan çıkıyor, kaptan

kamarasındahaberialıyor.Herzamankapısınıbekleyengençbirtayfayatamgüvenivar.Fakatisyancılaronudakandırmışlar.Gemiyehakimolmakiçinneyapılmasılazımsayapıyorlar.İsyancılarkaptanınkamarasınınmerdivenleriniçıkmaya başlıyorlar ve o genci de öncü olarak gönderiyorlar. Kaptangürültüyüişitincehemendışarıçıkıyor,karşısınaçıkangençtayfayaelindekisilahıatıyorve“İkimizbirolduktansonrakimseburayagiremez,”diyor.

Genç tayfaya önem verilmiştir, itimat edilmiştir. Tayfa isyancılara karşıdönüyor:

“Yaklaşmayın, vaziyet değişti, aksi halde vururum sizi!” diyor ve isyanmuvaffakolamıyor.

Lincolndiyorki:“Herkesarasırabirkomplimanbekler”.

Churchill son yazdığı hatıralarında şöyle diyor. “Ben iki defa AmirallikLord’u oldum. İkinci defa olduğum zaman bütün donanmaya bir günlükemirle ‘Winstongerigeldi’diyebildirdiler.”Dünyanınenbüyükadamıbileşu küçük takdir sözünden hoşlanıyor. Asrın en büyük adamı, İngiliz AvamKamarasında yarım asırdan fazla hizmet etmiş adam, tabloları, kitapları ilesanatahizmetetmişadambilebirtakdireönemveriyor.

Viktor Hugo, zamanın en büyük Fransız şairi, Paris’e kendi adınınverilmesini beklemiş. Fransızca’yı en iyi kullanan şair, yazar, o bilekomplimanbekliyor,unutulmamakistiyor.

Meşhurbirruhdoktorubirolayanlatıyor.Kocasındannefretedenbirkadınvardır. Kocası sabahları aynı masada kahvaltı bile etmiyor onunla, kadınaklınıkaçırıyorvebir klinikteyatıyor, her sabahdoktora rüyasını anlatıyor.Gecerüyasındabirçocukdoğurmuştur,memnundur.

Doktor diyor ki: “Bu kadın hayal aleminde, hakikat aleminden dahamesuttur,elindeimkânolsaydıbileonuniyiolmasınıistemezdim”.

Birvakitler,1905yıllansırasında,Amerika’daAndrewCarnegieadındabirçelik kralı vardı. İnsanları çalıştırmasını bilen en büyük sanayicilerden biriidi. O zamana kadar kral ailelerinden başkasına kral denmiyordu. Mezartaşına şöyleyazılması istenmiştir: “Buradakendisindendaha çok çalışanvezekiinsanlarıçalıştırmasınıbilenbirinsanyatıyor”.

Binlerceinsandaçalışmaarzusuuyandırmış,işyaptırmışbiradam.

Bizim iş yerlerimizle işçilerimizin çalışmadıklarından şikâyet ediyoruz.Ama,Almanlardiyorlarki,“Sizinişçilerinizbaşkamemleketlerinişçilerindendaha kabiliyetli, siz çalıştıramıyorsunuz, kabahat onların başındakilerdedir”.Bununüzerindedüşünmeklazımdır.

Carnegie’nin bahsettiği takdir, yaranma şeklinde değildir. Biz samimi

takdirden bahsediyoruz. Samimi olmayan takdir kalp (sahte) paraya benzer,geçmez.

Meksika şehrinde General Obelgon’un bir heykeli vardır. Heykelinkaidesindeki hitabe şudur: “Size hücum eden düşmanlarınızdan korkmayın.Dalkavukluklasizeyaranmakisteyendostlarınızdansakının!”

İnsanlarla iyi geçinmek, mesut yaşamak istiyorsanız işte ikinci kural:insanları takdir ediniz! Onların içlerindeki kabiliyetleri meydanaçıkarmalarınayardımediniz!

Hepimizbirşeyseveriz,kimimiztatlı,kimimizacı,fakatbalıktutarkenbizdondurma seviyoruz diye oltaya çilek dondurması koymayız.Balık oltasınabalığınsevdiğişeyikoymaklazımdır.

Emerson ve oğlu çiftlikte bir ineği ahıra götürmek istiyorlar. DünyaçapındabüyükbirfilozofolanEmersonbirtürlübubasitişibaşaramıyor.Busırada hizmetçi kız koşuyor, ineğin ağzına parmağını veriyor, çekip içerialıyor.Köylükızhayvanınneistediğinibiliyor.HerşeyiderinliğinedüşünenEmersonineğinneistediğinidüşünemiyor.

Bir genç sigara içiyor. Ne söylenmişse kâr etmiyor, genç gene sigarayıbırakmıyor.Birpsikologasöylüyorlar.Gençlekonuşuyor.

-Senfutboltakımındaoynuyormusun?

-Evetoynuyorum.

-Güzel, sigara içmeye devam edebilirsin. Amma, düşünmelisin ki, sigaraiçtiğintakdirdeiyibirsantrforolamazsın,çünkünefesinkâfigelmez.

Ozamangençsigarayıbırakıyor.

Prof. Overstreet diyor ki: “her davranış bizim temel arzularımızdan ilerigelir. Her sahada karşınızdaki insanlarda böyle bir arzu meydanagetirebilirseniz,dünyasizinolur.Aksihaldeyalnızkalırsınız.”

Bir Lordun oğlu uzak bir kolejde okuyor ve eve hiç mektup yazmıyor.Çocuğunannesimüthişmerakediyor,mektupyazmıyordiye.OzamanLordoğluna şöyle bir mektup gönderiyor. Oğlum biliyorum, çok meşgulsün,mektup yazmaya vakit bulamıyorsun. Bu mektubumda 20 dolarlık çekgönderiyorum,işineyarayacağınısanırım.

Fakatmektubuniçineçekikoymuyor.3günsonraoğlundancevapgeliyor“Baba,mektubunuzualdım,amaçekikoymayıunutmuşsunuz,”diyor.

DünyanınenbüyüksanayicilerindenbiriolanFordinsanlarüzerindetesiryapmış bir adamdı. “Hayatta başarının sırrı, karşımızdaki adamın noktayınazarınıanlamakvemeseleleriikicephedengörmekkabiliyetidir,”der.

Carnegie bir başka misal veriyor. Her gece yatağını ıslatan bir çocukvarmış.Bir ruhhekiminegötürüyorlar.Hekimdiyorki: “Buçocuğabirodaayırınız. Yeni bir karyola, yatak alınız. Karyolayı ve yatağını mağazadankendisiseçipalsın”.

Dediğini yapmışlar. Öne karyola ve yatağı seçmişler ama, tezgâhtaratembihetmişler.Tezgâhtarçocuğasormuş:“Arzunuznecentilmen?”

Çocuğungururuokşanmış.Büyükmuamelesiyapıldığınamemnun.Sevinçiçinde evvelce ayrılan karyola ve yatağı beğenmiş. Kendisinin olan odayayerleşmiş.

“Buodasenin.Bukaryola,buyatakdasenin.Herhaldeartıkıslatmazsın”,demişler.Çocuksözvermişve sözünüde tutmuş.Demekkibaşarınındiğerbir sırrı da, başkasında derin bir arzu uyandırmak. İnsanlar o zamankendiliğindenherşeyiyaparlar.

O halde insanlarla geçinmenin üçüncü kuralı da şudur: Karşınızdakinederinbirarzuuyandırınız.Oherşeyikendiliğindenyapar.

Şimdibukonuyuaydınlatan ikimektupokuyacaksınızonlardanbiriDaleCarnegie’ye 16 sene kadar önce hakikaten yazılmış bir mektuptur. Size,mektupyazmakiçinkalemielinizealdığınızzamanbirparçadüşünmenizvekendinizimektubualacakadamınyerinekoymanızıhatırlatır.

Eğer zengin olsaydım, benim çok kitabım olacaktı, göze parlak ve hoşgörünen ve ele yumuşak gelen ciltlerle o güzelim beyaz kâğıtlarla vebasımcılığın o ilk günlerindeki gibi süslü harfli baskılarla kendimişımartacaktım. İlahlarımıderivealtınlagiydirecek,önlerindegecelerimumyakıp ayin yapıp tapacak ve isimlerini bir tespihin taneleri gibi bir ipegeçirecektim.

Dr.WillDurant

YALNIZBİRKİŞİ

Almanya’da birbirinden farklı işler yapan fabrikalarda çalışanlaragörüşlerine göre işletmelerdeki bozuk çalışma şartlarından kimin sorumluolduğusorulmuş.

Ankete verilen cevapların% 36’sı doğrudan doğruya en yakın amirlerinbundansorumluolduklarını,%33’üfabrikasahibinin,veya(genel)müdürün,yanienbüyükşefinkabahatiolduğunu,%31’deberaberçalıştıklarıişçilerinbundasuçlarıolduğunuyazmışlar.

Yalnızbirkişişöylecevapvermiş:

Kabahattamamiylebendeveaynaynhepimizdedir.Herkeskendidavranışıve yaptığı işle etrafında kendi kişisel atmosferini yaratır ve bu atmosfer deişletmeningenelikliminimeydanagetirir.

TechnischerAnspom’dan

BİRİNCİMEKTUP

SayınMr.Carnegie:

Demiryollarının Amerika’daki imâl ettirmekte olduğu lokomotifleritesellümetmeküzereilkdefaolarakAmerika’yagelmişbulunuyorum.

(Şu herife bak! lokomotifleri teslim almak için ilk defa Amerika’yageliyormuş.Bundanbanane!GündeAmerika’ya500.000 insangelir gider.Hepsi banamektup yazmaya kalksa, halim ne olursa sonra.Benim gibi biradamınher saniyesinindoluolduğunudüşünmeyen egoistlerdenbiri olacakbuadam.Neistiyormuşbakalım?)

İşdolayısıylaburadabirmüddetdahakalacağımıdüşünerekkitaplarınnızıTürkiye’deokumuşbirinsansıfatıylasizinletanışmayıarzuediyorum.

Bana kıymetli vaktinizden bir parça ayırmak lütfunda bulunursanız sizeminnettarolurum.Hürmetlerimle.

(İştemeseleanlaşıldı.Benimlekonuşmakistiyor.Neden?Hiç!memleketinedönünce‘Carnegieilegörüştüm’demekiçinolacak.Yahunebudalaherifbu!Burası Amerika, herkesin işi gücü ,ar. Her gelen yabancı ile görüşmeyekalkarsam başka bir iş yapamam. Şu bizim sekretere söyleyeyim de‘İngiltere’ye gidiyorum, vaktim yok’ diye nazikane bir cevap versin. Şuinsanlarnedüşüncesizmahluklaryahu!Kalemiellerinealıncaakıllarınanegelirseyazarlar.)

İKİNCİMEKTUP

SayınMr.Carnegie:

Milyonlarıgeçenokuyucularınızdanbiridebenim.Eserleriniziherzamanbüyük bir zevk ve dikkatle okudum. Hatta Türkiye’de Eskişehir Halkevindeonlardanfaydalanarakbirkaçkonferansdaverdim.Sizeserlerinizleinsanlarıbelki daha faziletli yapmaya çalışmıyor, fakat onlara mesut olma yollarınıgöstererekbilvesilefaziletliolmalarınayardımediyorsunuz.Bubakımdanbensizin yalnız kalmış, hayattan nasibini alamadığına kani milyonlarca insanaçokbüyükbiryardımyapmışolduğunuzainanıyorum.

(Şuna bak Türkiye’de benim kitaplarımı okumuş, hatta konferans dahivermişbiri.Hemdeöyleüstünkörüokumamış,kendinegörebenimfelsefemibile yapıyor. Gerçi pek tamam değil ama. Fakat Türkiye neresi, Amerikaneresi; dünya da ne kadar küçüldü. Hiç hatırıma gelmemişti. Bir gün şuTürkiye’ye bir seyahat fena olmayacak. Beni orada bu kadar tanıdıklarınagöre.Pekineistiyormuşşuzat,bakalım?)

TesadüfenAmerika’yagelmişbulunuyorum.Buvesileilesizinlegörüşmekimkânı olup olamayacağını düşündüm. Sizin kıymetli zamanınızdan birparçasını ayırarak benimle görüşmenizin ne kadar güç olduğunu ve bununsizin için ne kadar az önemi olacağını bilmekteyim. Fakat bir an içinkendinizi benim yerime koymanızı ve Dale Carnegie ile görüşmüş olmanınnelerifadeedeceğinidüşünmeniziricaederim.Uygungöreceğinizherzamanveheryerdeemrinizeamadeyim.Hürmetlerimle.

(Bugençtebirişvar!Benimtaktiklerimiiyikavramış.Bakkâfire,nediyor:‘Siziniçinbenimlegörüşmeniztabiibirşeyifadeetmez.FakatDaleCarnegieilegörüşmüşolmaknedemektir.Bunubirdüşünün.’HeyMissThomson,bennezamanİngiltere’yehareketediyorum?Neysedaha15günvakitvar.Şunabirmektupyazın.HaftayakurslarınNewYork’tadiplomatörenivar.Gelsin,görüşelim.İlginçbiradamabenziyor.ŞimdiyehiçbirTürk’lekonuşmamıştım.BelkiileridebizimkurslarıTürkiye’dedeverdiririz.)

Biryılsonrasıysadüşündüğün,tohumek.

Ağaçdik,onyılsonrasıysatasarladığın.

Amadüşünüyorsanyüzyılötesini,halkıeğitozaman.

Birkeztohumekersen,birkezürünalırsın.

Birkezağaçdikersen,onkezürünalırsın,

Yüzkezolurbuürün,eğitirsenmilleti.

Birisinebirbalıkverirsen,doyarbirdefalık.

Balıktutmayıöğret,doysunömrünboyunca…

KUAN-TZU

DOSTKAZANMASANATI

Goethe,“KardeşlerimiAllahyarattı,fakatdostlarımıbenbuldum,”demiş.Sosyalhayatancakdostlarlayaşanılırsa,yaşamayadeğer.

Sabah gazetemizi getiren küçük çocuk, sütçü, bakkal, kasaptan tutun daçalıştığımızyerdekikapıcı,asansörcü,kâtip,daktilograf,şubemüdürü,dairebaşkanı, hatta genelmüdürle bile insan dost olabilir. Dostların güler yüzlü,toleranslıvesiziadamyerinesayançevresindeyaşamakinsanımutluyapar,hemde işveriminiarttırır.Pekibunukabulettiğimizhaldenedendostumuzyokturveyadostolamıyoruz?

Bununcevabıçokbasittir;çünkübizhepkendimizidüşünüyorvekendidarbenliğimiz içinden çıkıp da etrafımızdakilerin dünyasında yaşamakistemiyoruz.

Amerika’da 500 telefon konuşmasını teybe almışlar ve tahlil etmişler.İçindetam3900tane“ben”kelimesibulmuşlar.

Grup fotoğrafları çektirmek bir zevktir. Bir düğün, nişan töreni veyapiknikten saklayacağınız en iyi anılardan biri muhakkak ki, böyle birfotoğraftır. Güzel, fotoğrafı elimize alır almaz neye bakarız? Tâbi ikikendimize! Eğer biz tesadüfen fotojenik, güzel, genç, şık çıkmışsak,yanımızdakilernasılçıkarsaçıksın,resimiyiçekilmişdemektir.

İnsanın kendini düşünmesi en basit düşüncedir derler, çünkü kolaydır.Carnegie“Çin’demilyonlarcainsanınaçlıktanölmesi,biziağrıyanbirçürükdişimizkadarilgilendirmez”,diyor.

Fakattabiatbizden,bubencilliğimizdendolayıintikamalmaktagecikmez.ÜnlüpsikologAdlerbunuşöyleifadeeder:

“Hayatta en büyük güçlüklerle karşılaşan insanlar başkalarıylailgilenmeyenlerdir”.

Herşeyikaragören,yaşamaktanzevkalmayan,enbasitsözlerdenalınan,aşağılıkkompleksi içindedünyayıhemkendisine,hemdeçevrelerindekilerecehennemyapaninsanlar iştehepkendiufukları içindeyaşayan,başkalarınadeğervermeyen,nedostolmayı,nededostedinmeyiistemeyenlerdir.

Dale Carnegie “Dost Kazanmanın Yollan” adındaki kitabını yayınladığızaman birçok kimseler ya doğrudan doğruya, ya da içlerinden onunla alayetmişlerve“kitapokumakladostkazanılırmı?”,demişlerdir.NeticedekitapmilyonlarcasatıldıveCarnegiedemilyoneroldu.Çünkübirçokinsanbuişinesaslarını öğrenmenin kendilerine faydalı olduğunu gördüler. İşteCarnegie’ninkuralları:

BirinciKural:BaşkalarıİleSamimiOlarakİlgilenin.

En basit ilgilenmek selam vermektir.Günlük hayatımızda öyle insanlarlakarşılaşırız ki, ya bizi görmemezlikten gelirler, ya selam vermeyi küçüklüksayarlar, ya da gözümüzün içine bakarak ilk önce bizim selam vermemiziisterler.Böyleinsanlarinsanınhersabahkeyfinikaçırır.

Acaba selam ne demektir? Selam demek, “ben seninle ilgiliyim. Senigörmektensevinçduyuyorum.Bendensana fenalıkgelmez.Senindebenimgibimutluolmanıdilerim,sanakıymetveriyorum”demektir.Latinceselam,PaxVobiscum,“aramızdasizinlebarış,huzurolsun”anlamınagelir.Çinlilerinselamıbizimalıştığımız selamlarabenzemez.Onlar “Pirincinnasıl?”derler.Çünkü pirinç eski tarihlerden beri onların biricik gıda maddesi. Bütünmutlulukpirinçürününebağlı.Obakımdanbirinsanınhatırınısormakiçinençokdeğerverdiklerişeyindurumunusoruyorlar.

EskiAlman İmparatoruKayzerWilhelmBirinciDünyaSavaşındansonramemleketinden kovuldu. Hollandalılar bir erkeklik gösterdiler, onumüttefiklere vermediler, özel bir şatoda oturmasına izin verdiler. Ufak birçocuk nedense, koskoca Kayzer’in böyle düşmüş, tepilmiş bir durumdaolmasınıAlmanlıkgururunayediremediveonaiçtenbirmektupyazdı:”Benküçük bir çocuğum”, diyordu mektubunda, “size yapılan haksızlığa çoküzüldüm. Ben sizi gene bütün Almanların İmparatoru sayıyor ve hürmetediyorum,ellerinizdenöperim.”

Bütündünyayı titretmişvegururuyüzündennihayetdüşmüşolanKayzerbile bu mektubu alınca duygulanıyor, gözleri doluyor ve çocuğa cevapvererekonuyemeğedavetediyor.KüçükçocukdatabiiannesiylebudavetegidiyorvesonundaKayzerküçüğündulannesiyleevleniyor.

İkinciKural:Gülümseyin!

Çinlilerin bir atasözü var: “Gülümsemesini bilmeyen insan dükkânaçmamalıdır.”

Şairdiyorki,“gülümsemebütündillerinüstündebiranlaşmavasıtasıdır.”

Gülümseme dudaklarımızın bir yana kaçması, yanaklarımızda birrahatlama olması, gözlerimizin parıldaması değil, bütün sinir sistemimizingevşemesi, huzura kavuşması, üzerindeki bütün gerilimleri atması, karşıtarafınantenlerinepembedalgalargöndermesidemektir.Senianlıyorum,senitakdirediyorum,seninleberaberim,aldırmaötekilerebensendenim,bensenibeğeniyorum,hattaseniseviyorumdemektir.

Tabiibukalptengelmeli, insansevgisinin, şefkatvenezaketinbir sonucu

olmalıdır. Yoksa o gülümseme değil, basit bir “sırıtma” olur ki, o da kalpparayabenzer,hiçbirişeyaramadığıgibiterstepkiyaratır.

Bir psikologun şu sözleri de düşündürücüdür: “Verecek tebessümleriolmayanlarkadarkimseonlaramuhtaçdeğildir”

ÜçüncüKural:BirİnsanİçinBütünDillerdeEnGüzelKelimeKendiİsmidir.

Amerika’da çalıştığım demiryollarından birinin Genel Müdürü hakkındabana şöyle demişlerdi:O, 35.000 olan personelin 25.000’inin öz adını bilir.Bu 1955 yılında idi. Geçenlerde elime geçen bir dergide kendisininAmerika’daenpopülerdemiryolcusuilanedildiğiniokudum.

Meşhur çelik kralı Andrew Carnegie küçükken orta kazançlı basit birailenin çocuğu imiş. İskoçya’daki kasabasında tavşan yetiştirmeye kararvermiş, fakat bunu yapmasına ailesinin imkânı yeterli değil, tavşanlar çokçabuk ürüyorlar. Küçük Andrew düşünmüş, taşınmış en nihayet şöyle birformülbulmuş.Kasabanınbütünçocuklarınıçağırmışvetavşanlarınboynunataktığı kurdelaya onların isimlerini yazmış, işte bu tavşanlar artık sizinisimlerinizitaşıyor,bakalımhanginiztavşanınıeniyibesleyecek.Veböylecedünyakadartavşanasahipolmuş.

Buadam1905yılındaçelikfabrikalarınısatıpistirahataçekildiğizamanozamanın parasıyla tam 385 milyon dolarlık vakıf meydana getirmiş,kütüphaneler,okullar,konsersalonlarıhibeetmiştir.

DördüncüKural:İyiBirDinleyiciOlunveKarşınızdakiniKendisindenBahsetmeyeTeşvikEdin.

“Birinsanınkalbinegidenyolmidesindengeçer”diyebirsözvardır,bunubiraz daha genişletmek ve tamamlamak kabildir:Her insanın kalbine gidenyolalakalarındangeçer.

İşte bir insanı alakalarından anlatmaya teşvik etmek ve onu içtenlikledinlemekdostluğukuvvetlendirir.Çünkühepimizinşuveyabuzamandanbirdinleyiciye, eski tabirle bir “muhataba” ihtiyacı vardır. Hatta çok zamançektiğimizüzüntüve sıkıntıların esas sebebi, bunları anlatabileceğimiz, bizidinleyecekbirmuhatapbulamamamızdır.

Yalnız dinlemek, bize derdini anlatan adamın yüzüne bakarak dinlergözükmek de değildir. Dinlemek onun dalga uzunluğunda onunla beraberdüşünmek,onuanlamayaçalışmakveonuniçiniboşaltmasınayardımetmekdemektir.

BeşinciKural:KarşınızdakiniİlgilendirenKonulardanSözAçın.

Herkesinsevdiğibirşey,boşvakitlerindeuğraştığıbirmeşgalesi,hobby’sivardır.Bununhakkındabilgiedinmek,bilenveyaaynışeyleuğraşaninsanlarıdinlemekkadarbizezevkverenbirşeyyoktur.

Disraeli,“biradamakendisindenbahsedin,saatlercesizidinler”,der.

AltıncıKural:KarşınızdakineÖnemVerinveBundaSamimiOlun.

Dewey,“insanınkendisineönemverilmesienbüyükihtiyacıdır”,der.

WilliamJamesde“insantabiatınınesasprensibitakdiredilmekarzusudur”,diyor.

Bizbaşkalarınaönemvermekleonlarınemek,ümit,çabaveheyecanlarınıkamçılıyorvebusayedeinsandenilenmotorunveriminideartırmışoluyoruz.Tabiibizimböyleönemverdiğimizinsanlarlaaramızdakarşılıklıbirsempati,birdostlukağıdakurulmuşoluyor.

Dostlukbirgündekurulamaz,fakatneyazıkkiufakbazıilgisizliklerleçokçabuk bozulabilir. Dostluk derken insanüstü vasıflar beklemek ve mitolojikahramanlarına yakışacak vasıflar arkasından koşmak insan tabiatınıtanımamakdemektir.Hepimiz insanız, zaaflarımızvardırvegeneaynıveyabaşkazaaflarasahipinsanlardandostlarımızolacaktır.

Hiç hata yapmayan insanın nasıl iş yapmasına imkân yoksa, ideal dostarayan insanın da dost bulmasına imkân yoktur. Dost bulabilmek için herşeydenöncebizdostolmalıyızvebaşkalarınınbizeyapmasınıistemediğimizşeyleribizdebaşkalarınayapmamayavebizeyapılmasınıistediğimizşeyleribaşkalarınayapmayaçabagöstermeliyiz.

Buhususta söylenen enkuvvetli sözlerdenbiri ünlüHint lideriMahatmaGandhi’nindir. Gandhi der ki; “Allah bile aç insanlara ekmekten başka birşekildegörünmeyecesaretedemez.

DüşünmeNasılÖğrenilir?

1. Meselenin bütün parçalan üzerinden çabukça birkaç kere geçin, ta kihepsibirdenbirtektablohalindekafanızdabirleşsin.

2. Hükmü sonraya bırakın. Aklınıza gelen ilk fikrin etkisi altında dakalmayın.

3.Meseleyiteşkiledenkısımlarınyerlerinideğiştirin.

4. Eğer işin içinden bir türlü çıkamıyorsanız, yeni bir yaklaşma yolu

deneyin.Meseleyibaşkabiraçıdangörmeyeçalışın.

5.Sıkışıpkalmışsanız,ilerigidemiyorsanız,herşeyiolduğugibibırakınvedinlenin.

6.Meseleyibaşkalarıiletartışınveonlarınfikrinialın.

MantıkiDüşünmeyiEngelleyenDörtŞey

1.Doğmalar,peşinhükümler,batılinançlar.

2.Propaganda,düşünmetembelliğindenfaydalanma.

3.Hisler,sağduyuyadayanmaktankorkmak.

4. Mantık zincirinin halkalarının kopması, sonuna kadar gidip mantıkisonuçlarıkabuletmemek.

DieSchulledesDenkens

Düşünmekzorunluluğuçoğuinsanlariçinbircezadır.

Bir insanın üniversiteyi bitirmesine yardım edebilirsiniz, fakat onadüşünmeyiöğretemezsiniz.

Fora

DÜŞÜNMESANATI

Meşhur Çinli ressam Lao-Kung artık yorulmuştu ve ömrünün sonununyaklaştığımhissederek,enmutlugünlerinigeçirdiğiatelyesinegötürülmesinitalebelerinden rica etti. Talebeleri hocalarını oraya taşıdılar ve etrafındatoplandılar.

İhtiyarressamgözleriniaçtı,titrekbirsesle:

“Ağlamayın”dedi,“ayıpediyorsunuz!Bensizimemnunvemutluolmanızgereken bir ziyafete çağırdım, halbuki siz ağlıyorsunuz. Ben hayatımın enkıymetlidakikalarınıyaşıyorum.”

Sonra güçlükle kaldırdığı eli ile yanında duran bir tablonun üzerindekiörtüyüçekti.Tablobirbaşaksapınıgösteriyordu,basitbirbaşaksapı.Fakatozamanlannbaşlangıcındanberigelmişgeçmişbütünbaşaksaplarınınruhunutaşıyordu. Rüzgâr resmedilemez. Fakat o başak sapı dalgalanıyordu.Talebeleribüyükbirhuşûiçindetabloyuseyretmeyebaşladılarveetrafındakibütünalemiunuttular.Osıradaihtiyarressamıntitreksesiişitildi:

“Ben dünyanın en mesut insanıyım. Çünkü Tanrılar o ilahi sır vekabiliyetlerindenbirparçasınıbanavermeyikabulettilervebenibuna layıkgördüler.Benimdesonsuzluğumeteklerineyaslanmamamüsaadeettiler.İşteşugördüğünüzbaşaksapıiçindeoebediruhutaşıyor.”

İştebunaistervahideyin,isterilham,isterdüşünce.HepsiTanrı’nınilahıkudretindenseçtiği insanlaraverdiğibirparçadır.MeşhurDescartes:“Vanm,çünküdüşünüyorum,”der.Düşünmekkolaybirşeydeğildir.

Edisonfabrikalarınınduvarlarınaşusatırlarıyazdırmıştı:

“Düşünmek denilen hakiki çalışmadan kaçınmak için insanoğlununbulamayacağıhiçbirbahaneyoktur,”der.

SanayidevrimizinenbüyükadamlarındanbiriolanHenryFord’da:

“Düşünmekzorunluluğukadarinsanlarıkorkutanhiçbirşeyyoktur,”der.

BüyükFransızdüşünürüVoltaire’inşusözüdeilgiçekicidir.

“İnsanlar yiyecek ekmek ve yatacak yer buldular mı, düşünmektenkaçınırlar”.

EskimolarlayakındantanışanAmiralPearykulübesiönündeoturanihtiyarbirEskimoya,“nedüşünüyorsun?”diyesorduğuzamanşucevabıalmıştı:

“Yarınayetişecekkadarbalığımvar,nedüşüneyim!”

Goethe de “yapmak kolay, düşünmek güçtür,” der. Genç kuşakların pek

fazlatanımadıklarısondevirlerinenünlüveilerigörüşlüşairiTevfikFikret:

“Düşünüpişlemekayinimdir,”der.Üzerindedüşünülecekbirsöz…

Benimburadabahsetmek istediğimdüşünceolumlu,pratikveher şeydenöncekendimize,ailemize,vatanımızaveinsanlığahakikatenyararlıolacakbirdüşüncedir.YoksaTanrınınverdiğibukudretifenayollardakullanmakvebuyolda yepyeni buluşlar yapmak için değil. Ne demek istediğimin daha iyianlaşılmasıiçinbirörnekvereyim.

Bir talebe grubu Almanya’da bir pansiyonda oturuyor. Bu pansiyondahavagazı para atılmak suretiyle otomatik çalışıyor. Zaman zaman gelipotomata bakan havagazı memurlan paranın eksik olduğunu, daha fazlaparanınatılmasıgerektiğini anlıyorlar.Saatinbozukolabileceğinidüşünereksöküyorlar, değiştiriyorlar, fakat gene de eksik para buluyorlar ve sarfiyatınçokfazlaolduğukanısınavarıyorlar.

Memurlar geliyorlar, “size bir şey yapmayacağız. Yalnız, bize sırrınızısöyleyinyoksa,havagazınıkeseceğiz”,diyorlar.Talebeleranlatıyorlar.“Gayetbasit. Biz sizin paralara uygun bir kalıp yaptık. Kalıbın içine su koyarakbuzdolabındadondurduk,otomatiğeattığımızbubuzkalıpları ilehavagazınıyaktık. Buzlar eridi, su oldu, sonra buhar olarak uçtu. Siz onun için bir izbulamadınız”diyorlar.

BenbirsürePersonelDairesiBaşkanlığıyaptım.Muavinlerimdenyaşlıbirzat, orada çalışan genç birmemur hakkında dedi ki: “Bumemurun elindenhiçbirişgelmez.Kafasıdahiçişlemez”.Kendisinedebirgünbunusöyledim.Aradan5aygeçti,omemurbirsabahgülerekyanımageldi:

“Sen benim bir işe yaramadığımı söylersin, ama, senin dikili bir ağacınyok,halbukibenfilanyerdebirapartmanyaptırdım,”dedi.

Bu basit bir düşüncedir, egoist bir düşüncedir. Çünkü insanın kendisinidüşünülmesienkolaybirdüşüncedir.İştebenimburadabahsetmekistediğimböylebirdüşüncedeğildir.

Ankara’da büyük bir geçit töreni yapılıyor. Atatürk orada, yerli veyabancılarorada.Elçilervar.Topçulargeçiyor.Tamşeref tribününönündengeçerken, en öndeki at, tökezliyor, yere düşüyor.Resmi geçit duracak, işleraksayacak. Arkadan gelen yüzlerce araba birbirinin üstüne yığılacak. Buaradakocaçavuşderhalyereatlıyor,atınplanlarını,koşumtakımınıkesiyorve tören bütün süratiyle devam ediyor, işte benim bahsetmek istediğimdüşünceböylebirdüşüncedir.

Dünyada icat edilmiş, yeni ne varsa hepsi düşünenlerin sayesindeyapılabilmiştir.

MeşhurdüşünürlerdenvematematikçilerinbabasısayılanGauss,5yaşındaormandagiderkenbabasınasoruyor:“Baba,ormandakaçağaçvar?”Babası“Oğlum,bennerdenbilebilirim.Allahbilirancak.”

Biraz gidiyorlar, Gauss yine soruyor: “Baba, şu ağaçta kaç tane yaprakvar?” Babası gene “böyle şeyler bilinir mi hiç!” diyor. Fakat çocukdüşünüyor:

“Baba,buağaçlararasındaacabaaynısayıdayaprağıolanağaçvarmıdır?”Babasıartıkkızmıştır,fakatbirşeysöylemiyor.Birazsonra:

“Baba,eğerbirağacınyapraklarındandahafazlaağaçvarsabirormanda,muhakkak ki birbirinin aynı sayıda yaprakları olan en az iki ağaç vardır”,diyor.

Babasıoğlununsözlerindenşaşırıyor,doğrukasabadakiöğretmenegidiyor.Öğretmenolanlarıdinlediktensonra:

“Seninoğlundamüthişbirmatematikdüşünmekabiliyetivar”,diyor.

Gauss6yaşındailkokulagidiyor.Öğretmençocuklarabirmeselesöylüyor.Onlarhalledinceyekadarkürsüdedinlenecek,yadaişinigörecek.Çocuklara“yüzekadarsayılarıtoplayın”,diyor.Tahminediyorki,butoplamaameliyesibir saat sürecek. Kendisi de rahatça çalışacak. Biraz sonra Gauss parmakkaldırıyor.Neticeyi bulmuştur. “5050 eder”, diyor.Matematik dehaya sahipolanGaussmeseleyibirandakavramışvetoplamayapmadanöncekafasındabirçarpıileçözmüştür.

MatematikleuğraşanlarGauss’anelerborçluolduğumuzubilir.

Pratik düşünce sahasının en büyük düşünürü Edison’u çok kimseanlayamaz,buyüzdendegeçimsizbulurmuş.Kasabasınınistasyonşefiiledearası iyi değilmiş. Bir gün istasyon şefinin küçük kızı rayların arasındaoynuyor. Tam bu sırada bir tren görünüyor. Edison kızı kapıp kaçacakzamanın kalmadığını anlayınca kızın üzerine atılıp mümkün olduğu kadarsiniyor.Trenikisininüzerindengeçiyor.Çocukdabusayedekurtuluyor.Garşefinin gözleri doluyor veEdison’u ondan sonra çok seviyor. Edison’u peksevmeyenbabasınaanlatıyor.OzamanEdison’unbabası:

“Oğlum”, diyor. “Şimdiyekadar senbenimoglumdun, bundan sonra benseninbabanoldum.”

Gene meşhur İngiliz yazarlarından Sommerset Maugham diyor ki:“Düşünmek istemekle, arzu etmekle olur ve gelişir. Düşünmek istemeyeninsan yeni fikirler bulamaz.” Düşünürseniz, yeni fikirler sizi yavaş yavaşbulur. Ressamlar fırçaları ile, yazarlar kalemleriyle düşünürler. Hatiplerayakta ve kürsüde konuşurken düşünürler. İnsanlar başka başka şekillerde

düşünürler. Mozart yürürken, özellikle ormanda gezerken düşünür vekompoze edermiş. Şiller ayaklarını soğuk suya sokarak düşünür, şiirleriniyazarmış.

Meşhur Rossini yatakta beste yaparmış. Rüyalarında beste yapanbestekârlarbilevardır.

1923senesindeFredrichGrantBautingadındabirKanadalIdoktorbirgeceuyanıyorvedaimayanındabulundurduğukâğıdınüzerineşusatırlarıyazıyor.“Köpeğinpankreasınıal,dejeneresansıiçin6-8haftabekle,sonraçözüntüyüsüz!”

Sabahleyin kalktığı zaman masasının üzerinde, gece yarısı uyku haliyleyazdığıkâğıdıbuluyor,laboratuarakoşuyor,birsüresonraşekerhastalığıiçinkullanılanİNSÜLİN’ibulmuşoluyor.

Peki,budüşünceiyibirşeyde,niyedüşünmüyoruz?Çünkübizböylebireğitimsistemiiçindeyizki.SadeceTürkiyeiçinsöylemiyorum.Fransaiçindeböyle. Bir Fransız psikologu da söylüyor bunu. “Lüzumundan fazlaokutuyorlar,ezberletiyorlar,lüzumundanfazlaşeyöğretmeyeçalışıyorlar.Bunedenledüşünmeyevakitbulamıyoruz.”

Dünyanın bugünkü kadar kitabı olmadığı zamanlarda insanlar daha fazladüşünmeye vakit bulabilmişlerdir. Sokrat, Eflatun ve Aristo öyle şeylerdüşünmüşlerdirki,aradan25asrayakınzamangeçtiğihaldebütündüşünürleronlarınotükenmezkaynaklarındanhâlâsuiçmektedir.

Bugün televizyon asrındayız. Bu tenkit ediliyor. Çünkü televizyonlaçocuklara bilgiler düşünme payı bırakmadan veriliyor. İnsanlar esasendüşünmeyiistemezler.Başkalarınınkendileriiçindüşünmelerindendahaçokhoşlanırlar.

“Güneşinaltında,yenibirşeyyokturdenir”, fakatdüşünen insanhergüninsanlığayenibirşeygetirir.Ampul,sinema,radyo,telefon,telsiz,televizyongibişeylerişteböyleyenivepratikbirerdüşüncenineseridir.

Biz D.K.D. kursunda şöyle bir test yaptık; herkese bir kâğıt verdik. 15dakikadüşünerekyaşgünüdolayısıylaannelerinealacaklarıhediyeleribirerbireryazacaklardı.Yaşgünündeannesinealmakistediği73hediyelistesiilebir kursiyer rekor kırdı. Ötekilerin de almak istediği yeni şeyleri ekleyince230taneçeşitlihediyeortayaçıktı.Sizdebiregzersizyapın,kimbilirnelerdüşüneceksiniz. Böyle bir egzersizi 5-6 defa yapacak olursanız, 15 dakikaiçinde bir konu üzerinde ne kadar çok şey düşünebileceğinizi göreceksiniz,çünküdüşüncenizibirnoktadayoğunlaştırıyorsunuz.

Bundan sonra ikincibir egzersizdahayaptık.Amerikave İngiltere’debudüşünce egzersizine “Brain Storming” diyorlar. Tercümesi tam yapılamaz,

ama aşağı yukarı “beynin fırtınalanması” denebilir. Obsom adında birAmerikalıbulmuşbunu.Adetabiroyun.Oyununkaidesişu:Herkesverilenkonu üzerinde düşünecek ve aklına gelenmantıklı veyamantıksız her şeyisöyleyecek. Kimse başkasının fikrini tenkit etmeyecek, taklit etmeyecek.Fakat o fikir kendisine başka yeni veya eski bir fikir ilham etmişse,çekinmedensöyleyebilecek.Bütünfikirleryanotedilecek,yateybealınacakveböyleceortayabirçokfaydalıfikirlerçıkmışolacak.Meseleherkesinaynıbir konu üzerinde beraberce düşünmesini teşvik. Bizde arkadaşlara aynıkonuyu verdik. Dedik ki, toplum önünde söz söyleme sanatı kurslarınıngeliştirilmesi için neler düşünüyorsunuz? O anda akıllarına gelen şeyleri,mantıksızdaolsasöyleyeceklerdi.Bizimkursumuzdaolduğugibiburadadatenkityok.Herkesbirşeysöyledi.Ortaya140düşünceçıktı.Budüşüncelerinçoğugeneldi,fakatçokilginçveuygulanabileceknitelikteolanlançoktu.

Tabii yeni düşüncelere sahip olmak için başka yollar da vardır. MeselaFransa’dameşhur oyuncak fabrikalarının birininmüdürü her Pazar Paris’teçocukların oynadığı parklara gider, oynayan çocukları seyredermiş. Oradanayrılırkenoyuncakkonusundayeniyenibuluşlarladönermiş.

isviçrelimeşhurbirşehirmühendisisenede ikikerebirhelikopterkiralar,doğduğuşehrinüzerindedolaşır,yenibirçokfikirlereldeedermiş.

BirinciCihanHarbininkaplanıFransızbaşvekiliClemanceau“başarınızınsebebi nedir?”, sualine şöyle cevap vermişti: “Başımı tararken saçlarımıdüşünürüm”.

GenebirFransızdüşünürüdiyorki:“Uzunzamandurmadanararsınız,birgünaramadanbulursunuz”.

Meşhur Edison günlerce, aylarca uğraşıyor, sayısız tecrübe yapıyor,elektrik akımından ışık elde etmek için çalışıyor. Ampule ne taktıysa paraetmiyor, biraz yandıktan sonra bütün teller eriyiveriyor. Bütün madenleritecrübe ediyor.Nafile, hemen hepsi, biraz ışık verdikten sora eriyor. Bütüngün çalışmaktan yorulmuş evine dönüyor.Çocukları gürültü yapıyor.Karısıçocuklaraşöylesesleniyor:

“ Ne boş kafalı şeylersiniz, babınızı rahatsız ediyorsunuz, utanmıyormusunuz?”

“Boş” sözü, Edison’un düşüncelerine yeni bir yön veriyor, hemenlaboratuarına koşuyor. Ampulün içindeki havayı boşaltıyor ve ampulyapmaya muvaffak oluyor. O zamandan beri Edison fabrikasının kapısınınönünde, ebediyete kadar yanacak olan bir ampul, günün 24 saatinde yanardururveinsanlarabubüyükdüşünürühatırlatır.

Yer çekimi kanununu bulan Newton, kral tarafından seçildiği Lordlar

Kamarası’ndahiçkonuşmazmış.Sadecebirgünodacılara,“cereyanyapıyor,lütfen şu pencereyi kapayınız” gibi bir söz söylemiş. Bu bilgine sormuşlar:“Yer çekimi kanununu nasıl buldunuz?” “Bütün hayatiïnca yalnız onudüşünerek”,diyekarşılıkvermiş.Başkabirşeydüşünmüyormuş.

Şimdi üzerinde önemle durmamız gereken bir soru hatırımıza gelebilir:Biziyapıcıdüşünmekten,müspetdüşünmektenalıkoyanengellernelerdir?

Birincisi;dogmatikhükümler,önyargılarveboşinançlardır.

Bizidüşünmektenalıkoyanpeşinhükümlerdenkaçınmalıyız.

İştebirmisal:

1934-1945 yıllan arasında bütünAlmanmilleti düşünmekten çekinmiştir.Goethe’nin, Kant’ın milleti birdenbire bir peşin hükmün tesiri altındadüşünmektenuzaklaştırılmıştır.

“Yahudiler Almanya’nın servetini gasbetmişlerdir” sloganı altında Hitlerbütünbirmilletidüşünmektenalıkoymuştur.Emstein,Freud,Mendelsongibibüyük adamlar yetiştirerek Almanya’ya bir Alman olarak hizmet edenYahudilerinaleyhinemüthişbirkampanyaaçmıştır.

Sebebi, Hitler’in Alman ulusunun düşünmemesini istemesi ve hayalindepeşinhükümlerleyarattığıbirdüşmanabütünilgivenefretiçevirerek,harbegittiğiniuzunzamansaklamakarzusuidi.

NitekimbundadamuvaffakolduveAlmanulusubirgünkendisinibütündünya ile savaş içinde buldu. Yazık ki çok sonra hakiki durumunu anladı,fakatbuonavedünyayamilyonlarcainsanıncanınamaloldu.

İkincisi; propaganda veya reklamlardır ki, bu toplumun düşünmebakımındantembelliğindenustacafaydalanmaktır.

Meselaherhangibirkimse,biryeregidiyor.İçmekiçinneister?Senelerceyapılan propaganda ve reklam ona düşünmeden istediğini buldurur. Dahadoğrusuonabuhissiverir.

Reklamın esas gayesi budur. İnsanda inanmak bir ihtiyaçtırCok kuvvetlibirtesiraltındabirkerefilanşeyiniyiveucuzolduğunainandımı,birdahadüşünmekistemez.Oşeyealışırvebirdahadaonukolaykolaydeğiştirmez.

Bunu en iyi anlayan müesseselerden biri Coca Cola’dır. Gelirinin çokönemlibirkısmını reklamaverirvehattabu insani tembelliktenokadar iyifaydalanırki,4heceliolanCocaColakelimesiyerinereklamlardabirheceilesöylenen“Coke’ söyleyin”diyeyazar.Susayanbiradamınacelesivardırvebaşkaherhangibirşeysöylemeyidüşünmeden“Coke”deyiverir.

Propagandanın asıl zararlı tarafı herhangi yan pişmiş bir fikri halk

topluluklannaHindkumaşıgibimalettirmesidir.

İşte,ozamandüşünmetembelliğimizinsonucuçokfeciolur.

Üçüncüsü; düşünmenin temeli olan mantık zincirini yanda kesmek vesıkıya gelir gelmez, “bundan sonrası Allah Kerim” diyerek daha ilerisinidüşünmektenkaçınmaktır.

Şöyle birmisal vereyim.Bir genç delikanlı genç bir kızı seviyor. Çocukhayata yeni atılmıştır.Kız okulunubırakıyor, bir iş buluyor ve evleniyorlar.“Biz ikikişibupara ilegeçiniriz.Mademkibirbirimizi seviyoruz,herşeyeseverekkatlanınz”diyorlar.Burayakadarmeseleyoktur.

Fakat aradan bir sene geçiyor, bir de çocukları oluyor.Bu sefer kız işinibırakmak zorunda kalıyor. Bir kişinin maaşı evi idare edemiyor, sıkıntıbaşlıyor.Hayatpembeliğinikaybediyorvedahaçokgençolanbuiyiikiinsaniçinkülrengiolmayabaşlıyor.Neden?Çünkümantıkzinciriyarıdakesilmiş,birsenesonraçocuklanolacağıihtimalidüşünülmemiştir.

Dördüncü olarak hislerimiz düşünmeye engel olur. Âşıklar mantıkidüşünemezler. His düşünme faaliyetini durdurmuştur. Bundan önceki misâlbunudaaydınlatır.

Bütünbunlardançıkansonuçnedir?

Eğerdahaiyibirdünyadayaşamakistiyorsak,çocuklarımızabugünkündendahaiyivemutlubirdünyabırakmakistiyorsak,yenifikirleremuhtacız.Yenifikirleri de, düşünebilen dimağlar bulur. Düşünebilmek için de bu dörtengeldenuzaklaşmak,adamsendeciliği,peşinhükümleribırakmakvekimintarafından olursa olsun bize empoze edilmek istenilen fikirleri kendikafamızda düşünmedikçe, mantık süzgecinden geçirmedikçe, daha iyibilenlerinfikirlerinialmadıkçakabuletmemeklazımdır.

Devamlısurettehatibanekonuşmakusandırıcıdır.

PlaisePascal

Yeterderecedeeğitimesahipolmalısınkietrafındakiinsanlarılüzumundanfazlabüyükgörmeyesin;fakatbilgeolacakkadardaeğitimgörmüşolmalısınki,onlarıküçükgörmeyesin.

M.L.Boren

KARARVERMESANATI

Hepimiz hayatımızın şu veya bu anında bir karar vermek zorundakalmışızdır, ister meslek seçmek, evlenmek, yeni bir işe girmek gibi çokönemli ve hayati kararlar olsun, ister tatilimizi geçirmek için aileceyapacağımızbirseyahatleilgilidahaazönemlikararlarolsun,daimabiryolağzındayız. işte önümüze çıkan yollardan hangisini seçeceğimizi düşünmekbiziüzer.

Kararsızlık içinde çırpınmakne kadar acı bir şeyse, yanlış ve yanpişmişkararlarvermişolmakokadarüzüntülüvetehlikelidir.

Çok defa sabırla beklemek ve karar vermeyi boyuna ileriye atmak bizibelkibirazavutabilir,fakatşunudaunutmamalıdırki,“bekleyeninönüneherşeygelir,yalnızçokgeç!”

Delice kararlar veya kararsızlıklar çevremizdeki dünyanın güçlük vekarışıklıklarından ziyade içimizdeki dünyanın dengesizlik vehuzursuzluğundanilerigelmektedir.

D.K.D. kursunda bir genç kendisini üzen bir olayı anlatmış ve gastrittenhastalandığını,doktorlarınülserolmatehlikesindenbahsettiklerini,fakatbunasebepolanmantıksızbirâşktanbirtürlüvazgeçmediğinisöylediktensonrabirgün kendisinden yaşlı bir akrabasının teşvikiyle biraz içtikten sonra, derhalkararınıverdiğinivetelefonakoşarakokızasonsözünüsöylediğiniveondansonranegastritten,nedeülserdenhiçbireserkalmadığınısamimibirüslupileizahetmişti.

En sonunda yerinde bir karar vermiş olmak onu rahata ve sıhhatekavuşturmuştu.

Karar vermememizin bazı sebepleri vardır. Bunlardan birincisi,düşüncelerimizi bir yerde toplayamaz, fazla etrafa dağıtırız. Esası bırakır,ayrıntılarüzerindedururuz,gayeyiunuturuz.

İkincisihisjeneratörlerimizinfazlasıcakgitmesinemüsaadeederiz.Sevgi,nefret, sempati ve antipatilerimizin tesiri, akıl, mantık ve sağduyu ileseçilecekyollarısislekaplar.

Üçüncüsüde, enerjimiziyerindeve sistematikolarakkullanmayız.Bütünkuvvetve imkânlarımızıgayeyevarmakiçin lüzumluolankararıvermekveonuuygulamakiçinkullanacakyerdeonlarıbaşıboşbırakırız.

Pekineyapalım?KararvermeninABC’siveyaherdurumauyabilentemelprensipler yoktur. Fakat tarih boyunca denenmiş birçok usuller vardır.Eminimki,bunlarınsizedefaydasıolabilir.

1.Hakikatleri,VerileriToplayın.

Dale Carnegie bu konuda fikrini sorduğu bir üniversite dekanından şucevabıalmıştır:

“BendengelecekhaftaSalıgünüsaat15’teherhangibirkonuhakkındabirkararvermemi istedilermi, o tarihekadarhiçbir kararvermem.Buaradaokonuileilgilibütünbilgileritoplamaya,öğrenmeyeçalışırım.Eğerbunutamyapabilmişsem,zatenozamanakadarmeselekendiliğindençözülmüşolur”.

Şuhaldeherhangibirproblemiçözmek,onunhakkındakararvermekiçinonunlailgilibütünbilgileriöğrenmemizlazımdır.

Evinizinbahçesinegüzelbirhavuzyaptırmayakararvermedenönceşehrinvemahallenizinsudurumuhakkındatamveteferruatlıbilgiedinmeyiihmaledersiniz,havuzumermerdenbileyaptırabilirsiniz,fakatiçinesuyerinekışlıkkömürünüzüdoldurmakzorundakalırsınız.

Nasreddin Hoca bir gün tarlada çalışırken yolun kenarından geçen biryabancı ona seslenmiş ve o civardaki bir köye kaç saatte gidebileceğinisormuş.Hocaduymamazlıktangelmiş.Adamcağızaynısoruyubirkeredahatekrarlamışvegenedecevapalamayıncaboynunubükmüşveyolunadevametmiş. Epey bir yol gittikten sonra Hoca arkasından seslenmiş ve adamıyanmaçağırmış.“Oğul”,demiş,“tam3saatteorayavarırsın!”Adam,“yahu”demiş, “madem ki bunu biliyordun. Ne diye beni yordun da öncedensöylemedin?”Hoca’nıncevabıbizimsöylediklerimizeuygundur:“Benseninnasıl yürüdüğünü görmeden oraya kaç saatte varacağını nereden bilebilirimki!”

Acabayalnızbilgitoplamakkâfimidir?Hayır.

2.BütünÇözümleri,Değişikihtimalleri,BunlarıFaydaveSakıncalarınıTartın.GayeveHedefeEnUygunOlanınınSeçin.

Nasılki,Roma’yagidenbir tekyolyoksa,birçokproblemlerindebir tekçözümyoluyoktur.Bunlarınarasındaneniyiveuygunuseçebilmekiçinise,mevcutbütünolanakveolasılıklarıbilmekvebunlarıvarılacakhedefegörebirbiriylekıyaslamaklazımdır.Herhangibirkonudagayeenucuzveiyimalıalmakise,engüzelveeniyimalıalmayakararvermekyanlışolur.

Şu halde doğru bir karara varabilmek için, problemle ilgili bulduğumuzbütün çözümleri teker teker incelemek ve hedefe en uygun olanını seçmeklazımdır.

Yalnızburadadikkatedilecekbirnoktavardır.Bilgitoplamak,bütünfayda

vesakıncalarıenküçükayrıntılarakadarsıralamakfikrifenadakullanılabilir.

NewYorkişbulmamüdürlüğüneişarayanbirgençmüracaateder.DurumuincelenirveNewYork’tanuzaktabir fabrikadaboşbiryerolduğu söylenir.Genç düşünmek üzere müsaade ister ve bir hafta sonra tekrar gelir vemüdürden daha bir çok bilgi rica eder. Bazısı o anda verilir, bazılarını dasormak icap eder. Aradan gene bir hafta geçer, genç bu sefer de tatminolmamıştır,dahabaşkaşeylerbilmekister.Aradanbironbeşgündahageçer.Buseferbüroyageldiğizamangencemaaleseffabrikanınbilançosunuzararlakapadığı için bu sene işçi alamayacağı söylenir. Genç bu haberi rahat birnefeslekarşılar.Kararvermektenkurtulmuştur.ÇünküonuüzennoktaNewYork’tanayrılmaktı,fakatbunukendineitirafedemiyorvekararınıdahafazlabilgitoplamakbahanesiylegeriyebırakıyordu.

İşte böyle bir durumda iseniz, artık lüzumsuz yere bilgi toplamayakalkışmayın,çünküfaydasızdır.Hakikatikendikendinizeitirafedinveöylecekararverin!

KararvermehususundameşhurFreudbakınnediyor:

3.HisleriniziAraştırın.

“Fazla önemli olmayan bir kararı birinci ve ikinci kurala göre veririm.Fakat evlenmek, meslek seçmek, bir memleketi bırakıp başka birindeyerleşmek vs. gibi hayati kararlar bilinç altından, içimizdeki herhangi biryerdengelmelidir!”

Ünlüİngiliz tarihçiveedibiLordMacaulaydenemelerininbirindePrusyaKralı Büyük Fredrik’in Fransızca olarak yazmış olduğu şiirlerdenbahsederken:

“Bu gibi hisleri insan, ancak nerede, nasıl ve ne zaman öğrendiğinibilmediğibirdildeyazabilir,”der.

İşte hayati kararlar da nereden, nasıl ve ne zaman geldiği bilinmedenbenliğimiziniçindenvebütünbirgeçmişinşuuraltındabıraktığı,bilinmeyenizlerinyardımıileverilir.

iyikararlarteskinedicieniyiilaçlardır.Onlarıvermeklehuzurakavuşuruz.

4.ZamanıAyarlayınveUygunZamanıSeçin.

Eskiler “her şeyin eşref saati vardır”, derlerdi.Başkabir kural da önemlikararlarvermedenöncebirgeceuyumalıdır.Askerlerbunuçokiyibilirler.24saatgeçmedenşikâyetyapılamaz.

Bütünbunlarınsebebidavranışlarımızınoandakigeçicimizacımızıntesirialtında olmasındandır. Canımız herhangi bir şeye sıkılmışsa, hareketlerimizdaha şiddetli, kırıcı ve yıkıcı olur.Memnun ve mesut bir saatimizde, dahaölçülü ve toleranslı oluruz. Aybaşında maaşımızı alırken, daha cömert, aysonunadoğruparaişlerindedahadikkatlioluruz.

Ünlübirhastanebaşoperatörü:

“Cerrahide”, der, “bir doktor karar vermeden önce günlerce düşünür.Zamanekserikararlarınesaslıbirparçasıdır.Oeminolmadığımızdurumlarıolgunlaştırır.Tamamiyleolgunlaşmamış,kararlarentehlikelikararlardır.”

Şuurlubirşekildekarangeciktirmek,yanikararvermemeyekararvermek,kararsızlıkdemekdeğildir.

Demir ve karayollannın bulunmadığı devirlerde açık bir at arabasınıniçinde yaşlı bir Şeyh Efendi Geyve Bogazı’ndan geçiyormuş. Mevsim kış,hava tipili ve soğuk, battaniyeyi omuzlarına kadar çekmiş olan ihtiyar şeyharada bir arabacıya seslenir ve ondan burnunu silmesini istermiş. Bir ikiderkenarabacıbu işe içerlenmiş ama, tamaksilik çıkaracağı sıradaboğazınsol tarafındaki dağdan üç eşkıyanın inmekte olduğunun farkına varmış. Neyapacağını şaşırmış korkudan. Bir de ne görsün! Burnunu silmekten acizzannettiğiŞeyhEfendi,battaniyeninaltındançıkardığıyayıilearkaarkayaüçokatarveeşkıyalarıyereserer.Birmüddetgitmişler,arabacıdayanamamış,“ŞeyhHazretleri”demiş,“burnunuzusileyimmi?”“Yokoğul”demişihtiyar,“artıkhacetkalmadı.”

Şevkiidareninyüksekamirlerine,bakın,meşhurBell,telefonkumpanyasıgenelmüdürenetavsiyeediyor:

“İcra amirlerine mahsus karar verme sanatı; zaman ve zemine uygunolmayan kararları, olgunlaşmamış kararlan ve başkalarının vermemesigerekenkararlarvermektenibarettir”.

Busözlerdenhayattaalınacakdersşudur:Hiçbirzamanbaşkalarınınyerineveanikararvermeyin,bunuonlaravezamanabırakın!

Verilen her karar bir hareketin başlangıcı olmalıdır. Şu halde bundansonrakiadım:

5.SonunaKadarTakipEdin!

Hepimiz bilhassa sene başlarında bazı şeyleri yapmaya veya yapmamayakarar veririz, fakat şu veya bu sebepten onları yerine getirmeyiz. Sigarayıbırakmaya, lisan kurslarına devam etmeye karar veririz, sonra ya enerjimizkâfigelmez,yahutdahabaşkadüşüncelerbizibundanalıkoyar.

Ruh doktoru Otto Fernichel; “Düşünmek harekete geçmek için birhazırlıktır.Hareketegeçmektenkorkaninsanlarbuhazırlığıuzatır”,der.

Kocası ile geçinemedikleri için ayrılmak isteyen bir kadın, buna kararvermek için günlerce, hatta aylarca düşünür. Bunun sebebi çok defaayrılmadan ziyade ayrıldıktan sonra kadının yalnız başına hayatta neyapacağından korkmasıdır. Bu emniyetsizlik korkusu onu devamlı surettedüşünmeyevekarannıtehiretmeyemecbureder.

Politikadabiraçıkkapıterimivardır.Verdiğinizbirçokkararlardadaböyleaçıkkapıbırakmakveilerideonlarıdurumagörebirparçadeğiştirmekimkânıdüşünülmelidir.

Mesela Amerikan Cumhurbaşkanı Rosewelt için, “geriye dönülmesineimkânolmayanhiçbirprogramasıkısıkıyabağlanmazdı”,denirdi:

“Bu anda en iyi bildiğimiz tarzda hareket etmeliyiz. Eğer bu istediğimiztamneticeyivermezse,ilerideonudeğiştirebiliriz”.

İngiliz yazarlanndan Sommerset Maugham da “insanların güçlüklerininyarısıhersualeevetveyahayırlacevapvermekarzusundangelir.Evetveyahayır onlardan hiçbirinin asıl cevabı olmayabilir. Her birinin içinde birkaçevetvebirkaçhayırbulunabilir,”der.

Şüphevetereddütiçindeiseniz,“hayır”deyiniz.Sonraevetdiyebilirsiniz!Çünkühayır’ıevetyapmakevet’ihayıraçevirmektendahakolaydır.

6.SonKademe:CesaretEdin!

Büyük kararların bizi huzura kavuşturmasına rağmen, bizi üzen, içimiziezen, bize kendimizi küçük gösteren bir tarafları vardır. Çünkü onlarıvermekle bir çok şeylerden fedakârlık etmek zorunda kalırız. İstanbul’atahsile gitmek ailemizden uzak kalmak demektir. Yeni bir işi kabul etmek,eski iş arkadaşlarımızdan, alıştığımız amirlerden ayrılmak, yepyeni birmeçhule atılmak demektir. Ticaret veya hukuka girmek, sevdiğimiz müzikveya resmi bırakmak, akademiye gidememek, bilinmeyen yeni yeniimtihanlara atılmak demektir. Evlenmek de serbest bir yaşamayı bırakmak,birçok sorumluluklar yüklenmek demektir. İşte böyle kararlar bizibilinmeyenegötürenseyahatlerinbaşlangıcıdır,biziüzendebudur.

Onun için böyle önemli kararlan vermekbize alçak gönüllülüköğretmelive bu hareketlerimizde başarılı olmamız için kainatın Ulu Yaradanınaellerimiziaçıpduaetmeliyiz.

Böylecekararvermesanatınınsonkademesinegeliyoruz.Odacesarettir.

Andrew Jackson: “Cesaretli bir adam tek başına çoğunluktur”, der. Bukafamızda yapacağımız seçim kadar hiçbir zaman doğru değildir. Çünküoradaesaskaransağlayacakbirtekoydur.

Demokrasilerinenkötüsü,diktatörlüklerineniyisinetercihedilir.

RoyBarbosa

Bir insandavranışınınevrenselölçüsüduyduğu,düşündüğüveyainandığıdeğil,yaptığıdır.

B.C.Leeming

Mutluluk,varacağımızbiristasyondeğil,biryolculukşeklidir.

DÜŞÜNMEKNASILÖĞRENİLİR?

Dr.RayHYMAN,Dr.BarbyANDERSON

60 yıldan daha uzun bir zamandan beri psikologlar bir probleminçözülmesinde kafanın nasıl çalıştığını, düşünmek sürecinin ne olduğunuaraştırmışlardır. Farelerin karışık bölümlü kutuların içinden dışarıyaçıkabilmek için kendilerine nasıl yol bulduklarını incelemişler.Kafeslerinindışındaasılıduranmuzlarabirdeğnekleuzanıponlarıeldeedenmaymunlangözetlemişler. Çocukların renksiz sıvıları karıştırarak san bir sıvı meydanagetirecekkombinezonlarımnasılbulduklarınıaraştırmışlardır.

Deneysel psikologlar olarak biz bu gibi laboratuar etütlerinin, tabiidurumlardan farklı ortamlarda yapıldığı için, günlük hayatımızda karşımızaçıkan problemlerin çözümü ile herhangi bir ilişkileri olup olmadığınıöğrenmek için yüz binlerce veriyi inceledik. Şimdi arada ortak bir bağbulunabileceği kanısına varmış bulunuyoruz. Gerek laboratuarda ve gerek“gerçekhayatta”karşılaştığımızenbüyükgüçlükeldekibilgilerigereğigibikullanamamaktadır.

Bunun bilinen eski bir misali alt geçitte sıkışıp kalan bir kamyondur.İlgililer ve seyircilerin hepsi kamyonda veya alt geçitte değişikliklerigerektirecek tekliflerde bulunuyorlardı. O sırada küçük bir çocuk basit birçözümleherkesihayretedüşürdü:Tekerleklerinhavasınıboşaltsanıza!Bilimvebuluşdünyasındabuşekildeproblemlerinçözümüileilgilibirçokmisallerbulmak kabildir. Hepsinin ortak olduğu bir nokta vardır. Çözüm bir kerebulundumu,artıkonuherkes“bunubilmeyeceknevardısanki,bununkadarbasitbirşeyolurmu”şeklindekarşılar.

Fakatbirinsanbütünlüzumlubilgileresahipolduğuhalde,onlardannedenyararlanmasın? Bunun cevabı, insan beyninin de elektronik beyin gibi birdepolama,saklamaünitesiylebir işleme,kullanmaünitesineayrılmışolduğuolsa gerektir. Saklama ünitesi geniş ölçüde bir bilgi yığınını orada depoedebildiği halde, işleme ünitesinin kapasitesi sınırlıdır. Ortalama bir insanbirbiriyle ilişkisi olmayan ancak yedi rakamı hatırında tutabilir ve tekraredebilir.Bununmanası işlemeünitelininbir andabirbirindenbağımsızolanbilgi kalemlerinden hemen hemen yalnız yedisini işleyebileceğidir. Önemliherhangibirproblemise,muhtemelen,bundançokdahafazlaelemanınveyakombinezonun bir araya gelmesiyle ilgili olduğundan, insan beyni onlarıkolaycatoplayamaz.

Bundan başka insan problemin çözümünü ararken, tamamiyle yanlış biryöne, yanlış elemanlara bakabilir. Böyle olunca da bütün bu veriler

karmakarışık bir sıraya sokulmuş ve bu yüzden asıl çözüme giden yolkapanmış olur. Kamyon misalini ele alalım. Dikkatimiz kamyonun üsttarafına yöneltilmiştir, çünkü problemi ortaya çıkaran yer burasıdır.Düşüncelerimizbuyöneçevrilmiştirveçözümüdearamaktaolduğumuzyerburasıdır.

Tabii önceden hangi yöne bakmanın doğru olacağını bilemeyiz. Fakatproblem çözümü birbirinden farklı yaklaşımlar gösterdiği takdirde çözümedahaçabukyaklaşılabilir.

Problem çözmede kullanılan pratik altı kural aşağıda açıklanmaktadır.Bunlardan üçü koruyucudur, onlar dikkatinizin yanlış bir mantık hattınayönelmesinden sizi korumak içindir.Geriye kalan üçü ise çare sağlayıcıdır.Yanisıkışıpbaşkabirşeydüşünemediğimizandasizeyardımcıolmakiçindir.

BirinciKural:Kafanızdabütünayrıntılarıkapsayanbirkalıpmeydanagelinceyekadarprobleminbütünunsurlarıüzerindenbirkaçkereçabukçageçiniz.

Bu sizin ayrıntılar içinde kendinizi kaybetmeden “genel konuyu”kavramanıza yardım eder. 17.yüzyılın Fransız filozofu Descartes “Aklınyöneltilmesi için kurallar”ında bunu şu şekilde anlatır: “A’nın B ile olanilişkisiyle B’nin Cnin D’ye olan ilişkilerini bilmiş olmak, bunların hepsinibirden hatınmda tutamadığım takdirde A’nın D ile olan ilişkisini bulmadabanayardımedemez.Bunubaşarabilmekiçinzamanzamanonlarınüzerindengeçervebusıradadahepsiadetabirsezgigibi,birincidensonuncuyaçabukçageçebilecekşekildehayalkuvvetinidevamlıolarakharekettetutarım.”

Alman Fizikçisi Hernnan Von Helmholtz’un 200 yıl önce söylediği gibi“Her şeyden önce problemimi, bütün açı ve güçlükleriyle kafamda tutacakşekilde,hertarafındançevirmemveonlarıkâğıtüzerineyazmadanserbestçekafamdageçirmemgereklidir.”

İkinciKural:Yargınızıerteleyiniz.

Bu kural, problemin ilk anlatış şeklinin etkisi altında aklınıza gelen ilkçözümebağlıkalmanızıönler.PsikologJerome

S. Bruner ve Wary C. Potter tarafından yapılan şu deneyi gözünüzünönündetutunuz.

Bir projektörle duvardaki bir perdede renkli bir diyapozitifgösterilmektedir. Gösterilen resim herkesin bildiği bir yangın musluğudur.Fakatresminnetdeğildi,renklerkarışmıştır.Seyircilerdengördüklerişeyinne

olduğunusöylemeleriistenir.Sonraresimbirkaçkademedeyavaşyavaşnetyapılır. Hayret verici buluş şudur: Resim net değilken onun ne olduğunuyanlışolaraktahminedenleriçinresimnetolduktansonradadoğruyubulmakkolayolmamıştır.Halbukiöncedenhiçbirtahminyapmayanlariçinresminneolduğunuanlamakbirmeseleolmamıştır.Bununmanasışudur:Yanlışbilinenbir hipotezi değiştirmek, yeni bir hipotezi kabul ettirmekten daha güçtür.Derhalsonuçlaravaranbirinsanyenibilgilerekarşıdahaazhassastır.

ÜçüncüKural:Probleminizinunsurlarınıyenidentertipleyiniz.

Bu önceden bilinmeyen bir tertip ile maskelenmiş bulunan bir kalıbınmeydana çıkmasına yardım edebilir. Iskoçyalı psikolog lan Hurter, meselaöğrencilerine aşağıdaki şartları verdiği takdirde George’un Willie ile olanilişkilerini bulmakta güçlük çektiğini tespit etti: “Harry,George’tan kısadır;Harry,Willie’denuzundur.”Halbukiproblemmantıkibirsırailetertiplendiğitakdirde çözümü çok basitleşiyordu. “George, Harry’den uzundur, HarryWillie’denuzundur.”

Böylecegüçbirprobleminçözümü,basitbir fizikseldeğişikliksayesindebirdenbire meydana çıkmış olur. Wolfgang Köhler’in maymunlarla yaptığımeşhur deneylerde bir maymunun bulunduğu kafesin dışına, onunyetişemeyeceği kadar uzak bir yere bir muz asılmıştır. Maymunun tamarkasınadamuzabaktığı zamangöremeyeceğibir değnekkonulmuştur.Birsüre sonra maymun değnekle oynarken muz ile değnek aynı görüş açısıiçerisinegirer.Bununüzerinemaymunaradakibağlantıyıkavrarveonuneliniuzatacakbiraletolarakkullanarakmuzukapar.

DördüncüKural:Eğerproblemibirtürlüçözemiyorsanız,yenibiryaklaşımdeneyiniz.

“Bir çözüm ararken bir insanın aldığı ‘yön’, problemi gördüğü şeklebağlıdır”,diyorPsikologDR.NormanMaier.

Dr.Maierbirdeneyindeöğrencilerinetavandansarkanvebirbirindenfarklıuzunlukta olan iki ipin uçlarını bağlama görevini verir. İpler o şekildeasılmıştıkiöğrencibirinielindetutarkenötekineerişmesineimkânyoktur.Birtepki,problemiiplereerişememekyolundangörmekvederhalbirsopabulupiplereuzanmakolur.Başkalarıdaproblemiiplerinkısalığındabulacakvebirtanesiniuzatmayaçalışacaktır.Herikiçözümdebaşarılıolmayacaktır.

Sonunda bazı öğrenciler bir ipin kendilerine doğru çekilmesinidüşüneceklerdir. Bunun üzerine uzunca olan ipin ucuna ağır bir şeybağlayacaklarveonubirsarkaçgibisallayacaklarveiptamkendilerinedoğru

geldiğizamanyakalayıpötekiiplebağlayacaklardır.

Maier bu testten mantıki düşünmesini bilenlerin, bir yönde başarıyaulaşamayınca onda ısrar etmeyip başka çözüm yolları aramaya uğraştıklarısonucunu çıkarmıştır. Onlar esaslı bir çözüm buluncaya kadar bir yöndenötekineatlamaktadırlar.

BeşinciKural:Kendinizihiçbirşeydüşünemeyecekkadaryorgunhissediyorsanız,herşeyibırakıpdinleniniz.

Buproblemçözümcülereençokverilenöğüttür.Acababununbir faydasıvar mıdır? Cevap, kesin bir “evet”tir.Mesele onu zamanında kullanmaktır.Eğer hakikaten artık bir şey düşünemiyorsanız, yani halen kabul ettiğinizyaklaşımınbütünimkânlarınıgözdengeçirmişveartıkbaşkahiçbiryaklaşımda düşünemiyorsanız, o zaman dinlenme zamanı gelmiştir. Fakat eğer biryaklaşımüzerinde kâfi derecede kafanızı yormamışsanız, dinlenmenin fazlabirfaydasıolmayacaktır.

AltıncıKural:Probleminizibaşkalarıilegörüşünüz.

Problemibaşkalarıilegörüşürkenozamanakadarönemvermediğinizbazınoktalar meydana çıkabilir. Bir dinleyicinin karşınızda bulunması kuvvetlitepki-yankımekanizmasımeydanagetirirvebukafanızdakaranlıkveşüphelikalmışnoktalançabukçaaçığaçıkarır.

Bukuralınöneminitıbbiaraştırmaileilgilibirolayçokgüzelaçıklar.NewYork Üniversitesi profesörlerinden Dr. Lewis Thomas “enzyme papain”üzerine yaptığı bir etütte bunu bir tavşanın kan dolaşımına enjekte ettiğizaman tavşanın kulaklarının birden bire canlılığını kaybettiğini gördü.Kulağındokusunumikroskopaltında incelerkenen fazladeğişiklikumduğubağdokudagayritabiihiçbirşeybulamadı.Oaynızamandabütündoktorlarınozamanfaalolmadığınısandıklarıkıkırdakkısmınadabaktı.Oradaherhangibir değişiklik bulacağını beklemiyordu ve bulmadı da. Bu esrarengizliğiçözmekiçinuzunbirsüreboşyereuğraştıktansonraeskinormalişinedöndü.

Aradan yıllar geçti ve Dr. Thomas tıp fakültesi öğrencilerine laboratuartekniğidersindetavşanileilgilibuolayıdagöstermekistedi.Normaltestleritekrarladıktan sonra sebebini aramaya başladı.Bu sefer aradığını kıkırdaktabuldu. Acaba bu fark nereden gelmişti? Burada o testi öğrencilerineanlatıyorduvebundandolayıdahiçbirkademeyiatlayamamıştı.Doktor“busefer”diyordu, “tavşanınpapain’li kulaklarınınparçalarınıve aynı zamandapapainletemasagelmemiştavşanlarınkulakparçalarınıberaberceinceledim.Değişiklikeskidokununmukayesesisayesindeortayaçıkmıştı.”

Düşüncesinibaşkaşekildetertiplemek(düzenlemek)ihtiyacıDr.Thomas’abaşka şekilde gözünden kaçabilecek kademelere dikkat etmesini sağladı.Sonuçyıllarcaönceyapmışolabileceğibirbuluşoldu.

Genellikle bütün bu altı kural iki kuralla özetlenebilir. Sıçramadan önceetrafınıza bakın. Eğer bütün düşünce ve deneylerinizde başarısızlığauğraşmışsanız, başka bir yaklaşımı tecrübe ediniz. Şunu unutmayınız kiherhangi bir çözümü zorla kafanıza getiremezsiniz. Kafanızı yenikombinezonlara açık tutunuz ve başarısız girişimleri boyuna tekrarlamaklavakitkaybetmeyiniz.Dr.Maier’indediğigibi“mantıkidüşüncehiçolmazsakısmenalışkanlığıbırakmakdemektir”.

Yapacağınbirşeyiçinöncedenbirşöhretsağlamakolanaksızdır.

Lao-Tze

Kusursuz olsaydık, başkalarının kusurlarını bulup çıkarmaya bu kadarmeraklıolmazdık.

LaRochefoucauld

YAPICIDÜŞÜNCE

Konfüçyüs“Karanlığaküfredeceğinebirmumyak!”der.Yapıcıdüşünceyibundan iyi ifade edebilen bir söz bulmak çok güçtür. Bir şeye kızmak,öfkelenip şikâyet ve tenkit etmek sinirleri gerginleştirir, alınacak tedbirlerisağlambir kafa ile almamızamani olur.Çünkü geneÇinli filozofun dediğigibi,“öfkelibiradamıniçizehirledoludur”.

Vaktiylebirşirketinmüdürüişindençıkarılmışbiradamdanbirmektupalır.Mektupsahibikendisineyapılmışolanhaksızlığıuzunuzunanlattıktansonramüdürün şahsına karşı böyle bir mektupta yazılmasına hiçbir zaman izinverilemeyecekkadarkababazıkelimelerkullanır.Normalbirşirketmüdürüiçin böyle bir mektubu kâğıt sepetine atmaktan başka yapılacak bir şeyyoktur. Fakat bu zat öyle yapmaz.Mektubu personel şubesine havale eder.Kabakelimelerinaltınıçizer,“bunlarbeni ilgilendirmez,adamınhakkıolupolmadığınıinceleyiniz”,der.

Yirmi beş sene kadar önce yabancı bir uzmanla beraber çalışıyorduk. Ozamana kadar daha kimsenin üzerinde durmadığı yeni bazı projeler ortayaatılmıştı.Herkafadanbirsesçıkıyordu:

•“Bubizimbünyemizeuymaz.”

•“Bunuuygulamakimkânsızdır.”

•“Bunayazılıesaslaruygundeğildir.”

•“Böyleşeylerbizimiçinlükssayılır.”

•“Bunuyapacakelemannerede?”

• “Bu işe ayrılacak personele harcırah verilemez, hem de esas işlerindenayrılacaklarıiçinterfihaklarınıkaybederler.”

Buna benzer daha birçok şeyler söylendi. Yaşlı ve tecrübeli uzmangülümsedi:

“Bu işin niçin olamayacağını göstermek için akla gelen her mazeretisöylediniz”,dedi, “halbukibununyerineyapılabilme imkânlarını araştırmakiçin kafanızı yorsaydınız, daha olumlu hareket etmiş olmaz mıydınız?Statükoyumuhafaza etmek kolaydır, fakat dünyanın her tarafında iş yapan,başarı elde eden, meşhur olan insanlar terakkiye inanan, gelenekleri, eskimetotlarıdeğiştireninsanlardır.Bugüçbirşeydir,fakatheryenilikgüçtürveinsanların taassup, alışkanlık ve cehaletine karşı kazanılan bir zaferdir.”Uzmanınsözlerininkelimesikelimesineaynıolduğunu iddiaedemem, fakataşağıyukarımanasıbuydu.

Bu bizim hepimizin zayıf bir tarafı, bir hastalığıdır. Her şeyin kötütaraflarınıgörür,derhalkaranmızıverirveişinolamayacağıkanısınavararakadetamemnun oluruz. Böylece bir işi neden önceden düşünemediğimizdenveya yapamadığımızdan dolayı kendi kendimizi sorumlu görmekompleksinden, bir nevi aşağılık duygusundan kurtulabileceğimizizannederiz.

On sekizinci asırda İngiliz Dışişleri Bakanlanndan Lord Chesterfield’ınünlü bir klasik sayılan oğluna mektuplan vardır. Burada Lord şu nasihativerir:

“Her şeyi yapabilirsin, fakat yaptıklarından dolayı hiçbir zaman mazeretsöylemeyekendinialıştırmamalısın.”

Banaöylegeliyorki,toplumolarakLordChesterfield’inbusözlerinidahailkokuldauygulamayabaşlayabilsek,herşeyebirmazeretbulmayabukadarhevesliolmazdık.

Tapu dairesine, vergi dairesine, belediyeye hatta fotoğrafçıya gidersiniz,hep “şimdi olmaz yarın gel”, derler.Bunun sebebi, o işi bugün yapmaktan,yani olumlu, yapıcı bir düşüncenin sonucu olan “evet” demekten kaçınarakkolay olan “hayır” demeyi, mazeret göstermeyi tercih etmeleridir. Halbukiyannabıraktığımızişleribugünyapmayıprensipolarakkabuletsek,maddetennelerkazanacağımızıbir tarafabırakalım,huzurumuzuveyaşamazevkimizibu kadar çabuk kaybetmez, sinirlerimiz bozulmaz, biz de karşılıklı başkamasuminsanlarınsinirlerinilüzumsuzyerebozmazdık.

Çocuklarımızı daha ilkokuldan her şeyin olur tarafını düşünmeyealıştırmalıyız. Bu öğretmenlerin, ana babaların, hepimizin en kutsalvazifelerinden biridir. Eskiden “olmaz olmaz deme, olmaz olmaz” derlerdi.İmkânları yaratan hep olumlu, yapıcı düşünen insanlardır. Yenilgiliyi dahabaştakabuledeninsanlarhiçbirzamanzaferekavuşamazlar.Yaşadığımızhergün meydan okumalar ve güçlüklerle doludur. Bunları yenebilmek, herşeydenönceonlarıyenebileceğimizibaştankabuletmeklekabildir.Hiçbiriyidoktor daha baştan hastasının iyi olamayacağını kabul etmez, hatta ümitolmasa bile elinden gelen her şeyi yapar, en son dakikaya kadar her türlüçabayıgösterir.

Yapıcıdüşünceyiöğrenmekiçinneyapmalıyız?

İlk yapacağımız şey, bize bir iş verdiler mi, bir iş istediler mi, yeni birdurumkarşısında kaldıkmı, derhal “bu olmaz”, “ben bunu yapamam”, “bubizimbünyeyeuygundeğildir”,gibicevaplanvermektensakınmak,yanidahailkandahayırdemektenvazgeçmektir.

Şuhaldebirinciadımherşeyinbirolurtarafıbulunduğunukabuletmekve

heryenimeydanokumayı“evet”lekarşılamaktır.

İkinciadımbizeverilenişveyayapılanteklifiiyiceanlamayaçalışmaktır.Buradaki “iyice anlama” deyimi, işin veya teklifin bütün fayda vesakıncalarını iyice kavramak, tartmak ve herhangi şekilde olursa olsun birpeşin hükmün etkisi altında kalmadan bunları mantık süzgecindengeçirebilmekmanasınaalınmalıdır.

Bir rapor bilirim. 60-70 sayfa tutmakta ve birçok tavsiye ve önerilerikapsamaktaydı. Başlangıçta yaptığı bir tavsiye ilk anda iyianlaşılamadığından uygun görülmedi ve bu yüzden geriye kalan tekliflerinhiçbirine kıymet verilmedi. Hatta tartışma konusu yapılmasına bile lüzumgörülmedi,çünkübirkereonunbizimbünyemizeuygunolmadığışeklindebirpeşin hüküm verilmiş ve bütün olumlu düşünce imkânlarını ortadankaldırmıştı.

Üçüncü adım, düşüncelerimizi menfaatlerimizin yönüne çekerek taraflıhükümlervermektenkaçınmaktır.Budaüzerindedurulmasıgerekenönemlibirnoktadır.Herhangiyenibirteklifbizedahafazlaişçıkaracak,herhangibirşekilde bizi daha fazla yoracaksa, onun yapılmaması için bulmayacağımızhiçbir bahane yoktur. Eğer karakter sahibi bir insan, bir şahsiyet, bir liderolmak istiyorsak, her meselede menfaatlerimizden fedakârlık etmeyiöğrenmeliyiz.

Bütün dünya ulusları “Garcia’ya mektubu götürebilecek” adamı, yaniolumlu, yapıcı, düşünebilen ve hareket edebilen, yapıcılığın risklerini,tehlikelerinigözealan insanları arıyorlar.Bizim isebunlarahepsinden fazlaihtiyacımız vardır, çünkü eğer hakikaten gelişmiş ulusların kervanındakendimize yer ayırmak istiyorsak, nereden gelmiş olursa olsun dilimizdeki“testiyidoldurandabir,kıranda”sözüile“devletyasağı3gündür”,“boşverböyle gelmiş böyle gider”, “biz adam olmayız” gibi içimize işlemiş yanlışhükümvesözlerden,aşağılıkduygusundankendimizikurtarmamız lazımdır.Bunları söylemekve düşünmekmanen yenildiğimizi kabul etmek demektir.Bugünkü dünyanın hızı, yaşama heyecanını, ilerlemeyi ve yeni fikirlereinancınıkaybetmişinsanlariçintehlikelidir.

Düşünce kabiliyeti egzersizle gelişir ve genellikle sanıldığının aksineinsanlarınolgunlukçağlarındagençliklerindendahakuvvetlidir.

Düşüncekabiliyetiniöldürenenbüyükdüşmanalışkanlıklardır

SommerstMaugham

Çevrenize alıştığınız anda ihtiyarlamışsınızdır, çünkü artık düşünmeyeihtiyacınızkalmamıştır.

PaulBourget

Bir fikri uzun zaman bulmadan ararsanız, bir gün muhakkak aramadanbulursunuz.

Newton büyük buluşların nasıl yaptığını soranlara şu cevabı vermişti:“Daimaonlarıdüşünerek”.

KısaveÖz

AmerikanCumhurbaşkanlarındanF.D.Rosevelt’e,İkinciDünyaSavaşındaşutebliğiimzayagötürmüşler:

Hükümetdairelerininişgalettiğibütünresmibinalardahavahücumlarınıncereyanettiğimüddetzarfındaetraftanhiçbirsuretlegörülmeyecekşekildeiçve dış ışıklandırmayı tamamiyle karartabilecek gerekli bütün önlemleralınacaktır.Buönlemleryakarartmatesisleriveyaışıklarınsöndürülmesi ileolabilir.

“Tabiatıyla karartma esnasında imalatın devam etmesi mecburi olanyerlerde iç ışıkların yakılması icap edeceğinden bunların dışarı sızmasınamaniolunmalıdır.Sairalanlarışıklarınsöndürülmesisuretiylekarartılabilir”.

KalemielinealanRoseveltşudeğişikliğitavsiyeetmiş:

“işlerin devamı gereken binalarda çalışanlara söyleyin, pencerelere birşeyler örtsünler, işi durdurmak imkânı olan yerlerde ise elektriklerisöndürsünler”.

GARCİA’YAMEKTUP

ElbertHUBBARD

Bubirnutukdeğil,1899’dayazılmışvePhilistinemecmuasındaçıkmışbirmakaledir. Bütün iş dünyasında kazandığı rağbet dolayısıyla onu burayanaklediyoruz:

Bumakalenin bir buçukmilyon nüshasıNewYorkmerkezi demiryollarıtarafındandağıtılmıştıvebumakalebütündünyadillerinetercümeedilmiştir.

Rus-JaponharbisırasındabumakaleRusça’yaçevrilmişvecepheyegidenheraskerebirnüshasıverilmiş,JaponlarbumakaleyiRusesirlerininüzerindebularakokumuşlar veonun faydalı olduğunu anlayarak Japonca’ya tercümeetmişler.MakaleMikado’nunemriyleJaponyahükümetininhersivilveaskermemurunaverilmişti.

Şimdiyekadarbumakaledenkırkmilyonnüshabasılmışbulunuyor.Hiçbireseryazannınsağlığındabukadarbasılmamışveyayımlamaımştır.

Çeviren:ÖmerRızaDoğrul

İspanya ile Amerika arasında harp koptuğu zaman, Küba’da isyanbayrağını kaldıran asilerin reisi ile derhalmuhabereye girişmek gerekmişti.Garcia adını taşıyan bu adamKüba’nın daglanndan birine sığınmıştı. Fakatyerininneredeolduğunubirbilenyoktu.Postave telgrafyolu ilemuhabereimkânsızdı.FakatAmerikaCumhurbaşkanınınbu adamlamuhabere ederek,yardımındanistifadeetmesivebuişisüratleyapmazılazımdı.

Buişibaşarmanınçaresineydi?

BirisiCumhurreisineşufikriverdi:

-Rowanadlıbiradamvar,Garcia’yıancakobulabilir!

Rowan,derhalçağrılmışvekendisineGarcia’yahitabenyazılanbirmektupverilmişti.

Rowan’in mektubu alarak, deriden bir keseye koyması, keseyi kalbininüzerinebağlayarakvedörtgünsonra,geceleyinKübasahillerineyanaşarak,ormanlaradalması,üçhaftalıkbirseyahatiyayayaparak,Garcia’yamektubuvererek,adanınöbürtarafımageçmesi,benimburadauzunuzadıyaanlatmayalüzumgörmediğimşeyledir,anlatmakistediğimnoktaşudur:

Başkan Mr Kinley, Rowan’a Garcia adına yazılan bir mektubu vermişRowanmektubunnereyegideceğinisormadanonualmışvegötürmüştü!

Tann bilir ki, bu adamın tunçtan heykeli dökülerek, her okula konmaya

layıktır. Çünkü gençlerin muhtaç olduktan şey, yalnız bilgi değildir, yahutşunubunuöğrenmekdeğildir.İradesahibiolmakvebusayedeemanetesadıkolmak, derhal harekete geçmek, enerjileri bir başarı üzerinde toplamak veyapılacakişiyapmak,yaniverilenmektubuGarcia’yagötürmektir.

General Garcia ölmüştür. Fakat daha başka Garcia’lar var. Birçok elleremuhtaç olan bir işi yapmak isteyen bir insan yok ki, kendisine yardımedenlerin yozlaşmasından, beceriksizliğinden ve bir iş üzerinde bütüngayretinitoplamakkayıtsızlığındanacışikâyetetmesin.

Yarım yamalak yardım, sersemce dikkatsizlik, üzücü kayıtsızlık, isteksizçalışma, her yerde hüküm süren kuraldır. Kendine yardım için başkalarınıokşamayan, ya da tehdit etmeyen, ya da rüşvetlemeyen kimse, bir işbaşaramıyor vemuvaffak olamıyor. Bunları yapmadanmuvaffak olmak, yabirmucizeye,yadaAllah’ınbiryardımcımelekgöndermesinebağlıdır.

Siz, ey okuyucu, isterseniz deneyiniz. Farz ediniz ki, dairenizde oturmuşçalışıyorsunuz. Emrinizde altı kâtip de var. Bunlardan birini çağırarak ricaediniz:

“Ansiklopediyebakınızda,Correggio’nunhayatınaitbanakısabirhulasaçıkarınız.”

Kâtibinizhemen:

“Peki!”Diyerekişemikoşar?

Eminim ki, koşmaz. Size süzgün nazarlarla bakarak, sıkına sıkına birkaçsualsorar:

-Buadamkim?

-Hangiansiklopediyebakılacak?

-Ansiklopedinerede?

-Budabenimvazifemmi?

-Bismarkımıkastediyorsunuz?

-BuişleCharlieuğraşsaolmazmı?

-ölümübuadam?

-Buişacelemi?

-Kitabıgetirsemde,sizbaksanızdahaiyiolmazmı?

-Onunhayatınadairöğrenmekistediğinizne?

Yüzdeyüzeminimkisiz,bütünbusuallerecevapverdikten,kâtibinizeherşeyianlattıktansonra,buadamdiğerbirkâtibegiderek,Correggio’yubulmak

için yardım ister, sonra da gelir ve böyle bir adamın bulunmadığını söyler.Akıllı bir adamsanız, kelimenin K harfiyle değil, C harfiyle başladığınısöylemeyerek,“Öyleyse,gidinizişinizlemeşgulolunuz,”dersiniz.

Müstakil hareket namına bu kabiliyetsizlik, bir işi istekle kavrayarakyapmayakarşı bu isteksizlik, bumanevi düşkünlük, bu irade sarsaklığı, herderdinbaşıdır.İnsanlar,kendi işlerivekendimenfaatleri içinuğraşmazlarsa,onlardantoplumiçinnebeklenebilir?

Mesela bir daktilo istediğinizi ilan ediyorsunuz. Yazma okuma bilmeyeninsanlarmüracaatederler.BöyleleriGarcia’yabirmektupgötürebilirlermi?

Büyükbirfabrikadabirkâtibeişaretederek:

“Buzatıgörüyormusunuz?”Dediler.

“Evet”,dedim.Devamettiler:

“Gayet iyibirmuhasiptir.Fakatbir iş için şehregönderirsek,her işiyoluyolunca yapabilir, ama bazen yol üzerindeki birkaç meyhaneye uğrayarakniçingönderildiğiniunutur.”

BöylebiradamaGarcia’yabirmektupemanetedilebilirmi?

Son zamanlarda alın teri döken biçareler ve namuslu bir iş arayan yersizyurtsuz zavallılar hakkında birçok şeyler işitiyor ve mevki sahibi adamlarhakkındabirsürüdüşmancasözlersöylendiğinigörüyoruz.

Fakat, temiz bir iş alabilmek için uğraşan, her gün şerefli yardımcılararadıkları halde bulamayan patronların halini düşünen yok. Her mağazada,her fabrikada, iş sahipleri, işlerini ileri götürecek mesai arkadaşlarıbulamamak ve daima aciz biçarelerin elinde kalmak yüzünden ıstırapiçindedirler.Ve sırf beceriksizliklemücadele etmek zorunluluğundan dolayıbirtakım arkadaşlarını attıkları halde, yerlerine daha kudretlilerinikoyamıyorlar,fakatbutasfiyelerneticesinde,acizlervedeğersizlergidiyorlar.Dahaliyakatlikimseleryeralıyorlar.Herpatron,eniyielemanlançalıştırmakve işini ilerletmek ister. Çünkü ona lazım olanlar Garcia’ya mektupgötürebilenlerdir.

Tanıdıklarım içindeöylelerivardırki, ciddenparlak taraflanvardır.Fakathiçbir işi başaramadıkları gibi, kimseye de faydalan dokunmaz. Çünküpatronun kendilerini tazyik ettiğine delice bir şüphe taşıyorlar. Bu adamlaremirvermediğigibi,emirdealamayacakhaldedir.ŞayetonlaraGarcia’yabirmektup verecek olursanız, alacağınız cevap şudur: “Bu mektubu kendinizgötürünüz!”

Böylebiribugünherkapıyabaşvurarakişanyor.Fakatbirkimsedeonaişvermeyecesaretetmiyor.Çünkübitmez,tükenmezbirşikâyetkumkumasıdır.

*

Maneviaksaklığauğrayanbuadamlar,maddibiraksaklığauğrayanlardanfarksızdırlarveonuniçinonlaradaacımakgerekir.Fakatbunlaraacıdığımızsıradabüyükbir işi idare içinuğraşanvemesaisaatlerihiçbirhad ilesınırlıolmayıpveeninsafsızlakaydiile,enkalpsiznankörlüklemücadeleedenvebumücadeleyiidameettikleriiçinaçveyurtsuzkalmaktankurtulanadamlarıdaunutmayalım.

Meseleyifazlaşiddetlemiilerisürdüm.

Belki. Fakat, hayatta muvaffak olan adam lehinde de bir söz söylemekgerekmez mi? Başkalarını idare eden, bir iş tutturmak için her fedakârlığıgözealanvemuvaffakolunca,ancakbiryatakvebirelbise ilekanaatedenadamhatırlanmayalayıktır.

Bengündelikleçalışmışbirişçiolduğumgibi,patronluketmişbiradamım.Ve her iki taraf namına söylenecek sözler de bulunduğunu biliyorum.Fukaralıktahiçbiriyilikyoktur.

Paçavralar, insanıhoşgöstermez.Nasılbütünfakirlerfaziletlivenamuslukimseler değilseler, bütün patronlar da el çabukluğu ile muvaffak olankimselerdeğildirler.Fakatbütünteveccühüm,patronkarşısındaolsa,olmasadaişiniaynıvazifeperverlikleyapan,kendisineGarcia’yagötürmeküzerebirmektupverildiğizaman,sersemcesuallersormadanmektubunualıp,götürenkimseyekarşıdır.

Medeniyet, bu çeşit insanları bulmak için, yapılan uzun ve endişeli biraraştırmadadır.Böylebiradamaneisterseverilir.Onaherşehir,herkasabaveherköyde,herdaire,hermağazaveherfabrikadaihtiyaçvardır.BütündünyaGarcia’yamektupgötürecekadamıarıyor.

PEŞİNHÜKÜMVEÖNYARGILAR

İnsanlığın terakki tarihi peşin hükümlere karşı girişilen başarılı veyabaşansızsavaşlannhikâyesindenbaşkabirşeydeğildir.

Yakıntarihebirbakalım.Almanya’daHitlerdiyebiriçıkıyor,Goethe’lerin,Kant’lann,Beethoven’lerinmemleketiniüçbeşyıldabütündünyailesavaşasokuyor, Almanmilleti, Yahudiler hakkında verdiği peşin hükmün tesiriylebirdenbirebeyazırkınbiricikkoruyucusurolünüoynuyor.

Biraz daha uzaklara gidelim. Orta çağlarda batıl inançlann etkisi altındaYunan ve Romalıların daha önceden düşündükleri, şüphe ettikleri birçokgerçekler unutuluyor. Taassup ve cehaletin körüklediği peşin hükümlerengizisyon mahkemelerinin, o zamana kadar bilinmeyen, işkence vemezalimine sebep oluyor. “Dünya yuvarlak olamaz, çünkü İsa yenidendünyayageldiğizamanhemdünyanınüstkısmına,hemdealtkısmınabirdengelemez,onuniçindünyadüzdür.”

Bizde de asırlardan beri ilerlememizi köstekleyen ve hâlâ dayıkamadığımız yüzlerce yanlış peşin hüküm vardır. Laikliğe karşı eskidengazetelerdeokuduğumuzsaldırganlıklarbunlaraeniyibirerörnektir.

Fertler kendi hayatlarında, işlerinde peşin hükümlerden kurtulmadıkça,düşünmekzahmetinekatlanmadıkça,teşkilettikleritopluluklar,cemiyetlerdedahabüyükpeşinhükümlerdenkurtulamazlar.

Vaktiyleçokdeğerlibir*kadınhastalıklarıuzmanıvarmış.Herkesonunçokiyi ve becerikli bir doktor olduğunukabul eder, yalnız çokkabave sert biradam olduğu için, pek mecbur kalmadıkça muayenehanesine gitmekistemezmiş.Aydınbirbayanbirgünbunukendisinesöylemişve“ben”demiş,“bukadarzamandırsizintedavinizaltındayım,hiçbirkabalığınızıgörmedim.Fakat herkes böyle söylüyor.” Doktor gülümseyerek cevap vermiş, “ben”demiş, “herkese hemen hemen aynı şeyleri sorarım ve dışarıda bekleyenhastalarımınsayısıfazlaolduğuzamanlardabusomlanmatamveçabukcevapisterim.Neçarekibirçokbayanlarikidakikadasöylenecekşeyleriçinyirmidakika konuşurlar ve sonunda, yine de söylemek istedikleri şeyleri tamsöyleyemezler,iştekızım,ozamanbenimsabrımtükenir.”

İşingerçekyönünübilmedenherkes,AyşeHanım’dan,FatmaHanım’dan,işittiğine inanarak, esasını incelemeden, üzerinde düşünmeye lüzumgörmeden,peşinhükmünüvermiştir.

Her gün bu gibi peşin hükümlerle karşı karşıyayız. Ankara’da Ulus’açıkmayanbiriciktroleybüsbirvakitleristasyon-çankayatroleybüsüydü.İşimicabı eskiden sabahlan bu troleybüse binerdim. O zamanlar bu hat yeni

açılmıştı.Şoförlerdenbiriiledeselamsabahımızvardı.Çoknazikveterbiyelibir adamdı, hiçbir gün kızdığını görmemiştim. Bir sabah “bu Ulus’a gidermi?” diye soran bir kadına “okuman, yazman yok mu!” diye bağırdığınıişittim.Troleybüstebulunanherkesderhalpeşinhükümlerinivermişlerdi;buadamkaba,nezaketsiz,aksiherifinbiriydi!Aradanbirikigüngeçti,birvesileile,kendisiylekonuşurken“Bey”,dedi,“gündebelkibeşyüzkişiböylesorar,geçen gün sinirlendim, dayanamadım, çıkıştım. Tabii kadıncağızın kabahatiyok ama, insan her gün yüzlerce kişiye dert anlatmaktan da bıkıveriyor, neyaparsın.”

Bu gibi çabuk, peşin hükümleri her gün işitiriz. “Filan okuldakiöğretmenler kötüdür”, “gençlik iyi yetişmiyor”, “babam beni anlayamaz”,“Batı müziği bizim bünyemize uymaz”, “bu kadar güç hayat şartlan hiçbiryerdeyoktur”,“dünyadatabiigüzellikleribukadarbololanhiçbirmemleketyoktur”,“aydınlarhalkıanlayamazlar”,“eskilerher şeyeeyvallahdemişler”vebunabenzerdahabinlercesi.Pekhoşolmamaklaberaber,bunlarennihayetbeş on kişinin ağzından işitilir ve işitenlerden bunları bir tartışma konusuyapacakkadarkültürlübirikikişiçıkarsa,meseleçokgeçmedenunutulabilir.

Asıltehlikeliolan,birtoplumolarakağzımızdançıkarmadığımızvegökteninmiş gibi inandığımız, tartışmasını bile neredeyse bir tabu saydığımızfikirlerdir.İştebirkaçörnek:

“Bizzekiyiz,fakattembeliz!”

Buöyledehşetlibirpeşinhükümdürki,biziuyarmakiçinmisöylenmiştir,yermek için mi söylenmiştir, kolay anlaşılmaz. Herhangi kesin bir sonucavarmak iddiasında olmayarak bunun üzerinde bir düşünelim. Acaba bizgerçekten bu sözlerin altında saklanan ve ifade edilmek istenilen mânayauygun olarak öteki uluslardan zeki miyiz? Buna cevap vermek çok güçtür,çünkü zekânın coğrafya ile bir ilgisi olup olmadığı meselesi bir tarafa,zekânın yerine göre birçok tarifleri vardır. Mesela bir tanesi ayırabilme,farklan (iyiyi kötüyü) seçebilme kabiliyetidir. Bir başkası çabuk öğrenmekabiliyetidir.Dahabirbaşkasıdaçevreyeintibakedebilme,adapteolabilme,uyabilmekabiliyetidir.Şimdibutarifleregöreetrafımızaşöylebirbakalım.

Trafikdavasınıelealalım.Medenimemleketlerarasındaençokkazayapanülkelerden biriyiz. Demek ki iyi ile kötüyü ayırdedip bu işleri zekicedüzenleyemiyoruz. Yeni teknikleri çabukça öğrenmiyoruz. Böyle tehlikeyaratan durumlara kendimizi uydurup, olumlu tedbirler bulamıyoruz. Ohalde?

Almanya’daki işçiler konusunda bir Alman gazetesi “çevrelerine en azuyanyabancıişçilerTürkişçileridir”diyeyazıyordu.

Bu örnekler belki yalnız başlarına zeki olmadığımızı ifade etmez, araya

giren daha birçok faktörler vardır. Fakat öngördüğümüz, peşin bir hükümleinandığımızkadarzekiolduğumuznazariyesinidedesteklemez.

Şimdigelelimtembelolduğumuza.Birincisinekadaryanlışveyadoğruisebudaokadaryanlışveyadoğrudur.

Yine Almanya’daki işçilerimizi ele alalım. Hiçbir müessese onlarınçalışmasından şikâyetçi değildir. Hatta bir Alman fabrikatörü eğer onlarTürkiye’de çalışmıyorlarsa, siz insanları çalıştırmasını bilmiyorsunuz,demiştir.

Konu bizim, zeki veya tembel olduğumuzun veya olmadığımızın ispatıdeğil, böyle yanlış peşin hükümlerin bizi düşünmekten alıkoymasının,engellemesininbaşarımıziçintehlikeliolduğudur.

Birkaçörnekdahavereyim.

Birişimizbirazyanlışgitse,sinemaönündekikuyruktantutundamahallebekçisinin, şoförün, bakkal çırağının, vergi memurunun kabalığına kadarcanımızı sıkanbir şeyle karşılaşsak, derhal “biz adamolmayız”deriz.Millişuurubukadaryüksekolanbirtoplumun,birparçacanısıkılırsıkılmaz,böylemânâsız bir peşin hükümle bütün iyi taraflarımızı reddederek ümitsizliğedüşmesinekadaryazıkvetehlikelidir.

“Devlet yasağı 3 gündür, şeklindeki sözümüz de bizim hiçbir düzenekalpteninanmadığımızınbirdelilidir.Bencebuhepsindentehlikelidir.

Bu örnekleri daha da çoğaltmak kabildir, fakat yeter derecede konuyuaydınlattığıkanısındayım.

Birbaşkapeşinhükümşeklidebirdavranışı,birdüşünceyiveyaherhangibir hareketi genelleştirmek, yaymaktır. “Almanlar kabadır”, “İngilizleregoisttir”, “Fransızlar zevklerine çok düşkündür”, gibi.Aynı şekilde “batıyıtaklitten başka yaptığımız bir şey yok” demek de bu gruba girer, yanlış vedüşünülmedensöylenmiştir.

Yeniişlerbaşarmakiçinherhangibirpeşinhükmünetkisialtındakalmadandüşünebilmek lazımdır.Batıl inançlargibipeşinhükümleride,çevremizivekafamızı baskı altında tutan tabular gibi benimsemekte devam ettiğimizmüddetçe,yenifikirlerinaydınlığınakavuşamayız.

İlerleme yeni fikirlerle olur. Bizim için güç olsa bile, hiç olmazsaçocuklarımızıherşeyinnedeninisoracakşekildeyetiştirelim.

İsviçre’nin ünlü yazarlarından Gollffried Keller her akşam 5.30-6.30arasındaZürichgazinolarındanbirindedostubirressamlabuluşurdu.Yanyanaotururlar,birerbardakbiraiçerlervebirtekkelimekonuşmadanaşağıyukarıbir saati böyle geçirdikten sonra, ellerini sıkarlar ve beraber geçirdikleri bu

mutlu ve huzurlu zaman içinde birbirlerine teşekkür ederler ve ertesi güntekrarbuluşmaküzereayrılırlardı.

BunubenlisedeAlmancadersindeokumuştum.Anlamınıçokyıllarsonraanlayabildim.Bilmemsiznedersiniz?

NüvitOsmay

EnÖnemliKelime

Enönemli6kelime:“Evetbenhatayaptığımıkabulediyorum”

Enönemli5kelime:“Aferiniyibirişyaptınız”

Enönemli4kelime:“Buhusustadüşünceniznedir?”

Enönemli3kelime:“Eğerizinverirseniz!”

Enönemli2kelime:“Teşekkürederim”

Enönemsiz1kelime:“Ben”

Enönemli1kelime:“Biz”.

Filozof A. North Whitehead bütün üniversite ve yüksek öğrenimmüesseselerinin giriş kapısına şu levhanın asılmasını tavsiye etmişti:“Basitliğiarayınveondanşüpheedin!”

Öğretme sanatı; yeni bir buluşun meydana gelmesine yardım etmesanatıdır.

JanDoren

HAYATINIZDANMEMNUNDEĞİLSENİZDÜŞÜNCELERİNİZİDEĞİŞTİRİNİZ!

Bundan 2 küsur sene önce yabancı bir uzmanla çalışıyorduk. Bir gün,“müessesenin ilerleyip ilerlemediğini çabukça nasıl anlarsınız?”, dedi.Sorunun altında nelerin gizli olduğunu anlamadığım için beylik bazışeylerden, bilançolardan, işletme kat sayısından, prodüktiviteden demvurdum. Adam güldü, “bırak onları” dedi, “ben sana dünyanın en basitmetodunusöyleyeceğim.Herhangibirvesile ilemüesseseninşevki idaresiniellerinde tutan yüksek amirlerin yanına girip çıktığın zaman nelerlemeşgulolduklarını tespitetvebunabirkaçhaftadevamet.Eğeronlarzamanlarınınen aşağı% 5l’ini geleceğe ait işleri planlamakla geçiriyorlarsa o müessesemuhakkak gelişir. Yok eğer günlerini geçmişe ait dedikodularla, süslü yazıişleriyle,hatalarınsebepleriyerinesuçaramaklageçiriyorlarsa,omüesseseyigöktengelecekmucizelerbilekurtaramaz.”

Uzmanın bu formülünü günlük hayatımıza, doğrudan doğruya kendimizedetatbikedebiliriz.Eğerbütüngünümüz,şikâyet,sıkıntı,öfke,tenkit,nefret,kıskançlık, şüphe, korku, üzüntü ve ümitsizlik içinde geçiyorsa, mutluolmamıza, kenelimizden, hayattan, etrafımızdakilerden memnun olmamızaimkânyoktur.

Bostonşehrininbüyükotellerindenbirindeoturanbirbayanbirgünbüyükbirheyecanlaotelmüdürüneçıkar.“Bukadarsenedirmüşterinizimama”,der,“artık tahammülüm kalmadı. Yanımdaki odada herifin biri sabah akşampiyano çalıp duruyor, gürültüye dayanamıyorum. Buna muhakkak bir çarebulun.”

Otel müdürü şaşkınlık içinde ellerini ovuşturuyor, “afedersiniz madam,”diyor. “Fakat buna imkân yok: Çünkü odanızın yanında piyano çalan ünlüpiyanistPaderevski’dirvevereceğikonserehazırlanıyor.”

Kadın“Nediyor!“Paderevskimi?ŞuPolonyaCumhurbaşkanlığınısanatıiçinterkedenmeşhurpiyanistha!”Ertesigünkadınınodasıbütüntanıdıklarıile doluyor. Hepsi hayatlarından memnun, bedavadan Padevereski’yidinliyorlar.

Değişennedir?Hiçbirşey,yalnızkadınındüşünceleri.Piyanoaynıpiyano,çalan aynı adamdır. İlk önce o kadına bir gürültüden başka bir şey değildi,sonrabirsaatiiçin20dolarödemekzorundakalacağıkonserşeklinialmıştır.

İşte herhangi bir şeyden şikâyet ederken, bunu düşünelim. Tabii birgürültünün arkasından piyano konseri çıkmaz, fakat hepsinde şikâyetimiziunutturacakbirgerekçebulunabilir.

Meşhur mayo kliniğinde ülseri olan 12.000 hasta üzerinde yapılan biraraştırmada hastaların beşte dördünün sıkıntı ve üzüntüden, yani“yediklerinden”değil,“düşündüklerinden”ülserolduklarıanlaşılmıştır.

Yüksek tansiyon, baş ağrıları, astım, allerjik reaksiyonlar ve daha birçokhastalıklarinsanlarınkendileriniüzmelerinden,boşyereüzülmelerindenilerigelmektedir.

Biz hayatı kendi düşüncelerimize göre görüyoruz, tutumumuz vedavranışlarımız da düşüncelerimizin bir sonucu olduğu için üzüntülüdüşüncelerikafamızdanatamadıkçarahatvehuzurbulmanızaimkânyoktur.

BirArapatasözübelkibiziuyaracaktır.

“Ayakkabımyokdiyeüzülürdüm.Ayaksızbiradamgördüm”.

Üzüntü sağlığı ve saadeti kemiren bir kanserdir; başka bir deyimle insanbeynininsapıkçakullanılmasıdır.

Bir kadın tanırım, genç kızı bir yere gittimi, eve gelinceye kadar rahatı,huzuruyoktur.Buüzülmeyiokadarilerigötürürkikızcağızakşamsaati6’dagelecekse,kadındahasaat3’tenitibaren,“ya6’dagelmezse!”diyeüzülmeyebaşlar.Böylece insanlar her telefon çalışında, hermektup veya telgrafta birfelaket,birbelabirfaciabeklerler.

Halbuki Avrupa’da yapılan bir istatistikte telgrafların % ^O’ından çokfazlasınınfenahabergetirmediğitespitedilmiştir.

Günün birkaç saatini öfkelenerek ona, buna kızarak geçiren insanlar daçoktur. Kapıcıya kızarlar, dolmuş şoförüne, trafik memuruna, gazetelere,komşusuna,amirine,velhasılherkeseenufakbirsebeptenkızannekadarçokinsanvardır.

Konfüçyüs,“öfkelibiradamıniçizehirledoludur”,der.

Böyle adamlar yanındakiler için çok tehlikeli olabilirler. Tepkilerinin neolacağı önceden kestirilemediği için çok kere ne yapsanız yapın onlarısakinleştiremezsiniz. Fakat onların asıl fenalıkları kendilerinedir, bu yüzdenkalptenölenlervardır.

filozof Kant’ın şu sözleri de düşündürücüdür: “Başkalarının yaptıklarıhatalardandolayıkızarsanız,onlarınyüzündenkendikendinizicezalandırmışolursunuz”

Herşeyinkötütaraflarınıgörmeye,herşeyitenkitetmeyealışmışinsanlardakolaykolay,mutluolamazlar.Budavranışlarınıhaklıgöstermeyeçalışaninsanlar, her şeyin en iyi şekilde yapılması gerektiğine inandıklarını birmazeretolarakilerisürerler.BugibilereŞekspir,KralLear’daşöylesöyler:

“Eniyiyibulmaksevdasıylaiyiyielinizdenkaçırıyorsunuz!”Evet,dahaiyi,iyinindüşmanıdır.

Tenkit iki tarafa acı veren bir silahtır. O bize bütün dostlarımızıkaybettirmeklekalmaz,hayatıniyitaraflarınıanlamamızıdaengeller.

Kin ve nefret, sonu intikam almaya kadar giden çok kuvvetli menfibağlantılardır.Kandavalarıbunlarınneticeleridir.Aslındacehalet,taassupvepeşinhükümlerkinvenefretötlannısularlarvebüyümelerineyardımederler.Bunlardantadanlarınisedünyadahuzurverahatbulmalarınaimkânyoktur.

Bir şairimizin bir vakitler söylediği “dinim kinimdir” sözü aslında siyahbeyazdırdemekgibiabestir.Çünküdinlerinesasıkinvenefretdeğil,sevgidir.

Köpek tarafından ısırılmış bir adamın “kudurursam, ısıracağım insanlarınlistesiniyapıyorum”diyeverdiğicevap,birlatifedeolsaüzerindedurulmasıgerekenbirdüşüncedir.Buşekildedüşüneninsanlaraverilebileceken iyiaddünyadayaşayanşeytanolacaktır.

Bazıinsanlarvardır,bütünömürlerişüpheiçindegeçer.Herşeyinaltındankötü bir şeyin çıkacağını, herkesin onları aldatmak için pusuda beklediğinizannederler.Halbukibütünbirömürböyleşüphe içindegeçeceğine, insanınbirkerealdatılmasıbilebundanbinkeredahaiyidir.

Amerika’dadünyanınenbüyükmağazalarındanbiriolan

Macy’s İkinci Cihan Harbinin başlangıcında duvarlarına şöyle bir ilanasmıştı:

“Harbin devamı müddetince bütün ihtiyaçlarınızı karşılamaya taahhütediyoruz,fakatkorkulannızıkarşılayamayız”.

Evet,korkubütündengemizibozan,yaşamazevkinivehuzurunukaçıranokorkunç his, cehennemin dünya yüzündeki zebanisidir. Hayatta karşımızaçıkacak birçok korkular vardır. Fakat en korkuncu belki ölüm korkusudur.Bütün dinler ve felsefeler bunu mülayim bir şekle sokmaya ve insanlaracesaretvermeyeçalışırlar.

“Ey Allah’ım! Yapabileceğim şeyleri yapabilmek için bana cesaret,elimden gelmeyecek şeylere tahammül etmek için huzur ve sükun, onlarıbirbirindenayırtedebilmekiçindeakılvehikmetihsaneyle!”

Bundan 1700 küsur yıl önce yaşamış filozof Roma İmparatoru MarcusAureliusdaşöylediyor:

“Bütünhareketlerin,sözlerinvedüşüncelerindemakulol.Çünkü,heranbudünyadan ayrılabilirsin. Ölüm denilen şeyin ne önemi vardır. Eğer ilahlarmevcutsa, herhangi bir ıstırap çekmeyeceksin. Çünkü onlardan sana birfenalık gelmez. Eğer mevcut değiller ve fanilerle ilgilenmezlerse, o ¿aman

ilahlarınveyakaderinbulunmadığıbirdünya insanlarınüstündeyaşamasınalayıkbiryerdeğildir”.

Nişapurlu bir çadırcının oğlu olan omeşhurmatematik profesörü ve şairÖmerHayyamdabirrubaisindeşöylediyor:“Yarab,azapemrediyorsunamaBeni mahkûm edeceksin hangi yerde Senin bulunduğun yerde yaşamaz kiazap,

Bilmembulunmadığınyernerde?”

Bize üzüntü, korku, ümitsizlik verenbudüşüncelerdenkurtulmak için neyapabiliriz?İştemakalemizinasılkonusubudur.

Düşüncelerimizinasıldeğiştirebiliriz?

Nasıl ki fizikte “iki cisim aynı zamanda aynı yerde bulunamaz” diye birkanunvarsa,psikolojidedeaynıkanunyürürlüktedir.Eğerkafamızıcesaret,sevgi,anlayış,toleransdüşünceleriyledoldurursak,olumsuzdüşüncelerkaçargiderler.

“Kafasının içi cesaret düşüncesiyle dolu olan adam cehennemden bilekorkmadangeçer”.

Goethe “İnsan hiçbir şeyi sevmeden anlayamaz” der. Yani sevmek,anlamakdemektir.BirFransızatasözünegöredeanlamak,bilmek,bilmekdeaffetmek demektir. İşte huzurun formülübudur. Kendimizi ve başkalarınıaffetmek ve dolayısıyla sevmek.Huzura kavuşmak için “insanları insanlararağmenseveceksin.”

Esası, insanların kardeşçe birbirlerini sevmeleri olan dinler taassupyüzündenuzuntarihboyuncabuideallerinigerçekleştirememişlervetoleranssayesindeinsanlığınkurtuluşuhiçbirdevirdetamkemalinibulamamıştır.

Şu sözler ne kadar düşündürücüdür: “Birçok insanların komşularındannefret etmeye kâfi gelecek, fakat onları sevmeye yetmeyecek kadar dinlerivardır.”

DiğertaraftanbirBektaşinefesindeşunefisdüşünceyibuluyoruz:

“Bizincinmeyiincitmeyetercihederiz”.

Hafızdaşöyleder:

“Kimseyeeziyetetmeyeniyetetmedeneyaparsanyap,ziratarikatımızdabundanbaşkagünahyoktur.”

BakınızMevlanadanediyor:

“Haccıekberyapmakistersenbirgönültamiret.

Birgönülünbinkâbedenüstünolduğunubil.

UnutmakiKâbeAzerneslindenHalil’inbinaettiği,

GönüliseAllah’ıncemaliningöründüğüyerdir.”

İştebütünbugüzelsözlerdençıkannetice,kafamızdakikötüdüşüncelerinyerineiyi,olumluolanlarıkoymayaçalışmamızınlazımgeldiğidir.

Çünkü ancak o sayede huzur ve rahatı bulabilir ve yaşama zevkinekavuşabiliriz.

Fani bir insan olarak elimizden gelmeyen şeylere karşı ise ellerimizikâinatın Ulu Yaradan’ına doğru kaldırarak dua etmeli ve ondan yardım,cesaretveteselliistemeliyiz.

“Eğer ettiğimiz dualara cevap alamadığımıza kani isek, bu onların kabuledilmediğinedelildir”.

“Eğer dua etmek için kaldırdığımız ellerimizi tekrar indirdiğimiz zamandahaiyibirinsanolabilmişsek,dualarımızkabuledilmişdemektir”.

Biradamabirkitapsattığınzaman,onayalnızyarımkilokâğıt,mürekkepvetutkalsatmışdeğilsin,senonatamamiyleyenibiryaşamsatmışoluyorsun.Sevgi, dostluk, mizah ve geceleyin denizde dolaşan gemiler. Eğer o kitapgerçektenbenimanladığımanlamdabirkitapsa,onuniçindebütüngöklerveyervardır.

ChristoperMorley

Düşünmek denilen hakiki çalışmadan kaçmak için insanoğlununbulamayacağıhiçbirbahaneyoktur.

Edison insanlaryiyecekekmekleriveyatacakyerlerioldumudüşünmeyireddederler.

Voltaire

Düşünmekgüç,yapmakkolaydır.

Goethe

Yenidüşüncelerimeydanaçıkaranhayalgücübilinçtençokdahaönemlidir.

Einstein

KarıncaGörüşü

Tartışmalar bana bir psikoloji profesörünün şu hikâyesini hatırlatır.Profesör bir test sorusu,olarak öğrencilerinden bir karıncanın çevresindekihayvanlan nasıl ayırabileceğini düşünmelerini istemiştir. İşte sonuç:Kanncahayvanlaraleminiikisınıfaayırmaktadır.

a)Aslan,kaplanveçıngıraklıyılangibişefkatliveiyihuyluhayvanlarveb)Piliçler,ördekvekazlargibiyırtıcıhayvanlar

Herşeysizingörüşünüzebağımlıdır.

JimmPowers

DÜŞÜNME,KONUŞMAVEDİNLEMEÜZERİNE

1.Düşünmek

Düşünme,yenibirşeyyaratmak,birşeyinvarolduğunubulmakdemektir.ÜnlüFransızFilozofuDescartes“Varını,çünküdüşünüyorum,”demişti.

iyisözsöyleyebilmek için insanınsöyleyeceğişeyiöncedenbilmesi,yaniyaratması,düşünmesilazımdır.Bubakımdandüşünce,kafamızdayenifikirleryaratmak,sebepveneticebaglannıtamamlamak,zihnimizdevedinleyicilerinkafasındabirikennedenleriçözmekmanasınagelir.

Herkes kendine göre bir şey düşünür. En basit ve kolay düşüncelerkendimizeaitolanşahsivebencildüşüncelerdir.

İnsanın kendisinden uzaklaşarak, başkaları ile olan ilişkileri bakımındankendini anlamaya çalıştı mı, Sokrat’ın “kendini tanı” şeklinde ifade ettiğidüşünme yoluna girmeye başladı mı, kendini ve dolayısıyla hemcinslerinianlar. Ailesine, cemiyete, vatanına ve insanlığa faydalı olan şeyleridüşünmeyi öğrenir. Egoist olmayan bu fikirlerden, güzel sözler, güzelhareketlervedavranışlarvefaydalıbuluşlarmeydanagelir.Hindistanyolunubulmayı düşünen Kristof Kolomb Amerika’yı, Edison ampulü, Marconiradyoyu buldular ve bugünün bilginleri işte böyle düşüncelerin yardımı ileuzayı araştırıyorlar, atomdan faydalanıyorlar. Şu halde şöyle bir sualhatırımıza gelebilir; insanlar neden düşünmeyi istemiyorlar, neden bu kadarazdüşünüyorlar,acabaonlarıdüşünmektenalıkoyanengellervarmıdır,varsanelerdir?

Evet,böyleengellervardırveşunlardır:

1-Dogmalar,sabitfikirler,peşinhükümler,boşinançlar.

2-Propaganda,ki“kafamızıtembelliğealıştırmak”prensibidemektir.

3- Mantık zincirinin kopması, bir şeyi sonucuna kadar düşünmektenyorulmakveişiolurunabırakmakalışkanlığı.

4-Hislerimiz,sevgilerimiz,nefretlerimiz,sempativeantipatilerimiz.

2.Konuşmak

ÜnlüİngilizbaşvekiliDisraeli,“insanlarkelimelerleidareedilir”der.İkinciDünyaHarbindeWinston Churchill için şu sözleri söylenmişti: “Eğer o bukadargüzelbir İngilizce’ye sahipolmasaydıvebukadar iyikonuşmasaydı,

İngiltere İkinciDünyaHarbinikazanamazdı.Okelimeleriseferberetti,harpmeydanlarınayolladıvezaferikazandı.”

Çiçero,Roma’nınnedenyıkıldığınısoranbirineşucevabıverir:

“Çokgüzelkonuştular,fakatbilgisizdiler”.

Dil ile her şey yapılabildiği gibi, her şey de yıkılabilir. İyi bir konuşmakarşı tarafa olumlu bir şey verebilen, onu olumlu yola yöneltebilen vedüşündürebilenbirkonuşmadır.

iyi konuşabilmenin birinci şartı, insanın söyleyeceği, söylemek istediği,yetkiyle söylemekkudretine sahipolduğubir şeyiolmasıdır.Sırfkonuşmakiçinkonuşmak,“yemekyemekiçinyemekyemek”tendahatehlikelidir.

3.Dinlemek

İyibirkonuşmayapabilmeninüçüncüönemli şartı dinlemektir.Dinlemeksabırişidir,insanıçokyorar.Bazenbirparçaşekeralabilmekiçinbirkilokeçiboynuzu yemeye benzer, fakat bu zahmete katlanılmazsa, hiçbir zamanhakikatöğrenilemezvehakikiverileredayanmadanyapılacakbirkonuşmanındahiçbirkıymetiyoktur.

Dinlemek demek bir şey öğrenmek, fakat aynı zamanda konuşan adamakıymetvermek,onusaymak,adamyerinekoymakdemektir.İyidinlemek,iyikonuşmak için lüzumlu olmasına rağmen, ondan daha güçtür. Çünküenteresanolmayan,bizi ilgilendirmeyen,iyianlayamadığımızbirkonuşmayıdinlemekzorunluluğubeynimizizorlar.Beyniniçindekısadevrelermeydanagelmesine sebep olur, sonuç dinler gibi görünmemize rağmen dalgageçmemizdir. Tabii bu andan itibaren de konuşanla aramızdaki bağlantıortadankalkmış,arayakilometrelerceuzunmesafeler,setlerçekilmiştir.

DİNLEMEKSANATI

DostkazanmaveinsanlaratesiretmeüzerineyazdığıkitaplameşhurolanDaleCarnegie’nininsanlarladostolabilmekiçintavsiyeettiğialtıprensiptenbirtanesivebelkideenönemlisi,iyibirdinleyiciolmak,söylenenidikkatledinlemek,karşınızdakinekendisinidinlettirmekimkânıvermektir.

Eskiler,“birkonuş,ikidinle!”derlerdi.

Ingiliz Dışişleri Bakanlarından Lord Chesterfield de, “bir iş için yanınagittiğiniz adamın söyleyeceklerini, sıkıntı ve üzüntülerini hakkiyledinlerseniz, onunla herhangi bir iş yapmaktan fazla onu memnun etmişolursunuz”,der.

Bütünbunlarınherkesçekabuledilmesine,dinlemeninfaydalıve lüzumluolduğunubilmemizerağmenhiçbirimiztam,yanikulakkesilerekdinlemeyiz.Bir parça naziksek, dinler görünür, arada bir “evet”, “yaa”, “doğru”,“hakkınız var” gibi laflarla karşımızdakinin sözlerine güya cevaplar vermişoluruz.

Acababununsebebinedir?

Şimdiye kadar bilimsel açıdan pek fazla bir şey bilmiyorduk. Fakat bukonudayapılanaraştırmalarbizebazışeyleröğretti.

Birkeredinlememizinzekâilehiçbirilgisiolmadığıvedinlemehassasınıneğitim,tecrübeveyetişmeilegeliştiğimeydanaçıktı.Birinsanistediğikadarzeki ve anlayışlı olsun, eğer dinlemeye tahammül gösterecek kadar kendinisıkmaz, bunun lüzumuna kanat getirmez ve dinlemeyi bir alışkanlık halinegetirmezse,cümleveyafikirlerinyarısındansonrasöyleneniizleyemez.

Yinebukonudakiaraştırmalarınmeydanaçıkardığıbirgerçekde,okullardaöğrencilerin okuma kabiliyetlerinin devamlı surette artmasına rağmen,dinlemekabiliyetlerininazalmasıvehattazamanlakaybolmasıdır.

MinnesotaÜniversitesihitabetprofesörüDr.RalpG.Nichols’agöre tipikbir talebe üniversitesinden oldukça iyi bir okuyucu ve kötü bir dinleyiciolarakçıkarvehayataatılır.Fakatiçindeyaşamayamecburolduğutoplumdaondanokuduğununenazüçmislidinlemesiistenir.

İkialandaiyidinlemeyeolanihtiyaçhayatidir.Birihaberleşmede,ötekidepersoneldeiyibirmoralinsağlanmasında.

Bukonudayapılantestlerdentespitedildiğinegöreastlarınaişleriyleilgilibeş dakikalık tipik bir söylev veren bir amirin söylediklerinin ancak yüzdeotuzuonlarınaklındakalmıştır.

Amirlerini niçin sevdikleri sorulan binlerce memur ve işçi şu cevabıvermiştir:

“Çünküobenidinler.Benonunla,istediğimgibikonuşabilirim”.

Esas itibariyle kötü dinlemenin sebebi, dinleyenin söyleyeninkonuşmasındançokdahasüratledüşünmesidir.

Dr.Nicholsşöylediyor:

“Bu, biz dinlerken beynimizden, kendi kabiliyetinden çok daha aşağıdaolankelimelerikabuletmesiniistememizdemektir”.

İşte düşünme sürecini yavaşlatmanın güç bir şey olduğu anlaşılıyor. Bizdinliyoruz, fakat yine de bu arada düşünmeye vakit buluyoruz. Bu aradüşünme sürecinin iyi ve kötü kullanılması, bir insanın söylenen söze nekadardikkatettiğinin,yanionudinlediğininölçüsüdür.

Hepimizbugündenbaşlayarakbir test yapabiliriz.Birini dinlerken, acabadüşüncelerimizokonudanuzaklaşarak,dışarılara,başkakonulara,kendimizleilgilimeselelerekaçıyormu?

Bize söyleneni tam takip edip anlayabiliyor muyuz? Yoksa bazendüşüncelerimizokonudanuzaklaşarak,dışarılara,başkakonulara,kendimizleilgilimeselelerekaçıyormu?

İnsanlar karşılarındakileri bir parça daha iyi ve anlayışla dinleyebilseler,eminolun,problemlerimizinyarısındanfazlasıkendiliklerindençözülürdü.

Ne yazık ki, dinlemek insanlara güç geliyor, çünkü biz çok fazlakendimizleilgiliyiz.

DİNLEMEKKOLAYBİRŞEYDEĞİLDİR

Dr.RalphNICHOLS,LeonardA.STEVENS

Butelefon,radyovetelevizyonçağındaçoğumuzzamanınıngittikçeartanbirkısmınısöylenensözleridinlemeklegeçiririz.DetroitokulmüfettişlerindenPaulT.Rankindeğişikmesleklerden68kişininkişiselhaberleşmeleriniinceleyenikiaylıkbiretütyapmıştı.Eldeettiğibulgularagörebudeneklergünlerininuyanıksaatlerinin%75’inisözlühaberleşmeilegeçiriyorlardı.%30konuşarak,%45’dedinleyerek.

Bunarağmençoğumuzdinlemeyibilmeyiz.YıllarcasürenbiraraştırmadabizMinnesotaÜniversitesindebinlerceöğrencininvegeçenlerdedebirçokişve meslek adamının dinleme yeteneğini inceledik ve ölçtük. Testten geçenkişi kısa konuşmaları dinliyor ve sonra bunlardan aklında kalan sınava tabitutuluyordu.Bizimgenelolarakçıkardığımızsonuç,ortabirinsanınherşeyinancak“yansınıdinlediği”,yani“yandinleyici”olduğuidi.

NewYorkşehrindekienbüyükmağazalardanbirinineğitimmüdürüYohnMcGraht’ın bana söylediğinegöre, “bu tecnıbesiz satışmemurları için çokbüyükbirkusurdur.Örneğinbirmüşteri,‘bensergilediğinizbluzlarıgörmekistiyorum, lütfen bana 14 numara, kısa kollu bir tanesini getirir misiniz?’Satıcıkoşarve14numarauzunkollubirbluzgetirir.Müşteri,‘benkısakolluistemiştim’ der. Satıcı tekrar geriye gider, müşteri bekler. Sonuç lüzumsuzkoşuşmave canı sıkılan birmüşteridir.Onun için biz eğitimimizin başında,harekete geçmeden önce iyice dinle, deriz ve bunun üzerinde daima ısrarederiz.”

Bu yayılmış dinleme yeteneksizliğinin arkasında bizim sınıf öğrenimsistemimizin esaslı bir kusuru vardır. Bu yetenek ihmal edilmiştir. Şimdiyekadar dinlemeyeteneğinin artırılması için ilkokuldanyüksekokullara kadaröğrenciye verilen şu emirden başka esaslı bir şey yapılmamıştı “Dikkatediniz”. Fakat dinleme zihni bir beceridir ve egzersiz ve pratiklegeliştirilebilir.Biz şimdiMinnesotaÜniversitesi’nde dinlemekursları açmışbulunuyoruz. Kurstan geçen her grup ortalama % 25’lik bir ilerlemesağlamıştır.

Dinlemekbirinsanınrahatçaoturupsesdalgalarınınkulaklarınagirmesinemüsaade etmesi demek değildir. O tıpkı okumak gibi insanın yalnız yazılıharflere bakmasından daha fazla bir şey yapmasına ihtiyaç gösterir, iyidinlemek faal bir iştirak demektir. Fakat ona giden yolun üzerinde çokengeller vardır. Bunlardan biri bizim konuştuğumuzdan çok daha hızlıdüşündügümüzdür.GenelliklebirAmerikalıbirdakikada125kelimesöyler.

Bunun anlamı bir insanın normal olarak bizimle konuştuğu her dakikadabizim400kelimedüşünmeyevaktimizkaldığıdır.

Eğerbiziyibirdinleyicideğilsek,çokgeçmedensabırsızlanmayabaşlanz,bir an için düşüncelerimiz başka bir şeye takılır ve sonra tekrar konuşankişinin sözlerine döner.Bu kısa yan seyahatler zihnimiz öteki konuda uzunzaman oyalanm.-caya kadar devam eder. Sonra düşüncelerimiz tekrarkonuşan kişiye döndüğü zaman, bu sefer de onun bizden çok ileridebulunduğunun farkına varınz. Artık onu izlemek güçleşmiş ve gittikçe yanseyahatlere atılmak daha kolaylaşmış olur. Sonunda artık biz bu iştenvazgeçeriz, gerçi o şahıs, hâlâ konuşmaktadır, fakat zihnimiz artık başkadünyadadır.

İyidinleyenbirinsanisedüşüncehızınıfaydalıolarakkullanmasınıbilir.Ogeriye kalan fazla düşünce zamanını devamlı olarak söylenen şeye uygular.Konuşmacının söylediği veriler doğrumudur?Acababu söylenendenbütünbirtabloyueldeedebiliyormuyum,yoksaobanayalnızkendigörüşünüispatedecekşeylermisöylüyor?

Dinleme ile ilgili bütün incelemeler ilginin önemine işaret ederler. Fakatdinleyicilernadirenbirdeneğeveyabirkonuşmacıya fırsatverirler.Konuyabirkaç cümleden sonra kuru sıfatını basarlar, ona aldırış etmez ve yalnızgörünürdedikkatedergibiyaparlar.Öteyandaniyidinleyicilersöylenenherşeyde ilginç bir şey, faydalanılacak bir şey bulmaya çalışırlar. “Benimbilmeye ihtiyacım olan ne söylüyor? Bu gerçekten pratik bir fikir midir?Söylediklerindenyeni bir şeyvarmıdır?”Bugibi sorular bizimanayoldanayrılmamızavedinlemeyetkimizibilmemizeyardımeder.

Hiçbirkonuşmacısevdiğibiröngörüşvekanıyadeğinmedenuzunzamankonuşamaz.Kötüdinleyicizihnenonuküçükdüşürecekbirispatplanlamayabaşlar. Konuşmacıyı mahcup edecek bir soru hazırlar veya belki de kendihislerini destekleyerek düşüncelere döner. İyi dinleyici her şeye rağmendinlemeye devam etmeye çalışır. O hiçbir zaman konuşmacının bütünsöyleyeceklerini tamamiyle dinlemeden ve onları iyice anlamadan, onungörüşlerinin fazlaetkisialtındakalmaz,heyecanlanmaz.Dinlemeyeteneğinigeliştiren insanlar dikkatlerini merkezi fikirlere odaklamayı öğrenmişlerdir.Zihinlerinde her söyleneni sunulduğu şekilde kaydederek yanlış yolagitmezler. Gerçekler, tartışması yapılan soruyu esas itibariyle desteklemekiçin faydalıdır. Esas konu üzerine dikkatinizi toplayın, bu skin söylenenverilerihatırlamanızayardımcıolacaktır..

Dikkati bir nokta üzerinde toplamak yoğunlaştırmak, savaşın yarısınıkazanmakdemektir.Kötüdinleyicilerçokçabukdikkatlerinikaybeder,başkaşeyle ilgilenirler, iyi bir dinleyici, öte yandan içgüdüsel olarak dikkatinindağılmasıyla mücadele eder. O bir kapıyı kapar, radyoyu susturur ve

konuşmacınınsözünüyalnızonubirnoktayıdahaaçıkseçikifadeedilmesinisağlamakveondansonrasözünedevametmesiiçinkeser.

Söylenen söze dikkat etmenin bir sebebi de bununmedeni bir toplumunnezaketkurallarınauygunolmasıdır.Fakatbundanbaşkaonunbirdebencilsebebi vardır. Bizim öğrencilerimiz çok geçmeden, dinleme tarzınınbaşkalarının sizle konuşma şeklini de önemli derecede kontrol ettiğininfarkına vardılar. Anlayışlı bir dinleme konuşmacısının zihnindeki şeylerikolaylıklavedahaiyiifadeetmesiniveböylecesizinihtiyacınızolanbilgiyisizedahaiyişekildevermesinisağlar.Bundandolayısizindinlenmetarzınızöğreneceğinizşeyledoğrudandoğruyailgilidir.

Dinleme yeteneğini bir kere elde ettiniz mi, bundan aynca bir geliriniz,kazancınız daha olur. O da size söylenen sözü iyi dinlemeyi öğrenmekotomatik olarak sizin kendinizin de daha ilginç bir konuşmacı olmanızanlamına gelir. Siz dinlemekten nasıl daha fazla zevk ve yarar sağlarsınız,başkalarıdasizinsöylediklerinizdenokadarfazlafaydalanırlar.

İnsanlarla uğraşırken hep hatırlayacağımız nokta, mantıklı yaratıklarladeğil,duygulukimselerleuğraştığımızıunutmamamızdır.Herinsanınkendinegöre inançtan, gururlan ve onurlan olduğunu unutmayalım. Başkalarınıeleştireceğimizyerdeonlarıanlamayaçalışalım.

LovvellThomas

Düşünmedenokumakkörletir;okumadandüşünmekyanıltır.

Clairvany

KONUŞMASANATI

“Hayvanlar koklaşarak insanlar konuşarak anlaşırlar”, derler. Dikkatedilirsekonuşmakkonukelimesiileberaberlikanlamınıveren“Ş”harfindenbir araya gelmiştir. Yani bu, konuların beraberce de alınması demektir ki,söylemektenderhalayrılmaktadır.

Moliere’in“bizianlamışlarsabuiyikonuştuğumuzunbirdelilidir”sözüdekonuşmanınkarşıtaraflaolanbuberaberlikilgisiniçokgüzelaçıklar.

Biraz dikkat edilirse, tarihe mal olmuş bütün büyük adamların iyi birerkonuşmacı oldukları ve gereken en uygun yerde en uygun sözlerisöyleyebilmişolduklarıgörülür.

Sakarya savaşı sırasında Atatürk’ün “Hattı müdafaa yok, sathı müdafaavardır ve bu da bütün vatan sathıdır” sözleri küçüğünden büyüğüne kadarherkesebaşkomutanınnedemekistediğinienvecizbirşekildeanlatmıştı.

Son Dünya Savaşında, Avam Kamarasında Dünkerk çekilmesindenbahsederken, “Size (sonsuz) çaba(lar), kan, ter ve gözyaşından başka birsöyleyeceğim yoktur” veya İngiltere savaşı sıralarında “tarihin hiçbirdönemindebukadarçokinsan,bukadarazinsana,bukadarçokşeyborçluolmamıştır”diyenChurchilliçinKennedy“o,kelimelerinibirerbirerseferberetti,savaşmeydanlarınayolladıveharbikazandı”der.

Onun için, “eğer o İngilizce’ye bu kadar kuvvetle sahip olmasaydı,İngiltereharbikazanamazdı”dadenmiştir.

Tarihçi Van Loon, Napoleon için, “Mısır piramitlerinin önünde sıcak vesusuzluktan güçleri kalmamış veya Moskova yanarken soğuktan donmaküzere olan askerlerine o anda söylenebilecek en uygun kelimeleri bulanmüthiş bir aktördü”, der. Alman şairi Heinrich Heine’nin yazdığı veAvusturyalI besteci Schumann tarafından bestelenen “Zwei Grenadiere”şiirini misal verir, zira bu iki ünlü adam da aslında Napolyon’a düşmanolmasıgerekenikiulusunçocuklarıdır.

Konuşmanın bu kadar önemli olmasına rağmen insanlar bilhassa toplumönündekonuşmadannedençekinirler,sıkılırlarvekorkarlar?

Bunun en basit cevabı kendilerinden emin olmamalan, toplumun önündeçıkınca bir şey söyleyememek, istediği ve düşündüğü şey ve kelimelerdenbaşka şeyler söylemek, toplumun kendisini kabul etmemesi, hatta tahriketmesi endişesidir.Bunu yenebilmek için her şeyden önce insanın korktuğuşeyi yapması ve böylece toplumun sanıldığı gibi korkunç, hiçbir hatayıaffetmeyen, anlayışsız ve somurtkan insanlardan bir araya gelmediğini

tecrübe ile anlaması lazımdır. İşte toplum önünde konuşmayı öğretenkurslarınilkyaptığışeyinsanabelirliegzersizlerlekendisinivedolayısıylabukorkuyuunutturmasıdır.

Çok heyecanlı, öfkeli, neşeli veya kederli olduğu zamanlarda insanistediğin ipek güzel söyler. Mesela yolda giderken ayağınızı bir taşaçarpsanız, en büyük kalabalık içerisinde bile acınızı ifade edecek kelimeyibulmaktagüçlükçekmezsiniz.

Şuhalde, toplumönündekonuşabilmenin enönemli şartı insanınkendiniunutması ve yalnız konuşacağı konuyu, topluma vereceği şeyleridüşünebilmesidir.

Carnegiebununiçin“öylebirkonuyuseçinki,bunutoplumaanlatmakiçin10kilometreyolubileyayagidebilesiniz”der.Tabiiböylebirkonu,üzerindeyetkisahibiolduğunuzbirkonudemektir.Birgünöncegazetedeokuduğumuzhavadis,birmakaleveyaherhangibirdedikodudeğildir.

“İnsankonuşacağışeyden40katfazlasınıbilmeli,”diyorCarnegie,“çünküotuzdokuzunuunutsanızbile,genegeriyekonuşacakkadarşeykalır.”

Acaba bu 40 katı nasıl öğrenmelidir? İşte bu da ikinci önemli bir şarttır;dolmakla!

ÜnlüFransızedebiyatçısıAlexandreDumasgençkençokateşlivedaha17-18 yaşlarında büyük tarihi romanlar yazmak hevesinde imiş. Bir günseyrettiğibir tiyatropiyesininyazarı ile tanışmışvebuyaşlı zata isteklerinisöyleyerekondanakılsormuş.Üstadıncevabışuolmuş:

“Gençadam,öncedolki,sonrarahatçataşabilesin!”

İşte bütün mesele dolabilmektir. Bu, düşünerek, okuyarak ve dinleyerekolurki,kısacasıeğitimveöğrenimdemektir.

Churchill’inbirhatiphakkındasöylediğişusözleriilginçtir:

“O öyle hatiplerden biridir ki, kürsüye çıkmadan önce ne söyleyeceğinibilmez,konuşurkennesöylediğinibilmezyerineoturduğuzamannesöylemişolduğunusorarsanız,onubilehatırlamaz”.

İyibirkonuşmanınşartlarındanbiridekısa,faydalıveyapıcıolmasıdır.W.Wilson 5 dakikalık bir konuşma için ne kadar zaman hazırlanmaya ihtiyacıolacağısorusuna2ay,10-15dakikalıkbirkonuşmaiçinbiray,yarımsaatlikbirkonuşma için10-15güne ihtiyacıolduğunusöylemişveya ikisaatlikbirkonuşmaiçinsorusunadagülerek,“şimdikonuşabilirim”cevabınıvermiştir.

Eskilerbuna“efradınıcami,ağyarınımani”derlerdi.Yaniogerekliherşeyikapsamalıfakatiçindelüzumsuzhiçbirkelimebulunmamalıdır.Carnegie’ninmisalidahahoştur:“İyibirkonuşmagüzelbir.kadınelbisesinebenzemelidir.

Konuyu kaplayacak kadar uzun, fakat enteresan olacak kadar da kısaolmalıdır”.

“Vaizlereiyibirkonuşmayıöğretenbirhadisdevardır:

Kolaylaştırınız,zorlaştırmayınız.

Müjdeleyiniz,nefretettirmeyiniz.”

Kısacası iyi bir konuşma topluma, dinleyicilere bir şey verebilen birkonuşmadır.Eğerbirşeyvermiyorsa,onlardanbirçokşeyleralıyordemektir.Onlarınsabrını,zamanını,iyiniyetlerini,huzurunuhattainançlarınıbile.

Dedikoducubirinsanhepbaşkalarından,egoistbirinsanhepkendisinden,akıllı bir insan da sizden, sizin (yani toplumun) ilgilendiğiniz şeylerdenbahseder.

Konuşmalarımızın bazen istediğimiz gibi olmadığına üzülürüz. Fakatüzülmemeliyiz. Eğer iyi hazırlanmış ve bu hususta elimizden geleniyapmışsak, dört türlü ve birbirinden ayn konuşma bulunduğunu hatırlamakyerinde olur. Birinci konuşma insanın yapmak üzere hazırlandığı; ikinciyaptığı, üçüncü yerine oturduğu zaman “keşke şunları da ekleseydim veyasöylemeseydim”dediği konuşmadır.Dördüncü ise dinleyicilerin anladığı veüzerinde fikir yorduklan konuşmadır ki, bunların dördünün de tıpatıp aynıolmasınaimkânyoktur.

Tabii iyi bir konuşmada kullanılan kelimeler açık ve yerinde olmalı veifadeedilmekistenilenfikirleritamverebilmelidir.Yanlışkelimelerlebirfikriifade etmek, eksik tartılarla bir terazide doğru tartmaya çalışmaya benzer.Hatta bir düşünür, “fikirlerini tam ifade edemeyen insanlar düşünmeyibilmeyenlerleaynıseviyededir”,demiştir.

Tabiikonuşmacınınsestonu,şivesi,duruşu,bütünbunlariyibirkonuşmayıtamamlayanfaktörlerdir.Yalnızşunununutulmamasılazımki,birkonuşmayıöldürenonunzayıf taraflannınçokluğudeğil,meziyetlerininazlığıdır.Bazenherkesinbeğendiği,dikkatvearzuiledinlediğibirkonuşmacınınsestonuveşivesi bozuk olabilir. Hatta insana ilk anda gülünç bile gelebilir, fakatkonuşmacı konuya hakimve dinleyicilerine hakikaten bir şey verebiliyorsa,bütün o eksiklikler unutulur. Biraz sonra bu eksiklik konuşmacınınsevimliliğiniartırır.

BirkonferanstançıkanikiFransız’ınşukonuşmasıdüşündürücüdür:

-“Nekadargüzelkonuştudeğilmikonferansçı?”

-“Evet,sesinintonufevkalâdeidi.”

-“Yaduruşu,zarafeti?”

-“Heleşivesi,kelimelerağzındanmüzikgibiçıkıyordu.”

-“Yajestleri,ellerinikollannıöylebüyükbirzarafetlesallıyorduki!”

-“Pekiyahuneüzerinekonuştukibuadam?”

-“Vallahibilmiyorum,söylemedi!”

Tabii konuşurken insanın jest yapması, sözlerine kuvvet ve renk verir.Hatta mikrofonda konuşan bir adamı bile radyoda dinlerken onun serbestkonuşupkonuşmadığını,yanijestyapıpyapmadığıanlaşılabilir.Yalnızbujestkonusunda ölçüyü kaçırmamak, yani gülünç olmamak ve kimseyi taklitetmemekçokönemlidir.ÇünküellerinihavayakaldıranbirDeGaull, işaretveortaparmaklannıVşeklindeileriyedoğruuzatanbirChurchil,okadarözelkişiliklere sahiptirler ki, onların jestlerini taklit ederek konuşan başkaherhangibirkimsegülünçolur.

Konuşmaları sıkıcı yapan bir nokta üzerinde durmak da faydalı olur. Buparazit,asalakkelimelerdir.Bunlarsıksıkyutkunmak,“haa!”,“şey”,“filan”,“falan”,“efendimesöyleyeyim”vs.gibioandakelimebulamamakyüzündencümleleriboşbırakmamakiçinkullanılanparazitharçlardır.Aradabireniyihatipbilebirkelimeyibulamayabilir,fakatkonuşurkenherbeşonkelimeninsonunda, hı, şey diyen bir konuşmacı çok geçmeden alay konusu olur vedinleyicilerinindikkatinikaybeder.

Buna mani olmak için konuşmacı hakikaten sevdiği, heyecan duyduğu,dolu olduğu ve karşısındakilere böyle bir mesajı vermekten mutlulukduyacağıbirkonu,uygunbir zamanveuygunbir toplumseçmelivehiçbirzamankonuşmakiçinkonuşmamalıdır.Çünkübu,yemekyemekiçinyemekyemekkadartehlikelidir.

Konuşma renkli olmalıdır. Bu da güzel sözlerle, örnek benzetme vegerekirse uygun fıkralarla süslenmiş bir konuşma demektir. Böyle birkonuşmasıkmazveilgiçeker.Bununasılfaydasıdadinleyicilerinsöylenenidahaçabukanlamalarıdır.

BununeniyiörneklerindenbirisonDünyaSavaşında,BaşkanRoosevelt’in“komşumuzda yangın çıktı, böyle bir anda hortumumuzu ondan nasılesirgeyebiliriz”şeklindekiörnektir.

Konuşmahakkındabiryazıyazarkenveyabirkonuşmayaparkenakla ilkgelenveyadinleyicilertarafındanenfazlasorulansorulardanbiri,“konuşmakgümüşsesusmakaltındır”sözününanlamıdır.

Sosyalhayatölçülübirhayattır.Eğerkonuşarakkarşımızdakilerebirşeylerveremiyorsak, tabii ki susmak yerinde olur. Fakat yerinde konuşmayıpsusmakaffedilmeyecekkadarbüyükbirkabahatbileolabilir.

İlahiKomedi’ninyazanDante“Memleketmoralbirkrizgeçirirkensusanotarafsızlariçincehennemimdeözelbirpavyonhazırladım”,der.

Son olarak hatıra gelen bir soru da şudur; kısaca iyi bir konuşma nasılolmalıdır?Muhakkakolanbir şeyvarsaodabir konuşmanın samimi, içtenolmasıdır.Şişmanbiradamınazyemenin,perhizyapmanınfaydalanüzerineyapacağıenmükemmelkonuşmanınhiçbiretkivedeğeriolamaz.

İyi bir konuşmamantık çerçevesinden ayrılmamak şartıyla kalplere hitapedenbirkonuşmadır.

Aristoiseşöylediyor:

“İnsanEflâtungibidüşünmeli,fakathanımnenemgibikonuşmalıdır”.

Dünyada en değerli konuşmalann yapıldığı İngilizAvamKamarasının enbüyük20hatibindenbiri olarak tanınan,Hindistan’ın kurtarıcılarından, eskiBaşbakan Nehru’nun, İngilizce konuşan bir toplum önünde konuşmasıdüşünce akışı, asalet ve samimilik bakımından en güzel konuşmaörneklerinden biri sayılmaktadır. Bu konuşmanın Türkçe’sini aşağıdaveriyoruz:

Nehru’nun 1940 yılında Ingiliz hakimleri önünde halkı isyana teşviktensuçluolarakyargılandığısıradayaptığısavunmasındanözet.

“Sayınyargıç!Şuandakarşınızda,devletekarşıbelirlibazısuçlarişlenmişolmaktandolayıyargılananbirfertolarakbulunuyorum.

Sizbudevleti temsil ediyorsunuz.Fakatbendeherhangibir fertten fazlabir şeyim. Ben de şu anda bir temsilciyim. Büyük Britanyaimparatorluğundanayrılmak,onunlabütünbaglannıkoparmakisteyenvehernepahasınaolursaolsun,

Hindistan’ın bağımsızlığını elde etmeye karar vermiş olan Hintmilliyetçiliğininbirtemsilcisi.

Sayın yargıç! Yargılamak ve mahkûm etmeye uğraştığınız ben değil,Hindistan’ın yüzmilyonlarca halkıdır.Bumağrur bir imparatorluk için bilekolayolmayacakbiriştir.

Yargılanmak üzere önünüzde ayakta durmama rağmen, belki de şu andaDünya Mahkemesi önünde yargılanmakta. olan ben değil İngilizİmparatorluğumunkendisidir.Bugündünyadabirhukukmahkemesindençokdahaetkilikuvvetlermevcuttur.Onlargenişinsanyığınlarınıhareketegetiren,hürriyete,gıdayavegüvenliğeolantemelihtiyaçlardırvetariheyönverenlerdebunlardır.Bugününtarihiningelecektekiyazanyüceyargınınbusaatindeİngiltere hükümeti ve İngiliz milletinin yanlış bir yolda olduğu vebaşarısızlığa uğradığını kaydedecek ve onların değişen bir dünyaya

uyabilmek sağ görüşünü gösteremediklerini söyleyecektir. Tarihçe tarihboyunca bu gibi zaaflardan dolayı yok olan İmparatorlukların kaderlerineişaretedecekvebunaalıyazısıadınıverecektir.

Bizsebepleribiliyoruz;sonuçlardahiçbirsurettedeğişmeyecektir.

Burada veya daha sonra başıma gelecekler önemsiz şeylerdir. Fertler pekfazlabir şey ifadeetmezler.Zamanıgelincebenimdegideceğimgibi,onlardagelirvegiderler.ŞimdiyekadaryedikereyargılandımveHindistan’dakiIngiliz makamları tarafından mahkûm edildim. Ömrümün uzun yıllanhapishane duvarları arasında geçmiştir. Sekizinci ve dokuzuncu bir defanın,dahabirkaçyılınbenimiçinneönemiolabilir.

Fakat Hindistan’ın ve onun milyonlarca evladının başına gelecek şeylerküçümsenemez. İşteönümdeduranveçözümbekleyenmeselebudur.Sayınyargıç!Sizinönünüzdekisondavadabudur.Eğerİngilizhükümetigeçmişteuzun zaman yaptığı gibi bu yüzmilyonlarca insanı sömürmekte ve onlarıniradesinekarşıonlarlaoynamaktadevamedeceğinizannediyorsa,fecisurettealdanmaktadır. Yazık ki o onların mizacını hâlâ anlamamış, yanlış hükümvermiş,tarihiboşyereokumuş,ondandersalmayıbecerememiştir”.

İyivetesirlibirkonuşmayapmakiçinöneriler:

1-Yetkisahibiolduğunbirkonuseç.

2-Konuşmaileilgilihatrınagelenbütünsorularıaltaltabirkâğıdayaz.

3- Bunlara tam cevap veremiyorsan, daha tam hazır değilsin demektir.Hazırlıklarınıtamamlamayabak.

4-Birdenbütünayrıntılaragirme.

5-Söylemekistediğinşeyleriönemsırasınagöresırala.

6- En son söyleyeceğin şeyi kısa ve hatırda kalacak şekilde iyi seçilmişolmasınadikkatet.

7-Ortayakoyacağınfikirverakamlardoğruolmalıdır.

8- Daima olumlu düşünceler, yapılan ve yapılacak işler, ümitlerkonuşmanınağırlıkmerkeziniteşkiletmelidir.

9-İyikelimelerseçvekonuşmanımümkünolduğukadarbuda!

10- İyi konuşmaları, iyi yazıları dikkatle oku. Onlar senin üslûbununoluşumunda,senfarkındaolmadan,sanayardımederler.

11- Konuşurken papağan gibi konuşma! Konuşmada renk ve canlılıkbulunsun.

12-Kopyavetaklitetme.Hatalarındanöğren.

13-Konuşmasenindeğil,bizzatsenolmalıdır.

14-Oradaburadabirkelimeyiyanlışsöyledin,hataettindiyeüzülme.İyibirkonuşmahatalarıazolandeğil,meziyetleriçokolankonuşmadır.

KimseShahespear’okududiyeShakespearolamaz.

BubölümebirekolarakşimdideünlüIngilizşairveyazarıShakespear’in“Jül Sezar” adlı eserindenAntuvan’ın bir söylevini veriyoruz.ÇeviriÖmerRıza Doğrul’undur ve Dale Carnegie’nin “Söz söylemek ve iş başarmak”kitabından alınmıştır. Sezar’ın bir diktatör olma yolunda olduğunu düşünendostlarıonuhançerliyorlar.OnlarınarasındaonunensevdiğidostuBrutusdavardır.“SendemiBrutus!”Sezarınsonsözüdürvebugünekadarvefasızlarakarşısöylenenbirsözolarakkalmıştır.

AntuvanSezar’ıngerçekdostudur.OnunKapitol’ünönünegetirilmişolannaaşınınçevresindetoplananhalkabirkaçsözsöylemekiçinBrutus’danizinalmıştır.

Onunmünakaşayagirişmediğinebilhassadikkatçekmekgerekir.AntuvandahasonrayavaşyavaşveneyaptığınıkimseyefarkettirmedenSezaradairbirtakımvakalarıilerisürüyor,onunharpmeydanlarındaelegeçirdiğiesirlermukabilinde aldığı fidyelerin hâzineleri nasıl doldurduğunu, onun bir fakiriniltisikarşısındanasılağladığını,onunbirtacınasılreddettiğini,onunbütünmalikânelerinasılhalkabıraktığınıanlatıyorAntuvanbuvakalarınaklederkenhalka sualler soruyor. Onları istediği neticeye sürüklemek için hazırlıyor,delillerini halkın bildiği şeylerden temin ediyor ve “size, siz en bildiğinizşeylerianlatıyorum”diyor.

Nihayet o sihirli dil, halkın hislerini kırbaçlamış, heyecanlarını tahriketmiş,bütünhislerinicoşturmuşvekatillerekarşıasabiyetleriniuyandırmıştır.Bunutku,buşaheseribirazdanokuyacaksınız.Edebiyatvehitabetsahalanndaistediğiniz araştırmaları yapınız, bu nutka eş olan ancak beş altı nutukbulabilirsiniz. İnsanlar üzerinde sözler tesir yapmak isteyenler, bu nutkuokumalı ve onu incelemelidir. Bu nutku okumayı tavsiye etmeme diğer birsebep. Shakespeare’i okumanın herkesi faydalandıracağını göstermektedir.Shakespear’e,herkestençokkelimekullanmıştırvebunlarasanatsihrinisanatgüzelliğini katmıştır.Macbeth’i, Hamlet veya Jul Sezar’ı okuyan bir kimsemuhakkakkikendidimağınıparlatır,açarveinceletir.

ŞimdideShakespear’inyazdığıengüzelnutkuokuyun:

Antuvan:

Arkadaşlar,Romalılar,yurttaşlar,benidinleyin!BenSezar’ıövmeyedeğil,

gömmeyegeldim!

İnsanlarınişlediklerikötülüklerkendilerindensonrayaşar.Yaptıklarıiyilikise, cesetlerle birlikte, kara topraklara iner. Sezar’ın akıbeti de böyle oldu.AsilBrutus,sizeSezar’ınharisolduğunusöyledi.

Hakikat böyle ise, bu bir ağır kusurdur. Ve Sezar, bu kusurunu en ağırşekildeödedi.

Buraya şerefli bir adam olan Brutus’le, şerefli birer insan olanarkadaşlarının müsaadesinden istifade ederek, Sezar’ın cenazesinde sözsöylemek için geldim. Sezar benim dostumdur. Bana karşı sadıktı veinsaflıydı.FakatBrutus,onunharisolduğunusöylüyor.Brutusiseşereflibirinsandır.

Sezar,yurdumuzRomaya,öyleesirlergetirdiki,fidyelerigenelsandıklandoldurmuştur.

Sezarbuhareketiylemiharisgörünüyor?

YoksullarinlediklerizamanSezar’daağlardı.

İhtiras,dahasertbirmetadançıkabilir.

FakatBrutus,onunharisbiradamolduğunusöylüyor.VeBrutusşereflibiradamdır.

Hepinizgördünüz.BenLupercal’deüçdefaSezar’aşahanebirtaçsundum.Oda,üçdefareddetti.Bumuonunhırsı?

FakatBrutusonunharisbiradamolduğunusöylüyor.

Vemuhakkakki,Brutusşereflibiradamdır.

MaksadımBrutus’undediğinitasvipetmediğinisöylemekdeğildir.

Fakatburada,bildiğimisöylemekistiyorum.

BirzamanlarhepinizdeSezar’ıseviyordunuz.Sevmenizherhaldesebepsizdeğildi.

Ohaldeonunmateminitutmaktansizialıkoyanne?

Ey akıl! Sen yaratıcı canavarlara uçtun. Ve insanlar akıllarını mıkaybettiler! Şahit olun ki, kalbim orada, Sezar’ın tabutu içinde, onunlaberaberdir.Birazduraklayarak,kalbiminbanadönmesinibekleyeceğim!

Birinciadam:Galibabuadamınsözlerindeisabetvar.

ikinci bir adam:Meseleyi dostça düşünürsek, Sezar’ın bir çok yanlışlarıolduğunuanlarsın.

Üçüncü adam:Olmaz olurmu? Fakat galiba onuılyerine gelecek olanlar,ondanbeterolacak.

Dördüncüadam:Sözlerinedikkatettinizmi?Sezartacıreddetmiş.Demek,harisolmadığımuhakkak.

Birinciadam:Ohaldetacıalacakbiribulunur?

ikinciadam:Zavallıadam.Gözleriağlamaktanateşgibikızarmış.

Üçüncüadam:BütünRoma’daAntuvan’dandahaasilbirkimseyok.

Dördüncüadam:Dikkatedin.Tekrarsözebaşlıyor.

Antuvan:DahadünSezar’ınbirsözübelkidebütündünyayıdurdururdu.Şimdişuradayatıyor.Vehiçbirkimseonasaygıgöstermiyor.

Efendiler, kalplerinizi ve kafalarınızı isyana sevk ederek, içinizi hiddetledolduracakolursam.Brutus’eveCassius’e fenalık etmişolurum.Bunlar ise^lirsiniz ki, şerefli insanlardır. Onlara fenalık .edecek değilim. Ölüye,kendime ve size fenalık etmeyi, şerefli bir adama fenalık etmeye tercihederim. Fakat işte size, şu sandukanın içinde bulduğum bir parşömen ki,Sezar’ınmührünütaşıyor.Bu,onunvasiyetidir.Fakataffmızıricaederim,onusize okuyacak değilim, çünkü onu dinleyenler, kalkarlar, Sezann yaralarınıöperler, mendillerini kanlarına batırırlar, onu bir kılını hatıra olmak üzereyalvarayakaTaalırlar.Veöldüklerizamanonuvasiyetlerindeyadederlerveenkıymetlimirasolarakçocuklarınabırakırlar.

Dördüncüadam:Vasiyetidinlemekisteriz.Okuvasiyeti,MarkAntuvan.

Hepsi:Vasiyetivasiyetiisteriz.Sezar’mvasiyetinidinleyeceğiz.

Antuvan:Sabrediniz,azizdostlar.Onuokumamalıyım.ÇünküSezar’ınsizinasıl sevdiğini bilirsiniz.Odun değil, taş değil, insansınız. İnsan olduğunuziçin, Sezar’ın vasiyetini dinlediğiniz zaman, ateşlenir ve çıldırırsınız. Sizin,Sezar’avarisolduğunuzubilmemenizdaha iyidir.Çünkübildiğiniz taktirde,kimbilir,nelerçıkar.

Dördüncü adam: Vasiyeti oku. Dinleyeceğiz Antuvan. Vasiyeti oku.Sezar’ınvasiyetini.

Antuvan:Biraz sabırgöstermezvebirazbekleyemezmisiniz?Benondanbahsetmeklehataettim.HançerleriSezar’ıvurannamusluadamlarakötülükettim.Buyüzdenkorkabilirim.

Dördüncüadam:Buşerefliadamlarbirerhaindirler!

Hepsi:Vasiyet,vasiyet.

İkinciadam:Onlarbiralçakkatildir.Vasiyetioku.

Antuvan: Demek vasiyeti okumaya beni mecbur ediyorsunuz. O haldeSezar’ın naaşı etrafında bir halka çevirerek de size, vasiyeti yapanıgöstereyim.Bendeaşağıineyimmi?Banamüsaadeediyormusunuz?

Hepsi:İnin!

Antuaniner.

İkinciadam:Aşağıin.

Üçüncüadam:Müsaadesenin.

Dördüncüadam:Halkateşkiledereketrafındadurun.

Birinciadam:Baştaraftadurun.Gövdeetrafındadurun.

İkinciadam:Antuvan’ayeraçın.EnasilAntuvan.

Antuvan:Hayır,üzerimeyüklenmeyin.Birazötededurun.

Hepsi:Gerileyin.Yeraçm.Geri…

Antuvan:Gözlerinizde yaş varsa, bu yaşlan dökmeye hazırlanın.Hepinizbumantoyutanırsınız.Sezar’ınonuilkgiyindiğigünühatırlıyorum.Biryazakşamıydı. Sezar çadınndaydı ve o gün Nervii’leri yenmişti. Bakınız.Cassius’ünhançerionuşurasındanvurdu.Kıskanç.Casca’nındarbesibakınız,şurasını yırtınıştır. Buradan, onun çok sevdiği Brutus’un hançerini yedi.Brutus, o melun çelik parçasını çektiği zaman, bakınız, Sezar’ın kanlanbardaktanboşanırcasınaakmış…Bilirsinizki,Brutus,Sezar’ınmelektanıdığıbiradamdı. İlahlar,Sezar’ınbuadamınekadarsevdiğini takdiretsin.Fakatonun darbesi, darbelerin en zalimiydi. Çünkü asil Sezar onun kendisinivurduğunugörünce,haininkolundandahaçokkuvvetliolannankörlük,onubüsbütünyıktı.OzamanSezar’ınherşeyiparçalandı.VemantosuileyüzünüöterekPompeyheykelininkaidesialtındakanlanakaaka,kocaSezaryıkıldı.Oneyıkılıştı!Azizyurttaşlar.Ozaman,ben,sizvehepimiz,beraberyıkıldık.Üzerimizdehiyanetlertomurcuklanıpçiçeklendi.

Şimdiağlıyorsunuz.İçinizdeacılarduyduğunuzuhissediyorum.Bugözyaşıdamlaları, şefkatli ruhların sızıntısıdır. Fakat siz, Sezar’ımızın kanlımantosunugörerekmiağlıyorsunuz?Burayabakın.İştekendisi,gördüğünüzgibi,hainlerinelleriyleyaralanmışveölmüştür.

Birinciadam:Nemüthişmanzara.

İkinciadam:AsilSezar.

Üçüncüadam:Neyamangün.

Dördüncüadam:Hainler,Alçaklar!

Birinciadam:Nekanlımanzara…

ikinciadam:İntikamalacağız.

Hepsi: İntikam! Arayın! Bulun! Yakın, Yıkın, Öldürün, Kesin. Hainleriyaşatmayın.

Antuvan:Durunyurttaşlar.

Birinciadam:Durunarkadaşlar.AsilAntuvan’ıbekleyin.

İkinci adam:Onudinleyeceğiz, onunpeşindengideceğiz.Onunlaberaberöleceğiz!

Antuvan:Aziz dostlar, değerli dostlar, sizi böyle ansızın kopan bir isyantufanınabenzetmekistemiyordum.Buişiyapanlar,şerefliinsanlardır.Onlarınnegibişahsişikâyetleryüzündenbuişiyaptıklarınıbilmiyorum.Fakatonlarakıllıveşereflikimselerdir.Veşüpheyokki,sizesebeplergöstererekcevapvereceklerdir. Ben ise, dostlar, sizin kalplerinizi taşırmak için gelmedim.Brutus gibi bir hatip değilim. Bildiğiniz gibi, apaçık, basit, fakat dostunuseven bir adamım. Bana, burada söz söylemeye müsaade edenler de bunubilirler. Sonra benim zekâm, kelimelerim, değerim, hareketim, sözlerim,insanlarınkanınıcoşturacakbelâgatimyok.Benyalnızdoğrudürüstsöylerim.Size bildiklerinizi anlatıyorum. Size, birer dilsiz ağzı olan aziz Sezar’ınyaralarım gösterip, bu ağızların konuşmasını istiyorum. Halbuki bir Brutusolsaydım,onlardabirerAntuvanolsaydılar,Sezar’ınyaralarındanherbirinebir dil koyarak söyletir, sizi ayaklandırır veRomanınher taşını isyana sevkederlerdi.

Hepsi:İsyanedeceğiz.

Birinciadam:Brutus’uneviniyakacağız.

Üçüncüadam:Haydiöyleyse.Gidipsuçlularıarayalım.

Antuvan:Hemşehriler,benidinlemeyedevamediniz.

Hepsi:Durun,Antuvan’ıdinleyin.EnasilAntuvan.

Antuvan:Nediye,neyapacağınızıbilmedengitmekistiyorsunuz?Sezarnediyesizinbumuhabbetinizikazanmıştı.Neyazıkki,bilmiyorsunuz.Ohaldesizeanlatmayalım.Sizedeminbahsettiğimvasiyetiunuttunuz.

Hepsi:Çokdoğru,vasiyetisteriz.Bekleyelimvevasiyetidinleyelim.

Antuvan: İşte vasiyet. Ve Sezar’ın mührünü taşımaktadır. Her adamayetmişbeşdrahmi.

İkinciadam:ÇokasilSezar.Onunintikamınıalacağız.

Üçüncüadam:ŞahaneSezar.

Hepsi:Durunvesusun.

Antuvan:Bundanbaşkasizebütünmalikânelerinibıraktı.Bütünbahçeleri,bostanlandahep sizin.Ve sizden sonra, sizinmirasçılarınızın tâ ki, hepinizbunlarda gezip dolaşın ve dinlenerek açılın. İşte Sezar budur. Bir daha eşigelirmi?

Birinci adam: Gelemez, gelemez. Haydi başlayalım! Sezar’m cesedinimukaddes yerde yakalım. Ve oradan alacağımız ateşle hainlerin evlerinitutuşturalım.Cesedinitaşıyın.

İkinciadam:Gidin,ateşbulun.

Üçüncüadam:Dallarkesin.

Dördüncü adam: Ne bulursanız alın, kapılar, pencereler, ne olursa(Hemşehrilercesedialarakçıkarlar).

Antuvan: Şimdi ne olacaksa olacak. Ey ayaklanan fitne, sen de istediğinyolutut!

Hiçbirzamançıktığınkapıyıhızlaçarpma,geridönmekisteyebilirsin.

DonHerold

Sanıyorum,budünyadabilgisizliğinbilimekarşıduyduğukinvenefrettendahazorlubirkinvenefretyoktur.

Galile

Birden fazla fikir ortaya konmazsa, insanoğlu iyimi, kötümü olduğunukestiremez,sadecekendisinesöyleneneinanır.Fakatdeğişikveçeşitlifikirlerönüne konursa, bunların arasında bir seçme yapma yetkisini elde eder.Nitekimsafaltınıdakarşıdantanıyamaz.Fakatbakırlakarıştırılıncadeğerinikolaycabulur.

Heredot

DALECARNEGIE’NİNSİHİRLİFORMÜLÜ

Dale Carnegie’nin bu sihirli formülü aslında saf birmantık ve sağ duyuparçasıdır. O aynı zamanda hoş ve eğlenceli olduğu kadar da basittir. Busihirliformülüngayesisizin,dinleyicilerinizinkafasınasıraylaşubeşnoktayısokmanızdır.

Aşama1:HiştAşama2:Konu(Ne)

Aşama3:Sebep(Neden)

Aşama4:Örnek(Nasıl)Aşama5:Netice

Dinleyicilerinizinilgisiniçekiniz.

Ne söylemek istediğinizi dinleyicilerinize mümkün olduğu kadar açıkolarakizahediniz.Konunuzunsebebinisöyleyiniz.

(Bazıhaldekonuokadaraçıkolurkisebepgöstermeyelüzumkalmaz).

Birörneklesöylediğinizşeyiaçıklayınız.

Dinleyicilerinizeartıkonlardannebeklediğinizi,neistediğinizisöyleyiniz.

Sihirliformülünbubeşaşamasınekadargüçgörünüyor,değilmi?Aslındabakarsınız siz günlük hayatınızda şu veya bu zamanda onun şu veya buparçalarınıhiçdüşünmedenkullanırsınız.

Meselageçengünevdekahvekalmadığızamankarınızdabu formülden,bilmeyerek faydalanmıştı. O, “Nuri” demişti, “yarın sabah kahvaltısındakahve içmek istiyorsan, akşam gelirken kahveciden 250 gr kahve almayıunutma. Çünkü evdeki son kahveyi bu sabah kullandım. Geçen sefer evdekahvebittiğinde senkahve içmeden işinegittiğin zamanortalığı nasıl kasıpkavurmuşum. Onun için şimdiden not defterine veya herhangi bir tarafınaişaretetdekahvealmayıunutmayasın.”

Şimdi eşiniz kahve almak hususundaki ricası, bakın sihirli formüle nasıluyacak?

Aşama1:HiştAşama2:KonuAşama3:SebepAşama4:Örnek

Aşama5:Netice

“Nuriyarınsabahkahvaltısındakahveiçmekistiyorsan”

“Akşamkahveciden250gr.Kahvealmayıunutma”

“Çünküevdekisonkahveyibusabahkullandım”.

“Geçen sefer evde kahve bittiği ve kahve içmeden işine gittiğin zaman

ortalığınasılkasıpkavurmuştun,hatırlıyormusun?”

“Onun için şimdiden not defterine veya herhangi bir yere işaret et dealmayıunutma”.

Sihirli formülün kullanılmasının ne kadar kolay olduğunu gördünüz.Günlük hayatınızda ondan ne kadar çok faydalanırsanız dinleyicileriniz desiziokadariyianlarlar.

Sihirliformülünkullanılışınabaşkabirörnek:

Aşama1:Hişt:

İçinizdenacabakaçkişiyorgunolmakiçinfazlabirsebepolmadığıhaldekendisiniherzamanyorgunhissetmektedir.Böylehissedenler lütfenellerinikaldırsınlar.

Tamam gördünüz mü? İşte ben şimdi size yorgunluğa nasıl maniolunabileceğini söyleyeceğim. Size ömrünüz boyunca uyanık saatlerinizigündebirersaatnasıluzatabileceğinizisöyleyeceğim.

Aşama2:Konu:

Söylemek istediğim şey şudur: Yorgunluğa mani olabilmek içinyorulmadan önce dinlenmelidir. Kalbinizin yaptığı şeyi siz de yapınız.Kalbiniz her vuruştan sonra dinlenir. Siz de kısa, fakat sık istirahatetmelisiniz.

Aşama3:Sebep:

Neden? Çünkü yorgunluk hayret verici bir süratle artar. 8 saatlik birçalışmanın sonunda, 4 saatin sonundakinin iki misli değil, birkaç misliyorgunsunuz. Onun için yorgunluğa mani olmanın en iyi yolu, daha sıkistirahatetmektir.

Aşama4:Mesela

Bakın Amerikan ordusu ne yapıyor? Ordu talimatnamesine göre daimiyürüyüşte bulunan askerlere her saatte on dakika üzerlerindeki bütün yüküatarak dinlenme, mola müsaadesi verilir. Amerikan ordusu ilmi testlersayesinde ispat etmiştir ki, askerler elli dakika yürür ve on dakika istirahatederlerse,neticedeçokdahafazlayürürlerveçokdahaiyisavaşırlar.

WinstonChurchill,eğeröyleyemeklerindenöncehergünikisaatuyumasavehergünsaatbeşteyatağınagirerekakşamyemeğindenönceyineikisaatdinlenmeseydi, İkinci Dünya Harbinde Büyük Britanya’nın savaş kudretinişevkiidareetmekgibibüyükveçökerticibiryükü,imkânsızböylebaşarıylataşıyamazdı.

ihtiyar John D. Rockfeller her gün öğleyin saat bir sıralarında uzanır ve

yarımsaatlikbirşekerlemeyapardı.

ikinci dünya savaşında amerika’nın genelkurmay başkanı olan generalGeorgeC.Marshall,dünyanınşimdiyekadargördüğüharplerinenmuazzamıolanbuharptekuvvetlerinihergünevineöğleyinyayangitmekveyemektensonramuhakkakyirmidakikalıkbiruykukestirmeklemuhafazaedebilmişti.

Aşama5:Netice:

Tabiatıyla ne siz ne ben Churchill’in yaptığı gibi istediğimiz her an veyerdedinlenemezveyauyuyamayız.

Fakat herhalde evimizdeki zamanın az çok sahip ve hakimiyiz. Ve herakşam eve gelir gelmez, akşam yemeğinden önce bir saat şekerlemeyapabiliriz.Eğerakşamyemeğindenöncebirsaatvegecedealtısaatuyursakki, toplanınca yedi saat arka arkaya uyuyacağımız sekiz saatten fazla birrahatlıksağlamışolur.

Evet, hakikatenakşamyemeğindenönceuyuyacağımızbir saatgeceleyinikisaatlikuykuyabedeldir.Veböylecehergünuyanıksaatimizbirsaatartmışolur.

Bubelkiinanılmayacakbirşeydir,fakateminolunkidoğrudur,benbunuçokiyibilirim,çünkükendimtecrübeettim.

OKUMAKÜZERİNE

SonzamanlardaTürkiye’debüyükbirdeğişiklikoluyor.Başkentteeskiyenazaranençokartanmağazalararasındaçiçekçilerlekitapçılargeliyor.Çiçeksevgisi tabiat ve sanat sevgisinin bir birleşimidir. Yaşama zevkini artırır,hisleriinceltir,odalanşenlendirir,gerçekgüzelliğeolanözlemiartırır.

Kitapçıdükkânlarınınartmasıise,okumazevkininarttığınıgösterir.Eskiyenazarandahaçokokunuyor.Gazeteokunuyor,dergiokunuyor,belkiiyisideokunuyor, kötüsü de okunuyor. Okunuyor ya, bence önemli olan budur.Okumaktan zevk almaya başlayan bir topluluk bir gün elbette daha iyi vedaha güzeli aramak ihtiyacını hissedecektir. Bunu hatta şimdidenhissetmektedirde.

Eskidençeşitazdı,insanınheryeniçıkandergivekitabıokumasıkolaydı.Bu bakımdan herhangi önemli bir seçmeye de ihtiyaç yoktu. Fakat bugünmatbaacılar oldukça süratli ve verimli çalışıyorlar.Bununbir sonucuolarakda okumaktan zevk alan, boş zamanının bir kısmını okumaya ayıran genç,sormayabaşlıyor;neyiokuyayım,herşeyiokumamaimkânolmadığınagöre?

Bu yıllardan beri düşünürleri oyalayan bir konu olmuştur. Bakın meselaRalphEmersonnediyor?

1.Biryaşınabasmamışhiçbirkitabıokumayın.

2.Meşhurolmayanhiçbirkitabıokumayın.

3.Sevmediğinizhiçbirkitabıokumayın.

Prof.JohnErskinedeşöyledemiştir:

“Büyük kitaplar insanın tekrar tekrar okumak ihtiyacını duyduğukitaplardır. Bazı kitaplar bizim zamanla olgunlaşan kültür, görgü vetecrübelerimizleberaberbüyür,bazılarıdabüyümezler.Eğeraradakibufarkıseçmeyi beceremiyorsak, bir kitabı büyük bir kitaptan ayırdetmeyi dahaöğrenememişizdemektir”.

Başkabirdüşünür,SirJohnLubbockdabukonudaşöylediyor:

“Gelişigüzelokumanınkendinegörehoşbirtarafıolduğunuinkâredemem.Fakat ilgi alanımız genişledikçe, her sınıfın en iyi kitaplarındanfaydalanmamızdaokadarönemlibirzorunlulukolur”.

Buüçbüyükdüşünürünsözleriniortakbirpaydadatoplarsakkısacayalnıziyi,meşhur,herkesçetavsiyeedilenkitaplararasındankedizevkimizegörebirseçimyapmamızındoğruolacağımeydanaçıkar.Çünküherşeyiokumayanezamanımız,nedeimkânlarımızyeterlidir.

Başkabirdüşünürdeşöylediyor:“Okumakyemekyemeyebenzer,çeşitliyemekler karnımızı doyurabilir, fakat ancak sindirebilenlerin bize faydasıvardır.”

İşteasılmesele,kitapların içindeki fikirleri sindire sindirekendimizemaletmek, onları benliğimizin, kültürümüzün bir parçası yapmak ve onlarınyardımıiledahabaşkaveyenifikirlerianlamakvedüşünebilmektir.

Bacon,“okumakdolubiradam,konuşmakhazırbiradam,yazmakdatambiradamyapar”,der.Görülüyorkibirinsanındolmasıiçinokumasılazımdır,çünküdoluolmayanbirinsanhiçbirzamantaşamaz.Yenifikirler,buluşlariseheptaşabileninsanlarıneserleridir.

İnsanlarıbirleştirenduygular,ayırandafikirlerdir.Duygularbizibirarayagetirenbasitbirerbağdır.Fikirler iseçeşitlilikprensibinintemsilcisidirlervebuyüzdeninsanlarıçeşitligruplaraayırırlar.

Gençliğindostluğunumeydanagetirenduygulardır.

Yaşlılığınhiziplerinideyaratanfikirlerdir.

Eğer bunun vaktinde farkına varabilir ve başkalarına daha toleranslı birgözlebakacakşekildedüşüncelerimizieğitebilirsek,dahabarışçılbirmizacasahipolurvefikirlerindağıttığıinsanlarıhisbağlanilebağlamayamuvaffakoluruz.

Goethe

KİTAPLARINSEÇİMİ

SirJohnLUBBOCK

“Odanın her tarafında beni bekleyen Sessiz hizmetçiler, Aydınlık vekarardık, hermevsimdeki dostlarım,Melekler veperilerYanımayaklaşır vefısıldarlarYavaşyavaş,tatlıtatlı,Gökteninenbütünruhlarlaberaber,Eskiveyeni”

Proctor

Bununla beraber çok kere hepsi boş yere bekler. Bence bunun sebebi,insanlarınkarşılarınaçıkankitaplarınçokluğundanşaşırmalarıdır.

Eskizamanlardakitaplarnadirvepahalıydı.Bugün,herzamankindendahaçokhakikateyakınolarak,şairleberaberşunlarısöyleyebiliriz:

“Kelimeler,küçükbirermürekkepdamlasıdır,

Çığgibibirfikrinüstünedüşerler.

Vebinlerce,belkimilyonlarcainsanıdüşündürürler.”

Atalarımız kitapları çok büyük güçlüklerle elde edebilirlerdi. Bizimgüçlüğümüz ise onları seçmektedir. Biz okuduğumuz şeylere çok dikkatetmeliyiz ve eski Yunanlıların düştükleri hataya düşmemek için Ulis’ingemicileri gibi rüzgârla dolu tulumları mücevherlerle dolu çuvallarsanmamalı, dil ve tariflerin, buluşların olduğu gibi düşüncelerin de âletleriolduğunu zannetmemeli, hiç olmazsa çok kere yaptığımız gibi zamanımızıdeğersizkitaplarıokumaklaisrafetmemeliyiz.

Talihsizbiryazara söylenenve iki türlüanlaşabilenşualaylı söz,birçokkitaplariçinsöylenebilir:Sizinkitabınızıokumakiçinhiçzamankaybetmekistemem (yani, biran önce sizin kitabınızı okuyacağım, hiç zamankaybetmeden. Yahut da sizin kitabınızı okumakla zamanımı kaybetmekistemem). Tabii kitaplar vardır, kitapçılar vardır, evet hatta Lamb’ın dediğigibikitapolmayankitaplardavardır.

Bir atasözü “gökten gelen felâketlerin belki önüne geçilebilir, fakatkendimizinmeydanagetirdiklerindenkaçmayaimkânyoktur”,der.

Bir çokları, ağırkitaplardananlamamakkorkusuyüzündenuzakdururlar.Fakat kafalarını iyi kullansalar eminim ki, kabahati kafalarının darlığındabulacakolanlarınsayısıçokazolurdu.

Okumaktaenönemliolannokta,insanınilgilendiğikonuyuseçebilmesidir.Ben bundan yıllarca önce okumak için seçmek istediğim geniş bir liste

üzerindeMr.Danvin’leolankonuşmamızıhatırlıyorum.Obanaen fazlaneile ilgilendiğimi sormuştu ve bana o konuyu seçmemi tavsiye etmişti. Bugerçekteninsanınhayatındayaptığıbütünişleredeuygulanabilir.

Bazen ben gelecek kuşakların okuyucularının hukukçularımız,doktorlarımız, tüccarlarımız, fabrikatörlerimizdeğil, işçive teknisyenlerimizolacağınıdüşünmekeğilimindeyim.Butabiigörünmüyormu?Birincileresasitibariylekafalarıileçalışırlar.Günlükişsaatlerinsonundabeyinlerideartıkyorulmuştur ve onlar istirahat zamanlarını açık havada ve hareket ederekgeçirmek zorundadırlar. İşçi ve teknikerler ise, tamamiyle tersine olarak birtaraftan daha kısa çalışma saatleri sağlamaya çalıştıklarından, hem istirahatzamanlan daha artacaktır, hem de işleri sırasında kâfi derecede bedenhareketleri yapmış olduklanndan boş zamanlarını daha fazla okumayavereceklerdir. Onların şimdiye kadar böyle yapmadıkları doğrudur, fakatbununbirçokciddisebeplerivardır.Şimdi,ilkolarak,onlarilkokullardaiyibir öğrenimgörüyorlar. İkinci olarak da en iyi kitapları sağlamak imkânınasahiptirler.

Ruskin,birkereinsanlarınnedenıstırapçektiğinehayretetmediğini,fakatonların neler kaybettiklerini görmekle hayret içinde kaldığını söylemişti.Şüphesiz biz başkalarının yaptıklan hatalar yüzünden çok ıstırap çekeriz,fakatkendicehaletimizyüzündençokdahafazlaşeykaybederiz.

“Eğer”,diyorSirJohnHerchel,“Hertürlühalveşartlaraltındadeğişmedenbenimolacakvebütünömrümboyuncahayatınkederveıstıraplarındanbenikoruyacak ve banamutluluk ve neşe kaynağı olacak bir zevk vermesi içinAllah’a dua etseydim, muhakkak ki ona, bana okuma zevki vermesi içinyalvarırdım.”

Birinsanabuzevkivebundanfaydalanmakimkânınıverin,göreceksinizkioderhalmutlubiradamolur.Tabiiikielinedünyanınensapıkkitaplarınınbirkoleksiyonunuvermemişseniz!

Birkütüphaneyesahipolmakbaşka,onuakıllıcakullanmakgenebaşkabirşeydir. Ben bazen insanların okudukları kitapları seçerken ne kadar az biritinagösterdiklerinigörmüşvehayretetmişimdir.

Kitaplar bilirsiniz ki sayılamayacak kadar çoktur.Okumaya ayıracağımızsaatler de, ne yazık ki, çok azdır. Buna rağmen birçok insanlar neredeysehemen önlerine rastgele ne çıkarsa, onları okurlar. Dostlarının evindetesadüfen ellerine geçen herhangi bir kitabı alırlar. İstasyon kitapçısındagördüklericazipbirismiolanherromanısatınalırlar,hattakitabınkitabınınhoşvegüzelolmasıbilebazıhallerdetercihsebebiolur.

Şüphesiz kitap seçmek kolay bir şey değildir. Ben çok defa aklı başındabirininokumayadeğer10kitaplıkbir liste tavsiyeetmesini isterdim.Birkaç

iyi kılavuz tarafından yapılmış böyle birkaç liste elimizde olsaydı, bu çokfaydalıbirşeyolurdu.Bençokdefalarokumakiçinherkesinkendikendisininkılavuzuolmasıgerektiğinivekendiseçiminikendisininyapmasıgerektiğiniişittim, fakat bu bana yüzme öğreninceye kadar suya girmemek tavsiyesinihatırlatır.

Böylebir listebulamayınca,benokumazevkinesahip insanlar tarafındandevamlıolarakbahsedilenkitaplarladahaazbahsedilmesinerağmen,şahsençoksevdiğimkitaplarınbirlistesinihazırladım.Bulisteyiherelinealandahabaşka kitaplar tavsiye etmek isteyecektir ki, ben kendim de bunlararasındayım,fakatozamanlistedekikitapsayısıçokkabaracaktır.

Benbelirlisebeplerdendolayı,hayattabulunanyazarlanneserlerinilistemealmadım,hattaaralanndaTennyson,Ruskinvedahabaşkalarıgibieserlerinibüyük bir zevkle okuduklarım bulunmasına rağmen, diğer taraftan bilimselkitapları da bir istisnası hariç, almadım. Çünkü bu konu gün geçtikçegenişlemektedir.

Sir JohnLubbock1887yılında “ThePleasures ofLife:HayatınZevkleri”adı altında bir kitap yayınlamış ve orada ilk olarak okunmasını faydalıbulduğu100kitabıaçıklamıştır.

Bugün için bir parça eskimiş sayılan ve bulunmasına imkân olmayankitapları kapsayanbu listebir çoküniversiteveyazarlarınbunabenzer100kitaplık listelerçıkarmalarınavesileolmuştur.Gönül isterki,dünyaçapındabir kültüre sahip olmak isteyenler için doğu ve batının en ünlü kitaplarınıiçine alan böyle bir liste bir gün bizde de ele alınsın ve vaktimizi Sir JohnLubbock’un dediği gibi her gördüğümüz kitabı okumakla israf etmeyelim.Biz biri dünya ünlü kitaplarından, öteki Türkçe’den iki listeyi bir denemeolarak sunuyoruz. Belki bir gün bu işin uzmanlarına bunlar bir kaynakolabilir.

KitaplarveOkumaÜzerine

Bir kitabın ilk gerekliği onun bizi eğlendirici olması, bize hoş bir vakitgeçirtmesidir. Eğer o böyle değilse, mükemmelen mavi mürekkeple mavikâğıt üzerine yazılmış olabilir. Bundan dolayı bir kitap benim ilgimiuyandırmıyorsa,ozamanbeniuyutmadanöncebenimonubirkenaraatmayahakkımvardır.

EdwardE.Hale

Okumaya lüzumundan fazla zamanayırmakda tembelliktir.Onu süs içinkullanmakdabirgösteriştenibarettir.Sırfonunkurallarıilehükümvermekdeöğrencilerinyapacağıiştir.

Okumakyetenekleri geliştirir.Tecrübeler okumayı geliştirir.Çünküdoğalyetenekler, tabiattaki bitkiler gibi, okumak vasıtasıyla budanmayamuhtaçtırlar. Tecrübe tarafından sınırlanmadığı takdirde okumak kendikendinevegelişigüzelbirçokdoğrultulardadalbudaksalar.

Kurnaz insanlar okumayı küçümserler, basit insanlar ona hayran olurlar.Akıllıinsanlariseondanfaydalanırlar.

Okumak bir insan doldurur, insanlarla konuşmaya hazırlar, yazmak iseolgunlaştırır.

FrancisBacon

Bir yaşına basmamış hiçbir kitabı okumayın! Tanınmamış hiçbir kitabıokumayın,sevmediğinizhiçbirkitabıokumayın.

RalphWaldoEmerson

İKİÖNEMLİKİTAPLİSTESİ

Bir süre önce Editörü bulunduğum Bilim ve Teknik Dergisinde, birkaçAmerikan Üniversitesi tarafından ortaklaşa çıkanlan TOO Büyük KitapListesi’niyayınlamıştık.Ayrıcadaaydınve ilgililerden“Türkçe100BüyükKitap”kapsayanbirlisteyidergideyayınlamakiçinbizeyolgöstermeleriniveyardımetmeleriniricaetmiştik.

Ne yazık ki ilgilenen çok az kişi oldu ve gelen listeler de birbirinden okadarfarklıydılarki,bizkendimizibunlarıniçindenbirtercihyapmayayetkiligörmedik.

Yalnız,TürkleriveTürkçe’yiiyiincelemişvebiryabancıprofesörün,sayınJoshuaM.Bear’ıngönderdiğilistevemektubuçokilginçbulduk.Herikisinive yabancı 100 büyük kitap listesini kitabımızın üçüncü baskısına aldık.Böylece onların kaybolmasını engelliyor ve ileride daha iyi listeler yapmakisteyenlerebirkaynakolarakbırakıyoruz.OzamanlistedeTürkçeolanlarbiryıldızla işaretlenmiştir. Görüldüğü gibi sayıları küçümsenmeyecek kadarçoktur.

1.ADAMS,HENRY:HenryAdams’ınEğitimi.

2.ANDERSON,SHERWOOD:Winesburg,Ohio.

★3.AUGUSTINESAINT:İtiraflar

★4.MARCUS,AURELIUS:Tefekkürat(Düşünler).

★5.AUSTEN,JANE:GururVeÖnyargı.

★6.BACON,FRANCIS:Denemeler

★7.BALZAC,HONORÉDE:GoriotBaba.

8.BEARD,C.A.veM.R.:AmerikanUygarlığınDoğuşu.

9.BELLAMY,EDWARD:GeriyeBakış.

10.BENNETT,ARNOLD:ihtiyarKadınlarınÖyküsü

★11.KUTSALKİTAPLAR:

★12.BORROW,GEORGEHENRY:Lavengro.

★13.BOSWELL,GEORGE:SamuelJohnson’unHayatı.

★14.BRONTE,EMILYJANE:AnaforTepe.

15.BROKS,VANWYCK:Yeniİngiltere’ninÇiçekAçması.

16.BURY,JOHNBAGNELL:YunanistanTarihi.

★17.BUTLER,SAMUEL:BütünCanlılarınYolu.

18.CATHER,WILLASIBERT:BenimAntonia’m.

19.CELLINI,BENVENUTO:Otobiyografi.

★20.SERVANTES,SAAVEDRAMIGUELDE:DonKişot.

21.CHAUCER,GEOFFERY:CanterburyÖyküleri.

★22.CONRAD,JOSEF:Narcissu’nunZencisi.

★23.DARWINCHARLES:TürlerinKökeni.

★24.DEFOE,DANIEL:RobinsonCrusoe.

★25.DESCARTES,RENE:MetotüzerineKonuşmalar.

★26.DICKENS,CHARLES:PickwickBelgeleri.

★27.DOSPASSOSJOHNR.:U.S.A.

★28.DOSTOYEVSKY,FEDORM.:KaramazowKardeşler.

★ 29. DOYLE, SIR ARTHUR CONAN: Bütün Sherlock HolmesKülliyatı.

30.ELIOT,GEORGE:AdamBede.

31.ELLIS,HAVELOCK:HayatDansı.

★32.EMERSON,RALPHWALDO:Denemeler.

★33.EPICTETUS:Söyleşiler.

34.FAURE,ELIE:SanatTarihi.

35.FEDERALIST:U.S.A.’nınAnayasasıÜzerineBirYorum.

★36.FIELDING,HENRY:TomJones’unTarihi.

★37.FLAUBERT,GUSTAVE:MadamBovary

★38.FRANCE,ANATOLE:PenguinlerAdası.

★39.FRANKLIN,BENJAMIN:Otobiyografi.

40.FRAZER,SIRJAMESGEORGE:AltınDal.

41.GIBBON,EDWARD:RomaimparatorluğununÇöküşveDüşüşü.

42.GISSING,GEORGE:HenryRyecroft’unÖzelEvrakı.

★43.GOETHE,JOHANNWOLFGANGVON:Faust.

★44.HARD,THOMAS:D’Urbevilles’inTess’i.

★45.HAWTHORNE,NATHANIEL:Damga

★46.HERODOTUS:Tarih(IranHarpleri)

47.HOBBESTHOMAS:Leviathan.

★48.HOMER:Odissey.

★49.HUDSON,WILLIAMHENRY:YeşilKonaklar.

★50.HUGO,VICTOR:Sefiller.

51.JAMESHENRY:VidanınDönüşü.

52.JAMES,WILLIAM:Psikolojininİlkeleri.

53.JEANS,SIRJAMESH.:EsrarengizEvren.

54.KEATS,JOHN:Şiirler.

55.KIPLING,RUDYARD:ÜçAsker.

56.LAMB,CHARLES:Elia’nınDenemeleri.

57.LAKDNER,RING:ToplanmışKısaÖyküler.

•58.LEONARDO,DAVINCI:NotDefterleri.

59.LEWIS,SINCLAIR:Babbitt.

★60.LYELL,SIRCHARLES:EskiZamaninsanı.

★61.MACHIAVELLI,NICCOLO:Prens(Hükümdar).

★62.MALORY,SIRTHOMA:Morted’Arthur.

63.MALTHUS,THOMAS:Nüfusunilkeleri.

★64.MARX,KARL:Sermaye.

65.MAUGHAM,SOMERSET:İnsaniKölelikÜzerine.

★66.MAUPASSANT,GUYDE:KısaHikâyeler.

★67.MELOILLE,HERMAN:MobyDick.

68.MEREDITH,GEORGE:RichardRevel’inÇetinSınavı.

69.MILL,JOHNSSTUART:Otobiyografi.

★70.MONTEQU1EUC.L.DESECONDAT:KanunlarınRuhu.

★71.NIETZSCHE,F.W.:ZerdüştBöyleKonuştu.

72.NORRISFRANK:Mr.Teague.

73.OXFORDŞİİRKİTABI

★74.PAINETHOMAS:İnsanHakları.

75.PEPYS,SAMUEL:GünceDefteri.

★76.PLATO:Diyaloglar.

★77.POE,EDGARALLEN:Öyküler.

★ 78. PORTER, KATHERINE A.: Juda En Parlak Çağında ve ÖtekiÖyküler.

★79.RABELAIS^FRANÇOIS:GargantusvePantagruel.

80.READE,CHARLES:ManastırveOcakbaşı.

★81.REMARQUE,ERICHMARIA:BatıCephesindeYeniBirŞeyYok.

★82.RENAN,ERNEST:İsa’nınHayatı.

★83.ROLLAND,ROMAIN:Jean-Christophe.

★84.ROUSSEAU,JEANJACQUSE:SosyalMukavele.

★85.SCOTT,SIRWALTER:Ivanhoe.

★86.SHAW,GEORGEBERNARD:Candida,İnsanveÜstünİnsan.

★ 87. SHAKESPEARE, WILLIAM: Özellikle, Macbeth, Hamlet, Lear,SizinBeğendiğinizGibi,BirYazGecesiRüyası.

88.SINCLAIR,UPTON:Cangl.

89.SPINOZA,BENEDICTDE:AhlakFelsefesi.

90.STEVENSON,ROBERTLOUIS:HermistonSedi.

★91.STEINBECK,JOHN:GazapÜzümleri.

★92.SWIFTW,JONATHAN:Gulliver’inGezileri.

★93.THACKERY,WILLIAMMAKEPEACE:HenryEsmond.

★ 94. THOMAS AQUINAS, SAINT: Varlık ve Köken Üzerine, TannÜzerine,İnsanÜzerine.

★95.THOREAU,HENRY:Walden.

★96TOLSTOY,LYOF:SavaşveBarış.

★97TWAIN,MARK:HuckleberryFinn.

★98.WOLTAIR,F.M.AROUETDE:Candide.

99.WELLS,HERBERTGEORGE:TonoBungay.

★100.WHITMAN,WALT:OtYapraklan(ÇimenYapraklan)

TÜRKÇESEÇMEYAPITLAR

JoshuaM.BEAR

ÖğretimÜyesiBeşeriİlimlerBölümüOrtaDoğuTeknikÜniversitesi

Bilim ve Teknik Dergisi’nin Nisan 1978 sayısında yayınladığınız “100BüyükKitap”listesinibüyükbirilgiileokudum.BütünBatıedebiyatını100kitaplıkbir listeye indirmekgayetzorbir işveherkesinbeğeneceğibir listehazırlamakolanaksızdır.Çünkü,zevklerbir tarafa,kıstaslardeğişecek.Yani,“edebi değeri olan”, “ondan sonra gelen edebiyatı etkileyen”, “halklarınınruhunuyansıtan”,“yerelyerinebeynelmileldeğeriolan”kıstaslaragöre,ayrıayrı listeler ortaya çıkacak. Bence, listenin kimin için hazırlanacağı daönemli;yanikendikültürünün“şaheserlerini”okumakisteyenbirBatılı içinhazırlanacak liste, Batı kültürünün “ruhunu” anlamak isteyen bir Türk içinhazırlanacak listeden farklı olacaktır. Sizin elde ettiğiniz liste, ikincikategoriyegirdiğiiçin,gayetiyidir.

TürkEdebiyatı’nın100kitaplıkbirlisteyeindirmekdegayetzorbiriş.Biredebiyat profesörüne sorarsanız, “edebi değeri” olan kitaptan seçer; birtarihçiye sorarsanız, “Tarihi değiştiren ve etkileyen” kitapları seçer. Dahaönce belirttiğim gibi herkesi memnun edecek bir liste hazırlamakolanaksızdır.Benimkıstasımşuolmuştur.“Türkruhunuanlamakisteyenbiryabancıya hangi kitapları tavsiye ederdim”. Buna göre aşağıdaki kitaplarıseçtim: Listemde yer almayan, fakat başka kriterlere göre 100 kitaplık birlistedeyeralabilecekkitaplarvartabii:BunlararasındaAliKuşçununRisalatıHalli Eşkali Kamer; Fenari Şemseddin’in Fusulül Bedayi fi ül Bedayi fiUsulül Şerayi, İbrahimMüteferrikanın Vesilet-ül Tıbaa; Piri Reis’in KitabıBahriye; lbni Sina’nın Şifa; İbrahim Hakkı Erzurumlu’nun Marifetname;Ahmet Vefik Paşa’nın Yorgaki Dandini’si gibi kitapları var, Ama benimlisteyegeçelim.

JoshuaM.Bear’ınlistesi

ESKİLERDEN:

AlişirNevai:FerhatileŞirinBaki:FazailiCihatBursalıTahir:ŞeyhEkberCelâleddinRumi:MesneviAhmedCevdetPaşa:CevdetTarihiDedeKorkut:KitabıDedeKorkutMehmetAkifErsoy:SafahatEvliyaÇelebi:SeyahatnameFarabi:Ettalimüs-SaniFuzuli:Leyla ileMecnunZiyaGökalp:TürkçülüğünEsaslarıHüseyinRahmiGürpınar:Şıpsevdi.

Yakup Kadri Karaosmanoglu: Yaban Karacaoglan: Şiirler Kâtip Çelebi:Tuhfetül-KibarKocaRagıpPaşa:Divan

Köroğlu:ŞiirlerNaima:Tarih

NamıkKemal:VatanyahutSilistreNasreddinHoca:FıkralarNedim:DivanÖmer Seyfettin: Hikâyeler Şeydi Ali Reis: Mir’atül Memalik SüleymanÇelebi: Mevlüd Şeyh Galip: Hüsnü Aşk Şinasi: Şairin Evlenmesi TevfikFikret: Rübabı Şikeste Halit Ziya Uşaklıgil: Mavi ve Siyah Yunus Emre:Divan

MehmetEminYurdakul:TürkçeŞiirleriReşatNuriGüntekin:ÇalıKuşu

YENİLERDEN:

Mahmut Makal: Bizim Köy Yaşar Kemal: ince Memed Haldun Taner:KeşanlıAliDestanıNecatiCumalı:Nalınlar

On kitaplık bir liste hazırlayacak olsaydım, şu kitapları seçerdim: DedeKorkutKitabı;TürkçülüğünEsasları;NasreddinHocaFıkraları;Yaban;ÇalıKuşu;BizimKöy;İnceMemed;Şıpsevdi;VatanyahutSilistre;EvliyaÇelebiSeyahatnamesi.

OKUMAKSANATI

FrancisBACON

Okumak insanı zevklendirmeye, süslemeye ve onun hüner ve marifetiniarttırmaya yarar. Zevk için başlıca kullanılış şekli insana yalnızlıktan veherkesten ayn olmaktan hoşlanmayı öğretmesidir. Süslemesi ise onunkonuşmasına ve muhakemesine verdiği renktedir. Hüner ve marifetiniarttırması da ona işleri hakkında doğru hüküm vermeyi ve onları iyi idareetmeyiöğretmesidir.

Yalnızbirtekişteihtisassahibiinsanlarkendiişlerinipekgüzelbaşarırlar.Hattateferruathakkındadatekertekeriyihükümlerverebilirler.Fakatumumitedbirlerinalınması,işlerinplanlanması,tertipvetanzimigenişbilgivekültürsahibiinsanlartarafındandahaiyiyapılır.

Okumayalüzumundanfazlazamanayırmakdatembelliktir.Çokdefaonusüs içinkullanmakdabirgösterişten ibarettir.Sırfonunkuralları ilehükümvermekdeyalnızöğrencilerinyapacağışeydir.

Okumak tabiatı geliştirir, tecrübe de onu geliştirir. Zira tabii kabiliyetler,tabiattaki bitkiler gibi okumak aracı ile budanmaya muhtaçtırlar. Tecrübetarafındansınırlanmadığıtakdirdeokumakkendikendineveserbestçebirçokistikametlerdedalbudaksalar.

Kurnaz insanlar okumayı küçümserler, basit insanlar ona hayran olurlar.Akıllı insanlar ise ondan faydalanırlar. Zira okumak yalnız başına bir işinkendiliğindennasılyapılacağınıöğretmez,onundışındaveüstündebirhizmetvardırkiodagözlemileeldeedilir.

Başkalarınıiğnelemekveyaonlarısusturmakiçinokumayınız;sırfinanmakve her şeyi muhakkak ve tabii sayabilmek için de okumayınız; bir şeysöyleyebilmekvesüslükonuşmaimkânınıbulmakiçindeokumayınız.Yalnızdaha iyi düşünebilmek, daha derin düşünebilmek ve düşüncelerinizden birsonuççıkarabilmekiçinokuyunuz.

Bazı kitaplar tatmak, bazıları yutmak, içlerinden çok azı da çiğnemek vehazmedilmek içindir:Yani bazı kitaplar kısmen okunmalı, bazıları ise fazlabir merak ve tecessüs sarf edilmeden sonuna kadar okunmalı, içlerindenbirkaç tanesi de tam okunmamalıdır. Onları okurken bütün ihtimam vedikkatinizikullanmalısınız.

Bazıkitaplardabaşkalarınınyardımıileveyaonlarınyaptıklarıözetlerdenokunabilir. Fakat bu yalnız önemi az münakaşalar ve kıymeti az cinstenkitaplar içindir. Bundan mana süzgeçten geçmiş kitaplar alelâde süzgeçten

geçirilmişsıvılargibigörünüşlerigüzel,fakatkapsamlarıhafiftir.

Okumakbirinsanıdoldurur,insanlarlakonuşmakonuhazırlar,yazmakiseonuolgunlaştırır.

Bundan dolayı bilmediklerini bilir görünebilmesi için az yazı yazan biradamınbüyükbirhafızaya,insanlarlakonuşmaktanhoşlanmayanbiradamınseribiranlayışaveazokuyanbiradamındafazlazekiolmayaihtiyacıvardır.

Tarihkitaplarıinsanlarıakıllı,şiirleranlayışlı,matematikcinfikirli,felsefederin, ahlâk kitapları ciddi ve temkinli yapar, mantık ve hitabet ise insanamünakaşakabiliyetiverir;AbeuntStudiainMores.

İnsanın anlayışına hiçbir şey engel olamaz, fakat bu ancak uygun birokumasayesindeelegeçirilebilir.Biradamınanlayışıfazlahareketli iseonamatematik okumasını tavsiye ediniz. Eğer akıl, ispat ve problemlerden birparça uzaklaşırsa o tekrar yeniden başlamakmecburiyetinde kalır. Eğer biradamın aklı farklı şeyleri birbirinden ayırt etmeye kabiliyetli değilse, okulkitaplarıokusun.Yokeğerherhangibir işi izahetmek içinbaşkabirşeydenfaydalanamaz ve önüne çıkan meseleleri çözmeye kabiliyeti yoksa, hukukvakalannıokusun.Böylecekafanınher zaafınakarşıözelbir tedavi reçetesibulmakkabildir.

SİHİRLİKAPININARDINDA

SirArthurConanDOYLE

Kitaplığınıznekadarmütevazı vebasit, süslediği odanekadarküçükvebasıkolursaolsun,bununhiçönemiyoktur.Sizbuodanınkapısınıarkanızdankapayınız. Böylece dış alemi bütün sıkıntılan ile beraber dışanda bırakınız.Büyükölülerinhuzurverici sohbetlerinedalınız. İşteozamanhiçbirüzüntüve kızgınlığın sizi takip edemeyeceği periler ülkesinin büyülü kapısındaniçeriyegirmişolursunuz.

Böylece adi ve basit olan her şeyi arkanızda bırakmış oldunuz. Asil vesessizdostlarınızişteburada,karşınızdasıralanmış,sizibekliyor.Gözleriniziyukandan aşağıya onların raflanndan şöyle bir geçiniz. İstediğiniz adamıseçiniz. Beraberce rüyalar ülkesine gitmeniz için ona elinizi uzatmanızkâfidir.

Eğer onlara karşı yakınlığımız olmasaydı, sıralanmış kitaplann bu dizisibizibirparçaürkütecekti.Onlarınherbiribez,derivematbaamürekkebiylemumyalanmış bir ruhunmumyasıdır. Hakiki bir kitabın her kapağı açıldığızamaniçindenbirinsanınyoğunlaşmışözü,varlığımeydanaçıkar.

Yazarların kişilikleri en ince gölgelerle örtülmüş, vücutları elle biletutulamayacak tozlar haline gelmişlerdir.Halbuki burada onların asıl hakikiruhlarısizinemrinizdedir.

Seve seve faydalanacağımız bu mucizevi fırsatı tamamiylekavramamamızınsebebideyineonlarlaolanyakınlığımızdır.Farzedilenki,şuandaShakespear tekrardünyamızadönmüşolsunveherbirimizebirsaatmüddetle nükte vemuhayyelesinin nimetlerini hediye etsin. Bunu ne kadarbüyükşevkveminnettarlıklakarşılayacaktık.

Bununlaberaberşimdibizondan,hemdeonuneniyitarafından,haftalarcafaydalanabilecek bir durumdayız.Hatta onu çağırmak için elimizi sallamakzahmetinekatlanmamızabileihtiyaçyoktur.

İnsanbirkerebusihirlikapıdangeçince,negibibirruhhaletiiçindeolursaolsun, orada bu dünyanın en büyükleri ile buluşabilir ve hepsi ona hoş yüzgösterebilir. Eğer düşünmeyi severse işte fikir ülkesinin bütün kurallarıburadadır.Eğerrüyagörmektenzevkalırsa,iştehayalülkesininkahramanlan,yok eğer istediği eğlenmek, hoş vakit geçirmekse, dünyanın en büyükhikâyecilerindenbiriniseçebilir.Sonrabirdebakarki,ölmüşadamdirilirveonusaatlerceeğlendirir.

Gelinbubüyülükapıdanberabercegeçelim.Sigaraiçmekyasakdeğildir!

Hiçbirzamandeğişmeyenbirfikiruzunzamangiyilmiş,eskimişbirceketebenzer.

TatarAtasözüinsanlığınenmutluzamanlantarihinboşsayfalandır.

LeopoldVonRauhe

KitaplarveOkumakÜzerine

<-İnsanlığıincelemenineniyiyolukitaplardır.

AldousHuxley

- İnsanlar hayatla ilgili belirli ölçüde tecrübeleri, yaşantı olmadıkçaokudukları kitapları anlayamazlar veya hiçbir insan içindekiler den hiçolmazsa bir parçasını gözleriyle görmedikçe veya bizzat yaşamadıkça derinbirkitabıanlayamaz-

ErzaPonnd

- Kelimeler küçük birer mürekkep damlasıdır, çığ gibi bir fikrin üstünedüşlerlervebinlerce,belkimilyonlarcainsanıdüşündürürler.

-Kitaplarvardırkitapçıklarvardır,hattaLamb’ındediğigibikitapolmayankitaplardavardır.

SirJohnLubbock

BİRİNSANVEBİRKİTAP:HENDRIKVANLOON’LATANIŞMA

Her gencin hayatında aradığı, sevdiği ona benzemek istediği bir şahsiyetvardır.

Bir çoklarımız için, bu babalarımız, annelerimiz, öğretmenlerimiz,okuduğumuz bir kitabın kahramanı veya yazarı olur ve zaman geçtikçe dedeğişebilir.

Daha lisede iken,çok iyihatırlıyorum,okuyucularınaçeşitli sualler soranbir aylık derginin anketine Victor Hugo’nun Sefeller’inden Jan Valjan’abenzemekistediğimiyazmıştım.

Gençkafalardaimabir şeylerararlar.Küçükçocuklarınbitmez tükenmezsuallerinisoracakbiriniaradıklarıgibi,onlardakendilerine,iyiye,doğruyavegüzelegidecekyolugösterecek,uzaklara,derinliklere,bilmedikleridünyaveufuklaragiderkenışıktutacakbirinsanaihtiyaçgösterirler.

Eğer bulduklarını sandıkları bu şahsiyet, zamanıno çetin imtihanlarındangeçecekkadarkuvvetlivegençlikfırtınalarıileolgunlukmeltemleriarasındagittikçe büyüyebilen bir niteliğe sahipse, insan seçiminde hata yapmamıştırdemektir.

İştebenVonLoon’useçmiştim.

Onu şahsen tanımak nasip olmadı. Amerika’ya gittiğim zaman, o, budünyadanayrılmıştı.Yetmişküsuryaşındakieşiylekonuştum.Fırtınalı,tipilibir kış gecesi evinde kaldım, kütüphanesi ile bitişik yalak odasında yattım,kullandığı yazı makinesini, o çok sevdiği turuncu müsvette kâğıtlarını,eserlerininbütündünyadillerineçevrilmiştercümelerinigördüm.

Einstein ileberaberkemançaldıkları tavanarasınaçıktım.Yavaşseslevegüler yüzle izahat veren eşi, “haftada bir buluşup çalarlardı”, dedi.“Beethoven ve Bach’ı çok severlerdi”, fakat sonra ilave etti, “pek iyiçalamazlardı!”

“İnsanlığınTarihi” adlı eseri ilemeşhur olanmütevazı, uzunboylu, kabakemikli, geniş omuzlu, bir düşünürden ziyade bir sportmene benzeyen buHollandaasıllıAmerikan tarihçisininasıl tanıdımveonedenbanabukadartesiretti?

Bunacevapvermekpekkolayolmayacak.Hisler,sempatilervedüşüncelermatematik kurallara bağlı değildir. Başkalarının manasız bulacağı birgülümseme, uzun zamanlardan beri düşünmeye ve sınırlamaya çalışıp dabeceremediğimiz bir fikrin basit bir cümle içinde birkaç kelime ile ifadesi,

içimizde öyle geniş yankılar yaratır ki, nedenini kestirmeden âşık oluruz,hayranoluruzoinsana,okitababağlanırız.

VanLooniletanışmamkarikatürdenecekkadarbasitbirresimilebaşladı.BirAlmandergisindebirilangörmüştüm.Kafasıdünyaküresiolanbiradamvealtındaşuyazı:“SenveDünya”.Yazan:HendrikWillemVanLoon.

“Hepimiz aynı gezegenin üzerindeki yol arkadaşlarıyız ve talihin biziüzerindeyaşamayamecburettiğibudünyanınsaadetvefelaketindendeaynıderecede sorumluyuz”. Sene 1933. Artık bu kitap rüyalarıma girmeyebaşlamıştı, ısmarladım ve nihayet geldi. Bu, içindeki fon müziğini tarihinçaldığı, esas oyunculannı, kömür üretim rakamlan, nehirlerin uzunlukları,dağlann yükseklikleri, muson ve alize rüzgârlan değil, sizin ve benim gibiinsanların teşkil ettiği, garip, hoş, candan ve içten bir coğrafya temsiliydi.Kulislerin arkasından çakan birkaç felsefe şimşeği de arada sıradaoyuncularınyüzlerinibirkatdahaaydınlatıyordu.

Bukitabaveyazannaâşıkolmuştum.Okadarki,derhalçevirmeyekararverdim. Almanca tercümesinden çevirecektim. Fakat o zaman hangi yayıneviyletemasetmişsem,banagüldüler.“Bukadarkalınbirkitabıkimokur!”,dediler. Aradan geçen yıllar, Van Loon’u daha yakından tanımama vesileoldu.Almanca’yaçevrilmişbütüneserleriartıkelimdeidi.

“İnsanlığın Tarihi” insanları dünyaya gelişlerinden bugüne kadar budünyadanelergeçirdiklerinin,nasılterakkiettiklerinin,neleröğrendiklerinin,birhikâyesiydi.

BelkiondaWells’inünlü“DünyaTarihininAnaHatlan”ndakibilimselaçıyoktu,fakatobiredebiyateseriydi.Birromangibiinsanlığınmacerasınıöyleiçtenlikle anlatıyordu ki, tarih sert bakışlı, öfkeli bir öğretmen olmaktançıkıyor, bize gülümseyen, elimizden tutan, kusurlarımızı affeden, hayatınçetrefilyollarındagiderkenbizitatlılıklauyaransevimliihtiyarbirbüyükbabaoluyordu.

Sonrabirşeyoldu.

Birgün (sene1940)bir iş içinEskişehir’denAnkara’yagelmiştim.Uzunzamankitaplarakarşıolanözlemimigidermekiçinkitapçılarıdolaşıyordum.Birdenbire Van Loon’un meşhur kitabı “İnsanlığı Kurtuluşu”nu, bircamekânda gördüm. Kitap İngilizce aslı idi. Derhal içeri girdim ve aldım.Onunmevcudiyetindenhaberimvardı.Almanca tercümesiolmadığı için elegeçirememiştimvezamanladaunutmuştum.

Kitabı,aldım,trendeEskişehir’edönerkenkarıştırdım.İngilizcemozamanböylegüçbireseriçevirmeyekâfideğildi.Fakatbendahayarıyoldakararımıvermiştim. Ne pahasına olursa olsun İngilizcemi ilerletecek ve bunu

Türkçe’yeçevirecektim.

Aradanbir seneden fazla zamangeçti, insanlığınKurtuluşunun tercümesibitmişti. Bu arada bazı anlaşılmayan kelime ve cümleleri sormak üzererahmetliHalideEdipAdıvar’abaşvurdum.Derhalcevapverdi, istediklerimiaçıklıyorveşöylediyordu.

“Eskişehir’degençbirmühendisinVanLoon’unbudeğerlieserinitercümeetmek üzere seçmesi, Türkiye’nin geleceğine olan inancımı artırıyor. Sizitebrikederim”.

HalideEdipAdıvarkitababirdeönsözyazdı.Oradafert ilecemiyeti tarifederkenVanLoonhakkmdakidüşüncelerinideçokgüzelaçıkladı:

“Geçmişnizamlardaolduğugibigeleceknizamlardadahalli enzorolan,belki de öncesiz savaşımızın temelini teşkil eden mesele, fert ile cemiyetarasındakiçarpışmalaranihayetverebilmemeselesidir.Ferdağırbastığıvakitbir cemiyetin hem kazanç, hem de zararları oluyor.Kazancı büyük fikirler,büyük sanat bazen de büyük ilerlemelerdir; zararı bencillikten doğaneşitsizlikler, maddi ve manevi sahada açgözlülüğün, inkisarın doğurduğuzulümyadaanarşidir.

Cemiyetinağırbastığıvakitdekazançvezararvardır.Kazancıistikrardır,ferdi cemiyetin düşünmesi ve korunması ile hasıl olan emniyettir, nispi birhuzurdur.Zararlarımakineleşmek, ruhumaddehesabınakaybetmekve eğerbu cemiyet ya da millet tıpkı hodbin bir insanda olduğu gibi başkacemiyetlerin ve milletlerin tepesine çıkmak isterse, vücuda getirdiği dünyaharplarıdır.

Demekki,yarınkiyeninizam-eğereskilerdenbirazdahauzunsürecekse-buikikıymetinyerlerini,ölçülerinibulmaklamükelleftir.

Gerçi Van Loon terazinin fert gözünü biraz ağır bastırıyor, fakat, bunarağmen tarih bize gösteriyor ki, ferdi ezen herhangi bir nizam insaniyetinemniyetlebeklediğivekendinemaledeceğibirnizamdeğildir.BundandolayıVan Loon’u dikkatle okumak hem faydalı, hem de elzemdir, çünkümeseleferddenileninsaniyetparçasıilecemiyetdenilenkolektifinsaniyetinmevkiiveölçüsünübulmaktır.”

Evet, Van Loon her şeyden önce ferde, insana inanıyordu. İnsan için enkıymetli olan şey gene insandır” diyen Filozof Spinoza’nın içten biröğrencisi;doğmalarıtefsiryüzündençıkananlaşmazlıklarınbütünAvrupa’yıkana boyadığı zaman, bıyıklan altından gülümseyen ve “DeliliğeÖvgü” yüyazarakkendindensonragelenlerebu“Toeransİncilini”bırakankısaboylu,kavrukihtiyaradamın,RoterdamlıErasmus’unensevgilitalebesiydi.

İnsanlığınKurtuluşu,insanoğlunundüşünmekhakkıuğrundakisavaşlannın

tarihi,toleransınçağlarınötesindenzamanımızakadargelenhikâyesidir.VanLoonbirtarihçidir,fakatoherşeydendahafazlabirsanatçı,biredebiyatçıdır.Belki onun kitaplarında bir bilginin, en ufak ayrıntıları ile toplanmışvakalanndançıkardığısonuçlareksiktir,birüniversiteprofesörününciddiliğide yoktur. Fakat onda okuduğunuz şeyi size sevdiren, o konuda daha fazlabilgi edinmek ihtiyacını hissettiren, sizi düşündüren ve bütün bunlarınüstünde size geçmişin hatalarını hoşgörü ile karşılamayı ve geleceğe dahapembebakabilmeyiöğretenbiriçtenlik,birinsansevgisiveanlayışıvardır.

BenceVanLoonbudurvebenimgibimilyonlarcainsanınonusevmelerininsebebidebudur.

Öğütvermekkolay,örnekolmakzordur.

LaRochefaucauld

Gençliktegünlerkısa,yıllaruzun,yaşlılıktaise,yıllarkısagünleruzundur.

Panin

Yavaşvesabırlaçalışma,güzelişlerüretir.

ÇinAtasözü

DOSTLUKÜZERİNE

Ünlü Alman şairi Schiller’in “Kefalet” adlı bir şiiri vardır. EskiYunanistan’daki zalim bir kralı öldürmek üzere başkente gelen bir fedai,kralınmuhafızlarıtarafındanyakalanır.Suçunuitirafederveidamamahkûmedilir. Bunun üzerine krala yalvararak ondan köydeki kız kardeşinievlendirmeküzere cezasınınüçgüngeri bırakılmasını rica eder.Kralgüler,“pekiyagelmezsen?”

Onunarkasındanduranbirdelikanlıileriatılır,“ozaman”der,“onunyerinebeniasarsın.”Bu,fedaininenyakındostudur.Kralbuişieğlencelibulur,nasılolsasuçluyudayakalatabileceğimümitederekonusalıverir.

Üçüncü günün akşamı olmuştur. Güneş batmak üzeredir. Halk büyükmeydanda toplanmış, suçluya kefil olan gencin idam sehpasına çıkmasınıseyretmeyehazırlanmaktadır.

Tam o sırada sellerin, taşan nehirlerin, haydutların arasından bin türlügüçlükleri ve tehlikeleri atlatarak gelen fedai, Şehrin kapısında görünür veyüksekseslebağırır:“Durun!Asmayın,bengeldim!”

Evetogelmiştir.Biraniçindekralıngözleridolar,“sadakatvedostlukboşşeylerdeğilmişder”,onuaffederveşiirkralınŞusözleriylebiter:

“Anladımkisadakatvevefaboşşeylerdeğilmiş

Lütfenbenidearanızaalın,

Sizinüçüncüdostunuzolayım.”

İşte Schiller dostluğun ilk şartını böylece sadakat, vefa olarak açıklamışoluyor.

Başkabirşairde“dost,sizisevenbiridir”,der.Sevmek,sevilenbirinsanıdüşünmek anlamına geldiğine göre, “bizi düşünen bizi unutmayan, bizidüşünmekten, bizimle beraber bulunmaktan hoşlanan biri dostumuzdur”demekmümkündür.

Dostluğun derecesi de yapabileceğimiz fedakârlığın derecesine, kendiegoistliğimizdenuzaklaşabilmemiktarınaeşittir.Shiller’inşiirindedostuiçincanını vermeye razı olan genç, bu hususta gösterebilecek örneklerin enkuvvetlisinivermiştir.

Günlük hayatımız bu kadar kuvvetli örnekler vermeyecek kadar sönükolabilir, fakat gene de dostlara ihtiyacımız vardır. Üzüntülerimizi,yalnızlığımızı, sıkıntı ve kederlerimizi paylaşacağımız, sevinçlerimizi,üzüntülerimizi,başarıvegeleceğeaitplanlarımızıkendilerinehabervermek

isteyeceğimizdostlarımızolmazsa,yaşamacesaretimizveşevkimizkalırmı?

PratikbirfilozofolanDaleCarnegie“dostkazanmakistiyorsan,herşeydenöncesenbirdostol”,der.

Birçokinsandostlarıolmadığından,hayattayalnızolduklarından,kimseninkendileriyle ilgilenmediğindenşikâyetederler.Belkihaklarıdavardır,hayatgittikçe güçleşmekte, insanların kendi dertleriyle uğraşmaktan başkaları ileilgilenmeye vakitleri kalmamaktadır. Yalnız kendileriyle ilgilenilmesiniisteyen bu insanlar herhangi boş vakitlerinde bir parça olsun başkaları ileilgilenmek,onlarınhatırınısormak,dertlerinidinlemeklüzumunuhissetmişlermidir?

Dr. Adler “hayatta en büyük güçlüklerle karşılaşan insanlar başkaları ileilgilenmeyeninsanlardır”,der.Başkalarıylailgilenmeyeninsanlarınbirtarafıeksiktir.

Dostluğunenönemlizorunluluklarındanbiridedinlemektir.

Çoğumuzbizeanlatılanşeylerinçokazınıdinleriz.Bundakonuşanlarındakabahati yok değildir. Çok uzun konuşmak dinleyeni sıkar. Fakat her şeyerağmen biz dostlarımızı konuşmaya teşvik etmeli ve onları isteyerekdinlemeye alışmalıyız. Hepimizin şu veya bu zamanda içimizi dökmeyeihtiyacımız vardır. Biz nasıl bizi dinlesinler istiyorsak, başkalarının dakendilerinidinletmekistedikleriniunutmamalıyız.

insanlar şikâyet ve tenkitten hoşlanmazlar. Uluorta doğru ve gerçeksandığımızı insanların yüzüne söylemek, aslında belki medeni cesaretsayılabilir.Bunundayerivardırvedoğruzamanda,altınsayılansükuttanbileüstündür. Fakat gerçek çok değerli ve hassas bir ölçü aletidir. Ne çare kihayatta her şeyi o kadar ince ve dakik ölçmek kabil değildir. Mihenk taşıyalnız altın için kullanılır, onunla bakırı ölçemezsiniz.Gerçekleri söylerkençok dikkatli olmalıyız ve onları ulu orta insanların yüzüne çarpmamalıyız.Tabii bununla dostluklann yalancılık üzerine bina edildiği anlaşılmamalıdır.Anlatmak istediğimiz söylenecek sözlerin insanları incitmeyecek şekildedüşünülerek söylenmesidir. Çünkü gerçek zannettiğimiz şeyin de eksik biranlayış ve bilgiden meydana geldiğini ve bugün gerçek olan şeyin yarıntamamiyledeğişebileceğinihatırdançıkartmamalıyız.

ŞeyhSadiGülistan’ındaşöylebirvakaanlatır:

Biradamyaptığıbirsuçtandolayıölümemahkûmedilmiştir.İdamedilmeküzeredir.Devrin padişahı da uzakta vezirleriyle beraber olayı seyrediyor.Osıradasuçlu,padişahınşahsınaağzaalınmayacakkadarfenaküfürleretmeyebaşlar. Uzakta bulunan padişah bunları anlayamaz ve vezirlerinden birinesorar. O da, “efendimiz” der, “suçlu hatalarını anladığını, tövbe ettiğini

söylüyorvesizindeuzunvemutlubirömürsürmeziniçinduaediyor.”

Padişahbundançokhoşlanıyorveadamıaffediyor.

Ertesi günü o veziri kıskanan başka bir vezir, “padişahım” diyor, “vezirkulunuzdünsizeyalansöyledi.Suçluhatalarınıtövbeetmeknegezer,bilakissizeçokkötüşekildesövmekcesaretinigösterdi.”

Akıllıbiradamolanpadişahşucevabıverir:

“Be adam, o yalaYı söyledi, bir adamın hayatını kurtardı, sen doğrusöylemeklenekazandın?”

Bazençokkuvvetlisandığımızdostluklardoğruzannettiğimizbirşeyiuluorta söylemek yüzünden bozulur. “Eğer bu kadar ufak bir şeye tahammülüyoksa,zatendostdeğildiro!”demekkolaydır.Buadetabirinişakadandenizeattıktan sonra, o nasıl olsa yüzme bilir, yüzer çıkar demeye benzer.Krampinsanların yalnızca bacaklanna gelmez, duygularına da gelebilir ve bu çeşitkramplarmasajveilaçlageçecekcinstendeğildir.

Dostlukçokdeğerlibirmeziyettirveelektrikakımınabenzeyenbir tarafıvardır,ikitelinbirleşmesiyledevrekapanırveışıkverir.

Hayvanlar en anlayışlı dostlardır. Ne soru sorarlar, ne de kusur, kabahatbulurlar.

GeorgeEliot

Kötü insanları, ahmaklara tercih ederim. Çünkü hiç olmazsa, ara sırakötülüklerinearaverirler.

Salacron

NEZAKETÜZERİNE

Birpsikologdiyorki,“insanlarıençoküzen,onlarıncanlannısıkanşeyleraslında önemsiz görünen, ilk bakışta değer vermediğimiz küçük, basitşeylerdir.”

Dolmuş şoförünün bize senlibenli hitap etmeği, sokakta ayağımıza basanbirinin“affedersiniz”biledemedenyüzümüze,neolmuşsankidergibibakıpgeçmesi,kuyruktabeklerkensıradaolmayânbirininbiletalması,birgazinodasize yakın oturan birinin sigara dumanını burnunuza üflemesi, sinemadafilminenheyecanlıyerindearkanızdayüksekseslekonuşulmasıvedahabunabenzer birçok şeyler hepimizin neşesini kaçmr, insanlardan soğumamızasebepolur,hattabirçoğumuzukaramsarbileyapar.

Peki, madem ki bu gibi hareketler hoş değildir, canımızı sıkıyor, biziüzüyor, neden yapıyoruz? Sebebi aslında çok basittir: Çünkü kaba olmak,düşüncesizlik etmek kolaydır. Nezaket, düşünmek, başkalarını düşünmek,kendimizi onların yerine koymak, bize hoş gelmeyen şeyleri başkalarınayapmamak ve bize yapılmasını istediğimiz şeyleri başkalarına yapmaksanalıdır.

Diğer taraftan nezaket, cemiyetin koyduğu görgü kurallanna da uymak,onlardandışarıçıkmamakmanasınagelir.

Resmi bir ziyafette, evde çocukken yaptığımız gibi, ekmekleri ufalayıpçorbanın içerisine atamayız. Bu nezaketsizlik sayılır. Fakat gümüş bir kapiçerisinde getirilen kızartılmış küçük ekmek parçalarını kaşıkla çorbamızakoymakyemekadabınauygunolduğuiçinnormalkarşılanır.

İngilizlerinbir sözüvardır;“Bircentilmen(nazikbiradam)hiçbirzamangözeçarpmaz.”Üzerindedüşünürsek,buufakhikmetparçasıbizibirçokgüçdurumlardankurtarabilir.

Nezaket öyle bir şeydir ki, vermekle bitmez, anlayışın ve sevgininbaşlangıcıdır. Sabahleyin güler yüzle hatırımızı soran, içten gelen birnezaketleselamımızıalanbiri,otobüsteyaşlıbirbayanayeriniverenokullu,kendisinden bir şey sorduğumuz zaman bizi dinleyerek cevap vermeklekalmayan, gerekirse bize yol gösteren bir polis, trende yemekli vagonolmadığını bilmedikleri için aç kalan yolcuların yanında oturan, onlaraverecek kadar yiyeceği olmadığı için kendisi de bir şey yemeyerek onlarlaberaber aç kalan bir genç, işte hep başkalarını düşünmek demek olannezaketin manasını kavramış ve bunu bir fazilet saymayı öğrenmişinsanlardır.

Tabii nezaket içten gelmeli ve bir art düşüncenin sonucu olmamalıdır.

Diğer taraftan karşı tarafı sıkacak şekilde bir nezaket de aslında nezaketdeğildir. Yemek sofrasında misafirine ısrarla ikram etmeyi nezaket sayanbirçokinsanarastlamakkabildir.Bunlarkarşılanndakiniüzerler,sıkarlar,yaninezaketin tarifinin taban tabana tersine hareket ederler. Böyle bir durumdakendilerinin de hoş karşılamayacakları bir şeyi başkalarına yaparlar vemisafirlerinin ülseri olabileceğini, o çeşit yemeklerin midesine veyakaraciğerinedokunabileceğinidüşünemezler.

Asıltehlikeliolankurnazlıklanezaketinbirleşmesidir.Kişiselçıkarlarıiçinnazik davranan ve bazen fazlasıyla nazik olan insanlara rastlanır. Tabiidikkatlibiradambugibişahıslarınhareketleriningösteriştenibaretolduğunuanlamakta güçlük çekmez. Bu yüzden “çok fazla nazik insanlardankaçınınız”, diye bir söz de vardır. İçten gelen gerçek nezaketin ölçüsü, “yagöründüğüngibiol,yadaolduğungibigörün”dür.

Nezaketinyanındabirdeincelikvardır.Bubaşkalarınınhoşlanacaklarıbirşeyiyapmaktan,yaninezakettenbirazüstündür.Nezaket,iyitemizveinsancılbirdüşünceninsonucudurvebunucandanisteyenherkes,kültürü,bilgisivezekâsıneolursaolsunşuveyabuşekildenazikolmayamuvaffakolabilir.

İnceliğe gelince, bu iyi, temiz ve insancıl düşüncelerin yanında kültür vezekâya da ihtiyaç gösteren bir davranıştır. Nazik olan şahsın incelikgösterebilmesi, iyi, güzel ve yerinde bir buluş yapabilmesi, hazır cevapolabilmesi,yanikafasınıbuyöndeçokçabukişletebilmesiilekabildir.İştebirörnek:Zenginbiraileninoturduğubirevinbanyodairesindekimusluklarsukaçırıyormuş.Evinhizmetçisieskidenberibuişleriyapantesisatçıyatelefonediyorvebirustagöndererekmusluklantamirettirmesiniricaediyor.Ustanınbaşkaişivardır.Ancakbirkaçsaatsonragelebiliyor.Hizmetçikapıyoraçıyorve ustayı tanıdığı için, “ikinci kattaki banyo dairesine çık”, diyor, “bütünmusluklarkaçırıyor.”

Ustabanyodairesinegidiyor,kapıyoraçıyor,birdenegörsünevinhanımıbanyo yapmaktadır. Yalnız nazik bir adam olsaydı, “affedersinizhanımefendi”, der kapıyı kapardı. Fakat o ince bir adamolduğu için kapıyıçekerken,“affedersinizbeyefendi”,diyor!

Güneyliinsanlarabirincelemeyapmaküzeregidengazetecibirkarıkoca,yerlilerleberaberdikbirtepeyeçıkıyorlar.Birdenbiregazetecibayanınayağıkayıyorveaşağıyuvarlanmayabaşlıyor.Birdenegörsün,bütünyerlileraynışekildekendilerinitepedenaşağıbırakıyorlar.

Japon imparatoru ilk Avrupa seyahatinde İngiltere kralının misafiridir.Şerefine büyük bir ziyafet veriliyor.Meyveden soıira ellerin yıkanması içinkristal kaplarda içinde bir parça limon bulunan su getiriliyor. Japonimparatorufarkınavarmadankabıdikiyorvesuyubiryudumdaiçiyor.Bütün

misafirler şaşırıyorlar, ne yapacaklarını bilemiyorlar. Tam o sırada İngilizKralı dakristal su çanağını eline alıyorve içiyor.Tabii sofradakilerinhepsionutaklitediyorlar.

İki dosttan her biri kendisinin ötesinden bir parça daha üstün olduğunudüşündüğüsürecedostluksürer.

HonoredeBalzac

Zaman büyük bir öğretmendir, ancak ne yazık ki öğrencilerini daimaöldürür.

CurtGoetz

Dünyanınenzorşeylerişunlardır;sırtutmak,kusurbağışlamak,başkalarınıdeğerlendirmek.

Chillo

Sayıbakımındandünyadabirömürboyuncaenfazlaeseryazmışolmaklatanınmış ünlü İspanyol tiyatro yazan Lope de Vega şöyle demiştir:“Bahçemde birkaç çiçek ve evimde birkaç tablo ve birkaç kitapla kimseninkıskançlığınıçekmedenmutluyaşamayamuvaffakoldum.”

Sıhhatinisabahveilkbaharagösterdiğinsempatiderecesiyleölç.

H.DavidThoreau

Üzüntü insan kafasında korkunun açtığı ince bir akıntıdır. Onunbüyümesine müsaade edilirse, o küçük akıntıdan, bütün öteki düşünceleriiçinealıpakıtanbüyükbirkanalolur.

ArthurSomersRoche

BEKLEMEKSANATI

ÜnlüAlmanşairiSchillerderki,

“Dünya ihtiyarlar, sonragenegençleşir, insandaimadaha iyiyiümit edervebekler”.

insanhayatıdevamlıbirbeklemedir,bizedaimadahaiyiyiümitettirenbirbekleme.Çocukkengençolmamızıbekleriz.Akşamolurertesigünübekleriz.Hasta oluruz, iyi olmayı bekleriz. Canımız sıkılır, mutsuzluk içindeyiz,gelecekmutlugünleribekleriz.Kışsoğukgeçer,ilkbaharıbekleriz.Yazkurakolur,yağmuru,sonbahanbekleriz.

Sevdiğimizbiriningelmesinibekleriz,aynızamandasevmediğimizbirinindegitmesini.

Genellikle istasyona kan ter içinde koşan ve orada trenin kalkmasınısaatlerce bekleyen insanlara benzeriz. Boş yere yorulur, acele ve telaşgösteririz,bütünheyecanımızyollardageçer.Kervansarayavardığımızzamandinlenemeyecekkadaryorgun, düşünemeyecekkadarbitkinve etrafımızdanzevkalamayacakkadarbıkkınız.

Neden,çünkübeklemekdenilenogüçsanatıbilmiyoruz.

Halbuki beklemek bir ümidin ifadesidir ve bizi insanların, yaşamak için,yaşamaktanzevkalabilmekiçin,bekleyecekbirşeyeihtiyacımızvardır.

Yabancıbirşehirdeyapayalnızkalanlar,“Keşkebirdostumolsaydıda,onuboş yere bekleseydim!” hissini çok defa duymuşlardır. Çünkü bu boş yerebeklemektedebirümitvardırvebuosıkıcıyalnızlık içindebelkienparlakümitlerdenbiledahaparlakveısıtıcıdır.

Beklemektabiibirkanundur.Herşeybirzamanabağlıdır.Toprağaekilenhertohumunbirgelişmesürecivardır,bunubekleyebilmeklazımdır.Bahardaçiçekaçmadanhiçbirağaçmeyvevermez.

Beklemesini bilmek işi bir sanat, bir kültür ve sonunda bir eğitimkonusudur.Çocuklarbeklemekavramınıanlayamazlar,huysuzlanır,ağlarvebağırırlar. Ancak zamanla her yemeğin bir pişme sürecine ihtiyaçgösterdiğini,babanıngüneşbatarkenancakevegeleceğiniöğrenirler.

Fakatbeklemesinibilmekfertlerineğitimlerinindeüstüneçıkanbirnitelikgösterir, burada cemiyetin de önemli bir rolü vardır. Cemiyet fertlerinederinliğine bir güven telkin edebilmişse, fert o kuvvetli güven hissininyumuşattığışüphesiniyenmesinibilirvegelecekteneminbekler.

İşteferteğitimiilecemiyetinyerleşmişgeleneğininortaksonucubekleme

sanatı dediğimiz şeyi, şuurlu, sonundan emin olarak hazırlıklı ve aradakizamanıisrafetmedenbeklemeyibizeöğretebilir.

Bubekleme,sabırvetevekkültavsiyeedenşarkfelsefesinin,batınınakılcıverealistgörüşütarafındansüzülmesindensonrameydanagelenbirsanattır.

Affedersiniz!

Aşağıda okuyacağınız listemazeretlere ait bir genel değerleme listesidir.Gerekbanavegerekkendinizezamankazandırmakiçinlütfenmazeretlerinizibananumarailebildiriniz.

1.Bensizebunusöylediğimisanmıştım.

2.Eskidenberibuişidaimaböyleyapmışızdır.

3.Kimseişederhalbaşlamamıbanasöylemedi.

4.Benbununbukadarönemliolduğunudüşünmemiştim.

5.Şimdiokadarmeşgulümkibuişideüzerimealacakvaktimyok.

6.Nediyeuğraşayım.Amiralnasılolsaonukabuletmez-

7.Sizinbuişibukadaraceleistediğinizibilmiyordum.

8.Buonunişidir,benimdeğil.

9.Unuttum.

10.Benonayınçıkmasınıbekliyorum.

11.Buişbenimşubemdedeğildir.

12.Bunundeğişikbirişolduğununeredenbilebilirim?

13.Amirimgelinceyekadarbekleyinveonasorun.

PORTREÇİZMESANATI

Kendikafasındanbirkarakteryaratanromancıileyaşayanbirinsanınveyageçmişte ün salmış bir şahsın özelliklerini, kişiliğini tahlil ederek onun birportresini meydana çıkarmaya çalışan bir portreci arasında büyük farklarvardır.

Birincisi hayalinde istediği bütün incelikleri en ufak aynntılanna kadarişleyebilir.Yarattığıkarakterinbütünolaylarkarşısındakitepkileriniöncedentespit eder, hatta onu o kadar derinliğine giderek gözlerimizin önündecanlandırırki,adetao,yazannhayalgücününbireserideğil,bizimgibicanlıbirvarlıkolarakkarşımızaçıkarvearamızdayaşamayadevameder.

VictorHugo’nunSefillerimdekiJanValjanveyaServantes’inDonKişot’ugibi.

Halbuki yaşayan ve yaşamış bir şahsın kelimelerle portresini çizmeyebaşlayanbirportreci,üçbeşnirenginoktasıylakoskocabirarazininharitasınıçıkartmayauğraşanbirtopografa,birkaçesaslıvakanınyardımıylatarihemalolmuş bir şahsiyetin hayatını yeniden canlandırmaya çalışan bir tarihçiyebenzer.

Herikisideyetersiznirenginoktalarıileeksiktarihiverilerinarasınıkendibilgi,tecrübevesanatkabiliyetleriyledoldurmakzorundadır.

İşteportrecinindurumunungüçlüğüburadadır.Birhiddetanında,herhangibirkonuyakarşıgösterilenfazlailgiden,sevgiden,nefretveyakayıtsızlıktanilhamalarakodabirkaçnirenginoktasıtespitetmiştir.Bunoktalarınarasınıkendipsikolojisinegöreendoğrusaydığıbağlarlaörmeyekalkar.

Burada dikkatin rolü,muhakkak ki, çok büyüktür. Fakat asıl önemli rolüinsananlayışıoynar.

İnsanlar boş bulundukları zaman, içlerini olduğu gibi açıkça ortayakoyarlar. Bu bakımdan fazla hiddetli; neşeli veya hüzünlü oldukları zamanşuurun baskısından hemen hemen kurtulmuş oldukları anlardır. Bu anlarıtespitetmesinibilenbirportreci,çokesaslıolaylarıöğrenmiş,değerlikayıtlarımeydanaçıkarmışbirtarihçiyebenzer.İlerisinikendisibulabilir.

Belki o tarihi şahsiyetle ilgili sayılan o hikâye hakikate uygun değildir,belkioşahısömründeneobahsedilenyeregitmiş,nedeoadıgeçenkimseyleo konu üzerinde konuşmuştur. Fakat tesadüfen oraya gitseydi ve o şahıslabuluşsaydı, büyük bir kesinlikle iddia edilebilirdi ki, o konuda yazanndüşünmüşolduğuşeyleridüşünecekvesöyleyecekti.

Zaman, tarihçi Emil Ludvvig’in Napolyon’unu yaşamış Napoleon

Bonaparte’den bize çok daha hakiki gösterecektir, nasıl ki Shakespear’inAntuvan’ıhakikiMarcusAntonius’danbizebugünçokdahacanlı,çokdahayakıngelmektedir.

İşte portrecinin de buna benzeyen bir tarafı ‘olacaktır. Belki o hayalindebiraz fazla ileri gitmiş, portresini çizdiği şahsın bilmediği bazı taraflarını,bildiğibazıkarakteristikniteliklerdençıkarmayaçalışmıştır.Fakateğerobunitelikleri büyük bir dikkat ve itina ile incelemiş ve bunlara antipati,sempatinin ve bilhassa peşin hükümlerin değişik renkli ve aldatıcıgözlükleriylebakmamışsaveinsaniobjektifliğinsınırlaniçindekalabilmişse,muhakkakki,sonuçolarakhakikateyakınbazıesaslarbulabilmiştir.

Yalnızşunudaunutmamalıdırki,hayattaherşeydeolduğugibi,buradadaortalamadeğerleresastır.

Genellikle uysal olan bir şahsın hiç umulmayan bir anda dehşetli birhiddetin esiri olması nekadarmümkünse, çok asabi olanbir insanındahiçbeklenmeyenbirandasinirlerinehakimolabilmesideokadarkabildir.

Vebunlarçizilecekportredepekfazlabirşeydeğiştirmezler.

Limanlar normal dalgalı havalarda gemileri korurlar. Dev fırtınalar vetufanlardahiçbirşeyişeyaramayabilirler.

insan kalbi de bir limana benzer, hiç ümit edilmeyen bir fırtınanın ondanelermeydanagetirebileceğiniyalnızAllahbilir.Eniyiportrecideenolursaolsunbirinsandır.

Bu bakımdan bir insanın portresini çizerken, muazzam fırtınalara maruzkalanveyakalmışolanbirkalberastgelirsek,hakikatemümkünolduğukadaryakın olabilmemiz için, onun durulmasını bekleyelim ve o anda ani birhükümveripçokyüksekbirnoktaetrafındaharitamızıçizmeyelim.

Yoksabuyanlışbirresimolurvebizialdatabilir.

Fırtınaya tutulmuş, fazlasıyla sallanan bir gemide, pusulaya bakmayamecbur olabiliriz. Fakat o anda önemli olan geminin rotası değil, gemininkurtulması, batmamasıdır. Pusula kuzeyi ancak fırtına geçtikten, denizdurulduktansonratamgösterir.

İnsanlarhakkındahükümverirkenbunlarıunutmamalıyız.

GELECEĞİNSUÇLUSUNUYETİŞTİRMENİNONBASİTKURALI

1. Daha küçükken çocuğa istediği her şeyi vermeye başla! Bu şekilde obütündünyanınonungeçiminisağlamakzorundaolduğunainanacaktır.

2.Kötü sözler söylediği zaman,gülBöyleceokendisininakıllıolduğuna

inanacaktır.

3.Onamanevi, ahlakihiçbir eğitimgösterme, “21yaşınagelincekendisikararversin”,diyebekle.

4. Yerde bıraktığı her şeyi kaldır, kitapları, ayakkabılarını, elbiselerini.Onuniçinherşeyisenyapki,obütünsorumluluklarıbaşkalarınayüklemeyealışsın.

7.Onunönündesıksıkkavgaedin.Busayedebirgünaileparçalanırsaodaokadarşaşırmayacaktır.

8. Çocuğa istediği kadar harçlık ver. Hiçbir zaman kendi parasını kendikazanmasın. Hayatta karşılaştığın güçlüklerle onun da karşılaşmasına nelüzumvar?

9. Yiyecek, içecek ve konforla ilgili bütün arzularını yerine getir.İstedikleriniyapmamaktehlikelisoğukluklarasebepolur.

10. Komşulara, öğretmenlere, polislere karşı daima onun tarafını tut.Onlarınhepsininçocuğakarşıpeşinhükümlerivardır.

11.Gününbirindebaşınagerçektenbirbelagelirse,onabirşeyyapmadındiyekendindenözürdile.

12.Onufelaketiledolubirhayatiçinhazırla.Muhakkakonubulursun.

Hazırlayan:HoustonPolisMüdürlüğü

SEVGİVEANLAYIŞÜZERİNE

Sevgiüzerinesöylenmişçokgüzelsözlervardır.Bunlarıbirkaçkelimeileifade edecek şekilde bir ortak paydaya getirirsek, “sevgi; düşünmek,başkalarını düşünebilmek, kendimizden uzaklaşarak o şahsı, fikri veyamaddeyidüşünmektenhoşlanmaktır”,diyebiliriz.

Alman şairi Goethe, “bir şeyi sevmeden onu anlayamazsınız”, der. Aşkkelimesinin sevgi anlamına kullandığı devirlerde bizde de “aşk olmayıncameşkolmaz,”derlerdi.

Birbaşkaşairde“nekadarseviyorsanız,okadaryaşıyorsunuz,”diyor.

ÜnlüFreudda“insanlarenfazla,sevmediklerişeyleriunuturlar”,diyor.Budayukarıdakısacadeğindiğimizsevgidüşünmektirgerçeğininbaşkaşekildebirifadesidir.

Sevgi hayatla başlar ve sevgilerin en kuvvetlisi annenin çocuğunu veçocuğun annesini sevmesidir. Dünyaya ürkek ürkek gözlerini açan bebekkarşısında onu her bakımdan tatmin etmek üzere hazırlanmış ve donatılmışbiranne,şefkatvesevgiyledolubirinsanbulur.

Busevgiokadarkuvvetlidirki, annegecelerini,uykusunu fedaeder,heryarımsaattebiruyanır.Bebeğindüzensiznefesalmasıonaengürültülüçalarsaatten daha fazla tesir eder. İşte burada veren, karşılığında hiçbir şeybeklemeyengerçek sevginin en iyiörneğinigörüyoruz.Vermeklebitmeyen,hernebedelkarşılığıolursaolsun,zevkleverilenoyüksekduygu.

Süleyman Peygamber’in ünlü bir hikâyesi vardır, iki kadın çocuklarınıkaybetmişlerdir ve her ikisi de bulunan küçük bir bebeğin kendilerine aitolduğunu iddia etmektedirler. Süleyman’ın önüne çıkıyorlar ve ondan buçapraşık duruma bir çözüm yolu bulmasını istiyorlar. Durum basit değildir,çocukçokküçüktür,herhangibirdelil,birtanıkbulmayaimkânyoktur.

BununüzerineHz.Süleymancelladıçağırıyorve“mademkiherikinizdeiddianızdan vazgeçmiyorsunuz”, diyor “şimdi ben çocuğu tam vücudununortasındankestireceğim,yarısınıbiriniz,yarısınıdaötekinizalır.”

Hakiki anne bir çığlık koparıyor. “Çocuğumu ona verin razıyım”, diyor,“yeterkiölmesin.”

Annesevgisindenbaşlayansevgiailesevgisinedoğruilerler.insanlarınenönemli dört ihtiyacından (takdir, fırsat, emniyet ve aidiyetten) bir tanesiaidiyet, bağlılık duygusudur ki, bu aile ile başlar. Hepimiz bizi düşünen,bizdenolan,bizimnazımızıçeken,yanibiziseven,biziaralarındagörmektenzevkalaninsanlaramuhtacız,iştebuailemizdir.

Ailelercemiyetivevatanı teşkil ederler.Vatansevgisi taeski insanlardanberi faziletlerin en büyüğü sayılmıştır. Tarih, vatanları için, onu korumak,savunmak için kahramanca ölen insanların hikâyeleri ile doludur. Hepimizbunlarıokurkeniftiharederiz.

Fakat vatan sevgisi yalnız vatan için ölmek demek değildir. Gelecektekikuşaklaradahaiyi,dahamutlubirvatanbırakmakiçinlaboratuarlarındagecegündüz çalışan doktorlar, bilginler, mühendisler ve daha bir çok büyük veküçükçaptainsandavatansevgisiylekalpleridoluolankişilerdir.

Birmikrobubularakbununyüzündenölenmilyonlarca insanıkurtarmayamuvaffakolanbirbilginisebütüninsanlığınsevgisiniüzerineçekenvehemvatanına,hemdeinsanlığahizmetetmişbiradamdır.

Dünyagüngeçtikçeküçülmektedir.Kilometrelerceötedebulunanyenibirilaçtançokazbirzamansonrahepimizinfaydalanmasıkabilolmaktadır.

Streptomycin adındaki verem ilacını bulan doktoru Ispanya’ya yaptığıseyahatte köylü kadınlar çiçeklerle karşılamışlardı, çünkü o ilaç sayesindekocalantekraryaşamaveçalışmaimkânınıbulmuştu.

Albert Schvveisser, Afrika’da yıllarca zenci kabileler arasında kaldı veonlaramedeniyetin tıp alanındaki yeni fikir ve buluşlannı getirdi. TeşekkürborçlubirinsanlıkonaNobelBanşödülünüverdi.

İştebunlarinsanlarıgerçektensevenbüyükinsanlardır.

Amerika’dandönerkenvapurdayalnızbaşınaseyahatedenyaşlıbirbayanarastladım.Kendisiçokzengindivedünyanıngörmediğiyerlerinigezmektenbaşkabir arzusuyoktu.Her şeyi var sayılırdı, fakat her şeyle isyanhalindeidi. Hiçbir şeye inanmıyordu. Kendisiyle her konudan konuşuyorduk. Biraralıkşöylebirsualsordum:

“Siz”,dedim,“insanlarıdamısevmiyorsunuz?”

“Yok”,dedi“bilakisonlarıseviyorumvebirçokhayırkurumlannadaparayardımıyapanm.”

“öyleyse”, dedim “çiçekleri seven, onlardan hoşlanan insan, onlarıyetiştiren bahçıvandan nasıl nefret eder?” Durdu ve cevap vermedenyanımdanayrıldı.Ogünonubirdahagörmedim.Ertesigüngülerekyanımageldi. “Siz beni düşündürdünüz”, dedi. “Çiçekler galiba bana doğru yolubulduracak.“

Tabiatveonunuluyaradanınakarşıhissettiğimiz sevgininbenceenbasitifadesibudur.

Hayattainsanlarınsevdiğidahabirçokşeyvardır.Eğerbunlarolmasaydı,hayatenteresanverenkliolmaktançıkardı.Bunlarınbaşındasanatvegüzellik

sevgisigelir.

Güneşin batması, şırıldayarak akan yeşil dere, içinde esen rüzgârlarınıslıklarınıişittiğimizkarlıbirçamormanı,güzelbirkadın,birtablo,birmüzikparçası, insanın güzelliğine karşı sevgisini artırır. Bunun sonucu olarak dainsansanatıaramayaveonusevmeyebaşlar.

Diğer taraftan sanat insanın yaşama zevkini artırmakla kalmaz, güzellikhissiniterbiyeeder,insanlarınduygularınıyumuşatır,siyahilebeyazarasınadahaniceveyumuşakrenklerkatar.

Sevgi konusunda yaptığımız bu ufak gezintiyi, sevginin, bir büyütecinodağındatoplanangüneşışınıgibiyoğunlaşmasındanbaşkabirşeyolmayanaşkla bitirelim. Sevginin bir noktada toplanması duyguların en koyusuolurken, bir taraftan da bütün öteki duygularımıza karşı gözümüzü alan birparlaklık meydana getirir. Etrafımızı görmeyiz, sevdiğimiz insandanbaşkasınınyanındakendimiziyalnız,çaresizadetaiçimizdenbirşeykopmuşgibieksikhissederiz.

Bunun içindir ki, insan ruhunu en iyi tahlil eden yazarlardan biri olanShakespear“Aşkdeliliktir!”der.Aşkın tehlikesidebundan ilerigelir, insanbukuvvetliışığınaltındakör,gerçeklerigöremez,mantığınıkullanamazolur.BununlaberaberbirdebakınFuzulinediyor:

“Aşkimişnevarsaalemdeilimbirdedikoduimişancak.”

İkincikonumuzolananlayış,başkalarınınhareketvedüşûncelerinihoşgörüile karşılamak olan toleranstan da daha ileri gider ve bu hareket, davranışveya düşüncelerin nedenini bir sebep ve netice ilişkisi altında meydanaçıkarmaya çalışır. Bundan dolayı da insanları anlamak, anlayışlı olmakdeğildir. Bu Sokrat’ın “Kendini tanı” hikmetiyle başlar. İnsan kendisinitanımaya başladıktan sonradır ki soydaşlannı da daha yakından anlamakimkânınıbulur.

Başkabirdüşünürde”başkainsanlarıtanıdıkçakendinidahaiyitanımayıöğrenirsin”,der.

Aslında birbirleriyle çelişir gibi görünen bu iki fikir birbirini tamamlar.İnsan kendisinde gördüğü bazı nitelikleri başkalarında aramaya, onlardagördüklerinikendisineuygulamayabaşlarsa,istediğianlayışıdahaçabukeldeeder. İnsanlar birbirlerine hiç benzemedikleri halde birbirlerini tamamiyleaynıdırlar.Hepimizinhoşlandığı, kızdığı, sevdiği, nefret ettiği şeyler çok aznüanslarlabirbirininbenzeridir.

Anlayışsızlık, insanda, kendisinin hiçbir hata ve kusuru olamayacağışeklinde bir inancın yerleşmesinden ileri gelir ve hata ve kusuruetrafındakilerdearamasınınneticesidir.

Anlayışlıbiradam,bir insanolarakkendisinindekusurlarıolacağınıbilirvebaşkalarınındakendisigibihatayadüşebileceğinikabuleder.Başkalarındakendi kusurlanna benzeyen kusurlar gördüğü zaman bunları hoşgörü ilekarşılar. İnsanlar başkalarında kendi kusurlarına benzeyen kusurlar gördüğüzaman bunları hoşgörü ile karşılar, çünkü insanlar başkalarında kendikusurlarınıaffetmeyeveanlamayaçokgüçyanaşırlar.

SözlerimeasırlarcaöncesöylenmişolanBudha’nınhikmetiylesonverelim:

“içindesevgiveanlayışbulunanbirdünyatekbirailedirDünyadüşünenleriçinbirkomedi,hissedenleriçinbirtrajedidir.

Walpole

Dalkavuklardansakınınız.Çünküonlarinsanlarıboşkaşıklabesler.

CasinoDeGregrio

İnsanlardançoğununmutluluğu,kendidüşüncevegörüşlerinebağlıdır.

Lincoln

KARŞILIKLISEVGİVESAYGI

Seçim, ister siyasi ister özel hayatımızla ilgili olsun, karar vermekdemektir. Karar vermek ise bazı şeyleri feda etmek anlamına gelir. Fedaedilen şeyleri düşünmek bizi üzer, iç gerilimlerimizi artırır, sinirlerimizibozar. İç dünyamızda meydana gelen bu dengesizliğin kabahatini dışdünyanın, yanımızdakilerin ve bilhassa karşımızdakilerin üzerine atarız.Bununsonucuolarakdaöfkeleniriz.Konfüçyüs,“Öfkelibiradamıniçizehirdoludur”,der.

Bütün dünyada seçimler en heyecanlı, en hadiseli geçen günlerdir, fakatşunu unutmamak lazımdır ki, biz hepimiz bir gemide beraberce uzun biryolculuğaçıkmış insanlarız,gemibizimdir.Ufuklarınarkasındakihedefimizde, geminin rotası ne kadar başka olursa olsun, aynıdır. Rota üzerindedüşüncelerimizbaşkabaşkaolabilir.Kimimizkuzeyden,kimimizgüneyden,kimimizdoğudanvekimimizbatıdangeleceğevarmanındahakolayolacağınıdüşünebiliriz.Fakatgemiyiyolundanalıkoymayaveyaiçindebizimleberaberbulunanlara sırf bizden başka düşünüyorlar diye kızmaya, onlardan nefretetmeye, onları küçük düşürmeye, tahkir etmeye hakkımız yoktur. Bir günufuklar aşılacak hedefe varılacak ve o zaman bu uzun yolculuğun sonundahepberabergemiyetamire,dahaileriveuzunseyahatleriçinonuboyamaya,midyelerini temizlemeye, makinelerini yağlamaya veya yelkenleriniyamalamaya çalışacağız. İşte bunu ancak beraberce ve karşılıklı sevgi vesaygıileyapabiliriz.

Aynışeyieskidinlersöylemiştir.Bugünkümodernpsikolojidesöylüyor.

- Hazreti Muhammed “Nefsiniz için sevdiğiniz şeyi kardeşiniz için desevmedikçehiçbirinizmüminolamazsınız,”der.

Aynıtemelfikriötekidinlerdedebulmakkabildir:

-Budizm:“Sanaacıverenşeylebaşkalarınıincitme”(Udanavarga).

- Yahudilik: “Sana ıstırap veren şeyi başkalarına yapma. Tevrat’ın esasıbudur.Geriyekalanlâfügüzaftanibarettir”(Talmud).

-Hıristiyanlık:“İnsanlarınseniniçinyapmalarınıistediğinherşeyi,sendeonlariçinyap.Bupeygamberlerinkanunudur”(Mataİncili).

-Konfüçyüsçülük: “Sanabaşkalarınınyapmasını istemediğin şeyi, sendebaşkalarınayapma”(Anatects).

- Hinduizm: “İşte en yüksek kanun budur. Sana yapılmasını sevmediğinşeyibaşkalarınayapma”(Mahaborata).

-Taoizm:“Komşununkazancınıkendikazancıngibi,onunzararınıkendizararıngibikabulet”(TaiShangKanYignPien).

- Zerdüştlük: “Yalnız kendisi için kötü olan şeyi komşusuna yapmayaninsaniyiinsandır”(DadistanıDimik).

Görülüyorki,asırlarınhikmetindentoplananbütünbusözlerdeilerisürülenesasfikirkarşılıklısevgiveadaletfikridir.Budadevamlıbirhuzurun,bajışınbiriciktemelidir.

Goethe, “Bir şeyi sevmeden onu anlayamazsın,” der. Karşılıklı anlaşmaolmadan, beraber çalışma sağlanamaz. Müşterek çalışma olmadan dabugünün toplumunun muvaffak olabilmeşine dert ve güçlükleriniyenebilmesineimkânyoktur.Şuhaldeherşeydenönceşuuraltıkorkularımızı,nefret, kin ve kıskançlıklarımızı yenmeyi ve bir Fransız filozofunun dediğigibi“insanları,insanlararağmensevmeyi,”öğrenmeliyiz.

Bukolaybirşeydeğildir.Zatenkolayolsaydı,asırlardanberibütündinler,bilgeinsanlarvefilozoflarbunuvaazvermezlerdi.Kolayolangeçmiş,ölmüşinsanların arkasından büyük bir teessürle bahsetmek, onları ne kadarsevdiğimizihatırlamaktır.Halbukionlarhayattaikenacabakendilerinebugünlayıkgördüğümüzsevgiyigöstermişmiydik?

Harpten önce Almanya’da Chemmintz şehrinde bir mezar taşında şuyazılarıokumuştum.Bubütünhayatııstıraplageçmişbirkadınınferyadıidi:

“Mezarıma çiçek koymayınız, hatta başınızı çevirmeden geçiniz. Bütünömrüm boyunca bir tek kişi bile benimle ilgilenmedi. Bundan sonrakiyapmacıkilginizlebenihiçolmazsaebediuykumdarahatsızetmeyiniz.

Çinli bir bilgin öğrencisi ile büyük bir kabristanı geziyor ve mezartaşlarındaki yazılan okuyormuş. Taşların üzerindeki övgüler adamcağızıdüşündürmüş ve “galiba” demiş, “hu dünyanın düzelmesi için biricik çareyaşayanlarınhepsiniöldürmek,ölüleridediriltmektir.”

Halbuki yaşayanlar arasında da ölüler kadar iyi insanlar vardır, fakat bizonlarıneyazıkkiöldüktensonrasevmeyevetakdiretmeyebaşlıyoruz.

Bütün dinler insanlar arasında karşılıklı sevginin temel inanç olduğundaittifaketmişolmalarınarağmenşuhikmetparçasınekadardüşündürücüdür.

“Birçok insanın komşularından nefret etmeye kâfi gelecek, fakat onlarısevmeyeyetmeyecekkadardinlerivardır.”

Başkalarındannefreteden,onlarakinbağlayan,onlarıkıskananfertlerdenteşekküledentoplumlarınhuzuriçindeyaşamasınaimkânyoktur.Cemiyetinmüşterek huzurunun biricik formülü; fertlerin birbirlerini sevmeyi, takdiretmeyiöğrenmeleri,şuuraltıkorkuvevesveseleriniyenmeyiistemeleridir.

Hitler ve benzerleri insanları nefrette birleştirmeye çalıştılar. İlk anlardamuvaffakdaoldular.Fakatoilahiinsansevgisikarşısındamahvolupgittiler.

Hayattaheroyunda,kiseçimdedeböyledir,biryenenbirdeyenilenvardır.Fakat sportmen olana derler ki, yenilmeyi kabul eder, hasmının üstüntaraflarını takdir eder, maçtan sonra onun elini sıkar ve gelecek oyun içindaha iyi hazırlanmaya çalışır, mızıkçılık etmez, hakeme sövmez veyenilgisinin sebeplerini, hasmının talihine, halkın taraftarlığına ve hakeminbeceriksizliğine yormaz ve lngilizlerin tabiriyle “Good Loser” olur. HattabazenHamid’indediği gibi “galip sayılır buyoldamağlup”daolur.Çünkühayatta ister yenilelim, ister yenelim.Ulu hakemhükmünü oyunu ne kadardürüstoynadığımızagöreverecektir.

Geçmişideğiştiremezsiniz,fakatgelecekdahaelininiçindedir.

HugfWhite

Ali yuvası, bir çocuğun hatalarından öğreneceği bir yerdir. Onlarınyüzündenıstırapçekmeyezorlanacağıbirşeydeğildir.

SamuelJohnson

Budünyadaençokhoşagidenşeylerhoşdüşüncelerdir.Yaşamadenilenobüyük sanat da, hayat boyunca mümkün olduğu kadar çok bu gibidüşünceleresahipolmaktır.

Montaigne

GÜZELLİKİHTİYACI

Ankara’da güneşin batışı ne kadar güzeldir, hele Çankaya tarafındanbakarsınız.Bütün şehir puslu bir perde ile örtülmüştür.Ufuk her gün, hattaher an başkadır.Kırmızıdanmor ve sanya kadar bütün ara renkleri görmekkabildir.Güneşilkönceyavaşyavaş,sonrabirdenhızlanmışgibibatar.

Tabiatınbugüzelliğiinsanabiraniçinetrafınıunutturur.

Her insanın güzelliğe olan ihtiyacını, güneşin batışındaki bu renklilik,değişiklik ve ahengi seyretmek ne kadar güzel ifade eder. Sanat, zevk vemodaiştehepinsanıniçindekibugüzellikihtiyacındanmeydanagelmiştir.

Sisli ve karanlık iklimi ile güneş ve ışıktan çok az faydalanabilenDanimarkalIlar çiçeklerin değerini en iyi bilen insanlardır. Kış, yaz evlerisaksılarla, çiçeklerle doludur. Böylece onlar tabiatın, bulutlu gök arkasındagöremediklerirenklerievlerine,yakınlarınagetirirler.

Ressamlar boyaları ile gene aynı tabiatı odalara, salonlara getirirler.İnsanlara sanatın ve güzelliğin de hava ve suyun yanında yaşamak kadar,hayataümitlebağlanabilmekiçinönemlibirihtiyaçolduğunugösterir.

Bir şiir, bir müzik parçası da böyledir. Hisleri terbiye eder. İnsanlarıinceltir.

Tabiiherkesneşairdir,nesanatçıdır,nedemüzisyendir.

Fakatinsanoğlugüzeldenanlamaya,dünyayagelişindenbirazsonrabaşlar.Küçükçocuğunetrafındakibazı şeyleri“cici”kelimesi ile ifadeetmesi,onugüzellikdiyebirşeyinmevcutolduğunuanlamayabaşlamasınınbirdelilidir.

Muhakkak ki her şahsın güzelden anladığı anlam başkadır. Zaten böyleolmasaydı,sanatınneilerlemesinededeğişikliğidiyebirşeyolur,nedetürlüekollergelişebilirdi.Yalnızherkesinüzerindedurduğubazıortakgüzelliklervardırkibundaherkesberaberdir.

Dünyada güneşin batışına, yeşil yamaçlar arasından akan bir çağlayana,yansıkaranlıkbulutlarlakapanmış,henüzbulutlu,gökkuşaklımavibirgökyüzüne, karlı dağların eteğindeki yemyeşil sularıyla bir göle, ufkun yarısınıkaplayanbirsahilinönündebeyazköpüklüdalgalarıylamasmavibirdenize,güzeldeğildirdiyecekbirtekinsançıkmaz.Herkesonlarınhayranıdır.

Rembrandt veya Rafael’in bir tablosu ile Beethoven veya Bach’ın birparçasını, Praksiteles’in veya Rodin’in bir heykelini beğenmeyen insanlarçıkabilir.Fakatbuoeserlerimeydanagetirensanatçılarınkabahatideğil,bubizim onları anlayacak seviyeye gelmemiş olmamızdan, o kültüre sahip

bulunmayışımızdandır.Şuhaldetabiatınvesanatıngüzelliklerinianlamakveonlarıduymakbirkültür,bireğitimmeselesidir.

Ünlü tarihçi Van Loon’un “bir milletin zevki nasıl yükseltilir?”, adlı biryazısı vardır. Orada yazar daha küçük yaştan başlayarak insanlara sanatülkesinin hakikaten güzel olan eserlerinin gösterilmesini ve herkesin kendiseçimini kendisinin yapmasını tavsiye ediyor.Buna rağmengörecek gözlerive işitecek kulakları olmayanlara gelince, biz onlara bir şey yapmayız, bubizimkabahatimizdeğil,onlarıntalihsizliğidir.

“Yalnızbirşeyedikkatetmeliyiz”diyoryazar,“zurnaçalmakisteyenzumaçalsın, bu onun bileceği şeydir. Fakat bu esnada odasında Beethoven’indokuzuncu senfonisini dinleyen başka bir vatandaşı rahatsız etmesine de,cemiyetolarakaslamüsaadeetmeyelim.”

Acababircemiyetolarakbunuyapıyormuyuz?işteüzerindedüşünüleceknoktabudur,bilhassaherevdebirvideoolduktansonra.

Türkiye’nin müzeleri dünya çapında ün salmış eski eserlere sahiptirler.Fakat bizim, Avrupa’nın Rönesans’la beraber başlayan o yeniden uyanışıçocuklarımızabütüngüzelliğiveanlayışıilegöstereceksanateserlerigalerisiadında bir sanat merkezimiz yoktur. Buna verilecek cevap çok basittir. Butablolar milyonlarca lira kıymetindendir. Bunlardan birkaç tanesini bile neEğitimBakanlığınedebelediyeleralabilir.Bizfakirbirmilletiz.

Tabiienböylebirşeydüşünmüşdeğilim,çokpratikbirdüşüncemolmasabukonuyuortayaatmazdım.

Bugünçok ilerlemiş reprodüksiyonsanatıvardır.MeselaAnkara şehribukolaylıktan faydalanarakAnkara’da bir galeri açsa ve buraya o şaheserlerinkopyalarını veya foto reprodüksiyonlarını getirip sergilese ve devamlı birsurette böyle bir galeriyi genişletse, hem para kazanmış, hem de gençleresanatdünyasındakihakikigüzelliklerigöstermişolurdu.Bubir.

Gelelim ikinci noktaya. Bütün dünya şehirlerinin, Paris, Berlin, Roma,Londra,Newyorkdadahilolmaküzereçokçirkinsıkıcıtaraflarıvardır.Fakathepsininbirkaçyeriherbakımdanözelbiritinagörürvehakikatengüzeldir.ÖrnekolarakNewyork’ualalım.OranınmeşhurbirBeşinciCadde’sivardır.Bundanherikitarafayüzermetregitseniz,pekgüzelolmayanpekçokşeylergörebilirsiniz.FakatbuBeşinciCaddeNevvYorkbelediyesininbilhassaitinagösterdiği,güzelolmasıvedurmasıiçintitrediğibiryerdir.Bucaddedehiçbirmetrodurağıyoktur.Otobüsduraklanbileasılgüzelmağazalarınbulunduğukısımdanuzaktır.Sokaklambadirekleribileötekisokaklardakinebenzemez.Zarifbirersanateseridir.Hattaoradadolaşangörevlipolislerinkıyafetleribiledahaitinalıdır.

Viyana’dan da misal verelim. Viyana’nın meşhur bir operası ve OperaMeydanı vardır, ikinci dünya savaşında oldukça hasar gören bu binayıViyanalılar savaşbiterbitmezonarmayabaşladılar.Hattaduvarları süsleyenresimlerivaktiyleyapanressamıngeneünlübirressamolantorununayenidenyaptırdılar.

Bu esnada operameydanının ortasına bir pasaj yapılmasına karar verildi.Fakat o meydanın ve opera binasının güzelliği bozulmasın, halk çirkin birmanzara görmesin diye ne yaptılar, biliyormusunuz?Yerin üstünde hemenhemen hiçbir şey bozmadan, göstermeden büyük bir mühendislik eseriyarattılarveköstebekgibiyerinaltındaçalıştılar.BugünViyana’nınmeşhurzevkinibelirtenopasajımeydanagetirdiler.

Aynışekildemaalesefbizimşehirlerimiz,hattaAnkaraiçinbilesöylemekkabil değildir. Dünyanın her şehrinde operanın, konser salonlarının,üniversitelerin bulunduğu yerler en güzel ve bakımlıdır. Dış mahallerdegecekonduların bulunması buna mani değildir. Fakat Kızılay’dan Ulus’akadargidecekgelecekbirgüzellikşeridi,belki,birgünherkesinkendiyayakaldırımını düzeltmesi, temizlemesi, penceresine birkaç çiçek koymasınıinsanahissettirir.Fakatoperanınyanında,şehrinengüzelbinalarındanbirisiolan Dil Tarih Fakültesi’nin önünde pis sular akar, radyo binası inşaatısenelerce tamamlanmaz, kapısının önündeki molozlar kaldırılmaz, anacaddeninüzerindebilekömür,kumvetaşyığınlarınıbırakmayamaniolmakBelediyenin işi sayılmazsa, arka sokaklardaoturan insanlardan fazlabir şeybekleyemezsiniz.

Yüzyıllardırçektiğimizgüzellikhasretinigidermekiçinçalışmakhepimizingörevidir.Millibayramlarda“iyiye,doğruya,güzele”yazılıpankartlarasmakile güzele gidilemez. Güzeli her gün yaşadığımız seviyeye getirmedikçe,hakiki güzeli anlamamıza, bunu anlamaya çalışmadıkça da hayatımızınrenklenmesine,bozkırsertliğinikaybederekincelmesineimkânyoktur.

Buna şehirlerimizden hatta bir tek caddesinden başlayalım, fakat tambaşlayalım,hepberaberbaşlayalım.

İkiHayatFelsefesi

Dahaküçükkenbanabirbirininzıddı ikihayatgörüşüöğretilmişti,bunlarıda ikiYunan filozofu temsil ediyordu.Demokrit, gülen filozof ileHeraklit,ağlayan filozof Birinin neye güldüğünün ötekinin de neye ağladığınınsebebini çok sonraları anladım. Demokrit, Yunanlıların nadir yetiştirdiğitabiat bilginlerinden biriydi. O insanların hayvansal atalardan gelişerekyükseldiğini ve altın çağın daha önlerinde ve torunlarının torunları için birgün kolaylıkla elde edebilecek bir şey olduğunu biliyordu.Bu yüzden de o

gülüyordu, çünkü iyimser olmak için sebepleri vardı. Heraklit’e gelince oaltınçağıçokuzaklardakalmışolangeçmiştegörüyordu.Kendisiveonunlaberaberbütüninsanlarhergeçengünleondandahafazlauzaklaşıyorlardı.Obirkaramsardı, çünküonun insanlaraöğretebileceğibütünbilgelikler,onlarıdaha iyi yapamayacak ve mutluluğa da kavuşturamayacaktı. Bu yüzden obütünbilgelikleriniöyleanlaşılmayacakbirdilleifadeettiki,ona“karanlık”adıverildivebugünkügünekadardahâlâkimseonuanlayamadı.Benonlarıanlamayaçalışmanınharcanançabayadeğeceğinisanmıyorum,çünküonlarıokudukçainsanınağlayacağıgelecekti.

WilhelmOswald tarafından 1930 yılındaAlmanMühendisler Birliği’ndeverilenbirkonferanstan.

Geçmenamertköprüsünden,koaparsınsuseni,

Yatmatilkigölgesine,koyesinarslanseni.

YavuzSelim

İyibirfikresahipolmanıneniyiyolu,insanınbirçokfikrininolmasıdır.

LenusPaugling

Mutluluk, maldan, mülkten değil, bizim bunlara verdiğimiz değerlerdengelir. İşimizden değil, işimiz karşısındaki tutumumuzdan gelir. Başarıdandeğil,bubaşarınıneldeedilmesiyleulaştığımızgelişmedengelir.

StormJameson

BİRMİLLETİNZEVKİNASILGELİŞİR?

VanLOON

Birmilletin zevkinin geliştirebilmesi için bir tek yol vardır. Bu acele ileveyazorlayapılamaz.Buancakhalkasabırla,sistemlivedevamlıbirşekildegerçekten “iyi” yi, bilinmeye değer anlamında gerçekten “asil” olanıgöstermeklekabildir.

Fakatsizitirazederekdiyebilirsinizki,“vatandaşlarınagerçekteniyiolanıya da sahte, taklit ve kötü olanı göstermek gibi bir görevi kim üzerinealabilir?”

işteburadadasertvedeğişmezkurallaryoktur.Bununlaberaberben;eğerbir tablo, bir müzik parçası, mimari bir eser veya sanat ülkesinin içindekiherhangibirşey,zamanınmümkünolanenbüyükkısmındabukonudaençoksöz söylemek yetkisine sahip bütün insanların saygı, takdir ve sevgilerinikazanmışsa, bu sanat parçasının bütün insanlığın yerinde bir takdirine layıkbazıtemelunsurlarınıkapsadığınıbüyükbirkesinliklesöyleyebilirim.

Fakatbiz,zevkkonusunda,sırfbizböyledüşünüyoruzdiye,herkesinoşeyiseveceğini, ondan hoşlanacağını ümit edemeyiz. Bu imkânsızdır, aynızamandabunalüzumdayoktur.

Ötetaraftan“yerindebirsaygıgenellikledevamlıbirilgiyesebepolur”İştebubenim,hepimizinyapmamızgerektiğinidüşündüğümşeydir.Kanımşudurki çocuklarımıza, tannsal ilhamla, dürüst insan sanatçılığının gerçek birsonucu olan şeylerden mümkün olduğu kadarını göstererek onların kendikendilerineiyibirseçimyapmalarınaçalışmalıyız.

Sonunda görmeye ve dört bir taraflarına bakmaya kabiliyetleri olanlardoğru bir yargıya varacaklar. Buna sırf kendi iradeleriyle varmışolduklarından,budaebedibirhükümolacaktır.

Görecek gözleri ve işitecek kulakları olmayanlara gelince, onlar busaadetten yoksundurlar. Fakat bu bizim kabahatimiz değil, onlarıntalihsizliğidir. Onun için bu gibilerin yaptıklarından memnun ve mutluzurnalarıileköçekhavasıçalmalarınasesçıkarmayalım.FakattambusıradakomşularınınarasındaBeethowen’insenfonisinidinlemekteolanları rahatsızetmelerinedehiçbirzamanmüsaadeetmeyelim.

(İnsanlığınGüzelSanatları’nınsonsözü)

KorkununHayatınızıYokEtmesineMüsaadeEtmeyiniz

Franklin D. Roosevelt, “korktuğumuz biricik şey korkunun kendisidir,”demişti. O korkunun, insanları titrettiğini, onları kararlar alıp hareketegeçmek yeteneğinden yoksun ettiğini pek güzel biliyordu. Korku ve telaşgenellikle bilinmeyen şeylerden gelir. Biz göremediğimiz, değinemediğimizveya daha önceden denemiş olmadığımız şeylerden korkarız. Bu tabii birşeydir ve ancak bilgi ile yenilebilir. Bilgi ise esaslı bir objektif tahlilin,analizinsonucudur.

Işığa çıkarılır çıkarılmaz korku kuvvetini kaybeder. Böylece problemeyaklaşmakiçinbirmetotdüşünmekvetespitetmekmümkünolur.Varsayalımki bizde belirli bir yetenek mevcut değildir. Eğer buna sahip olmadığımızısamimiolarakkabulederveonugeliştirmeyebütüngücümüzleçalışırsakçokgeçmeden ya o yeteneği elde ederiz veya onun yerine geçecek başka birkabiliyete sahip oluruz. Tarih bunu becermiş birçok insanın hayathikâyeleriyledoludur.ZamanımızınenbüyükhatibiWinstonChurchill,okulçağındaikenkekeleyerekvezorlakonuşurdu.BirkoşuşampiyonuolanGlennCunnigham küçükken bacaklarının yanmış olması yüzünden uzun zamanyürûyememişti.AlexanderPope,okadarçelimsizvezayıftıki,başkabirininyardımı olmadan sokağa çıkmazdı, buna rağmen en büyük şairlerden birioldu.

İş alanında değerli yazı ve tahlilleri ile ün salmış yazar Ted Pollork işsahasında çalışan herkesin, özellikle amirlerin korkuyu yenmeyiöğrenmelerinitavsiyeeder.Bununiçindeherşeydenöncekorkularınıkabuletmeleri,onlarıobjektifolaraktahliletmelerivesahipolduklarıkabiliyetlerigeliştirmeye çaba göstermeleri gerektiğini söyler. Bu sayede insanın ufkugenişlerveönündeyenigüvenvebaşarıalanlarıaçılır.

Kaynak:InternationalManagement

ALIŞKANLIKLARINIZDANNASILYARARLANABİLİRSİNİZ?

WilliamJAMES

Bundan 75 sene kadar önce ünlü Amerikan psikologuWilliam James ozamana kadar ahlaki bir problem olarak düşünülen “iyi alışkanlıklar nasılgeliştirilir ve kötü alışkanlıklar nasıl bırakılır?” konusunda bilimsel birincelemeyayımlamıştı.Buhemenhemeninsanidavranışlailgiliproblemlerinbilimselaçıdanilkolarakelealınışıydı,işteaşağıdaokuyacağınızbudenemebugünde,yazıldığıgünkadar,doğruvedeğerlidir.

Alışkanlık insanın ikinci bir tabiatımıdır? “Alışkanlık on kere tabiattır”,diyor,WellingtonDükü,ünlüIngilizbaşkomutanı.Buhusustaherhaldeonunkadar yetkiyle söz söyleyecek çok az kişi vardır. Günlük talim ve yıllarcasürendisiplinbirinsanındavranışındamuhakkakkienönemlirolüoynar.

Alışkanlıkcemiyetinbirvolanı,birdenkkasnağı,onukoruyan,muhafazaeden en değerli etkendir. Bunun için en önemli şey, sinir sistemimizikendimizin bir düşmanı yerine, bir müttefiki yapmaktır. Elimizden geldiğikadar çok sayıda faydalı hareketlerimizi mümkün olduğu kadar erkendenotomatik bir duruma, bir alışkanlık haline sokmalıyız. Ayrıca kendimizivebadan koruduğumuz gibi onların bize zararı olabilecek şekildebüyümelerine karşı da korunmalıyız.Günlük hayatımızın ayrıntılarından nekadar çoğunu otomatizmin çabasız muhafazasına emanet edebilirsek,kafamızın yüksek kuvvetlerinden o kadar fazlası asıl işimizde kullanmaküzere serbestkalır.Kararsızlıktanbaşkahiçbir alışkanlığıolmayan insandandaha sefil bir insan bulunamaz. Onun her sigarayı yakması, bir fincankahvesini içmesi, her sabahyataktankalkmasıvehergeceyatmayagitmesiveya ele aldığı herhangi bir işe başlaması önce esaslı surette düşünmesigerekenkonulardır.

Böyle bir adamın gününün yansı, insanın içinden gelmesi ve pratikbakımdanşuuruiçinmevcutolmamasıgerekenşeylerhakkındakararvermekveyasonradandaverdiğikararlardanpişmanolmaklageçer.

Yenibiralışkanlığıneldeedilmesiveyaeskibiralışkanlığınbırakılabilmesiiçinşudörtkuralıhatırlamalıdır.

Birinci kural: Her işe mümkün olan en kuvvetli inisiyatifle (şahsiteşebbüsle)atılmayagayretediniz.

Doğru yöndeki etkenleri kuvvetlendirmeye yarayacak bütün şartlantoplayınız. Alışılmış usul ve yollara uymayan teşebbüslere girişiniz. Eğer

durum imkân veriyorsa, halka karşı bir bağlantıya giriniz, bağlanınız.Kısacası kararınızı bildiğiniz her türlü imkânlarla sannız, kuvvetlendiriniz.Bunlar, karannızdan vazgeçirmek üzere karşınıza çıkacak kötü eğilimleriyenebilmekiçinsizekuvvetveenerjiverecektir.Böyleceönünüzeçıkacakherengeli erteledikçe, onların bir daha ortaya çıkması şansları da gittikçeazalacaktır.

İkinci kural: Yeni alışkanlık hayatımızda bir kere emin bir şekilde köktutmadıkçaküçükdeolsaonuzayıflatabilecekherhangibirtavizvermeyiniz.

Hertürlüsapma,tershareketbüyükbiritinailesarmayaçalıştığınıziptenbiryumağınyeredüşmesigibidir.Ufakbirhatasandığınızşeysargılardançokdahafazlasınınaçılmasınasebepolur.Eğitimindevamlılığı,sinirsistemimizinhatasızvetamhareketegeçmesinisağlayanbiricikvasıtadır.

Başlangıçta başarı zorunludur. Başarısızlık gelecekteki bütün teşebbüsleriçin gerekli olan enerjiyi frenler. Oysa geçmişteki başarılar gelecek içinsinirlerimizinkuvvetkaynağıolur.AlmanşairiGoethekendisinebirteşebbüshususunda danışmaya gelen, fakat kendi kabiliyet ve kuvvetine güveniolmayanbirine,“dostumseninyapacağınşeyşöylederinnefesalıpderhalişegirişmektir.” demişti.Bu sözlerGoethe’ninbaşarı ile dolumeslekhayatınınetkileyenruhupekgüzelifadeeder.

İçki içmek gibi alışkanlıklardan yavaş yavaş kurtulmak konusu da bubaşlığınaltınagirer.Bu,uzmanlarınşahıslaragörefikirlerinindeğişikolduğubir meseledir. Bununl* beraber esas itibariyle bütün uzmanlar böyle biralışkanlıktan kurtulmanın, eğer onu uygulamaya imkân olursa, en iyi yolunyeni bir alışkanlığın derhal kabulü olduğunda müttefiktirler. Yalnız birirademize, daha başlangıçta başarısızlığa uğrayacağı böyle güç bir görevvermemeye dikkat etmeliyiz. Fakat bir insan buna dayanabildiği takdirde,kesinbir ıstırapdevresivebunu izleyecekserbestbirzaman,eldeedilmeyeçalışılacakeniyiamaçtır.Buisteriçkiiçmekgibibiralışkanlıktanvazgeçmekveya sabahleyin bir saat daha erken kalkmak olsun. Bir arzunun hiçbeslenmediğitakdirdenekadarçabuksöneceğihayretedilecekbirşeydir.

“İnsan ikinci adımını atabilmek için ilk önce birinci adımı iyice atmayıöğrenmelidir,”derDr.Bahnsen.“Hergünyenibirkararverenkimseatlamaküzerebirhendeğinyanmagelenveherseferindedurupyenidenhızalmakiçingeriye dönen bir adama benzer. Devamlı bir ilerleme olmadan yapıcıkuvvetlerintoplanmasıdiyebirşeysözkonusuolamaz.”

Üçüncükural:Verdiğinizherkararıuygulamakiçinmuhtemelherfırsattanfaydalanınız.

Kararların beyine yeni “oyunu” haber vermeleri, onların meydanageldikleri anda değil, hareket etkilerini meydana getirdikleri andadır. İnsan

istediğikadarçokgüzelsözvekuralasahipolsunve insanınhisleri istediğikadar olumlu ve iyi olsun, eğer harekete geçmek için ortaya çıkan elletutulabilir her fırsattan faydalanmazsa, karakteri daha iyinin etkisindentamamiyleuzaktakalabilir.

“Cehenneminyollansade iyiniyetlerledöşenmiştir.” sözüçokeskidir.Vebuortayaattığımızprensiplerinaçıkbirsonucudur.J.S.Mill’insöylediğigibi“karakter tamamiyle şekillenmiş iradedir,” Onun anladığı manada irade,hayatınbaşlıcagüçlüklerinekarşısabit,anivebelirlibirsurettehareketetmeeğilimlerininbirtoplamıdır.

Yapmak, harekete geçmek eğilimi ancak gerçekten yaptığımız eylemlerleorantılıolarakiçimizdekökleşebilirvebeyinonlarınuygulanmasıyla“büyür”.Eğerbirkararveyaateşlibirduygununpratikhiçbirmeyvetaşımadanbuharolup uçmasınamüsaade edilirse, bu kaybedilmiş bir fırsattan daha kötüdür.Çünkü böylece o gelecekteki bütün olumlu karar ve duyguların da ortayaçıkmasınamaniolur.

Zayıf, hislerinedüşkünvehayaldünyasındayaşayan,ömrünühassaslığınve telaşın dalgalı denizlerinde geçiren ve hiçbir zaman elle tutulan bir işyapmamışolanbirinsankarakterindendahaalçakbirşeydüşünülemez.

BirRusMarkisi’nindışarıdaarabacısısoğuktandonarken,tiyatrodapiyesinhayali şahsiyetlerine acıyarak gözyaşı dökmesi, daha sönük bir ölçüde heryerdeolanverastlananşeylerdir.

Sonradan onu herhangi aktif bir surette ifade etmeksizin bir piyeste,konserdeveyabirkitapokurkenheyecanlanarakıstırapçekmemeliyiz.

Herhangiiyibirdüşüncenekadarbasitolursaolsun-ihtiyarbirbüyükanneile güler yüzlü konuşmak veya otobüste yerinizi bir başkasına vermek gibişeyler bile, daha kahramanca hareketlere imkân olmadığı takdirde- odüşünceninpratikbirsuretteifadeedilmesindensakınvazgeçmeyiniz.

Eğer heyecanlarımızın buharlaşıp uçmasına müsaade edersek onlar dakolayca uçacak, kaybolacak bir yol bulurlar. Aynı şekilde biz bir çabagöstermektenkaçınırsak,dahafarkınavarmadançabaharcamakabiliyetimizelimizdenkaçargider.Bizhalendikkatimizindağılmasındanşikâyetçiisek,oileridededaimadağılacaktır.

Dördüncü kural olarak da şunu söyleyebiliriz: Çaba göstermekkabiliyetinizi ayakta tutmak istiyorsanız,hergün, sebepsizvekarşılıksızbiregzersizyapınız.

Bu,herhangiufaklüzumsuznoktalardasistematikbirsurettefedakârlıkvekahramanlık göstermek demektir. Her gün sırf onu yapmayı pekistemediğinizdenbaşkabirsebepgösteremeyeceğinizbirikihareketyapınız.

Ve hakiki ihtiyaç saati yaklaştığı zaman, o sizi sinirleriniz kuvvetli veyetişmişolarakimtihanahazırbulsun.

İnsanın nefsinden yapacağı bu tür bir fedakârlık, sigorta ettirdiği evi içinverdiğiprimebenzer.Primzamanındaonahiçbirşeysağlamazvehiçbirşeykazandırmaz.Fakatgününbirindebiryangınçıkardaeviyanarsa,ozamansigorta primini muntazaman ödemiş olması onu sefaletten kurtarır. İşte hergün dikkatini bir noktada toplamaya, içinde şiddetli bir irade kuvvetigeliştirmeyevelüzumsuzşeylerekarşıferagatgöstermeyekendisinialıştıranbirkimsedeilerisiiçinsigortalıdemektir.Etrafındaherşeykırılıpdökülürkeno bir kale gibi yerinde sapa sağlam kalacak ve daha yumuşak ve zayıfsoydaşları fırtınaya tutulmuş saman çöpleri gibi dört bir tarafa savrulupduracaktır.

Teolojinin bahsettiği öteki dünyadaki cehennem bile, alışkanlıklarımızınyanlış yönlerde şekillendirdiği karakterlerimizin bizim için bu dünyadameydana getirdiği cehennemden daha kötü olamaz. Kolayca yarattığımızyıgınlarca alışkanlıklarımızın bizi nereye götürdüğünü bir anlayabilsek,onlarınmeydanagelişiüzerindebirazdahadikkatledururduk.

İnsan iyi ve kötü kaderini kendisi yapar ve ileri atılan bir adım hiçbirzaman bir daha geri alınmaz. İyi ve kötü en küçük bir hareket bir dahakazınamayacakkadarderinizlerbırakır.Jefferson’unpiyesindekisarhoşRipVanWinkleyaptığıherhatadansonra,“bunusaymam”diyerekbirözürbulur.Evet,belkiobusefersaymayabilir, lütufkârbirTanrıdabunusaymayabilir,fakatogenedesayılır.Taderinlerdesinirhücrelerive liflerininmoleküllerionu sayarlar, kaydederler ve gelecekteki bir fırsatta aleyhimize karşıkullanmak üzere depolarlar. Yaptığımız hiçbir şey tam manasıyla bir dahaortadansilinmez.Tabiibununiyitarafıolduğugibikötütarafıdavardır.Biznasıl ayn ayrı içtiğimiz bir sürü içki ile devamlı bir alkolik olursak, aynışekilde ayn ayrı birçok hareketler ve saatlerce çalışma neticesi ahlakbakımındanbirazizveyapratikvebilimselalanlardabireruzmanolabiliriz.

Hangimeslektenolursaolsun,hiçkimsenineğitimininsonucuhakkındabirendişesi olmasın.Eğer iş gücününher saatini, gerçekten dolu geçirirse, sonsonuç bir gün kendiliğinden ortaya çıkaracaktır. O günün birinde kalktığızaman,seçtiğiveizlediğiamaçneolursaolsun,kendisinikuşağınınokonudaenbilgiliinsanlardanbiriolarakbulacaktır.

Eniyisi

Dağtepesindebirçamolamazsan

Vadidebirçalıol.

Fakat,oradakieniyibüyükçalısenolmalısın.

Çalıolamazsanbirotparçasıol,

Biryolaneş’ever.

Birmiskçiçeğiolamazsanbirsazol.

Fakat,gölüniçindekiencanlısazsenolmalısın.

Hepimizkaptanolamayız,bazılarımıztayfaolmayamecburuz.

Dünyadahepimiziçinbirerşeyvar.

Yapacağımıziş,sizeenyakınolaniştir.

Caddeolamazsanpatikaol.

Güneşolamazsanyıldızol.

Kazanmak,yahutkaybetmekölçüiledeğildir.

Senherneysen,onuneniyisiolmalısın…

DouglasMalloch

YENİLMESANATI

Napoleon’un İngilizler için söylediği bir söz vardır: “Onlar bütünmuharebelerikaybederler,fakatharbidaimakazanırlar.”

Zaman “insanlara her zaman ve her yerde söylenecek en iyi sözüsöylemesinibilentarihinbuenbüyükaktörünün”haklıolduğunugöstermiştir.

Futboldan başlayarak bütün takım halinde oynanan oyunlan gözdengeçirirsek birçoğunun doğum yerinin İngiltere olduğunu görecek veNapoleon’unsözündekigerçeğidedahaiyianlamışolacağız.

Hiçbir oyun yalnız başına oynanmadığına göre, her oyunun sonunda birtarafın kazanması, öteki tarafın da kaybetmesi önüne geçilemeyecek birsonuçtur. Oyuna başladığımız ilk anda kazanma şansımız yüzde ellidir. Ohaldeyüzdeelliyenilmeihtimalinekendimiziöncedenalıştırmakzorundayız.Oyunu bırakır da hayata dönersek, yenilme şansımız çoğu zaman yüzdeellidendefazladır.

Sabahları işimize giderken dolmuşu, otobüsü veya treni kaçırmamız,istediğimiz bir şahsı yerinde bulup göremememizden tutun da istediğimizmesleğe giremememiz, imtihanı kazanamamamız, sevdiğimiz kızlaevlenemememiz, umduğumuz işe, göreve geçemememiz veya sıhhatimizinbozulmasıHayattakarşılaşabileceğimizyenilgilerinancakbirkaçıdır.

Madem ki hayat başarı ve zaferlerin yanında yengilerle de doludur, şuhalde yıpranmadan, geleceğe ait ümitlerimizi kaybetmeden ve bilhassainsanlara karşı acı hiçbir his beslemeden bunlara dayanmak ve kendimizialıştırmaksanatınıöğrenmemizlazımdır.Aksi takdirdeoyuncağıyeredüşüpkınlan çocuklar gibi ne yapacağımızı bilemez, kendimize güvenimizikaybeder,aşağılıkkompleksleriiçindeümitsizliğekapılırız.

İngiltere’desezonunenhareketlifutbolmaçlarındanbirioynanıyor.Durumberabere.Hücumedentarafınoyuncularındanbirikaleyeşutçekeceğisıradayeredüşüyor.Nehakem,neyanhakemi,hattanedehalkçokbüyükbirhızlagelişenoyununoandaneolduğunutammanasıilefarkediyor.Oyuncuayağıkayarak mı düşmüştür, yoksa karşı tarafın beki faullü bir hareket miyapmıştır?Birkaçsaniyelikbirsükuttansonrahakemkoşarakbekin(*)yanınagidiyor ve “bir sportmen olarak size soruyorum” diyor, “hareketiniz oyunnizamlarına uygunmu idi?” Binlerce kişi neticeyi bekliyor. Koca statta çıtyok. Bek hiçbir şey söylemiyor, topu alıyor ve penaltı çizgisinin üstünekoyuyor.Stadyummüthişbiralkışla inliyorveoyunbittiğizamanhalkbekiomuzlanndataşıyor.Takımıyenilmişolmasınarağmen.

Spor terimleri arasında İngilizce iki kelime vardır. Birincisi “Fair play”,

İkinciside“Goodloser”.Birisi“dürüstoyun”,öteki“iyikaybedici”demektir,işteyenilmesanatıbuikikelimeninesaslıanlaşılmasıileöğrenilir.

Her insan oyun kurallarına uymak ve oyunu dürüst oynamak zorundaolduğunu daha küçükten öğrenmeli ve esas meselenin kazanmak veyakaybetmekdeğil,doğrudürüstoynamak,davranmak,hareketetmekolduğunainanmalıdır.On-

(*)Birtakımınengeridekioyuncusu.msdansonrada,“benelimdengeleniyaptım, fakat karşı taraf kuvvetçe, bilgice, hatta şansça benden üstündü, şuhataları da yaptım, ondan yenildim; bir daha sefere daha iyi çalışmamsinirlerime hakim olmam lazım”, demeli yani herhangi bir kin, nefret,pişmanlıkvekızgınlıkbeslemedenkarşıtarafınelinisıkabilmekveyenilgiyidürüstçe kabul etmelidir. Yoksa hakemi, karşı oyuncuları, öğretmeni,biletçiyi, bakkalı dövmeye ve sövmeye kalkışmak, insanın kendine vedavasınainanmadığınındelilidir.

“İster kaybedelim, ister kazanalım. Ulu hakem, hakkımızdaki hükmünüoyununekadardürüstoynadığımızagöreverecektir”.Başanyaulaşmakiçinyenilgileri kabul etmek, onlardanders almak lazımdır, gerçi bu çokgüçbirşeydir.“GüliverCücelerMemleketinde”ninyazarıSwift’indediğigibi:

“Tecrübe okulunda öğrenim ücreti yüksektir, ama akılsızlara bir şeylerögretebilen başka okul da yoktur.” Hayatta insanların çektiklerihuzursuzlukların, belâlann, sıkıntıları çoğu, yenilmek sanatınıbilemediklerinden,yenildiklerinibirtürlükabuletmekistemediklerindenilerigelmektedir. İster oyunda, ister meslek veya evlilik hatta siyaset hayatındaolsun.

Yenilmeyikabuletmekdemek,herşeyibırakmak,hayataküsmek,bizdendahadeğerliinsanlarakinbeslemekdemekdeğildir.Yenilmesanatınıbilmekdemek,yenilgiyihuzurvesükûniçindekabuletmek,sebepleriniaraştırmak,hataları itiraf etmek ve herhangi bir intikam hissi beslemeden, hayata veinsanlarakırılmadanyenidenbaşlayabilmek, tecrübelerden faydalanabilmek,demektir.

Yakıntarihiiyiceincelerseniz,büyükadamlardanbirçoğununbaşarılarınınsebeplerinidevamlıyenilgiyeuğradıklarıhaldeyılmamalarındavekendilerineolangüvenlerinikaybetmeyerekgelecekiçindahaiyihazırlanmışolmalarındabulabilirsiniz.

DuyularınSevinci

Japonya’da ay ışığını seyretme toplantısı diyebir toplantı vardır, sizi onadavetederler,fakatoradahiçkonuşulmaz.Güzelvezevklibirçevredeoturur,

ayındoğmasınıseyredervebundanzevkalmayıöğrenirsiniz.

Japonlar tabiata karşı olan hayranlıklarında bizim anlayamayacağımızkadarilerigiderler.

Kışın ilk yağan karını seyretmek ve kutlamak için toplantılar yaparlar.Karın birden çevreyi nasıl değiştirdiğinin, bütün çizgileri nasılyumuşattığının, ışıkla gölge arasındaki farkları nasıl ortadan kaldırdığınınzevkinitadarlar.

Beni bir gün birçok kibar hanımın mangal gibi bir şeyin etrafındaoturdukları bir toplantıya çağırmışlardı. Mangal kömürü yanarken içinedeğişik bir çok odun parçacıklarını atıyorlar, biraz yanıncaya kadar içindebırakıyorlar,sonradumançıkaranbuodunparçalarınıözelbirtepsiiçindesıraile herkes koklasın diye gezdiriyorlardı. însan ilk defa orada şeftali, kiraz,çam, pelesenk ve daha başka odunlarınmüzik notaları gibi birbirinden aynkokunüanslarıolabileceğininfarkınavarıyor.

SanthaRamaRou

İKİMEKTUBUNHİKÂYESİ

MeşhurİngilizprofesörlerindenDr.JamesM.Mackintosh1933senesinde,42yaşındaiken,kendisine65yaşınageldiğizamanaçılmaküzerebirmektupyazmıştı.

1956 Şubatında 65’inci doğum gününde bu 23 senelik mektubu açtı.İçindeki tavsiyeleri gözden geçirdi ve ikincimektuplamazideki şahsiyetinecevapverdi.LondraLJniversitesi’ninhalksağlığıprofesörüveLondraSıhhatve Tropikal Koleji’nin dekanı olan Dr.Mackintosh’un bu iki mektubu çokdüşündürücüdürvekafamızdakibazı sualve şüphelerecevapverecekkadarkuvvetlidir.

GELECEĞEMEKTUP

6Mart1933

SevgiliMackintosh,

Size öz adınızla hitap etmekten çekiniyorum, çünkü sizi kâfi derecedetanımıyorum.Bununlaberaberdostçasınabirnasihatinsizefaydalıolacağınıdüşünüyorum. Karakter ve görünüşünüzde, şimdiden hoşa gitmeyen bazıeğilimler belirmiştir. Benim siz yaşlandıkça bunların daha fazla meydanaçıkacağındanşüphemyoktur.

İlköncesizgittikçedahafazlakonuşkanolacaksınız.Buhatayıfrenlemeyeçalışınız,çünkübukendinizdendahagençinsanlardanhiçbirşeyöğrenmeyetenezzületmemeninilkişaretidir.Bu,sizinihayetyenibirşeyöğrenmemeyekadargötürür.İyibirdinleyiciolmayaçalışınız,fakatsöylenenlerihakikatendinlemelisiniz. Bu yalnız baş sallayarak ve jestler yaparak dinliyorgörünmekleolmaz.

İkinci olarak insanlardan ve hareketlerinden şüphe etmeyiniz. Bilhassagenç insanların işlerinekarışmayınız.Onlarayardımetmekvesilesi içinbileolsa. Eğer onlar, başları sıkıştıkları bir zamanda sizden yardım isterlerse,elinizden geldiği kadar yardım ediniz. Fakat böyle bir şeyi hakikatenhissetmedikleri takdirde, sizin kendi şahsi tecrübelerinizle elde ettiğinizhikmetlerin onlara yarayacağını zannetmeyiniz. Onlar da kendi hayatlarınıkendileriyaşamalıvekendicanlarınıkendilerikorumalıdır.

Üçüncüolarak,kendinizebaşkalarınınsempatisinitoplamayaçalışmayınız.Ruhen genç olduğunuza dair teselli verici ve içli sözler işitmek ümidi ilekendinizesevgiliihtiyaradampozuvermeyiniz.Yapmacıkherhangibircilayaihtiyacıolmayanhakikibirinsanolunuz.

Yaşadıkça elde edebileceğinizüçmeziyetvardır.Bunlarnezaket, toleransvedürüstlüktür,kihepberaberinsandaanlayıcıbirruhmeydanagetirirler.

Dürüstlük deyince, küçük ve basit hiçbir şeye tenezzül etmeyen ruhun omuhteşem kemalini kastediyorum. Tolerans deyince de yapılmış olan herşeyin kolayca kabul ve tasvip edilmesini anlama kabiliyetini, acı hiçbir hisbeslemeden ve anlayışlı bir şekilde münakaşa etmek arzusuna işaretediyorum.

Nezaket deyince de, insanın kendisini, başkalarının yerine koyabilmesikabiliyetinianlıyorum.Bu,nadirvegüzelbirmeziyettir.

Hatırımızda tutmanız icap eden esas pratik mesele ise, şimdi 65 yaşınabasmışolmanızveemekliliğinizingelmişolmasıdır.

Allah nzası için hemen emekliliğinizi isteyiniz ve nevi şahsına özel biryaratıkolduğunuzakendikendiniziiknaetmeyeçalışmayınız.

Eğer şimdiye kadar kafanızı ve vücudunuzu faal tutabils. mişseniz,önünüzdeyeni alâkalarladolubirdünyabulunacaktır.Eğer tutamamışsanız,zaten işinizde kalmanızda da bir hayır olmayacaktır. Yerinizi başkalarınabırakınız.

Yaşlandıkçainsanınkendikendisinitenkitetmesidahagüçleşir.BuhusustaGeorgeMeredith’in.tavsiyeettiğidenemedendahaiyisinibilmiyorum:

Hayatın insanlara komik gelen taraflarını anlamak kabiliyetinizi vesevdiğinizşeyleringüçlüklerini,onlarıdahaazsevmeden,yenmekarzusunukaybetmemişseniz. Veya bundan daha da fazla sevdiğiniz insanlarıngözlerindekendinizioldukçagülünçgörmeyetahammüledebiliyorsanızveyaonlarınsizinhayatınızlailgiliolarakteklifettikleritavsiyeveyeniliklerikabuledebiliyorsanız, işte bütün bunlara vereceğiniz olumlu cevaplann nispetindekendiniziölçülebilirvedenemişolursunuz.‘.

SaygılarımlaVefakârdostunuzJamesM.Mackintosh

GEÇMİŞEMEKTUP

20Şubat1956

SevgiliMackintosh,

25seneöncekimektubunuzaçokçokteşekkürler.

Gerçiobanabirparçafazlaciddiveağırbaşlıgeldi,fakatsizozamantabiibabanızolabilecekkadaryaşlıbirinehitapediyordunuz.

Açıkhakikatşudurki,benihtiyacıbirfaziletolarakgöstermemeliyim.65

yaşındaemekliyeayrılıyorumveböylecemeselekapanıyor.

Dostanenasihatlerinizeteşekkürler,onumütevaziyanetatbikekoyacağım.

Onuyazdığınızdanberiçokneşeligünleryaşadım…

SaygılarımlaJamesM.Mackintosh

Benimhayat tecrübemegörehiçkusuruolmayan insanlarınhiçerdemleriyoktur.

A.Lincoln

Yaşadığımızkuşağamensupolmakkadargüzelbirşeyolurmu?Şimdiyekadar yapılan bütün hatalar bizden önceki kuşaklarındır ve bunlarındüzeltilmesidebizdensonragelecekkuşaklaraaittir.

BiliWanghan

DAHAAZTENKİT,DAHAÇOKİŞ

Dost Kazanma adındaki kitabın yazan ünlü Dale Carnagie, tenkidininsanlardaderhalolumsuzbirtepkiyarattığınıveçalışanadamınhevesinivezevkinikırmaktanbaşkabirişeyaramayacağınısöylemiştir.

Onunkurslanndanaldığımızesaslaragörebirkaçsenedenberiyürütmekteolduğumuz D.K.D. kurslarının kurallarından biri de konuşmalarda tenkidinbulunmamasıdır.

Geçenkurslardanbirindedinleyicilerarasındabulunanbirgençikinciderseait ilk andagarip görünenbir egzersizi tenkit etti ve banabazı tavsiyelerdebulundu.Kendisine“siz”dedim,“dahaburayageleliyarımsaatyaoldu,yaolmadı.Senelerdenberiuygulananveherhaldebirmaksadıolanbuegzersizibu kadar az bir zamanda tamamiyle anlayabildiğinizi nasıl iddiaedebilirsiniz.”

İştegenelliklehepimizogencebenzeriz, işinesasını,derinliğini amaçveniteliğinianlamadanyapılışınıtenkitetmektenpekhoşlanırız.

Çünkü bu yapılacak en kolay şeydir. Uğraşıp, günlerce aylarca düşünüpdaha iyisini bulmak o kadar kolay değildir. İkinci Cihan Harbi sıralarındaWinstonChurcill’inşusözlerinekadarbasitvevecizdir:

“Herkesvazifesinitamyaparsa,memleketkurtulur.”

Başkalarını tenkit etmeye bırakalım, tenkit projektörümüzü kendimizedoğruçevirelim.Acababizgerçektentamverimlevazifemiziyapıyormuyuz?

Çinlileryukarıdakivecizeyibiratasözündeşöyleifadeediyorlar.

“Herkeskendievininönünütemizlerse,bütünşehirtemizolur.”

Konfüçyüs’ünşusözüdedüşündürücüdür:

“Karanlığaküfredeceğinebirmumyak!”

Akıllı insanlar tenkit etmezler, anlamaya çalışırlar. Her hareketin, herhatanın bir sebebi vardır. Amaç, bu sebebin bulunması ve giderilmesidir.Yoksa yapanın küçük düşürülmesi değildir. Çünkü tenkit hem ileriye hemgeriyetepenbirsilahtır.Hembizedostlarımızı,arkadaşlarımızı,yakınlarımızıkaybettirir, hem de onların bazen kendilerinin bile kolaylıkla itiraf etmeyehevesli oldukları hatalarında lüzumsuz bir inatçılıkla ısrar etmelerine sebepolur.Hiziplerin,düşmanlıklarınmeydanaçıkmasınavesileolur.

Tenkitetmemek,herşeyesusmak,herşeyikötüdeolsaolduğugibikabuletmekmanasınaalınmamalıdır.Yalnızcayanlışbirşeyidüzeltmekiçintenkit

eniyiyoldeğildir.

Mesela başkalarının zamanında sözlerini tutmadıklarına, randevularınagelmediklerinekızanbirşahıs,herşeydenöncekendikendisinibiryoklamakvegideceğiyeregenelliklenekadargeçgittiğiniincelemelidir.Eğerfarkındaolmadangeçgidiyorsabuhuyunudeğiştirmeliveçevresindesözünegüvenilirbir hava yaratmalıdır. Zamanla onu tanıyanlar onu bekletmekten utanırlar,çekinirler.Bu,başkalarını tenkiteden insanlarınherşeydenöncekendilerinieğitmelerigerektiğinigösterir.

“Sırçadan evde oturanlar başkalarına taş atmamalıdır”, derler. Bu çokdoğrudur. Başkalannın yanlışlarını, beceriksizliklerini yüzlerine vurmaktanzevkalaninsanlarkendilerinindekusurlarıbulunduğunuhatırlamalıdırlar.

“İlk taşı hiç günah işlememiş olan atsın!” asırların ta zamanımıza kadargetirdiğiçokdeğerlibirsözdür.

LaRochfocoudda“kusursuzolmasaydık,başkalarınakusurlannımeydanaçıkarmayabukadarmeraklıolmazdık”der.

Hatırlanması faydalı olacak bir nokta da çalışmakta, iş yapmakta olanşahıslan tenkit ederek işlerinden bezdirmemektir. Yorgun, terli insanlarınsinirlerigergindir.Onlarasöyleneceksözlerinyerivezamanıiyiseçilmelidir.Aksitakdirdetepkiyaratırvebuseferhiççalışmazlarveyaçalışırgörünüpişçıkarmazlar.

Eski bir atasözü, “Koşan ata kırbaç vurulmaz,” der. Dünyada olumlu,faydalı ve yerinde bir tek tenkit vardır. O da nefsimizi, kendi kendimizitenkittir.Bunusamimiolarakyapabiliyorvebaşkalarınındahaklıolduklarınıanlayacak kadar herkese karış dürüst davranabiliyorsak, geleceğe dahaemniyetlebakabiliriz.Çünkü,eminolunki,bizinsanlarıanlamayaçalıştıkçaonlardabizianlamayaçalışırlar.

Türkiye’nin en kıymetli malı zamandır. En fena kullandığımız şeylerdenbirideodur.İnsanbankadabulunanbelirlibirparasınımantıksızyereorayaburayaharcarsa,birgünelindebirşeykalmaz.

Zamandaböyledir.Aynı zamandadahaçok işyapabilmek için lüzumsuztenkitleri bir tarafa bırakalım.Yavaş giden işlerin neden yavaş gittiğini, hiçyapılmayan işlerin neden yapılamadığını beraberce anlamaya çalışalım vekusurubirbirimizinüstüneatarak,kendisinitatminetmişinsanlarıhuzuruilegüçlüklerdenkaçmayalım.

Buyanlış bir görüştür, bubir seraptır.Bizi asırlardır aldatmıştır vekendievimizinönünüsüpürmeyikabuletmedikçe,bununönünegeçemeyiz.

OkumakSanatı

AndreMAUROIS/YaşamakSanatından

1. Birçok yazarları düzeysel olarak tanımaktansa birkaç yazan ve birkaçkonuyuiyitanımakdahaiyidir.MontaineyadaProustgibibirkaçyazarladostolmakbirömrüzenginetmeyeyeter.

2.Kendiniziküçükkitaplannselialtındaboğulmayabırakmayın.Birinsanaldanabilir,birkuşakaldanabilir fakat insanlıkaldanmaz.Homerus,Tacitus,Shakespeare, Moliere kazanmış oldukları mevkilere şüphesiz layıktırlar.Onlarıhenüzzamanınsınavınatabiolmamışbulunanlaratercihedebiliriz.

3.Ruhungıdasıiyiseçmektir.Herruhunkendisineuygunbirgıdasıvardır.Kendi yazarlarımızın kimler olduğunu tanımaya çalışalım. Bunlardostlanmızınkilerden çok farklı olacaktır. Edebiyatta da, aşkta olduğu gibibaşkalarının seçtikleri konular insanı şaşırtabilir, kendimizinkilere sadıkolalım.Buhusustaeniyihükümverecekyinekendimiziz.

4. Okurken etrafımızdamümkün olduğu kadar güzel bir konseri kuşatansaygı ve sükûn havasını yaratınız. Bir sayfayı gözden geçirmek, telefonacevap vermek için okumayı kesmek, akıl başka yerde iken kitabı tekrar elealmak,sonraertesigünekadarbırakmak,buokumakdemekdeğildir.

5. Kendimizi büyük kitaplara lâyık bir hale getirmeliyiz. Okuma,Ispanya’daki hanlara ve aşka benzer, biz ne getirmişsek orada ancak onlarıbulabiliriz.Dahabiryılönceserüvenöykülerindenbaşkabir şeyokumayandelikanlınınartıkhayattasaadetvekaderinneolduğunuöğrenerekbirdenbireAnna Karenina veya Domini-(jue’den şiddetli bir zevk duymaya başlamasıkadar etkin ne vardır? Büyük eylem adamları Kipling’in, büyük devletadamlarıTacitus’unveRetz’insadıkokuyucularıdır.

Okumaksanatıyaşamasanatınınbüyükbirparçasıdır.

BİRBİRİMİZİNHAYATINIGÜÇLEŞTİRMEYELİM

Birkaçgünöncegazetelerdeokuduk.Birotobüsşoförümuaviniyokuştanaşağı kaçmak üzere olan otobüsü ve içindeki 28 kişinin hayatını kurtarmakiçin kendisini tekerlerin arasına atıyor ve yolcuları feci bir ölümdenkurtanyor,sonradakurtardıklarınınkollarıvegözyaşlanarasındahayatavedaediyor.

Bilmiyorumgazetelerbirdahabundanbahsederlermi.Ustasınınkusurunucanını feda ederek kapatmak isteyen bu kahraman çocuğa ‘ŞoförlerCemiyeti’mi?yoksabaşka ilgilibirbirlikmi,birheykelyaptırmayıhatırınagetirirveailesinidüşünür.

Cemiyetçibirimtihangeçiriyoruz.Gazetelerin,ilgililerinvehalkıntepkisihakiki kıymetlere karşı titizliğimizin ölçüsünü bize gösterecektir. Eğer buölçüolumsuzçıkarsa,bilmemçocuklarımızaneyüzlebakacağız.

Madalyonunbirdebaşkatarafıvardır.

Evde normalden büyük bir lavabonun deliğini kapamak için lastik birtıpaya ihtiyacımızoldu.Bugibi şeyleri satandükkânlandolaştım,pek fazlailgilenenolmadı.Canımsıkılmışdönüyordum,satıcınınbana“yoktur”,dediğison mağazanın vitrininde yüksük şeklinde lastikler gördüm. Bunlar işimeyarayabilirdi. Tekrar girdim, aynı satıcı bu sefer daha da asık bir suratla,“onlar” dedi, “sizin aradığınız şeyler değil, sandalye ayaklarına geçirmekiçindir.”

Onunbütünaksiliğinerağmenlastiklerialdımveişimdeoldu.Yalnızbenistediğinti bulmama rağmen canım sıkılmış, içimde bir eziklikle evedönüyordum.

Sebebi neydi bu ezikliğin, canımın sıkılmasının? Satıcının nezaketsizliği,müşteriyi adam yerine koymaması, iyi dinlememesi, en fazla bir lirayıgeçmeyecekbir iş içinyorulmayıbile fazlabulması, vazifesininher şeydenönce “efendisi” olanmüşteriye yardım etmek olduğunu bilmemesi. Fakat oadambunlarıneredenbilecek,onabunukimöğretecek?

Bir Çin atasözü: “Gülümsemesini bilmeyen adam dükkân açmamalıdır,”der. Acaba böyle bir test yapılsa, tanıdığımız, her gün alışveriş ettiğimizdükkânlardankaçınıkapatmakgerekecekbilmiyorum.

Geçenlerde bir arkadaşımın bir postanede aynı şey başına gelmiş. Postamemuru “makbuz kâğıdını görmüyor musun? Kör müsün!” diye yüzünefırlatmış.Evethavanıngölgede36dereceyibulduğu,sinirleringerginolduğubirgün.Evetamapostamemuruhalkın“efendisi”olduğunuunutmamalıydı.

Çünküorasıhalktanparaalarakçalışanbiridaredir.Amerika’dapulaldığınızzamanmemursizeteşekküreder.Bizdebizediyoruzdacevapverennekadarazçıkıyor.

İştebütünbuolaylarikitaraflıülserolmakiçinyeterlinedenlerdir.

Gelelim telefon santral memurlarına. Özel santrallerden, idarelerdenbahsediyorum. Numarayı çevirirsiniz, bir müddet sessizlik, nihayet bir sesçıkar.Adetabu,“buvakitbeniniyerahatsızettin”dergibi“buyurun”derler.“Efendimorasıfilanyermi?”,dersini.Cevap“evet”tir.Halbukisantralderhal“burası filan idaredir, buyurun” demelidir. Usul böyledir, telefon adabıböyledir.Zamandanfaydalanmanınyoluböyledir.

DünyaBankasıtemsilcileriylegüneysahilşehirlerimizdenbirinegitmiştik.Onlan şehrin en lüks oteline yerleştirdik. Sabahleyin almaya gittiğimizdecanlarının sıkılmış olduğunu hissettim. Sebebini öğrenince hayret ettim.Portakal memleketi olan bu şehirde en lüks otelde sabahleyin bir bardakportakalsuyuiçememişler.Buseferbenimdecanımsıkıldı.Müdüredurumuanlattım,işteverdiğicevap:

“Efendim bizim portakallar büyük, soyularak yenilir cinstendir. Suyuçıkmaz. Onun için sıkamıyoruz. Öyle yemek isteselerdi, tabii bulurduk.”HollandalIolanekspergüldü,“binayapmakkâfideğildostumdedi,insanlaradüşünmesiniöğretmek,eğitmeklazım.”

Oradandacanımızsıkılarakayrıldık.Bugibimisalleriçoğaltmakkabildir.Vergi vermeye gittiğimiz vergi dairesinden, parayı bozmak istemeyen taksişoföründen, sokak soracağınız polisten öyle ters muamele görürsünüz ki,gününüzüngerikalansaatleriüzüntüiçindegeçer.

Almanya’nınbir şehriolanFreudenstadt şehrineFransızlannşehri tahliyeetmesindenazbirzamansonragitmiştim.Güncumartesiidi,postanededebirişimvardı.Hertarafkapalı,birodadabirtekbayanmemurhemtelgrafa,hemtelefona,hempostaya,hempaketpostasınabakıyor,hempulveriyor,hemdesoracağınız bütün suallere cevap veriyordu.Bütün bunlarla beraber herkesegüler yüz gösteriyor ve böyle bir hareketlilik ve memnunluk içindeçalışıyorduki, aradanbukadar senegeçtiği haldeoküçükposta odası halahatırımdadır.

Pekibiznedenböyledeğiliz?

Sosyologlar,psikologlarbunaherhaldeilmibirsebepvecevapbulabilirler.Ben bunun sebebini hayata saygısızlığımızda, karşımızdaki insanı adamyerine saymayı öğrenmemiş olmamızda ve asırlarca doğmalara göredüşünmeye alıştırıldıgımızdanhür düşünmeegzersizine sahipolmamamızdabuluyorum.Böylecebizkarşılıklıolarakbirbirimizinhayatınıgüçleştiriyoruz.

Çünkü düşünmenin lüzumuna inanmıyoruz ve buna o kadar alışmışız kiinsanların düşüncesizliğini telafi etmek için zavallı bir şoför muaviniinsanüstücesaretgöstererekcanınıvermekzorundakalıyor.

Kiminle konuşursanız dikkat edin, herkes şikâyetçidir. Size yahastalığından ya komşusunun kabalığından, ya kaynanasınındüşüncesizliğindenbahseder.Siyasiörnekvermekistemediğimiçinmisallerigenişletmeyeceğim. Adeta herkes herkesin rahatını kaçırmak için elindengeleni yapmakla görevlidir. Bunun neticesi de biz hepimiz dinler görünen,fakataslındadinlemeyeninsanlaroluruz.Dinlemeyidebirkerekaybettikmi,onuyenidenöğrenmekçokgüçolurvemeseleleriberabercemantıkiyoldançözmehassasınıdakaybetmişoluruz.Çünkühakikatisöyleyebilmekiçinikiinsanaihtiyaçvardır.Birisöyleyenbiridedinleyen.RahmetliAdnanAdıvarbir makalesinde Maçek’in “İngiltere’den Mektuplar” kitabından şöyle birpasajvermişti:

“Buradaufakşehirvekasabalarınortasındabazenküçükbirçeşmenindebulunduğu küçük meydanlar vardır. İkindi güneşinden faydalanmak içinkasabanın birçok ihtiyar kadınların ellerinde yün işleri olduğu halde burayagelir ve sıralann üzerine otururlar. Hepsi senelerdir bronşitleri yüzündensoğuk su içmesini unutmuşlardır, ılık su içerler, fakat hiçbiri derdindenyanındakinebahsetmez”.

Evet bizim birçok üzüntülerimiz, dertlerimiz olabilir. Fakat bunlarbirbirimize surat asma ile, kabalıkgösterme ile, yapılacakherhangibir işte,sırfoandasuya,havayaamirimize,hükümetekızdıkdiyehıncımızıhiçilgisiolmayanmasum insanlardan almaya kalkma ile çözülemez, bilakis böylecedaha kuvvetli ve kırılması daha güç bir kısır döngü (fasit daire) meydanagelir.

KİŞİSELÖZGÜRLÜĞEGÖTÜRENYEDİYOL

VancePACKARD

Hür bir cemiyette yaşayan insanlar olarak aslında hepimiz hürüz. Fakatbazılarımız ötekilerden daha hürdür. Siz kendinizi nasıl buluyorsunuz?Kendinizi istediğiniz şekildebir hayat sürecek*kadar hür sayıyormusunuz?Yoksa çok defa kendinizi baskı altında kalmış, akıntıya kapılmış, hayalkırıklığınauğramışbirinsanmıhissedersiniz?Ömrünüzünoldukçabüyükbirsüresini istemediğiniz şeyleri yapmakla mı geçirmek zorunda kaldınız? Şuanda olduğunuzdan daha canlı, daha tesirli bir şahsiyet olmak özleminiduyuyormusunuz?

Eğer böyle bir hissin etkisi altında iseniz, emin olun ki yalnız değilsiniz.Çoğumuzbüyüktopluluklariçindeoturdukçaveoldukçabüyükteşkilatlardaçalıştıkça hayatımızda bir sıkışıklık, bir baskı hissederiz. Kişisel özgürlüğütehdit eden baskıları incelerken, yüksek makam piramitlerine tırmanmak,sosyalbirmevkikazanmakiçinbeğenmediğimizşeylerikabuletmekzorundakaldığımızı, kendi fikirlerimizi gittikçe daha fazla feda ettiğimizi ve kişiselhayatımızın gizlilikleri içerisinde müdahale teşebbüsleriyle karşı karşıyakaldığımızıanlargibioldum.Birçokkimsebana,“cemiyetimizdeözgürlüğümuhafazaedebilmekiçinneyapabiliriz?”diyesordular.

Bizbir fert olarak ancak adamyerine sayılan şahısların sahipolduğuhertürlühakkasahipçıkacakkadarserbest,bağımsızgüçlüveetkiliolduğumuzzaman gerçekten hürüz. Bu aynı zamahda hayattan memnun olmamızınyoludur, zira sorumlulukla beraber hürriyet şahsimutluluğunbiricik sağlamtemelidir.

Öyleyse her birimiz şahsi hürriyetimizi kuvvetlendirmek için neyapabiliriz?

İşteburadaüzerindedüşünmemiziçinyediharekettarzıgösterilmiştir.

1.Paratoplayın

İçimizden birçokları para toplamayı ihtiyarlık için bir güvence sayarlar.Halbuki bunun daha önemli bir fonksiyonu bağımsızlığımızıkuvvetlendirmektir. Birkaç ay işsiz kalmayı göz önüne almayan bir şahıshiçbir zaman bir işten çıkmayı beceremez, bu onda bir nefes darlığı vesuçlulukhissiuyandınr.

Bu nefes darlığı ve suçluluk hissi bir gün birmatbaacılık şirketinin satışmüdürünü yakaladı. İyi bir ücret alıyordu, fakat müthiş bir baş ağnsına

tutulmuştu. O çoğu siparişlerini, gizli bir şekilde firmanın verdiğikomisyonları bekleyen satın alma memurlarından alıyordu. Bu da onufazlasıyla üzüyordu. Baş ağrılarının sebebi de buydu. Gelirini idare edenkansı ona bu işi bırakmasını tavsiye etti. O ise katiyen yanaşmıyor, “neyapabilirim ki”, diyordu. Kansı tasarruflanm devlet tahvillerine yatırdığını,ayncabankadadabir hesaplanolduğunuvebunların, yeni bir işe başlamakiçinonlarabirsenekadarbirzamanyeteceğinisöyleyerekonuiknaetti.

Başka bir şehre göç ettiler.Orada kendi imkânlan ile ev eşyası satan birmağaza açtılar. Onunla konuştuğum zaman yüzü gülüyordu, “karımıntasarrufusayesindesonsenelerdebirkerebilebaşımagnmadı”,dedi.

Bununaksineolarakbiryüksekidarecibirgünbanaaldığı25.000dolarlaailesinin geçinemedigini söylemişti. Çünkü o emrindeki memurların ondanmuayyen bir hayat seviyesi içinde yaşamasını beklediklerine inanıyordu.Gerçekşudurkifakirlikhattınınüstündeolanherailebiraztutumluiseveiyibir hayat sürmehakkındaki düşünceleri fazlamateryalist değilse, biraz parabiriktirebilir.

Malidurumlarıpekiyiolmayanbirailetanınm,kocagündeikipaket,kansıveonsekizyaşındakioğludabirerpaketsigaraiçerlerdi.Birgecekonuşurkenbanaparasıkıntısındanbahsetti,bendegelirininönemlibirkısmınınsigarayagittiğinisöyledim.Bu,senede500küsurdolardemekti,kibudaAmerika’daortalama bir ailenin senede topladığı paraya eşitti. Bu bankaya konduğutakdirde 10 senede 10.000 doları bulacak bir para demekti ki, bu, 12 senedahaödemekzorundaolduklarınıbankayapıkredisindendefazlaidi.

2.Eğitimvebecerilerinizigeliştirin

Şahsihürriyet,eğitimveedinilenbecerilersayesindegenişletilebilir.Çünküböylece insan mesleki imkânlardan daha geniş ölçüde faydalanabilir. Bilgielle tutulabilen bir servettir, hatta çok defa işimizin en önemli aletidir.Piyasada geçen bilgileriniz ne kadar fazla ise, o kadar hürsünüz demektir.Çünkü bu altın bileziğini kimse kolunuzdan çıkaramaz. Bu kafanızdataşıdığınızbiralettir.

Sizin olan bu ehliyeti, eskimesi hariç, kimse elinizden alamaz. Eğerbugünün dünyasında kendi sahamızda gelişen yeni bilgilere ayakuydurabilirsek kendimizi ehliyetli ve hür sayabiliriz. Gelecek senelerdedevamlı eğitimin önemi hakkında çok şeyler işiteceğiz.Mesela başarılı birelektrik mühendisi olan bir dostum her hafta birkaç gecesini tekniküniversitede geçirir. Büyük bir hızla değişen bu alanda en yeni bilgileriedinmek için her sene üniversite kurslarının yüzde onunu devamlı olarakyeniler.

3.Şerefinizitemiztutun

Hür kalabilmek için şahsi zaaflarınızı azaltmalısınız, çünkü onlar bir günsiziennazikyerinizdenyaralayabilirler.Doğruvedürüstbiradamınhakikatisöylemeyebaşkalarındandahafazlacesaretedeceği,bugündedeğişmeyenbirgerçektir.

Bugünündünyasındaevvelceyaptığımızakılsızvedelicesinehareketlerinbize dünden daha fazla zararı dokunabilir. Her tarafta tutulan sicil ve kayıtdosyaları geçmişteki delice hareket veya düşüncesizliklerin bir daha hiçbirsuretteunutulmamasınısağlarlar.

Geçenlerde Connecticut’ta bir genç bir trafik kazası dolayısıyla polistarafından gece geç vakit sorguya çekilmiştir. Polisin her zamanki sorularısormasıvegerçeğeuyguncevapbeklemesinedenseonuusandırdıvepoliseolurolmazsözlersöylemeyebaşladı.“Tutuklayacaklarsatutuklasınlar,yoksabıraksınlar” diye öfkelendi. Polis de istemeye istemeye genci deliğe tıktı.Genç resmi dairelerin birine veya başka müesseselerine iş aramak içinbaşvurduğu zaman bu meydana çıkacak ve kendisi pek kolay işbulamayacaktır.Budüşüncesizhareket işbulmaşansınıazaltmışveböylecehürriyetinisınırlamıştır.

4.Özelhayatınızıişhayatınızlakarıştırmayın

Herkesin kendi özel hayatı gizlidir. İşte bu mahremlik hürriyetanlayışımızın esasını teşkil eder. Hürriyet kaybolunca ortadan kalkacak ilkşeydeodur.Vebugünküözelhayatımızınbugizliliğibirgüntehlikeliolabilir.

Buna karşı ne yapabilirsiniz? Hiç olmazsa elimizde kalan mahremliği,birçoklarınınyaptığıgibiaçığavurmakyerine,muhafazaetmeyeçalışmalıyız.Emerson,“herinsanınözelhayâtıbirkrallıktandahaazametlibirmonarşidir,”der.

Herşansınbirözelhayatı,birdetoplumhayatıvardır.Gençinsanlarhayalkurabilmek için bir hayata, mahremlige ihtiyaç gösterirler. ArthurSchlesinger, Kennedy’nin biyografisinde onun Beyaz Saray’da iken özelhayatı ile ilgili zamanları nasıl büyük bir titizlikle savunduğuna işaretetmekte, bunların, onun için benliğinin hür ve güvenilir bir olgunluğaerişmesine ve toplum karşısındaki benliğini yenilemesine ve yenidendolmasınayardımettiğiniyazmaktadır.

5.Hayatınızıbütünkalbinizleveremeyeceğinizhiçbirteşkilatavakfetmeyin

Bugün çoğumuz şahsen kontrol edemediğimiz büyük teşkilatların içindeçalışır ve zamanımızın en hazin gerçeklerinden biri de, çok sayıda insanınkendisininböyledevteşekkülleriniçindeadetayutulmuş,erimiş,benliklerinikaybetmişhissetmeleridir.

Dörtbirtaraflarınısarmışolanyetkiveemirtabakalarıonlarakendilerininnekadarönemsizolduğuhissiniaşılarlar.

Çok şükür ki bir çok “teşkilat adamı” şimdi yeni bir hürriyet anlayışıgeliştirmeyebaşlamıştır.Yeteneksahibibirşahısiçinişinibırakıpyenibirişbulmak gittikçe kolaylaşmıştır. Yeni iş bulma kurumu ve acenteleri aracıolarak memnunlukla bu konuda çalışmaktadırlar. Fakat büyük teşkilatproblemi ferdin bir plânlama ve seçme problemidir. Çoğu insanlar planyapamazlar, onlar kendilerini akıntıya bırakırlar ve önlerine çıkan her işikabulederler.Sonradabüyükbiriyiniyetleellerindengeleniyaparakoradaçalışırlar. Fakat hayat birçok seçim yapmamızı gerektirir ve hürriyet buseçimleri her şahsın kendisinin yapması demektir. Hepimiz her önemliharekette içimizde saklı olan hürriyet gücünün kıymetini takdir etmeliyiz.İdealolarakbizyalnızinandığımızşeyleriçinçalışmalıyız.

Benimbulunduğumşehirdetanıdığımbiradam,çalıştığışirketinkendisiniuzun bir şahsiyet testine tabi tutmak istemesini kendisine bir nevi hakaretsaymıştı. Verdiği istifada aile hayatı, seks alışkanlıkları vs. özel hayatı ileilgilisuallersoranbirkurumdaçalışamayacağınıbildirdi.Başkabirşirketteişbulmak güç olmadı. O bugün de orada memnun ve mutlu çalışmaktadır.Benimgörüşümegöreonunbukarangeleceğinidahahüryapmıştır.

6.Etkiağınızıgenişletin

Ben arzu ettiğimden çok fazla seyahat ederim ve bu yüzden içindeyaşadığım şehrin problemleriyle uğraşmaya pek vakit bulamam. Bir taliheseriolarakocivardabanayardımcıolanbir işadamıvardır.Herkasabaveşehirdebunungibibirçokkadınveerkekbulunur.Bunlarbelediye işleriyle,okulailebirlikleriyleilgilenirler.PolitikabilginiJamesMacGregorBumsbir“liderlikağının”cemiyetihertarafındansardığınısöyler.Obuağa“herhangibirkonudabilgiveyetkisahibiolankomşu”ilehâlâbütünaileyeetkisiolanbüyükbabayı, sabahlan sizinle beraber otobüste giden ve dünya meselelerihakkındagenişbilgisiolanşahsıdahiletmektir.Bunlannhepsibirerliderdir.Onlar çok etkilidirler, çünkü herkesin güvendiği şahıslardır ve özel olarak“satacak”birşeyleriyoktur.

Genellikle demokratik süreç sayılan milyonlan geçen bu gibi fikirliderlerine dayanmaktadır. Politika bilginiHannArandt, diktatörlerin yalnızbirbirlerinden izole edilmiş insanlar üzerinde etkili olduklarını müşahede

etmiştir. Diktatör ve zalimlerin ilk düşünceleri böyle bir izolasyon, tecritmeydanagetirmektirkiinsanlarkendilerini,zayıf,kısırveberaberceherhangibir iş yapamayacak durumda olduklarını hissinden kurtaramasınlar. Etkiağlarınınbulunduğuyerdehiçkimseartıkizoleedilmiş,birtarafaatılmışbirsıfır değildir. Aramızdan kendilerinin daima yeni bilgilerle donatan vesorumlu kararlar verebilen birçokları fikir liderleri olurlar. Böylece hürriyetgücünü geliştirirler. İnsanlar böyle bir fikir liderini kenara itmek istediklerizamanikikeredüşünürler.

Böyle bir etki ağını nasıl meydana getirebilirsiniz? Başkaianna eliniziuzatarakvedüşüncelerinizi,ilgilinizionlarlapaylaşarak.Yalnızbubilgileriyibilgileredayanmalıveiyidengelenmişolmalıdır.Eğeriyibilgisahibiolmayadevam eder. İyi ve yerinde hüküm verme kabiliyetinizi geliştirebilirseniz,fikirleriniz başkalarını etkilemektegecikmeyecektir.Başkaları sizin düşüncevegörüşlerinizedeğervermeyevesaygıgöstermeyebaşlarbaşlamaz,sizdekuvvetkazanmışolacaksınız.

7.Şahsisorumluluğakarşıbüyükbirarzugeliştiriniz

Şahsi hürriyete giden en esaslı yol, kendinizi meydana çıkaracakkuvvetlerin meydana çıkmasına yardım etmektir. Faal olunuz! Sorumlulukkabul ediniz! Bu yalnız, seçime gitmekle olmaz. İnandığımız şeyler içinçalışmaklaolur.Eğerbunuyapmazsanız,sizkendikaderinizifaaliyetgösterenbaşkalarının eline teslim etmiş olursunuz. Sizin çalıştığınız hangi gruplarmemleketin kalkınmasında rol oynamaktadır? Yoksa siz bütün işlerihükümete mi bırakıyorsunuz? Eğer böyle yapıyorsanız, ünlü tarihçi EdithHamilyon’un “Atina’nın Çöküşü” hakkında yazdığı şu satırları siziilgilendirebilir. “AtinalIların en fazla arzu ettikleri hürriyet sorumluluktankaçmaserbestliğiolduğuzaman,onlarartıkhürolmaktanuzaklaştılarvebirdahadahürbirulusolamadılar”.

Fertler, gönüllü gruplar halinde hoşlarına gitmeyen şartları ortadankaldırmakiçindahatesirliçalışabilirler.Fakatkuvvetli iradesiolanbirşahısyalnızbaşınabazendahabüyükbirhareketmeydanagetirebilir.

Amerika’dagüneyeyaletlerindenbirindeilkzenciöğrencininüniversiteyealınıp alınmaması konusu hararetli tartışmalara yol açarken, özel birüniversitenin rektörü cemaatin ve öğrenci temsilcilerinin de desteği ile 40zenciöğrenciyiüniversiteyealmıştır.Rektörünyardımcılarındanbirineonunbu hayret verici başarısının sebebini sorduğum zaman, şu cevabı almıştım:“Cesurbiradamtekbaşınaçoğunluktur”.

Hakikat şudur ki, çoğumuzun hürriyetimizi çoğaltmak için şahsenyapacağımız bir çok şeyler vardır. Biz kendimizi şahsi hürriyeti geliştiren

vasıflarveşartlarladonatabiliriz.Bunuyaparken’deherkesiçindahaiyibirhürriyetortamıyaratmayayardımederiz.

BirYazarZamanİçinDiyorKi?

Yaşamaya zaman ayırın, zira zaman bunun için yaratılmıştır. Vakitöldürmek,intiharetmekdemektir.

Çalışmayazamanayırın,muvaffakiyetinbedelibudur.Düşünmeyezamanayırın, iktidarın kaynağı budur. Eğlenmeye zaman ayırın, sağ duyununkaynaklarındanbiribudur.

Etraflanmzdakilere nazik davranmaya zaman ayırın, saadete giden yolbudur.

Hayalkurmayazamanayırın,dünyanındertlerinikısabirzamanunutmakiçinentatlıçarebudur.

Etrafınızabakmayazamanayırın,günlerinsanınegoistolmasınamüsaadeetmeyecekkadarkısadır.

Gülmeyezamanayırın,ruhunmusikisibudur.

Çocuklarlaoynamayazamanayırın,buzevklerinenbüyüğüdür.

Terbiyeliolmayazamanayırın,bucemiyetinsanınınsembolüdür.

HowToLiveWithLife’den

DUR,BAKVEGÖR

Helen Keller’e bir gün insanın başına gelecek en büyük felâketin neolduğunu sormuşlar. Cevabı şu olmuş: Gözleri olduğu halde görememek.Geçenlerde fotoğrafçı Ernest Haas televizyonda bazı sanatçıların dünyayıdaha iyigörebilmesi içinkullandıklarıyenibir tekniği açıklarkenbu sözlerihatırladım.Onunfaydalandığışeybasitçe“çerçevelenmekten”ibaretti.Dünyabirden kapsayabilmemiz için çok büyüktür. Onu parçalara ayırmak ve buparçalara bakarken geri kalan her şeyi kapamak gerekir. Tıpkı birfotoğrafçınınresimçekerkenvizöründenbaktığıgibi.Kısacasıoistediğişeyibirçerçeveiçinealır.

Ernest Haas’ı atölyesinde ziyaret ettim ve duvarlannda asılı olanfotoğraflara birer birer baktım. Bunlar en basit bir ifade ile insana hayretverecek dramatik şekiller, kalıplar ve kompozisyonlardı. Bunların çoğufotoğrafçı tarafından New York sokaklarında dolaşırken rasgele çekilmişresimlerdi. “Nereye giderseniz gidin, nerede yürürseniz yürüyün etrafınızdaima resimlerle doludur,” dedi. “Mesele onların farkına varmaktır. İştebakın.” Masa üzerindeki büyük bir parça ambalaj kâğıdını eline aldı,buruşturduveyereattı.Benimgördüğümşeyşekilsizbiryığındı.FakatHaasonun üzerine siyah bir çerçeve tuttu ve onu hareket ettirdi -Bu ortasındadikdörtgenşeklindebiraçıklıkolankarabirmukavvaidi-vebenbirdenbireozamana kadar farkına varmadığım ışık ve gölgelerin ilginç kalıplarınıgörmeyebaşladım.

Beraberce sokağa çıktık, ilk önce ben pek öyle önem verilecek bir şeygörmedim.Fakatokaraçerçeveyigözümünönünekoyunca,birsürüresimlerönümden geçmeye başladı. Yaya kaldırımın üstünde bir boya lekesi hayretverici serbest şekillimodernbir tablooluveriyordu.Ötede çocuklar eskibirbinanınduvanüzerinde tebeşirlebir şeyleryapıyorlardı.Çerçevemigözümekoyarkoymazduvarınüzerindeeskibirmağararesmigözümeilişiverdi.

Haas,“bak”dedivekahverengituğladanyapılmışbirevinmerdivenindenyukarı çıkmakta olan ihtiyar bir çifti gösterdi. O sırada sallana sallanaönümüzdengeçenbirçiftebakmaküzeredurakladı.Buaslındabasitgünlükbir sahne idi, fakat hayali bir çerçevenin içinde bakıldığı takdirde o ötekibütün ayrıntılara aldırış edilmeyince, olağanüstükuvvetli bir tablomeydanagetiriyordu. Bu gibi kafa enstantanelerinden zevk alabilmek için fotoğrafmakinesine ihtiyaç yoktur, bakmak gözlemek ve takdir etmek arzusundanbaşka bir şey de gerekli değildir. “Çerçeve” de istediğiniz her boya göreküçülebilir veya büyüyebilir. Bazen “küçük bir çerçeve” içinden görmekinsanın daha çok hoşuna gidebilir. Örneğin şimdiye kadar hiçbir zambağın

içine derinliğine doğru baktınız mı? Ya da küp şeklindeki yaş bir buzparçasının ortasındaki pırıltıları gözlediniz mi? William Blake “bir kumtanesinde bir dünya ve yabani bir çiçekte evreni görmek kabildir”, dediğizamanaabartmamıştır.

Küçük görebilmek için basit bir yöntem, cebimizde bir büyüteçtaşımanızdır.Benbubiryazünlü sosyologDr.RobertMac İver ileberaberyaptığımız bir gezintide öğrendim. O, yapraklarda, çakıl taşlannda, denizhayvanlarınınkabuklarında,mantarlar,tüylervetohumlardahiçbeklenmedikkalıp,şekilverenklerbulmakiçinböyleküçükbirbüyüteçkullanıyordu.“Buufakcamparçasısahneyibüyükölçüdegenişletir.”Birnoktadayürüyüşümüzbir plaja ulaşmış ve ben de oradan elime bir avuç yaş kum almıştım,büyüteçlekumlarabaktımveoanakadarfarkındaolmadığımbirşeygördüm.Kumtanelerininherbirininetrafındasudanincebirzarvardır.Böyleceonlarhiçbirzamanbirbirlerinedeğmiyorlardı.Dostumaçıkladı,“bukumunhiçbirzaman değişmediğinin nedenidir ve to? şeklini almaz, istediği kadar denizdalgalanonlarıdövsün.’

Çok kez yalnız görmek istediğimiz şeyleri görürüz. Biz her gün aynadayüzümüzün görüntüsüne bakar ve bunların her ikisinin de yakından bakıştaaynı şeyler olduğunu zannederiz. Parmağınıza bir parça sabun sürünüz veaynanın üzerine yüzünüzün dış çevresini çiziniz. Göreceksiniz ki aynayaçizdiğiniz oval yüzünüzün gerçek büyüklüğünün ancak yarısı kadardır.İstediğinizkadargeriçekilinve tekrarbakınyüzünüzünaynadakigörüntüsühâlâoçizdiğinizovalıdolduracaktır.

Agaçlann resmini yaptığınızı düşünelim. Ağaç gövdelerini ne renkyapardınız? On kişiden dokuzu kahverengi ve siyah diyecektir. Bunlarherkesin alışkın olduğu renklerdir. Gerçekte ise ağaç gövdeleri mor, gri,sarımtırak,yeşilyanikahverengivesiyahtangayriherrenktir.

Ünlü ressam Maurice Steme “ben talebelerime bir modelin resminiyapmalarınısöylemem,benonlaragörmeyiöğretirim.Sanatıyaratantekniğideğilgörüştür.”PolishafiyesiSherlock

Holmes’in bizim hâlâ hoşumuza gitmesi, bize özel ayrıntıları göstererekgörüşümüzü keskinletmesindendir. O Dr. Watson’un (Yardımcısının)ayakkabılarının kirli olduğunun farkına vanr ve bundan onun kırlardadolaştığıvedikkatsizbirhizmetçisiolduğuneticesiniçıkanr.

O kurbanının yanında duvara kanla bir kelime yazan katilin 180 cm.boyundaolduğunubilir,çünküokelimeyerdentam180cm.yüksekliktedir.“Zira bir adam duvara bir şey yazarsa, içgüdüsü onu gözlerinin hizasındayazmayazorlar”.

Sir Winston Churchill de özel ayrıntıları görebilme yeteneğiyle iftihar

ederdi.İngilizdenizüstüScapaFlow’usavaştabirteftişisırasındabaşbakankıyıda Alman bombardıman uçaklarını aldatmak için çamura gömülmüş,yapmacık bir savaş gemisi ile bir uçak gemisi gördü. Birdenbire “benyapmacık gemilerin yanlış taraflarının ne olduğunu biliyorum,” dedi.“Onların etrafındamartı kuşlan yok, düşman uçaklan bunun derhal farkınavanrlar”vemartılarınorayagelmesinisağlayacakyematılmasınıemretti.

Yetişmiş bir gözlemcinin daha iyi görebilmesine ve gördüğünü hatırdatutabilmesineyardımedenkolaybir teknik ikikerebakmaktır. İlkbakıştaoilk izlenimine sahip olur, ondan sonra ikinci bir bakışla bu ilk izleniminikuvvetlendirir.Tanıdığımkalabalıkbir restoranda,kasadakikızyalnızkendibelleğinedayanırveherkeseikikerebakmaksuretiylekimseyiunutmaz.Birkeredeneyin!Buikincibakıştanekadarçokşeygöreceğinizsiziniçindebirsürprizolacaktır.Örneğinbiron liralığabakın, sonragözlerinizikapayınveonu gözünüzün önünde canlandırmaya çalışın. Ayrıntılardan birçoklarıbulanıklaşacaktır.Şimdiona ikincibirkezdahabakınız.Buseferayrıntılarınekadardahakeskingördüğünüzüfarkedeceksiniz.

CarlVanDoren, yazınıConneticut’ta geçiriyordu.Bir komşusuna yaptığıziyareti şöyle anlatıyor: “Mattheum Bradford, emekli bir çiftçiydi. Gözleriartık iyi görmüyordu. Ormanlık bir tepede yalnız yaşıyordu. Bir gün ‘şubulutunbizedoğrugelengölgesinigörüyormusun?’diyesordu.Eğerdikkatlebakarsanbugölgelerinvadiyidaimanasıldeğiştirmekteolduğunugörürsün.Bazı günlerde onlar insana büyük bir huzur verir. Bugün rüzgâr gibigeçiyorlar.Bunlarbenimsinemamdır.

Otarafabaktığımzaman,VanDorenanlatıyordu.Başkabirgölgetepelerinüzerindengeçti,yamaçlardanaşağıyadoğruindi,ormanınağaçlannakoyubiryeşilrenkverdi,bataklığıveçayırlansüpürerekgeçti,bizimyanımızageldi.Ben adeta bir ıslık sesi işittim. Nefesimi tutar gibi oldum. Buna benzeyengölgelerbütünbiröğledensonraüzerimizdengeçmişolmalı,fakatbenonlarınfarkına varmadım. Sessiz ihtiyar bir adam, önümdeki küçük cisimleri artıkgöremediğihalde,banagöre,doğayayenihayranlıklarekleyenbirçokşeyleripekgüzelayırtedebiliyordu.”

Sanatçıya stilini veren işte dünyayı kendi özel görüşüne göre görmeninolağanüstü gücüdür. İşte bu, Ernest Haas’ın sonunda “açık gözlerle rüyagörmek” dediği şeydir. Bütün büyüteç ve teleskopların üstünde en verimligörmecihazı.Çocuklarbunupek iyi kullanırlar. “Anneciğim,bakyerdebirgökkuşağıvar”diyeküçükbirkızannesiniuyanr.Halbukianneoradanpisbirsu birikintisinden başka bir şey görmemişti.Biz hepimiz açık gözlerle rüyagörmekyeteneğine sahibiz, fakat büyüdükçebaşkalarınınbizi kendilerindenfarklı görmelerinden korktuğumuz için onu gizleriz. Arada sırada bukorkumuzu bir tarafa bırakmalı ve etrafımızdaki güzelliği görmeye

çalışmalıyız. Eski bir özdeyiş, “görmek inanmak demektir”, der. Fakat obundan da fazladır, “görmek yaşamak,” demektir. Çevrenizi ne kadar canlıgörmeyiöğrenirseniz,okadaryaşıyorsunuzdemektir.

Aradasıradazamanımıboşyereisrafettiğimdüşüncesibanavicdanazabıverir;fakatbaşkabirdüşüncedeyavaşseslebeniteskinetmeyekalkar,“Senruhunölmezolduğunubilmiyormusun;öyleysenedenkarşındakoskocabirsonsuzluk dururken ufacık bir zamanı iyi kullanmadığın için bu kadarüzülüyorsun?” Bunu işitince kolayca kanaat getirir ve kafasındakine uygunolanherdüşünceyleçabukçatatminolanötekiküçükmantıklıyaratıklargibimemnun,kâğıtlarımıyenidenkarıştırırveyenibiroyunabaşlarım.

BenjaminFranklin

Bölüm2

İNSANAMİRROLÜNDE

İŞYAPTIRMASANATI

Ortayaşlıbirkadıntrafikkazasıgeçirmiş,belkemiğizedelenmişti.Doktoruzun zaman düz bir tahta üzerinde yatması gerektiğini söylemiş,dayanılmayacak kadar kuvvetli olan agnları içinde bir süre morfinenjeksiyonları vermişti. Pek fazla olmamakla beraber arada uyku hapıalmasınadaizinvardı.

Bir gün bütün bir kutuyu alıp artık çekilmez hayata son vermek isterkenodasına girdiler. Kutuyu elinden aldılar, fakat kimse onu artık iknaedemiyordu.Kadınbugünolmasabile,yarınaynışeyiyapmayakararlıidi.

Herkesonaintiharınfenalığındanbahsediyor,uzunmoraldersleriveriyor,birazdahasabrederse,herşeyindüzeleceğindendemvuruyordu.

Osıradaküçükkıziçerigirdi,odadakileridışarıçıkardı,annesininyanmayaklaştı ve “Benim sanaolan ihtiyacımıdüşünmüyorsun, onlar hepsi sensizyapabilir,fakatbensanamuhtacım”,dedi.

Vekadıncağıztedavisinekatlanmayakararverdi.Küçükkızannesinetesiretmesiniveonaistediğiniyaptırmasınıbilmişti.

İster ev hayatımızda olsun, ister iş hayatımızda olsun, yanımızdaki,emrimizdekiinsanları,birşeyinyapılmasıiçinhareketegeçirmekzorundayız.

Bütün tarih çevresindeki insanları sürükleyehilen, onlara istediğiniyaptırmasınıbilenkişilerinhikâyesindenbaşkabirşeydeğildir.

Zamanımız endüstri, işyeri, iş çağıdır. Hepimizin beraber çalıştığı veyaçalıştırdığı bir çok insan vardır. Bunlardan ne kadar iyi verim alırsak, hemkendimizbaşarılıoluruz,hemdememleketinüretimiartar.

Yukarıdaki küçük kız örneğini tahlil edersek, görürüz ki küçük kızannesinde yeniden bir arzu, bir yaşama arzusu uyandırabilmiş ve onukurtarmayıbaşarmıştır.

İşte iş yaptırma sanatının birinci kuralı karşı tarafta o işi yapmak, ohareketegeçmekveyadavranıştabulunmakiçinbirarzuuyandırmaktır.

Ingilizlerinbir atasözüvardır: “Atı suyagötürürsünüz, fakatona zorla suiçirtemezsiniz”.Atisteriçer,istemezseiçmez!Meseleondasuiçmearzusunuyaratmaktır,buzorlamaklaolmaz.

Üzerine büyük bir iş alan bir müteahhit 20 kadar işçiye düz bir arazidederin ve uzun bir kanal açtırıyordu. Kanal açılıp bittikten sonra işçilerinbaşındaki çavuşa çıkarılan topraklarla kazılan kanalların doldurulmasınısöyledi. Biraz sonra işçiler müteahhidin şantiyesi önüne geldiler, bu işe

devam edemeyeceklerini ve artık böyle bir işte çalışmak istemediklerinibildirdiler. Müteahhit şaşırdı, çünkü verdiği ücret o civardaki en yüksekücretti. Yalnız onlara işin ne için yapıldığını, amacını söylememişti. Açılankanal o civardan geçen eski bir boru hattının bulunması için açılıyordu vegüneyedoğruçekilerekyenibirhattınbağlanacağıenuygunyeraranıyordu.İşçilerebuöncedenanlatılmamıştı.

İş yaptırma sanatının ikinci kuralı da iş yapacak adama o işin amacını,alınmasıbeklenilensonucuöncedenveiyiceanlatılmasıdır.

Birİsviçredergisindeşöylebirkarikatürgörmüştüm.İkiadamkoskocabirsandığı bir kapıdan geçirmeye çalışıyorlardı. İkisi de kan ter içindeydi.Birincisi, “ne de ağır sandıkmış, bir türlü sokamadık” diyor. Öteki, “ne?”diyor,“içeriyemi!Sandıkdışarıçıkacakdeğilmiydi?”

Fotoğraf ve sinema tekniğinin bütün dünyada yayılmasına en çok hizmetedeninsanlardanbiriolanKodakfabrikalarınınkurucusuEastmanbundan50yılkadarönceAfrika’yagiderekcanlıhayvanlarınfilmlerinialmıştı.

Rochester’dekievindebirgünbunlarıseçkinbirtopluluğagösteriyordu.

Aslanlar, kaplanlar, filler, her türlü yabani hayvan o zamana kadaralışılmamışbiryakınlıkveniteliktegörülüyorlardı.Teleobjektiflerinenfrarujışınlarının ve lastik merceklerin henüz bilinmediği bir devirde bu kadaryakından film çekmek tehlikeli bir şeydi. Dostlarından biri dayanamayaraksordu: “Mr. Eastman,” dedi. “Allah aşkına bu kadar tehlikeli bir işi nasılbaşardınız?”

“Azizim”dedi.Eastman,“makinemienuygunyereyerleştirdimveoradahayvanlarınönümdengeçmesinibekledim.Tam10metreuzaklığaobjektifimiayarladımveorayatebeşirlekalınbirçizgiçektim.Yanımdakiavcıyadabenfilmçekerkenherhangibirhayvanbuçizgiyigeçerse,vuremriniverdim.”

Dostu derhal itiraz etti, “insan böyle bir riski nasıl göze alabilir, ya avcıvurmasaydı?”Eastman’ıncevabıçokönemlidirvebu,insanlaraişyaptırmakisteyen öğretmenleri, amirleri, babalan, liderleri, herkesi düşündürmelidir.“Azizim, hayatta iş yaptırmak, bir şey başarmak isteyen insan teşkilatınagüvenmelidir.”

Bununla üçüncü kuralı da öğrenmiş olduk, insan teşkilatına inanmalı,güvenmeliveonunlaiftiharetmeyiöğrenmelidir.

Büyük işleri büyük adamlar yaparlar, fakat hiçbir zaman yalnız başınadeğil.

Bakın Ziya Paşa yıllarca önce ne demiş: “Müselsel bir esarettir birhükümette,kisultannazıra,nazırdahizmetkâratabidir.”

Kitaplarsessizliğinçocuklarıveyalnızlığınyapıtlarıdırlar.

MarcelProust

Hayatınheralanındakiinsanlarınhepsininüzerindebirleşebildikleriikişeyvardır:Maaşlarınınazlığı,işlerininçokluğu.

BillWaughan

Büyük işler başarmak için üstün yetenekli olmak gerekmez. İnsanüstüdeğil,amainsanlarıniçindeonlarlabirlikteolmakgerekir.

Montesquieu

Hitabet:Beyindengelenönemlimesajlarimişgibigörünengöğüstenderinsesçıkarmasanatıdır.

Yalan dört nala gider; hakikat adım adım yürür, fakat gene de vaktindeyetişir.

JaponAtasözü

Birşekildedoğar;binbirşekildeölürüz.

SırpAtasözü

İnsanaşansdirseğininyardımıylagelir.

İspanyolAtasözü

Hafifdertlerkonuşur,büyükdertlerinsesiçıkmaz.

Seneca

PROBLEMÇÖZÜMÜ

InternationalManagement’ten

Amir,idareci,hattaöğretmenveeğitmenlerinenbüyükgörevlerindenbiriproblemçözmek,karşılarınaçıkanmeseleleremantıki,yaniuygulanabilecek,olumlubirçözümyolubulmaktır.

Bukonudabilgivetecrübesahibiuzmanagörebirçokinsanlarüçsebeptenbirindendolayıproblemlerinibirtürlüçözemezler:

1. Yanlış problemi ele alırlar: Mesela büroda çok konuşan, onun bununzamanını alan bir memuru cezalandırmaya kalkarlar ve ona söylediklerizaman aldıkları cevap şu olur: “Bu benim kabahatim değildir, siz her şeyiüzerinizealıyorvebanayeterderecedeyapacakişbırakmıyorsunuzki”.

2.Problemlerinortayaçıkacağınıöncedentahminedemezler:“işçilergrevyapmak, öğrenciler imtihana girmemek istedikleri zaman, onların memnunolmadıklarıbirgünhatınmabilegelmemiştiki!”derler.

3.Mümkünolmayanproblemleriçözmekleuğraşırlar:inşaatmühendisliğifakültesinde bir profesör öğrencilerinden kâğıt kalem çıkararak şu problemiçözmeleriniistemişti:“800metregenişliğindebirnehrinüzerineyapılacakbirköprünün krokisini hazırlayın!” Öğrenciler her türlü köprü şekillerine aitkrokiler çizdiler, kimi ayaklı, kimi ayaksız, kemerli, asma viyadük, kabloluvb. Profesör bunların hepsini çöp sepetine attı, “Yalnız bir tekiniz doğruyapmış”,dedi,işteonuncevabı:“Problemhakkındadadahafazlabilgisahibiolmadanhiçbirçözümmümkündeğildirvedoğruolamaz.Köprüdengeçecektrafikmiktarı nedir?Köprünün altından su seyrüseferi için ne genişlikte biryolbırakılacaktır?Köprününsudüzeyindenyüksekliğinekadarolacaktır?”

Çoğuzamanproblemleribirmetodagöreçözecekyerde,onlarışuüçşeyleçözmeyeçalışırız:

-“Benimiçimedoğdu.”(Önsezi)Bazendoğruolur,fakatçokdefaolmaz.

- “Ben onun nasıl olsa hakkından gelirim.” içinden problemin zamanlakendikendineortadankalkacağınainanır,fakatbazenhemortadankalkmaz,hemdebaşkaproblemleridoğurur.

- “Bütün kuvvetimle ona bir yükleneyim de, görsün.” Fakat bütün enerjiyanlışistikametteharcandığındanyineneticealınmaz.

Onun için bir problemle karşılaştığınız zaman her şeyden önce kendikendinize,“negibiproblemlekarşıkarşıyayım”diyesormanızgerekir.

1. Sebebinin bilinmesinin gerekli olduğu problemler. Hazırladığınız bir

tasarıyı amiriniz imza etmeden size geri göndermiştir. Burada probleminiz,bununnedeninibulmaktır.

2. Metodun değiştirilmesini gerektiren problemler üretimi artırmak,herhangibirmalıdahafazlasatmakgibibirproblemlekarşılaşıyorsunuzveyaöğrencilerinizin yüz 90’ı kırık not alıyorlarsa, bu sefer karşınızda birmetotproblemi vardır. Şimdiye kadarki üretim, reklam veya ders metodunuzudeğiştirmekzoruncfasınız.

Birdoktorugözönünegetirin.Birhastakarşısındaoherikiproblemlekarşıkarşıyadır.Öncehastalığınsebebiniaraştınr,hastayımuayeneeder,derecesinitansiyonunu vb. ölçer. Sonra metot problemini çözmeye çalışır. Hangi ilaçveyatedavimetoduuygulayacağınıtespiteder.

Yüzyıl kadar önce İngiliz başvekiliDisraeli,Michael Faraday’ı deneylerisırasında laboratuvarında görmeye gitti ve orada elektriksel olayların birgösterisinetanıkoldu.BununüzerineFaraday’aşusoruyusordu:

-Fakatbütünbunlarınnefaydasıolacak?

Faraday’ıncevabımeşhurdur:

-Ekselans,yenidoğmuşbirbebekneişeyararki!

AMİROLMAKBİRSANATTIR

EskiSivasValilerin’denHaşanPaşa’yadairşöylebirfıkraanlatırlar:PaşaSivas’a vali tayin edilip işe başladıktan sonra mektupçudan pek memnunolmamışvebirgünİstanbul’aozamankiİçİşleriBakanlıgı’nayazdığıgizlibir yazı ile de mektupçunun görevinden alınmasını istemiş. Bakanlık davalinin istediğini yerine getirmiş. Durumu haber alan mektupçu, bu işinvalidengeldiğinibilmediğiiçin,kendisindenİstanbul’daişineyararümidiylebirtavsiyemektubuistemiş.Paşada“otursenkendinyaz,benimzaatanm,”demiş.

Mektupçu elinde mükemmel bir tavsiye mektubu ile o zamanki dahiliyemüsteşarına müracaat edince, müsteşar şaşırmış ve “size göre bir yerbulabilmek için beş on gün sora teşrif edin” diyerekmektupçuyu nezaketlesavmış.İlgilimemurunuçağırarakkendiazlettirdiğiadamaböylemükemmelbirtavsiyemektubuverenvalidenbuhususuntellesorulmasınıistemiş.

ErtesigünfilansayılıtelecevapdiyePaşadanşutelgrafgelmiş:

“Azilkeyfiyetininicabımaslahat,tavsiyeniniseşanıvezaretidügü…”

Yani paşa kendisiyle çalışamayacağı, beğenmediği bir memurun istikbâliile oynamayı “vezirlik şanına” yedirememiş ve kendisine başka bir işbulabilmesiiçinotavsiyemektubunuvermiş.

Ispanya’da Napolyon’a karşı savaşan İngiliz orduları başkumandanıGeneral Wellington’a, bir İngiliz alayının çöl civarındaki kadınmanastırlarındanbirinetecavüzederekmünasebetsizhareketlerdebulunduğuhaberverilmiş.Fevkaladehiddetlenengeneralderhal alayınbulunduğuyeregitmiş ve alaya şu garip cezayı vermiş. Bütün alay her akşam yemekborusundan iki saat önce üniformalarını giymiş olarak toplanacak ve alaybandosununtammetniyleçalacağıİngilizvemüttefiklerininmillimarşlarını,dostbirkaçdevletinmarşıylabirkaçİngilizhavasınıdinlediktensonrayemeğegidecektir. İlk bakışta tuhaf görünen bu cezanın ne kadar bir süre içinverildiğinisöylersembüsbütünhayrettekalacaksınız,tam100seneiçin!

Napolyonöldü.Wellingtonöldü.FakatIngilizalayındakilerintorunlarınıntorunları her akşam yemeğinden 2 saat önce bu uzun marşları dinlemeyedevamettilervebununsebebinibileunuttular.Yalnıztamyüzsenenin,alayınsoncezagününde,zamanınFlarbiyeBakanıAlaydakilerebuolayıanlattıvesözlerinişöylebitirdi:

“Bir İngiliz başkumandanının 100 senelik emri bugün sona eriyor ve bizonutamyüzsenedirtutmuşolmaklaiftiharedebiliriz.”

Buikikuralbiramirinhakikibirşef,birbaşliderolabilmesiiçinlüzumluolanikiesasıçokgüzelkarakterizeetmektedir.Bunlardanbiribiramirinherşeydenönceolgunbirinsanolması,işleriniyigidebilmesiiçinelindengeleniyapması, fakat emrindeki memurlardan yalnız yetki, bilgi ve tecrübebakımından değil, insani erdemler bakımından da üstün olması gerektiğinigösterir.

İkincisibütünbirtoplumunamiriamirolaraktanınması,onunemrinişekli,yerivezamanıneolursaolsunyerinegetirmeyiöncedenkabuletmesivebuhusustaonuşüpheyedüşürmemesidir.Kendisindenbirdereceaşağıbiramirinemrini bozmak alışkanlığında olan bir şef veya amirlerine kıymet vermekyüzlünden onlara tam yetki vermeyi kabul etmeyen bir kurul veya işletmehiçbir zaman ihtiyacı olan amirleri bulamaz. Çünkü yetkisinden eminolmayanbiramirönemlikararveemirlerivermektendaimasakınır,korkar.Şuhaldeiyiamirlerinyetişmesihemferdin,hemdecemiyetinüzerinedüşenbirvazifedir.

Herhangibirşekildemerkezdenbölgelerebiryetkiverilmiştirvebuyetkiaylarca hatta senelerce oldukça iyi bir şekilde kullanılır. Günün birindemesela 10 bölgeden birinin müdürü bir hata yapar ve bu yetkisini yanlışkullanır. ŞimdiAvrupa veAmerika’da böyle bir olay karşısında kalındımı,bölge müdürü merkeze çagnlır ve o makama gelinceye kadar bir çoktecrübelerden geçmiş böyle bir zatın yaptığı bu hatanın sebepleri araştırılır.Onu haklı gösteren taraflar mevcutsa, mesele o şekilde kapanır. Yok eğerbölgemüdürühaksız,hatalı,suçluise,yakendisineihtaredilir,yahutdaçokönemlihallerdekendisiomakamdanalınır.Fakatbirhatayaptıdiyemüdürünelinden yetki alınmaz. Maalesef bizde takip edile gelen usul bunun tamaksidir. Çok defa hata yapan bölge müdürü ile beraber öteki 9 bölgemüdürünündeelindenbütünyetkileri alınır, böyleceonlarınhatayapmalarıönlenmiş olur. Fakat onların bu şekilde artık iyi bir amir, bir şef, bir liderolamayacakları ve merkezden gelen emirleri otomatik şekilde yapan vekafalarını işletmeye lüzum görmeyen robotlar haline sokulduklarıdüşünülmez.

Herkesamirolamaz,amirkendisiniyetiştirmekzorundadır.Fakatcemiyetdeonunyetişmesineyardımetmelidir.Yoksabütüngayretleryarımkalmayamahkûmdur.Unutmamalıdırkiherişletmeamirlerikadaryüksektir.

Amerika’dabirpersonelidaresigrubu1.000.000işçivememurlamülakatyaparak onlara amirlerinden ne beklediklerini sormuşlar. Amir mevkiindeolan her şahıs bu cevaplan dikkatle okumalı ve sonra esaslı bir nefismuhasebesiyapmalıdır.

1)Ben,kendisiiçinyaşamamıisteyenbiramiristerim.

2)Yeni işimealışmamdabanayardımedecekbir amir isterim (İlkgünkühuzursuzluğuhatırlayınız).

3)Bana işimi anlatan, benden beklenenin, yetki ve sorumluluklanmın neolduğunubildirenbiramiristiyorum.

4)Arada sırada bana nasıl iş yaptığım (iyi veya fena) söyleyen ve işimidahaiyinasılyapabileceğimigösterenamiristiyorum.

5)Benimbütünkabiliyetimleveilerideneolabileceğimleilgilenenbiramiristiyorum.

6)Benimleveproblemlerimleilgilenenbiramiristiyorum.

7)İşikolaylaştırmakvegeliştirmekiçinbenimdefikirlerimisoranbiramiristiyorum.

8) Aynı işe karşılık aynı parayı veren, üretimle ilgilenen ve icabındaarttırabilenbiramiristiyorum.

9)Haklıolduğumzamanbenidestekleyecekbiramiristiyorum.

10) Beni ilgilendiren değişiklikleri bana önceden haber veren bir amiristiyorum.

11)Banaşahsengüvenveinancıolanbiramiristiyorum.

Böylebiramiriçinhepimizçalışırız.

AMİRVEMEMUR

Dünkendisineönemverilmediğindenşikâyetedenmemur,amirmevkiinegetirildimi,hemenemrindekilerinehliyetsizliğindendemvurmayabaşlar.

Lâtince bir söz vardır: Biz okul için değil, hayat için öğreniriz. Bunarağmen Romalılardan zamanımıza kadar bizi tam mânasıyla hayat içinhazırlayan, karşımıza çıkacak bütünmeseleleri önceden öğreten hiçbir okulolmadığıgibi,bütünmodemimkânvevasıtalarımızarağmenbugünde,yarında böyle ideal bir okulun kurulmasına imkân yoktur. Hayatın çeşitlimeseleleri karşısında bugün ideale en yakın sayacağımız okul, bize nedüşüneceğimizideğil,nasıldüşüneceğimiziöğretenvebizidarkalıplariçindebırakmayarakgenişbirufukverebilendir.Öğrettiği isterhukuk, ister teknik,isterhastabakıcılıkolsun.

Hangi okuldan çıkarlarsa çıksınlar, insanlar hayatta bir iş yapmakistedikleriherandabaşkainsanlarlaberaberçalışmakzorundadırlar.Bundançıkacak sonuç da insanlar beraber çalışmasını öğretmenin her öğrenimsisteminin,hattaaileterbiyesinintemelamacınıteşkiletmesigerektiğidir.

Dikkat edecek olursak, İngiliz ve Amerikan okullannda sporla dersinhemen hemen aynı derecede önemli olduğunu görürüz. Yalnız bu spordanmaksat bildiğimiz beden terbiyesi değildir. Beden terbiyesi fertlere ait birşeydir.Sporunisebenceeniyikarşılığıoyundur,çünkühiçbiroyuntekbaşınaoynanmaz. Spor takım halinde çalışmayı öğreten bir terbiye sistemidir veAnglo-Saksonlarsporutakımhalindeçalışmak,(Teamwork),müşterekbirgaye uğrunda birleşmek ve herkesten tammânasıyla faydalanmak şeklindeanlarlar ve genç dimağlara takım ruhunu aşılamak için ellerinden gelen herşeyiyaparlar.

Ne yazık ki, insani zaaflar, egoistlik, şöhret ve mevki hırsı bu asil ruhugölgeler, bu yüzden de tam bir takım ruhuna sahip insanlar, işlerin tekniktaraflarını iyi bilen insanlardan çok daha güç ve nadir yetişirler. Fakatherhangibirtaliheseriolarak,onlarbirkereamirmevkiinegeçtilermi,derhaltek başına birer kıymet oldukları halde bir arada iyi bir takım vücudagetiremeyen“oyuncuları”bir araya toplarlar,herkesin iyiniyetlerini, ilgivekabiliyetlerini teşvik ederek, tek başlarına değil, bütün takım ile beraberçalışırlar ve güçlükler, insanların yenemeyecekleri kadar muazzam değilse,mantıkidüşünenbirçevreiçindemuhakkakbaşarıyaerişirler.

TakımveKaptanı

Böylebir takımınbaşıolanamirleoyuncularıolanmemurlarınarasındaki

ilişkienufakbirdairedenenyüksekkadroludevletteşkilâtınakadarüzerindedurulması gereken çok hayatî bir noktadır ve birbirinden farklı iki yönüvardır.Bugünonumemur cephesindengörenler, yarın ona birdenbire başkabir açıdan, amir cephesinden, bakacaklardır. Bu çok defa yaya giderkenşoförlerekızmamızavedolmuştagiderkenyayalarınyürümekbilmediğindenşikâyetetmemizebenzer.Ortayolubulmakçokgüçtür.

Dünkendisineönemverilmediğindenşikayetedenmemur,amirmevkiinegeçer geçmez, elemansızlıktan dem vurur. Bütün işin kendi üzerineyüklendiğinden, sabahtan akşama kadar en ince teferruat ile uğraşmakzorunda kaldığından bahseder ve bunları söylerken bir taraftan da, içinden,kendisinehakvermelerini,hattaonuövmelerinibekler.

Bunabirçarebulmakiçinbirçokinsanlarilmiaraştırmalaryapmışlar,amirve memur ilişkilerini modern psikolojinin ışığı altında yeniden gözdengeçirmişlervebuhusustaciltlerlekitapyazmışlardır.Bunlarınetkisiolmamışdeğildir,fakatişinasılgariptarafıtakımhalindeçalışmayıbenimsemeyenler,bu gibi kitapları okumaya zamanları olmadığını söyleyerek kendilerine birkaçamakyolbulmuşlardır.

BüyükAmerikansanayimüesseselerindenbiriamirvememurmevkiindebulunanelemanlarıarasındabukonu ile ilgilibiryanşmaaçmışve“tambiramirletambirmemurneyederler?”sorusunaherkesinalâkasınıçekmiştir.Bumüsabakada birinciliği kazanan yazılar da belli zamanlarda, çalışanlarayayınlanışvebuusulüntahminedilmeyecekkadarolumlusonuçlanolmuştur.İşte bu iki genelgeyi aynen aşağıya alıyorum. Âmir mevkiinde bulunanlarelemansızlıktan, fazla işten şikâyet ettikleri zaman ilkini okusunlar vedüşünsünler; memur mevkiinde olanlar da İkincisini okusunlar ve ellerinivicdanlarınakoyarakcevapversinler.

Göreceklerdir ki, hepimizin her şeyin üstünde önem vermek zorundaolduğumuz mesele kabahat aramak, vermek veya almak değil, beraberçalışmak,olumludüşünmekveolumluişyapmaktır.

AmirKimeDerler?

Yenibirtarifegöreamiraşağıdayazılanlardanbaşkahiçbirişiolmayanbiradamdır.

O yapılacak iş hakkında karar verir; başka birine onu yapmasını söyler.Onun neden yapılmamasının icap ettiğini, niçin başka biri tarafındanyapılması veya neden başka bir şekilde yapılmasını söyler. Onun nedenyapılmaması icap ettiği, niçin başka biri tarafından yapılması veya nedenbaşka bir şekilde yapılması gerektiği hakkında söylenen sebep ve itirazları

dinlervebunlarakarşılıkiknaedicivetamdelillergösterir.

işi takip eder; söylenilenin yapılıp yapılmadığına bakar, genellikle onunyapılmamış olduğunu görür, neden yapılmamış olduğunu araştırır. Onuyapması icap eden, fakat yapamayan memurun bu husustaki mazeretlerinidinler.

Aynı işi ikinci bir defa izler; işin bu sefer yapılıp yapılmadığına bakar;onun yapıldığını, fakat bu sefer de tam yapılmadığını görür. Tekrar nasılyapılması icap ettiğini gösterir. Nihayet işin bu kadar uzun sürmüşolmasındandolayı,yapılmışolmasıylayapılmamışolmasıarasındapekfazlabirfarkolamayacağıkanısınavanr.

Bugibi bir işi hâlâ tamyapamayanbirmemuru işten çıkarmanın zamanıgelip .gelmediğini düşünür; sonra o şahsın bir karısı ve yedi çocuğunolduğunu, bununla beraber dünyada başka hiçbir amirin bu gibimemurlaratahammül edemeyeceğini, fakat onun yerine gelecek hermemurun da onungibifena,hattadahafenaolacağınıhatırlarve…onadokunmaz.

Sonra bu işi ilk anda kimseye söylemeden kendisi yapmış olsaydı, herşeyin ne kadar basit ve çabuk halledilmiş olacağını hatırına getirir. Eğerkendisiyapmışolsaydıoişin20dakikadabiteceğiniveişinşimdialdığışeklegöre kendisinin; başka birinin, bu işi üç hafta uğraşarak yanlış yapmışolmasının sebeplerini bulmak için tam iki gün sarf ettiğini düşünür. Fakatsonra böyle bir düşüncenin bütün memurların, amirin hiçbir işi olmadığıhususundaki inançlannı kuvvetlendirmekten başka bir şeye yaramayacağınıanlar.

MemurKimeDerler?

Memur şefinamirinbir “kurmay subayıdır”.Tambir “kurmay işiyapan”adamdır.

“Tam bir kurmay işi” denildiği zaman; bir meselenin bir kurmay subayıtarafından esaslı surette incelenmiş, bir neticeyevardınlmış ve “komutanın”daireşefininönünekonulduğuvakit,şefeoişinyapılmasıveyayapılmamasıhakkında bir karar vermekten başka bir şey bırakmayacak, bütün ayrıntılarıöncedendüşünülmüştambirişanlaşılır.

Tambir işdeyimininbilhassaaltı çizilmelidir, çünkübirmeselenekadargüç olursa, onu şefin önüne yan pişmiş olarak koymak eğilimi de o kadarkuvvetlidir. Bütün ayrıntıları gözönünde tutarak meseleyi işlemek sizinvazifenizdir. Bu aynntı ne kadar karışık, ne kadar şaşırtıcı olursa olsun,şefinize bir şey sormayınız, icap ederse, öteki kurmay arkadaşlarınızadanışabilirsiniz ve danışmaksınız. Şefin önüne koyacağınız her iş son

noktasınakadarişlenmiş,hazırlanmışyânitamamlanmışolmalıdır.

Tecrübesiz bir memurun şeften ne yapacağını sorma eğilimi karşılaştığımesele güçleştikçe, yenilemeyecek kadar kuvvetli bir şekil alır. Bunudimağında oluşan bir tembellik takip eder. Şefe ne yapacağını sormak hermemuriçinenbasithalçaresiolduğugibi,onuniçindeböylebirsualecevapvermekfevkalâdebasittir.Neyapıpyapınız,buhisse,eğilimekarşıkoyunuz.Yalnızvazifenizi,yapacağınızişibilmediğiniztakdirdebuhissiziyenebilir.

BeğenilenMemurTipi:

Sizin vazifeniz şefe gereken izahatı vermek ve yapılabilecek şeyleri onagöstermektir, ne yapılacağını ondan sormak değil. Unutmayınız ki, şefinizsizdencevapbekliyor, sualdeğil.Sizinvazifeniz incelemek,yazmak, tekrarincelemekve tekraryazmaktır.Takibütünçalışmanızıbir tek teklifhalindeonunönünekoyabilesiniz.Oteklifiyakabuledecek,yareddedecektir,sakınbunaüzülmeyiniz,bundansonrasıonaaittir.

Buşekildeçalışmayaalışmışbirmemurkurmayişinazariyesinikavramış,tambirmemurdur.Belkibu sizin işlerinizi çoğaltacaktır, fakatböylece şefedaha fazla serbestlik sağlamış olacaksınız ki, bu temel amaçtır. Bu sistemsayesindeikişeybaşarılmışolur:

a) Şefin kıymetli zamanı yarı pişmiş fikirlerle, bitmez tükenmez sual vecevaplarla boş yere israf edilemez. O da kendisine lâyık işlerle uğraşmayavakitbulur.

b)“Satacak”gerçekbirfikriolanbirmemur,busayedeonadahaçabukveeminbir“Pazar”bulabilir.

Sizeverilenherhangibirişitamyapıpyapmadığınızıanlamakiçinşusualisormalısınız:

Eğer siz kendiniz şef olsaydınız, önünüze konan böyle bir kâğıda hiççekinmeden imzanızı basar ve ona ait bütün sorumluluğu üzerinize alarakmeslekîşöhretinizionunuğrundatehlikeyekoyabilirmiydiniz?

Eğer bu suale vereceğiniz cevap “hayır” ise, onu sakın amirinizin önünekoymayınız,çünküosizdenbeklenilentamişdeğildir.

Bazı insanlar hayatta hiçbir gayeye sahip olmadan yaşarlar. Bu tiptenolanlar, bir nehir üzerinde akıp giden saman çöplerine benzerler. Onlargitmez;ancaksuyunakışınakapılarakakarlar.

Seneca

Kim başkalarını yenmek istiyorsa, önce kendisini yenmelidir. Kim

başkaları hakkında hüküm vermek istiyorsa, önce kendisi hakkında hükümvermelidir.Kimbaşkasınıtanımakistiyorsa,öncekendikendinitanımalıdır.

Konfüçyüs

Eğer dualarımıza bir cevap atamıyorsak bu kabul olunmadıklarınındelilidir.

insanlar devamlı olarak özel bir şekilde hareket etmekle özel bir yetenekkazanırlar.

Aristo

İNSANENVANTERİ

MeşhurçelikkralıAndrewCarnegie’yedünyanınenbüyükçeliksanayiinikurduğubirsıradaşöylebirsualsormuşlar:“Elinizdeşuandamevcutbütünolanak ve tesislerinizi kaybetseniz, acaba böyle muazzam bir sanayii yenibaştannekadarzamandakurabilirsiniz?”

Carnegie “Bu sualinize iki ayrı şekilde cevap vereceğim” demi$. “Eğerolanak ve tesislerden maksadınız fabrikaların makine ve tezgâhlan yanisanayiimizinfizikikısmıisevebunlarınhepsibirzelzeleveyasairbirfelâketyüzündenmahvolmuşise,elemanlanm,yâniinsanikısmıaynensağvesalimelimde kalmış ise, o zaman üç seneye varmaz, şimdikinden çok dahamükemmel ve modern bir şekilde sanayiimi kuranın. Fakat bütünelemanlanm, uzmanlanm, mühendislerim, işçilerim elimden alınmışsa ozamanböylebirsanayikurmakiçinartıkbenimömrümyetmez”.

BundanüçasırkadaröncefilozofSpinozafelsefibiraçıdanaynıhakikatişusözlerleifadeetmiştir:

“İnsaniçinenkıymetliolanşeyyineinsandır”.

Son on beş sene içindeki Alman kalkınma mucizesi de bu anlayışın nekadardoğruolduğunufiilenispatetmişbulunuyor.

Tarihimizinenkritikbirçalışmadevrinegirmeküzereyiz,

“olmak veya olmamak” şıklarından birinin kaderimize hâkim olması şuanda atacağımız adımların istikametine, süratine, azim ve irademize, hattabunların üstünde, birbirimizi iyi değerlendirip degerlendiremememize,birbirimizden mükemmel faydalanıp faydalanamamamıza tabidir. Yalnızbirbirimizden tammanasıyla faydalanabilmek içinher türlü imkânlara sahipmiyiz?

Hayır. Elimizde büsbütün ölçüsüz kalmaktan korkarak sıkı sıkıyasarıldığımızikiölçüvar:Biridiploma,ötekibaremkanununundarçerçevesi.

Amerika’nıneniyiişleyendemiryollarındanbirininmeşhurGenelMüdürü“1921 kuralları ile 1962’de demiryol işletilemez” diyor. Her işletme yenifikirlere yeni metotlara muhtaçtır, fakat bu fikir ve metotlar o işte çalışan,senelerce tecrübe görmüş, güçlükleri bilen, en iyi niyetlerle onları yenmeyeçalışanlardangelebilmelidir.

Statükoyumuhafazaetmeyeçalışmakvebundamuvaffakolmakmuhakkakki, çok önemli ve takdirde lâyık bir şey olabilir, fakat unutulmamalıdır ki,dünyada bütün yenilikleri sağlayanlar, statükonun dar çerçevesindenkendilerinikurtaran,onudeğiştireninsanlardır.

Biz de her şeyden önce geçmişin haklı ve haksız şekilde üzerimizeyüklediğikayıtlardankendimizikurtarmayaçalışmalıveufakveyabüyükbirişin başına işten en iyi anlayan şahsı getirme imkânlarını bulmayımilli birgörevtelâkkietmeliyiz.Biricikkriter,oşahsınoişiişletmemizdekiinsanlarınarasında en iyi yapabilen olmasıdır. O ister genç, ister ihtiyar olsun, isteryüksektahsilliolsun,isterolmasın,fakatbununasılyapacağız?İşteişinikinciönemlinoktasıburasıdır.

Bazı işletmelerde bazı ufak pozisyonlara adam tayin etmek için yapılanimtihanlar fazla nazaridir ve hiçbir zaman istenilen neticeyi vermezler.Konuyu çok daha geniş bir açıdan ele almak lazımdır. Acaba bizişletmemizdeki bütün insan envanterini biliyor muyuz? İşletmemizde nekadar makine, tezgâh motor bulunduğunu cins ve kapasitelerini fiyatlarınakadarher türlü teferruatıbildiğimizhalde,bizim içinenkıymetliolan insanmalzemesihakkındahemenhemenbasitbirsicil fişindenbaşkabirbilgimizyoktur.Onlarınyaşlarını, tahsilderecelerini,maaşlarını, terfizamanlarınıpekiyibilebiliriz.Fakatacabaonlarbugünçalıştıklarıişlerdenmemnunmudurlar,daha yüksek veya basit hangi işleri daha iyi yapabilirler? Âmir mevkiindeolan şahıs, kıdem,barem, emeklilikvs, gibi bazı kayıtlar olmazsa acababuiştenvazgeçipkalphuzuruilevedahamükemmelyapabileceğidahabasitbirişinbaşınageçmekistemeyecekmidir?Veyamasabaşındaçalışanbirşahıs,fiilîbirişyerindeçokdahafazlabaşarıylaçalışmayacakmıdır?

Tahsil derecesi, barem, alışkanlık ve bütün bunlara eklenen mevzuatınçapraşıklıkları bir çok insanları statükoyu değiştirmekten korkutuyor veböylecedeiçlerindegizliolankabiliyetveistidatlandışyüzeyeçıkamıyor,necemiyetnedekendileribundanfaydalanabiliyorlar.

ikinciCihanHarbindensonraAlmanya’dakimeşhurBayerFabrikasıinsanenvanteri konusunda çok enteresan bir tecrübe yapmıştır. Fabrikalarınkapısınakoyduğubirilanlaoandamûesseseninbütünteşkilâtındaçalışanlara,çalıştıklarıişvedereceneolursaolsun,kendilerineeniyiyapabilecekleriişteçalışmak imkânını vermek üzere bir deney yapılacağı bildiriyordu. Herkeshalençalıştığı işi, tabii isimvesair teferruatlımalûmatlabirliktemüessesedeyapmak istediği yeni işi bir kagıda yazıpMüdürlüğe gönderecekti. FabrikaMüdürlüğübudilekleri tasnif ettirecekvemümkünolduğu takdirde herkesieski ücret, kıdem vs. haklarına bir zarar gelmemek şartıyla 2,5 aylık birtecrübe müddeti için istediği yeni işte çalıştıracaktı. Bu 2,5 ay içindemuvaffak olamayanlar veya eski işine dönmek isteyenler hiçbir şeykaybetmeden aynen eski işlerine dönebileceklerdi. Bu sayede eskiden hiçbilinmeyen bir çok kabiliyetler ve istidatlar meydana çıkmış ve personelsahasındayeniyeniimkânlarbelirtilmiştir.

İkincibirMetotdaşudur:

İşletmeninenüstmakamlarındanenküçükpozisyondabulunanlarakadargizli ve şahsa mahsus bir soru kağıdı gönderilir ve kendilerine en iyiyapacakları işin ne olacağı sorulur. İkinci sual böyle bir makamın başınaneden geçmek istedikleridir. Sonra da orada her türlü yetki ile çalıştıklarıtakdirdesıraileneleryapmakistediklerininbildirilmesiistenilir.

Bir müessesede bütün elemanlardan bu şekilde toplanan insanenvanterlerinin gayet gizli tutulacağı ve birbirine rakip şahısların şahsimenfaatleri için bunlardan faydalanamamalan esaslı surette teminat altınaalınmalıdır. Yoksa üst makamlara geçmeyi düşündüğünü korkudan kimseyazamazveenvanterindehiçbirkıymetiolmaz.

ÜçüncübirMetot daki, bu aynveyaberaberdeyapılabilir,müesseseninözelliğine göre 10 veya 20 kişilik gruplar halinde şahısların bir arayagetirilmesivebunlarınmuayyenbirveyabirkaçpozisyon içinaralarındaenuygununu, bütün 20 kişilik grubun isimlerini, en başa en uygununu, ikinciolarak ikinci derecede uygununu ve nezaketen en sona da kendi isimleriniyazarakseçmeleridir.

Bütün bu usuller, kesin sonuçlar vermeyebilir, fakat bir işletmedekiinsanlarınkendikendilerinevebaşkalarınınonlaraverdiklerideğerioldukçadoğruyayakınbirölçüdeortayaçıkarabilir.

İnsan envanteri fikri bir kere önemli olarak kabul edildikten sonra hermüessesekendiözelliğinegöredahabaşkaMetotveprensiplerbulurvebuseçmemetotlarına lüzumlu eğitimmetotlannı ekleyebilir. Bütünmesele darbarem çerçevesi içinde statükoyu muhafaza etmek değil, tersine klişeleribırakarak dinamik, yaratıcı ve gaiyesi mevzuata bağlı kalmaktan ziyadeolumlu işyapmayıvicdanîborçaddeden insanlarıbulupmeydanaçıkarmakvebuanlayışıyenikuşaklarabırakmakolduğunuanlamak,bunainanmaktır.Artık1900değil1985senesindeyaşadığımızıhatırlamakzorundayız.

Meşhur FinlandiyalI koşucu Nurmi’nin dediği gibi, biricik rakibimiz“zaman”dır.

Banakalırsa,bugünkügeneleğitimsistemimizdekienbüyüktehlike,bizimbilgiilebilgeliğinarasındakifarkıgöremememizdir.Bizkafayıeğitiyor,fakatkalbin başıboş dolaşmasına izin veriyoruz. Kültür ve karakterinkilometrelerce uzaklara gitmesine müsaade ediyor, kafayı matematik veyabancı dillerle dolduruyoruz; sonra da nezaket, terbiye ve ahlâki bütüneğitimtablosunundışındabırakıyoruz.

Dr.H.Palmguisto

İnsanın en büyük buluşu ateş, tekerlek ya da motor; atomik enerji veyamaddi dünya ile ilgili herhangi bir şey değildir. O düşünceler ülkesindedir.

İnsanınenbüyükbuluşuanlaşarakekiphalindeçalışmaktır.

B.Jenning

Hatırlamak başka, bilmek başkadır. Hatırlamak yalnız bellege saklamasıiçin verilmiş bir şeyinmuhafaza edilmesidir, bilmek ise her şeyi kendinizinbirparçasıyapmakdemektir.

Seneca

Atomçağınıngaripderslerindenbiride,tabiatakarşıtarihinhiçbirdevrindesahip olmadığımız bir kontrole sahip olduğumuz şu anda her şeyden öncehayatta kalabilmek probleminin insan kafasında çözülmesi gerektiğinianlamak zorunda kalmamızdır. Bu görevde, mamut ve dinazorların kaderibize uyarıcı bir işaret olmalıdır, bu da kaba kuvvet ile her zaman hayattakalmakiçinmücadelemekanizmasınınsağlamlamayacağıgerçeğidir.

H.Kissinger

BİZHAKİKATENTEMBELMİYİZ?

Bir Amerikan uzmanı ile beraber çalışıyorduk. Zamanla aramızdasamimiyet artmıştı. Her ikimiz de birbirimize karşılıklı saygı ve sevgigösteriyorduk.Birgünbanaşöylebirsualsordu:

“ Kanaatinize göre insanlar Amerika’da mı daha çok çalışıyorlar,Türkiye’demi?”

Derhalcevapverdim:“TabiiAmerika’da.”

Amerikalıdostumgüldü:

“Böyle cevap vereceğinizi zaten tahmin etmiştim,” dedi. “Türkiye’debulunduğum dört sene içinde samimi olarak kiminle konuşsam, banayanındakilerin, memurlarının, ustalannm ve işçilerinin geregi gibiçalışmadıklarını söylemiştir. Bu beni çok düşündürdü ve ben bu meseleyibiraz incelemek lüzumunu hissettim. Kendi kendime sorduğum ilk sual şuoldu; ‘acaba, bu iklimin etkisi dolayısıyla güneymemleketlerinde rastlanantembelliklemiilgilidir,yoksaŞarkfelsefesinininsanlarabudünyadanziyadeöteki dünyayı düşünmelerinin mânevi sıhhatleri için daha uygun olacağınıtelkinetmesindenmiilerigelmiştir?’

İlk iş olarak Türkmemur veya işçi çalıştıran yabancı işletmelerin şef veidarecileri ile konuştum. Ayrı ayrı fikirlerini sorduğum bu zatlar adeta oybirliğiyleyanlarındaçalışanbuelemanlarıngenellikleçalışırken, iştenanlar,vazifelerinebağlı,anlayışlıkimselerolduklarınısöylediler.

Biryabancı şirketmüdürüyanındaçalışanvesonraaynlangençbirTürkiçinşöylebirbonservisvermişti:

‘Kendisinden o kadar memnunduk ki, onun gitmesiyle işlerimizi aynışekildemuntazamnasıldevamettireceğimizidüşünmekhepimiziüzüyor.’

Diğertaraftansizinbüroveişyerlerinizibiliyorum,boşduranbirçokinsanvar. Siz belki bunların çalışmadıklarına hatta tembel olduklarına kanisiniz.Halbuki buradaki problemi çözmek için çalışkan veya tembel sıfatları kâfideğildir. Kendisini iyi hissetmeyen bir kimseye, ‘sen hastasın’ veya ‘yokcanım,birşeyinyok’demeninbirkıymetiolmadığıgibi.Asılmeseleoşahsınkendini neden iyi hissetmediğinin sebeplerini bulmak. Onları birer birertedavietmekveneticedeonuiyietmektir.”

Amerikalı dostumla aylarca bu konuyu konuştuk. Kendisi seneler önceTürkiye’den ayrıldı. Onun fikirleri beni düşündürdü ve şu satırlar işte budüşüncelerinbirürünüdür.

Dostumun sözleri çok doğrudur, biz insanları tembel ve çalışkan diye ikikategoriyeayırıpkolayca işin içindençıkacağımızı zannediyoruz.Öğretmenolarak,amirolarak,annevebabaolaraköğrencilerimize,memurlarımızaveyaçocuklarımıza, “aman çalışsın”, “çok çalışsın”, “başka milletler bizden bukadar ilerdeler, çünkü onlar bizden çok daha fazla çalışıyorlar”, diyoruz.Bunu söyledikten sonra vazifemizi yaptığımıza kaani olarak bir tarafaçekiliyoruz. Miki Maus filmlerinde kuvvetsiz çocukların ağzına akıtılan obüyülü ıspanak macununun tesiriyle çocuğun bir an içinde kuvvetlenipbogalan bile yenecek bir duruma geleceğini sanıyoruz. “İyi ol, Allah’tankork” deme ile memlekette hırsızlığın önüne ne kadar geçilebilirse,“çalışalım”,demeiledeverimokadarartar.

Şu halde meselenin derinliğine girmek, problemleri sebep ve neticeışığındatahliletmek,bunlardançıkacaksonuçlankabuletmekveonlaragöreilâçvetedavibulmaklazımdır.

İştebugünbukonuileuğraşanyenibirilimkoluvardır:İlmisevkveidare.Kısa bir tarifi ile, “İlmi sevk ve idare, insan, malzeme, yer, tesisler vezamandaneniyişekildefaydalanmasanatıdır.”

Hiç kimse basit bir uçak ile modem bir jet uçağını idare etmenin aynıolduğunu iddia etmez. Hiçbir kimse doktor olmadan herhangi bir ameliyatyapmayıhatrınagetirmez.

Fakat bir işletmede mesleği ne olursa olsun, herkes insanları idare etmekonusunda en basit bilgilere sahip olmadan onların başına geçmekte hiçbirsakıncagörmez.

Napoleon’unbirsözüvardır:

“Kötüalayyoktur,kötüalaykumandanıvardır.”

Tembel insan yoktur veya çok nadirdir. Fakat onları çalıştırmaktan aciz,anlayışsız amirler, heveslerini kıran çapraşık nizamlar, gayesiz teşkilatlarvardır.

İnsanbirmakine değildir, onunyaptığı iş inanması, verimli çalışabilmesiiçinamacınıbilmesilazımdır.

İkinci önemli nokta insanın kendisine ihtiyaç duyulduğunu anlamasıdır.Herkes adam yerine konulmak ister. Bu psikolojik ihtiyaçların en başındagelir.

Büyük Amerikan hapishane müdürlerinden biri hatıralannda en azılısuçlularışuşekildeyolagetirdiğinianlatır:

“Onların neler bildiklerini tespit ettirdim ve her birine faydalı bir işyaptırmak imkânını aradım. Ellerinde^ marangozluk gelenleri çağırdım ve

hapishanenin bütçesinin azlığından bahsederek kırık masa, iskemle, dolap,döşeme ne varsa beraberce tamir etmelerini kendilerinden istedim. Onlaraihtiyacımolduğunubelirttim.Aradanbirhaftageçmedencezaevibiratölyeyedöndü.Kavgalar,dövüşler,itaatsizliklerortadankalktı.”

Psikologlarbunaihtiyaçduyulmakihtiyacıdiyorlar.

Herhangibirteşkilattabirçokişsiz,çalışmayaninsanarastlarsanız,onlarıntembelolduklarınakararvermedenönceaşağıdakinoktalarıinceleyiniz:

1.Sonuçlartamtespitedilmişveaçıkmıdır?

2.Yetkileryetersizmidirveuygundağıtılmışmıdır?

3.Yetkilerindevrindeikiliklerhattaüçlüklervarmıdır?

4.Sorumluluklariyitarifedilmişmidir?

5.Korkuveyabaşkasebeplerdenherkessorumluluğubaşkasınayüklemekarzusundamıdır?

6.îşeadamdeğil,adamaişesasprensipmidir?

7.Birkaçkişiişinfazlalığındanşikâyetederlerken,birçoklarıdaişsizliktenboşoturuyorlarmı?

İşte herhangi bir müessesede bu 7 sualin hepsine veya birkaç tanesineverilecek cevap olumsuz ise, orada daima işsiz, tembel görünen insanlararastlanacaktır. Çünkü tembellik bir sebep değil, bir neticedir.Onumeydanagetirensebeplerbulunuptedaviedilmedikçeortadankaldırılamaz.

İŞEADAMYERİNE,ADAMAİŞ

Enver Paşa ile ilgili şöyle bir fıkra anlatırlar. Emekliye ayrılmış bir zatemeklilik maaşıyla geçinemediğini ileri sürerek, eskiden tanışıklığı olanEnverPaşa’yamüracaateder.Kendisindenyabancışirketlerdenbirindebirişbulabilmesi için bir tavsiye mektubu rica eder. Enver Paşa da o zamankibüyük bankalardan birinin genel müdürüne bu zata uygun bir iş verilmesiricasıylabirkartyollar.

GenelMüdürEnverPaşa’nıntavsiyesi ilegelenbuzatıayaktakabuledervepersonel şefinebuhusustaderhal talimatvereceğini söyler.Personel şefide “Ay başında teşrif buyurunuz, o zamana kadar formaliteler tamamlanır,”der.

Adamcağız ay başında bankaya gelir gelmez, derhal kendisini bankanınveznesine gönderirler ve oldukça yüksek bir miktar tutan maaşını verirler.Tabiimesele bu bakımdan halledilmiştir, ama adamcağız, kendisine ne gibibir iş verileceğini anlayamadığı için tekrar personel şefine çıkar. Şef büyükbir nezaketle “Emekli olduğunuza göre epey yorulmuş olacaksınız, sizistirahatbuyurun,herayınbirincigünümaaşınızveznedehazırdır,teşrifedipalırsınız,” der. Aradan 6 ay kadar geçer bir gün bu zat Enver Paşa’ya rastgelir.Paşaişindenmemnunolupolmadığınısorar.Aldığımaaştanfevkaladememnun olduğunu, fakat kendisine yapacak hiçbir iş verilmediği cevabınıalır.

O günden itibaren Enver Paşa’nın hiç kimseye iş için tavsiye mektubuvermemişolduğunurivayetederler.

Büyük Amerikan endüstri şirketlerinden birinin personel dairesi şefininyanında idim. Kendisi uzun zaman personel konulan ile meşgul olmuş birpsikologdu. Psikoteknik testler, işe alış imtihanları, şahsiyete aitkarakteristikler gibi mevzulardan konuşuyorduk. “Bakın”, dedi “sizeenteresanbirmisalvereyim.Bizimmerkezbüromuzdakidaktilolargrubundabir daktiloluk yer boşaldı. Buraya girmek isteyen 12 kız arasında imtihanyaptık.Eğeryalnızdaktilobakımındanyapılan imtihanesaskabul etseydik,en süratli, en doğru yazan -bir fiş çekerek resmini gösterdi- şu kızı alırdık.Fakatkendisiyleyaptığımızmülakat,sairtestlervebilhassaşahsiyettestindebukızınfevkaladezeki,lidervasfınıhaizyanındakilereemretmeyiseven,dikbaşlıbirşahısolduğunutespitettik.Eğerdaktilogrubunabiramiralmakicapetseydi,belkionualmaktatereddütetmeyecektik,fakatbiziyiyazanbasitbirdaktiloistiyoruz.

“Peki,bunualsaydınız,sizceneticeneolurdu?”dedim.

“izahı çok basit”, dedi, “bir aya varmaz, bu kız işininmonoton ve basitolduğundan şikâyet edecek veya grup amiriyle geçinmeyip onu tenkidebaşlayacaktı. Bir insanı kabiliyetinden aşağı bir işte çalıştırmak devamlıhuzursuzluklarasebepolur.”

Yukarıdakiikimisaldenalınacakbüyükderslerardır.Enbasitbirmakine,bir motor, bir tezgâh satın alırken onun katalogunu, vasıflarını, ölçülerini,fiyatını,yedekparçateminimkânlarınıesaslısurettegözdengeçirirveondansonrakararımızıveririz.Acababoşalanönemlibirmevkiiçinadamseçerkenaynıderecedeilmivehassasdavranıyormuyuz?Baremderecelerivediplomaölçülerimiz bu problemi çözmeye kâfi değildir. Hele adam kayırmakyüzünden müesseselere dışarıdan alınan veya aşağı kademelerden yukarımevkilere terfi ettirilen, mevkiinin gayesini benimseyemediğinden işleriyanlışyollara sevkeden insanlarbütünbilgi, iyi niyetve arzulanna rağmenişletmelerimizinbaşarısızlıklarınınenbüyükâmillerindenbiridir.

Avrupa’da bir bankaya staj yapmak üzere gelen yabancı bankamemurlarınıngeçgelmesiveerkengitmeleriniönlemekveötekimemurlarafenabir örnekolmalarınamani olmak için, bankamüdürlüğübu stajyerlerezamanındagelipgitmekşartıylaücretvermeyikabuletmiştir.Mesele,mevcutdüzeni,bazımaddikülfetlerekatlanmakpahasınadaolsa,muhafazaetmektir.Aksitakdirdeişçığırındançıkar,ehliyetsizbirşahısyüzündenbütünteşkilatverimsizbirdurumadüşer.Aradansenelergeçtiktensonraböylebir iltimas,laubalilikveyaherhangibirşahsamerhametyüzündenbiriyiliketmearzusukoskocabirmüesseseyiiçindenyıkar.

Osmanlı tarihinde Yeniçerilerin içerisine sonradan her cins insanınsokulması belkiOsmanlı İmparatorluğunun yıkılmasını etkileyen en önemlifaktörlerdenbiridir.

Ohaldeyapılacakşeynedir?Meseleaslındaherkesinkendihususi işindetatbik ettiği bazı basit mantık kaidelerini işletmecilikte de kullanmaktanibarettir. Evinizdeki musluklar su kaçınyor, su tesisatı bozuk, su otomatıişlemiyorsa, bunları tamir etmek ve tekrar işletmek için çağıracağınız ustamuhakkakbuişleribilenbiriolacaktır.Hiçkimseninböylebirişiyaptırmakiçinbirmarangoz,dülgerveyabadanacıyıçağırmakaklınagelmez.Şuhaldebirinciesasnoktayışöyleifadeedebiliriz:

“Her vazifenin vasıflarını önceden tespit etmek ve o vazifeye tayinolunacakpersoneldeovasıflararamak”.

İkinci nokta da yine günlük hayattan alınabilir. Tesisatınızı tamir içingetirdiğiniz usta işinizi tam yapmamış, akıntıyı kesememiş, otomatıişletememişse,yanioişinehlideğilse,onubirdahaçağırmazsınız.

İşteaçılanherhangibirboşyeretayinyapılırkendeoişeenehil,tecrübeli

adam getirmeli veya bu gibi adamları seçebilecek bir usul, gelenekgeliştirilmelidir.

Nasılkitesisatçınınehilolmasıileonunduygusaldurumunun,yaşınınhattatahsilinin o anda doğrudan doğruya bir ilgisi yoksa, o işi bilen ve en iyiyapabilenadamındabaremderecesi, tahsili ilavebilgilerineolursaolsun,omevkiyegetirilmesiyerindeolur.

Buikiesaskabuledildiktensonramodempersonelidaresininkullandığıbirçokusullerdenfaydalanılaraktamvemükemmelbirseçmeyapılabilir.Bütünmesele esas prensiplerden uzaklaşmamak, her iş ve her şahıs için aynı esaskıstasıkullanmakvememleketimizdebirgelenekhalinialabilmesiiçinbunuheryervefırsattasavunmaktır.

Dışardan o işle ilgisi olmayan, o iş için yetişmemiş bir şahsı ne kadarkabiliyetli olursa olsun, bu işletmenin içine sokmak, o adama yapılacak biriyilik olabilir. Fakat bu işletmenin içine sokulan bir kamadan farksızdır.Zamanlabüyüyenvekanayanbuyarakoskocabirişletmeyikangrenyapmayakâfigelebilir.

Yüksek amirler, politikacılar “iyilik ediyorum” inancıyla yaptıklarıfenalığın derecesini idrak edebilirlerse, herhalde geleceğe daha eminbakabiliriz.

BİRYÖNETİCİSIRRI

Ford der ki, “ufak parçalarına ayırabildiğimiz takdirde halledilemeyecekhiçbirproblemyoktur.”

Bunuhemenhemenhepimizbiliriz.Fakatiştatbikatagelince,problemlerinçoğu bizi yutacak devler kadar büyük görünür, onları parçalamaya vakitbulamadan, o korkunç heyulalar bizi yere serer ve bizi daha başlangıçtadiskalifiyeolmuşfutbolcularaçevirir.

Acababununsebebinedir?

Muhakkak ki bunun birçok sebepleri vardır. Çünkü her problem biröncekinden başka olduğu gibi, bir sonrakinden de farklıdır. Fakat esasbakımdan karşılaştığımız problem daha ilk anda bizi yıkıyor ve hareketsizbırakıyorsa,bununikitemelsebebivardır:

1.Bizoproblemiçözebileceğimizeşahsenkendimizdeinanmıyoruz.

2. O problemin çözülmüş olmasının bile karşımızdaki daha güç anaproblemleriçözmeyeyaramayacağınaokadarkesinbirşekildeinanıyoruz.

Bu konuda bana en iyi dersi veren, kendi başından geçen enteresan birolayı anlatan büyük Amerikan şirketlerinin birinin personel işlerine bakangenelmüdüryardımcısıoldu.

İnsanuzunbirseyahattendöndüktensonrakısacaizlenimlerinisöylemeyedavetedildiğizaman,belkibiranbocalar,sıkılır,fakatsöylediğiokomprimebirkaç söz, şuur altındabirikmişbirçokgerçeklerinbirözetidir.Unuttuğunusandığıbirçokşeybirdenbiremeydanaçıkarakunutmadığıötekibütünbasitizlenimleriniörtüverir.

işte anlatmak istediğim olay da benim için öyle oldu. Komprime olarakanılarımısoranlarafarkınavarmadanbenonuanlattım.Aslındaçokbasitbirşeydir,fakatdüşündürücüdür.

Yukanda bahsettiğim zat uzun senelerin tecrübesinden sonra o büyükşirketingenelmüdüryardımcısıolunca,birdenbirebakmışkiemrindekibütüninsanlarbütüngüçlüklerinçözümünüondanbekliyorlar.Dikkatetmişaslındaçok basit görünen bumeseleler senelerce halledilmemiş, hep günlük geçicikararlarla bir günden ötekine bırakılmış. Böylece yeni yeni problemlermeydanaçıkmış.

işin garibi, aynı mesele türlü amir ve memurlar tarafından başka başkaperspektiflerdengörüldüğügibibugünhalledilmişgibigörünmesinerağmen,yarınyenidenmeydanaçıkıyorveadamcağızınsinirlerinibozuyormuş.

Hafta sonunda bir gün yeni genel müdür yardımcısı odasını kapamış,ayaklannımasasının üzerine koymuş ve düşünmeye başlamış. Şu sonuçlaravarmış:

1.Mevcutbütünproblemleribilmedenherhangibirininhallininbirkıymetiyoktur.

2.Mevcut problemlerin önem derecelerini tespit etmeden herhangi biriniçözmeye teşebbüs etmenin de bir kıymeti olamaz. Çünkü bu patlak bir surezervuarını tamir etmeden önce sızan bir musluğun kölesini değiştirmeyebenzer.

3. Bu problemlerin hal çarelerini asıl o işle meşgul olanların kendileribulmadıkça, yukarıda verilecek en mantıki emirlerin bile tam kıymetiolmayacaktır. Çünkü o işi yapacaklara kendilerinin inanmadıktan bir işyaptırmakbelkimümkündürama,hiçbirzamanverimlideğildir.

Genelmüdüryardımcısıbuüçanadüşünceyegöreişgörmeyekararvermişve ertesi Pazartesi sabahı odasına bir kara tahta, kâfi miktarda tebeşir,koskocabirsüngervebirmiktardaiskemlegetirttiktensonrailgilibütünşubemüdür ve amirlerini çağırmış. Hepsi rahatça iskemlelerine oturduktan vesigaralannıyaktıktansonra;

“Arkadaşlar” demiş, “ben buraya geleli çok az bir zaman oldu. Bu süreiçindebirçokyeniveçeşitliproblemlerlekarşılaştım.Yalnızdikkatettimki,bunlarınbirkısmıçokeskiveşimdiyekadarçözülmüşolmasıgerekenşeyler.Bir kısmı da herhangi basit bir problemle ilgili, fakat o da basit göründüğüiçinnedenseelealınmamış.

Ben şuna kani oldum ki, bu konulan kendi dairelerimiz değil, bütünmüesseseçapındaelealırvehepsinetoplucabirbakabilirsek,göreceğizki,buufakdevlerbirerbireroltadakibalıklaradönecekler.Şimdibenimbirteklifimvar.Herkessırailehatrınagelenveönemliaddettiğiproblemlerisöylesinveşukaratahtayayazalım.”

Böylece kırk küsur problem tahtaya yazılmış ve bunlar dikkatle gözdengeçirilince görülmüş ki, sekiz problem başka şekillerde ifade edilmesinerağmenbirbirininaynıdır.Bununüzerinebunlartahtadansilinmiş.

İkincikademeolarakgenelmüdüryardımcısıoradabulunanlarabirerbeyazkâğıtvermişvetahtadayazılıproblemleriönemlilikderecesinegörebir,ikiüçdiyealtaltayazmalarınıricaetmiş.

Budayapıldıktansonraçoğunluğagörebütünproblemleriniçindebirinci,ikinci, üçüncü derecedemühim olanlar tespit edilmiş. Bu birazmünakaşalıolmuş. Çünkü bir kısım amirler birini, diğerleri de başkasını daha önemlibulmuşlar. Fakat sonunda ölçü bütün müessese hizmeti olduğu gözönünde

tutulmakveoyabaşvurmaksuretiylehallolunmuş.

Bunun üzerine genel müdür yardımcısı başta en önemli üç problemiseçerekherkesingelecekhaftapazartesinekadarbuüçprobleminhalçaresiniaramasınıveötekilereaitmeselelerehiçaldırışedilmemesinisöylemiş.

Ertesi pazartesi hakikaten çeşitli çareler, bir taraftan da imkânsızlıklarmeydanaçıkmış.Buseferdehalçareleritahtayayazılarakmünakaşaedilmişve böylece yalnız bir kişinin değil, herkesin seve seve kabul ettiği güzelçözümlerbulunmuş.

Bütün problemler böylece beraberce çözülmüş ve işler de diğermüesseselereörnekolacakbirşekilde ilerlemeyebaşlamış.Berabercealınanbu kararlar o müessesenin o konulardaki politikası olmuş. Genel müdüryardımcısıbanabunaanlattıktansonra,piposunutablayaboşalttıvegülerek,“azizim” dedi, “şimdi sana bir sır söyleyeceğim, fakat sen sakın kimseyesöyleme akıllıca bir tembellik, budalaca bir çalışkanlıktan iyidir. Fakat benbunu ancak altmış yaşıma geldikten sonra anladım. Başkalarını severekçalıştırmasınıbilmedenyüksekmevkileregelenlerinçoğu,üzerlerinealdıklarıoağıryükünaltındasıkışıpkalırlar.Çünküonlarfutbollaboksunfarkınıhâlâanlayamamışlardır.”

BİRYÖNETİCİKULAKTANÇALABİLMELİDİR

InternationalManagement’ten

İyi bir genel müdür her şeye rağmen gemisini limana ulaştıran birkaptandır. O her fırsattan faydalanmasını bilir. Karşısına çıkan imkânlarıkullanarak gemisini bütün fırtınalardan kurtarır, güçlükleri yener. Çok uzunvadeli planlara pek aldınş etmez ve şirketin politikası ile ilgili uluortabeyanlarda bulunmaktan kaçınır. Şirketin problemlerine yalnız kuş bakışıbakmaklakalmaz,onlarınönemlileriileşahsenilgilenir.

Bütünbuvedahabaşkafikirleralışılmışdüşüncetarzınaaykıngelir.Fakatbunlar, bir ömür boyunca bir idareci, müşavir ve öğretmen olarak geniştecrübeye sahip ve Chicago Üniversitesi Ticaret Fakültesi dekanı olan H.Edward Wrapp tarafından ortaya atılmıştır. Oiıun makaleleri standart okulkitaplarından meydana gelen koskoca bir kütüphaneyi pencereden dışarıattıracakniteliktedir.

Wrapp, “iyi bir idareci, menejer, iyi bilgi sahibidir. Olan bitenden herzaman tam haberi vardır”, der. O gözlerini ve kulaklarını daima açık tutar.Birçokdaireveşubelerdeyapılanişleriyakındanizleyecekimkânlarıvardır.Şirkettenekadaryüksekbirmevkieçıkarsaçıksın,ohiçbirzamanbutemasıkaybetmezvebukanalların tıkanmasınamüsaade etmez.Bazenbir durumutürlü yönlerinden incelemek amacıyla organizasyon şemasındaki yetkihatlarınıatladığıdaolur.Kazandığıbubilgilerledonatılmışolarakastlarınınkararlarınıdahaiyideğerlendirebilir.

Çok kere hiyerarşi sistemi, işletme ile ilgili günlük temel gerçekleriidarecilerden saklamak için elinden gelen her şeyi yapar. Bunun anlamıidarecilerin tamamiyle sterilize edilmiş bir izolasyon perhizi içindebeslenmesidir.

İyibir idarecizamanveenerjisiniözel ihtisası ile ilgilive sırfkendisininbaşaçıkabileceğimeselelereayırırvebütünçalışmasınışirketinietkileyecekenönemlibirkaçtemelkonuüzerindeyoğunlaştırır.

Aynı zamanda astlannı kendisini genellikle her şeyden haberdar edecek,fakat verecekleri her kararda onun fikrini almaya gelmeyecek şekildeyetiştirir.Şirketingenelstratejisinekatkısıolabilecekprojeleriteşvikedervesairkonulardanyalnızbilgialır.

İyi bir idareci hiçbir zaman kendi fikirlerini başkalarına zorla kabulettirmeye çalışmaz.Obunuyapmayacakkadar kurnazdır.Kafasındaönemlibir proje tasarlayınca buna karşı gelebilecek muhalefeti de hesap eder.Organizasyonunyetkibünyesinekarşıçokhassasolduğuiçin,onuniçindeki

fertveünitelerinhislerinideonagöreölçebilir.

Dahabaştanitibarenkendiprojesininsamimiveanlayışlıbirkabulileacıbir ret arasındaki her türlü hisle karşılaşacağını bilir. O bunun yanındaoldukça büyük bir kayıtsızlıkla karşı karşıya kalacağının da farkındadır.Buüzerinde güvenle dolaşabileceği bir savaş alanıdır. O buradan düşmanıgözetleyecekvegerekirsehücumageçecektir.

O organizasyondaki yeni fikir sahibi elemanlardan faydalanarak çalışır.Onları, “balonlarını uçurmaya” teşvik eder ve etrafındaki insanların bunakarşıtepkileriniinceler.Ohiçbirprojeyikendisiyapmayacakkadarakıllıdır.Çünküoşirketinüsttengelecekçokazteklifihoşkarşılayacağınıbilirvebazıelemanların kuvvetli desteğinin öteki taraftakilerin kuvvetli muhalefeti ilekarşılaşacağınındafarkındadır.

iyibiridarecikendisinihiçbirzamanbelirlibiramacaadamaz.Tabiionunamaçları olacaktır, fakat bunlar her an rekabet ve piyasa talepleri gibifaktörlerin etkisiyle değişebilecek niteliktedir. Müessesenin amaçlarınıaçıklamak lüzumunu hissettiği zaman, yüksek idareci, “Amacımızşirketimizin kendi endüstri alanında en başta gelmesini sağlamaktır” veya“Bizyatınmlanmızınenyüksekgelirivermesineçalışıyoruz” şeklindegenelaçıklamalardabulunur.

Yüksekbiridareciayrıntılıamaçlarınedenaçıklasın?Bununbirsebebidegeleceğeaitbelirlivekesinbirşeysöylemeninimkânsızlığıdır.İşşartlarıbirgüniçindedeğişebilir,şirketstratejiside,değişenşartlaraçabukçauyabilmekiçin,yeterderecedeesnekolmalıdır.Stratejinekadarkesinolarakaçıklanırsa,herhangibirdeğişiklikgerektiği takdirdeşirketideğişikamaçlarayöneltmekdeokadargüçolur.

Kamuoyu ve hisse sahipleri karşısında organizasyonun açık bir yönetimesahip olduğu hissi uyandınlmalıdır. Fakat yüksek idareci nadiren buyönetimdenokadareminolabilir.Oekonomi,rekabetveşirketinkendisininiçindekiengelvetehlikelerinfarkındadır.

Diğer taraftan o şirketin amaçlarının organizasyonundaki her elemantarafından anlaşabilecek şekilde tarif edilemeyeceğini de pek güzel bilir,insanlarda bu amaçları kendi özel ihtiyaçlanna uydurmak eğilimi vardır.Yalnız uzun bir süre sürecek uygulama amaçlan tayin eder. Çok daha inceamaçları ortaya çıkarmak isteyen ast, kendi özel çıkarlarının aleyhineçalışıyordemektir.Çünküheryeniaçıklamaonunfaaliyetalanınıdaraltırvefikir akımlarının, organizasyonun kendi kısmından gelmesini daha dagüçleştirir.

İdareci aynı zamanda ihtiyatlıdır. Çünkü o öteki şirketlerin başına nelergeldiğini çok iyi bilir. Bu şirketlerde yüksek amirler zamanlarının çoğunu

müesseseyi ileriye götürecek çabalardan ziyade açıklanan politikalardandoğantartışmalannyatıştırılmasıiçinhakemliketmeyesarfederler.

Her şeyi hesaba katarsak iyi bir idarecinin uğraşıp durduğu bir amacıvardır. Şevki idare (veya idarecilik) bir bilim değildir. O aynı zamandaayrıntılı, sistematik, mantıki veya iyi programlanmış da değildir. İyi biridarecişirketetoptanprogramlarempozeetmeyekalkmaz.Ohedefyönündeufaktefekilerlemelerineldeedilmesineçalışır.

O önüne konulan teklifler arasında ortak faktörler gördüğü zaman onlarıbirleştirmeye çalışır. Onun geniş ilgileri ve doymak bilmeyen bir merakıvardır.Nekadarçokşeybilirse,birbiriyle ilgilikonularımeydanaçıkarmakiçindeokadarimkânasahipolmuşolur.

Eğer o sabit bir organizasyonun içindeyse, orijinal bir fikri ortaya atmasıbilhassa güçtür. Böylece onun en büyük katkısı başkalarının farkınavarmadığıilişkilerigörebilmektir.

Oyalnızdevamlıdeğişiklikleresahneolanbirortamdaverimliişgörebilir.Onun yeni bir şey yaratma güdüsü birçok tekliflerin içinden işe yarayanfaydalı bir şey çıkarmak için çalışmasından doğar. O stratejik değişikliğimüessesedebirhayatfelsefesiyapmayauğraşırvealmangünlüksonuçlariyiolsabilegenedestratejiyidevamlısurettegözdengeçirir.

BirteklifiincelerkenWrapp’agöreidareci3kıstaskullanır:

1. Teklif veya onun bir parçası müesseseyi kafasındaki amaçlara doğrugötürecekmidir?

2. Bu organizasyon tarafından nasıl karşılanacaktır? Muhalefet, destek,tarafsızlıkneredengelecektir?

3.Bu teklifin halenuygulananveyauygulanması tasarlananprogramlarlailişkisi nedir? Halen uygulanan programla veya şirket tarafından yöneltilenbaşkaönerilerlenasılbağdaşabilecektir?

Erdemlerinizin size ait olduğu için önemli olduklarını düşünmeyebaşladığınızandagururunuzunbirtutuklusuolmuşsunuzdur.Başkaadamlarınherhareketindegünahkârolduğunusanırvekusurlargörmeyebaşlarsınız.Enerdemlibazıinsanlaraynızamandabuyüzdenensertveaksiolurlar.Çünküonlar bilinç altında mutluluklarının başkalarından çok daha erdemliolmalarınabağımlıolduğunainanırlar.

ThomasMerton

Her insanın hayatında misal olduğu devreler vardır; kahramanlığınkarakteristiğisebattır.

R.W.Emerson

Eğergerçeğiaçıklamakistiyorsan,zarafetiterziyebırak!

Einstein

Tarihöğrenmekkolaydır, fakatondandersalmakhemenhemen imkânsızderecedegüçtür.

NicholasBentleyinsanlarınişlerindenmemnunolabilmeleriiçinşuüçşeyeihtiyaçvardır:Oişinehliolmaları,oiştençokfazlayapmamalarıveondabirbaşarısağlamaolanağıgörmeleri.

JohnRuskin

AMİRLERİUYANDIRMANINYOLLARI

ErichWEBSTER

Bir işyaptırmakbahiskonusuoluncaüç tip insanlakarşılaşırsınız:Kendikendine ateş alan (Otomatik marş), yavaş ateş alan ve hiç ateş almayan.İdarecileri harekete geçirmek çokkarışık, güç ve sonuçvermeyen çabalarıneşsiz bir serüvenidir. Bunu çözmedeki başarı derecesi müesseseninyaşayabilmevegelişmeyeteneğininölçüsüdür.

İlkönceşunuhatırlamalısınızki,enerjidezekâgibiherinsanaeşitşekildedağılmamıştır. Azim ve sebat, bir işteki engeller ne olursa olsun yenmeyekarar vermiş olmak, sözünde ve karannda direnmek de, başarı arzusu vekabiliyetideöyledir.Gerekkafavegerekbedenişlerindekabiliyetliolanileolmayanarasındakiayrılıkoranbakımındançokbüyükfarklargösterir.

ÜnlüCharlesHamilton(yazılarındakullandığıadıylaFrankRichards)adıiletanınmıştır,1875-1961)birömüriçinde92milyonkelimeyazmıştırki,buhaftada80.000kelimeyapar.ErleStanleyGardner’degünde10.000kelimeyazmıştır. Buna karşılık öyle idareciler vardır ki, bir cümlelik bir düzinemektupyazdılarmı,ogünçokbüyükişyaptıklarıkanısındadırlar.

Kardinal GuiseppeGasparMezzofanti (1774-1849) 114 dil ve 72 şivedetercüme yapar ve 60 dili de ana dili gibi konuşurdu. Buna rağmen öyleidarecilererastlanırkikendianadillerinibiletamkullanamazlarvebaşkabirdilinmükemmelenöğrenebileceğidüşüncesibileonlarışaşırtır.

Bedensel alana geçersek, içimizden bir çokları bir defa yüksek atlamayıyorucubulur.Halbuki gençbirAmerikalı birmevsimde600yüksek atlamayapmıştır. H. Hayward adında bir sporcu 24 saatte 159 mil (250 km. denfazla)koşmuştur.

Bu listeyi devamlı surette uzatmak kabildir. Fakat alınacak ders basittir.Eğer iş hayatında olağanüstü bir başarı kazanmak istiyorsanız, yanınızdaçalışacakinsanlarınseçiminebüyükbirönemvermelisiniz.

Birinsanınbellibiriştebaşarılıbirçabagösterebilmesi,birbirindenfarklıüçfaktördenmeydanagelenbirfonksiyondur.

1.Kabiliyeti,

2.Enerjisi,

3.Güdüsü.

Genellikle kabul edildiğinin tam tersine olarak normal eğitim ve teşvik,yaşınıbaşınıalmışbirinsandabutemelkarakteristikleriçokazdeğiştirebilir.

Bunun manası şudur: Elinizdeki elemanların durumunu sonradan çok azdeğiştirebilirsiniz. Eğer başlangıçta, elemanlarınızda bulunması gereken işeyarayacak derecede ortalama bir kabiliyet ve enerji ile işe girişmemişseniz,onlarıhareketegeçirmekiçinuğraşıpüzülmenizinpekfazlabirdeğeriyoktur.Kuşbeyinli bir odacıbütünömrüncekuşbeyinli kalır.Tabiatındamiskinlikolan bir kimse, yerinden kolay kolay kımıldamaz. Düşük güdüye sahip biradama, yetkimakam ve imkânlar da verseniz, yükseltmek için en basit birarzubilegöstermez.

Yapacağınızşeyşunlardır:

a) İdarecileri tayin ederken veya seçerken iyi karakteristiklere sahipolmalarına dikkat etmelisiniz. Tabii mümkün olduğu kadar bulabileceğinizveyabütçeimkânlarınızınsınırlarıiçindebulabildiğinizölçüde.

b)Onlarıoşekildeorganizeetmelisinizki,hizmetleriniziçinbuvasıflardaneniyişekildefaydalanabilesiniz.

Bir çokbecerileri ve kabiliyetlerimeydana çıkaranobjektif testler vardır.Zekâ testleri de bunların içindedir ve siz ufak bir çaba ile ahmaklanmaiyetinizealmaktankurtulabilirsiniz.

Aynı şekildeyanınızda çalışacak idarecileri seçerkenhayattanbıkmış, birkenaraçekiliphayalkurmakisteyenleri,sicilleriniveeskiişlerineaitkayıtlarısistematik bir incelemeye tabi tutarak eleyebilirsiniz. Eğer bir namzetgeçmiştegüç,meydanokuyucubirçokişialnınınteriylebaşarmışvedevamlısurette yüksek bir enerji ve verim gösterebilmişse, aynı olumlu çalışmayısiziniçindeyapacağınaoldukçakesinolarakinanabilirsiniz.Eğergeçmişindebunlardaphiçbirimevcutdeğilse,onunsizinyanınızdadabaşarılıolmaşansıhemenhemenyokgibidir.

Aynı cinsten bir incelemeyi istikrar, azim ve sebat, sadakat, kendinegüvenme,başkainsanlarlageçinmekabiliyetiveliderlikgibivasıflarüzerindedeyapabilirsiniz.

Sonra kendi kendinize karşınızdaki adamın yaptığı şeyi neden yaptığınısorarsanız,ozamanonunesasgüdüsühakkındaoldukçadoğrubirfikresahipolmuş olursunuz. Onlar nelerdir ve onu ne kadar büyük bir kuvvetleetkilemektedir. İş hayatına ait kayıtlar, iş tarihçesi, onun özellikle para içinmi,güven,mevki,iktidar,şöhret,başarı,iştenduyduğutatminhissiveyararlıolmakihtiyacıiçinmiçalıştığınıgösterir.

Eğer siz insanlara bu sağduyu metoduna göre iş vermişseniz, o zamanonların güdüleriningereknitelik vegereknicelik bakımındanbirbirlerindenoldukça farklı olduğunu biliyorsunuz demektir. Para ve teşvik metodu herzamanbirinciderecedeönemlideğildir.MeselaAmerika’daGeorgeWilliams

Collegetarafındanamirlerarasındayapılanbirinceleme,onlarınenfazlaarzuettikleri şeyin enteresan bir iş görevi olduğunumeydana çıkarmıştır. Aradasırada şefleri tarafından takdir edilmeleri, daha iyi bir pozisyon içinyetiştirilmelerivedahayüksekbirücretseviyesinegeçirilmeleriiçinyapılantavsiyeler de değerlendirilmiştir. Fakat doğrudan doğruya aldıkları maaşınyükseltilmesiniisteyenlerinyüzdesiyüzdeyedidenaşağıkalmıştır.

Şimdiartıkbirinsanınişgüdüsününelerinetkilediğinigörebiliriz.

Temelfaktörlerşunlardır:

1.Kişininözelgüdüleri.

2.Şefiyleolanilişkileri.

3.işinorganizeedilişşekli.

4.işinniteliğivekapsamı.

5.İşekarşılıkverilenşeyler.

İnsanların, gördüğümüz gibi, muhtelif tertip ve ölçüde muhtelif güdülerivardır.Birinsannepahasınaolursaokun,yüksekbirgelirister.Başkabirideher şeyinüstündegüvenarayabilir.Birbaşkasıda sosyaldurum ister.Dahabaşkabirideoldukçamantıkibirgüvenleberabermümkünolacakenyüksekgeliri arzu edebilir.Başkaları da gelir, güven ve sosyalmevkiye pek aldırışetmez, fakat hakiki yetki ve otorite ister.Başka biri için de yaptığı her işteöncü olmak, ilerlemek, en çok önem verdiği şey olabilir. Öyle insanlar davardırki,hizmetetmektenvemüesseseninbirparçasıolmaktanhoşlanırlarvetatminolurlar.

İşte bütün bunlar insanlardan en iyi şekilde faydalanabilmek için gerekliolan ilk ana faktörü meydana çıkarır. Ehil insanları ehil oldukları işlerdeçalıştırmak.Meselagüvenekarşıbirihtiyaçduyanbiradamhiçbirzamaniyibirsatıcı,satışmemuru,olarakçalışmaktanhoşlanmayacaktır.Mevkidegözüolan bir şahıs da demokratça ve açık planla çalışan bir müessesede iyi birçalışmagüdüsügösteremeyecektir.

Gerçekbaşarınınderhalnakdî ikramiyelerlekarşılandığı işler içinparaya,gelirine özellikle önem veren insanlar seçilmelidir. Aynı şekilde istikrarlı,sabitişlerdegöreviönplandatutaninsanlariçindir.Mevkihırsıolanlariçindekolaycaparlakunvanlımevkilerbulunmalıdır.Butemelfaktörlerigözönündetutmak suretiyle hiç olmazsa personelinizde işle ilgili esas güdülerdenyararlanmakfırsatınasahipolursunuz.

Bir adamın şefiyle uyuşmasımeselesi de çok önemli ve hayatidir. Temelbakımından şevki idarede iki sivriuçvardır.Herbiribirbirinden tamamiylebaşka birer görünüşe, insanları tamamiyle başka gözlerle gören bir görüşe

dayanır.

TembelKorkaklar

Birincisi,insanlarıbeceriksiz,tembelvekorkakbireruşakolarakgörenveonları ancak iterek harekete getirmek ve korkutarak harekette tutabilmekmümkünolduğunainananotoritergörüştarzıdır.

Bununkarşısındakigörüşde,insanlarınişyapmakistediklerine,genellikleonların iyi taraflarının olduğunu düşünen ve böyle yapmaları için teşvikedilebileceklerineinanangörüştarzıdır.

HarvardBusinessReviev’degeliştirilen,bukonuileilgiliolarakelealmanX-teorisi(otokratik)veY-teorisi(demokratik)dir.

İnsanıhayretedüşürentarafbirbirinintamamiyletersiolanbuikisisteminde tatbikattamevcut olduğu ve iş gördüğüdür. Fakat bunlar ancak ayrı cinsişler ve birbirinden 180 derece farklı karakterde insanlar için uygulanabilir.Baskıveotoriteyegöreayarlanmışişbünyesitipi,piyasaşartlarıyavaşyavaşdeğişenveyahemenhemenhiçdeğişmeyenveoperasyonları birçokdefalartekrar eden ve rutin hareketleri kapsayanmüesseselerde oldukça büyük birbaşarıileuygulanabilir.

Bu gibi müesseselerin çok sıkı bir organizasyonu olabilir, yani kural venizamlarla herkesin yapacağı iş en ufak aynntılarına kadar önceden sıkıcatespitedilmişolabilir.Buradaşahsiteşebbüsiçinartıkçokazbirzamanpayıkalmıştır.

Bu gibi müesseselerde çalışmak isteyen insanlar esas itibariyle düşükkaliteli, kendine fazla güveni olmayan, yapılan her türlü kötü muameleyetahammüledebilen,itaatli,kendikendilerineherhangibirteşebbüsyapmaktanvedüşünmektenkaçmankimselerdir.

Gerçekten X-teorisine göre çalışan müesseseler, şartlara uyabilen vekafalarını işletenpersonelinçalıştığıY- teorisimüesseselerinehiçbir şekildeuygungelmeyecekpersoneliyararlıbirsurettekullanabilir.

Bugünbirçokşirketlerişlerinyıllıkbilançosunabüyükbirönemleeğilirler.O işte çalışan adamla şefi (bazen buna şefin şefi de dahildir) masa başınaotururlar ve samimi bir hava içinde onun başarılarını, başarısızlıklarınınsebeplerinivekendisinineşekildeıslahedebileceğinikonuşurlar.

Teoriye göre bu nazikane soruşturma memurun iç dünyasının uygun birşekildeadlanmasınayardımederveadamdabundansonrabüyükbirgüçlehareketegeçerveşimdiyekadargösterdiğindençokdahabüyükbirçabaveheyecanlayenisenedeişlerinesarılır.Eğerbununböylekolaycaolabileceğine

inanıyorsanız, herhangi bir şahsın -özellikle eşinizin- size merhametsiz biraçıklıkla hatalarınızı, beceriksizliklerinizi ve genel başarısızlıklarınızıyüzünüze vurduğunu kabul edin ve siz kendiniz bu husustaki tepkileriniziinceleyin.

Eğer tepkiniz alçak gönüllülükle başınızı önünüze eğerek söylenenlerikabulşeklindeolursa,busizinnekadarmüstesnabiradamolduğunuzuispateder. Ekseri hallerde insanların nasıl davrandıklarını Harvard BusinessReview açıklamıştır. General Elektrik Company kendilerine işlerinin iyi vekötü tarafları söylenen insanların bu değerlendirmeleri nasıl karşıladıklarınıbilimselyollardanincelemişveböyleceesaslısonuçlarortayaçıkmıştır.

Şirkettenkidinişhacminidüşürdüğünütespitetmiştir.Övgünündeşuveyabuşekildeküçükbiretkisiolmuştur.Bununsebebitenkidinözelliklebirkonuüzerinde toplanabilmesi, övgünün ise daha fazla genel olması ve bundandolayıdahaazinandıncıkarşılanmasıolabilir.İşhacmivekalitesiniarttıran,özelamaçlarolmuştur.Özelliklebuhedefegöreçalışanadamlaşefiarasındakarşılıklı tespit edilen cinsten olduğu takdirde. Bir başka sonuç da şefinmemuruna yaptığı iş hakkında yol göstermenin ve onu değerlendirmesininsenedebirkereyapılanbirdeğerlendirmeişideğil,günlükişolduğudur.

Bunlarındışındaşugerçekdemeydanaçıkmıştırki,biradamınterfisiveyaücretininarttırılmasınındüşünülmesiile,işgücününveyahazırladığılistenindüzeltilmesihakkındakibirkonuşmasınınbirbiriylekarıştırılmamalıdır.

Bu incelemenin sonucuolarakGeneralElektrikŞirketi idarecileri şu esasprensiplerikabuletmişlerdir:

1.Yapılanişinhacmivekalitesidahasıkolaraktartışılacaktır.

2. İşler hakkında topluca bir hüküm verilmeyecek veya değerlendirmeyapılamayacaktır.

3.Ücretarttırmakonuşmalarıaynveözelolarakyapılacaktır.

4.Üzerindeenönemlidurulacakkonularhedeflerintespiti,planlanmasıveproblemlerinçözülmesiolmalıdır.

Biz hepimiz etki ve tepkiler ile öğreniriz. Bu şu demektir, biz bir şeyyaparız ve bunun sonucu olarak da bir şey olur. Eylem (action) ile sonuçarasındaki zaman ne kadar uzun olursa ikisini birbiriyle birleştirmek de okadar güç olur. Tam manasıyla uzun vadeli faaliyet, endüstride çok nadirbulunan,kendikendineateşalaninsanlariçinmümkündür.

Gerçekten Glacier Metals Şirketinin uzmanlarından Elliot Jacquesşirketinin ücret bareminin ikramiye ile ilgili kısmını, adamın mazeretsizolarakçalıştığısüreileorantılıyapanbirteoriyegörehazırlamıştır.Busürene

kadaruzunolursa,şahsınalacağıikramiyedeokadarfazlaolacaktır.

Birmüesseseyioradaçalışaninsanlarıenüstüngüdüleyebilecek(enüstünverim alacak) şekilde organize etmek için,müessesenin bünyesinin açık birtarifi,açıksorumlulukhatlannınveidareciveşefmevkisindeşahıslarıntekerteker ve belirli surette amaçlarının tespiti lazımdır. Hedef tespiti o şekildeolmalıdırkiherkeskendisininmüesseseninbirparçasıolduğunuhissedebilsinve neyi elde etmek için uğraştığını bilsin.Her işle ilgili takvimlerin zamansınırlarının tespiti, tabii olarak realist bir ölçüyle tespiti de başannınönemlibirfaktörüdür.

Herhalde başarı ve başarısızlığın meydana çıkarılması mümkün olduğukadar bir arada yapılmamalıdır. Başanlı bir işin mükâfatı ne kadar çabukarkasındangelirveidarecilerinizinşahsi ihtiyaçlarınanekadaruygunolursatesirideokadarkuvvetliolur.

Yaratıcı Heyecan işin sayılabileceği ve ölçülebileceği yerde otokratik birşevki idare bazen verimli olabilir. Fakat işin kapsamı ne kadar kafaya,düşünceye, yaratıcılığa ihtiyaç gösterirse, yaratıcı heyecan da onunyapılmasındaokadarhayatîbir roloynar.Müesseseözelliğibakımındannekadar kuvvetli rekabetle karşılaşanbir iş sahasında çalışıyorsa, idarecilerineen fazla başarı gösterme imkânı sağlayan şevki idare şekli de o kadardemokratikolmalıdır.Ziraşahıslarıngelişmeveyetişmesinindeancakböylebiridareşeklindemümkünolacağışüphegötürmeyenbirgerçektir.

Endüstrininkendi kendine ateş alanonadir insanları, herhangi bir yöndekendilerine bir direktif verildi mi, yalnız başlarına işi ellerine alırlar vebaşarırlar.

Onlarateşekkürborçluveanlayışlı idarecileringüleryüzlübir“işlernasılgidiyor?”sorusuvearadasıradabiryönvermesikâfigelir.,

Geriye kalanlann ise güdülenmeye, harekete getirilmeye ve harekettetutulmaya ihtiyaçları vardır. Bu gibiler için en iyi işleyen sistem işle ilgiliolarakmümkünolduğukadarsık,özelşartlartespitetmektir.

Eğer yüksek idareciler güdüleme konusuna sabırla ve çok fazla peşinhükümetkisialtındakalmadanyaklaşabilirse,onunuygulamasınışimdidahafazlaolumluvedahaazesrarlıbulacaklarındaneminolabilirler.

Dertlibiradamıntereddütvedumanlarladolubirgönülevivardır.Derdinidinlersenoevdebirpencereaçmışolursun.

Mevlana

Hayattabaşarılıolmanınesaslıvasıtasıkarakterveahlaksağlamlığıdır.

İsmetİnönü

İnsan olana, öldükten sonra bir güzel ad bırakmak belki hiç ölmemektenhayırlıdır.

NamıkKemal

Eğitimkafayıgeliştirmekdemektir,belleğidoldurmakdeğil.

Eğitimherşeydir,şeftalibirvakitleracıbirbademdi.Karnabaharüniversiteöğrenimiolanbirlahanadanbaşkabirşeydeğildir.

MarkTwain

İYİBİRAMİRİÖLDÜRMENİNYOLLARI

RoyPEARSON

Bu bir cinayet planıdır. O içindeki gizli bir arzunun tesiriyle adamöldürmek isteyen, fakat buna ne cesareti, ne de bilgisi yetişmeyen insanlariçin bir nevi “kendi kendine yap” elkitabıdır. Niyetimi saklamama lüzumyoktur. Ben Gilbert ve Sullivan’ın tabiriyle “hiçbir zaman hoşa gitmeyen”şahısların ortadan nasıl kaldırabileceğini gösteren birkaç pratik tavsiyedebulunacağım.

Tabiibugibihoşagitmeyenbirçoknevilerivardır.Hepimizbucinstenbirçok insan tanınz.Otomobilini sol işaretiverdiğihaldesağadöndürenkadın,saat on birde sizle randevusu olduğu halde sizi birden önce kabul etmeyendişçi, her sabah gazetenizi kapının aralığından içeri soktuğu halde, yalnızyağmurlugünlerdeonudışarıdaçimlerinüstündebırakangazeteci,iştebunlarbenim“celladın”özelilgisinesunmakistediğimensevgiliadaylarımdır.

Fakatbuandahedefimibukadargeniştutacakdeğilim.Buradaedeceğimiztavsiyeler sırf icra mevkilerini işgal eden ve başka icra amirlerinin amiribulunan idareciler içindir. Bununla beraber merdivenin üst basamağınayaklaşmış her amirin daha aşağı basamaklardaki bütün insanları ortadankaldırmak isteyeceğini söylemek niyetinde değilim. O kendinden aşağımevkilerde bulunanlara bir basamak daha yukarı çıkabilmeleri için yardımbileedebilenbirinsanolabilir.Hattao,onlarınyükselmeleriniteşvikederveistidatlarının gelişmesini de sağlar. Fakat fena niyetle başka bir maksatgüderse, işte o zaman bumakaleyi okusun, çünkü bu onun ve onun gibileriçin yazılmıştır. Zaten ben de artık konuya geliyorum: “Konumuz amirlerinöldürülmesidir”.

İyi bir amiri öldürmek için ilk tavsiye onun basitçe kafasını kesmektir.Herkes bu cinsten planların eskiden beri kullanılagelmiş bir usul olduğunubilir.Kimin içinkullanmışsaböylebirusulün,oadamınbütün faaliyetleriniderhaldurdurduğudabirhakikattir.Medenimemleketlerdebıçakveyabaltakullanmak yakışık almaz. Çünkü böyle bir hareket elbiseyi, halıyı veyavicdanıkirletir.Fakatbueskimetodubugünkügündedekullanabilmek içinaletlerinbirparçadeğiştirilmesiyeterlidir.

İyibiramirinişindebaşarılıolabilmesiiçingenişmiktardabilgiyeihtiyacıolduğu bir sır değildir. Bu bilgi yalnızmesul olduğu sahaya ait değil, aynızamandakendisiyleortaksınınolandairelere,bütündaireleriniştirakettikleriumumişletmeye,bununlailgiliiktisadiduruma,sıhhativekuvvetibuiktisadidurumabağlı olanmemleket vedünyaya ait olabilir.Yani aynı zamandabu

bilginin;düşünmek,okumakvebelkidearadasıradaticaretokullanndaveyabaşka seminerlere iştirak etmek için vakit ayırmaksızın toplanamayacağı dabirgerçektir.

İşteyüksekbiramiriöldürmeninbirmetodu,adamıyaşadığınıunutturacakkadar meşgul etmektir. Üzerindeki yükü çoğaltın, vazifelerini arttınn,mesuliyetlerinibirkaçmislineçıkarın.

Birparçarahatnefesaldığıbirdakikada,onasuçluolduğuhissiniaşılayın.Odasınagirdiği zamanonun sahasındaki enyeni araştırmalara ait bir şeylerokuğunu görürseniz, kaşlarınızı çatın, ellerinizi sallayarak, “işte seni genedalga geçerken yakaladım gördün mü?” veya “seni tembel seni, bir parçaçalışmaklüzumunuhissetmiyormusun?”deyin.

Bir başka şekil de, onu meslektaşlannda biriyle münasip olmayan birşekilde mukayese etmektedir. “£en Bob’dan biraz ders almalısın. O hiçbirzamandurmaz,her zamançalışırvehareketlidir.Her işin altındançıkar. 12komiteninbaşkamdir.Adamdediğinöyleolur.”

Bütünbunlarilkbakıştaçokönemsizgörülür.Fakatergeçbirgünadamınbaşı elinizde kalır. Belki o bir süre daha kafası kesilmiş horoz gibi şurayaburayasıçrar,fakatbununartıkhiçkıymetiyoktur.

İyi bir amiri öldürmenin ikinci yolu onu parçalamaktır. İlk önce onu biryönedoğruhareketettirirsiniz,sonraöbüryöneitersiniz,ondansonradabirbaşkatarafaçekersiniz.Şirketinilgilendiğiönemlibirkonuyuonaverirsiniz,oişinbütünayrıntılarınıöğrenmeninçokönemliolduğunuonaanlatırsınız,bumevzuda zevkle çalışmasını sağlarsınız. Bu işte muvaffak olduğu takdirdeilerde en yüksek makamlara çıkabileceğini ona duyurursunuz. Adamcağızbüyükbirsevinçileişesarılır.Tamosıradasizbirdenbirefikrinizideğiştirirveonubaşkaişevermekgerektiğinisöylersenizveyaonudevamlıbirişolanuzak bir şehirdeki büyük bir fabrikanın müdürlüğüne yollarsanız. Buradauzunzamankalacağını,onun içinçevresini iyi tanımasını,önemlikulüpleregirmesini, iyi bir evde oturmasını, oranın mühim insanları ile tanışmasınısöylersiniz.Aradan bir sene geçmeden ve adamcağız bütün söyledikleriniziyapmayaçalışırkenonuenaşağı500km.uzaktabiryeretayinedersiniz.

Yüksekbiramiriöldürmeninbaşkayoludaonuboğmaktır.Onaönemlibirgörev verirken kafasını işletebilecegine inandığınızı söylersiniz ve kafasıylaçalışaraksizeyenifikirlergetireceğindeneminolduğunuzudailaveedersiniz.Fakatbirkereadamıişetayinettiktensonrabirdebakarsınızkionungetirdiğifikirlersizinmevkiinizisarsıyor.Tabiieğerbufikirlerkâğıtraptiyelerinden2kuruşlukbirtasarrufveyabirsoğuksuiçmedeposununyerinindeğiştirilmesigibi basit şeyler değil de, konu bunlardan yukarı çıkar ve büyük bir önemgösterirse, o zaman esaslı müdahaleniz lazımdır. Bunun için biraz hayal

gücünüzükullanmakkâfidir.İlkönceadamcağızınsekreterinialırsınız,sonraonun size verdiği rapor dosyalannı kaybedersiniz. Daha da ileri gider, onumüdürler toplantısına sokmazsınız. Eğer vasıtalı bir metot kullanmakisterseniz hakkında söylediğiniz birkaç dedikodudan daha iyisi olamaz.Umum Müdürle konuşurken bir gün laf arasında “Rabinson’un Alaska’daikinci bir karısı olduğunu işittiniz mi?” veya “onun Hollanda ordusundankaçtığını biliyor musunuz?” veya “annesinden kalan mirasın hepsini gecekulüplerindeyediğinisizesöyledilermi?”deyiverirsiniz.

Eminolunkihiçkimsefarkınavarmadansizadamınboynunaipigeçirmişolursunuz.

Belkiiçinizdenbazılarıbusatırlarıokurkenbuusulünçokeski,hattatarihibircezausulüolduğunuhatırlayacaklardır.Bubirinsanınelveayaklarındanaksi iki ata bağlanıp atlann kırbaçlanmasının aynıdır. Bununla beraber bazıhallerdebumetotçokyavaşişleyebilir.Bazıamirlerçokdayanıklıolabilirvebu gibi cezalara uzun müddet dayanabilirler. Fakat sakın ümitsizliğekapılmayınız.İnsanınsinirlerininvevücudunundirencinindebirsınırıvardır.Eğer elinizde sağlam bir kırbaç varsa, er geç dikişler açılacak ve siz deparçalarısepetinizetoplayabileceksiniz.

Mesela adamcağızıbirodacıgibioradanorayakoşturun,koşturun.Aceleettirin,onubunu taşıtın.Her işinhakkındakendisindenbilgi isteyin.Gündeiki hatta üç toplantı yapın. Bu toplantıları öyle zamanlarda koyun kiadamcağız yetişebilmek için terleyip dursun. İşleri yapabilmek içinadamcağızgünde2saattenfazlauyumasın.Onuenfenaişleregönderin.Heray en aşağı 3 hafta sonu evinden uzak tutun. Çok karışık istatistiklerintutulmasınıisteyin,lüzumsuzrakamlarlaonuuğraştırın.Ondansonragetirdiğibütünistatistiklerikâğıtsepetineatın.

Eğer gece yansı uyuyamıyorsanız ve bundan dolayı canınız sıkılıyorsa,konuşmaküzereonuevinizeçağırın.Nekonuşursanızkonuşun,onunönemiyoktur, konuşulacak şey ne kadar basit ve lüzumsuz olursa olsun o kadariyidir.

Onun yüksek bir komite önünde güç bir konuyu izah edeceğinibiliyorsanız, komiteye girmeden tam10 dakika önce onu çağırın ve onunlamümkün olduğu kadar hiddetli ve azarlayıcı bir şekilde konuşun. Gene nekonuşacağınızın önemi yoktur. Bütün mesele onu kızdırmaktır. Veya tamakşamakadarbekletinve tamsat9’damüşterekbir toplantınızolacağınıvekendisinin47mukavelehakkındaumummüdüreizahatvermesinigerektiğinisöyleyin.

Dördüncü tavsiye de onu yıpratmaktır. Bu bir beyin yıkama tekniğidir.Bilhassafazlamüşkülpesentolanlariçinbiçilmişbirkaftandır.Çünkübuda

öteki usuller gibi aynı maksada hizmet eder. Fakat hiçbir şekilde şiddetleilgisiyokturvevücuttahiçbirizbırakmaz.

İyi bir amiri yıpratmanın sayılamayacak kadar çok usulü vardır. Fakatbütün mesele sizin kendi boşunuza giden şeylerle kurbanınızın hoşunagitmeyen şeyleri ayarlayabilme,kuvvetli taraflarınızıonunzayıf tarafları ilekarşı karşıya getirme ve sizin boş zamanlarınızı artırırken onunkileriazaltabilme kabiliyetinize tabidir. En basit ve en açık olanlarlabaşlayabilirsiniz.işininceliklerizamanvetecrübeileeldeedilir.

Siz bütün bu usullerin kendi kendine bir iş göremeyeceğinidüşünebilirsiniz, bu doğrudur. Fakat, hiçbir zaman iyi bir amirin elindeyanındakileri işlerinden soğutacak normal bir çok imkânlar ve problemlerolduğunu unutmayın! Yeni buluşlardan da faydalanın ve onları daadamcağızın taşımakta olduğu yüke ilave edin! O tam yokuşu çıkmayaçalışırkenomuzlarınayeniyüklerkoyun.Ozamanneticedentamamiyleeminolabilirsiniz.

Sonolarakbiramiriöldürmek içinzehirlemektendaha iyibiryolyoktur.Sizeötekiusullerdeolduğugibizehirlemededeçokbüyükbirdikkatveitinaile hareket etmek gerektiğini söylersem, herhalde alınmazsınız. Televizyonseyreden her şahsın bildiği gibi, polis laboratuarındaki adam gün geçtikçedaha zeki ve akıllı olmaktadır. Siz de artık aklınıza gelen her zehrikullanamazsınız.Çünküdedektifölününcesedinimuayeneederetmez,yanıkbademkokusundanherşeyianlar.Fakatendişeyevekorkmayalüzumyoktur.Kimya alemindeki en son buluşlardan faydalanmayı bilirseniz, siz adamınelini sıkarsıkmaz,oMikiMausgibiyereyuvarlanır.Sizeözelbirkaçmisalvereyimdegörün:

Vaka bir: Bir gün şirketin genel müdürünün odasından çıkarsınız. Butoplantı sizimemnun etmiştir. Çünkü şirket yıl sonunda büyük bir kâr eldeedecektir. Koridorda adama rastlarsınız. O sizi geniş bir gülümseme ilekarşılar“nasılherhaldeiyihaberlerinizvar”der.Kaşlarınızıçatar,enciddibirtavırla“sizinbusualisormamanızınekadararzuederdim”dersiniz.Arkadanda ilave edersiniz “evet, siz bu suali sormamalıydınız”. Adamcağızşaşkınlığındandahanesöyleyeceğinibilmezkenkoridordanuzaklaşırsınız.

İkinci vaka: Onunla, beraber yemek yersiniz. Üst makamlardan biriboşalmıştır ve buraya onunla beraber bir kişi daha söz konusudur. O dahakıdemliolduğuiçinkendisiniburayanamzetgörürveötekiarkadaşındürüstbir insan olduğunu ve onun yerini almak istemeyeceğini söyler. Siz hayretediyor gibi bir tavır takınırsınız ve “ha sen öyle mi sanıyorsun?” dersiniz.“Hakikatenbunainanıyormusun?”

Üçüncü vaka: Yardımcılarınızdan birine oldukça büyük bir şubenin

idaresini vermişsinizdir. İşlerin çok karışık olduğu bu şubede o büyük birteşkilatçılık göstererek her şeyi organize eder ve siz de işlerin tıkırındagitmeye başladığını görürsünüz. Bir gün konuşurken adamcağız kendiadamlarındanbirinin çokkıymetli olduğunuve buhususta kendisine büyükyardımı dokunduğunu bu yüzden de ona büyük bir itimadı olduğunusöyleyince, sizgenehayretedenbir tavır takınır“nesöylüyorsun,gerçibensenininancınıbozmakistememama,neise,geneöylebil”dersiniz.

Artık bu usulün de maksadını anlamış olacaksınız. İyi bir amiri ele alıpböylece neyin doğru, neyin yanlış olduğunu düşünmekten gecelerce gözüneuyku sokmamış olursunuz. Sonunda omüesseseye olan güvenini, insanlığaolaninancınıkaybeder,arkadaşlarındanşüphelenmeyebaşlar,kendikararvehükümlerine güvenemez olur. Böylece onun kanına şüphenin zehirleriniakıtmışolursunuz.Diğer taraftanböylebircinayet tekniğipahabiçilmezbirşeydir. Çünkü kurbanınızın bütün akrabalarına tatbik edilebilir ve hiçbirzamankimsebunusizdengeldiğiniispatedemez.

İyi bir amir nasıl öldürülür? Şimdiye kadar tavsiye ettiğim gibi onunkafasınıkeser,onuparçalayabilir,boğar,yıpratırvezehirleyebilirsiniz.Tabiidahabaşkayollardavardır.Onuarkasındanhançerlemekde iyibirusuldür.Herhangibirkonudacesaretleortayaçıkıpfikrinisavunmasıiçinonugizliceteşvikedervesonrakarşıtaraftanufakbirmuhalefetgörürgörmez,onuyarıyoldabırakırsınız.Onungülünçlüksularındaboğulmasınavesileolabilirsiniz.İlk önce onun herhangi bir meselede sizin düşüncelerinize inanmasınısağlarsınız. O da onlarla iftihar eder ve nihayet gerekirse canını bile buuğurdavermeyerazıolacakbirdurumagelir.İştetamosıradasizbirdenbirekendidüşüncelerinizinnekadargülünçolduğunusöylervesaflığındandolayıonunlaalayedersiniz.

Nihayetonunmeslekîveşahsi ilişkileriniöyleayarlarsınızki,adamcağızıaçlıktanöldürebilirsiniz.Böyleceoenyakınlannıbiledostdiyedeğil,maddibir vasıta olarak karşılar. Ona memleketin ilerlemesinde büyük bir payıolmasıiçinçalışanbirmüesseseyedairgenişhayallerkurdururvesonraşahsivesveseveaksiliğinizlebütünohayalleribozarakkalbiniparçalarsınız.

Size işinizi tamamlayabilmek için kâfi tavsiyelerde bulunduğumu tahminederim.Birdesizinbirtaşlaikikuşvurabileceğinizihatırlatırsam,muhakkakki, çok daha memnun olursunuz. Bütün bu tavsiyelerimi tamamiyle yerinegetirirseniz, siz yalnız iyi bir amiri değil aynı zamanda koskoca birmüesseseyideberaberöldürmüşolursunuz.

Bir Amerikan dergisinin yazı kurulunun çalışma odasında, herkesingörebileceğibiryereşulevhakonulmuştu:

“Burada hepinize yetecek kadar nokta, virgül ve noktalı virgül vardır.

Lütfenonlarıyazılarınızdabolbolkullanınız!”

BÜYÜKİDARECİLERİYOKEDENKÜÇÜKGÜNAHLAR

RoyPEARSON

idarecininkarşılaştığı en can sıkıcıproblemlerdenbiri onunbüyüklüğünüelinden alan şeylerin küçüklüğüdür. Büyük konular hakkında kimsenin onuuyarmasına lüzum yoktur. Mesela fikir ne kadar cazip olursa olsunkaynanasınıöldürdüğü takdirde,bir idareciolarakbütünmeslekhayatınıdaberaber mahvedeceğini o çok iyi bilir. Şirketin kasasındaki paralarla veyabüyük şefin karısı ile beraber kaçtığı veyahut kanun dışı bir partiyi himayeedicibirnutuksöylediğitakdirdedebaşınaaynışeyleringeleceğinipekgüzeltakdireder.

Fakat o küçük şeyler yok mu, onlar büsbütün başkadır. Bir kere onlarküçükolduklarındanönemsizgörünürlerveinsanlarınbirçoğuküçükşeylerinküçüklüğünün, düşünüldüğünden çok daha büyük olduğunu geç anlar. Buproblem “Süleyman’ın şarkısı” adındaki halk şiirinden bir parça hatırımagetirir:“Amanneolur,bizebağlarıbozanotilkileriyakalayın,okâfirküçüktilkileri…” Kimse bu satırları yazanı bilmez, kimse de onların o satırlarıyazananemana ifade ettiğini şimdiyekadar anlamış değildir. Fakat onlarınidarecilerinmukadderatıilehayretvericibirbenzerliğivardır.

Bir idarecinin bağını bozan kaç tane küçük tilki vardır acaba? Hayır,muazzam canavarlar, arslanlar veya ayılar değil, bulut halinde gelençekirgeler de değil. Kasırgalar veya depremler gibi her şeyi yerle bir edentabiat hadiseleri de değil Ufacık, minimini tilkiler, yavaş yavaş, birer bireriçerisokulan,ekseriyezararsızgörülen,fakatbirteşkilatınbaglanndakibütünüzümleri mahveden, bütün bağı bağlıktan çıkaran sevimli, kurnaz küçükhayvancıklar. Bu küçük tilkilerden biri “kıskançlık” tır. O cazip bir tilkideğildir,fakatekseribürolardabilindiğindençokdahafazlamevcuttur.Onunbulunduğundan şüphe edenler, en iyi odaların kime verileceğini, kimlerinyüksek amirlere mahsus yemek salonunda yemek yiyeceğini veya kimlerinodasınahahkonulacağı;kime iki sekreterverileceği,önemlievrakı ileöncekimingöreceği;veyamaunreismasasının,üçlüdolmakalemtakımının,yadaözel yıkanma yerinin kime ait olacağının kararlaştırıldığı o anlanhatırlayıversinler.

Kıskançlık insanın hafızasını kaybetmesinin bir şeklidir. Bu hastalığatutulankimolduğunuunutur.

Başka bir deyimle o, tamamiyle kendisine has bir şahsiyeti olduğunukendisindenbaşkabiriolamayacağınıvekimseninonunyerinizorlaelindenalamayacağınıunutmuştur.Kıskançbir idarecihakikihüviyetinikaybetmiş-

veya hiçbir zaman bulmamış- bir insandır. O ne kendisinin ne gibikabiliyetlere sahip olduğunu idrak edebilmiştir, ne de iş görme gücünüsınırlayan yetersizliklerinin farkındadır. Bu bakımdan o bir taraftan daimasavunma,ötekitaraftandadaimasaldınhalindebulunmakzorundadır.Kendiönemini düşürmemek için başkalarının üstün vasıflarına karşı kendinikorumak, bir taraftan da kendini tamamlamak için lüzumlu herhangi birsahayı gözden kaçırmamak için meslektaşlarının sahalarını istila etmekzorundadır. O yalnız kim olduğunu bilseydi, kendinin hakikaten kimolduğunu bulur ve bütün kuvvetini olabileceği yegâne şahıs olabilmek içinkullanırdı. Fakat bunu bilmediği için o alacakları ile borçlarını karıştırır veyapamayacağışeyleriyapmakiçinümitsizceçabalardurur.

Kıskançbir amirin kendine büyük zararı dokunur, fakat bürosunayaptığızarar daha da büyüktür. O teşkilatın en hayati uzuvlarını kemiren birkanserdir. Kanserin bu çeşidi saridir ve bütün ekibe sirayet eder.Haberleşmeyiortadankaldınr,güvenimahveder,müşterekbir. teşebbüsteenbüyükbaşarı sağlamanınbiricikyoluolan işbirliğinemaniolur.Kıskançbiradamınyüzüserttir.Şahsiyetikeskinkenarveköşelerdenteşekküledervebukeskin uçlarla etrafındakilerini daima incitir. Herkesten şüphe ettiği için,herkes de ondan şüphe eder. İlan edilmeden hizipler meydana gelir, savaşhatları teşekkül eder. Birden bire teşkilatın rakipleri ile yaptığı rekabetmücadelesişeklinideğiştirirvekendiiçindebiriçsavaşhalinialır.

İkinciküçüktilkideöfkedir.Onunhareketegetirdiğimanivelalarınboyveşekillerihayretedilecekkadarbirbirindenfarklıdır.Öfkedenkıpkırmızıolanbir amirin bu kızgınlığına sebep, dikkatsizliği yüzünden birmilyon dolarlıkbir mukaveleyi kaçıran bir memurdan, masanın tozunu almayan hademeyekadarherşeyolabilir.Öfkesinin tetiğini imlahatasıyapanbirsekreter,satınalmak istemeyenbirmüşteri, takdir etmeyenbir şef, erişilemeyenbir hedefveyakapanmayanbirpenceredeçekebilir.

Buufak tilkibirkereazdımışu ikinoktanın tartışmasına imkânkalmaz:Birincisi gösterilen sebep artık sebep olmaktan çıkmıştır, İkincisi dekumandanartıkkendiüzerindekikumandasınıkaybetmiştir.

BenjaminFranklinöfke“anideliliktir,”demiştir.HiddetinemağlupolanbiramiriseMontreal’dekızgınlığınıotomobillastiklerinidelmeksuretiyletatminetmeyeçalışırkentevkifedilenadamınveyakocasısaçlarınıbirazkestidiyekızarak elindeki tabanca ile bütün şehri birbirine katanKaliforniyalI sarışınkadının durumuna düşebilir. Öfke haklı bir maksada hizmet ederse, haklıgörülebilir. Fakat o öfkeli adamı parçalar, bürosunu ikiye böler vemuhaliflerini kuvvetlendirirse, onun başka bir sonucu daha olur: Gerekkendisi ve gerek bütün kaynakları “diskalifiye” yani oyun dışı edilir. Amiryalnızhiddetlideğildir,oaynızamandadelirmiştirvedelileriçinözelbirçok

müesseseler bulunmasına rağmen adi bir büro hiçbir zaman onlardan birisayılamaz. Bir amirin kontrol edilmeyen öfkesi hiçbir zaman hoşa gitmez.Kontrolüeldeolmayanbiramirkâfiderecedekötüdür.Fakatkaprislerinianiöfkelimizaçdeğişiklikleriylekuvvetlendirenbiriisebütünbüroyuonunaradasırada yaptığı akıllıca hareketlerine karşı ağır bir duruma sokar, hiddetinazalan kuvvetli ile beraber kendi kuvveti de azalır. İzdaşları olmayan birönder, önderlik hakkını kaybeder ve mizacına hâkim olmaya muvaffakolmazsa,ergeçbirgünişinidekaybeder.

Bundansonrakiküçük tilki“korku”dur.Enkuvvetli idarecigenellikleenkorkakadamdır.İmalatmiktarınagörehakkındahükümverildiği için,daimiimal kudretine güvenemez. Etrafını rakipleri sarmış olduğu için o işekendisinden daha layık birinin bulunduğunu işitmekten korkar. Verilmemişkararların baskısı altında yanlış bir karar vermek düşüncesiyle titrer, durur.Yüksek bir hayat seviyesine göre yaşamakta oldugundan, bunu ne kadarzaman daha muhafaza edebileceğini düşünür. Üstünde geçindireceği birailenin sorumluluğunu taşıdığı için vazifesinde başarılı olmadığı takdirdebaşına gelecekleri düşünerek üzülür. Tabii bazı cins korku iyi ve arzuyaşayandırveAllahkorkusudahikmetinbaşlangıcıolduğunagöre, tamamiylekorkusuz bir idarecinin tamamiyle akıllı olamayacağını tahmin etmekmantıksız olmasa gerektir. Her ne kadar korku bu hususta başka bir şeyaçıklamazsadahiçolmasavazifelerinekarşıakıllıcasaygıgösterenbiradamımeydana çıkarmış olur. Starbuck’un meşhur “Mobydick” romanındaki şusözleri hatırlayınız: “Ben gemimde balinadan korkmayan hiçbir adamistemem”.

Korkusuzbir adamcesurbir adamdemekdeğildir.Obasitçekayıtsız biradamdırvekayıtsızlıkdagüvenilebilirliderliğinvasıflarıarasındabulunanbirşeydeğildir.

Fakatbirbürodakorkusuzbiradamnekadartehlikeliise,korkakbiradamdaokadaröldürücüdür,idarecininfonksiyonlarındanbirikararvermektirveher an teşebbüs etmekten korktuğu şeyi yapmak ihtiyacı ile karşı karşıyabulunankorkakbiramir ikipusudanbirisinedüşer.Yahareketegeçmekteokadar geç kalır ki, bu yüzden evvelce doğru olan karar şimdi yanlış olur.Yahutdagözlerinikapar,parmaklarınısıkarveönünebakmadanileriyesıçrarvefelaketiniçinedüşer.

Her iki halde de hatası iki katlıdır. Bir kere o bir Kansas gazetesindeKuzey-Batıkarayollarınındurumuhakkındakullanılanşucümlenin içindekidersi öğrenmemiştir: “Bütün yollar normal ve tehlikelidir”. Yani başka birdeyimleo,tehlikelerininsanhayatınınnormalvekaçınılmazşartlarıarasındadaimamevcutolduğuhakikatinikabuletmemiştir.Diğertaraftanoişinihayatıileeşit tutmakgibi fecibirhatadahayapmıştır.Eğerbir insanyaptığı işten

dahabüyükdeğilse,o iş içinçokküçüktür.Şevki idareyeait sorumluluklanyüklenebilmek için sahip olunması gereken vasıflar yalnızmesleki değildir.Onlar aynı zamanda şahsidir. Bir idareci müessesesine olan değerini hiçbirsuretteazaltmadan,kafasınabir idarecidenöncebir insanolduğukeyfiyetinikesinsuretteyerleştirmekleonaenbüyükhizmetlerindenbiriniyapmışolur.Zira bu noktada göstereceği başarısızlık onu korkak yapmak suretiyleteşkilatına daha fazla zarar verdirir. O nefsine karşı saygı gösteremezse,cemiyetdeonunteşkilatınasaygıgöstermez.

Nihayetufakbirtilkidahakaldı,odahırstır.Şüphesizbukelimebirbürodaçok nadir işitilen bir kelimedir, fakat bu küçük tilki de teşkilatların çoğunagirmeninyolunubulurvebüyükzararasebepolur.Okıskançlıkvekorkununbirkardeşi,öfkeninbabasıvedüzensizlikveintizamsızlığındaanasıdır.Bağıtanınmayacakbirhalegetirir.

Harisbiridareci,sahipolmayavekudretekarşıolanaçlığınıhiçbirzamantatmin edemeyen bir adamdır.Ona ne kadar fazla yiyecek verilirse, karnı okadardahafazlaacıkırvenekadardoldurulursakendiniokadarboşhisseder.Müessesenin başarısı ile kendi başarının bir olduğu hususundaki doğruanlayışını, kendisi için iyi olan her şeyin müessese için de iyi olduğuşeklindeki yanlış anlayışla karıştırır. Bunun neticesi olarak da ilk öncekendisini müessese ile eşit tutar ve ikinci olarak da müesseseyi kendibaşarısının bir aleti olarak görür. Bu düşünüş tarzından, gayenin vasıtalarıhaklı göstereceği, hakikatin esnek olduğu, namusun şart olmadığı veişbirliğinin insanın kendisiyle işbirliği yapması manasına geldiği neticesiniçıkarmakçokkolaydır.Meslektaşlarıyaonunönündeeğilmek,yahutkılıcıilekarşılaşmak zorundadır; şefleri yolunun üzerinden temizlenmesi icabedenkaya parçalandır; astlarına gelince onların yaşama hakladı yoktur,meğer kionunşanveşerefiiçinçalışsınlar.

Bircinsihtirasherbüroiçinfaydalıolabilir,fakatşahsaaitolanihtirasgrupolarakihtirasıdaiçinealmazsabufaydalıdeğilzararlıdır.OscarWildeihtirasiçin“başarısızlığın son sığınağı”demişti. İdarecininharisligidebudeyiminiçine girer. Bir şahıs olarak başarısızlığa uğramanın sebebi aynı zamandabaşka insanların amiri olarak başarısızlığa uğrayacak bir adamın dabaşansızlık sebebidir. Yalnız kendisiyle meşgul olduğundan, meşgul olmasıgerekenşeylerleuğraşmayavaktiyoktur.Bütünenerjisinidekendimenfaatiiçinharcadığından,müesseseninmenfaatleriyleilgilenmeyebaşla/dığızamanartıkkendiniişeyaramayacakkadarbitirmişbulur.

Kıskançlık, öfke, korku, hırs, bunlar idarecileri^ bağını bozan tilkilerdenbir kaçıdır. Bir bakımdan bunların hepsi küçük tilkilerdir. Fakat koca bağbozulduktansonra,onubozanlarınbüyükveyaküçüktilkilerolmasıbağatesiredermi?

Bir kum tanesinin sırrını çözmeyi başarsaydık, bütün dünyanın sırrınıöğrenmişolurduk.

AlbertEinstein

Müziğinahlakdengesiveonunbireğitimaracıolarakkullanılmasıgereğiherçağdakabuledilmiştir.Bundanötürümüziğinahlakgücünüinkâretmekelde değildir. Madem ki bu güç ona tanınmıştır, çocukların eğitiminde demüziktenyararlanmakgereklidir.

Aristo

Ünlü bir astronom yazdığı kitap üzerine: “Zar atılmış, kitap yazılmıştır,ister şimdi okunsun, ister bundan sonra bana vız gelir. Hatta o okuyacakbirinin çıkması için yüzyıl bile bekleyebılir, nasıl ki Tanrı benim gibi birgözlemcinindünyayagelmem6.000yılbeklemiştir.”

JohannesKeppfo

VERİMSİZÇALIŞMAK

BüyükAmerikanimalatfabrikalarındanbirininyönetimkuruluüyelerikârve zarar hesaplarını incelerken, fabrika müdürünün aylığına takılmışlar vebunubirhayliindirmeninmümkünolacağınıdüşünmüşler.İçlerindenikikişiseçerek fabrikamüdürü denen bu adamın neler yaptığını bir görmelerini veondansonrabukonudakararverilmesinikabuletmişler.

ikikişilikheyetbirsabahsessizcefabrikayagitmişvefabrikamüdürününodasınagirmiş.Gördüklerimanzaraşuolmuş:

Fabrika müdürü ağzında piposu, ayakları masanın üstünde, etrafa halkahalkadumanlaryaymaklameşgul.Masanınüstündenebirdosya,nebirkâğıt,hiçbirşeyyok.

Birmüddet kendisi ile oradan buradan konuşan heyet üyeleri bumüddetzarfındamüdürünhiçbirişlemeşgulolmadığınıveyalnızbirkaçbasittelefonkonuşmasıyaptığınıgörmüşler.

Heyet aldığı intihadan memnun idare meclisine fabrika müdürü denilenzatınyanındabulunduklarıüçküsürsaatzarfındahemenhemenhiçbirşeylemeşgul olmadığını ve bu bakımdan böyle basit bir iş için verilen yıllık140.000 dolardan en aşağı üçte iki nispetinde bir tasarruf sağlanabileceğinisöylemiş.

Tabiifabrikamüdürübuindirmeyerazıolmamış,iştenayrılmış.

Yeni maaşla çalışmayı kabul eden birçok istekli arasından bir zat yenifabrikamüdürütayinedilmiş.

Üçaysonra idaremeclisinegelen imalat istatistiklerindeaz, fakatdikkatiçekecek kadar bir düşme başlamış, “fabrikamüdürü yenidir, tabii bu kadaracemilikolur”demişler.

Altıncı ayın sonunda istatistik eğrisi bir hayli düşmüş. Eski heyet azalanyenifabrikamüdürünüodasındaziyaretetmişler.Adamcağız,kanteriçinde,bir elinde telefon, öteki eli evrak imzalamakla meşgul, başıyla gelenlereoturmalannı işaret etmiş.Gelen giden o kadar çok ki, adamla doğru dürüstkonuşmayabileimkânolmamış.Fakatheyetinkanaatişuolmuş:“böylecanlabaşlaçalışanbiradambaştaolduğumüddetçeişlerindüzelmemesiiçinhiçbirsebepyoktur,birazdahabekleyelim.”

Sene sonu gelmiş, her zaman kâr eden fabrikanın bilançosu zararlakapanıncaidaremeclisiüyeleribirbirinegirmişlerveişiyenidenincelemeyebaşkabirheyetimemuretmişler.

Yeniheyetmüdürünodasınadeğil,fabrikayagitmişveişbaşındabekleyeninsanlargörmüş.Sebebinisormuş.Aldıklancevapşu:

“Hususi bir döküme başlayacağız, fabrika müdürü ‘ben gelmedenbaşlamayın’dedi,bizdebekliyoruz.Herhaldeelektrikatölyesindenbir türlüayrılmayavaktiolmadı.”

O sırada gözleri, yaşlı bir ustabaşıya ilişmiş. Adamı şöyle bir kenaraçekmişler ve fabrikanın eskiye nazaran kötü çalışmasının sebeplerinisormuşlar.

Yaşlıustabaşıiçiniboşaltmakihtiyacınıuzunzamandırhissetmişolacakki:

“Baylar”demiş,“eskimüdürümüzteferruatlauğraşmaz, ileriyeaitplanlaryapar, işi bize bırakır, biz de normal zamanlarda onu rahat bırakırdık.Ani,içinden çıkamayacağımız olağanüstü bir problemle karşılaştığımız zamanancakonabaşvururdukveozamandabilirdikki,obizimbumüşkülümüzüçözecek.

Ohakikifabrikamüdürüidi.Güleryüzlüidi,piposunuiçer,bizleşakalaşır,fakathepimiziçindüşünürdü.

Şimdikimüdürdeçokdürüst, iyiniyetsahibi,hattaçokdahaçalışkanbiradam.Fakatohiçbirimizeinanmıyor,herişinkendisitarafındangörülmesiniistiyor.Yanio,bizimyerimizeustabaşılıkyapıyor,tabiibizdeameleçavuşumertebesine düşüyoruz. Haydi neyse buna da aldırmayalım, ama fabrikamüdürlüğü boş kalıyor. Elinde piposu, ileriyi görmeye çalışan, tedbir alan,düşünenadamınyerindekimseyok.”

Eski fabrika müdürünü tekrar oraya getirmek isteyen idare meclisi, birsenelik acı tecrübesinden sonra 140.000 yerine 150.000 dolarla onu ancakgelmeyerazıetmiş.

1904Rus-Japon harbinde, Japon taarrıteu sabahı çadırında uyuyan Japonbaşkumandanı ile zaferden sora temas eden Amerikalı gazetecilerin, böylehayati bir anda işbaşında bulunmamasının sebebini sormaları üzerinebaşkumandanınverdiğicevapoldukçameşhurdur:

“Taarruzları yardımcılarım idare eder, ben geri çekilmeleri idare ederim,çünküzorolanodur!”

Sokratbinlerceyılönce,“kendisininlayıkıylayapacağıiştendahabasitbirişteçalışanadamişsizdir,”demişti.

idarecilik güç bir sanattır. Öyle bir sanat ki, eseri gözle görülmez veölçülmesideancakmukayeselerlevesenelerin tecrübeleriylebirazmümkünolabilir. Büyük liderler gibi onları da, o müessesenin bitaraf bir tarihçisikıymetlendirebilir. Onun için günlük takdir bekleyenlerden bu sanatın

sanatçısıçıkmaz.

Başkaları için tavsiyede bulunmak, yeni bir yol teklif etmek, hatta kararvermek kolaydır. Güç olan, bunları yapmaktan kaçınmak, gururumuzuyenmekveancakkendimiziçinkararvermektir.

New Jersey Bell telefon şirketinin başkanı iş hayatında liderlik konusuüzerineyazdığı“BirIcrâAmirininVazifeleri”adlımeşhurkitabında:

“İcra amirlerine mahsus karar verme sanatı, zaman ve zemine uygunolmayan kararları, olgunlaşmamış kararlan ve başkalarının vermesi gerekenkararlarıvermemektenibarettir”der.

Kendisi ile şahsen tanıştığım Amerikalı büyük bir iş adamı, bu konuüzerinde vereceği bir konferansın müsveddesini bana okuduktan sonragülerek elini omuzuma koymuş, “Azizim” demişti. “Akıllıca bir tembellik,budalaca bir çalışkanlıktan iyidir. Fakat ben bunu ancak altmış yaşındaanlayabildim.Başkalarını severek çalıştırmasını bilmeden yüksekmevkilereçıkanların çoğu, üzerlerine aldıkları o ağır yükün altında sıkışıp kalırlar.Çünküonlarfutbollaboksunfarkınıhâlâanlayamamışlardır”.

İdarecinin kendisine daima soracağı sual, “benim yorulmammüessesemene kazandırmıştır?” olmalıdır. Söylemek istediklerim yanlış anlaşılmasın,tembelliğimüdafaaetmiyorum,çalışkanlığınkâfiolmadığınıiddiaediyorum.Bir idareci içinmesele çalışmak değil, çalıştırmaktır, nasıl ki hiçbir kaptankürekçekmez.

İŞLETMECİLİĞİNSIRRI

“Herbakımdansaatgibiçalışanbüyükbirişletme”diyetarifedilenİsviçrehakkında“İnsanlığınVatanı”adlıeserindeVanLoonşöyleder:

“SimplondemiryolhattınıngeçtiğiWaliserAlpleri,Alplerinenönemlidağzincirlerindenbirini teşkil eder.Budar yerde 21 kadar 4000metre ve dahafazla yükseklikte tepe vardır. Büyük milletlerarası ekspres katarlarınıngeçmesinden birkaç dakika önce demiryolu köprülerini alıp götürmekadetinde olan vahşi dağ ırmakları 140 buzul tarafından beslenir. Fakat sukitlelerininbuanihücumlarışimdiyekadarhiçbirdemiryolufaciasınasebepolmamıştırki,budaİsviçredemiryolcularınınnekadaremniyetvesadakatleçalıştıklarının en önemli bir delilidir. Bu dik başlı ve kanuna tapanCumhuriyettemümkünolduğukadarhiçbirşeytesadüfebırakılmaz.

Hayat, tevekkül felsefesine göre yaşamak için çok güç ve tehlikelidir.Herhangibiryerde,herhangibirşekilde,herhangibirkimseburadaherşeyigözetlemek veya her şeye dikkat etmek maksadıyla daima nöbetbeklemektedir.

Adeta bir okulda yaşıyormuş gibi her şeyi vaktinde vemuayyen usul veprensiplere göre yapmak isteği ve gayreti şeklindeki bir hayat görüşününinsanlara sanatçı bir ruh aşılamayacağı çok açık bir hakikattir. Fakatyeryüzündeçokazmilletsüreklibirşekildeasırlarcadevametmişolanböylesiyasiveiktisadibirgelişmeyesahipolmaklaövünebilir.

Bu sistem her İsviçreli vatandaşı ve karısını mesut etmeye muvaffakolmuştur.Dahafazlasınıistemeyedehakkımızyoktur”.

Bundan20senekadaröncebüyükbirAmerikanfirmasıbirBakanlığımızaaitönemlibirtaahhütişielealmıştı.AradaçözülmesigerekenbazımeselelervardıveBakanlığınmüsteşanşahsenofirmanıngenelmüdürünebirmektupyazdı. Aradan bir on gün kadar geçti. Firmanın o işle meşgul olan mesulbaşmühendisi, “Genel müdürümüz Mr X’e yazdığımız mektubu aldım,vaziyetşudur…”diyecevapveriyordu.Yanioböylece“buişbenimişimdir,ohususta yetkili ve sorumlu benim, bu işe umum müdür karışmaz,” demekistiyordu.

İşletmecilikteolsunidarecilikteolsunişlerinmuntazamyürüyebilmesiiçinherişin,oiştensorumluveyetkilibiradamıolmasılazımdır.Birçokiştehattagünlük işlerimizde bunun noksanını hisseder, bu yüzden bir çok zamankaybeder, üzülür, kızar ve bazen bütün cemiyetten şüphe ederiz. Çok defa“derdimi dinletecek bir adam bulamadım,” şeklindeki şikâyetlerimiz debundanilerigelmektedir.

Herhangi bir yerde bir şahsın bir işle meşgul olması ve o işin tammanasıylayetkilisiolması lazımdır.Fakatyinemerkeziyetçilikyüzündenenbasitbir tedbirleo işikökündençözecek şahsa lüzumluyetkiyivermeyiz,oher şeyi amirinden sormak zorunda kalır. Amiri de yalnız başına kararveremez, o da şefinden soracaktır. Derken mesele uzar gider. Bir yabancımütehassıs bu konu ile ilgili olarak “Sizde meseleler halledilmez, yalnızcaunutulur.”demişti.

Çokbasitbirmisalvereyim.Ankara’da troleybüslerin tamdurağınönünegelmedenönkapılarınıaçmamalarıesasolarakkabuledilmiştir.Akşamsaatbeşten sonra Kızılay durağında kalabalık yüzünden otobüs ve troleybüslerarka arkaya sıralanırlar. Öndeki otobüs yolcularını alıncaya kadar arkadakiotobüsvetroleybüslerbeklerler.Herkesgeridekiarabalarınşoförlerineçıkışır,fakatemiremirdir.Hiçbirinindurumudeğiştirmeyeselahiyetiyeyoktur.Halkkime şikâyet edeceğini bilemez. Kızarak bekler. Ortada mesul bir hareketmemuruyoktur.Şoförveyabiletçiomuzlarınısilkeler.Buyüzdenarabalarınseyirmüddetiuzar,trafikaksar,halksinirlenir.Neticedehiçbirşeydüzelmez.O işten mesul adam ortada yoktur (1985’te çok şükür bu problemçözülmüştür).

Amerika’da 8 katlı büyük birmağazayı geziyordum. Tuvalet ve istirahatyerindecamkapaklıbirçerçeveiçindebirkâğıtgördüm,bukâğıdınüstündeogününtarihiveorayateftişedecekşahsınismivetelefonnumarasıyazılıidi.Bunun altım da yarım saatleri gösteren bir cetvel ve karşısında da imzayerleri.Altındadaşunlarokunuyordu:

“Müşterilerimize layık olmak için burası her yarım saatte bir kontroledilmektedir.HertürlüşikâyetleriniziMr……..’ayapabilirsiniz.”

Yinebüyükbirmağazanınasansöründeşöylebiryazıdikkatimiçekmişti.“BuasansörüişletenMis…genişbirgrubuniçerisindenbuişeherhusustaenuygunşahısolarakseçilmiştir.Asansörleilgilihertürlüşikâyetvearzularınızıonasöyleyebilirsiniz.”

Bir teşkilatınmuvaffakolabilmesi içinher işin sorumlubir adamıolmasışarttır. Fakat bu adamın yetkisi günlük şahsi politik sebepler yüzündenelindenalınırveo,oradabirkuklagibi,yalnız“benkarışmam,şefesöyleyin”demektenbaşkabirşeyyapamazsa,zamanlaonunşefleridebirkuklaolurvesonundaasıliştenherkeseliniçeker.

VanLoon’undediğigibi“Hayattevekkül,herşeyikaderebırakmaveadamsende felsefesine göre yaşamak için çok tehlikelidir”. Bu işletmecilikteparçalanmasıgüçvehattaimkânsızbirkısırdöngümeydanagetirir.Bununlamücadeleetmek ise,memleketingeleceğine inananher iyiniyetli insan içinenönemlibirvazifedir.

Dostlarını hediyelerle satın alma, veremeyince onlar da seni sevmektenvazgeçer.

Emerson

Eğerikiinsanbirbirlerininufakkusurlarınıaffedemezse,uzunzamandostolamazlar.

Emerson

Bugünün insanı dünyanın meydana getirdiği en budala canlı varlıktır. Obüyük kentlerde otomobiliyle bir salyangoz gibi sürünür. Bir elektriklisüpürge gibi çevresinin bütün zehirlerini içine çeker ve sonra da bütünyaptıklarıylaövünür,durur.

Priestley

İnsan başkalarının kötü davranışları karşısında, kendi iyi davranışınaüzülmemeli.Eğer insan iyi davranırsa yalnız dakalsa iyi yapmıştır.Çünkü,hatalıolmasıhalindebütüninsanlığınonaylaması,kendisinihaklıçıkarmaz-

HenryFielding

İnsanındüşüncelerigeçmiştegömülükalırsa,haleuygunvegelecekteetkiliyaşamasınaimkânyoktur.

İnsanlarınenkötüsündeokadariyiveeniyisindedeokadarkötüvardırki,hangisininhangisinedönüşmesigerektiğinisöylemeknekadargüçtür.

Today’den

Bir bayan hasta sinir doktoruna: “Acaba o büyülü ve uzak şeylere karşıbitiptükenmeyenbirözlemduymanınsebebinedirdoktor7”diyesordu.

Akıllıdoktor;“bunlar,”dedi“evdeçokfazlakonforuvekalplerindedeçokfazlanankörlükduygusuolanlarınmutadarazıdır”

Carper’sWeekly

İŞLETMECİLİKTEYENİFİKİRLER

MeşhurEdisonfabrikalarınınduvarlarınaşucümleyiyazmıştı.“Düşünmekdenilen hakiki çalışmadan kaçmak için insanoğlunun bulamayacağı hiçbirbahaneyoktur”.

Her yeni buluşun yüzde doksan terden ve yüzde on ilhamdan geldiğinisöyleyerek,bununnedenbukadarzorolduğunuizahedendeyineEdison’dur.

İnsanlar genellikle düşünmekten hoşlanmadıklarına göre onları meyvevericibirdüşünmeyesevkedebilmekiçinneyapmalıdır?

Teklif sistemiadıyla tanınmışolanbir sistemsayesindeçoksayıda insanımuayyenbirmenfaatkarşılığındadüşündürmeyeteşviketmekkabilolmuştur.Bu sistemden devlet çapında en fazla faydalanan memleketlerden biriHollanda’dır. Orada bununla meşgul olan resmi makamın başındaki zatbundanbirkaçseneöncebirgazeteciyeşunlarısöylemiştir:

“Bize gelen tekliflerden (yeni fikirlerden) % 90’ından fazlası hiçbir işeyaramaz. Fakat geriye kalan o yüzde birkaçı yok mu, işte onlar bütün buteşkilâtın masraflarının yüzlerce katını karşılamaya yetecek kadar kıymetlişeylerdir.İşteHollanda’yıbugünküHollandahalinesokandaonlardır”.

Böyle mucizeler yaratacak kadar işler yapan bu teklif sistemi ne biçimşeydirvenasılçalışır?

Çok kısa bir tarifle işin içinden çıkmak istenilirse, bu sistem; her şahsın,bulunduğumüessesede,herhangibirişindahaiyi,dahaucuz,dahaemniyetli,yani ideale en yakın şekilde yapılması için yapacağı olumlu bir teklif,vereceğiyenibir fikirdenvebu teklifve fikirlerinmantıkibir suretle tasnifedilmesivetatbikedilmesindenibarettir.

Butekliflerdensağlanankârınmuayyenbiryüzdesibirdenveyasenelercedevamlı olarak teklif sahibine verilir. Amerikan işletmelerinin içinde busistemden faydalanmayanhemenhemenhiçbirmüesseseyoktur.Bukonudaen fazla başarı göstermiş işletmelerden biri olan Illinois Central DemiryolŞirketindebusisteminnasılişlediğinisizekısacaanlatayım:

Herişyerindeduvarda,birtakvimebenzeyenüzerindekalınsiyahrakamlaryazılıkâğıtlargörürsünüz.İştebunlarteklifvakalarıdır.Onlardanbirtanealırveherhangibirkonudamüesseseyefaydalıolacakbuluş,fikirveteklifleriniziyazarsınız. Kâğıdın altında zımbalı bir kısım vardır, dipkoçanı vazifesinigörenbukısımlaasılkâğıtaynınumarayıtaşır.Teklifvarakasınaneisim,neimza, hiçbir şey yazılmaz. Dipkoçanı saklanır ve teklif bir zarfa konularakmüessesenin Teklifleri Tetkik Bürosuna gönderilmek üzere posta kutusuna

atılır.

Teklifleri Tetkik Bürosu adeta bir nevi ihtira beratına (patent dairesi)benzer. Burada o zamana kadar gelmiş olan bütün teklifler ilmi bir surettetasnifedilmiştir.Gelenteklifbubakımdanilgililer tarafındanincelenir.Eğerbu yeni bir buluş ise, derhal teksir ettirilir ve değerlendirilmesi, imkânderecesinin tespiti ve müesseseye sağlayacağı menfaat bakımındanincelenmek üzere ilgili teknik dairelere yollanır. Gerçekleri ile tam olarakgelen cevaplarYüksek TetkikKomisyonu adı altında her on beş günde birtoplananbirheyettegörüşülürvekararabağlanır.Bukomisyonüyeleri,ilgiliteknikmütehassıslar,sendikatemsilcileri,tekliftetkikbürosuşefi,birkâtipvebirmuhasiptenteşekküleder.Birtoplantısınaiştirakettiğimkomisyonunnasılçalıştığınabirmisalolarakşunusöyleyeyimki,butoplantıyarımsaatkadarsürdü ve bu müddet içinde 50 küsur teklif hakkında karar verildi. Faydalıgörülenlere muayyen bir formüle göre ne kadar mükâfat verileceği tayinedildi. Muhasip çekleri doldurdu ve komisyon reisi de imzaladı. Önçalışmalarokadar iyiyapılmıştıki,kabulveya reddedilmeleribir an içindebitiyordu.

Faydalı teklif sahipleri varakalarındaki numaraya göre bütün işletmeyetamim ediliyor ve dip koçanını vezneye gönderenlere çeklerinin karşılıklarıderhalveriliyordu.

Tetkik Bürosu Şefi toplantıdan sonra gülümseyerek bana, “biliyormusunuz?” dedi, “iki binden fazla ödül kazanmış teklif varakası elimizdebirikmiş duruyor. Bunlar binlerce dolar demektir, fakat bir türlü sahipleriçıkmıyor”. Hayretimi gizlemedim. “Bir şeyden şüphe ediyoruz ama katibilmiyoruz,”dedi.“GalibagenelMüdürümüzbizinasılçalıştığımızıkontroliçin,işyerlerinidolaşırkenyenifikirleriniyazıpgönderiyor.Buişikuranodurda”.

Genel Müdür Mr. A. Johnston bu konuda verdiği bir konferansta şöyledemişti:

“Teklif sistemi düşünen insanları geliştiren bir vasıtadır. Ben Amerikanekonomisinin, iş sahasındaki insanların müspet yeni fikirleri olmasaydı,bugünneredeolacağınıdüşünmekistemem.Eğeronlaryıllaröncebizimiçindüşünmeselerdi,bugünkühayatseviyemizneolurdu?

Atalarımız 13’üncü asra kadar şekersiz, 14’üncü asra kadar kömürsüz,16’ncı asra kadar patatessiz, 17 asra kadar kahvesiz, çaysız ve sabunsuz,19’uncu asra kadar gazsız, kibritsiz ve elektriksiz ve çok yakın zamanlarakadar da telefonsuz, radyosuz, televizyonsuz yaşamışlardı. Bugün bütün bunimetlerdenfaydalanıyorsak,bunlarıhepdüşünmektenyılmayancesaretliveheyecanlıinsanlaraborçluyuz.”

Şimdikendikendimizesoralım:

Kendimiz için, ailemiz için, çalıştığımız müessese için ve nihayetmemleketimiz içinkâfiderecededüşünüyormuyuz?Yanımızdakileri,küçükbüyük herkesi düşünmeye teşvik ediyor muyuz? Nihayet başkalarının yenifikirlerinikabulvetatbiketmekcesaretvecömertliğinigösterebiliyormuyuz?

Eğerbunlaravereceğinizcevaplarolumsuzise,bugünküdurumunkolaycadeğişebileceğininasılbekleyebilirsiniz?

BirBabanınÖğütleri

Oğlum, onlar sana kaba hareket, etseler bile, sen herkese, karşı nazik ol.Şunu unutma ki sen başkalarına onların bir centilmen olduğundan dolayıdeğil,kendinbircentilmenolduğundandolayınazikdavranıyorsun.

KAPINIZIÇALANMESELELER

HarryLEVINSON

Birçok amirler vakitlerinin ve enerjilerinin büyük bir kısmını kendidairelerindekipersonelinmeseleleri için sarf ederler.Bununkaçınmayollarıvardır.ÜnlübirpsikologolanLevinsonortadabulunanbiramirinnasılhemmerhametli, hem de objektif olabileceğini hem de işlerini yürütebileceğinianlatıyor.

Bir insan bir kere amir oldu mu, “arada kalmış” bir adam demektir. İşhayatının devamı müddetince karşısındaki kendisine karşı sorumlu olduğu,yani emir aldığı biri ve emir verdiği biri bulunacaktır. En yüksekmevkiyegeçsebilekarşısındaşirketinsermayedarları,hissesahiplerivardır.Ortaşevkiidarekademesindekibazıpozisyonlarbiramiriötekipozisyonlardançokdahafazla “ortada” bırakırlar. Aşağı kademelere ait çözülmemiş o kadar çokmesele vardır ki bunlar, üst şevki idaremakamlarının önüne sunulmak içinyeterliderecedeönemliveacelesayılmazlar.

Bu gibi pozisyonlarda resmi isimler yoktur. Onların organizasyonşemalarındaki yeri her müessesede başka başkadır. Çoğu zaman onların“kumanda zinciri” ile bile ilgisi yoktur.Amirlerin kendisinden başka kimsegünlükmeselelerin,özelliklepersonelle ilgiliolanların,masasıüzerinenasılyığıldığınınfarkındaolamaz.

Bu gibi pozisyonlarda bulunan amirlerin başları çok ağrır. Ortada kalanamir istememesine rağmenbu işlerin içine girmek zorundadır. Istırap çekeninsanları dinlediği zaman, kendisi de onlarla beraber üzülür, ıstırap çeker.İdareninyeteri kadarhassasiyet göstermemesindenmeydanagelen sonuçlandüzeltmek için çaba gösterdiği takdirde ise, ağır işleyen idaremekanizmasıveyamüessesepolitikasınınkat’i şekildevebir taraflı tefsirlerionuüzervekaramsarlığasevkeder.Hangipozisyondaolursaolsun,kendisiniopozisyonagöre ayarlayamayan insanlara karşı affetmeyen bir soğukluk gösterir. Çokdefa o bütün bir gün çaba gösterdikten sonra elle tutulabilecek hiçbir işyapamadığını görür. Hatta çok kere doğrudan doğruya harekete geçerekmeseleleri çözemediği için de kendisini küçük görür. Bazen de kendisininherkeseherşeyivaadedenpolitikacılarındurumunadüştüğünühisseder.İşlerikarmakarışık eden bir nokta da, yaptığı şeylerin müessesenin amaçları ilehiçbirilgisiolmadığıveonanebirtakdirnedebirmükâfatkazanmayacağınıdüşünmesidir.

Bu işonane takdirnedemükâfatkazandırır.Bir taraftanda,kendişahsiduygularını göstermemek ve yardım etmek istediği insanlar için bir nevi

tampongörevinigörmekzorundakaldığındanyorucuve sıkıntılıbir iştir.Oadeta bitip tükenmeden uzayıp giden teşkilat sicimindeki insani düğümleriçözmekgibinankörbirgörevinaltındaezilirdurur.

Akşam evine gittiği zaman içi başkalarının güçlükleri ile doludur vekendisiniikitaraftansıkısıkıyabağlanmışbirdurumdabulur.Oyalnızkendiailesinin kendisinden beklediği dikkati ve onların meseleleri paylaşmaihtiyacınıkarşılamakzorundadeğil.Aynı zamanda işindenberabergetirdiğigerilimleri,onlarınüzerinesıçratmamakiçindikkatlesaklamakzorundadır.

Böylece günün sonunda ortadaki adam bir kurtuluş yolu arar. Aslındabunun işinden ayrılmaktan başka tam bir çözümü yoktur. Fakat bu yüküazaltacakbazıyollarbulmakmümkündür.

1.Merhametveiyilikgöstermeyinormalduygularolarakkabuletmek

Yardım isteyen biri karşısında üzülmek ve ona yardım etmek istemekşeklindekibirduygunun fenabir tarafıyoktur.Bazımerhametsiz insanlar işhayatında merhamet ve iyilik hislerinin yeri olmadığına inanırlar, fakat buduygularolmadanetkiliinsanimünasebetlerkurmayaimkânyoktur.

İki ünlü doktorun Northwestern Üniversitesi’nin Tıp Fakültesindemaymunlarüzerindeyaptığıdeneylerhayvanlardada“himaye”ve“yardım”hislerinmevcut olduğunu ispat etmiştir.Maymunlar bir elektrik düğmesinebasmaklaönlerineyukarıdandüşenbirmuzualırken,birbaşkamaymununbirelektrikşokunaçarpıldığınıgörünce,düğmeyebasmaktanvedolayısıylamuzyemektenvazgeçmişlerdir.

Ortadaki adam ekseriya başkalarının güçlüklerini azaltmak için kendikendinipsikolojikcezalarlahemdegenişölçüdecezalandırır.Yalnızoböyleyumuşak veya fazla hassas olduğu için kendi kendini tenkit etmemeli,üzmemelivebunutabiigörmelidir.

2.Psikolojikbirmesafeanlayışıgeliştirmekvebunudevamettirmek

Merhametveiyilikduygularınasahipolmakvebaşkalarınayardımyapmakiçinözveridebulunmakaslındatabiiolmasınarağmen,nebugibiduygularnede bu husustaki davranışlar meseleyi kökünden çözebilir. Sırf merhametle,iyilik yapmak istemekle veya özveride bulunmakla bir idareci işlerinibüsbütüngüçleştirebilir.

Başkabirineyardımetmekisteyenherşahıssempatiileempatiarasındakifarkı gözönünde tutmalıdır. Sempati birbirine benzeyen duygularla ilgilidir.Birşahsıetkileyenşeyötekişahsıdailgilendirir.Birinsanbirdostununcanı

sıkıldığı veya hasta olduğu için üzülür. Diğer taraftan empati bir insanınkendisini başkasının yerine koyması, başka bir deyimle onu ayakkabılarıiçindeyürümesidir.Yanionunneduyduğunu,nedenbuşekildebuduygununetkisi altında bulunduğunu, böyle bir hissin etkisi altında bulunmaksızınanlaması demektir. (Mesela bir insan, bir şahsın işinden çıkarılmasındandolayıkızmasının sebebini anlayabilir, fakatonun işindenatılmasınınyanlışbirşeyolduğunudakabuletmeyebilir.)

Eğer ortadaki adam.bu farkı iyice kavrayabilirse, hem derhal kendipsikolojik yüklerinden kurtulur, hem de öteki şahsa daha fazla yardımdabulunabilir.Böyleceodahaaçıkbirsurettekendiproblemlerininneolduğunuve ne olmadığını ayırt edebilir. Çok defa başkalarının ona getirdikleriproblemleronaaitproblemlerdeğildir.

Bu ayırma iki sebepten dolayı önemlidir. Bir kere hiçbir kimse ötekiadamın problemlerini tam manasıyla çözemez. Herkesin kendi problemleriyalnızkendisiniilgilendirmeklekalmaz,aynızamandaonlarınçözümlerinideinsanınkendisininbulmasılazımdır.

İkinciolarakbirproblemkarşısındayalnıztamamiyleobjektifolabilenbirinsan, başka birine onun problemlerini çözmek için uğraşırken göstereceğiçabalardayardımcıolabilir.Problemleriniçözerkeninananlarınkarşılaştığıenbüyükgüçlükhislerin, onlarınproblemleriniobjektif bir açıdangörmelerineve ele almalarına mani olmasıdır. Eğer ortadaki adam objektifliğinikaybederse, istese bile yardım edemez. Yardıma ihtiyacı olan şahsınkendisindenyardımbeklediğiinsanınobjektifolmasınaihtiyacıvardır.Onunaynı kendisi gibi duygusal bir hastalığa düşmüş, şaşırmış birine ihtiyacıyoktur.

Başkalarına derin ve karışık hislerle ilgili hizmetlerle bulunan doktorlar,avukatlarvebaşkamesleksahipleri arasındaobjektifliğinuzunveesaslıbirgeleneği vardır. Fakat bütün bu profesyonel insanların en iyileri bile, kendiproblemleri bahis konusu olduğu zamanbir amatörden farksızdır.Doktorlarkendi aile fertlerinden birine bakmak istemezler, çünkü duygularınınkararlarınıetkileyebileceğindenkorkarlar.

Her psikanalist başka bir psikanalist tarafından psikanalize tabi tutulmakzorundadır ki, kendi problemleri yardım etmek istediği insanlarınproblemlerinin,hükümlerinisüsleyecekkadarkendisinetesiretmesininönünegeçebilsin.

Eğer ortadaki adamona getirilen problemlerle arasına, bilinçli bir surettebelirli, bir psikolojikmesafe tutmayı beceremezse, o kendi kendini korumamecburiyetikarşısındasertleşmeeğilimigösterir.Böylebiracıkarşısındaenbasit tedavi şekli vurdumduymazlıktır. Artık o ne sempati ne de anlayış

gösterecektir. İlk düşünce karşılaştığı bütün problemleri mümkün olduğukadarbaşındanatmakolacaktır.

3.Personelehisleriniaçıklamalarınayardımediniz

Aslındakâfiderecedebasitgörünmesinerağmen insanlarınkarşılaştığıengüçmeselelerden biri hakikaten hissettiklerini ifade etmektir. Eğer insanlarkederli ve canlan sıkılmış bir durumda iseler, bu sebeple samimiyetgöstermeleri daha da güçleşir. Personelle ilgili bütün meselelerin arkasındainsaniduygularsaklıbulunduğundanbuduygulanaradançıkarmaklazımdır,ki “söylenenden” asıl “düşünülen” şeyin ne olduğu anlaşılabilsin. Meseleyapıcı bir açıdan ele alınabilsin. Ortadaki adamın ilk görevi, sıkıntıda olanşahsınsöylediğişeylerdenbukonudaasılhissettiklerinianlamayaçalışmaktır.

Duygusalbasıncınyavaşyavaşazaltılmasınasılyapılabilir?

Bunuyapmanınbiryolukarşıdakiadamıkonuşturmaktır.Çünkübusıradaduyusalbasınçyavaşyavaş azalacaktır.Duygusalbasınçbir keredüştümü,adamhislerininnekadarkuvvetlibirdüzeyeçıkmışolduğunugörür.Bundansonramücadeleettiğişeyhakkındadahaobjektifkonuşmayabaşlar.

Dinleyen bir amir, memurun kendisinin bile açıkça farkında olmadığıduygulanekseriyaisimlendirmeyemuvaffakolur.Meselabirmemuramirinindavranışına son derecede kızmış olabilir, fakat kendisine bile ne kadaröfkelenmişolduğunuitirafetmeyemuktedirdeğildir.

İlk olarak duygularını ılımlı bir surette ifade ederek idareci, memurunsinirlenmiş olduğunu anladığını belirtebilir.Karşısında konuşan kimse bunukabul veya reddedebilir.Eğer amirinin duygusunun teşhisinde isabeti varsa,memur muhtemelen daha açık konuşacaktır. O zaman amir hayal kırıklığı,sıkıntı,üzüntüveyaöfkegibibazıduygularıyakalayabilirve teşhisedebilir.Tabiimemur bu duygularınmevcut olduğunu inkâr etmeye devam edebilir.Dinleyici duygularını teşhis edip açığa çıkardıkça, duyguların ifade ediliştarzıdabir ilerlemekaydeder.Budaonamemurungerçektenbuduygularınetkisi altında kaldığını ve üzüldüğünü gösterir. Amirin onları meydanaçıkarması ve onların doğru veya yanlış olduğu hakkında hiçbir hükümyürütmeden anlayış göstermesi memurun açılmasına ve daha serbestkonuşmasınaimkânvermiştir.

4.Açıkdavranışlar

Eğer bir memur herhangi bir durum karşısında duyduğu hisleri teşhisetmeyemuktedirise,onunfaydavesakıncalarınaaitalternatiflerideonadaha

açıkgörünmeyebaşlar.

Ortadaki adam duygulan ve olaylan özetlemek suretiyle bu sürecikolaylaştırabilirvetaraflarınmeseleleridahaaçıksuretteanlamalarınısağlar.Sonra beraberce onlar, gerek problemle karşılaşan şahıs ve gerek ortadakiadamile ilgiliolanalternatifleri inceleyebilirler.Meselabirdairebaşkarınınbaşkabirdairebaşkanıilebaşıdertteolduğunukabuledelim.Acabaoötekidaire başkanı ile konuşmuş mudur? Konuşmamışsa, neden konuşmamıştır?Acababunuyapamadığındanmı,yoksaistemediğindenmi?Acabakorkuyormu?Neden?Bukorkunederecedegerçeğeuygundur?Böylebirşeyeskidenkaçkereolmuştur?Probleminbütünbuunsurlarıoşahsınkendihareketlerivealternatifleriyle ilgilidir. Ortadaki adamın daha başka alternatifleri olabilir:Acababumuayyenproblemmemurunsöylemediğibaşkaproblemleriörtmekiçin mi ortaya atılmıştır? Kontrol amiri doğru mu hareket etmiştir? Ötekitarafın problem hakkındaki anlayışı yerinde midir? Problemmüzminleşmişmidir, idaresizliğin devamlı bir sonucu mudur? Yoksa doğrudan doğruyameseleyi ele alamamamınhatasımıdır?Problembaşkayönlerden ele alındımı? Nakil düşünüldü mü? Konuyu mukayese imkânı verildi mi? Ortadakiadambaşkabiriylegörüşmelimidir?Eğerbunalüzumvarsabununasılvenegibibirsonuçalmaküzereyapmalıdır?

Alternatifler

Ortadakiadamınkarşısınabirçokalternatifçıkar:

•Durum daha başka bir şey yapılmasına lüzum göstermez. Eğer hislerinmeydanaçıkarılmasındabaşarısağlanmışsa,ortadakiadammemuruikincibirkonuşma yapmak üzere tekrar çağırabilir. Çok defa bu ikinci konuşmadadurumunbasitbirkonuşmanınyardımıylaçözülmüşolduğugörülür.

• Memuru sorumlu tarafa göndermek lüzumu hasıl olabilir. Yani adamdurumla ilgili ve yetkili olan veya onunla ilgilenmesi gereken şahsagönderilebilir.

•Çokdefaherikitaraflabirdenkarşılıklıkonuşmakiyisonuçlarverirveyaproblemiuygunbiralanagetirebilmekiçinmemurunyakınamirininböylebirgörüşmeyi yapması yerinde olur. Yakın amirin problemi hasır altı etmesinemüsaadeedilmemelidir.Eğeryakınamirlerinherhangibirhareketegeçmedenproblemleri bir tarafa bırakmalarına müsaade edilirse veya ortadaki adamkendisinin iki taraf arasında duyguların bir postacısı olarak kullanılmasınagözyumarsa, o zamanhoşagitmeyenve çözülmeyenproblemlerinyüküdeüstünden eksik olmaz ve gittikçe artar. Bundan başka yakın bir amire birproblemi çözmede yardım etmek hem onun tecrübe ve kabiliyetinikuvvetlendirir,hemdeortadakiadamıgelecektekiyüklerdenkurtarır.

• Eğer bir türlü sonuçlandırılamayan iki veya üç tartışma yapılmışsa,memuruidarişikâyetservisinegöndermekyerindeolur.Birçokmüesseselerinsağlık veya personel dairelerinde onların birer şubesi olan şikâyet servislerivardır. Bunlar birinci derecede bir yardım kaynağı olabilirler. Eğermüessesenin dışındaki kaynaklardan da faydalanmak isterse, ortadaki adamicabındayardımlarınaveyafikirlerinedanışmakiçindışarıdakibirsosyalişleruzmanı,ruhdoktoruveyabirklinikpsikologuileşahsiilişkilerkurabilir.

•Eğermeselebaşkabirişeyerleştirmeileilgiliisemevcutsapsiko-tekniktestlerivememurun işe ilk alınışındaki sicil fişkayıtlarınıgözdengeçirmekfaydalı olur.Aynı zamandamemurun sicil dosyasındaki işine ve şahsına aitkayıtları da incelemek yerinde olur. Çünkü bu sayede böyle bir probleminmüzminveöncedenmevcutolupolmadığıtespitedilmişolur.

Dikkatedilecekbirnoktabir adamınakletmekteaceleetmemektir.Aradasıradanakilyapabilirsiniz,fakatbuçokazyapılmalıdır.Problemleriçözmeyeçalışınız. Bazı insanların sicilinde birçok, hem de hiçbir olumlu sonuçvermemişnakillervardır.Biryüksekidarecisıksıknakilyapılmasıistendiğizaman,çokihtiyatlıvedikkatlihareketetmelivebugibimüracaatlarıesaslısurette incelemelidir.Daima şu soruhatırındaolmalıdır: “Bunakil talebininarkasında gizlenmiş olan şey nedir?” Böyle bir nakli kabul ve tasdik ettiğizaman bunun en iyi çözüm yolu olduğuna inanmalıdır. Nakil suretiyleproblemlerinbireldenötekieledevredilmesi,onlarıngerekmemurvegerekmüessese için ebediyen devam etmesine ve bir türlü çözünmemesine sebepolur.

• Ortadaki adamın karşılaştığı en güç problemlerden biri de, kendi şahsigüçlüklerine bir çözüm yolu bulması için yardım istemek üzere durmadanidareye başvuran memurlarla uğraşmaktır. Bunlar ekseriya ortadaki adamıngerek kendisini ve gerek müesseseyi iş konularının dışına çıkan durumlarasürüklemekeğiliminigösterirler.Müzminiççatışmalarbunabirmisaldir.Bugibi durumlar ortaya çıktığı zaman uygun bir psikolojik mesafe muhafazaetmek şarttır. En iyi hal çaresi mevzuata atıftır. Ortadaki adam memurunşahsına yapılan her hareketten kendisinin sorumluve suçlu olduğu şeklindeabartılı bir kanaate varmamalı ve mevzuatı değiştirmeye kalkışmamalıdır.Bundan başka iş, hâlâ şahsın müessese ile olan ilişkisinin temelidir ve neolursaolsunişyapılmakzorundadır.

• Eğer bir insan işinin kendisine yüklediği görevleri yapmazsa, o zamanonubırakmak zorundadır.Bir pozisyonun sınıflandırılması kötü yapılmamışveya o şahıstan normal olmayan bir şey istenmiyorsa işin kapsamındaherhangibirdeğişiklikbahiskonusuolamaz.Çoğuişlerinyapılmasınıistediğigörevlergenelliklenispetensabittirveasılayarlamayıgerektiren,oişeatananinsanlardır.

Bugibiproblemleridoğrudandoğruyakarşılamakisteyenortadakiadamınönündebirçok tehlikelervardır.Herhangikesinbirkanaatevarırveya taraftutarsa,memurlardaonuanlayaraktatminedilmeyolunubulurlarsa,buseferdedahayüksekidarecilerinkendisininyaptıklarınıbozmasıtehlikesiylekarşıkarşıyadır. Böyle bir karar vermesini gerektirecek problemleri ele almadanönce,kendikendineahlakveadaletin icapettirdiği tarafımı tutacağı,yoksabütünenerjisinikendisinisavunmakiçinmikullanacağıhususundakesinbiryargıyavarmalıdır.

Eğer o problemi dürüst bir şekilde ele alırsa, bir şahıs hakkında verdiğiolumsuz bir kararı resmi şikayet kanalları yolu ile savunmak gibi bir riskiüzerinealmakzorundakalabilir.Ekseriyabuyolacıvericivegüçtür.Ortadakiadam bunun bu kadar zahmete değmeyeceğini düşünebilir. Fakat eğer“emniyetlivetehlikesiz”görülendürüstolmayanbiryoluseçerse,ozamandabütünişçevresi,yüksekpsikolojikbedellerödemesigerekentehditedicibirdurumhalinialır.

Başka bir tehlike de insanların hoşa gitmeyen olaylarla karşılaşmayıellerinden geldiği kadar ertelemeye çalışma eğilimidir. Ortadaki adam,beceriksiz ve yerini doldurmayan bir astla çalışmanın devamlı psikolojikceremesiniçekipçekmeyeceğiveyabununacısınıbirkeredebüyükbirdozlaalıpadamdanbütünbütünekurtulmasınındahaiyiolupolmayacağıhakkındabir karara varmak zorundadır. İç baskısı ve aşıntının zamanla daha dafazlalaşmasınarağmençokkimseilkyoluseçer.

Böyle tehlikeli durumlarda temel sorun basitçe insanın ödemek istediğipsikolojikbedelinneolduğudur.Herseçeneğinkendinegörebirbedelivardır.Enakıllışeyuzunbirsüreiçindebedelienazolanseçeneğiseçmektir.

Eğer ortadaki adam bu problemi doğrudan doğruya ele almayı tercihederse,herşeydenönceorganizasyonkanallarınımuhakkakaçıktutmalıdır.Okendiyüksekamirlerivepersoneldairesielemanlarıileöncedenkonuşmalıdırki ileride kendi kararları hakkında karar almak zorunda kalacaklar, dahaöncedennelerolacağını,probleminneolduğunuvebuhusustaneyapılmasıgerektiğini bilsinler. Onlar ne kadar iyi hazırlıklı olurlarsa, ona yapmakisteyecekleriveyapabilecekleriyardımdaokadarbüyükolur.

DıştanYardım

Buhusustaşüpheyedüşüldüğü takdirde,müessesedışındançağrılacakbiruzmanfaydalıolabilir.Meselageçenlerdebaşkabirmüessesededahaiyibirişalmak niyetiyle işinden çıkmış birinin yeniden işe alınması ile ilgili bazıayrıntılar üzerinde konuşmak üzere bir idareci beni çağırdı. Konuşmasırasındaikimizdeanladıkki,idarecininonucaydırmakiçinsarfettiğibütün

gayretlere rağmen adam daha iyi bir iş bulurum ümidiyle çekip gitmişti.Şimditekrargerigelmekistiyordu.Amirinbueskimemurunaolankızgınlığıhâlâ geçmemişti, gerçi ona ihtiyacı vardı, fakat artık güveni kalmamıştı.İdarecikonuşmailerledikçebuhusustakihislerinindahaiyifarkınavardıveoadama aslında ilk önce zannettiği kadar ihtiyacı olmadığını anladı. Biruzmanın tavsiyesi genellikle yapılması gereken bir hareketi desteklemektenibarettir. Uzmanın psikolojik problemi açıkça ortaya çıkarmasına rağmen,esaskaranverecekidarecidirvebunuondanbaşkakimseveremez.İdarecininbu karan ise, genellikle ne kadar hoşgörülü davranmak isteyeceğine tabidir.Buyalnızonuncevapverebileceğiekonomikvepsikolojikbirmeseledir.

Bununlaberaber enkorkunç tehlike insanınkendisi hakkında sert hükümvermeeğilimidir.Çokdefabiz,vereceğimizkararınötekişahısiçinbirölümdirimmeselesiolacakmışgibihareketetmekeğiliminigösteririz.Bizherşeyekadirdeğiliz,karşılaşılacakriskokadarbüyükdeğildir.Ortadakiadamelindemevcutbilgileregörehükmünüvermekzorundadır.

Tabiikihatadayapacaktır,herkesdeyapar.Hattakararıgeciktirmekbilebirhatadır.Onunyapacağışeykararınverilmesigerekenzamandasağduyuvemantık çerçevesi içinde hüküm verebilmesidir. Sonunda ortadaki adamınduyacağı en büyük küfür ve elde edeceği en büyük başarı kendisine karşıdürüstdavranmışolduğunubilmesidir.

” Sabun köpüklerinde gökkuşağının renklerim, lapa lapa yağan kardauçuşan serçeleri görebildiğimiz için Tanrıya şükredelim. Eğer bize verilennimetlerivebütüngüzelliklerigöremeyecekkadarkörisekutanalım.

Elimizdeki nimetleri sayalım. Ufak, tefek çabalarda ortadan kalkabileceksıkıntılarıdeğil.

DaleCarnegie

Mert olmayan bir insanla bir işe başlamak sonu gelmeyecek, ya da kötübitecekbiryolaçıkmakdemektir.

Montesquieu

Herkesbaşkabirininbeceremediğibirşeydeustadır.

PubliusSyreus

Düşmanlarımız bizim hakkımızdaki hükümlerinde bizim kendihakkımızdakihükümlerimizdençokdahafazlagerçeğeyakındırlar.

Suvenal

TEŞKİLATIMIZAGÜVENMEYİÖĞRENMELİYİZ

1908JönTürkinkılabınındüşünseltemelleriatılırkenPrensSabahattinBeyAnglosaksonlarınbaşarılarınınsebepleriaraştırmışvebirparçadaozamankibirFransızyazarıntesirialtıdakalarak,şuikiesasprensibinherşeyinüstündeİngilizveAmerikanuluslarınınbaşarısınısağladığınainanmıştı:

1.“Şahsiteşebbüsve

2.Ademimerkeziyet”.

Prens Sabahattin Bey’in bu iki temel prensibine dayanan fikirlerininyüzlerce seneden beri etraflarında olup bitenleri görmek istemeyen veyagörmekten aciz olan insanlar tarafından idare edilen imparatorluğunçökmesinemâniolupolamayacağıtarihçilerinmünakaşaedeceğibirkonudur.Yalnız aradan geçen uzun tecrübe yıllarından sonra şahsi teşebbüse kıymetvermediğimiz ve her şeyi bir tek merkezden idare etmek eğilimindenkurtulamadığımızbirhakikattir.

İktisadiDevletKuruluşlarıhakkındayabancıuzmanlarayaptırılansonetütneticesinde verilen raporlarda esas itibariyle yapılan tavsiye ve tenkitleri,yarımasırdanfazlabirzamanöncePrensSabahattinBey’inortayaattığı ikianaprensiptebirleştirmekmümkündür.

Bundan50küsurseneönceböylebirgirişimimizhakkındadünyaçapındameşhurbiruzmanverdiğirapordaaynenşusatırlarıyazmıştı:

“Merkez teşkilatının başındakiler masalarından ayrılmaz, kâğıtlardanoluşan bir deniz içerisinde boğulmakta devam ederlerse, bölgelerde olanbitenlerden tam bilgileri olmaz ve oraları tanımazlarsa, kurumu ayaktatutabilmek içinmuhakkak birmucizeye ihtiyaç vardır. Fakat ne çare ki 20.asırdaartıkmucizelerbeklenemez.”

Bizimtuhafbirhuyumuzvardır,iyivedoğrufikirlerihemenhemendaimaolumlu karşılarız. Fakat arkasından bir iç çekmesi ile derhal ilave ederiz:“Doğru,fakatbubizimbünyemizeuygundeğildir,bizdeelemannerede?”

Bizdeelemandavardır,adamda.

Bizde olmayan iki şeydir: Biri okul sonrası eğitimi, İkincisi de adamıodasından,masası başından tutup çıkarabilecek ve onun yetişmesini can vegönülden sağlayabilecek, ona güvenebilecek ve onu kıskanmayacak birdavranışveteşkilat.

MeşhurKodakFabrikasınıkuranvefotoğrafvesinemacılığıufakmektepçocuklarınakadargötürenMr.Eastmanbundan50küsursenekadarönce,o

zamanki basit sinema makineleri ile Afrika’da vahşi hayvanların çokyakından filmlerini çekmişve sonraRochesterdekievindebunlarıdostlannagöstermişti.

Hayvanların bu kadar büyük ve yakından perdede görülmesi seyircileriniheyecanlandırmışveiçlerindenbiridedayanamamış;

“AzizimEastman”demiş,“Allahaşkınabuişinasılbecerdin?”

“Yanıma güvendiğim bir avcı aldım. Makinamın on metre kadar önünetebeşirlebirçizgiçizdimveavcıya‘benfilmçekerkenherhangibirhayvanbuçizgiyigeçmeyekalkarsaderhalvur’dedim.”

Arkadaşlarışaşırmışlarvehemenhemenhepbirağızdan:

“Ya avcı vurmasaydı, insan böyle tehlikeli bir işe nasıl cesaretgösterebilir?”

Mr.Eastmangülmüş:

“Dostlarım” demiş, “hayatta başarılı olmak istiyorsanız teşkilatınızagüvenmeyiöğrenmelisiniz.”

Tenkit,belkigüzelbirşeydeğildir,amalüzumludur.Ağnileaynıişigörür,ziraağndavücuttabiranzaolduğunuhaberverir.

WinstonChurchill insanınbir şeyiöğrenmesi içinherşeydenönceoşeyisevmesigerekir.

Goethe

Bilgisizdürüstlükzayıfvefaydasızdır,dürüstolmayanbilgiisetehlikelivekorkunçtur.

SamuelJohnson

YENİMETOTLARAİHTİYACIMIZVARDIR

Büyük Amerikan demiryollarından birinin bir problemi vardı, işletmetamamiyledizellokomotiflerineçevrilmişti.Fakatşebekeninortasındabüyükbir dağ zincirini geçmek icap ediyordu. Bu yüzden burada 10 mil kadaruzunluğunda bir tünelden geçiliyordu ve duman belasından kurtulmak içinhattınbukısmındaelektriklilokomotiflerleçalışılıyordu.

Demiryollarının bütün dünyada çok büyük rekabetlerle karşı karşıyakaldığışusononseneiçindeaynıhatüzerindeikiişletmeninbulunması,dizelve elektrik, hiç de verimli bir iş değildi. Yapılan bütün incelemeler vehesaplarsonundabu10milliktünelindedizelişletmesineaçılmasıveböylecebatıdan gelen trenlerin aynen doğuya kadar devam etmesinin en verimliçözümolacağıkabuledildi.

Fakatmeseleburadabitmiyor,tersinebaşlıyordu.Dizellokomotiflerininbuuzun tünelden geçirebilmesi için tünelin havalandırılması lazımdı. İşteçözülmesi gereken problem de buydu. Koskoca demiryol şirketi,mühendisleri, teknisyenleri, uzmanları Ve bütün tecrübeli elemanları ile buprobleminçözülmesiniüzerinealmadıvebuişioldukçabüyükbirparailebirmühendislikfirmasınaverdi.

Bu bundan 30 sene kadar önce idi. Kendisiyle konuştuğum demiryolşirketinin müdürlerinden birine hayretimi saklayamadım ve bu işi çözecekmuhakkak bir çok kıymetli elemanları bulunmasına rağmen dışandaki birfirmaya vermelerinin sebebini sordum. Gülümsedi. “Azizim” dedi.“Demiryolculukgüçvepisbirmeslektir,esasıdaişletmeciliktir.Bizdeçalışanmühendis ve uzmanlar bu işe göre kendilerini ayarlamışlardır. Yeni bir şeybulmak,enteresanproblemleriçözmekherelemanınhoşunagider.Bizonlarıbir kere bu çığıra alıştırdık mı, onları tekrar o ‘pis’ işletmeciliğedöndüremeyiz. Demiryollannın günlük işleri aksar bu bir. İkinci sebebegelince, böyle bir tünelin havalandırılması hakkında muhakkak ki bizimelemanlarımız okulda veya kitaplarda bir şeyler okumuşlardır. Fakat aradangeçen seneler içinde bu konu gelişmiş, ortaya yeni ve daha iyi metotlarçıkmıştır. Bunları onların bilmelerine ise imkân yoktur. Sonra biz bunu birmühendislikfirmasınaverirken,bilirizkionlarbukonudaeniyihalçareleriilebizegeleceklerdir.Çünkübuişiduyanötekirakipleridahaiyitekliflerveçözümlerlekarşımızaçıkıpbiziinandırırlarsa,tabiikibizdeböylemuazzambirişionlaravermeyiz.BöylecedehavalandırmakonusundaAmerika’nıneniyielemanlanndanfaydalanmışoluruz”.

Bumisaldenalınacakbüyükderslervardır.Tıptanasılhergünyeniilaçlarçıkıyorsa, işletmecilikte de yeni düşünce tarzları vemetotları gelişmektedir.

Bunlarla yakından ilgilenmeyenler onların varlıklarından bile haberdarolamazlar. Onlar böylece penisilinden, teramisinden haberi olmayan ve herhastayaAspirinveKininyazanbirköydoktorunabenzerler.

Bundan 30 sene kadar önce büyük bir işletmemiz tamir ve imal işlerininverimlibirşeklesokulabilmesiiçingötürüsisteminegeçilmesininbiricikhalşekliolduğunakanaatgetiriyor.

Hemen Amerikan Yardım Teşkilatı’na müracaat ediliyor ve bu konudaAmerika’dan birkaç esaslı uzman sağlanması isteniyor. ‘Amerikan YardımHeyeti’ tarafından konuyu etüt etmek üzere tanınmış bir mühendislikfirmasındanikiuzmangetiriliyor.Uzmanlardurumuyerindeinceliyorlar.

Teşhislerişu:

“Götürüsistemisizinmeseleleriniziçözmeyeceğigibi,dahadakötüleştirir.Çünkü siz çok eski ve basit metotlarla iş görüyorsunuz. İş metotlarınızıiyileştirmedikçehiçbiryenisistemsizeyararsağlayamaz”.

Bugün birçok işletmelerimizdemaliyet yüksek, işler yavaş ve verimsizseyapılacak ilk şey iş metotlarını iyileştirmektir. Eskiden uzun kürlere,tedavilereihtiyaçgösterenhastalıklar,tıpdünyasınınyenibuluşlarısayesindenasıl az zamanda iyi edilebiliyorsa, eski çalışma tarzına göre uzun işsaatlerinemalolanişlerdeyenivemodernmetotlarlaçokdahaazzamandave daha mükemmel yapılabilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken birnokta vardır! İyi işletmeci bilmediğini bilen bir adam olmak zorundadır.Yoksauzmanlardankendidüşüncesinegörefetvavermesiniisterse,ozamandoktora reçetesini dikte eden hasta durumuna düşer. Bu reçetenin bazenhastanınişineyaradığıdaolabilir,fakathastalığıntamtedavisiiçinherhaldebuiyibiryöntemdeğildir.

TOPLANTILARVEYÖNETİLMELERİÜZERİNEDÜŞÜNCELER

I.AksaklıklarınBilimselNedenleri

Napoleon’a atfedilen bir söz vardır: “Bir işin çıkmamasını, sürüncemedekalmasınıisterseniz,komisyonahavaleediniz!”

Bu da bir çok vecizler gibi ilk anda hoşa giden ve insana kolay bir halçaresi bulunduğu izlenimini veren bir hikmet parçasıdır. Biricik eksikliğiiçinde kuvvetli bir hakikat kıvılcımı bulunmasına rağmen tamamiyle doğruolmaması vehoşagider görünmesine rağmenhiçbir şekildebir çözümyoluortayaatamamasıdır.

Çünküöyletoplantı,komisyonvekomitelervardırki,büyükbiriyiniyet,bilgi, ihtisas ve anlayış çerçevesi içinde, uzun ve yorucu bir çalışmanınsonundabazımükemmelsonuçlarortayaçıkarabilmişlerdir.

Diğertaraftanöyletoplantı,komisyonvekomitelerdevardırki,bunlarişinesasını bir tarafa bırakarak ayrıntılara dalmışlar, gayeyi unutarak şahsiyetleuğraşmışlar ve sonunda edebi kıymetinden başka hiçbir kıymeti olmayanparlaksözlersöylemişler,fakatasılişolduğuyerdekalmıştır.

Acaba bu durumun düzeltilmesinin, toplantıların verimli olmasının vemuhakkakelletutulursonuçlaralınmasınınçarelerinelerdir?

İşte burada bunları inceleyeceğiz. Toplantı, komisyon ve komitelerinsanların takım halinde çalışmak zorunda oldukları bir futbol ekibinebenzetilir. Nasıl iyi bir maç çıkarmak için oyuncuların ayrı ayrı belirlivasıflarasahipolmaları,meselayüzmetreyişukadarsanayidekoşmalan,şukadar yüksek veya ileriye atlamaları, topa hakim olmaları, muayyen birşiddetteşutatabilmelerilazımfakatyeterlideğilse,böylekolektifbirçalışmademekolanbirtoplantı,komisyonveyakomiteninüyelerinindetekertekerokonuda ihtisassahibiolmaları,hattayüksekbir iyiniyetle toplantıyagelmişolmaları da neticenin tamamıyla verimli ve olumlu olabilmesi için kâfideğildir.

Veasılgüçlükdezatenburadadır.

Mesele fertlerin bu kollektif çalışma içerisinde eriyebilme, nefislerindenfedakârlık edebilmelerine bağlıdır. Fakat bu özelliklerde son zamanlardayapılançokesaslı,bilimsebiraraştırmanınmeydanaçıkardığıbirşeyeksiktir.

ÇokenteresanolanbuaraştırmaAmerika’daatomgücününbütüninsanlığıilgilendirecek politikasını tespite memur edilen “Birleşik Devletler Atom

EnerjisiKomitesi”tarafındanyapılmıştır.

AmerikanCumhurbaşkanı’nıntayinettiğivebukonudadünyaçapındaenbüyük otoriteler olan komite üyeleri yeşil masa başına oturdukları ilktoplantıda kendilerine verilen bu muazzam görevin sorumluluğu karşısındaasılkonuyageçmedenşöylebirkararalmışlardır.

“Hepimiz şimdiye kadar bir çok toplantılarda bulunduk, kıymetlizamanlarımızımüşterekençözebileceğimizsayısızkonularüzerindeharcadık,fakatşunuitirafedelimki,toplantılarınsonundaeldeedilenneticelerdençokdefakendimizdememnunolmadık,adetaağzımızdaburukbirlezzetle,fakatbirçokgüzelsözlerlebirbirimizinelinisıktıkveayrıldık.Bugünburadainsantarihininenönemlimeselelerindenbirihakkındaesasprensipleritespitetmekiçin toplanıyoruz. Şu halde ilk olarak toplantı halindeki bu kolektifçalışmalarınnedenverimsizolduklarını,noksanlarını,ilgiliinsanidavranışlarıinceleyelim, ondan sonra bulacağımız bu yeni esaslara göre komitemizinçalışmalarını yönetelim. Ancak bu sayede bize gösterilen güvene veüzerimize aldığımız muazzam görev ve sorumluluğu taşımaya layıkolduğumuzukanıtlarız.”

Komite üyeleri bu hususta yetki sahibi olan psikologlann da yardımı ilekomite davranışını bilimsel yöntemlerle incelemişler ve sonunda 3 esasfaktörünkomiteçalışmalannıbaşarısızlığauğrattığınıtespitetmişlerdir:

1- Kötü haberleşme: Komite üyelerinin konuyu, konu ile ilgili fikirleri,fikirleri ifade etmek için kullanılan terim ve kelimeleri tam manasıyla vebirbirininaynışekildeanlamamaları.

Bununenkabaşeklikomiteyeseçilenüyelerin toplantıkapısındangirdiğianakadargörüşülecekkonununneolduğuhakkındahaberiolmamasıdır.

Daha ince şekilleri ise görüşme sırasında geçen bazı fikirler ve terimleritambiraçıklıklatarifedilmemişolmasıvebirçoktoplantılardarastgelindiğigibi ikişahsınaynı terimi tamamiylebaşkamanadaanlayarakayrıayrı fikrisavunduklarınızannetmeleridir.Mesela,kuruveyaşgibibirbirindensiyahilebeyaz gibi farklı bulunan iki kavram arasına nemli, ıslak, rutubetli, sisli,buğulanmışgibibirçoknüansfarklarınıngirmesimümkündür.Bunlarbaştanitibaren mesela rutubet derecesi gibi belirli bir ölçüye vurulmazsa, yaşlaberaberbualtısıfatıbirbirindenayırmakpekkolayolmaz.

Bunu gözönünde tutanAtomKomitesi üyeleri ilk iş olarak görüşeceklerikonularlailgilienönemsizlerinekadarbülünterimleriöncedentanımlamışlarve bu terimler üzerinde konuşacak her üyenin onları tespit edilmiş tanımagöreanlamasınısağlamışlardır.

2- İnceleme esnasında bu gerçek meydana çıkmıştır ki, komite

çalışmalarının başarısızlığa uğramasının sebeplerinden biri de, üyelerinolaylarıinceleyipgerçeklerimeydanaçıkarmayaçalışacaklarıyerdeöncedentespit edilmiş görüşlerini savunmaya kalkmalarıdır. İşte bu yüzden AtomEnerjisi Komitesi “kendilerini kendi benliklerinin istibdadından kurtarmakiçin” ellerinden geleni yapmaya ve bütünmeseleler karşısında hisleriyle vesübjektif olarak değil, mantıki ve objektif olarak hareket etmeye kararvermişlerdir.

3- Nihayet birçok toplantılarda görüldüğü gibi suya sabuna dokunmayanbiruzlaşmakararıalmanındaesasgayedençokuzakveverimsizbir sonuçolacağıincelemelersonundaanlaşıldığından,komitealacağıbütünkararlardaçoğunlukusulünükaldırmışveyerineoybirliğiesasınıkoymuştur.

Çünkü tecrübe göstermiştir ki, çok defa komitelerde azınlıkta kalan veyaitirazıkayıtlarlabazımaddelerikabuledenlerzamanlahaklıçıkmışlardır.Şuhaldeonlarınçoğunluğuveyaçoğunluğunonlarıiknaetmeyeçalışmasıkadarmakul bir şey olmaz. Fakat herhangi bir meseleyi oybirliğiyle kabuledebilmekiçininsanınikincişartolarakkoşulan“Nefsinistibdadınıyenmekkudretinetammanasıylasahip”olmasıicapeder.

Amaç,toplantı,komisyonvekomiteyeverilengörevinenbilimsel,mantıki,uygun ve çabuk bir şekilde çözümü olduğuna göre, kendilerinden kolektif,teknik,bilimselveyahukukibirişbeklenenbutopluluklarınüyelerinin,artıkaynaynbireratletdeğil,birfutbolekibininoyuncularıvekazanılacakzaferindebirkişinindeğil,bütüntakımınmalıolacağınıunutmamalarılazımdır.

II.ResmîToplantılarveYönetmeEsasları

A.Hazırlık

1.Toplantılarınanahatlannıtespitediniz.

2.Kimlerinkatılacağınıkararlaştırınız.

3.Gereklimalzemeyihazırlayınız.

4.Toplantınınzamanveyeriniayarlayınız.

1-PlanHazırlayınız

a) Görüşme yoluyla elde edilmesini istediğiniz maksat ve gayeleri tespitediniz.

b) Görüşülecek konulan ve konuşulması gerekli noktalann ayrıntılı birlistesiniçıkarınız.

2-ToplantıyaKatılacaktanBelirleyiniz

a) Yalnız esas konu veya problemlerle doğrudan doğruya ilgili olanlarıseçiniz.

3-GerekliMalzemeyiHazırTutunuz

a)Görüşmeiçingereklimalzemeyihazırlayınız.

b)Grafik,planvediyagramlan,gösterilmeküzerehazırtutunuz.

c)Notalmakiçinlüzumlukâğıt,kalemvs.bulundurunuz.

4- Toplantının Yerini ve Zamanını Seçiniz a) Herkese en uygun gelenzamanıseçiniz.

b)Herkesinrahatçaoturabileceğibiryerseçiniz.Yeterinceiskemle,masa,tabla,uygunışıkvesıcaklıksağlayınız.

B.Yönetme

1.Toplantıyıaçınız.

2.Konuyuaçıklayınız.

3.Toplantıyıyönetiniz.

4.Konuşmalarıözetleyiniz.

1-GörüşmeninAçılması

a) Konuyu takdim etmek için yapılan kısa bir konuşma. Grup yerlerinerahatçayerleşmelidir.

b)Toplantınınamacınıaçıklayınız.

c)Toplantıyınedengerekgördüğünükısacaanlatınız.

2-KonununTakdimi

a) Konuyu aşağıdaki şekillerden biriyle takdim ediniz; Mühim noktalarıaçıklayınız.

Birfikriaçıklayınız.

3- Görüşmenin Yönetimi a) Herkesin katılımını teşvik ediniz. Herkesinkendi tecrübelerinden bahsetmesi ve görüşmeye katılması için imkânlarsağlayınız.

b) Görüşmeyi kontrol ediniz. Tartışmalara sebep olacak şahsi hislerinortayadökülmesineengelolunuz.Birtekşahsıngörüşmeyitekelinealmasınaengelolunuz.

c)Görüşmeyiahengindetutunuz.

d)Sıksıközetleyinizvegörüşmedeneldeedilenilerlemeyitahlilediniz.

III.DaleCarnegie’ninToplantıidaresineAitTavsiyeleri,ToplantıLiderininVazifesi

Toplantı lideri bir telefon santral memuruna benzer. Kafalan birleştirir,fakatfikrinisöylemez.

1-Kısabirönsözletoplantıyıaçın,nedentoplanıldığınıizahediniz.

2-Kendifikrinizikatiyensöylemeyin.

3-Toplantıyıharekettetutun.

4-Herkesinistirahatınısağlayın.

5-Anakonudançıkartmayın.

6-Aradabirözetleyin.

7- Toplantı çok uzadı ise özetleyin ve oylama yapın. Toplantıya iştirakedenlerinvazifesi

1-Sözlerinikısakes.

2-Yalnızbirnoktayıeleal,herşeyibirdenortayaatma.

3-Sıksıksözalma.

4-Fakattartışmayaiştiraket.

5-Konudandışarıçıkma.

6-Verdiğinhersebebibirmisalvakaveyaistatistiklekuvvetlendir.

7-Kimseninsözünükesme.

8-Konuşulanlarıiyidinle.

9-Nutukverme,tabiikonuş.

10-Kararverilecektoplantılardasöyleyeceğinherşeyi,“bubenimfikriminkazanmasınayardımedecekmi?”diyedüşünvetart.

11-Oturduğunyerdenkonuş.

12-Kâtibeyanlaryerinesualsormayaçalış.

13-Tonunadikkatet.

14- Eğer biri senin kabul edemeyeceğin bir fikri ortaya atmışsa tartışma,sebebinianlamayaçalış.

15-Dostkazanmakurallarınıkullan.

Olguninsangüzelsözsöylemesinibileninsandeğil,söylediğiniyapanveyapabileceğinisöyleyebileninsandır.

Konfüçyüs

Düşünmedenöğrenmekyitirilmişbiremektir.

Konfüçyüs

Psikologgüzelbirkızgördüğündekızıdeğil,onabakanerkekleriinceleyenadamdır.

J.Merbst

Dünyada ilk bakışımda doğruluğuna çok güvendiğim şeylere ikinci kezdikkatlebakmamıngereğinianlayacakkadarçokyaşadım.

JoshBillings

“Bir şeyler yapmalıyım”, her zaman, “bir şeyler yapılmalıdır” dan çoksorunçözer.

BitsandPieces

YILLIKGENELTOPLANTILAR

ParkinsonKanunundan

HepimizIngilizveFransızparlamentomüesseseleriarasındakitemelfarkıpekgüzelbiliriz.Bu,onlardanalınmışbirçokbaşkatoplantılardadaaynıylakopyaedilmiştir.Hepimizbirtaraftandabutemelfarkınmillimizaçilehiçbirilgisiolmadığınınfarkındayız,buonlarınoturuşdüzenindenilerigelir.Takımhalinde oyunlarla yetiştirilmiş olan İngilizler, kendilerine kalsaydı başka birşey yapmayı tercih edecek insanlara vergi bir ruh haleti içinde, AvamKamarasınagirerler.Buradagolfveyatenisoynanamayacagındanhiçolmazsapolitikanındaonlaraçokbenzeyenkurallarıolduğunakendileriniinandınrlar.Budüşüncenindışındaparlamento,onlariçinbiroyunagösterilmesigerekenilgidençokdahaazilgiçekicidir.Böyleceİngilizsagduyusu,hakemveyanhakemler ile,karşılıklı iki takım teşkilederveonlarınbirbirlerinikuvvettendüşürünceye kadar tartışmalanna müsaade eder. Avam Kamarası o şekildedüzenlenmiştirki,herüyedahagerçeklerinneolduğunubilmedenveyahatta(bazı hallerde) tartışılan konunun ne olduğunun bile farkında olmadan butarafıveyaötekitarafıtutmakzorundadır.Dahadoğuştanbaşlayarakokenditakımıiçinoynamaküzereyerleştirilmiştirvebuonukafasınılüzumsuzyereyormaktankurtarır.Birkonuşmanınsonunabileyetişse,yavaşçasıkışıverdiğiyerden,tartışmanınoesnadaeriştiğinoktadankonuyuyakalamayıpekgüzelbecerir. Eğer konuşan Avam Kamarası’nın kendi tarafından ise, “bravo,bravo” diyecek, karşı taraftan ise güvenle “sus, sus” ve yalnız “hı, hı”diyecektir.Birazsonrabelkiyanındaoturanarkadaşınatartışmanınneüzerineolduğunusoracaktır.

Aslındabakarsanızonunbunuyapmasınabilelüzumyoktur.Odahabaştanitibaren yanlışlıkla kendi kalesine gol atmayacağını bilir. Onun karşısındaoturanlar tamamıyla haksızdırlar ve gösterdikleri bütün deliller palavradır.Bunakarşılıkkenditarafındaoturanlardevletadamıniteliğineuygundurlarvebütün konuşmaları bilgelik, hitabet ve ılımlıgın birer parçasıdır. Onunpolitikayı Harrovv’da veya Aston Villa’da öğrenmiş olmasının hiçbir farkıyoktur.Nasıl olsaoher ikisindedene zaman“bravo”diyebağırmakvenezaman homurdanmak gerektiğini öğrenmiş olacaktır. Ingiliz sistemitamamiyle bu oturuş şekline dayanır. Hiç kime tabii söylenenin hepsinidinlemedendoğruyuyalandan,akıllısözleridelicekonuşmalardanayıramaz.Fakatsöylenenherşeyidinlemekgülünçbirşeydir.Zirazatenkonuşmalarınınyarısısaçmasapansözlerdenoluşmakzorundadır.

Fransa’da,esaslıyanlışlıkmilletvekilleriniyarımdaireşeklindekürsününkarşısındaoturmaklayapılmıştır.Bununyarattığıkarışıklıkbilinmesebilepek

güzeltahminedilebilirdi.Hakikihiçbirhasımtarafmeydanagelmiyorvehiçkimse (tabii dinlemeden) hangi kanıtın daha sağlam ve yerinde olduğunusöyleyemiyordu. Daha başka bir engel, handikap da bütün görüşmelerinFransızca olmasıydı. Amerika Birleşik Devletleri’nin akıllıca izlemektenkaçındığıbirörnek.LisangüçlükleriolmasabileFransızsistemikâfiderecedekötüdür.Birisihaklıötekihaksızolanbasitikitarafınyerine-kiböylecekonudaha baştan itibaren açık ve sarihdir- Fransızlar bütün yönlere bakan genişsayıda ekiplere sahiptirler. Böyle karışık bir durumda oyun bir türlübaşlayamaz bile. Esas itibanyla onlarınmilletvekilleri oturduklan yere göresağ veya soldurlar. Bu tamamiyle sağlam doğru bir usuldür. Fransızlarinsanları alfabe sırasına göre oturtmak gibi aşın bir harekettebulunmamışlardır.Fakatparlamentonunyarımdaireselşeklisağınvesolunokadaraynntılıveincetaksimatınamüsaadeederki!

Buradaİngiltere’dekigibidoğruileyanlışarasındakiokeskinsınırmevcutdeğildir.SiyasibakımdanbirmilletvekilimeselaMonsieurUntel’insolunda,fakat mükemmelden Monsieur Quelquechose’un da sağında diye tarifedilebilir. Fakat bu kimin işine yarayabilir? Fiatta İngilizce olsa bile neişimize yarayacaktır? Acaba onların kendilerinin ne işine yarar? Cevabı“hiçbirişine”dir.

Bütünbunlargenelliklebilinenşeylerdir.Fakatasılherkesinbilmediğişeyoturma şeklinin bütün öteki milletlerarası, milli ve mahalli toplantılar,oturumlar için de çok büyük bir önemi olmasıdır. Bu, yuvarlak masakonferansı adını alan yuvarlak bir masa etrafında yapılan toplantılara dauygulanır.Biranlıkbirdüşüncebilekareşeklindebirmasaetrafındayapılantoplantının bambaşka, uzun bir masa etrafında yapılan bir toplantının dabüsbütün başka olacağını bize gösterir. Bu farklar görüşmelerin yalnızuzunlukvesertliğinietkilemez;aynızamanda(eğerverilebilmişse)kararıdaetkiler. Fiepimiz oylamanın nadiren davanın ruhu ile ilgili olduğunu biliriz.Son karar çeşitli faktörlere tabidir, şimdi bizi ilgilendiren bunlardanbirkaçıdır. Bununla beraber meselenin, sonunda merkez bloğunun oylarıtarafındankararabağlandığınıunutmamalıyız.BuAvamKamarası için tabiidoğru olmaz, çünkü orada böyle bir bloğun meydana gelmesine müsaadeedilmez. Fabl toplantılarda merkez bloğunun çok büyük önemi vardır. Bublokesasitibariyleşuelemanlardanteşekküleder.

a. Haftalarca önce hazırlanıp yazılarak toplantıda bulunacakların hepsinegönderilengündeminmaddelerindenhiçbiriniokumayafırsatbulamayanlar.

b.Toplantıdakimüzakerelerin hiçbirini izlemeyecekkadar akılsız olanlar.Bu gibiler ikide bir yanlarında oturanlara “bu herif de neden bahsediyor?”diyesormalarındanpekgüzelbelliolur.

c. Sağır olanlar. Bunlar elleri kulaklarında otururlar ve “Ne olurdu şu

adamlarbirazbağırarakkonuşsalardı!”diyehomurdanırlar.

d.Toplantınınyapıldığıokısazamaniçindezilzumasarhoşolanlar.Müthişbir baş ağrısı ile (sebebini Allah bilir) kıvranıp dururlar ve ne lehte, ne dealeyhtehiçbirmütalaanınonparalıkkıymetiolmayacağıkanısındadırlar.

e.İftiharvesilesiolarakherzamankindendahadinçolduklarınısöyleyenoihtiyarlar, gerçekten de onlar öteki gençlerin bir çoğundan daha dinçtirler.“Bugünburayakadaryürüyerekgeldim,”diyefısıldarlar,“seksenikiyaşındabiradamiçinoldukçaiyideğilmi?”

f.Her iki tarafıdadestekleyeceklerinihafifçevaadedenvebunun içinneyapacaklarını bir türlü bilemeyen yüreksizler. Onlar iki şeyi düşünürler,“oylamadaçekimsermikalayım,yoksaogünhastaolduğumubahaneederekgelmeyeyimmi?”

Merkez bloğunun oylarım kazanmak için atılacak ilk adım üyelerinkişiliklerinivesayılarınıtespitetmektedir.Buyapıldıktansonraherşeyartıkoturduklanyere tabidir.En iyi teknik toplantı fiilenbaşlamadanöncebelirlive kuvvetli taraflarla merkez bloğunun mâlum tiplerini bir konuşmayasokmaktır. Bu hazırlık sohbetinde açıkgözlermüzakerenin esas konusundanbahsetmemeye büyük bir dikkat göstereceklerdir. Onlar aşağıda sıralanmışolanaçıkoyunlarındanfaydalanacaklardır.Bunlargenelliklemerkezbloğunuteşkiledenveyukarıdaizahedilmişolankategorilereuygundur.

a. Buna boş yere zamanı harcamak derim, bütün bu dokümanlarıhazırlamak için sarf edilen zamana yazık. Ben benimkilerin çoğunu kâğıtsepetineattım.

b. Çok geçmeden bir hitabet gösterisinin gözlerimizi kamaştıracağınıtahmin ediyorum. İnsanların daha az konuşmalarını ve esas konuyagelmelerininekadar isterim.Banasorarsanız,onlarçokzekigörünen, fakataslındaokadarzekiolmayaninsanlardır.

c.Salonunakustiğidenekadarfena!Obilgingeçinendelikanlılarbirşeyyapabilirlerdi.Benuzunbirzamansöylenenianlamıyorum,sizanlayabiliyormusunuz?

d. Toplantı yapacak başka bir yer bulamadılar mı? Galiba vantilatörlerdoğrudürüstişlemiyor.Bubenineredeysehastaedecek.Siznasılsınız?

e. Maşallah, vallahi sizi bu yaşta böyle görünce şaşıp kalıyorum! Bununasıl beceriyorsunuz? Bunun herhalde yediğiniz kahvaltı ile bir ilişkisiolacak!

f.Meseleninikitarafıhakkındadabirşeylersöylenebilir,buyüzdenbendehangi tarafıdestekleyeceğimebir türlükararveremedim.Sizinbuhusustaki

düşünceniznedir?

Eğer bu açışlardan doğru dürüst faydalanırsa, hep becerikli üye canlı birkonuşma başlatabilir ve bunun ortasında da kendi merkez blok adamınıforuma doğru yöneltebilir. 0 bunu yaparken başka bir üye bu çiftin önünegeçer ve aynı yönde ilerler. Bu egzersiz en iyi şekilde bir misâllegösterilebilir:

MeselaüyeX’in(Mr.Sturdy=kaba,merkezblokadamı)(Mr.Waverly,tipf=kararsız)Y’yiöneyakınbiryeredoğruyönelttiğinikabuledelim.Öndeüye Z (Mr. Staunch = Kararlı) onu takip eden iki adamı fark etmişgörünmeksizin yürümektedir ve o anda yerine oturmaktadır. Staunch aksiistikamete döner ve uzaktaki birine el sallar. Sonra önündeki adama bir ikikelime fısıldamak için öne eğilir. Ancak Waverly yerine oturduktan sonraStaunchonadoğrudönerve“ahazizdostum,siziburadagörmektennekadarmutluyum!”der.BirkaçdakikasonradaSturdy’ninfarkınavaracakvebüyükbir sürprizle, “Hey Sturdy, ben sizin bugün buraya geleceğinizi tahminetmemiştim”diyecektir.“Artıkiyileştim,”diyecevapverirSturdy,“basitbirsoğuk algınlığı imiş, geçti”. Oturma nizamı böylece sanki tamamiyle birtesadüfeseri imişvedostçabirhavanınesmesinevesileolmuşgibigörünür.Bu, işlemin birinci safhasını tamamlar ve merkez blok adamları hangikategoriden olursa olsunlar, bu hepsi için birdir. İkinci safha etkilenmesiistenilenşahsınkarakterinegöreayarlanmalıdır.Waverly(tip0bahiskonusuise, ikinci safhada gündemde olan konu ile ilgili herhangi bir tartışmadankaçınılmalı,fakatkonuhakkındaçoktankararverilmişintibaınıyaratmalıdır.ÖneoturduğundaWaverlyötekiüyelerinbirçoğunugöremezvehepsinindeaynışekildedüşündükleriintibaınasahipolabilir.

“Aslına bakılırsa”, der Sturdy, “ben buraya niçin gelmek külfetinekatlandığımıbilmiyorum.4’ncümaddeninherkestarafındankabuledildiğinigörüyorum. Görüştüğüm bütün üyeler onun lehinde oy kullanmaya kararvermişlerdir.” (Veya aleyhinde, duruma göre). “Ne garip şey,” der Staunch,“bende aynı şeyi söylemek üzereydim. Konu üzerinde kimsenin şüphesikalmamıştır.”

“Gerçibentammânasıyladahakararımıvermişdeğilim”,derSturdy,“herikiihtimalhakkındadadahasöylenecekçokşeyvardır.Fakatmuhalifkalmaklüzumsuz yere zaman israf etmek demektir. Siz ne düşünüyorsunuz,Waverly?”

“Evet”, derWaverly, “ben de meseleyi bir parça karışık görüyorum, Birtaraftaninsanonunlehinde,birtaraftandaaleyhindefikiryürütebilir.Bununkabuledileceğinizannediyormusun?”

“AzizdostumWavely,benbuhusustasizindüşüncenizeiştirakederim.Siz

birazöncebuhusustakararverildiğinibilesöylemiştiniz”.

“Öyle mi demiştim? Bu hususta çoğunluk olduğu gün gibi aşikâr. Veyabelkide…”

“Teşekkür ederimWaverly”,derStaunch, “düşüncenizdendolayı.Bendeaynı fikirdeyim, fakat sizin bunu kabul edip etmeyeceğinizi öğrenmekistiyordum.Sizinfikrinizkadarkimseninfikrinekıymetvermem”.

Sturdy o sırada eğilmiş, arkasında oturan birisiyle konuşmaktadır. Alçaksesle söyledikleri şunlardır: “Eşiniz nasıldır? Hastaneden çıktı inşallah!”Başını çevirdiği ve rahatça yerinde oturduğu zaman söylediği şey, arkadakiüyelerinhepsininaynı fikirdeolduğudur.Önergeartıkkabuledilmişgibidir.Bu egzersiz plana göre devam ederse, gerçekten de öyledir. Öteki tarafnutuklar,hoşcümlelerhazırlayadursun,dahayüksektekniksahibiolantarafbütünçabasını,hermerkezblokadamınikimutemetdestekçisiarasınaalmaişine teksif etmiştir. Tam önemli an geldi mi, her iki tarafındaki ellerinkalktığınıgörenkararsızüyedebunaiştiraketmeyemecburolur.Eğeroandauyuklamışsa, ki buD ve E kategorisindekimerkez blok üyelerinin çok sıkbaşınagelir,sağtarafındakiüyeonundaelinikaldırıverir.Bukuralsırfonuniki elinin birden kaldınlmasına mani olmak içindir. Böyle bir hareket isemalumolduğuüzerepekhoşagitmez.Merkezblokbu şekilde sağlandıktansonra, teklif büyükbir rahatlıkla geçer.Veyao şekil tercih edilmişse, kabuledilmez.Halkıniradesitarafındankararverilecekhemenhemenhertartışmakonusunda, karar verecek insanların hepsininmerkez blok üyeleri olacağınıkabul edebiliriz. Bu bakımdan çekilecek nutukların, verilecek söylevlerinzamanınboşyereisrafındanbaşkabirdeğeriyoktur.Birpartikonuyuhiçbirzaman kabul etmeyecektir, öteki parti ise çok daha önceden her şeyi kabuletmiştir. Geriye merkez bloku kalır ki, onun üyeleri de konuşulanıişitemeyenlerle,dinleselerbilezatenanlamayacakolanlardanoluşur.Onlarınoylarınısağlamakiçingerekecekşeyonlarınikitarafındaoturanlannönayakolmasıdır.Oylanböylecetesadüfegöreverilmişolur.

Bununaksineolarakonlarınniyetlerinegöreverilmesitabiidahaiyidir.

ÇevremizdekiHarikalar

Ömer Hayyam, “ben hayattan ona olan hayranlığımdan başka bir şeyöğrenmedim,”der,Harikalarçağıolanzamanımızda,bizimmucizelerekarşıolan duyumuzu kaybetmemiz çok acı bir şey olurdu. Dimağı gençleştirenşeylersürprizvesevgidir.

HaroldNicolson

İŞLETMECİLİKTEEKSİKTARAFIMIZ:TEŞKİLAT,TEŞKİLATVEYİNETEŞKİLAT

Meşhur yazar ve tarihçi, Handrik Van Loon, “Teşkilatın faydalarınainanmayan insanlar bile bu fikirlerini başkalarına kabul ettirmek istediklerizaman (Teşkilâtsızlığı koruma teşkilatı) adı altında bir teşkilât kurmakzorundadırlar” der. Yani teşkilatsız hiçbir iş başanlamaz. Diğer taraftan birişletmede işler iyi gitmiyor, her kafadan bir ses çıkıyor, üretim düşüyor,bilançolar zararla kapanıyorsa, o işletmenin teşkilatında muhakkak birbozuklukvardemektir.

Konumuzdadahaiyiilerleyebilmekiçinbirkereorganizasyonveyateşkilatdediğimiz şeyin bir tarifini yapalım. Sonra da ana prensiplerini ele alalım.Bunlannyardımı ile bizde ne gibi prensiplere ve neden önemverilmediğiniveyaonlarınuygulanamadığınıgörelim.

Organizasyon, bir işletmenin tespit edilmiş bulunan amaçlannın eldeedilmesinehizmetedenbiralettir.

Organizasyon, görev ve sorumlulukların bir dokusunumeydana getirmekmaksadıylaherhangibirteşebbüsünamaçlaniçinlüzumlubütünfaaliyetleringruplandırılmasıvetahlilidir.

Organizasyon,faaliyetinbirprojesi,birmavisidir.Tarifleredikkatedilecekolursa amaçlardan, görev ve sorumluluklardan, kadrolardan sözedilmemektedirçünküteşkilatın lüzumludokusunutespitedecekamaçlarvefaaliyetlerdir.Bundandolayıdaamaçlanbaşkabaşkaolan iki işletmehiçbirzaman aynı teşkilata tabi tutulamaz, biri için iyi olan öteki için iyiolmayabilir.Hiçbirköprüdahaönceyapılmışbirköprününkopyasıolamaz.Şart başkadır. Biri başka, öteki başka bir ihtiyaca hizmet edebilir. Nasıl kiyeni bir köprü yapacak bir mühendis köprü hesaplarının esas prensiplerinedönmek ve oradan işe başlamak zorunda ise, bir işletmenin teşkilatınıplanlamayıüzerinealanbirplancıdaorganizasyonunesasprensiplerindenişebaşlamakzorundadır.

İştetemelkurallardanbazılarışunlardır:

1. Her teşkilatın en üst basamağından en alt basamağına kadar herkesinyetkileri birbirini tamamlayıcı, açık ve kesin bir $ekilde önceden tespitedilmişolmalıdır.

Buradaki yetki kelimesi “başkalarında resmen iş isteme hakkı veyayönetmek, koordine etmek ve karar vermek hakkı” manasına gelir. Yaniburadaherkeskumandazincirininbirhalkasıdır.

İşte bu işletmede Genel Müdür, Bölge Müdürü varken (ki vardır) onuatlayarak bir başmühendis, mühendise, kalem amirine veya şube şefinedoğrudan doğruya emir vermeye kalkar veya böyle birini terfi veya tecziyeederse veyahut Bölge Müdürü’nün emrindeki işyerlerini kendi müfettişlerivasıtasıyla doğrudan doğruya teftiş ettirirse, kumanda zincirinin halkalarıkopmuşolur.GenelMüdürekarşısorumluolanBölgeMüdürü’dürveGenelMüdürünmuhatabıoolmalıdır.

Kendisine yanındaki memurlar hakkında bazı sualler sordugum yabancıdemiryollarından birinin personel dairesi kalem şefi, “daire başkanı benimmaaşıma karışır, beni işimden atabilir, fakat yanımdaki memurların biricikamiribenim,onlaraokarışamaz,”demiştir.

KayzerWilhelmbirgünbirAlmanilkokulunaziyaretetmişvegirdiğibirsınıftaki küçük çocuklara “Almanya’da en büyük adam kimdir?” sualinisormuş. Çocuklar hep birden ve hiç tereddüt etmeden “Öğretmenimizdir”diyecevapvermişler.Bunaöfkelenenimparatormüdürünodasındaöğretmene“çocuklara neden böyle yanlış şeyler öğretiyorsunuz?” diye çıkışınca aldığıcevapşuolmuş:

“Majesteleri bu yumurcakları başka türlü idare etmenin imkânı olacağınımızannediyorlar!”

2.Teşkilattanherşahısbir tekamirdenemiralmalı,amirinkimolduğunuvekendisinindekimlereemirvereceğiniiyicebilmelidir.

Bu kumanda birliği prensibidir. Bilindiği gibi kimse iki efendinin uşağıolamaz.Buprensibemaalesefçokdefaönemverilmezveneticedeişiasmayıhuy edinmiş olan bazı memurlar başka bir amirin vermiş olduğu (hayali)görevleriilerisürerekişleribaşkalarıüzerineyüklerler.Ötetaraftaniyiniyetsahibimemurlardatabantabanazıtemirlerarasındabocalayıpdururlar.

3.Heramirinyetkivesorumluluğuaçıkvekesinbirşekildeyazılıolaraktespitedilmelidir.

Heramiryazılıolarakyetkivesorumluluklarınınsınırını,yanikendisindenne beklendiğini bilirse, başkasının işine müdahale etmez ve aynı şekildekimsedeonun işinekarışmaz.Birçok işletmelerimizdebunlaryazılıolaraktespit edilmiş değildir, hatta “yetki verilmez, alınır” şeklinde bir hikmetparçasınındelilolarakilerisürüldüğüdegörülür.Bubelkibaştasahalariçindoğru olabilir, fakat işletmecilikte bunun sonucu, herkesin karar vermektençekinmesiveişidebirtekkişininüzerineyüklemesiolur.

4.Sorumluluklardaimeonlarla ilgiliyetkilerleberaberverilmişolmalıdır.Birçok işletmelerimizde en ağır sorumluluğu taşıyan işletmemüdürü kendiyardımcılarını bile tayinden acizdir. Merkeze sormadan en sıkışık hallerde

bile istediğimalzemeyialamaz. İşletmeyehizmetidokunanbirelemanı terfiettiremez.Hatta yukarıdan gelen emirlere terfiye layık olmayanlara iyi sicilvermekzorundakaldığıbileolabilir.

Böylebirdurumdakalanveyetkilerininazlığındanşikâyetedenbiramireçok defa verilen cevap şudur: “Bizde amirler tam yetişmiş değildirler. Buyetkilerkendilerineverildimi,memurveişçilerinekarşıtaraftutucu,haksızmuameleler yaparlar. Bunları önlemek için bizde daha fazla yetki vermekdoğrudeğildir.İlerideamirlerimizyetişsin,ozamantabiionlardadahafazlayetkisahibiolacaklardır.”

Bununmanasışudur:“Bukafayıdeğiştirmedikçebizdeneamiryetişir,nedeveriminartmasımümkünolur.”

Fırtınalı havada bir gemi kaptanına limandan kimse emir ve nasihatveremez. Böyle havalarda gemilerin işleyebilmesi kaptanın tamameninisiyatifine kalmıştır ve işte bu tehlikeler de kaptanları yetiştirir, tecrübeliyapar.

Birçokyüksekidarecikendiyetkilerinidahaaşağıkademelerdekiamirleredevrederler. Fakat sonra da onların vermeleri gereken kararları kendilerivererek o amirlerin bütün otoritelerini sıfıra indirirler. Sorumluluklara bağlıolmayanyetkilertehlikelidir.Çünküsahiplerinidiktatörlüğekadargötürür.

5.Âmirleremirlerindekimemurlarınfaaliyetlerindensorumludurlar.Bununmanasışudur:Yüksekbiramirelindekibazıyetkileridahaaşağıkademedekiamirleredevrettiği takdirdedeonlarınfaaliyetindensorumludur.Çünküeğeronlarbirhatayaparlarveyaişi tamyapmazlarsa,ya iyiseçilmemişleryaiyiyetiştirilmetnişlerdir. Ya da herhangi başka sebeplerden böyle yanlışhareketlerdebulunmuşlardır.Bundandaherşeydenönceenyüksekicraamirisorumludur.

DaleCarnegieMareşalMountbatten’eaitşöylebirfıkraanlatır:

“Mountbattenbirdenizaltıfilosunakumandaetmektedir.Düşmanuçaklarıhücumuna uğrayan deniz altılardan birinde önemli bir makinenin başındabulunankişibirdenbiremüthişbirkorkuyakapılır,görevibaşındanayrılarakdua etmeye başlar. Bu yüzden denizaltı çok tehlikeli anlar geçirir. Nihayetbaşkahücrelerdenyetiştirilenlerdurumahakimolurlar.Uzunmücadelelerdensonradenizaltıkurtulurvelimanadöner.Böylebirandagörevinibırakanerincezası ölümdür. Fakat Mountbatten’in denizaltı filosu subay ve erlerinesöylediğişusözlersorumlulukanlayışıbakımındanşaheserdir:

‘Büyükve tehlikeli bir savaştanAllah’ınyardımıyla çıkmış bulunuyoruz.Deniz altılarımızdan birinde vazifeli bir arkadaşımız en müthiş anlarındabirinde vazifesi başından ayrılma bilinçsizliğini gösterdi. Buna rağmen ben

kendisini kabahatli bulmuyorum. Çünkü onu böyle olağanüstü bir an içinyetiştirememişolduğumdandolayısorumlukendimiaddediyorum.”

Bu fıkrayı anlatanDaleCarnegie ilave eder. “Bundan sonraMountbatteniçinölümegitmeyireddedecekbirtekİngilizvarmıdır?”

6.Yetkilermümkünolanenaşağıkademeyekadardevredilmelidir.Bizdeolmayanbirşeydebudur.İmzasalahiyetienyüksekamireaittir.Halbukiçokdefaonunimzaettiğiherkâğıdı,formlarıokumasına,incelemesinebileimkânyoktur.Buişleriuzatmaktanbaşkabirişeyaramaz.

Büyük Amerikan demiryollarının birinde bulunuyordum. Hasılat DairesiBaşkam’nın garip ve uzun bir ismi vardı, o yüzden hatırımda kalmıştı. Birgünodaireninbirşubemüdürününmasasınınyanındaoturuyordum.Elindekievrakıbitirmeküzerebendenbirikidakikaizinistedi.Osıradagözümtakıldı.Attığı imza başkanın imzası idi. İlk önce altında bizde olduğu gibi “aslınauygundur”,diyeyazacağıbirkopyayazısısandım.Hayretimisaklayamadımvesordum.

-“Azizim”, dedi “Amerika’da 48 tane büyük demiryolu vardır. Herdemiryolunundabir tanehasılatbaşkanıvardır.BütünAmerikanendüstrisi,demiryolları,yanibizimleilgiliolanherkesbizimpatronuşahsenveyaismentanır.Onunimzasıolmayanhiçbirresmimektubunkıymetiyoktur.Tabiihermektubudaonunimzaetmesine,herzamanburadabulunmadığındanimkânolmadığı için, biz şube müdürleri, yardımcısı onun namına imza etmeyemezunuz.Tabiibununbizenegibisorumluluklaryüklediğinidebiliyoruz.Bubaşkanımızın bize ne kadar güvendiğinin delilidir. Bunu kötüye kullanmakkimseninhatırınagelmez,bilakisbizbununlaiftiharederiz.Meseledemiryoluişlerininiyigitmesiveşirketimizinkâretmesidir.”

Uzunyıllarbirdevmüesseseningenelmüdürlüğünüyapmışbir işletmecideanılarında“yetkirealiteninensonbasamağınakadarinmelidir,”der.

7. Yetki basamakları sayısız ve lüzumsuz şekilde çoğaltılmamalıdır. Sırfunvanveyaparaverebilmekiçinyetkibasamaklarıçoğaltılırsabuyüzdeneenbasit bir iş hakkında karar vermekbirçok lüzumsuzkademelerdengeçmeyeihtiyaç gösterir. Bunun neticesi de ne olur? Herkes alt kademeleri bırakır,doğrudandoğruyagenelmüdüre,müsteşara,hattabakanaçıkar.Buyüzdendebugibiyüksekicraamirlerininvakitlerihebaolurgider.Buiçimizeokadarişlemiştir ki, halkın ağzındaki şu söz düşündürücüdür: “Kırk PeygamberegideceğinebirAllah’agit”.

8. Teşkilattaki her şahıs mümkün olduğu kadar bir temel fonksiyonunicrasıylagörevlendirilmişolmalıdır.

Bu ihtisaslaşma prensibidir. Bu daire, işletme veya bölgelere

uygulanabileceğigibişahıslaradauygulanabilir.Bubasitçeherkesebirişveher işe bir adam prensibidir. Çok defa mesela personel işleriyle yalnızpersonel dairesi meşgul olmaz, her daire ve servis ayrı ufak bir personelservisitutmaksevdasınakapılır.Böylecelüzumsuzçapraşmalar,ikiliklerolur,ihtisaslaşma olmaz. Herkes veya her servis işi en iyi anladığına inanır. Enyüksek amirler, idareciler bütün ihtisas elemanlarının üstünden bakabilecekbir perspektife sahip olmalıdırlar. Fakat ihtisasa hürmet etmeyi ve ihtisaselemanlarınınfikirlerinesaygıgöstermeyibilmelidirler.Sonkararonlaraaittirvebukarardanyalnızonlarsorumludurlar.

9. Rutin, günlük işlerin yapılmasını üzerine alan “hat fonksiyonları” ile“ihtisas, kurmay fonksiyonları” mümkün olduğu kadar birbirlerinden ayntutulmalıvekurmayfonksiyonlarınagerekenönemverilmelidir.

Hat fonksiyonlarındanmaksat işletme faaliyetleridir.Araştırma, planlamafonksiyonlarıisegeleceğeaitfaaliyetlerdir.Bunlarbilhassaişletmeninsıkışıkanlarındahernepahasınaolursaolsunbirbirleriylekarıştırılmamalıveihmaledilmemelidir.

Genelliklekurmaydairelerininelemanlarıişletmedairelerininkoordinesini,kontrolünü sağladıkları gibi onlara hizmet de ederler.Mesela bir işletmedesatınalmadairesiişletmeninlüzumgöstereceğimalzemeyizamanındateminetmek suretiyle ona hizmet eder. Hukuk veya propaganda servisi ise yolgösterir Üretim planlama da bir koordinatör vazifesini görür. Endüstrimühendisliğivemuhasebedaireleriisekontrolüsağlarlar.

10.Birtekamirtarafındanidareedilecekpozisyonlarındabirsınınvardır.

Bu“kontrolgenişliği”deyimi ile ifadeolunur.Bir icraamirinindoğrudandoğruya temas ederek emir vereceği şahısların sayısı yerine göre 8’igeçmemelidir. Bu miktar çoğaldığı takdirde amir işleri halletmeye vakitbulamaz. Bu da bizde anlaşılmamış bir konudur. Hatta bazen bunu tatbiketmeye çalışan icra amirlerini bu yüzden gururlulukla itham edenler bilevardır.

Yalnız8rakamınıetkileyenbirçokfaktörlervardır.Amirinözel ihtisasvemeşguliyeti, elemanlarının çalıştığı yerler, işlerin cinsi ve başlıkları gibi.Onuniçinkesinolarakheryerdebunuuygulamaktaısrardoğrudeğildir.

11.Organizasyondeğişenşartlarauyabilecekşekildeesnekolabilmelidir.

Şartlar zamanlar gibi değişir, hiçbir teşkilat demir zırhlar içinde sımsıkıbağlıkalmamalıdır.Odayaşayanhervarlıkgibinefesalabilmeli,büyümelive zemin, zamana uygun olarak değişebilmelidir. Burada da esas meseleölçüdür. Şartlara göre değiştirilmesi uygun olan bir teşkilât şahıslara göredeğiştirilmeyekalkılırsa,neticeteşkilatsızlıkolur.

12.Teşkilatmümkünolduğukadarbasitolmalıdır.

Lüzumsuzyereyenikademelervekomitelerkurulmasıteşkılalıgenişletir,ihatasınıve işlemesinigüçleştirir.Çokdefa şahsenkararvermektençekinenbir amir, işi komitelere havale eder, bu yüzden de işler yürümez, teşkilatçalışmaz.

Teşkilatlailgilidahabirçokkurallarilerisürülebilir,bukonudasözsahibiotoritelerinenfazlaüzerindedurduklarıbuonikinoktadır.

Nasılkifutbolunkurallarıvarsa,iyivebaşarılıbiroyunoynayabilmekveseyredebilmekiçinherikitarafındabukurallarabaştanitibarenharfiharfineriayet etmeleri şart ise,bir işletmeninde iyi çalışabilmesi,başarıkazanmasıiçinherşeydenöncebuteşkilatkaidelerinetamamiylesadıkkalmasılazımdır.Personelvekadrokonusubundansonragelir.Çünkütaçyerinepenaltıverenbirhakeminidareettiğimaçtaoyuncayetişmez,yalnızkavgaçıkar.

HatırlaBunları

İyiol,fakatçokiyiolma.Birazcıkhuysuzol,fakatçokdeğil.

İçindengeliyorsa,duaet.Eğer sana rahatlıkveriyorsa,aradabirküfürdeet.

Etrafındakilerekarşımümkünolduğukadardostçadavran,müşfikol!Eğerbirgünkötüdavranmanıgerektirecekbirdurumkarşısındakalırsan,bağır,kır,dökveunut!

Her zaman gülümse, dudaklarından tebessüm eksik olmasın. Hatta bubazenacıtsabile.

Her zaman ve her yerde eline geçen bütün saadeti yakala. En ufak birparçasınınbilekaçmasınamüsaadeetme!

Yaşa,herşeydenönceyaşa.Sırftesadüfenbudünyayagelmişolduğuniçin,lafolsundiyegünlerinigeçirme!

Eğer gerçek aşkı tanıyacak kadar talihli isen, bütün kalbin, ndıun vevücudunlasev!

Hayatınıoşekildeyaşaki,herankendikendininelinisıkabilesin.Hergünfaydalı olan hiç olmazsa ufak bir şey yap ki, gecelerin yaklaşır yaklaşmazörtülerini üstüne çekip kendi kendine “Ben elimden ne geldi ise yaptım, ”diyebilesin.

F.CollisWILDMAN

AlmanyaNasılKalkındı?

“AlmanmucizesiniinceleyenherkesinaklınailkgelenadProfErhard’dır.Yalnız unutulan bir şey vardır.O da bu dönem içindeAlmanya’da tramvayvatmanındanbelediyebaşkamna,işçilerdenfabrikamüdürlerine,köylülerdenmuhtarlara, tezgâhlardan mal sahiplerine, memurlardan en yüksek amirlerekadarherkesinhaftada72saatçalışmışolmalarıydı,evet72saat,dilekolay.”

GünterGrosserAlmanya’daEmekliBirOkulMüdürü

DüşündürücüÖzdeyişler

Hayatta “büyük, küçük” diye bir şey yoktur.Biz başkalarını hayalimizdekendimizdenbüyükgörürüz■Çünküonlarkendilerineverilenİlâhikıvılcımıyakarlar,bizyakamayız-

Emerson

Birçok kimselerinmedeniyet diye bazen küçümseyerek alay ettikleri şeyüzerindebirazdahaesaslıdüşünebilmeleriiçin,belkibirgünbütüntelefonlarıtıkamak, bütün motorları durdurmak, bütün faaliyeti stop etmek mümkünolsaydı, herhalde insanlar neden yaşadıklarını ve gerçekten istedikleri şeyinneolduğunudahaiyianlarlardı.

J.TruslowAdams

ÜzüntüyüYenmeninYolu

Üzüntünün hayatınızı mahvetmesine müsaade etmeyin. Bir çoğumuzzamanımızınbüyükbirkısmınıhiçbirvakitolmayacakveyaçoktanolmuşvebirdahadeğişmesineimkânolmayanyadaüzülmeyegerçektendeğmeyecekkadarbasitşeyleriçinüzülmeklegeçiririz.

1.Propertyadındakiünlüişdergisibualışkanlığıyenmeninyollarınışöyleözetliyor:

2.Kafanızıyapıcıdüşüncelerlemeşgultutunuz,üzüntüoradakendisineyerbulamaz.

3. Ufak şeylere fazla önem vermeyiniz. Tatarcıklarla sivrisineklerinhayatınızı berbat etmesine ve hayatı yapan o iyi ve önemli şeylerden siziuzaklaştırmasınaizinvermeyiniz.

4. Ortalamalar kanunu ile üzüntüyü yeniniz: Bunun olması veyaolmamasınınyüzdekaçihtimalivardır?

5. Değiştirilmeyecek şeyleri kabul etmeyi öğreniniz. Önlenemeyecek vedeğiştirilemeyecekşeylerüzülmeyedeğerolmayanşeylerdir.

InternationalManagement’ten

Aletler nasıl paslanırsa, kafa da öyle paslanır. Bakımsız bir bahçe çokgeçmedenyabaniotlarladolar.İhmaledilenbiryetenekdezamanlasolarveölür.

FrankDusch

Günlük hayatımızda “boş zamanlarımızda neyle uğraşalım?” diyedüşünmeye lüzum bile kalmamıştır. Ulaşımın modem metotları sayesindebütünbuzamanıişegelipgiderkenkullanmaktayız.

FletcherKnebel

Tabiatsabıriçinde,insanisesabırsızlıkiçindeçabagösterir

PaulBoeu

Bilim, bizi bugünkü bilimin dar çerçevesinden çıkarıp, bilim üstünegetirdiğiantambilimolur.

IsaacNewton

Bölüm3

İNSANLİDERROLUNDE

BÜYÜKADAM

Eşber’deHamit,Büyükİskender’inkarşısındatarihçiyeşöylesöyletir:

“Mucipnehakareteapansız,

Tarihiyazanbenim,yapansiz.”

İnsanlığıntarihi,büyükinsanlarınortayaçıkış,yaşayışvearkalanndanbiriz,bireserbırakışhikâyelerindenbaşkabirşeydeğildir.Herdevirbirbüyükadamın ismini taşır,onunlaanılır.Dahaöncekiveyadahasonrakidevirlerlearasındaki farkı, o büyük adamın kişiliği, cesareti ve her şeyden önce,düşüncetarzımeydanagetirir.

19Mayıs1919’dan1938yılının10Kasım’ınakadargeçendevirAtatürkDevri,dahadoğrusuAtatürk’ünAnadolubozkınndayeniTürkiye’yiyarattığı,yaşattığı ve bütün dünyaya, dost ve düşmana kabul ettirdiği bir devirdir.Koltuk değnekli “Hasta AdanTın dünya uluslarının arasına girip yaşamadenilenogüçyanşmayakatılmakcesaretinikendisindebulduğudevirdir.

İşte bu cesareti ona veren, onun asırlarca süren “Makus Talihini” yenenbüyükadamodur.

Tarihyapaninsanlarınbüyüklükleriniölçmekiçinbugünekadarbirkıstas,bir ölçü bulunamamıştır. Bununla beraber birçok düşünürler şöyle bir sualecevap ararken bazı hakikatlerin, mukayese imkânlarını‘ortaya çıkaracağınainanırlar:

“Acabaobüyükadamyaşadığıodevirdedünyayagelmeseydi,yaptıklarınıyapmasaydı,adınıverdiğimizodevirnasılolurdu?”

Akıp gitmekte olan zamanı durdurmaya imkân olmadığına göre 1919 ile1938arasındaki20yılayakınzamandaTürkiyeneolacaktı, hattabugünnedurumdaolacaktık?

Bu sorunun yanıtını düşünmeye bile cesaret edemiyorum. Çünkü zamangeçtikçe her şeyi küçümseyen, tabii ve basit gören, her şeyi “kendiliğindennasıl olsa olacaktı” şeklinde yormak isteyen insani kadirbilmezliğin veegoistliğin en koyu dalgaları bile, ondan gelen o muazzam nurusöndüremeyeceklerveinsanlaronunbüyüklüğünügüngeçtikçedahadoğrusu,kültürleri, tarih görüşleri, bilgileri iz’an ve toleranslan arttığı ölçüde dahafazla takdir edecekler, anlayacaklardır. Geçen her gün bizi ondanuzaklaştıracak yerde ona yaklaştırmaktadır. İşte asıl büyüklük, ondanuzaklaştıkçakendimizionadahayakınhissettiğimizohakikibüyüklükbudur.Büyüklüğünzamanıyoktur,büyükadamlargeçmişinolduğukadar,halinde,geleceğindebatmayangüneşleridir.

Atatürk’ün büyüklüğü kişiliğinin insani olmasındaydı. O nefret yerinesevgi,korkuyerinegüven,yeisyerineümitgetirdi.Onudüşmanlarıbilesevdivesaydı.

Trikopis her Cumhuriyet Bayramı’nda Atina’da Türk Elçiliğinde onunresmiönündeihtiramduruşuyapmıştır.Tarihtebaşkabirmisalinihatırlamakgüçtür.

Maddivemanevikorkuyuyenenodur.KoskocabirimparatorlukkaybedenTürkiye’ye ümit getirdi.Bütün bunlarla beraber ve bunlardan başka bir şeydahagetirdiki,benceenönemlibaşarılardanbiridir.

Asırlardan beri düşünmeyen, düşünmeyi reddeden, düşünmekten korkan,düşünmekzahmetinekatlanmakistemeyen,daimabaşkabirisininkendisiiçindüşünmesine alıştırılmış, bir çok dogmaların, hurafelerin, peşin hükümlerinarkasına sığınarak bir türlü kendisini bulmak istemeyen şark kafasına hürdüşünceden korkmamayı, her şeye rağmen halk için düşünmeyi, batıyarağmenbatılıgibidüşünmeyiöğretti.

Sanatonunlabaşladı,külrengiufkurenklendirenodur.Kadınlaryaşamaya,böyleceyarım,kadınsızbirtoplulukbirbütünolmayabaşladı.

Dikkat ederseniz, Atatürk’e dil ve el uzatanlar hâlâ düşünmeyi kabuletmeyen, Allah’ın en büyük mucizesi olan insan düşünce ve zekâsınainanmayanlararasındançıkmaktadır.

İnsan ırkı, ne yazık ki asırlardan beri kafasındaki pasları atmamış,düşünmeyi ve öğrenmeyi kabul etmemiştir. Bu bir talihsizliktir. Fakat bunarağmen Atatürk öyle kuvvetli bir mıknatıstır ki, tesiri Asya ve Afrikainsanlannda bile görülmüş ve onları istibdat, taassup ve cehalet paslarındantemizleyerekyaşamakiçinuyandırabilmiştir.

Atatürk’ün büyüklüğü buradadır.Batı dünyasının ona gösterdiği sevgi vesaygıdabundanilerigelmektedir.

OhakikiBatı’ya,yaiıiFransa,Amerika,İngiltereveİsviçre’yedeğil;bilgi,kültür,sanatvehürdüşünceyeaçılanpenceredir.

Bizedüşenvazife,bupencereningetirdiğitaze,oksijenlihavayıbolbolveçekinmedenteneffüsetmekveçocuklarımızaettirmektir.

AtatürkveDogmalar

Gününü tam anımsamıyorum, on beş yıldan fazla geçmiş olacak. TürkTarih Kurumu’nun konferans salonunda Atatürk Enstitüsü’nün açılışıdolayısıyladeğerli,bilgin,tarihçiveyazarlardanbirgrupkonuşuyordu.

SırarahmetliYakupKadriKaraosmanoğlu’nageldiTitreksesiyle,

“Arkadaşlar,” dedi “bir gün Atatürk Falih Rıfkı Atay ile beni çağırdı.ElindeHalkPartisiTüzüğü’nünyenihazırlanmışbirşeklivardı. ‘Çocuklar,’dedi.Obizeböylehitapederdi,‘alınbunuşöylegüzelcebirokuyun,sonradaçekinmedenbanafikirlerinizisöyleyinV

TüzüktaslağınıiyiceokuduktansonraFalihileberaberkarşısınaçıktık.

‘E,çocuklar,’dedi,‘nasılbuldunuz?’

Paşamçokgüzelbulduk,yalnızbireksiğivar,bir rengi,öğretisi (akidesi,ideolojisi)yok,dedik.

İşteozamanAtatürkolduğuyerdeşöylebirdoğrulduvesertbirsesle,

“‘Çocuklar’, dedi ‘bu memleketin şimdiye kadar başına ne kadar belagelmişse,hepsidoğmalardangelmiştir.Bırakınbuböyleuygulansın.Bizdensonrageleceklerdahaiyibirşeybulurlarsabizimkisinideğiştirirler.’’

YakupKadrisözüşöylebitirdi:

“Amanarkadaşlar,sakınAtatürk’üdebirdoğmayapmayalım.Bu,onunençoknefretettiğibirşeydi”.

NüvitOSMAY

ATATÜRK’ÜNYAŞAMFELSEFESİ

FalihRıfkıATAY,DünyaGazetesi

Şimdi gençliğimize, Atatürk’ün her bakımdan insanlığı üzerine fikirvermek üzere, ölümünden bir yıl önce Romanya Dışişleri Bakam’nasöyledikleriniaktarayım:

“Milletler gam ve keder bilmemelidir. Şeflerin vazifesi, hayatı neşe veşevklekarşılamakhususundamilletlerineyolgöstermektir”.

“Vaktiyle kitaplar karıştırdım. Hayat hakkında filozofların dediklerinianlamakistedim.Birkısmıherşeyikaragörüyordu.‘Mademkihiçizvesıfıravaracağız, dünyadaki geçici ömür sırasında neşe ve saadete yer bulunmaz,’diyorlardı.

Başkakitaplarokudumbunlarıdahaakıllıadamlaryazmışlardı.Diyorlardıki, ‘Madem ki sonu nasıl olsa sıfırdır, bari yaşadığımız müddetçe şen veneşeliolalım’.

Benkendikarakterimbakımındanikincihayatanlayışını tercihediyorum.Fakat şu kayıtlar içinde:Bütün insanlığın varlığını kendi şahıslarındagörenadamlar bedbahttırlar. Herhangi bir şahsın, yaşadıkça memnun ve mesutolması için lazımgelenşey,kendisi içindeğil,kendisindensonragelecekleriçin çalışmaktır.Makul bir adam, ancakbu suretle hareket edebilir.Hayattatam zevk ve saadet ancak gelecek nesillerin şerefi, varlığı, saadeti içinçalışmaktabulunabilir.

Birinsanböylehareketederken,‘bendensonragelecekleracababöylebirruhla çalıştığımı fark edecekler mi?’ diye bile düşünmemelidir. Hatta enmesutolanlar,hizmetlerininbütünnesillercemeçhulkalmasınıtercihedecekkarakterdebulunanlardır.

Bahçesinde çiçek yetiştiren adam bir şey bekler mi? Adam yetiştirenadamda çiçek yetiştirendeki hislerle hareket edebilmelidir. Ancak bu tarzdadüşünenveçalışanadamlardırkimemleketlerinevemilletlerinevebunlarıngeleceğinefaydalıolabilirler.

Terbiyeveöğretimleuygulanacakusul,bilgiyiinsaniçinfazlabirsüs,birbaskıvasıtasıyahutmedenîbirzevktenziyademaddihayattabaşarılıolmayısağlayantatbikikullanmasımümkünbircihazhalinegetirmektedir.

En önemli ve verimli vazifelerimiz milli eğitim işleridir. Milli eğitimişlerindemuhakkak zafere ulaşmamız gerekir.Birmilletin gerçek kurtuluşuancakbusuretleolur.

En büyük davamız, en medeni ve en müreffeh millet olarak varlığımızıyükseltmektir.Dünyanınhertarafındaöğretmenlerinsancemiyetininfedakârvemuhteremunsurlarıdır.

Silahla olduğu gibi dimağ ile de mücadele zorunda olan milletimizinbirincisinde gösterdiği kudreti İkincisinde de göstereceğine asla şüphemyoktur.

Milletimizin saf karakteri kabiliyetle doludur. Ancak bu tabii kabiliyetigeliştirebilecekusullerledonanmışvatandaşlarlazımdır.

Memleketimizin gelişmeşi ve bu sayede lâyık olduğu medeniyetseviyesinde yükselmesi tabii ki, meslekleri bilenleri yetiştirmekle ve millikültürümüzüyükseltmeklemümkündür.

Yarım tedbirlerin verimsiz olduğuna şüphe yoktur. Bütün işlerimizdeolduğu gibi milli eğitimde ve kurulan üniversitelerde de radikal tedbirlerleyürümekkesinkararımızdır.

K.ATATÜRK

LİDERLİĞİNİLKŞARTIDÜRÜSTLÜKTÜR

B.B.LAH

İdari işlerde liderliğin temel vasıflarının başında tam bir dürüstlük gelir.Hiçbir icra amiri sözlerinde ve hareketlerinde tam manasıyla dürüstolmadıkça maiyetindeki memurların saygı ve güvenini sağlayamaz. Amir,bütüngözlerinheranüzerindeolduğubiradamdırveemrindekaçkişivarsaokadar da tenkitçisi var demektir. Belki o anlarda bazılarının gözlerinibağlayabilir; fakat hepsini birden aldatmasına imkân yoktur. Çünkü er geçhakikat meydana çıkar ve onun bir hacıyatmaz gibi herkesin gözündendüşmesideokadarçabukolur.

O başkalarının izleyeceği bir örnek olmalı, temiz ellerle ve aydınlık birvicdanlaçalışmalıdır.Paraileilgilikonulardatambirtitizliklehareketetmeli,memurlarınaaitmalvehizmetlerikullanırkençokdikkatliolmalıdır.Oyalnızrüşvetveşahsınamenfaatsağlamaktandeğil,ihaleleridostveyatanıdıklarınakazandırmak, şahsi otoritesi için veya kendi adamlarının yaranna yeninizamlarmeydanagetirmekveyamevcutlarıoşekildetefsiretmekgibidahabasit bozuk işlerden de kaçınmalıdır. Hiçbir surette, hoşlandığı belirli bazıkimselerifaydalandırmakveyahoşlanmadığışahıslangözdendüşürmekiçin,plân,politikavehareketlerinidegiştirmemelidir.Sırfaklındakibazışahıslarınişine yarayabilmesi için, mesela şartnameleri veya işe alma hükümlerini oşekilde tanzim cihetine gitmemelidir. Onun bütün hareketleri, şahsi veyasevdiklerinin menfaatlerinden ziyade,-bulunduğu müessese ve cemiyetingenelçıkarlannahizmetedeceknitelikteolmalıdır.

Dürüstlükdarbirmâna içine sıkıştınlarakyalnızpara ile ilgilimeselelerehasredilmemelidir.Ogenişmanadasabitbirkarakter,itimadalayıkolmakvedüşünsel namusluluk olarak alınmalıdır. Bir amir hiçbir zaman iki yüzlüolmamalı,bugünevetdediğişeyeyarın“hayır”dememelivehertürlühileveyalandan uzak kalmalıdır. Daima doğru söylemeli ve inandığı fikrisavunmalıdır.Hakikatenyapmakistediğişeyisöylemelivesöylediğişeyideyapmalı. Başka başka zamanlarda veya başka başka insanlara başka başkaşeylersöylememelidir.

Bir amirin kendi görüşünü veya amacını desteklemek için hakikat vedelilleri çevirmesi veya kendi şefinin hoşuna gitsin diye düşündüğü veinandığı şeyi değil de, onun tam aksini söylemesi amirliğe yakışmayanşeylerdir.

AdaletDuygusu

Dürüstlüğün temel unsurlanndan biride yüksek adalet hissidir. Bir amirmemurlarının işlerini ve şahıslarını değerlendirirken, vereceği ceza vemükâfatlarda, terfi ve tayinlerde haktan ayrılmamalı ve tarafsız hareketetmelidir.Rakip taraflarınşikâyetleribahiskonusuolduğuyerlerde,bilhassahoşlandığı kimselerle, amirin gözüne girmek için ellerinden gelen her türlükurnazlığıgöstermesinibilenleriçokbüyükbiritinailegözönündetutmalıdır.Daha üst pozisyonlara terfi edecekleri seçerken oraya en layık olanlarıseçmelivekendisineenfazlabağlıgörünenlerigetirmelidir.

Adalethissininbirgereğiamirinyetkileriniyardımcılarıilepaylaşmasıveonların da kendilerine düşen sorumluluğa uygun olan bir yetkiye sahipolmalarıdır. Diğer taraftan o kendisi bahis konusu olduğu zaman, takdir vetenkidi de aynı objektif ölçü ile karşılamalıdır. Başkalarının yapmış olduğuhizmetvebaşarılaradalayıkolduğutakdiriesirgemektenkaçınmalıdır.Layıkolduğuyerdetakdirgöstermeyenamirbütünmemurlarınıngüvenvesaygısınıkaybeder.Buamir,işlerinfenagittiğizaman,bunlarınsorumluluğunuüzerinealmasını bilmeli ve bir şamar oğlanı arayarak bütün kabahati başkalarınınüzerine atmamalıdır. Aynı zamanda başka başka insanlar hakkında hükümverirken,başkabaşkaölçülerkullanmamalıdır.

DüşünselDürüstlük

Her yüksek icra amirinin sahip olmak zorunda bulunduğumeziyetlerdenbiri de düşünsel dürüstlüktür. Onun kafası ilmi bir davranışa tabi olarakişlemeliveinsanlarvemaddelerleişgörürkenmümkünolduğukadaryüksekbir objektiflik derecesi gösterebilmelidir. Kendisinin hoşuna gitmeyenhakikatleri kabul edebilmeli ve kararlarını, kendi şahsi sempati veyaantipatilerinden ziyade durumun gereklerine göre vermelidir. Hatta şahsiprestijini bile hakikate olan bağlılığı ile kanştırmamalıdır. Hatasını anlaranlamazbunuderhalkabuletmekte tereddütgöstermemeliveonunezaketledüzeltmelidir. Bulabildiği her yerde bilgi, fikir ve teklifleri iyi niyetlekarşılamalıdır. Hakikati arayan bir insan olarak maiyetindekileri “evetefendimcilere” ve gramofon plaklarına çevirecek yerde onların serbestçedüşünmelerinivefikirleriniaçıkçaifadeedebilmeleriniteşviketmelidir.

Bazen düşüncelerinde dürüst olmayan kimseler bu samimiyetsizliğedüşebilirler.Medeni cesaret sahibiolmayanbir amirher işi hernepahasınaolursa olsun, tatlıya bağlayarak çözmeye çalışır. Olağanüstü hizmet görenmemurların, tutmayı düşünmediği vaatlerden dolayı kendisine yapacaklarıiğnelemeleri yumuşak sözlerle örtbas etmek ister. Bunun insanlarısusturmanın en umumi şekli olduğu zannedilir. Bunun bir başka sebebi deinsanlarlaiyigeçinmevememurlarıpsikolojikyöndenidareetmehususundabugün daha ilk gününden itibaren her amire yapılan telkin olsa gerekir.

Halbukieskimodabiramirbazenkabadaolsahakikatiuluortasöylemektençekinmezdi.Modernbiramirdenisedahanazikânevebasiretlihareketetmesibeklenir. Mesela böyle bir amir maiyetindekilere, her birinin işleriyle olanmünasebet bakımından ne durumda olduklarını açıkça söylemekten çekinir.Halbuki insanlarınyaptıkları işlerindurumlarınıbilmesionlar içinbir teşvikolur.Şahsîverimlerinidearttırmayavesileolur.Fakatbukıymetliteşvikçokdefa bir çok şevki idare amirleri tarafından ele alınmaz. Çünkü onlar hoşagitmeyecek hakikatleri açıkça söyleyecek kadar cesaret sahibi değildirler.Onlar maiyetindeki memurları isteyerek şüphe ve memnuniyetsizlik içindetutarlar ve bu şekilde karanlıkta bırakmak suretiyle onların daha fazlaçalışacaklarınainanırlar.Fakathakikattesonuçbununtamamiyletersidir.Buonlarınistekvecoşkularınıfrenler.Aynışekildefazlasıylanazikbiramir,ikimemuruarasındakianlaşmazlığıçözmek için ikisinibirdenkarşısınaçağırıptartışma konusunu açıkça ortaya koymaz. Her ikisiyle ayn ayn konuşur veböyleceherikisindedekendisininhaklıveötekilerinhaksızolduğuintibaınıuyandırır. Neticede hiçbir şey halledilmiş olmaz ve aradan bir müddetgeçtiktensonraamirindavranışınınikiyüzlülüğüşuveyabuşekildemeydanaçıkar.

ObjektifDeğerlendirme

Düşünseldürüstlük,amirinkendidaireveyaişletmesininyapmaktaolduğuişlerihakikiveobjektifbirsurettedeğerlendirmesine ihtiyaçgösterir. İşleringidişini gösteren bütün bilgi ve istatistikler veya mali neticeler gerçek vegüvenilebilir olmalıdır. Lehte olmayan rakamları saklamaya veya örtmeyeteşebbüs edilmemelidir. Bütün periyodik rapor ve bilgiler gerçeklere sadıkkayıtlarolmalıdırki,olağanüstüveyayinelenenhatalardüzeltilebilsin.Fakathakikatlerin yerini blöflerin almasına müsaade edilirse, yukarı makamlaraverilen bütün bilgiler yalan ve yanlış yola sevk edici olur. Bu yüzden esasgüçlükler ve hataların meydana çıkarılması uzar ve onlar da devam edipgiderler.

Birçok düşünür, şevki idare konusunu inceleyen yazarlar ve idarecileryüksek icra amirlerinin yüksek bir dürüstlük standardına sahip olmalarınınöneminibelirtmektedirler.

BukonudaünlübiryazarolanPeterDruckerşöylediyor:

“Şevki idaremakamlarındakiyüksekamirler;yenibir idareci tâyinetmekzorunda kaldıkları her seferde, kendi kesin inançlarının delillerini ortayakoyamazlarsa, en iyi iş usul ve tatbikatı bile tam bir iş ruhunun doğmasınısağlayamaz.Onlarınsamimiyetveciddiyetlerinindelili,karakterlerininhiçbiruzlaşma kabul etmeyen dürüstlüğüdür.Üst kademelere yapılacak tâyinlerde

dürüstlük üzerinde ne kadar durulsa azdır. Maiyetindekilere karakteri birmodel olarak gösterilmeyecek hiçbir şahıs yüksek makamlara tâyinedilmemelidir”.

Şevki idare konusu yazarlarından Unvik de şöyle der: “Herhangi birteşebbüsteinsanlarıidareetmeksorumluluğuilegörevlendirilecek,yanişevkiidare makamlarını işgal edecek bir şahıstan beklenecek en hayati özellikdürüstlüktür”.

Başka bir yazar,Miller de şöyle diyor “Liderlik bir grubun davranışınınmoraltonunutespitetmelidir.Sıraamiriolarakbirşahısbirstandartharekettarzınıöverken,onuntamamiyletersibaşkabiriniuygulayamaz.Onunkendişahsi davranışıdır. Buna göre, idari birmakamın hareket tarzında bir bütünolarak yüksek bir moral tonunun mevcut olduğuna inanılabilmesi için, herşeydenöncebunun,liderinindavranışındabulunmasılazımdır”.

Bir idarecininvereceğişahsiörneğinçokbüyükbiretkisiolacağınaişaretedenW.B.Gravesşöylediyor:

“Aslındabiramirincamkavanoziçindeyüzenaltınbalığıkadarsaklıözelyaşayışı vardır.Onun çalışkanlığı ve dürüstlüğünü, onun devletin zamanını,telefonunu,postasınıboşyereveyakendiçıkarıiçinkullanıpkullanmadığını,pozisyon kişinden faydalanarak kendisine özel imtiyazlar sağlayıpsağlamadığınıteşkilâttakienbasitodacıbilebilir”.

Liderlik üzerine yaptığı bir konuşmada Maraşal Sir William Slimbaşkalarını başarı ile yönetebilecek insanda şu esas beş vasfın bulunmasıgerektiğinisöyler:

“Cesaret, irade kuvveti, tolerans, bilgi ve bütün bu özelliklerin üzerinetemellendiğisonvasıf,dürüstlük.İnsanlarınsizeinanmalarınısağlayanşey”.

LiderliküzerinebiryazısındaMareşalMontgomeryşöyleder:

“Kötübirliderlikbelkigeçicibirzamaniçinbaşarılıolabilir,fakatsonundakendikendisinimahvedentohumlarımdaiçindeberabertaşır.Kötüliderliğinen iyi örnekleri Hitler ve Mussolini olabilir. Kötü liderlik kuvvetli birşahsiyetin empoze ettiği yalandır.Bu şahsiyet ne kadar kuvvetli olursa, sonyıkılışdaokadarkuvvetliolur.Hakikibüyüklükahlakifaziletlerolmaksızıneldeedilemez,bütünötekidahaküçükfaziletlerbununlakarıştırıldıktansonragelişir,olgunlaşırvebirilhamkaynağıolabilirler”.

GenişYetkiler

Bir idarecinekadaryüksekbirmevkide iseonunmüessese işleriyle ilgiliyetkisi de o kadar büyüktür. Bu muhtelif cinsten geniş yetkiler demektir;

büyükfonlarınsarfınaaityetkiler,personeleaityetkiler,muhtelifmalzemevehizmetlerin satılması veya satın alınması içinmukavele yapma yetkisi. İcraamiri, memurlarının menfaatlerinin bir koruyucusu, anlaşmazlıkların birhakemi, bir kanun yapıcısı veya nizam koruyucusu, adalet ve himayedağıtıcısıdır. Böyle geniş yetkiler çok az veya hiç kontrol altına alınmazsa,onlar en iyi insanları bile soysuzlaştırabilir ve zehirleyebilir. Kudret veyetkinin bu gibi körleştirici ve soysuzlaştıncı etkileri daha ilk çaglanndüşünürleri tarafından bile bilinmekteydi. Eski kutsal yazılarda kudret,“zehirlerinenkuvvetlisi”olarakvasıflandınlmıştır.LordActon“Kudretinsanıdaima soysuzlaştınr, mutlak kudret ise tamamıyla” der. Prens Kropotrin de“Kudretinonukullananlar içindaimazehirliolduğu tarihinherkesçebilinenbirhakikatidir”diyor.

Filozof Whitehead ise şöyle söylemiştir. “Kudretten zevk alma hayatınincelikleriniöldürür.Kudretinkendisinehastesirlerindenbaşka,elindebüyükkudretolanherşahsınetrafım,dinlediğitakdirdekendisinikötüyollarasevketmeye çalışan, birçok dalkavuk ve cellatlar alır. Bundan dolayı bir idareciyetkinin zehirleyici ve soysuzlaştırıcı etkisinden ve yüze gülen insanlarınçekiciyalanlanndankurtulmakiçin,kuvvetlivesafbirkaraktere,çokyüksekderecede hassas bir ahlak duygusuna, hakikati bulmak için kuvvetli birarzuya,adaletvedürüstoyunaşkınasahipolmalıdır.Kudretruhunbuyüksekvasıfları ile kontrol altına alınmazsa, gemi azıya alır ve idareciyi de birmüstebityapar.Diğer taraftanalçakkarakteryüksekkabiliyetlerlebirleşirse,kudretinkötüyekullanılması tehlikesidahadaartar.Taeneskizamanlardanberibu,kudretinkaçınılmaztalihiolaraktanınmıştır”.

UygunAletler

Soysuzbir idareciyenibirmevkiyegeçergeçmez, ilk işolarakkendisineuygun aletler bulmaya çalışır. Bunlar onun adına yalnız menfaat toplayandeğil,aynızamandaonunistediğinegöreişlerinseyrinisağlayankimselerdir.

Butipajanlarıbulmakgüçdeğildir.Çünküonunbuşekildekişöhretidahakendisi o mevkiye gelmeden önce her tarafa yayılmıştır. Bazı memurlarmemnunlukla gönüllü olarak ona katılırlar. Başka birçokları da zamanlagönüllülerin parlak durumlarını görünce arka planda nöbet bekledikleriyerlerden çıkarak onlarla birleşirler. Geride kalmayı ve direnmeyi tercihedenlerise,zamanlaetkisizbirhalegetirilir.Bozulmuşbiridarecininyetkisialtında hastalık mikrobunu taşıyanlar gelişirlerken ötekiler mahvolurlar.Kısacası,GrashamKanunuişlemeyebaşlar.Bununneticesiolarakda,kalitesiyüksek iş yerini, alçak kaliteli işe, iyi memurlar da yerlerini kötülerinebırakırlar. Bu şekilde soysuzlaşma bir orman yangını gibi bütün teşebbüsesirayeteder.Böylebozukbirhavaiçindedebencillikhizmetinüzerineçıkar,

işbirliğiimkânsızhalegelirveherkesmenfaatındanbaşkabirşeydüşünmezolur.Teşebbüsüfelâketegötürenbirdurumdur.

Soysuzlaşmayüksekderecedebulaşıcıbirhastalıktır.Hattaaslındaidarecikendisionunbulaşmasınıistemesebile.Çünküsuyüksekdüzeydenaşağılaradoğru akar ve suyun bulunduğu yer ne kadar yüksek olursa, akış hızı da okadar fazlaveyayılacağıyüzeydeokadargenişolur.Bir teşkilatınyüksekkademelerinden aşağı kademelerine doğru devamlı bir surette akan bukarakterseliyerçekimikanunukadardoğruveevrenseldir.Yüksekbiramirkendikusurlannıkolaycakusurolarakkabuletmezvebuyüzdendeastlarınınonu taklit etmelerinedekolaycamaniolamaz.Fakat farkınavarıpdakendiyaptıklarının aksini vaaz etmeye kalksa bile, bu husustaki gayretleri kolaykolaymeyvevermez.Çünkühareketlerisöyledikleriniyalanlamaktadır.

Trajedi

Belki facianın en şaşırtıcı tarafı, çok iyi ve akıllı insanların bozuk biridareciyihakikirenkleriylegörecekleriyerde,yaonunşahsiyetininsempatikoluşu veya onun kurnazca zaman zaman yaptığı kompliman ve sağladığınimetler yüzünden onun hayranlan ve yardımcılan olmalarıdır. Bununlaberaber bu sonuca fazla hayret edilmemelidir, insanların bu zaafları asırlarboyuncahükümdarlarvefilozoflartarafındanbilinmiyormuydu?

Alman filozofu Schopenhauer: “Sevgili dostum, ilk ve son olarak benimyaptığım işlere bak ve aklını kullan. İnsanlar tamamiyle kendileriylemeşguldürlerveetraflanndaolanbiten,

şeylereobjektifbirnazarlabakamazlar.Birköpeğinvarsaveeğersenonunseni sevmesini istiyorsan ve eğer sen de mevcut yüz nadir ve mükemmelvasıftanhayvancağızınbirtanesininfarkındaolacağınızannediyorsan,bununonu bütün vücut ve ruhu ile sana bağlayacağına inanıyorsan -tabii eğerdiyorumeğersenhakikatenbunainanıyorsan,çılgınınbirisin.Onuokşa,onayiyecek bir şey ver; ondan sonra hoşuna giden her şeyi yap. O bunlarınhiçbirinealdırmayacakveseninsadıkvehakikatlibirköpeğinolacaktır.Bunainanabilirsinki,aynışeytamamiyleaynıolarakinsanlariçindeböyledir.Enzeki insanlar bile, onları besleyen elin hatalarına karşı gözlerini kapamayaeğilimlidirler”.

Özetolarak şunu söyleyebilirizki,dürüstolmayanbir idarecibir taraftanyetkilerini kullanarak, bir taraftan da şahsen verdiği örnek dolayısıylamaiyetindekilerisoysuzlaştırır.

En hassas iş arkadaşlan bile onun sempatik şahsiyetine kanar ve onutamamiyle destekler. Üst idarecilerin karakteri yalnız bütün teşebbüsün

normal tonunu tayinetmeklekalmaz,aynızamandayaptığı işlerinkalitesinidesınırlar.Yüksekicraamirlerinindürüstlüğübundandolayıbirteşkilatiçinölümkalımmeselesidir.Başarılıolabilmesiiçinhertürlüıslahatvetemizlemehareketiyukarıdanbaşlayarakaşağıyadoğruinmelidir.

Atatürk’ünbirsöylevindekullandığıçağdaşlıkkelimesininanlamınısoranbirineverdiğicevapşuolmuştu:

“Çağdaşlık,efendiler,adamolmakdemektir

Atatürk’ü yeniden derleyeceksek, yeniden yorumlayacaksak, her şeydenönce onun yalnız Türkiye’yi değil dünyayı ilgilendiren büyük müjdelerini,büyük özlemlerini ele almalıyız. O, mesela “bütün dünya ölçüsünde,çocuklarımızıdünyavatandaşıolarak,hırstan,kinden,garezdenveher türlühusumettenkurtulmuşolarakterbiyeetmeliyiz”demişti.

İştebirözlem.Amabütündünyayıkapsıyor.

Milliyet’ten

“Bir kişinin devlet adamı olabilmesi için her şeyden önce yöneteceğitoplumladostolması,dostlukkurmasıgerekir

KemalAtatürk

BEYİNTRÖSTÜ

İkinci dünya savaşı sıralarında Başkan Roosevelt’in etrafında topladığımüşavirgrubunabuadınverilmesininsebebi,bugrubunAmerika’nınbilim,idare, iktisat ve askerlik gibi alanlannda ad yapmış en mümtazşahsiyetlerinden bir araya gelmiş olması ve savaşın bin türlü çetrefilmeselelerineobjektifbirışıktutabilmişolmasındandır.

Almanulaştırmabakanınınbirözelyüksekbilimseldanışmakuruluvardırve bu kurul ulaştırma alanında eser vermiş, başarı göstermiş bilginlerle,ulaştırma meselelerini bilfiil idare etmiş emekli kamu veya özel sektöridarecilerinden teşekkül etmiştir. Bu kurul, resmi kanalların tamamiyledışındaulaştırma ile ilgiliherkonuda fikirlerini açıkçabakana söylemekvegerekirseonuuyarmaklagörevlidir.

Beyintröstünebizimhermemlekettençokihtiyacımızvardır.Çünkübizdedevlet sektörü ile özel sektörün tam bir kaynaşması yoktur. Uzun zamandevletmüesseselerindehizmetetmişinsanlarla,zekâsı,bilgisivealınteriilekendini yetiştirmiş insanlarımız hemen hemen çok az bir araya gelerekobjektif bir açı ile berabercememleketmeselelerine çözümyollan bulmayaçalışırlar. İki tarafta da çok değerli, tecrübeli, dünya çapında insanlaryetiştirmişizdir.Fakat toleranssızlıkve teferruatıbırakarakgayedebirleşmekiçin nefsimizden fedakârlık yapmak gerektiğini zamanında takdiredemeyişimiz,uzunyıllarınveemeklerinverdiğitecrübelerinhebaolmasınasebepolur.

Yaşlı,bilgili,tecrübeliinsanlarherzamankendilerindenaçılmazlar.Ancakonlara değer veren bir ortam içinde onlardan faydalanmak kabildir. Hermeselenin birçok çözüm yolu vardır. Eğer dinlersek bilginler kitaplarınıaçarlar. En doğru kuramsal yolu gösterirler. Fakat onlar bile bir tek yoldabirleşmiş değildirler. Kuramsal bakımdan her yolun sakıncası ve faydasıvardır. Tamobjektif olmak istiyorsak, onların karşısına bu sefer uzun yıllıktecrübeleriylepratik alanda söz sahibi insanları çıkarmamızgerekir.Onlarında tavsiyeleri, teklifleri vardır. İşte asıl mesele bu iki farklı görüşübirleştirebilmek, en faydalısını bulmak ve her şeyden önce her iki tarafınüstündekalabilmektir.

Kuramsalolarakbasitgörünenbirçokmeseleamelisahadaeğitim,tecrübe,para, yer ve zamana ihtiyaç gösterdiğinden ve bunların ahenkli olaraksağlanamamasıyüzündençözülemez.

Memleketin her türlü kaynaklanndan en iyi şekilde faydalanılmasınıngerektiği fikri herkes tarafından, hatta herhangi bir tartışmaya lüzum

görülmeden kabul edilir. Fakat nedensememleketin gerek kamu gerek özelteşebbüssahasındaeservermiş,adyapmışhattadünyacatakdiredilmişinsankaynaklanndan memleketin önemli ihtisas problemlerinin çözümündefaydalanılmasıdüşünülemez.

Belirli bir yaşta emekliye ayrılmış bir çok değerli insandan kendi ihtisasalanlarındaki tecrübelerinden faydalanmak memlekete büyük yararlarsağlayabilir.

Kamu sektörü, özel sektör, sivil, asker, yaşlı, genç farkı gözetmeksizinmemlekettebüyükişletmeleriidareetmişsanayide,bankacılıktaticaretteçığıraçmış,kendiortamınınüstüneçıkarakeservermiş insanlarınbirenvanteriniyapalımveheryüksekidareciyanındaböylebirbeyintröstündenfaydalansın.Ayda birkaç saat toplanacak bu beyin tröstü tecrübelerine dayananmeselelerdeyüksekidarecilerekarşılaştıklarıgüçlüklerdeışıktutacak,tecrübevebilgininyolunugösterecektir.Kuramsalbilgiiletatbikiuygulamabiraradatartışılacakveeskitecrübelerdenfaydalanmakmümkünolacaktır.

Memleketin en değerli kaynağı yetişmiş insanlardır. Bunlardan tammanasıyla faydalanmadıkçaötekikaynaklardanda tamfaydalanmaya imkânyoktur.

Zeki olmak, anlamak, dinlemek demektir. O yalnız insanın, kendimizacının ve ruhi alışkanlıklarının malı olan fikirleri, şeyleri ve eylemlerianlamasıdemekdeğildir.Oaynı zamandayabancıolan, tersveçokdeğişikgelenfikirlerianlamakdemektir.Zekiolmakkendiduymavedüşünmeşeklinitanıdıktansonra,bütünötekilerekendileriniuydurabilmektir.

Leantand

LİDERLİKÜZERİNE

ÜnlütarihçiveTürkdostuProf.Toynbee,Pakistan’adairbirmakalesinde,“Türklerin bir sözü vardır ve çok yerindedir,” der. “Balık baştan kokar”.Tarihçibununlahersahadayüksekidarecilerin,liderlerinyetiştirilmemesininöneminianlatmakister.

Gereksiyasalalandagerekidari,ekonomikveendüstrialanlannda,yalnızbizimdeğil,bütünmemleketlerinaradığıyüksekidareci,yadagenişanlamdalidernasılbiradamdırve-,raondanegibivasıflarbulunmalıdır?Buhusustaortaya atılmış birçok görüş ve düşünce vardır. İşte burada onları ortak birpaydadatoplamayaçalışacağız.

İlkönceyüksekidareciveyaliderinbaşlıcagörevinedir?Kararvermek.

Evet,bir idareciproblemleribütünayrıntılarınakadar inceleyen,hepsininfayda ve sakıncalarını tartan ve sonra karar veren adamdır. Eğer o her şeyitam bir şekilde düşünür, inceler, fayda ve sakıncalarını ayırabilir, fakat işkarar safhasına geldiği zaman, bunu astlarına yüklemeye veya bugündenyarına bırakmaya kalkar, yani karar vermekten çekinir, vereceği kararınsonuçlarından korkarsa, o dünyanın en bilgin, en iyi niyet sahibi teşkilatçıadamıdaolsaidareci,liderolamaz.

İşlerin yavaş yürümesi, kırtasiyeciliğin bir türlü azaltılamaması, amirmevkiindebulunanlarınbasitbirmemurseviyesinedüşmesi,iştehepyüksekidarecininbuenönemligöreviyapacaknitelikteolmamasındanilerigelir.

Bununsebebinedir?

Bununenönemlisebebi,idarecininogörevinehliolmaması,üzerinealdığısorumluluğutammanasıylaanlamamışolmasıveböyleyüksekbirpozisyonagelmişbirkişidebulunmasıgerekencesaretesahipolmamasıdır.

iştebütünmüesseseler, idareler, topluluklar,ülkelerkararverecek;çabuk,iyi, doğru ve ileriyi görerek karar verecek insanları anyorlar, bulmaya,yetiştirmeyeçalışıyorlar.

Liderinikincivasfı,sinirlerinehakim,kararlanndasebatlıolmasıdır.

O bir istikrar kalesi olmalı, verdiği kararlardan günün havasına göredönmemeli, olur olmaz şeylerden sinirlenerek ancakmantıkla çözülebilecekönemli meselelerde hislerine boyun eğmemelidir. insanlar kendilerini idareedenlerde,kendilerindebolbolbulunanvealışıkolduklarıobasitnoksanlanbirtürlüaffedemezler.Yüksekidarecibunuunutmamalıdır.

Üçüncü vasıf, toleranstır. O başkalarının yapabilecekleri veya

yapamayacaklarıişleretoleranslıbirgözlebakabilmelidir.Yanındaçalıştırdığıinsanlar onun kadar zeki, tecrübeli, bilgili, hatta akıllı olmayabilirler, fakatdünya her türlü insandan yapılmıştır. Lider böyle çeşitli tuğlaları iyiceharçlayarak bir binameydana getiren kalfaya benzer. Tuğlalarından şikâyetetmekleduvarlarkendiliğindenbitmez.

Dördüncü vasıf, liderin etrafındaki insanların ona her şeyi açıkçasöyleyebilecekleribirserbestlikhavasıyaratabilmesidir.

Lider hakikatleri iyice bilmek, öğrenmek durumunda olan bir adamdır.Hakikatler de ancak serbest ortamlarda meydana çıkar. Etrafını bir korkuduvan ile kaplayan bir idareci, hiçbir zaman hakikati öğrenemez. Çünkükorkununbulunduğuyerde samimiyet ve saygıyerleşemez, hakikat da içerigirmedenkaçargider.

Sonvasıfdaşudur:

Lider layık olduğu takdiri göremediği halde inandığı şeyde kuvvet veinancınıkaybetmedensonunakadarsebatedenadamdır.

Buçokönemlidir.Tarihikarıştırın,göreceksinizki,birçok lidervebüyükinsangeç,hattabazenölümlerindensenelergeçtiktensonratakdiredilmişler,anlaşılabilmişlerdir.

Lider,yığınlarınyapıldığımaddedenbaşkabirşeydenyapılmışbirinsandır.Odayanıklılığı,çalışması, inancı,sebatı, toleransveanlayışıbütünvasıfları,kısacakarakteri,etrafındakiinsanlardanbaşka,üstünolan,fakatbunarağmenkendisinionlarınüstündegörmeyen,onlardanolmaklaiftiharedenveböyleceonlara farkettirmedenonları çalıştıran, onlara yön gösteren ve ışık tutan birinsandır.

Bu vasıflara sahip olmadan insanları idare etmek isteyenler, pusulakullanmasını bilmeden gemisini sevk etmek isteyen kaptana benzerler.Karadan çok uzakta ve fırtınalı havalarda onların gemisinde bulunmaktehlikelidir.

Konferansvermeninciddibirsorumluluğuvardır.200kişiönündekötübirkonuşmayapankimsekendizamanındansadeceyarımsaat israfetmişolur,buna karşılık dinleyicilerin zamanından boşa 100 saat (dört günden fazla)harcarki,budahiçbirşekildeküçümsenecekbirsuçdeğildir.

JenkinLloyd

Hiçbir iş yapmayan adamboşoturuyor demektir. Fakat kendi yetenekvebilgisindendahaaşağıbir işte çalıştırılan adamdaonunkadarboşoturuyordemektir.

Sokrat

Başkalarının güç buldukları şeyi yapmak yetenek, yetenekleri insanlarınolanaksızgördüklerişeyiyapmakdehadır.

Amiel

Cehalet Tanrı’nın lâneti olduğuna göre, bilgi göklere uçabileceğimizkanatlardır.

Shakespeare

Ahenk küçük şeylerin büyümesini sağlar, ahenksizlik ise büyük şeylerinyokolmasını.

Sallust

Birçokşeyiyarımbileceğine,birtekşeyiiyibil.

Nietzsche

Banagelince,benbirşeyibiliyorum,odabirşeybilmediğimdir.

Sokrat

Okulda okuduklarıyla yetinenler, yalnız mürebbiyeleriyle tanınabilençocuklarabenzerler.

Voltaire

Sevgininilkgörevidinlemektir.

P.Tillcih

LİDERTİPLERİ

RobertE.BURNS

1.TabiiTip

Herşeydenöncekendigüveniileilgilidir.Kendisinihiçbirzamantehlikeyeatmaz.Astları ile seyrek ve resmi olarak temas eder. İşleri personele habervermeyi sevmez. Personelinin morali genellikle bozuktur, hissiz veadamsendeci olurlar.Böyle bir şahsın liderlikmevkiine gelmemesi daha iyiolur.

2.SürücüTip

Sadece kendisi için kudret ve yetki ister. Kontrol görevini yaparken çoktenkitçidir.Ayrıntılarlaçokfazla ilgilenir.Herşeyiöğrenmeyi,haberalmayısever.Fakatkendisikimseyebir şeybildirmeyisevmez. İşleriyaptırır, fakatpersonelinin görüşlerine değer vermez. Astlan kendisini sevmez, etrafındahoşnutsuzlukyaratır.

3.DiplomatTip

Üstleri ve astları ile iyi geçinir. İnsanları idare etmesini bilir. Kendisinihareketegetirenkuvvet,şahsenilerlemevegüvensağlamaarzusudur.Astlanile sık teması vardır. Fakat bu temas tamamen görünüştedir ve ortada birrekabet havası esmeşine sebep olur.Astları da daha fazla kendi şahsi çıkaniçinçalışırlar.

4.GerçekTip

Amacıgerçektenbirçalışmaekibimeydanagetirmektir.Ekibinmenfaatleriher şeyin başında gelir. Hem kendisinin, hem de emrinde çalışanlarınilerlemelerini,takdiredilmelerinivegüveniçindeçalışmalarınıister.

Astlarıileilişkileriresmideğildirvedaimaeşitşartlaraltındadır.İkitaraflıhaberleşmevebirlikteçalışmahavasınakıymetverir.

LiderTipleriVeÖzellikleri

PERSONELİHAREKETEGEÇİRENGÜDÜLER

ManagementCross-Section’dan

Personelindentammanasıylafaydalanmakisteyenheramir,onlarıhareketegeçirenşeylerin,güdülerinnelerolduğunubilmekzorundadır.Ancakbunuiyibilenamirleronlarıheyecanlaçalıştırabilir,onlarıgüdüleyebilirler.

Psikologlarçalışaninsanları6anapsikolojikgrubaayırırlar.Bugruplarıveonlaragirenpersoneleneşekildedavranılmasıgerektiğiniaşağıdaveriyoruz.

1-Emniyetarayanpersonel

Para, sıhhat, fikir ve mütalaa bakımından çok ihtiyatlıdırlar. Günleriniönceden planlarlar. Sık sık nasihat ve fikir sormayı severler, hiçbir zamanriskegirmekistemezler.

Onlan önceden iyice hazırlamadan yeni ve yabancı bir işe vermeyiniz.Çünküonlaroradakendikendilerinebirrolbulacakkadarkendilerindenemindeğildir.Onlarasıksıkyenidengüvenaşılayınız.

2-Mükemmellikisteyenpersonelişitamyapabilmekiçinbüyükfedakârlıklardabulunurlar.

Başarıları ile övünürler ve kimsenin o işi kendileri kadar mükemmelyapamayacağınainanırlar.

Onlara çok güç görevler veriniz. Çünkü onlar basınç altında daha çokbaşarıgösterirler.Mümkünolduğukadarazserbestlikveriniz.

3-Kendisineönemverilmesiniisteyenpersonel

Bunlarüstlerinesayısıztekliflerlegelirlervefikirlerininkabuledilmesiiçinhiçbir tartışmadan kaçınmazlar. Eğer kendilerine önem verilmeyen birortamdaçalışmakzorundakalırlarsa,verimleridüşebilir.

Onlara önem veriniz, arada bir bir kompliman yapınız. Onlar, kendimeslektaşlarına, hak ettikleri zaman, sahnenin ortasında yer vermeyiöğrenmedikleritakdirdeüstşevkiidaremakamlarıiçiniyibiradayolamazlar.

4-Sorumluluksevenpersonel

Kendilerinin yerlerinin hiçbir surette doldurulmayacağına inanır veşeflerinin şehir dışına çıkmasını dört gözle beklerler ki, yalnız başlarınaistedikleriişleriistediklerigibiyapabilsinler.

Onlarasorumlulukverin,fakatyetkilerininsınırlarınıçokiyivesıkıtespitedin.Aksitakdirdeenufakbirfırsattayerinizegeçebilirler.

5-Prestijarayanpersonel

Onlar en songelişmeleri izlervekendilerininbir uzman sayılmasını arzuederler. O konuda bilgileri olmasa bile, her soruya cevap verirler. Kendiseviyelerindenüstünkişileribirbirinekatmaktançokhoşlanırlar.

Onlara önem verildiğini hissettiriniz. Bunu kendilerine hissettirdiğinizorandadahaiyiçalışırlar.

6-Herkestarafındankabuledilmesiniisteyenpersonel

Onlarherkes,hattayabancılartarafındanbilesevilmesiniisterlervebazenbaşkalarıyardımiçin,kendigörevleriniihmalederler.

Onlarakarşınezaketlemuameleediniz.Kababir tenkitonlarıkırabilirveenaşağıbiraysüreileonlardanfaydalanılmasınaengelolabilir.

Dudaklarınsöylemektençekindiğinigözlerhaykırır.

WillHenry

KÖTÜİDARECİLERİNUZUNHİKÂYESİ

AnthonyJAY

ÇılgınKralLear,idaresizliğidilleredestanolmuşidarecilerinbaşındagelir.Obirromankahramanıdır.Fakattarih,yapılmamasıgerekenşeyleringerçekörnekleriilefazlasıyladoludur.Bukabahatalarıincelemekle,belkigelecekte,aynıhatalaradüşmektenkendimizikurtarabiliriz.

Tolstoy,AnnaKaranin’inbaşında“bütünmutluailelerbirbirlerinebenzer,fakatmutsuz her aile kendine göre başkabir yöndenmutsuzdur”, der.Aynışekilde iyi liderler de birbirlerine benzer, iyi sıhhatin bir cinsi, fakathastalıklarıntürlüçeşitlerivardır.

Buna rağmen birçok devlet idarelerinde ve özel müesseselerde devamlısuretteöylekötü lider tiplerine rastlanırkibunları sıra ilegözdengeçirmekher bakımdan faydalıdır. Bir kere okuyanlar belki bundan ders alabilirler.Diğer taraftan esas prensip ve genel kanunlara uyulmaması yüzündenmeydanagelensonuçlar,bunlarındahaiyianlaşılmasınavetakdiredilmesineyarayabilir.

LiderlikanlayışındayapılanbütünhatalarınenilgincininKralLearileilgiliolanı olduğu görülmektedir. Bu çok hoştur, siz gene işletmenin başında enbüyükidareciolarakkalırsınızfakatbütünyetkilerinizitamamiyleikiveyaüçişletme veya bölge müdürünüze devredersiniz. Onlar üzülürler ve terlerler,fakat bütün şan ve şeref size ait olur. Lear’ın farkına vardığı gibi, bölgemüdürleriaksilenmeyebaşlarbaşlamaz,işlerdekarışmayabaşladı.Bilindiğigibi bu durumdabölgemüdürü rolünde olanlarGonerail ileRegan,AlbanyDüküveComwalidi.

Onlar Kral Lear’e yaptıkları işlerle ilgili herhangi bir bilgi vermeyireddettiler (onu şatolarından kovdular) kendisinde kalmış olan son bir ikiyetkiyi de, elemanı da (muhafızlarını da) elinden aldılar ve onu yalnız,güçsüz, kuvvetsizve insanlarınnankörlüğünebağırabağırabeddua ederbirhalde bıraktılar. Aslına bakılırsa bu Shakespear’ın liderlik prensiplerininderinliğine vakıf olmadığını gösteren misallerden biridir. Lear’e hayranolmamızı istemediğihalde,kızlarınınveeşlerinin tabiiolmayandavranışlarıkarşısındaşaşırıpdehşetekapılmamızıbekler.Dehşetekapılmamızaklayakıngelebilir, fakat şaşırmamızın ve bunu bir sürpriz gibi karşılamamızın yeriyoktur. Çünkü onların davranışları ne olursa olsun, bu yetki ve liderlikanlayışı bakımından anormal değildir, insanın, birçok aile fertlerininLear’ınkilerinenazarançokdahaiyigeçinebileceğiniummasınarağmen,Learbunukendisiistemişti.

Üzüntüve sorumlulukyetkiye ait bedelinbir parçasıdır.Gerçekyetki, neçalışma esaslarımızı, ne de yetki alanınızı açıklayan belge ve muhtıralardadeğil,pratiktegerçektenbaşardığınızşeydedir.

Şefin sekreteri, kralınmetresi gibi, elinde hiçbir yetki bulunmadığı -veyahiçolmazsabaşkalarınakâğıtüzerindegösterebileceğinizcinstenherhangibiryetkiyesahipolmadığı-haldebüyükbirkudretesahiptirvebunukullanabilir.AynışekildebüyükbirdaireninveyaşirketinbaşıdakuramsalolarakbirçokyetkiyesahipolduğuhaldeLear’ınyetkisizkaldığıgibi,yetkisizkalabilir.

İktidarsahibiolmakdemek,başkalarınınsizinyetkinizikabuletmesi,sizekarşı direnmeye teşebbüs ettikleri takdirde kendilerinin başarısızlığauğrayacaklarınıve sizinbaşarıkazanacağınızıbilmesidemektir. İştebundandolayıKralLear tipindebir şef çokgeçmedenGoneril veRegan’ın, üretimmüdürü ve pazarlama müdürünün, kendi direktiflerini dinlemediklerininfarkınavaracakve işgalettiğimakamdolayısıylahalensahipolduğubiricikyetkininonlarıkovmakolduğunuanlayacaktır.Fakatböylebirkararverdiğive onları kovmaya kalktığı takdirde onların yeni gelişmekte olan rakip birmüessesede daha iyi bir iş bulacakları ve giderken de dairelerinde kilitnoktalarındabulunanonikikıymetlielemanıdaberabergötüreceklerihiçbirşüpheyeyerbırakmayacakşekildeaçıktır.

EğerKralLeartipişefbirdeyönetimkurulunahesapvermekzorundaise,o zaman bütün yetkileri elinden gitmiş demektir. Hatta hisse senetlerininyüzdeyüzünesahipolsabiledurumuümitsizdir.Çünküonunyapacağıikişeyvardır,yayenilgiyikabullenirveyabirSamsonrolünükabuledervefirmayımahveder. Fakat Samson tarihte büyük bir trajedi kahramanı olmasınarağmen,idarecibirbaşolarakfecibaşarısızlığauğrayacakbirtiptir.

Rahatlıkileliderlikbirarayagelmeyenikiterimdir.Lider,engüçkararlarınsorumluluğununkendisineaitolduğunuvebütünüzüntülerin,nekadarbüyükolursa olsun, sonunda onun omuzlarına yüklenebileceğini, fakat onunkendisinin üzüntü ve sorumluluklarını hiçbir zaman başkalarınadevredemeyeceğiniherkesinkesinsurettebilmesinisağlamalıdır.

İnsan bunu hürriyetlerinden, bağımsızlıklarından ve özelliklerindenyapacakları fedakârlıklarla öderler. Bu adeta liderin onlardan topladığı veonların da seve seve verdikleri bir otorite vergisidir ki, bu onun bu yetkiyiuygulamadaki becerikliliğinin onlara sağladığı tatmin ile orantılıdır. Onlarkendilerinden alınan bu otoriteyi, liderin önemli bir savaşı kazanmak veyafaydalı reformları yapmak için kullandığını gördükleri sürece, bu vergiyivermekte devam ederler. Fakat onun bunu yanlış kullandığını, israf ettiğiniveyaboşunaharcadığınıgörürlerveaynızamandaonabirşeyödemedendeondankurtulabileceklerinin farkınavarırlarsa, artık onakolaykolaymetelikvermezler.

Eğer insanlar şimdi en güçlü kararlan kendi başlarına almak zorundakaldıklarının farkına vanrlarsa, Goneril ve Regan’ın anladıkları gibi,kendilerininteşebbüsiçinliderdendahafaydalıolduklarınıanlamaktadageçkalmazlar.Basitbirdenklemilebuaçıklanabilir:

Yetki + Sorumluluk = İktidar Yetki - Sorumluluk = İktidardan aynlmaRoma İmparatoru Augustus, Lear’in tam tersi bir adamdı. O görünüşealdırmadan gerçek kudret sahibi olmak istiyordu. Bu yüzden en belalıeyaletlerinçoğununkumandasınıbizzatelindetutmuştu.

Belki bu, biraz da kendisinden başka birinin bu işi becerebileceğineinanmamasından ileri geliyordu. Fakat o imparatorluğun böyle en güç birişinin sorumluluğunu ve imparatorluğunun en büyük ordusuna ait otoriteyibaşkabirinedevrettiğitakdirde,çözmeyeçalıştığıproblemdendahabüyükbirproblemyaratacağınıpekgüzelbiliyordu.

İngiltereKralıAslanYürekliRişarkendişahsiişindebirincisınıftı.Fakatbütünteşkilatıyönetmenindahagenişsorumluluklarınıkarşılamayıöğrenecekkadarbüyümemişidarecilerdenbiriidi.

Omükemmelbiraskerdi,fakatkraloluncabunubirtürlübırakmadı.HaçlıSeferleri’ne katıldı ki, o zaman bir İngiltere Kralı’nın yapacağı işlerinherhalde en başında gelmezdi ve İngiltere’nin başına birçok belâlanngelmesine sebep oldu. Bundan başka Haçlı Seferlerin’de sarf ettiği paragülünç olacak derecede fazla idi ve teşebbüsün (memleketin) başkakısımlarındabunadehşetlisuretteihtiyaçvardı.Obüyükbirsavaşkahramanı,fakatfecibirkraldı.

EndüstrideAslanYürekliRişar’larçoktur.Onlarkendi ihtisasları ile ilgilidarufuklarınıbırakmayaninsanlardır.İdarecilikmakamınageçmeyibirtürlübeceremeyen satış işlerimüdürleri en iyimisaldir. Başkalarının daha tesirlisatış yapabilmeleri için gerekli her türlü politikayı formüle edecek ve herşeyindevamlıvedüzenlibir şekildeyürümesini sağlayacakyerde,kendileripiyasaya çıkarlar ve bütün büyük müşterilere firmanın mallarını bizzatsatmaya kalkarlar. Eğer onlar yüksek idareci mevkiine geçerlerse, meslekilonca gururlan organizasyonun hakiki kusur ve eksikliklerini görmeyemaniolacak kadar gözlerini kamaştınr. Bütün bunların, satış memurlannın eskigünlerindekikadariyiolmadığındanilerigeldiğineinanırlar.

Hakikaten ihtisas sahibi bir istihsalmühendisi veya iş plancısının, üretimmüdürü, satış işlerinde başarı göstermiş bir memurun da satış müdürüdurumuna geçmesi güç bir şeydir. Bu şimdiye kadar, bütün emniyet, şahsideğerveşöhretinizinüzerinebinaedilmişolduğumeslekibilgiveihtisasınbiraniçindebırakılmasıveyahiçolmazsaöneminin,buişleriüzerinealacakvebu mesleki bilgilere sahip olan başkaların! yönetmenin meçhul taleplerine

nispetleazalmasıelemektir.

Mesleki bilgi ve ihtisasnekadaryüksekse, ondanvazgeçmekdeokadargüçtür.Aslındaherhangibirmeslekadamınınkudretlibir idareciolabilmesiiçin onun kendi mesleğinin en üstün mükemmelliğine çıkmamış olmasıgerekir.Çünküasılmeseleonunkendimesleğinibütünprobleminyalnızufakbir parçası olarakgörebilmesi veöteki daire veya şubeleri kendi kontrolleridışında kalan şeyler için tenkit etmemesidir. Bir üretimci olarak satışların,yanlış tahminler veya imalat resimlerinin hazırlanma kademesindeki eksikbilgilerden dolayı iyi gitmediğinden şikâyet etmekte haklı olabilir. Fakatrekabetdurumuortayaaçıkbirtalepkoyduğuhaldekendisindenişlerinaceleyapılmasının istenmişolmasındanşikayetedemez.TabiigençAslanYürekliRişar bunu böyle görmez. Başkalannın akıllıca veya delice davranışlarıhakkında hüküm, sırf kendisinin işini onların ne kadar kolay veya güçyapacaklankıstasınagöreverilir.

iyibirlidercesaretvericiraporlanngenişyığınıiçindenasılcansıkıcıbirhaberparçasınıçıkanpelealırsa,öylebirtipliderdevardırki,yalnızhuzurverahatverenhaberkınnulannıgörür.Yaklaşanfelaketinbütünbelirtilerinekarşıdevekuşugibi,sıkısıkıyagözlerinikapar.

RusÇanNikolaII,karısınındapahabiçilmezyardımlanvla,1917’yekadariçindeyaşamayamuktedirolduğubirhayaldünyasıkurmayıbaşarmıştır.Sizbütün bu belirtilerin hiçbir şekilde yanlış anlaşılmasına imkân olmadığınıdüşünmüş olabilirsiniz. Fakat o onları yanlış anlamaya ve kendisini basitaynntılarlaaldatmayaveyanlışbirgüvensağlamayamuvaffakolmuştur.

İnsanoğlununiçindesaklı,“kendikendinialdatma”diyehayretvericigizlibirkuvvetvardır.Zayıf liderlerde felaketbunudışyüzeyeçıkarır.Onlarbirikiistatistiği,birmüşterininbirmamulhakkındakiövücübirkaçsözünü,rakipbir firmanınkarşılaştığıbasitbirgüçlükveyagerilemeyiönemserler.Geriyekalanhiçbirşeyikafalanndaniçerisokmazlar.

Ayak takımı Winter Palace’in kapılarına geldiği halde bile, hâlâ hayaldünyasındayaşayanhatalı veyanlışyönegötürücü, cesaretverici teşviklereinanmakisteyenbirçokinsanınbulunduğugörülmektedir.

Ufukta beliren fırtınanın neler getireceğini önceden gören ve ilgilileriuyaran insanlar, can sıkıcı budalalar sayılır ve toplantıdan ayrılır ayrılmaz,peri sultanınınmaiyeti arkasından onlarla alay edip kıkır kıkır gülerler. Buşekildeki zayıf liderler genellikle dokunur dokunmaz her madeni altınaçevirecek tılsımlı taşa, karşılaştıkları bütün hastalıkların basit bir ilacıbulunduğuna, tamamiyle inanırlar. “Görünen şeyler yanlıştır, hepsi bundanibarettir. Karşılaştığımız bütün güçlükler haberleşme servisinin iyiçalışmamasındanilerigelmektedir,önemlibirşeydeğil”.TıpkıÇarNikolave

özellikle Çariçe’nin Raspotine bağlandıkları gibi, bir çok organizasyonliderlerideherderdedevabulacaklannıiddiaedenbirsürüşarlatanainanırlar.Bunlar halkla ilişkiler danışmanı, bir şevki idare uzmanı veya herhangi birkokteyl partide tanıştıkları yabancı bir “eminence grise” (saman altında suyürütülenbirmüşavir)olabilir.Esrarengizilaç,yenibirorganizasyonşeması,birelektronikbeyin,kuvvetlibirreklamkampanyasıveyaherhangibüyülübirplan olabilir. Bütün bunların uygulamalarından başarıya erişip erişilmediğidaha tamamiyle anlaşılmadan, onların aslında ne için uygulandıklarını bilehatırlanamaz.

Hatta bu oldukça akla uyun bir şey bile olabilir. Fakat başta Nikolalarbulunduğumüddetçeenufakbirbaşarıihtimalibileyoktur.

Maalesefbunlarkötü lider tipleriveya iflasagidenyollannhepsideğildir.Eğer bu yazı korkunç şeylerle dolu bir oda veya gerçek tarihi vakalarınanlatılmasından biraz daha fazla bir şey olacaksa, bütün bunlardan olumlubazı temel prensiplerin ortaya çıkarılması gerekecektir ki, işte bunların enönemlilerişunlardır.

-Enağırsorumluluğudaimasizkendinizalmalısınız.

-Mesleki uzmanlık bilgilerinizin kendinizi savunmak için bir siper değil,ilerlemeniziengelleyecekbirsetolduğunuhatırlayınız.

-Siziüzecekvedüşündürecekdelillerimeydanaçıkarmayaçalışınız.

-Zamanınızın en önemli kısmını organizasyonundaki cn kudretli grubunarkasındageçiriniz.

-Problemlerebirteleskoplabakınız,mikroskopladeğil.

Birmemlekettenamuserbabı,enaznamussuzlarkadarcesurolmadıkça,omemleketiçinkurtuluşyoktur.

İsmetİnönü

Sevgiektiğimizyerdesevinçbüyür.

Shakespeare

Sıkıntıvermeyenbirihtiyar,dosttanyoksunbirihtiyardeğildir.

AndreMaurois

Ökse otunun kurumuşmeşe ağacının üzerinde çiçek açması gibi fikir deihtiyarlıktaçiçeklenmelidir.

Bizbaşarılanınızdançokhatalanmızdanöğreniriz.Hatalanmızıakıllıcaelealabilirsek,onlarilerisi içinbirbaşarıkalıbıolabilir.Budalacahatalarlaaynıhatalann tekran cezalandınlmalı. Dürüst hatalara karşı tolerans göstermeli.

Sonuçlanfeciolmayancesarethatalantakdirlekarşılanmalıdır.

Bir büroda işlerin geç yapılması, uzun zaman kaybına sebep olmasışunlardan ileri gelir: Büronun iş hareket planı iyi yapılmamıştır, masalarevrak ve dosyalarla doludur, herkesin okuyacağı çok şeyi vardır, evrakzamanında alıp götürülmemektedir. Genellikle karar vermede gecikmealışkanlıkolmuştur.

R.AlecMacenzie

İNSANİİLİŞKİLERVELİDERLİKÜZERİNEDÜŞÜNCELERI

İnsaniilişkilerkonusuelealınıncaaklagelenilkdüşünceherkesiçinaynışekilde uygulanabilecek sert ve kesin kuralların bulunmamasıdır. İnsanlarmakine değildir. Basit bir düğmeye basmakla onlara istediğiniz şeyiyaptıramazsınız. Bunun nedenini de yüzlerine bakmakla anlayamazsınız.OnlarFordotomobillerigibibirbirininaynıdeğildir,hepsininayrıayn;

a.Hareketegeçebilecektutkuları,

b.Kınlabilecekgururları,

c.Bozulabileceksinirleri

d.Gerçekleşmesinibekledikleriümitlerivardır.

İşte insanları birbirinden ayıran ve anlaşılması güç yapan da budur.İnsanlarlageçinmekisteyen,onlarıyetiştirmekveyayöneltmekisteyenherkesonları anlamak zorundadır. Çünkü bir makineyi, tezgâhı, motoru veyafotoğrafmakinesiniiyiçalıştırmakveonlardaniyisonuçlaralmakistiyorsak,onların nasıl işlediğini bilmemiz gereklidir. Fakat biz, çok kere, insanlarakarşı göstermiş olduğumuz hareketlerde onların arzu ve düşüncelerini hiçanlamadığınızveyaonlaraönemvermediğimizibelliederiz.

İyi ve insani ilişkilerin tek bir kuralını söylemek güçtür, f akat bütündinlerin ve ahlak felsefesinin esasını teşkil eden ve “Altın Kural” diyeadlanmışolanşukuralherzamanişimizeyarayabilir.

Kendine yapılmasını istemediğin şeyi başkalarına yapma, sana hoş gelenşeyisendebaşkalarınayap!

Fakat,diğertaraftaninsanlarıhareketettiklerişekildehareketetmeyesevkeden bazı güçlükler de mevcuttur. Bunlar, insanların temel ihtiyaçlarınıntatminedilmesindendolayıtezahüretmişgüdülerdir.

Nekadarküçükveönemsizolursaolsun,herferdindeğişmeyenbirtemelihtiyacı vardır. O da “takdir edilmek”, “yani adam yerine konulmak”ihtiyacıdır.Hepimiz,başkalarınınbizeihtiyaçduymalarınıbekleriz.

Ailemizin, iş arkadaşlarımızınveyaonlar için çalıştığımızkimselerinbizitakdiretmelerini,bizekıymetvermeleriniveiyihareketlerimizdendolayıbiziövmeleriniisteriz.

4. Yaptığımız işin önemli olduğunu ve teşkilatımızın başarısına hizmetettiğihissininbizdeuyandırılmasınıisteriz.

5.Biziilgilendirenmeselelerdebizimdefikirlerimizinalınmasınıisteriz.

6.işarkadaşlarımızınbizesaygıgöstermeleriniisteriz.

ikincitemelihtiyaçfırsat(imkân)dır.

7.Bizeiyiişyapmakfırsatıverilmesini,

8.Eniyiyeteneklerimizikullanmakimkânıverilmesini,

9. işimizde ilerlemek, mevki sahibi olmak, daha fazla kazanmakimkânlarınınaçıkolmasınıisteriz.

Üçüncütemelihtiyaçemniyettir.

10.Yiyecek,giyecekvesairihtiyaçlarıkarşılayacakkadarparabulmakiçinsıkıntıçekmemeyi,

11.Amirlerimiziniyiişyaptığımızagüvendiğindeneminolmayı,

12. Normalşartlarda işimizde istediğimiz kadar kalabileceğimizin teminedilmesiniisteriz.

Dördüncütemelihtiyaçda“ait”olmaktır.

İnsanlaresasitibariylesosyalbirkarakteresahiptirler.Bizhepimizbirveyabirkaçgrubunbirparçasıve ilgilibulunduğumuzgruplarınönemlibirüyesiolduğumuzuhissetmekisteriz.

KişiselFarklar:

Bütün bu temel ihtiyaçların herkes tarafından bilinmesine rağmen, onlarıaynıderecedekuvvetlihissetmez.Bazışahıslartakdiredilmeyi“emniyetten”üstün tutarlar. Bazıları da “emniyeti” her şeye tercih ederler. Meselaüniversiteden çıkan henüz 2-3 sene olmuş*genç ve bekâr bir mühendisemniyettenziyadeilerlemefırsatınaönemverebilir.Fakatdörtçocuğuolanveeviipoteklibulunanyaşlıbirmemurdatambununaksiileilgilibulunabilir.

İnsanlar:

-Davranışlar

-Kabiliyetler

-istidat

-ilgililer

-Tecrübe

-Hislergibibirçokhususlarda

-Tahsil-Yaş

-Bilgi

-Beceri

-Bünye

-Dinselinançlarbirbirindenfarklıdır.

Bir amir olarak, bu farkları bilmek suretiylememurlarımıza vereceğimizgörevlerdeayarlamalaryapabilirveonlardandahaiyineticeleralabiliriz.

13. Mesela ağır parçaların kaldırılması ile ilgili işler kuvvetli bünyeliinsanlaraihtiyaçgösterirler.

14.Fazlahassasinsanlardevamlıbaskıaltındaiyiçalınmazlar.

15. Çekingen insanlar her an yeni insanlarla tanışmayı gerektiren işlerdeçalışmayısevmezler.

16. Muayyen bir sahada ihtisas sahibi olan kimseler başka sahalardaseverekçalışmazlar.

17. Alakalı oldukları konular ile görevleri arasında ilişki bulunmayanşahıslarverimliolamazlar.

18. El ve parmakları ile iş yapmayı beceremeyenler genellikle mekanikişlerdeçalışmaktanhoşlanmazlar.

19.Şairruhluveromantikinsanlarbulaşıkyıkamayısevmezler!

İnsanlarınbirbirleriyleilgilifarklarındanşuneticelerçıkabilir:

20.Bazıinsanlarötekilerinenazarançokdahaçabukhiddetlenirler:

-Bazıinsanlaraceleişlerdedahaiyiçalışırlar.

21.Bazıinsanlaracele,baskılıveyayabancıişlerdesıkılır,şaşırırlar.

22. Bazıları ötekilerine nazaran kendilerine daha fazla dikkat edilmesiniisterler.

Biz kendimiz hakkında niyetlerimize göre, başkalarının hakkında dadavranışlarına göre hüküm veririz. Bu da insanlarla beraber çalışan, onlarıyönetenlertarafındanhatırdatutulmasıgerekenbirkuraldır.

İnsanlaraİşYaptırmanınUsulü

1. Her memura kendi durumunu bildiriniz. Periyodik bir şekilde işbakımındanvegrupiçindekideğeriyleilgiliolarakonuaydınlatınız.

2. Takdir gereken yerde takdiri unutmayınız. Bu husus memurun işindegösterdiğigelişmeileorantılıolmalıdır.

3. Yapılan değişiklikleri onlara önceden haber veriniz. Yapacağı iştenhaberiolaninsanlardahaiyiçalışırlar.

4. Onları ilgilendirecek plân ve kararlarda onların da beraberliğinisağlayınız.Beraberlikişbirliğinikuvvetlendirir.

5. Onların itimadını kazanınız. Onların sadakat ve dürüstlüğünü ve sizegüvenmelerinihakediniz.

6. Bütün memurlarınızı şahsen tanıyınız. Onların alakalanm,alışkanlıklarını,zayıfnoktalannıöğreniniz.

7.Astlarınızınfikirlerinidinleyiniz.Onlarındaiyifikirlerivardır.

8. Eğer bir memurun davranışı o an için normal değilse bunun sebebiniarayıpbulunuz.Herdavranışınbirsebebivardır.

9. Mümkün olduğu takdirde arzulannızı öneri veya tavsiye şeklindeöncedenherkesebildiriniz,insanlargenellikleitilmeyisevmezler.

10. Yapılacak şeylerin nedenini daima açıklayınız. Neden yaptıklarınıbilirlersememurlarınızbiriişdahaiyiyaparlar.

11. Bir hata yaparsanız, onu kabul ediniz ve af dileyiniz. Hatalannızıbaşkasınınüzerineyüklerseniz,herkessizdennefreteder.

12.Memurlarınızaherişinönemliolduğunugösteriniz.

13.Yapıcıtenkitediniz.Tenkitlerinizinsebeplerinivehatalarıdüzeltmeninyollarımgösteriniz.

14.Tenkitlerinizionlarınyaptığıiyişeylerigösterdiktensonrasöyleyiniz.

15. Amirler her zaman örnek olmalıdır. Siz, memurlarınızı nasılistiyorsunuz,kendinizdeöyleolunuz.

16. Hareketinizde sabit olunuz. Memurlarınızdan ne beklediğinizi onlarbilsinler.

17. Memurlarınıza itimat gösteriniz. Böylece onların en iyi özelliklerinimeydanaçıkarabilirsiniz.

18.Uygunhedeflertespitediniz.Memurlarınızaerişilebileceklerihedeflerigösteriniz.

19.Memurlarınızdanbirihoşnutdeğilse,sebebinibulunuz.Birininhoşnutolmamasıbirçoğununhoşnutolmamasınasebepolabilir.

20.Mümkün olduğu takdirde her yerde, her zaman, her türlü şikayetleri

halletmeyeçalışınız.Birkişininhalledilmeyenşikayetiherkesetesiredebilir.

21.Memurlarınızıdestekleyiniz.Yetkisorumluluğutakipetmelidir.

ŞEFMİSİNİZ,LİDERMİSİNİZ?

1.Şefkorkuyaratır

2.Şeflikantipatidoğurur

3.Şef(ben)der.

4.Şefkabahatibulur.

5.Şefnasılıbilir.

6.Şeflikişisıkıcıyapar.

7.Şefyetkiyedayanır.

8.Şefsürer.

-Lidergüventelkineder.

-Liderlikiseşevkveheyecan.

-Lider(biz)der.

-Liderhatalarımeydanaçıkarır.

-Lidernasılıgösterir.

-Liderişienteresankılar.

-Liderişbirliğinegüvenir.

-Lideryönetir.

Liderlik

Liderlik bir sanattır. Bu sanatı öğrenmenin de bazı kural ve âletleriolmalıdır.Yalnız liderliğibaşka sanatlardanayıran şey,bukuralveâletlerinher lider için değişik olabileceğidir. Ortak özellikler yok değildir. Fakatbazılantarafındanbaşarıilekullanılanteknikler,başkalarıiçinokadarbaşarısağlamayabilirler.

Bununlaberaberherhangibirsanatıöğrenenbirşahıs,meselabir ressam,ilkönceresimleilgilibütünbilgilerikendisinemaletmeye,sonradabunlarıtekniğeçevirerekonahakimolmayaçalışacaktır.Ancakondansonrabubilgive tekniği şahsi karakteristiğiyle kanştıracak ve böylece kendi üslûbu, hattakendi“okulu”meydanaçıkacaktır.

Her sanatta olduğu gibi liderlikte de kemal hiçbir zaman elde edilemez.Gelişme ve daha iyiye her zaman yer vardır. Liderlik tekniği değişen

zamanlarla, değişen aletlerle günümüzün toplumumuzun ideallerindekifarklaragöreveonlarlaberaberdeğişmelidir.

On yedinci yüzyılın başarılı bir lideri bugün aynı düşünce tarzına bağlıkaldığıtakdirdebaşarılıbirliderolmayabilir.

Bugünün psikoloji, sosyoloji ve öteki ilgili alanlarda yapılan bilimselaraştırmalar eskiden kabul edilen tekniklerin köhneleşmiş ve değiştirilmeyemuhtaç olduğunu meydana çıkarmıştır. Bu, liderliğin muhakkak bir şahsınyaptığışeylerleölçülemeyeceğini,eldeettiğisonuçlaratabiolduğumanasınagelir.

Bu, liderlik tekniğinin hiçbir kıymeti olmadığımanasına gelmez. Bilakisliderlik bilgisi ne kadar büyük olursa, onu başarıya götürecek metot veteknikleriseçmekvegeliştirmekşansıokadarfazlaolur.

Bilgininkıymetivardır.Tekniğindekıymetivardır.Metotlarındakıymetivardır.Bununla beraber sonneticeler, liderliğe ihtiyaç gösteren birmakamagelmişolanşahsınbaşansıveyabaşarısızlığınıortayakoyarlar.

TesirliBirLiderliğinGenelSonuçlanNelerdir:

1.Hizmetinyapılması.

2.Hedeflereerişebilmekiçineldekibütünkaynaklardanfaydalanmak.

3.İstekliveişbirlikçibirişgücüyaratmak.

4.Kabiliyetli,eğitimgörmüşbirişgücügeliştirmek.

5.Sessizveahenkliçalışanbirörgütmeydanagetirmek.

6.Organizeveamacıbellibirişgücügeliştirmek.

7.İlerlemeyeinananvedevamlıolarakkendikendiniıslahedenbirişgücüyaratmak(kibuyukarıdakifaktörleringenelbirözetidir)

Bir bayan, Einstein’a teorisinin hakikaten doğru olduğuna inanıpinanmadığınısordu:

“Ben doğru olduğuna inanıyorum,” dedi Einstein. “Fakat o ancak 1981yılındabenöldüktensonraispatedilebilecek.”

-Neden?Ozamanneolabilirki?

-EğerbenhaklıysamAlmanlarbenimAlmanolduğumuiddiaedeceklerdir.Fransızlar da Yahudi; eğer haklı değilsem, Almanlar Yahudi, FransızlarAlmanolduğunusöyleyeceklerdir.

İNSANİİLİŞKİLERVELİDERLİKÜZERİNEDÜŞÜNCELERII

İnsanTopluluğununGeçirdiğiDönemler:

Barbarlık:Ötekiadambenimdüşmanımdır,onun

Kölelik içinyokedilmesi lazımdır. :Ötekiadamelegeçirilmelivebenimhizmetimesokulmalıdır.

Hizmetkârlık : Öteki adam ufak bir karşılık mukabilince bana hizmetetmeli,fakat

İyilik daha başka bir şey istememelidir. : Öteki adam, fena bir durumadüştüğü

Velilikzamanyardımedilmelidir.Fakatsebebiniaraştırmayalüzumyoktur.:Ötekiadamayardımedilmelivebakılmalıdır.Fakatbununderecesini

Beraberlikbentayinederim.:Ötekiadamadaemeklerinin

Mütevellilikkarşılığındabirşeyverilmeliveonayardımedilmelidir.

: Sorumlu olduğum şey bana ait değildir. Ben başkalarının yararına onugeliştiripidareetmekteyim.

:Ötekiadamaslındaolduğundançokdahakabiliyetlidir.Onutamenerjiveverimleçalışmasıiçingeliştirmekbenimvazifemdir.

Liderlik

A.Demokrasiliderlerrejimidir.

Lider, belirli bir topluluğu sevk ve idare etmek için gereken özellikleresahipolanbirşahıstır.

Liderlik, insanların davranış ve hareketlerine tesir etme sanatı, insanlarıidareetmekabiliyetidir.“Teknikve taktikkurmayların işidir.Ruhvemoraliverenliderdir”.MarşalFoch.

B.İnsantipleriarasındalider:

Belirli bir zaman sonra tamamiyle suya gömülüp batacak bir ada halkıarasında3düşüncetarzıolaninsanlarbulunabilir:

1.Enyüksektepeyeçıkıpduailevakitlerinigeçirenler.

2.Songünlerinieğlenceilegeçirenler.

3.Bundansonrasualtındayaşamakimkânlarıaraştıranlar.İşteliderlerbutipinsanlardır.

C.Büyükliderlerdeortaközellik:

1.İnsanlarıanlamak.

2.İnsanlarısevmek.

3.Bütünçabalarıilekendilerinibirtekgayeyeadamışolmak.

D.Hayatınproblemlerinekarşıinsanlarınkendikendileriniayarlamalarıileilgilidörttip.

Liderolumlutiplerdençıkar:

Devletadamlığı,Liderlik

1.Direktyaklaşım(olumlu):

Başarısızlığınsorumluluğunukabuleder.İşinaksibiryönalmasınakızmaz.

İkinciderecedeiyibirşeyerazıolur.

Muhakkakkafasınakoyduğuyoldangitmekteısraretmez.

Ölçülüveanlayışlıdır.

2.Kaçmakiçinbahanebulma(olumsuz):

Güçişibaşkalarınınsırtınayükler.

Başkalarınıkabahatlibulur.

İşlerigeciktirir.

İhmalkârdır.

Kararvermektenkaçınır.

Zayıfyardımcılarkullanmaktanhoşlanır.

Yetkilerinihomurdanarak,sorumluluklarınıserbestçeverir.

Mevkiveunvanaönemverir.

Daimabağırırvecanısıkıktır.

Ekseriyakabakonuşurveküfreder.

Çoğuzamansıhhatibozuktur.

Başkalarınıkötülemekiçinkılıkırkyarar.

3.Geriçekilme(olumsuz)

Kendisine herkesin büyük bir saygı göstermesini ister. Sinir buhranlarıgeçirir.

Kaprislidir.

Kendisiningözetlendiğinisanır.

Başkalarındanfazlasıileşüpheeder.

Dedikoducudur.

Eleştiriyehiçtahammülüyoktur.

Alıngandır.

Sekreterinekseriya,kendiyerinedüşünmesinemüsaadeeder.

Misal

İşegiderkenotomobilibozulanadamındörttipegöredavranışı:

1.Derhaltekerlekdeğiştirir,işihallederveyolunadevameder.

2.Otomobili orada bırakır, bir taksi alır, işine gider, oradan tamirhaneyetelefoneder.

3.Kabahatioğlunda,garajustasındaveyatrafikmemurundabulur.Kızar.

Yakın bir yerden oğluna, sekreterine telefon eder. Otomobillealakalanmalannveişegeçgeleceğinisöyler.

4. Otomobili olduğu yerde bırakır. Bir gazinoya gider, bu vesile ile birşeyleriçmekveişiasmakimkânınıbulduğundaniçindenmemnundur.Birininkarbüratörünütıkadığıveyatekerleğineçivibatırdığınainanır.

YüksekİdareMevkisindeLiderlik

A.Bugününyüksekidareamiriniilgilendirenyeniveönemlisorunlar:

1.Ötekifaktörlereoranlapersonelgiderleri.

2. Birçok özel mesleki bilgi ve beceri alanında insan gücü eksikliği(yetişmişelemannoksanlığı).

3.Şevki idareproblemlerinin çözümünde insani çabanınbir bütünolarakbir yerde toplanmasına olan ihtiyacın gittikçe artması (Ciddi sonuçlardoğurabilecek bir görevin planlanma ve uygulanma işini artık kimse tekbaşınaüzerinealamaz).

4. Teknikte, otomasyon, elektronik, çekirdek fiziği vs.’nin getirdiğiyeniliklerinmeydanaçıkardığıyenivekompleksproblemler.

5. Ticari, sanayi ve devletmüessese ve teşebbüslerininmuazzam ölçüleralmasının meydana çıkardığı ademi merkeziyet ve bunun yanındakoordinasyonvekontrolgüçlükleri.

6. Teşkilat piramidinin tepesinden tabanına kadar, yukarıdan aşağı veaşağıdanyukarıhaberleşmeimkânlarınınsağlanması.

7.İnsaniilişkilervehalklaolanilişkikonulannıngittikçedahafazlaönemkazanması.

B.Yüksekidaredeliderliğinuygulanması:

1.Liderinmüesseseyekarşıolansorumluluğu:

a. Sorumluluklarını yerine getirebilmek için kendisini bedence ve kafacasağlamtutmak.

b. Şevki idare şartlarını gözönünde tutarak objektif düşünmek. Kendimenfaatiileveyaşahsiyetleilgiligörüşlerdenkaçınmak.

c.Kendi fonksiyonununderhalveyakınvade içindeelealınmasıgerekenamaçlankadar,uzunvadeliamaçlannıdahesabakatmak.

d.Kendisiniileridekidahabüyüksorumlulukvehizmetleriçinhazırlamak.

e.Gerekemrindeçalışanlannvegerekişarkadaşlarınınsaygıvegüveninikazanacakşekildedavranışlannıayarlamak.

2.Liderlerinastlannakarşısorumluluğu:

a.Herişeenuygunadamıseçmek.

b. Emrinde çalışanlara sağlık bakımından rahat ve huzur içinde iyi işçıkarabilecekleriuygunbirortamsağlamak.

c.Onlarıgörevvesorumluluklarınıtamyapabilecekşekildeyetiştirmek.

d. Yetki ve sorumluluk sınırları içinde onların serbestçe hareketedebilmelerinisağlamak.

e.Yaptıklarıişlerdenonlarısorumlututmak.

f. Normal iş karşılığında onların dürüst bir ücret almalarını ve normalinüstündebaşarıgösterenlerin(maddivemanevi)takdirgörmelerinisağlamak.

g. Para ve mevki bakımından kendilerine imkân ve fırsat verilmesini

sağlamak.

h.Onlaradüşündüklerişeyiserbestçesöyleyebilmeveşahsiteşebbüsleriniçekinmedenkullanmaimkânınıvermek

3.idariliderliğinödülleri:

a. İnsanın inandığıamacıneldeedilmesi içinyapıcıbirkatkıdabulunmakve bu amacı onunla ilgili olanlann yararına göre şekillendirmek imkânınıkazanması.

b. İnsanları, ellerinden gelen en büyük işlerin yapılmasına teşvik etmişolmaktandoğanmanevitatmin.

C.İdariliderinbaşarışartları:

1.Bugününyüksekicraamiribirdiktatördeğil,birliderolmakistiyorsa,üçşeytanicazibedenkendisiniuzaktutmalıdır:

a.Eskimeslekhayatınıntekniksahasındaçalışmayadevametmekcazibesi.

b.Heyecanvericiişletmekararlarınakatılmaarzusu.

c.Kontrolişlerindeayrıntılaragirmekisteyeninsanieğilim.

2.İdariliderliğinbaşarısınısağlayanüçfaktör:

a.insanlarakarşıilgivesevgi.

b.Şahsiyetliolmak.

c.ilmivemantıkiçalışanbirkafa.

3.Bütün çalışmaların temel çabası, çalışmak ve iş başarmak heyecanınıntakdir edildiği ve en kıymetli şeyler olarak tanındığı bir hava yaratmak vedalgacılarla, kaytarıcıların birer parazitten başka bir şey olmadığını açıkçagöstermekolmalıdır.

4.Eğerbirinsanındüşünceleriiyiise,ohemkendisihemdeonunlailişkisiolanlarlaahenkiçindedir.

5.Genelbakımdanbüyükidariliderlerinkarakteristiklerişunlardır:

a.İnsanicezalarıkarıştırabilmekveşahsiçekişmeleriortadankaldırmak.

b.Başkalarınaiçlerindekieniyikabiliyetlerimeydanaçıkarabilecekşekildeheyecanvermekveonlaradahabüyükbaşarı sağlayacakmeydanokumalarıkabulettirmek.

c. Astlarına karşı vefakârlık göstermek ve onların da bu özelliklerini

geliştirmelerinisağlamak.

d.Beraber çalıştığı insanlaraonlarınkendisindendahabüyükmeziyetleresahipolduğunuhissettirmekabiliyetinemalikolmak.

e.Bağlı olduğumüessese için lüzumlu ve her şeyin onunla kaim olduğuhissiniyenmek.

f.İnsanlarakorumavegelişmeyelâyıkkıymetlerolarakbakmaktandoğananlayış.

D.Yüksekamirlerinbaşarısızlıksebepleri:

1.Hemenhemenbütünyüksekamirlerkendilerininçokiyibirerpsikologolduklarınakânidirler.Yalnızçokbüyükpsikologlarinsandavranışıhakkındanekadarazşeybildiğimizibilirler.

2.Bazıyüksekamirlerinsanlarınakimdangeçenibildiklerineinanırlar.

Sonuç:“Sizpersonelilişkileriuzmanlanbenisıkıyorsunuz.Benbiradamla5 dakika havadan sudan konuşurum, sonra onun ne kadar iyi bir memurolduğunuanlarım.”

3. Personeline şüpheci bir gözle bakmak, “bu elemanlarla iş yapılmaz”zihniyeti.

a. Ben kendimden ve senden başka kimseye inanmam. Bazen senden deşüpheettiğimolur.

b.Ötekiadamsanabirşeyyapmadansenonayap.

c.Benherşeyikendimgöreceğim.Banasormadansakınbirşeyyapma.

d.Dünyahergüngittikçedahadaberbatlaşıyor.

e.Kimseyegüvencaizdeğildir.Benyetkilerimiböylebudalalaraverecekkadarakılsızdeğilim.

f.Satınalacağımherşeypahalılaşıyor,satacağımherşeydeucuzluyor.

g.Ekseriyabizenkötümemuraeniyimuameleederiz.

h.Siznekadaralçalırsanız,benokadaryükselirim.

i.Eğerbiriştamyapılacaksa,onubenimyapmışolmamlazım.

j.Benonuhiçbirzamanbeğenmedim,hiçbirzamandabeğenmeyeceğim.

k.Sevemedimbir türlü şuDr.Fel’i. Sebebini bende bilmiyorum.Yalnızşunuçokiyibiliyorumki,sevmiyorumşuDr.Fel’i.

1. Ben hiçbir zaman kanıtlara metelik vermem, kendi kararımı kendim

veririm.

m.Sanaşunuanlamanıtavsiyeederimki,buradaşefbenim.(Aslındaodabundanemindeğildir.)

n.Eveyemeğegitmeyehazırlananaksibiradamınzihniyeti:“Eğerkarımsaat tam altıda yemeği sofraya getirmemişse, gösteririm ona gününü. Eğergetirmişsebirlokmabileyemem.”

Bütünbunlarınsonucumenfigörüşüntamolarakyerleşmesidir.

4.İnsanlarhakkındahükümverirkenyanlışölçükullanmak,peşinhüküm:

a.Sarışınlarinatçıdır.

b.Esmerlerbeyazlardandahakavgacıdır.

c.Genişalınlılarzekiolurlar.

d.Küçükkulaklılarhasisolurlar.

e.Yüzündenzekiolduğuanlaşılıyor.

f.Gözlerifıldırfıldır,onagüvenilmez.

g.Obircaniyebenziyor.

h.Benbirinsanınyüzündenyalansöyleyipsöylemediğinianlanm.

i.Birkeresuçişleyen,herzamanişler.

j.Bütünaileöyledir,odaonlarabenziyor.

k.Onlarbasitinsandırlar.

Bütün bu ölçüleri biz her gün bilmeden, bilinçaltımızdan, insanlarındavranışlarınıtahminetmekiçinkullanırız.

5.Aşağılıkduygusu

Liderlerdenbeklenenözelliklerinözeti

1.Kararvermek.

2.Sinirlerinehâkim,kararlarındasabitolmak.

3.Tolerans.

4.Etrafındaonaherşeyinsöylenebileceğibirserbestlikhavasıyaratmak.

5. Layık olduğu takdiri görmediği halde inandığı şeyde sonuna kadardevametmek.

SonSöz

Lider yığınlarının yapıldığı maddeden başka bir şeyden yapılmış birinsandır. O dayanıklılığı, çalışması, inancı, sebatı, kısacası karakterietrafındaki insanlardan üstün olan, fakat buna rağmen kendisini onlarınüstünde görmeyen, onlarla olmakla iftihar eden ve böylece onlara farkettirmeden onları çalıştıran, onları heyecanlandıran, yürüten, onlara yöngösterenveışıktutanbirinsandır.

İYİLİDERLİKSANATI

Liderliğin en iyi tanımlarından biri ve nitelikleri Kanada Royal Bankasıtarafındanyayınlananbirbildirideşöyleaçıklanmadadır:

“İdarecidünyanınennadirtürlerindenbirinemensuptur:Lider.Birgrubunkarışıkbirproblemianlayabilmesinehizmetetmekvebunuçözebilmek içingrubun işbirliğini sağlamak, idareciliğin en yüksek şekillerinden biridir veödülüdebüyüktür.Bubirşahsıhemnüfuzsahibi,hemdeicraatçıyapar.

Aceleci bir tavır ve kumanda edici bir ses, iyi bir liderliğin alametlerideğildir. Lider ‘haydi başla!’ demez, ‘başlayalım’, der. O yol gösterir veherkestendaimabiradımileridedir.Onunelindebayrakvardır,kırbaçdeğil.

‘İşinibilirbiridarecimüesseseninçıkarlarınınbirbekçisidir’.Onunteknikbilgisi,genişveaydınbirgörüşü,yüksekderecedeşakadananlayışıveesprisivardır. İnsani ilişkilere kıymet verir. O yalnız akıllı bir adam değil, aynızamandabütünşahsiyetsahibibirinsandır.

İyi bir liderliğin gerektirdiği akli ve ahlaki güce sahip olan insanlar,başkalarınınırkına,rengine,inancına,milliyetineveözelliklerinekarşıbüyüktolerans gösterirler. Diğer taraftan onlar kendilerinde; aksilik, mızmızlık,sabırsızlık, aniöfkelenme,birprimadonnayavergidavranışlar, kibir, iltimasveyakararsızlıkgibihallerehiçdayanamazlar.

İdareci uysaldır. Dairesinde yapılan işleri değişen şartların ışığı altındainceler ve tekrar inceler. O daima esasa parmağını basar, ne yapılmasıgerektiğine karar verir, bütün ilgililerin neyi ve nasıl elde etmek istediğinianlamalarınaçalışır.Emrindekilerinişlerindenasılilerledikleriniizler.

Bu,temkin,dirayet,tolerans,cesaret,enerjivesebatavebütünaksiliklereve hayal kırıklıkları karşısında işleri ileri götürmek kabiliyetine ihtiyaçgösterir.”

LİDEROLMAKİÇİNNELAZIMDIR?

GeneralMarkCLARK

Bütünhayatımboyunca,biraskervebireğitimciolarakelletutulmayanbuesrarengiz şeyi aramakla uğraştım. Bütün uluslar da bitip tükenmeyen birçaba ile onu arıyorlar. Çünkü o büyüklüğün hatta hayatta kalabilmenin biranahtarıdır. Elle tutulmayan bu şey, liderlik adıyla tanınan o heyecanlı veşaşırtıcı vasıftır. İngiltere’nin en büyük askerlerinden biri olan MareşalMontgomery onu, “Erkek ve kadınlan müşterek bir gaye uğrunda hareketegeçirmek iradesi ve kabiliyeti” diye tanımlar. Bu kabiliyeti nasıl tarifedersenizedin,gerçekolanşudurki,hiçbirzamanondaneldekâfiderecedemevcutdeğildir.

Suçlu çocuk ve gençler nerelerde en çoktur? Lider olmayan ailelerde.Gecekondular en çok nerelerde müzminleşir? Lideri olmayan şehirlerde.Hangi ordular sendeler, hangi partiler başarısızlığa uğrarlar? İyiyönetilmeyen,iyibirbaşa,lideresahipolmayanlar.

“Liderler doğarlar, yapılmazlar” şeklindeki eski bir sözün aksine liderliksanatı öğretilebilir ve öğrenilebilir. Acaba liderlerde özel olan vasıflarnelerdir?İşteaşağıdatemelvasıfsaydıklarımısıralıyorum:

Güven: Eger bir liderin kendine güveni yoksa, kimsenin de ona güveniolamaz. Fakat güvenin alın teriyle kazanılması lazımdır. Böyle bir güveninmeydana gelmesi ancak insanların, liderin meslek hayatının bir dönemindederece derece elde ettiği eğitim, tecrübe ve maharetten doğan bir yetkiyesahipolduğunakanatgetirmesiylekabildir.

İki bin sene önce, Hannibal, 60.000 kişiden ve bir sürü fiilden oluşanordusunuheranyolunukaybettirenomüthişkarfırtınalarıiçindeAlpler’dengeçirerekaskerliktarihininencür’etliyürüyüşüsonundaRomalılarıbozgunauğratacağına inanıyordu.Nefsine olan bu güveni ona babası büyükKartacaGenerali Hamilcar aşılamış ve beslemişti. O oğlunu taktik ve stratejide okadariyiyetiştirmiştiki,eskidünyadasavaşlideriolarakonaeşolacakkimseyoktu.

Enerji:Birliderizdaşlarınınistediğiherşeyi,hattadahafazlasınıyapmayaistekliolmalıdır.Odahafazlaçalışmak,dahafazladüşünmek,herkestenfazlatehlikeye göğüs germek, herkesten fazla yük yüklenmek ve herkesten fazlayürümekzorundadır.

Bu enerji içten gelir. Metodizmin kurucusu John Wesley zayıf, kuru, 1metre60cm.boyundaküçücükbiradamdı.Fakathersabahsaatdörttekalkar,ilkvaazınıbeşteverirvealtıdayolaçıkardı.Hergünatüstünde60,70mil

kadar gider ve onu dinleyen herkese vaaz ederdi. Geceleyin mum ışığındakitap yazar veya ilahiler bestelerdi. 87 yıllık ömründe bir gün bile kendinidüşünüpgörevinibırakmadı.Buyüzden insanlaronusevdilervearkasındangittiler.

Zamanını seçmek: Bu akitlik, hayal kuvveti ve ileri görüşün birbirleşimidir. Woodrow Wilson, “Hiç kimse zamanın eskittiği düşünceleridüşünmekle, kendi kuşağını yönetmeye muvaffak olamaz”, demişti.Wilson’un kendi hayatı bunun en dramatik delilidir. Memleket tam hazırdurumda iken o Birleşik Amerika’yı Birinci Dünya Savaşı’na sokmuştur.Fakat sonra Amerika’nın Cemiyeti Akvam’a girmesinde ısrar ettiği vakti,memleketdahabunahazırdeğildiveonunbütünçabasıboşagitti.Lideraynı,memleketaynıidi,fakatzamanyanlışseçilmişti.

Berraklık: Bir lider mantıki hükümlere varmak, alternatifleri tartmak vekarar vermek zorundadır.Bundan sonra da düşüncelerini açık ve berrak birşekilde ifade edebilmelidir. “Düşünebilen,” diyor Pericles, “fakatdüşündükleriniifadeedemeyenadamdüşünmesinibilmeyenbiradamlaaynıseviyededir.”

Sebat:Cesaretbeşdakikadahafazladayanabilmekabiliyetidir.Liderlerinyalnızkendisibukabiliyetesahipolmaklakalmamalı,obunubaşkalarınadaaçıklayabilmelidir.BatıdünyasınınzamanımızdakienbüyükliderimuhakkakkiWinston Churchill idi. O herkesi hayal kırıklığına düşürebilecek anlardabilehalkahakikatisöylemektençekinmemiştir.Birionuniçin“Tarihtehiçbirkimsenin,bukadarfecibirkaranlıkgerçeklerisöylemesinerağmen,milletineböylekuvvetvecoşkunlukhissi,hattaneşeverdiğinihatırlamıyorum”.

Cüret: Bu kuvvetli bir erkekçe karakteristik cesarete çok yakındır, fakatondandahadinamiktir.Otehlikelereatılmaisteğinin,heranyenitecrübeleregirişmeye hazır olmanın ve hata yapma düşüncesini hor gören ve reddedenyüksekbiriyimserliğinifadesidir.

Birinci sınıf liderlerin hepsinde bu özellik vardır. Théodore Rooswelt,“Daima alaca karanlıkta yaşadıkları için zafer ve yenilginin ne olduğunubilmeyen,nesevinçduyabilen,nedeızdırapçekenofakirruhlarlaaynısıradabulunmaktansa, muazzam güçlüklere atılmak, şan ve şeref getiren zaferlerkazanmak,hattabaşarısızlığauğramakbiledahaiyidir”der.

İlgi: Hayat tecrübem bana öğretmiştir ki, insanlar kendilerine veproblemlerine gerçekten ilgi gösterdiğine kani olmadıkları kimseninarkasından gitmezler.GeorgeWashington savaşın bütün sefaletine adamlarıile beraber dayanmış, bütün güçlükleri onlarla paylaşmıştır. Gerçektenbaşkalarıileilgilenmekhayalgücüileilerigörüşünbirişaretidirki,bunlarınikisideliderliğinanamaddelerindendir.

Ahlak: Taviz kabul etmeyen bir dürüstlük ve kuvvetli şahsi bir ahlâkduygusu,“takdireitaat”,iştebunlarbirliderinbenliğinintamiçindeyerleşmişolması gereken vasıflardır. Askeri okul ve kolejlerin görev, şeref, Allah vevatan sevgisine bu kadar önem vermelerinin sebebi budur. Çünkü onlarbilirlerkikayagibisertahlakibirtemelesahipolmadaninsanetkilibirliderolabilecekşekildekendisindeneminolamaz.

inanç:Herşeyinüstündeveherşeydenfazlabirliderkendiadamlannaveonları yönelttiği amaca inanmak zorundadır. Napoleon’un taburlarına olangüvenihiçbirzamaneksilmemiştir.BirkereToulon’unalınmasısırasındabirbataryanınöyle tehlikelibiryereyerleştirilmesiniemretmiştirki,kurmaylarıitirazettiler.“Böylebirbataryadasavaşmakintihardır”dediler,“hiçbiraskerbunu yapamaz.” Napoleon şöyle bir levha yazılmasını emretti: “Korkusuzinsanlarınbataryası”Toplarhiçbirzamanboşkalmadı.

Liderliğinbugibi vasıflarınıngelişeceği bir iklimmeydanagetirmek içinneyapmalıyız?Cevabıanababalarınbunuyapmalarıgerektiğidir.Buhayatındahabaşlangıcındaaileocağındayapılmalıdır.

Mesela ilgiyi ele alalım. Bu vasfın tohumları daha bir çocuk okulagitmeden çok önce ekilmelidir. Bu sınırlı görevlerin başarılı bir surettesonuçlandırılması ile başlar. Övmek yardım eder. Örnek göstermenin veöğretmenin de yardımı olur, fakat çocuğunuzun gerçekten üstün başarıgöstermesiniistiyorsanız,bunlarınötesinegeçmelisiniz.Onunhangialanlardaalâka ve kabiliyetli olduğunu araştırmalı ve bunları teşvik etmelisiniz. Busahalarda ona yol göstermeli, zaman ve ilginizi ondan esirgememelisiniz,kendinizden ona bir şeyler vermeye istekli olmalısınız. Aile ocağında bazıdeğerler bulunmasına dikkat etmelisiniz: Saygı, iftihar, vefa, şeref vehaysiyet. Konuşma ve eylem bu gibi şeyleri yansıtmalıdır. Hayat sonucuşüpheli, amacı belli olmayan bir mücadele değil, muhteşem bir imtiyaz,gelecek kuşaklara teslim edilmeden önce parlak bir alevle yanması gerekenbirmeşaleolarakaçıklanmalıdır.

Kimse liderolmanınkolaybir şeyolduğunusanmasın.Çokkereo insanıyalnız bırakan güç bir iştir. Nietzsche’nin söylediği gibi “Zirveye doğruçıkıldıkça hayat güçleşir, soğuk artar, sorumluluk çoğalır”. Bütün bunlararağmenbaşarınınhiçbirteminatıyoktur.

Fakat zirveye erişenlerin tehlikeyi göze alanlann, bilinmeyene meydanokuyanlann ödülü de muazzamdır. Kennedy şöyle yazmıştı: “Mutluluk,hayattamükemmellikvefazilethatlanboyuncainsanınbütüngüçleriniamacaerişecek şekilde harekete geçirmesidir”. İşte bir liderin aradığı ve çok kezbulduğumutlulukbudur.Eğer içimizdenyetecekkadar insanbunu anlar veonagüreyaşarsa,Milletimizingeleceğieminellerdeolacaktır.

İnsanların bazen birbirlerine söyleyecek sözü yoktur, ama yine dekonuşurlar.

Senancour

Birbilgisizikanıtlarlayenmekolanaksızdır.

WilliamG.McAdoo

Çokkonuşmayınız,herkesingözündendüşersiniz.

Hz.Ali

Eğer bir insan onu rüyasında görmeseydi, başka bir insan onunyapılabileceğine inanmasaydıvebaşkabirideonunyapılmasını istemeseydigökleredeğecekhiçbirşeyyapılamazdı.

CharlesF.Kettering

İŞETAMADAMINIBULMASANATI

PeterF.DRUCKER

Bir şevki idare uzman olan yazar “Başarılı Amir” adlı kitabında, “biradamınzayıfyanlarınaaldırma,bütündikkatinionunkuvvetliyanlarınaçevir,bunuyapabilirsen,hiçbirzamanyanlışhareketetmezsin,”der.Bütünbüyükidarecilerveişadamlarıbufelsefeyibenimsemişveuygulamışlardır.Başarılıolmakisteyenheramirinberaberçalışacağıkuvvetlibirtakımaihtiyacıvardır.Böyle bir takım ise ancak bu prensipten faydalanmak suretiyle bir arayagetirilebilir.(N.O)

Başarılı bir amir elindeki gücü verimli olarak kullanabilen bir amirdir.Hiçbirsorumluşeyinzayıfnoktalarüzerinebinaedilemeyeceğinibilir.Sonuçalabilmekiçinelindekibütünkuvvetli taraflardan,yardımcılarının,üstlerininve kendisinin gücünden faydalanmak zorundadır.Teşkilatların biricik amacımevcutgüçleribirişyapabilecekhalegetirmektir.

Yüksek bir amirin karşısına ilk çıkan güçlük, kadroları güçlü şekildedoldurmaktır.Verimlibiramiringöreviadamtayinederkenveyamemurlarınıdaha yüksek pozisyonlara terfi ettirirken daima “o adamın yaptığı işi” esasalmak olmalıdır. Kadroları doldururken amaç, zayıf yanlan azaltmak değil,kuvvetliyanlarıçoğaltmaktır.

Lincoln, yeni başkomutanı General Grant’in içkiyi biraz fazla sevdiğişeklinde yapılan bir imaya, “eğer içtiği içkinin markasını bilseydim, bütünötekigeneralleredebirkaçfıçıyollardım”cevabınıvermiştir.Omuhakkak’kiiçkinin zararlarını herkesten iyi bilecek kadar bu hususta tecrübeye sahipti,fakat bütün öteki generaller arasında yalnız Grant tek başına zaferkazanmasını bileri ve beceren bir komutandı. Gerçekten de Grant’ınbaşkomutanlığa atanması Kuzey-Güney iç savaşının şeklini değiştirdi. Buetkilibir tayindi.ÇünküLincolnonusavaşlardabaşarıkazanmakabiliyetinesahipolduğuiçinsevmiştiveherhangibirzayıfyanıbulunmadığıiçindeğil.

Lincolnbunu tecrübe ileöğrenmişti.Çünküönceseçtiğigenerallerinesasnitelikleri,büyükhiçbirzayıfyanlarıvekusurlarıolmamasıydı.

Lincoln’un karşısındaki Güneylilerin başkomutanı Lee de yardımcılarınıgüçlü insanlardan seçiyordu. Generallerin her birinin açıkça göze çarpacakkadar büyük zayıf yanları ve kusurları vardı. Fakat Lee bunlarıgörmemezlikten geliyordu. Hepsinin şu veya bu şekilde kuvvetli bir yanıvardıveişteLee’ninönemverdiğivefaydalandığıbukuvvetliyandı.

Generallerden biri -tarih öyle anlatıyor- Lee’nin emirlerine aldırmamış,onunbütünplanlannıaltüstetmişvebudailkdefaolmuyordu.Kolaykolay

öfkelenmeyenLeebuseferkendinitutamamış,bağırmışçağırmıştı.Kızgınlığıgeçtiktensonrayaverlerindenbirinezaketle,“niçinonunelindenkomutanlığıalmıyorsunuz?”diyesormuş.Leeadetaşaşırmışbirtavırlabaşınıçevirmişve“negaripbirsoru,”demiş,“oherşeyerağmenelindenişgelen,işyapanbiradamdır.”

Biradamınişideğildeyapamadığışeyleridikkatealmaeğiliminigösterenve bu yüzden zayıf yanlardan kaçınmak, fakat kuvvetli yanlardan verimalmayaçalışmak istemeyenbir amir, aslında zayıf bir amirdir.Çünküböylebiramirbaşkalarınınkuvvetliolmasınıkendisi içinbirzayıflık telâkkieder.Fakat hiçbir yüksek amir şimdiye kadar astlarının kuvvetli ve verimliolmasındandolayızarargörmüşdeğildir.

ÜnlüÇelikKralıAndrewCamegi’ninmezar taşına yazılması önerilen şukitabeden,bir insana amirolarak söylenecekdahabüyükbir övgüolmadığıgibi aynı zamanda, başarılı bir amirliğin ondan iyi bir reçetesi de yoktur.“Burada kendisinden daha iyi insanları hizmetinde kullanmasını bilen biradamyatıyor”.

Evet, o adamlardan her biri şu veya bu cephedenCamegie’den “iyi” idi.Çünküoonların iyi taraflarınıaramış,bulmuşvemeydanaçıkarmıştı.Onunçelikfabrikalarınınbaşındakilerözelbiralandadahaiyiinsanlardı.Carnegieiseonlarınarasındabaşarılıbirşefti.

Başarılıamirlerbilirlerkionlarınastlarıişyapmakiçinorayagelmişlerdir.Bundan dolayı para alırlar, amirlerini şahsen memnun etsinler, onlarasempatikgörünsünlerdiyedeğil.

Bir primadonna seyirci toplamayı becerdiği müddetçe, ne kadar kaprisliolursa olsun, tiyatro müdürü onu hoş karşılar. Birinci derecede değerli birprofesör veya parlak bir bilginin fakülte toplantılannda dekanla arasının iyiolmaması bir şey ifade etmez. Dekanın görevi profesör veya bilgininvazifelerini verimli bir surette yapmasını sağlamaktır.Aslında dekan bununiçin para almaktadır ve idari alandaki anlaşmazlıklar bu önemli vazifeninkarşısındaçokküçükveucuzkalır.

Başarılı amirler hiçbir zaman, “Acaba o benimle geçinebilir mi?” diyesormaz.Onunsoracağı soru“Acabaonunelindenne işgelir?”Bizenegibibir katkıda bulunabilir?” dir. Yoksa, “Acaba elinden gelmeyen şeylernelerdir?” değil.Akla gelmesi gereken ilk soru, daima şu olmalıdır: “Onunherkestendahamükemmelyapabileceğişeylernelerdir?”Bunusormayanbiramir, yardımcısının yeteneksizliğini önceden kabul etmiş demektir. Hayattabaşarıgöstermişheramiroiş içinkarşısınaçıkanadamınilkönceeniyineyapabileceğinisoranvesonrabunuyapmasınıondanisteyenamirdir.

Zayıf noktalan ön plana alan bir düşünce tarzı teşkilâtın maksadım

tamamiyletemelindençürütür.Fakatbir teşkilatoşekildeidareedilebilirki,zayıfnoktalarişalanıdışındabırakılırvekişiselkusurlarolarakkalır.Örneğiniyibirvergimuhasebecisi,çokgeçimsizbirinsanolabilir.Fakatonateşkilatiçinde başkaları ile teması olmayacak şekilde kendi kendine tek başınaçalışabileceği bir oda verildiği takdirde, o da orada mükemmel bir memurolarak işini görebilir. Böyle bir muhasebecinin esas işinin vergi hesaplannıyapmak olduğunu takdir edebilen bir amir, onun insanlarla geçinmekabiliyetininazlığınaönemvermez.

Bütünbunlarbilinenbasitşeylerdir,fakatacabanedenyapılmaz?

Bununesassebebiyüksekbiricraamirinindoğrudandoğruyavazifesinin,bir adamı yerleştirmek olmamasıdır.Onun vazifesi, bir işi, boş bir kadroyudoldurmaktır.Bundandolayıyapılacakşeyinsanınkendisindenbaşlamakveonuyapacakbiradamaramakolmalıdır.Fakatbunüyapatkenyanlışbiryolasapmak ve “ehveni şer” (kötünün en zararsızı) kabilinden en az uygunsuzolan, fakat meziyetleri bakımından çok eksik olan birisini seçmek çokkolaydır.Bununkaçınılmazsonucuişlerinortakaliteliinsanlarladolmasıdır.

Buna karşılık genellikle tavsiye edilen “tedavi”, işleri eldeki şahıslarauygun olacak şekilde tıraşlamaktır. Fakat bu tedavi hastalığın kendisindendaha fenadır. Belki bu çok ufak ve basit bir teşkilâtta yapılabilir. Normalolarak işler objektif olmalı ve şahıslara göre değil, hizmete göre tespitedilmelidir.

Bunu bir sebebi de bir teşkilat içindeki bir işin tanımı, yapısı vepozisyonunda yapılacak her değişikliğin bir zincirleme tepki meydanagetirmesidir.Birteşkilattamevcutişlerbirbirinebağlıvebirbirleriyleilgilidir.Bir işteki tek bir adamın yerinin değiştirilmesi gerekti diye herkesin iş vesorumluluğudeğiştirilmez.Çünkübirtekadamıyerleştirmekiçinondanfazlainsanınyerindenalınmasıveorayaburayaatılmasısonucuilekarşılaşılabilir.

Bu yalnız bir hükümet dairesi veya büyük bir şirket gibi bürokratik birteşkilat içingeçerli değildir.Herhangibir şahsınbirüniversitedebiyokimyadersiyle ilgili bir başlangıç kursu verdiğini düşünelim. O bilgin bir adamolmalıdırveböylebiradamdabiruzmanolacaktır.Fakatkursgenelniteliktebir kurs olmak zorundadır ve öğretmenin ilgi ve eğilimleri gözönündetutulmadan esas basit bilgileri verebilmelidir. Öğretilecek şeyi öğrencilerinihtiyaçlarıtespitedecektirkibuobjektifbirihtiyaçtır.Heröğretmendebunuböyle kabul etmek zorundadır. İşlerin şahsi değil, objektif olması için dahabasit bir sebep vardır. Bu, teşkilatı muhtaç olduğu değişik insanlarladonatmanınbiricikyoludur.İşlerişahıslaragöreuydurmakdaimakayırmalarayol açar ve yukarı makamlardan gelebilecek herhangi bir öneriye boyuneğmeye sebep olur.Doğru dürüst hiçbir teşkilât bunlara tahammül edemez.Personelleilgilikararlardaeşitlik,tarafsızlıkvedürüstlükister.Aksitakdirde

teşkilat ya en iyi adamlarını kaybeder, yahut da onların çalışma zevkiniöldürür.

Peki, öyleyse, işleri şahıslara uydurmak tehlikesine düşmeden başarılıidarecilernasılkuvvetlibirtakımteşkiledebilirler?

Genelliklebununüçkuralıvardır:

1.Bir kere onlar işlerin tabiat veAllah tarafından yaratılmış sabit şeylerolmadığını kabul ederler.Bütün işlerin hata yapan insanlar tarafından tespitedilmiş olduğunu bilirler. Bu yüzden daha baştan itibaren “imkânsız” işlerimeydanaçıkarmakiçinçabasarfederler.

Bugibi işlereçoksık rastlanır.Genelliklekâğıtüzerindedehşetlimantıkigözükürler.Fakatonları yapacak insanbir türlübulunamaz.Bir çokyüksekvasıflışahısarkaarkayaoişeverilmişfakathiçbirionubecerememiştir.Altıay veya bir yıl sonra iş onları yenilgiye uğratmıştır. Neden? Muhtemelenböylebirişolağanüstübiradamiçinveonunşahsikabiliyetvemicazınagöredüşünülmüştür. Genellikle böyle bir iş, bir tek şahısta bulunmasına imkânolmayanyetenekveistidatlarınbirkarışımınaihtiyaçgösterir.İştebuyüzdende yapılamayan bir iş olarak kalır. Onu yapmak isteyen her insanı da“öldürür”.

Kural basittir: Arka arkaya iki veya üç şahsı yenilgiye uğratan her iş, oşahıslar bundan önceki işlerinde başarılı olmuş olsalar bile, insanlarınyapacağı bir iş değildir. Değiştirilmeli, yeniden ele alınmalıdır. Pazarlamakonusunuelealanherkitap,meselasatışişlerinin,ilanvemamullerininıslahıkonuları ile müşterek olarak aynı pazarlama yöneticisinin emrindebulunacağım söyler. Fakat çok çeşitli piyasa ürünleri yapan büyükimalatçıların tecrübeleri bu gibi bir işin bir tek şahıs tarafındanyapılamayacağını göstermiştir. Çünkü bu iş bir tek adamda bulunmasınaimkânolmayançeşitlişahsiyetvekabiliyetlereihtiyaçhissettirir.

Başka bir misâl bugünün milletlerarası ticaretle uğraşan büyükmüesseselerinin dış ticaret genel müdür yardımcısıdır. Üretim Ve dışarıyasatış,şirketinbulunduğumemleket ile ilgili içsatışlarınanispetleönemlibiryekûn tutmaya başlar başlamaz, ki bu genel satışın beşte birinin üstüneçıkması demektir, böylece bütün dış satış işlerinin bir tek şahıs tarafındanyönetilmesiimkânsızlaşır.Buiş“insanöldürür”sıfatınıkazanır.

İşin yeniden gözden geçirilip düzenlenmesi gerekir. Ya dünya çapındamamul gruplarına aynlarak, her birinin başına sorumlu bir yönetici getirilir,(Hollanda’da Philips’in yaptığı gibi) veya ana piyasaların genel sosyal veekonomikkarakteristiklerinegörebirbölümyapılır.Meselaesasişüçaynişebölünebilir. Bunlardan biri endüstri memleketleri, biri gelişmekte olanmemleketler, bir üçüncüsü de gelişmemiş memleketlerle ilgili işler olabilir.

Birçokbüyükkimyamamullerifabrikalarıbuyoldangitmektedirler.

Başarılı bir yönetici her şeyden önce işlerin iyice düzenlenmiş olupolmadığınabakar.Tecrübesionabununböyleolmadığınısöylerse,imkânsızımümkünkılacakbirdahiaramakhevesinekapılmaz; işiyenidentertiplervedeğiştirir. Çünkü o bir teşkilatın başarıya kavuşmasında dehanın bir ölçüolmayacağınıbilir.Bununölçüsüancaksizinvebenimgibiortalamainsanlaraolağanüstüişleryaptırabilmekabiliyetidir.

2. Kuvvetli bir takım kurmanın ikinci kuralı her işi, herkesin hevesleisteyeceği bir iş, büyük bir iş yapmaktır. İnsanın işi öyle olmalıdır ki, onadaimi bir şevk ve heyecan versin ve içinde bulunan bütün gücü meydanaçıkartabilsin.

Bununla beraber bu, büyük teşkilatların çoğunun politikası değildir.Genellikleonlarişleribüyüktutmayıtercihederler.Eğerinsanlarheristenilenanda özel bazı işler için biçilmiş ve hazırlanmış olsaydı, belki bu doğruolabilirdi. Biz iş kadrolarımızı gelişigüzel gelen insanlarla dolduramayız.Zamanla en basit işlerin bile nitelikleri değişebilir. Hatta bazen birden bireveyagiderekhiçbirgelişmegöstermeden.İşteozamanböylebiriştetıpatıpalıştırılmışolan insanyeni işeuymayanbiriolabilir.Fakateğer işbüyükvedahabaştanitibarenarzuedilen,arananbirişise,onuyapaninsanınberaberyükselmesini ve değişen durumun taleplerini karşılamasını mümkünkılacaktır.

Bu kural insanın bilhassa ilk işine çok uygun düşer. Kuvvetli tarafıneredeyse onu tamamiyle geliştirebilmesi için ona her türlü imkânsağlanmalıdır.Bir insanın ilk işindekendisinebütünmeslekhayatıboyuncarehberlik yapacak olan standartlar verilir. O ilk olgun işine girinceye kadarkendibaşınabiryaptırmafırsatınasahipolmamıştır.Okuldabütüngösterdiğikabiliyetler gelecek için birer vaadden başka bir şey değildir. İş başarmakancakgerçekbirişlemümkündür.Buisterbiraraştırmalaboratuvarında,isteröğretmenlikte,isterticarethayatında,isterdevlethizmetindeolsun.Gerekişebaşlayanın kendisi ve gerek teşkilatın bütün öteki ilgilileri, arkadaştan veamirleri içinmeydana çıkanlması gereken enönemli şey, onunneyapmayagerçektengücününyettiğidir.

Kendisiiçinbununkadarönemlibaşkabirnoktada,gerçektentamyerinedüşmüşolupolmadığımveya enuygun işte çalışıp çalışmadığınınmümkünolduğukadarçabukbulmasıdır.Birteşkilatiçintamgücesahipolangençbiradam, dıştan aynı görünen başka bir teşkilâtta tam manasıyla başarısızhğauğrayabilir.

Bu yalnız değişik cins teşkilatlar için doğru değildir. Aynı cinsten olanteşkilatlar için de bir gerçektir.Ben aynı değerleri taşıyan ve aynı katkılara

önemverenbirbirininaynıikibüyükticarimüesseseyedahatesadüfetmedim.Bir üniversitenin bir fakültesindemutlu olan, başarılı bir çalışma yapan biröğretim görevlisi, başka bir fakülteye geçince kendisini kaybolmuş,mutsuzhissedervebaşarısızlığauğrar.

Birinsanbirmüessesede10yılveyadahafazlakaldımı,oradanayrılmakgittikçegüçleşir,bilhassafazlaverimliolmayanlariçin.Bununiçinhergençerkendenkendikendinesormalıdır:“İşimvebulunduğumpozisyonbanatamuygunmudur?”

Fakat eğer başlangıçtaki iş çok küçükve kolaysa ve kendi kabiliyetlerinimeydanaçıkaracakyerde tecrübesizliğininortayaçıkmasınanedenolursa,ozaman bu suale cevap veremeyeceği gibi bu suali bile soramaz. Genç yaçabukçaoradan aynlmak zorundakalır veya süratle aksi, şüpheci, her şeyinkötü taraflarını gören ilerlemiş bir orta yaşlı olur çıkar. Her yerde yüksekidareciler yanlannda çalışan ve büyük bir ateşle işe atılan gençlerin çokgeçmedensönmüşbirmumadönmelerindenşikâyetederler.Fakatburadaasılkabahatli olan onlardır. Onlar işleri çok fazla küçültmekle ateşisöndürmüşlerdir.

3. Başanlı idareci, kuvvetli tarafların daha da kuvvetlenmesi için zayıftaraflansineyeçekmekgerektiğimbilir.

Tarihte kendinden başkasını düşünmeyen, kendini beğenmiş ve aynadagördüklerine karşı hayranlık duyan yapıda olmayan çok az büyük komutanvardır (Tabii bunun tersi doğru değildir; kendi büyüklüğüne inanmış birçokasker de vardır ki, tarihte büyük komutan olamamıştır).Aynı şekilde bütünarzusuilebaşkanveyabaşbakanolmakistemeyenpolitikaçıdadevletadamıolarak pek hatırlanmayacaktır. O usta değil, olsa olsa faydalı bir kalfaolacaktır. Daha fazla olabilmek için dünyanın veya hiç olmazsa kendimemleketinin ona ihtiyacı olduğuna ve her şeyin kendisinin iktidarageçmesinebağlı olduğuna inanacakkadarkendini beğenmişolanbir adamaihtiyaçvardır.(Tersigenedoğrudeğildir)Eğerçokciddibirdurumdakomutakabiliyetineihtiyaçvarsa,ozamankuvvetlibirlideriseçmekvefazlagururluolduğuna bakmadan onu olduğu gibi kabul etmek lazımdır. Tabii uşağınıngözündebüyükolanhiçbirbüyükadamyoktur.Fakatburadakabahatbüyükadamdadeğil,uşağınanlayışsızlığındadır.Çünküo,adamıntarihsahnesindeoynamasıiçinseçildiğirolünicapettirdiğiözelgörevvekabiliyetlerlehiçbirilgisibulunmayangünlükbasithuyvedavranışlarınıgörmektedir.

Bundandolayıverimlibiridarecişöylesoracaktır:“Buadamınbaşlıcabiralandagücüvarmıdır?Bugüçgörevineuygunmudur?Obiralandayüksekbir başarı gösterirse, bunun belirli bir etkisi olacak mıdır?” Eğer bütünbunlaraverilecekcevap“evet”ise,ozamanhiçduraksamadanoadamıoişetayinedecektir.

Verimli idareciler “Bu adamın gitmesine müsaade edemem, o olmazsabütünişlerimdurur”şeklindekidüşünmetarzınapekdeğervermezler.Çünküonlar zamanla “gidince işlerin duracağı, bu yüzden müessese içinayrılmasınınimkânsızolacağı”birşahısiçinüçaçıklamaşeklibulunduğunuöğrenmişlerdir. Aslında o kabiliyetsizdir ve yalnız taleplere karşı özen ilekorunabildiği takdirde yaşayabilir; onun kuvveti kendi ayakları üzerindedurmayı beceremeyen zayıf bir amiri suni surette desteklemek için kötüyekullanılmaktadır; veyahut onun kuvveti ciddi bir problemin ele alınmasınıgeciktirmek,hattaonunmevcudiyetinisaklamakiçinkötüyekullanılmaktadır.

Bu durumların her birinde, o adam yerinden alınmalıdır, hem de derhal.Aksitakdirde,onunsahipolabileceğibütünkuvvetlitaraflaryokedilmişolur.

Yüksekbir idareci, şefinin“oolmazsa işlerimizyürümez”diyebahsettiğibütünmemurlanotomatikişlerindenalmıştır.“Buyazayıfbirüste,zayıfbirastaveyaherikisinebirdensahipolduğumanlamınagelir,”dedi.“Onuniçinhangisininzayıfolduğununnekadaröncefarkınavanrsak,okadariyi”.

Diğer taraftan yaptığı işte başarı gösteren şahsın kendine en iyi uyan işeterfi ettirilmesi de değişmez bir kural olmalı-, dır. Bunun için “bu adamıyerindenayıramayız.”“Oradakimemurlaronupekiyikarşılamaz.“Bizhiçbirzaman işletmede tecrübegörmemiş bir adamı böyle birmevkie getirmeyiz”gibi mütalaalara pek fazla kulak verilmemelidir. Yalnız iş en bilgili vebecerikli adama verilmekle kalmamalı, aynı zamanda iyi iş yaptığını ispatetmiş bir adamdanda böyle bir fırsat esirgenmemelidir.En verimli teşkilâtıyaratan şey, problemlerin yerine fırsatları gözönünde tutarak kadrolarıdoldurmaktır.Böyleceheyecanvemüesseseyebağlılıkyaratılmışolur.

Diğer taraftan her yüksek idarecinin görevini devamlı olarak yüksek biryetenek göstermeden yapan herkesi -bilhassa hermüdürü- işinden ayırmasıvazifesidir. Böyle bir adamın devamlı olarak yerinde kalması diğerlerini debozar. Bu, onun kendi yanındakilere ve bütün teşkilata karşı dürüst birdavranış değildir.Her şeyin üstünde bu adamın kendisine karşımânâsız birgaddarlıktır. O kendisinin işe uygun olmadığını bilir. Kendi kendine bunuisterkabuletsin,isteretmesin.Böylebiriştekalmaktadevamedenveyavaşyavaşbaskıveyorgunluğunmahvetmediğihiçbiradamgörmedim.

İkinciDünyaSavaşısıralarındaGeneralMarshallvazifesinimükemmelbirşekildeyapamayanhergeneralinderhalgörevindenalınmasındaısrarederdi.Onunmantığına göre böyle olmayan bir generalin olduğu yerde kalmasınamüsaade etmek, bir subayın komutası altındaki erlere ordunun ve milletinborçlu olduğu sorumlulukla bağdaşamazdı, “onun yerine koyacak başkaadamımız yok” şeklindeki cevaplara kesin olarak şu karşılığı verirdi: “Esasmesele sizin, onun görevini tam yapamadığını bilmenizdir. Onun yerinegelecekadamıbulmakbundansonradüşünülecekbirkonudur.”

Fakat bir taraftan da Marshall, bir adamı komutanlıktan almanınkendisinden ziyade onu tayin eden üst makamın hakkında bir karar vermemanâsınageldiğindedeısrarederdi.“Bizimbildiğimizbirtekşeybugörevino adam için yanlış bir görevolduğudur.Tabii bu onunbaşkabir görev içinideal bir adam olmadığı manasına gelmez. Onu tayin etmiş olmak benimhatamdı.Şimdionunneyapabileceğinivehangiiştebaşarılıolacağınıbulmakbenimvazifemdir”.

GeneralMarshall 1930yılları ortasında ilk olarakyetki sahibi olduğubirmakamişgalettiğizamanAmerikanordusundafaalhizmetiçinkâfiderecedegenç tek bir general yoktu. İkinci Dünya Savaşı’nın geleceğini generalleridahayüksekderecelisubaylardı.1942’deoAmerikatarihindeenbüyükveenkabiliyetli bir generaller grubunu meydana getirmişti ki askeri tarihte enbüyükeğitimbaşarılarındanbiridir.

Bir amir astlarının işlerinden de sorumludur. Aynı zamanda onunbaşkalarının kariyerleri üzerinde de yetkisi vardır.Kuvvetli tarafları verimlibirhalesokmak,bundandolayıiktisadiverimliliğinçoküstündebirşeydir.Omoral bir kesinlik, yetki vemevkiin bir sorumluluğudur.Her amirin, bütünastlannın kuvvetli taraflarını mümkün olduğu kadar üretici bir durumasokması teşkilatına karşı olan borcudur. Hatta bundan daha fazla, onlarıniçlerindekicevherlerimeydanaçıkarabilmeleriiçinelindengeleniyapmasıbirinsanolarakonlarakarşıolanborcudur.Teşkilatlardaonlarınnoksanvezayıftaraflanna aldırış etmeyerek şahıslara kendi kuvvetli tarafları vasıtasıylahizmetetmelidir.

Şefinasılidareetmeli?

Ben şimdiye kadar ne ticaret hayatında, ne devlet idarelerinde, ne deherhangibirmüessesede“astlarımı idareetmekbenim içinbirmesele teşkiletmez,fakatşefimlegeçinmekiçinneyapmalıyım?”,demeyenbirtekidarecigörmedim.Aslındabu çokbasit bir şeydir.Mesele şefin kuvvetli taraflarınıverimlibirhalegetirmektir.

Butabiatıylaşefe“yağcılık”etmekleyapılmaz.Başarılıbiramirşefinindeinsanolduğunukabul eder. (Gerçigenellikle zekigençastlarbunuyapmayıpek güç bulurlar). Bizim gibi insan olduğu için onun da kuvvetli ve zayıftaraflarıvardır.Onunzayıftaraflarınıönplanaalmakbirastınzayıftaraflarıileuğraşmakkadarboşvegereksizdir.Verimlibiramirbündandolayı“Şefimhakikaten neyi iyi yapabilir?”. “Şimdiye kadar ne gibi şeyleri gerçektenmükemmelyapmıştır?”,“Kendikuvvetlitaraflarınıtamolarakkullanabilmesiiçinnelerbilmelidir?”,“Benimneyiyapmamaihtiyacıvardır?”suallerisorarveşefinyapamadığışeylerdendolayıkendisinifazlaüzmez.

Verimli bir idareci böylece bir insan olarak şefinin de başarılı olabilmek

içinözelyollarbulunduğunubilir.Obuyollananlamayaçalışır.

Bazı insanlar meselelerin bir sayfa içinde özetlemiş olarak kendilerinegetirilmesini isterler.Başkalarının iseuzun raporlara ihtiyacıvardır.Bazılarıherhangi yeni bir projenin daha başından itibaren işten haberleri olmasınıisterler.Bazıları da işler “olgun”bir safhayagelmedenkendilerinin rahatsızedilmesini istemezler.Eğer,meselabirşefinkuvvetli tarafıpolitikkabiliyetiise ve böyle bir kabiliyete hakikaten çok fazla ihtiyaç gösteren bir iş bahiskonusuise,ozamanişinilköncepolitikcephesiniönesürmekyerindeolur.Böylecemeselenin tümünüdaha iyikavrarveyenibirpolitikanın izlenmesiiçinbütünkuvvetinietkiliolarakkullanır.

Biz hepimiz başkalarının üzerinde uzmanız ve onları kendimizigörebildiğimizden çok daha açık görürüz. Şefin verimli olabilmesinisağlamak aslında kolay bir şeydir. Bütün mesele onun zayıf taraflarını birtarafabırakarak,kuvvetlitaraflarınındahakuvvetliolmasınısağlamaktır.Biramiri,şefininkuvvetlitaraflarınınüzerindeçalışmakkadarçokazşeybaşarılıyapabilir.

İnsanlarınçoğuduvar,çokazıdaaralarındaköprükurarlar.

D.Pire

İnsanlarınyalnızekmeğedeğil,şerefedeihtiyacıvardır.

LaCordire

Söyledikleriniziduyurmakiçinkimseyikolundantutmayın.Çünküinsanlarsizidinlemeyeisteklideğilseler,onları tutacakyerdeçenenizi tutmanızdahahayırlıdır.

LordChesterfield

Belli bir yaştan sonraokumakkafayı yaratıcı araştırmalarından fazlasıylauzaklaştırır. Çok fazla okuyan ve beynini çok az kullanan bir adam basitdüşünmenintembelalışkanlıklarıiçindekalır.

Einstein

LİDERLEREOLANİHTİYAÇ

Gazetelerde gün geçmez ki teknik yeni bir buluştan, yeni bir ilacıntecrübelerinden, ilimde yeni ilerlemelerden bahsedilmesin. Bütün buyeniliklerin arkasında, insanlara bunları bulduran, onları bu yeni hamlelereteşvik eden liderler, idareciler ve öğretmenler saklıdır. 1950 yılındaAmerika’da kimya ödülünü ChicagoÜniversitesi Kimya Profesörlüğû’ndenemekliye aynlan bir zat kazanmıştı. Her sene kimya alanında en önemlibuluşu yapan kimyagere verilen bu ödül, o yıl 40 küsur senelik hocalıkhayatındaherhangibirbuluşuolmayanbirprofesöreacabanedenverilmişti?Sebebibasitti.ÇünküAmerika’daoanakadarkimyaödülünükazananünlükimyagerlerinhepsibuyaşlıprofesörüntalebelerindendi.

Bugünbütündünyanınüzerindetitizlikledurduğuvefikirbirliğinevardığışey,heralandaliderolabilecekinsanlarınyetiştirilmesidir.

Heridareciyanındakiinsanlarıyetiştirmek,onlardantamanlamıylaverimalmak,onları seve seve çalıştırmakvazifesiylekarşı karşıyadır.Bugün sevkidare veya “idarecilik sanatı” diye yeni Ijir bilim, yeni bir anlayış ortayaçıkmıştır. Artık Amerika’da büyük hastahaneleri eskiden olduğu gibibaşhekimler yönetmiyor, üniversitelerde yüksek hastane şevki idaresiöğrenimiyapmışmüdürleridareediyor.Bütünsilahlıkuvvetlersivilveaskerlidereğitimineönemveriyorlar.Yüksekparalarsarfediyorlarveenkıymetliprofesörleriçağırarakonlaradersler,konferanslarverdiriyorlar.

Kısacabirinsanyalnıziyibirmühendis,doktor,hukukçu,iktisatçıolmaklayüksekidareciveliderolamıyorveiştebuyüzdendebirçokmüesseselerbuvasıftaliderleresahipolamadıklarındanrekabetsavaşındagerikalıyorlar.

İyiişlemeyenmüesseseveteşebbüslerebirgözatalım.Hepsindeeksikolanşeybaşlarındaliderçapındakimselerinbulunmamasıdır.

Bu konunun kamuoyunda tartışılması herhalde çok faydalı olacaktır.Benşahsen aşağıda arz edeceğim çözümünbiricik ve iyi olduğunu iddia edecekdeğilim.Yalnızmemleketinilerlemesini,demokrasimizindevametmesinivenihayet bir gün asırlardır arzuladığımız şeye, batıya yaklaşmayı başarmakistiyorsak, herhangi şekilde olursa olsun bir seçme (selection) metodukullanmamızgerekecektir.

Benimteklifimşudur:

Senelerden beri Avrupa’ya ve Amerika’ya tahsile gönderdiğimiz lisemezunuöğrencisayısınışimdilikmesela%50nispetindeazaltalım.Bundanartacak dövizlerle esaslı bir seçmeye tabi tutulmak şartıyla (esasları ayncatespitedilebilir)herseneherdairevemüessesedenenaz50-10seneçalışmış,

kabiliyetli,hevesli, lisanbilirelemanlardan30-40yaşıarasındakileriAvrupave Amerika’ya gönderelim. Onlar orada ilgili daire ve müesseselerde tıpkıJaponlar’ınyaptıklarıgibi,çoksıkıbirprogramatabitutularaklüzumlubütünidari ve ilmi bilgileri toplasınlar. Bunu yaparken de kendi daire vemüesseselerininasılıslahedeceklerinidüşünerek,kendikonularındaadetabirdoktorateziniteliğindebirraporhazırlasınlar.

Ayrıntıları geçiyorum. Yalnız bundan sonra her müessesenin açılacakmakamlarına bu elemanların en iyilerini seçerek geçirmesinin ana vedeğişmezpolitikasıolmasıgerektiğiniilaveetmekisterim.

Türkiye’nin meselelerini ne yalnız mühendisler, ne hukukçular, ne deiktisatçılar çözebilir. Türkiye her alanda liderlere, bütün bu mühendis,hukukçu ve iktisatçıları kullanabilecek, hakkıyla idare edebilecek liderleremuhtaçtır. Aksi takdirde Avrupa ve Amerika’ya lise mezunu olarakgönderdiğimiz ve yüksek tahsil yaparak dönen gençleri kaçırmakta veümitsizliğedüşürmektedevamedipduracağız.

Alışkanlıkbirhalatabenzer.Bizhergünonumeydanagetireninceiplerdenbirinidokuruzvesonundaonubirdahakoparamayız.

HoraceMarni

Hayatınınmutluluğudüşüncelerininniteliğinebağımlıdır.Oniın içinbunadikkat et ve fazilete ve eşyanın tabiatınauymayanhiçbir düşünceninkafanıişgaletmesinemüsaadeetme!

MarcusAurelius

BÖLÜM3

İNSANVEEĞİTİM

İDARECİLERİNEĞİTİMİ

Yıllarca önce İran Devlet Demiryollan’nın davetlisi olarak bir incelemegezisiyapmaküzerememleketimizdengeçenAvusturyaDevletDemiryollarıGenelMüdürübudavetinsebebinianlatırkenşöyledemişti:

“Şimdiki İranDevletDemiryollarıGenelMüdürü,GenelMüdürMuaviniiken bir sene kadar yanımda Viyana’da staj görmüştür. Odamda masamınyanında onun için de bir masa koydurdum. Ne yaptımsa her şeyi gördü,nereyegittimseonudagötürdüm.Avrupa’lıbirGenelMüdürneilemeşgulseo da onunla meşgul oldu. Kendisi öğrenilecek her şeyi öğrendi. Aradansenelergeçti.ŞimdiİranDemiryollarıGenelMüdürü’-dürveneleryaptığınıgörmekiçinbeniİran’açağırdı.Bendedağlançoksevdiğimiçinbuvesileileİrandağlarınıdagezecekvebolbolresimçekeceğim…”

İngiltere’de uzun zaman bulunmuş bir dostum Avam Kamarası’na yeniseçilen milletvekilleri için Kuzey İrlanda’da özel bir seminer mevcutolduğunu ve burada İngiltere’nin en mümtaz profesörleri tarafındanParlamentarizm’in tarihi, İngiliz ve sair milletlerin anayasaları,parlamentolara ait örf ve âdetler ve hareket tarzları hakkında çok esaslıkonferansların verildiğini, böylece milletvekillerinin de bir eğitime tabitutulduğunusöylemişti.

Yalnızokuleğitiminevediplomasınadayananbirsistemlehayatıngerçekproblemlerini çözecek iktidarda insanlar yetiştirmek imkânsızdır. Bizdegenellikle aşağı kademelerdeki elemanları yetiştirmek için kurslar vardır,fakat şube müdürleri, daire reisleri, genel müdür veya müsteşarlarınkatılabilecekleridevamlıbirseminermevcutdeğildir.

St.Lous’dekiBellTelefonŞirketiPersonelDairesiŞefiilekonuşuyordum.BanabirkaçgünsonraNewYorkcivarındakişirinbirkasabadaBellTelefonŞirketleri’nin personel işleriyle ilgili yüksek memurlarının bir ay süreyletoplanacaklarını ve şirketin bu iş için kiraladığı otelde kendilerine hem hertürlüvakitgeçirmeimkânlarınınsağlanacağını,hemdeHarvardÜniversitesiprofesörlerinden seçkin bir grubun modern personel idaresi ve personelproblemlerihakkındabirsemineryapacaklarınısöylemişti.

Yüksek mevki işgal eden memurların başarı derecesini ölçmek için birAmerikalıuzmanıntavsiyeettiğişutestdeçokilginçtir.

Amerikalı şöyle demişti: “Yüksek bir idarecinin değişik zamanlardaodasına giriniz veya buna imkân bulamazsanız, özel sekreteriyle konuşarakonunnegibişeylerlemeşgulolduğunutespitediniz.Bazenneticealmakiçinbirhaftakâfidir,bazenbuüçayakadaruzatılabilir.Eğerozatgeçmişveya

şimdikizamanaait rutin işlerleuğraşıyorda,vaktininçokazınıgeleceğeaitproblemlerinçözümüneayırıyorsa,onunbaşarıderecesideonispettedüşükolacaktır.”

Fikret’inbirsözüvardır:“Kızlarınıokutmayanmilletoğullarınınhüsranınaağlasın.”

Yüksek yöneticilerini yetiştirmek lüzumunu hissetmeyen müesseseler debirgünkıymetligençelemanlarınınhüsranınaağlayacaklardır.Çünküonlarınhepsiyadahaiyimüesseselereveyamemleketdışınakaçacaklardır.

Yabancıbirdemiryolgenelmüdürü“1925mevzuatıyla1962’dedemiryolişletilmez,” demişti. Zaman o kadar çabuk ilerliyordu ki, değil 1925, artık1980kafasıilebile1985’teişleryürütülemiyor.

Dehamı,oinsanınistediğizamantekrarbirçocukolmakudretidir.

J.M.Barrie

Tecrübe ile uzun bir gezide kestirme bir yol buluruz.Öğrenim bir yılda,tecrübeninyirmiyıldaöğrettiğiniöğretir.

RogerAskham

ÖĞRETMEMAKİNASI

GeorgeR.PRICE

Herkesin yeni atom silahlarıyla, yapay uydularla ve ay’a yapılacakseyahatlerlemeşgulolduğusıralardaçokönemliyenibirbuluşsessizceortayaçıktı.Buöğretmemakinasıidi.Esasprensipleribakımındanbuokadarbasitbirşeydikiilkokulöğrencilerindenherhangibiribirazmarangozlukbilgisiilebunu kolayca yapabilir. Buna rağmen öğretim alanında son yıllar içindebulunmuşenbüyükkeşiflerdenbirimuhakkakbubasitmakinadır.

Harvard Üniversitesi psikoloji profesörlerinden B.F. Skinner bu orijinalmakinayı keşfeden zattır. Onun öğretme psikolojisinde büyük bir ihtisasıvardır ve üniversitedeki laboratuvarında güvercinler pinpon oynar, piyanoçalar, fareler fok balıklan gibi toplan burunlan üzerinde döndürürler. Dahabirçok başka hayvan öyle umulmadık şeyler yaparlar ki kimse bunların buustalıkvebecerilerinigözleriylegöremedikçeinanamaz.

Profesör Skinner insani öğretim problemlerine geçeli henüz birkaç yılolmuştur.Fakatbununsonucucebir,Almanca,psikoloji, imla, fizik,gramerve okuma gibi birbirinden tamamiyle ayrı birçok konuları başarı ileöğretebilecekvebuhusustayapılanher türlü testtebaşarıkazanmışyepyeniöğretme makinaları olmuştur. Bunlardan en basiti üçüncü sınıföğrencilerinden birinin imla öğrenmek için kullandığı birmakinadır. Bu içiboş, basit bir kutu üzerinde açılmış dar bir pencere ve içindeki rulo kâğıdıhareketettirmekiçinkullanılanbirmaniveladanbaşkabirşeydeğildir.Bununmakinayabenzeyenvebirparçadahakarışıkolanakrabalarıbugününöğretimalanındakarşılananengüçveacilproblemleriçözmekkabiliyetindedirler.

Mesela öğretmen azlığı problemini ele alalım. Bu makinalar sayesindeonların omuzlarından birçok yük kaldırabilir ve daha fazla öğrenciyetiştirmeleri imkânı sağlanmış olur. Başka bir problem de öğrenmekistemeyenöğrencilermeselesidir.

Bu makinaları kullanan çocuklar o kadar ciddi ve gayretle çalışırlar kimesela ikinci sınıf öğrencileri dokuz haftalık imla dersini bu makinalarınyardımıilekendikendilerinebeşhaftadamükemmelenbitirmişlerdir.İlkokulöğrencilerinin en fazla çekindikleri ve sevmedikleri aritmetik bu makinayıkullananöğrencilereokadartatlıvehoşgelmektedirkiteneffüsçanıçaldığıhaldehiçbirimakinasıbaşındankalkmakistememektedir.

İsyancıveokulkaçağıçocuklarüzerindeyapılandeneylerdahabaşlangıçtaolmasınarağmençok iyisonuçlarvermiştir.Cebiröğretenmakinadaçalışanböylebirçocuk“meğersebencebirinekadariyianlıyormuşum,halbukiuzun

yıllarcabununfarkındadeğildim,”demiştir.

Uzunzamandanberidevamedegelen“öğretim içinöğretim”veya“hayatiçin öğretim” konusu da öğretme makinasını içine almaktadır. ProfesörSkinner’in bu husustaki görüşü şudur: “Hoşa gitmeyenve sırf egzersiz içinyaptırılan görevler yerine daha kolay, fakat daha çok hoşa giden konulannseçilmesi zamanı artık gelmiştir. Bir asır önce öğrenciler Latince fiillerinçekimini ve geometri teoremlerinin ispatlannı öğrensinler diye dövülürlerdi.Bunlara aklı yatmayan veya öğrenmek istemeyen de gözünün yaşınabakılmadanokuldankovulurdu.Zamanlabudeğişti,okuldankovulmacezasıkaldırılıncaokul bütünöğrencilerini, yani bütünhalkı yetiştirmekvazifesiniüstünealdı.Bununüzerinedeartıkeskiusulağıregzersizveezberöğrenmemetotlan da yavaş yavaş okullardan uzaklaşmak zorunda kaldı. Böylecezamanla öğretim amaçları değişmiş oldu. Öğretme makinalarınm ortayaçıkardığı en büyük ümit, çocuklara büyük babalarının üzerine falakanınyaptığıetkiyebenzeyen,fakatonlarısevindiren,hoşlarınagidenveetkilibirşekilde yetiştiren bir çekicilik verebilmesidir. Böylece onlar en güç, hattasıkıcı konulan bile onlardan nefret etmeksizin öğrenebilmektedirler. Veböylece bu yeni öğretim sistemi hem onları hayata hazırlamakta, hem delazımolanbütünbilgilerikolaylıklaverebilmektedir.”

Acabaüzerindedarbirpenceresi,yanındadaküçükbirmanivelasıolanbirkutubütünbuişlerinasılgörebilir?

Aslına bakılırsa işin püf noktası makinanın kendisi değil, onun içerisinekonan öğretim kâğıdıdır. Öğrenci bu kâğıttaki yazılara harfi harfine riayeteder. Böyle bir makinada öğretilecek konu bir defter kâğıdına basılmıştır,disklerüzerine,kartlarüzerineveyateyplerüzerine,alınmışderslerleçalışanbaşka tipmakinalar da vardır. Bu ders kâğıdı asıl öğretimi yöneten insanlaöğrencininarasındabirvasıtadırvemakinada,ileridegöreceğimizgibi,onunbuprogramıtamamiyleizleyebilmesinisağlayanbiryardımcıdır.

Programla makinanın beraberce hayret verici sonuçlar elde etmesininsebebinikavrayabilmekiçinherşeydenönceöğrenmeninanakanunlarındanbaşlamakveonlarınprofesörSkinner’inhayvanlarıyetiştirmeçalışmalarındane şekilde kullandığını ve bunların aslında okul öğretiminde ne şekildeunutularakhiçönemlekarşılanmadığınıgözdengeçirmemiz lazımdır.Ancakondansonramakinalaradahayakındanbakmakveonlarınnasılvenedenbuişibecerdiklerinigörmekmümkün.

Skinner’inöğretmeteorisinieniyişekildeanlatabilmekiçinkendisininDr.JamesHolland’laberaberöğretimmakinaları içinhazırladıkları tabii ilimler114kursunumakinadangeçerkenizleyelim.

Tabiiİlimler114BirÖğretmeMakinasıProgramı

Kullanılış talimatı:Sağ taraftakicevapsütunlarınıkapayınız.Sol taraftakibirinci satırda açık bırakılan yere uygun cevabı yazınız. Yazar yazmaz sağtaraftakisütununenüsttekicevabınıaçınız.Eğercevabınızdoğruisebir(+)işareti,yanlışsa (-) işaretiyapınız.Bütünsorularabuşekildecevapvermeyedevam ediniz.Her seferinde kendinize doğru veya yanlış göre (+) veya (-)notuveriniz.

1-Hayvanlanödüllendirmeksuretiyleistenilenbirçokşeyleryaptırılabilir.Açbirhayvan…………..ileödüllendirilir.Yiyecek

2-Hayvanın istenileni…………yaptıktansonraöğreticionayaptığıbuiyihareketindendolayıödülolarakyiyecekverir.

Tamamiyledoğru

3-Ödülveyapılanişşusırayıtakipeder:

(1)Yapılaniş

(1)…………..(2)………………

(2)Ödül

4-Açbirhayvanaverilecekyiyecek…………………verilmediğitakdirdehayvanınyaptığıhareketinbirödülüsayılmaz.

Harekettenhemensonra

5-Ödülhareketimeydanagetirenbir…………….değildir.

Neden

6-Ödülyalnızhayvanınoşekildedavranması…………artırır.

Olasılığını

7-Eğerbirhayvanyaptığıharekettendolayıödüllendirilmezsegelecektekicevabihareketlerigittikçe..Azalır

8- Bir hayvanın istenileni tam zamanında yapabilmesi için öğretici onuistenilendavranışıiçinsıksık………

Ödüllendirir

9-Ödüllendirmenin teknik terimi takviyedir. Bir organizmayı yiyecek ileödüllendirmeonuyiyecekle…………..

Takviyeetmektir

10- Cevabi bir hareketi takviye, etmek o cevabın tekrar meydana

gelmesi……………….çoğaltır.

Olasılığını

Bu soru ve cevapları okuyarak ve doldurarak böyle bir programınmakinada nasıl işlediğini anlamak mümkündür. Bu adeta yazılı bir sınavabenzer.Yalnızburadakisorularoşekildeseçilmiştirkibasitbirdüşüncetarzıbunlarıncevaplarınıkendikendineverdirir.İnsansırailebusorulanokuyarakvesorularacevapvererekdoğruveyayanlışyaptığınıderhalanlarveböylecedevamlısuretteöğrenir.

Takviye

ProfesörSkinner’inhayvanyetiştirmesistemininözühayvanınyaptığıenufakterakkikademesiiçinmükâfatlandırma,yaniteknikdeyimiyle“takviye”ederekonuarzuedilendavranışagittikçeyaklaştırmaktadır.

Eskiusulyetiştirmesisteminikullanarakbirköpeğeistediğimiziyaptırmakiçin saatlerce uğraşırdık, fakat profesör Skinner çıplak ve düz bir yere birgüvercin koyar ve onu beş dakika sonra sekiz şeklinde figürler yaparakyürütebilir.Onunyaptığışeybelirliuygunanlardagüvercineişaretvermekveişaretleberaberufacıkyiyecekparçalanatmaktır.Buşekildeufakkademelerleyetiştirmeameliyesine teknik lisanlaşekillendirmederler.Buheykeltıraşbirkil yığınına nasıl şekil verirse öğretici de takviyeler vasıtasıyla hayvanındavranışınışekillendirir.Eğerbizgüvercininkendiliğindensekizşeklindebirfigüryaptığızamanonumükâfatlandırmayakalkarsak,aylarcabekleyebiliriz.Onun tekrar böyle bir figür yapması da aylarca sürer. Çünkü verdiğimizyiyecekonunsekizşeklindekifigürünyalnızsonkademesinitakviyeetmiştir.Bunun yerine profesör Skinner güvercine kademe kademe bu figürüyapmasınıöğretir. İlköncedoğruyapacağıherhangibirhareket için takviyeeder.Sonrayalnızeğribirhatüzerindekiyürüyüşütakviyeeder.Ondansonraasıl figüre yalnız yaklaştıkça takviye eder ve onun böyle yaklaşmalannıtakviyeedeedesonhareketinitamamlatır.

Çok nadir kimselerin evlerinde güvercin vardır, fakat çoğu insanlarınevindebirköpekbulunur.Herkesmeselabuköpeğebirkapımandalınıaçıpkapamasını öğretebilir. İşte ana kural:Köpek istediğiniz şeyi yapar yapmazderhalonu takviyeediniz.Mümkünsebirsaniye içindebirsinyalverinizvesonra bir parça yiyecek yere atınız. Bu sinyalin faydası köpeğin hareketiyaptığı anla takviye edildiği an arasını köprülemek yani doldurmaktır.Yapılacak şey şudur: Mümkün olduğu kadar küçük yiyecek parçalanhazırlayınız. Bir köpek doymadan bunlardan 30-40 tane yiyebilsin. Bunailavetensinyalvereceğinizbirpatlangaçveyadüdükkullanınız.

Birinci kademe köpeğe yiyecek ve sinyalin birbiriyle olan ilişkisiniöğretmektedir.Birerdakikafarklayerebir ikiparçayiyecekatınız.Köpeko

yiyecek parçalannı zaman kaybetmeden yerken siz de elinizdeki sinyalleonlarınişaretleyin.Yaniişaretverinizvearkasındanderhalyiyecekparçasınıatınız. 30 saniye bekleyiniz ve bunu tekrar ediniz. Bunu işaret verilirverilmez,köpeğinyiyeceğiattığınızyerekoşmayı,öğreninceyekadarbirkaçkeretekrarediniz.

Artıkköpeğidolabayaklaşabilmekiçintakviyeedebilirsiniz.Eğerootururveyahiçbirşeyyapmazsa,enufakhareketi içinonu takviyeediniz.Hareketederetmezişaretverinizveyiyeceğiatınız.Bundansonraonudahakuvvetlibir hareket için takviye ediniz. Ve böylece isteklerinizi arttırınız. Birazgeçmedenotamamiylehareketegeçecektir.Bundansonraonuyalnızdolabadoğru gittiği takdirde mükâfatlandırınız. Bunu devamlı olarak yaptığıtakdirde,dolabayaklaştığızaman takviyeediniz.Venihayetyalnızmandalayaklaştığızamantakviyeediniz.

Skinner’e göre köpek muayyen hedefe yönelmeyi bir kere öğrendiktensonrabütünöğretmezamanıbeşdakikadanfazlasürmez.

Şimdi Skinner’in öğretme sisteminin esaslarını özetleyelim ve sonrabunlarınokullardanedereceyekadarizlenildiğinigörelim:

Kural1.Arzuedilendavranışımümkünolduğukadarçabuktakviyeetmek.

Kural2.Mümkünolduğukadarsıkveçoktakviyeetmek.

Kural 3. Davranışı arzu edilen hedefi küçük kademelerden bir seridengeçmeksuretiyleşekillemek.

Kural4Cezayerinemümkünolduğukadarödüllendirerek takviyeetmekvebilhassasertcezalandırmalaragitmemek.Hiçkimsebirgüvercinidöverekonapiyanoçalmasınıöğretememiştir.

Skinner’inprensipleribunlardır.Fakatdünyaokullarınınçoğundabunlarınherdördünede aksi hareket edilir. (1)Takviyedaimageçtir.Bir öğrenci evödevini öğretmenine verdikten ancak iki gün sonra tashih edilmiş venumaralanmış olarak geri alır. (2) Takviye sık değildir. Öğretimkademelerinde yalnız bir ikisi hocanın verdiği numara ile veya sınıftasöylediği birkaç övücü kelime ile takviye edilir. (3) Öğretimdeki ayrı ayrıküçük kademelerin takviye edilmesi yerine büyük bloklar halinde karışıkdavranışlartakviyeedilir.Bubirgüvercinintesadüfensekizşeklindebirfigüryaptığı zaman ona verilen ödüle benzer, fakat onu baştan itibaren hedefedoğrusevkedemez.

YeniSonuçlar

Negibisonuçlarveödüllerbulunabilir?

Çok şükür ki bir köpeğe et parçacıkları verir gibi kız ve erkek çocuklaraşeker vermeye lüzum yoktur. Skinner’e göre bir .insan için öğrenmek vesorunları doğru olarak çözmek tabii bir mükâfattır. Genç insanların veçocukların bütün gün soru sormayı ne kadar sevdiklerini hatırlayalım. Birtaraftandaküçükçocuklarınkendioyunlarındanekadarciddiolduklarınıveher şeyi ne kadar ciddiye aldıklarını hatırlayalım. Evcilik oynayan dörtyaşındaki çocuklar arada bir belki gülümserler, fakat genellikle sululukyapmazlar ve şikâyet etmezler. Oyun onların öğrenme vasıtasıdır ve birçocuğun hakiki işi de öğrenmektir.Bundan dolayı bir çocuk için öğrenmekzevklibirşeydir.Bubakımdançocuklarınöğretmemakinalajnnmçokciddiyekullandıklanveöğrenirkenyalnızbu işlemeşgulolduklarıveaynızamandaeğlendikleribizimiçinbirsürprizolmamalıdır.

Şimdi makinalara bir bakalım. Porter tipi adını alan en basit makinalarokuma yazma öğretmek için kullanılır ve makinanın kolu içindeki derskâğıdını yalnız bir istikamette hareket ettirir. Öğrenci pencerenin ilerisinekendicevabınıyazdıktansonramanivelayıbasar,sualiilerletirvepencerenincam veya plastikle kapanmış üst kısmında bu sorunun cevabı gözükür.Öğrenci bunu kolayca okuyabilir, fakat cevabı hiçbir şekilde değiştiremez.Aynı zamanda ders kâğıdındaki sorunun gerçek cevabı pencerenin aşağıkısmına gelir. Böylelikle öğrenci pencerenin yukarısındaki kendi cevabı ilealtındaki hakiki cevabı birbiri ile karşılaştırabilir. Verdiği cevabın doğru veyanlış olduğuna göre kendisine bir (+) veya (-) notu verir ve ikinci soruyageçer.

ŞimdibusistemprofesörSkinner’inöğretim içinortayaattığıdörtkuralanasıluyar,bunuinceleyelim,l’ncikuralatamamenuyulmuşturçünkütakviyederhal ve zamanında yapılmıştır. 2’nci olarak takviye sık sık yapılmaktadır,çünkü makine hiç yorulmadan öğrenciyi her doğru cevapta takviyeetmektedir. Sanki onun yanında devamlı olarak özel bir öğretmenbulunuyormuş gibi. 3’ncü olarak ders programı o şekilde hazırlanmıştır kikademelertedricivekolaydır.Böyleceöğrenciyebilgiveanlayışmuayyenbirhedefe yöneltilerek verilmektedir. 4’üncü olarak takviye esas itibariyleöğrenciye ödül şeklinde verilmektedir, ceza şeklinde değil. Buradamükâfatdoğrucevapvermezevkivecezadacevabınyanlışolduğununsöylenmesiyleduyulanküçükıstıraptır.Çünküsorularokadarbasitveanlayışlıtutulmuşturki verilen cevaplar genellikle tamamiyle doğru olmaktadır. Böylece dörtkuralada tamamiyleuyulmaktave sonuçolarakdaöğrencikendicevabınındoğru olduğunu anlayarak tatmin olmakta ve daha fazla öğrenmekistemektedir.

Akla şöyle bir itiraz gelebilir: “Bu metod hayvanlan yetiştirmek içinmuhakkakki iyidir, fakat insanlar içinbir parça fazlamekanikdeğilmidir?

Acaba bir insan en ufak bir öğrenme kademesi için bile muhakkakmükâfatlandırılmak mıdır? Newton, Einstein ve öteki büyük düşünürlerindüşündüklerivebulduktanşeylerindoğruluğunugösterenbirermakinalarımıvardır?”

Tabii bu itirazda büyük bir gerçek saklıdır. İnsanlar çok uzakta bulunankaranlık ödüller için de uzun zaman çalışırlar, fakat bir çocuk için bugünügelecekiçinfedaedebilmekkabiliyetiçoksınırlıdır.Vedışaleminöğrencileriderslerindenuzaklaştıracakbirçokcazibelerivardır.

Diğer taraftan Newton’un Einstein’in da doğru yolda olduklarını onlarasöyleyen ve onları böylece takviye eden bir nevi makinaları vardı. Büyükmatematikçiler kendilerinin buluşlannın doğru olduğunu hatasız bir şekildeonlara bildiren estetik bir hisse maliktirler. Mantıklannın tamamlanmış herkademesininsonundayenibirşeymeydanagetirmekzevkinitadarlar.İşindebaşarıgösterenherinsankendigünlükfaaliyeti içerisindedebirnevitatminolmazevkibulur.Fakatortabirokulçocuğuöğrendiğidersleri,hiçbirzamanonlardankendibuluşlandolayısıylazevkalacakkadarkavrayamazveböylecedealacağızevklebaşkaşeyleröğrenmeyehevesedemez.

Öğrenciyimükâfatlandırma:

Hayatınbaşındabirçocukgenellikleyaptığıenküçükbaşarılıhareketiçinbilebolbolmükâfatlandırılır.Annebabaonagülümser, ona “aferin”derler,hatta şekervebaşka şeylerverirler.Çocukdaha sonra anaokuldaoynarkenöğrenmek (tıpkı Newton, Einstein gibi) onun kendi mükâfatı olur vekendisinin bir treni veya bir doktoru taklite muvaffak olduğunu gördüğüzamansevinir.Böyleceöğrendiğiyenibirşeyiçintakviyeedilmişolur.Fakatana okulundan ilkokula gider gitmez, mükâfatlar birden bire azalır veçocuğun öğrenmeye karşı olan sevgisi soğur. Artık orada askerlerin hayatıhakkındaWaltWhitman’in söylediği gibi “sıkıntılar çok zevkler azdır” Buyüzden okullardan çıkan birçok öğrenci bütün öğretim sistemine veöğrenmeyekarşıderinbirnefretbeslerler.

Kısaca öğretme makinalarının çocuklara birer hayvan gibi davrandıklarıdüşüncesi tamamiyle yanlıştır. Özellikle, bu makinalar sayesinde okul vekolejlerdeki öğrenciler okuldan önceki çocuklar gibi zevkle yeni bir şeyöğrenmeye teşvik edilirler. Böylece yalnız anne ve babası, hocaları veyakendisineailedenmiraskalanbazıkabiliyetleriolanlardeğil,bütünçocuklarentelektüel başarılarından zevk almış ve kendi kendilerine öğrenimlerinisağlamış olurlar. Böylece bu makinalar, bütün çocukların mümkün olduğukadar az sıkıntı çekerek aynı seviyede yetiştirilmelerini isteyen terakkisevenler ile çocukların gayretle çalışmalarını ve mümkün olan her şeyi

öğrenmelerini isteyengelenekçilerindüşünceleriniveamaçlarınıbirleştirmişolur.

BasitProtertipimakinalardanbaşkahangitiplervardır?BirçokAmerikanüniversitelerindeonikidenfazlaçeşitlitipöğretmemakinalarıgeliştirilmiştir.Bunlardan bazıları yabancı dil öğretimi için gramafon plakaları ile bileçalışırlar. Ana okulları için geliştirilmiş elektrikli bir makine da düğmeyebasar basmaz, resimleri birbiri üzerine getirir. Diğer taraftan yukarıdabahsettiğimiz “tabi ilimler 114.”de olduğu gibi basit Proter makinalarıkullanılır.Yalnızbunlarayenibirilavetertibatyapılmıştırki,bununsayesindederssuallerineöğrencidoğrucevapverinceyekadarmakineotomatikolarakaynı suali tekrarpencereyegetirirvedoğrucevapbulunmadanöğrenciyenisualegeçemez.

GeleceğinÖğretmeMakinaları

Geleceğin öğretme makinaları nasıl olacak? Bunlar iki tip olabilir, birtanesi basit ve ucuzPortermakinasına benzer şekilde olacaktır ki, bu aşağıyukarı toptan olarak beş dolaramal edilebilir. İkinci tip daha teferruatlı vepahalı olan ideal makine olacaktır. Bu makinada bir kontrol tertibatıbulunacakvemakineotomatikolaraktalebetarafındanbazısualleriatlayacakşekildeayaredilebilecek.Böylecedersprogramıdahagüçveya istersedahatedriciveyayavaşşeklesokulabilecektir.Hattaeğerohatayaparsa,makineekbirprogramişletmeyebaşlayacakveböyleceonaonoktayıdahabasituzunvebaşkamisallerleizahaçalışacaktır.

Skinnerle beraberHaryard’da çalışanDr. Thomas F.Gilbert adındaki biröğretim makine araştırıcısı üçüncü bir tip teklif etmiştir. Buna göre biröğrencisualleriçabukvedoğruşekildebirkaçdakikacevaplandırdıktansonramakine otomatik olarak şöyle bir mesaj verecektir: “Buraya kadar çok iyicevaplar veriniz. Belki üzerinde çalıştığınız bu denklemler hakkında çokenteresanbuluşlar yapmışolan İskenderiyeliDipohantus hakkındada ilginçbazıbilgileröğrenmek istersiniz.Eğer istersenizüzerindeekkolyazılıolandüğmeyebasınız,istemezsenizdevamdüğmesinebasınız.”

Acaba öğrenciler bumakinaları kullanarak ne kadar iyi öğreniyorlar?Busualecevapverebilmekiçinmuhakkakkizamandahaerkendir.Fakatşuanakadar yapılan mukayeseler bize göstermiştir ki öğrenciler makinalarlaçalışmaktanzevkalıyorlar,dahafazlaçalışıyorlarvemuhakkakkigeleceğinmakinalarıvedersprogramlarıdahaiyiolacaktır.

Acaba hocalar buna ne diyorlar? Şu anda böyle ders programlarınıhazırlamak ve makine ile öğretime başlamak çok uzun hazırlıklara ve önçalışmalara ihtiyaç göstermektedir. Fakat bu programlar bir kere

hazırlandıktan sonra makinalar muhakkak ki hocaların hayatınıkolaylaştıracak ve tek tek daha fazla öğrenci ile doğrudan doğruyameşgulolabilmekiçinonlaraserbestzamansağlayacaktır.

BirHataYap!

Hayattakaçkerebirşeyyapmakistedikveobüsbütünbaşkabirşeyoldu!Kütüphaneden eve getirdiğimiz kitap istediğimiz kitap değildir! Fakat obirdenbiregözlerimizinönündeyepyeni bir ilgi alanı açar.Benbir öğrencitanırım,birgünaceleileyanlışbirsınıfagirdi,oradatartışılankonuokadarhoşunagittiki,birdenbireoonunidealiolduvegününbirindebudalgınlıkyüzündenünlübirprofesöroldu.Yanlışolanşeylerinyarısınasonradanbizişaşırtacak şekilde doğru çıkmasının hayatın bilmediğimiz cilvelerinden biriolduğunuunutmamalıyız.

RobertHillger

İyiBirDinleyiciOlunuz!

Evet yanımızdaki insanlar, ister emrinizdeki memurlar, ister dostlarınız,ahbaplarınızveyaöğrencilerinizolsun,birtoplantıda,birsohbetteveyakarşıkarşıya oturduğunuz zaman konuşmaktan fikirlerini açıkça ifade etmektençekiniyorlarsa, tanınmış bir iş adamının şu sözlerini hatırlayınız veuygulayınız:

“Eğer yanınızdaki kişilerin herhangi bir konu üzerinde düşüncelerinianlamak istiyorsanız, bir soru sorduktan veya bir problemi ortaya attıktansonra60saniyebirteksözsöylemedenbekleyiniz,tikzamanlarağzımıkapalıtutmakiçinokadarbüyükbirgüçharcadımki,dinlemeyibileunuttum.Fakathiç olmazsa bir şey de söylemedim; bilirsiniz ki tabiat boşlukları sevmez.Karşımdaki en sonunda söyleyecek bir şey buldu ve ben de onun fikriniöğrenmişoldum.Şunudaitirafedeyimki,hayatımdailktanıdığıminsanlarıngerçektennekadarzekiveakıllıolduklarınıanlayabildim”.

BirPedagog

MİLLETVEKİLİADAYLARININEĞİTİMİ

BundanikibinküsuryılönceÇin’dedevletmemuruolacakadaylarüçgünbirodayakapatılır,kimseilekonuşturulmaz,özelolarakhazırlanmışsorularacevapvermeksuretiylesıkıbirimtihandangeçirilirmiş.

Konfüçyüs’ün idarecileri yetiştirmeye ne kadar önem verdiğini hayatı veöğretisihakkındabirparçabilgisahibiolanherkesbilir.

Demokrasininbeşiği sayılan İngiltere’deAvamKamarası’nayenigirenlerKuzeyİrlanda’daendeğerliprofesörveyaşlıdevletadamlarınınkonferanslarverdiği bir seminer görürler, Roma Senatosu’ndan Avam Kamarası’nagelinceye kadar parlamento tarihinin geçirdiği bütün gelişme basamaklarıhakkında bilgi edinirler veya ilgili çeşitli tarihi ve siyasi konulantartışırlarmış.

Almanlara İngilizce öğreten meşhur Toussaint Langenscheidt dil kurskitabınınsonsayfasındaşusatırlarvardır:

“Eğerbukursuburayakadartammanasıylatakipetmişseniz,artıkoldukçaiyi İngilizce öğrenmişsinizdir. Bundan sonra için size tavsiyemiz şudur:Uygun bir fırsattan faydalanarak İngiltere’ye gidiniz ve bu arada AvamKamarası’mziyaretetmeyisakın ihmaletmeyiniz.Çünkübütündünyadaeniyivemükemmelİngilizceninkonuşulduğuyerorasıdır”.

Nehru’nun ölümü dolayısıyla yazılmış bir yazıda ondan “AvamKamarası’nınengüzelkonuşan20hatibindenbirisiidi,”diyebahsolunmuştu.

Churhchillhakkında,“eğer İngilizce’yibukadarmükemmelkullanmasınıbilmeseydi, İngiltere İkinci Cihan Harbi’ni kazanamazdı,” denilmişti. HattaKennedy,“Churhchillkelimeleriniseferberetti,birerbirerharpmeydanlarınayolladıvezaferkazandı,”demişti.

Milletvekili olmak üzere partiler tarafından aday gösterilen kimselerinmuhakkak ki çeşitlimeslek kollannda bilgileri hatta ihtisasları vardır. Fakatacababuyeterlimidir?Parlamentolarınesasişikanunyapmakolduğunagörebu konuyu en iyi bilmesi gereken hukukçular bile oraya tam parlamentohamulesiyle geldiklerini iddia edebilirler mi? Tabii biz burada genelortalamalardan bahsediyoruz, istisnalar her yerde vardır ve kaideleribozmazlar.

Yıllarca önce şevki idare konusu ile ilgili olarak amirlerin yetiştirilmesiüzerine çok değerli bir eseri tercüme ettiren bir genel müdür, kitabın ilknüshasını bakana takdim ettiği zaman, bakanın şu sözleri ile karşılaşmış veşaşırmıştı:

“Amirlikfıtridir,öylekitaplamitaplaolmaz”

Dünya değişmekte, her meslek kolundan eskiye nazaran çok daha fazlaşeyler beklenmektedir. Fakat bu arada meslek kollarının birbirleriyle olantemas noktalan da çoğalmaktadır. Asıl önemli konu buradadır. Bir taraftanihtisasa kıymet verilirken, öteki taraftan da ihtisas bölgeleri arasındaboşluklann,“noman’sland”lerinkalmamasınadikkatedilmektedir.

işte sosyal topluluklarda bu ihtisas kolları arasındaki boşlukları toleransdenilenbirharçdoldurmaktadır.

Bir Fransız yazarının dediği gibi, “Sosyal hayatın en lüzumlu faziletitoleranstır”.

Tolerans,enbasitbirtanımla,başkalarınınbizdenbaşkaolabileceğinikabuletmek, onların fikir ve davranışlarını anlamak, peşin ve sabit bir hükmekatılmadangerektiğindeonlarıtartışabilmekhasletidir.

İşte partilerin adayları için tertip etmeyi düşünecekleri seminerin birincidersitoleranskonusunuiçinealmalıdır.

Ünlü tarihçi Henrik Van Loon toleranssızlığın, bağnazlığın dört şekliolduğunusöyler:

1.Cehalettendoğanbağnazlık,

2.Korkudandoğanbağnazlık,

3.Menfaattendoğanbağnazlık,

4.Alışkanlıktandoğanbağnazlık.

Bağnazlığın sebepleri üzerine bir parça düşünülürse, tolerans sahibiolmanınsosyalhayattakiönemidekolaycaanlaşılır.

Tabiatıyla bir konferans dinlemekle insan tolerans sahibi olamaz. Zatentoleransınokulukütüphaneler,hocasıtarihvegıdasıdailahişüphedir.“Acabakarşımızdaki adamın da söylediklerinde hiç haklı olduğu bir taraf yokmudur?”şeklindekiveFikret’in“Şüphebirnuradoğrukoşmaktır”diyeifadeittiği şüphe. Yalnız başına bu düşünce bile insanlara bir hayli toleransöğretebilir.

Böylebirseminerinikincidönemikonusumuhakkakki,sözsöylemesanatıolmalıdır. YukarıdaAvamKamarası için bir Almanca kitapta verilen örnekçok düşündürücüdür. Tarafsız gözlemciler ve stenograflar konuşmalarınetkisiniazaltan,onlarıkıymettendüşürenşuüçnoktaüzerindemüttefiktirler:

1-Çokûzunkonuşmak,

2-Konudandışarıçıkarakanafikrikaybetmek,

3- Cümlenin son kelimesini -ki bu Türkçe’de ekseriye fiildir- yutmak.Böylece dinleyenler cümlenin manasını tam anlayamazlar ve karine ileçıkarmayaçalışırlar.

Milletvekiliadayıbirdostumilekonuşuyorduk,“halkönünde10-15dakikakonuşmanın nedense değeri yok, onlar en aşağı bir iki saat konuşmamızıbeklerler,”demişti.

Bir daha sefer için kendisine şu testi tavsiye ederdim. Böyle uzun vebaşarılıbirkonuşmasındansonra,dikkatledinleyenlerdenbirisiniçağırsınveonabütünkonuşmasındanaklındanekaldığınısorsun.

Eğerbirkonuşmanınesashedefi,karşıtarafabirşeyduyurmak,söylemek,öğretmek, bildirmek, yani bir fikir vermek, onu insanın kendi düşüncesinekazanmakise,böylebirhedefeuzunbirkonuşmailehiçbirzamanvarılmaz.Çünkünormalinsantamverimle20dakikadanfazladinleyemez.

Meşhurbirhatibinşufıkrasıdailgiçekicidir:

“5dakikalıkbirkonuşmayahazırlanmak içinnekadarzamana ihtiyacınızvardır?“sualine,hatip”biray,15dakikalıkbirkonuşmaya3-4gündemiştir.“Peki ya iki saatlik bir konuşmaya?” sualine de, “hemen şimdisöyleyebilirim”cevabınıvermiştir.

Uzunkonuşmanın,konudanayrılmanınveaçıkseçikkonuşmamanınyalnızhatibin savunduğu konu bakımından değil, şu bakımdan da hepimize zararıvardır:

1-Meclisinkıymetlizamanıkaybolur,dahaönemliişlereazvakitkalır.

2-Uzun konuşmaları ekseriye kimse dinlemez. Böylece içerdikleri güzelfikirlerlayıkolduğu“hüsnükabulü”görmez.

3- Uzun konuşması ile tanınan hatipler, daha söze başlamadandinleyicilerinden bir ilgisizlik peşin hükmüyle karşılaşırlar ve söylediklerihiçbirzamanhatırveetkiyapmaz.

Seminerin öteki dersleri hakkında yetkili ilim adamlarımız herhalde dahabirçok kıymetli tavsiyelerde bulunacaklardır. Yalnız bizim ilave etmekistediğimizbirkonudahavardır:İlmişevkiidare.

Memleketimizde Türkiye ve Orda Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nünönderliği ile yüksek seviye icra amirlerine kadar verilmeye başlanan buseminerlermilletvekili adayları için de çok faydalıdır.Çünkü böylece onlarmüsteşar,genelmüdür,dairebaşkanıgibiyüksekdereceliidarecilerinnegibigüçlüklerlekarşılaştıklarınıdahaiyianlarlar.

Bundan yıllarca önce parlamentonun bir komisyonunda genel müdürlerveya daire başkanlarının özel sekreterleri konusu tartışılmıştı. Birçok

milletvekili bunların lüzumsuzluğundan, gelenleri içeri bırakmadıklarındanyakınmışlardı.

Halbukimodemşevkiidaredeesasprensip,yüksekbiricraamiriningünlükişlerindenuzakkalmasıvemüesseseningeleceğihakkındadüşünmeyevakitbulmasıdır.

Bizdeençokziyaretedilenmakamlarenüstmakamlardır.Bundandolayımemleketçe işyapmaktansorumluolanpartiler,yüksekamirlerinvakitleriniisrafettirmemekiçinbugibiprensipleribütünadaylannaöğretmelidirler.İştebunlarvedahabirçokönemliesaslarmodernşevkiidareninkurallanndandır.

Her eğitim fay dalıdır, fakat memleketin kaderini en yakından ellerindetutacakolanlarıneğitimikadarhiçbireğitimfaydalıolamaz.

Partilerseçimheyecanıarasındabirparçavakitbulabilirlervebukonuyudadüşünmekzahmetinekatlanırlarsa,hemmemlekete,hemdemokrasimize,hemdekendilerineiyiliketmişolurlar.

TRAFİKEĞİTİMİNEOLANİHTİYACIMIZ

Latince bir söz vardır: “Biz okul için değil, hayat için öğreniriz”. BirvakitlerFrankfurtÜniversitesi’ninkapısınınüstündeyazılıolanbusözbütünokulların temel amaçlannın, genç dimağlara hayatta gerekecek bilgilerivermekolduğunugösterir.

Bu bakımdan okulu pekiyi derecelerle bitiren birçok gencin hayatta ortabirer vatandaş olarak kalmaları ve başarı göstermemelerinin bir sebebini deokulilehayatınbirbirindençokfarklıolmasındaaramakyerindeolur.

İşte memleketimizde her sene binlerce insanın ölmesine veyayaralanmasına, milyonlarca liralık mal kaybına sebep olan trafik kazalarıkonusuna hangi okulumuz, hangi akademimiz veya üniversitemiz parmakbasarakbuhusustagençleri,ilgilileri,halkıaydınlatmış,onayolgöstermiştir?Buşekildebirtrafikeğitimineolanihtiyaçhâlâküçümsenmekte,İngiltere’ninsenedeürettiğikömürmiktarı ileAmazonnehrininuzunluğununöğretilmesigenelkültürbakımındandahaönemlisayılmaktadır.

Kırksenekadarönce,tanıdığımbirAlmanaileninevindeidim.İlkokuldangelecekkızlarınınherzamanki saatteevdeolmamasındanendişelenmişlerdi.Birazsonrayüzügözükanteriçindekızcağızgeldivegecikmesininsebebinideanlattı,herzamangeçtiğisokaktamirdolayısıyla trafiğekapalıymışodaarka sokaklardan dolaşmak zorunda kalmış. Babası gülümsedi, “evet” dedi,“bendegördüm,fakatoyayalaradeğil,taşıtlarakapanmıştır.”Kızcağızbirazşaşırdı, evet ama,dedi ‘Verboten’ levhasınıgörüncenasılgeçebilirdim,bizeokuldasıkısıkıyatembihetmişlerdi.”

Yine harpten önce Berlin tramvaylanna nasıl binilip inileceğim en iyişekilde manzum olarak ifade etmek üzere ilkokul öğrencileri arasında biryarışma açılmıştı, binip inerken sağ elin ve sağ ayağın nasıl hareket etmesigerektiğiniçokhoşbirşekildeifadeedenbirbeyitherkesingöreceğişekildetramvaylarınkapılarınınüzerineyazılmıştı.

Dres’dencivarındabirarkadaşlaberaberbirköprüdengeçiyorduk.Okadarhararetle konuşuyorduk ki, birden omuzuma değen bir el hisseder etmezafalladım. Ciddi yüzlü bir polis, “baylar,” dedi, “lütfen sağdan yürüyünüz,karşıdangelenlerirahatsızediyorsunuz.”

Yinebir günana caddedenkestirmebir yolbulmakümidiyle ayrılmıştık.Karşımıza çıkan bir bisikletli derhal durdu, “yanlış gidiyorsunuz” dedi, “buyolbisikletlileriçindir,çabukgeridönün,polisgörürsecezası5Mark’tır.”

1937 senesinde idi, memlekete dönmek üzere idim. Tren vaktine çok azkalmıştı. Bir vize işini çözmek için koşuyordum. Yeşil ışık san olurken

karşıyageçmişim,köşededuranbirpolismemuruelindekirenkli resimlibirkâğıda kırmızı kalemle bir işaret yaptı ve bana uzattı, “yaptığınız hatayıişaretledim, bir daha yapmazsınız” dedi. Meğer o hafta trafik eğitimihaftasıymışveokâğıtdayayalannyaptığı12hatayıgöstermekvebuşekildehalkıuyarmakiçinkullanılıyormuş.

Amerika’ya Demiryol Teknik Emniyet (kazalardan korunma) Teşkilatınıincelemek üzere gitmiştim. 5 sene arka arkayaHarriman’ın emniyet şildinikazanan Great Northern Demiryollan’nda bu işin esaslannı öğrenirken, bugeniş konunun basit sebeplerle nasıl açıklanabileceğini bulmaya çalıştım.Uzmanlarınhepsininbirleştiklerinoktaöğretimve ilgisayesindepersoneldeve halkta bir kazalardan korunmabilincinin sağlanması idi.Evet, eğitimveilgi,kısacasıherferdkazalannkendiliklerindenolmadığınaveherkazanınnekadar karışık ve anlaşılmaz olursa olsun, bir sebebi bulunduğuna inanacakşekilde eğitim görmeliydi, ki milletçe kazalardan korunma yolunda herkesberaberçalışabilsin.

İkincinoktadailgiidi.Enüstkademedenenaltkademelerekadarherkesinbukonudacandaninanarakilgigöstermesilazımdı.

Great Northern Demiryolları’nın Amerika’nın en emin demiryollarındanbiri olmasının sebebi de işte bu eğitim ve ilgilenme davasına candan belbağlamasıidi.KendisiileberaberçalıştığımTeknikEmniyetMüdürübirgün,“biliyor musunuz,” dedi, “bizim genel müdürün, hangi iş yerini görmeyegiderse gitsin, ilk sorduğu soru, ‘geçen haftanın kaza tekerrür katsayınızkaçtır?’ olur. Yani çalışan iş saatine göre o hafta içinde kaç iş kazasıolmuştur.”

Dünyanın en iyi teşkilatlanmış ulaştırması deniz ve daha yeni olan havaulaştırmasıdır.Neden?Çünkübunlargüç işlerdir.Kendisinebirgemi teslimolunanherkaptanbumesleğedüngirmişdeğildir,ağırtecrübevesınavlardangeçmiştir.Pilotdaöyledir.Kimseonbeşgünlükbireğitimvetecrübeilebirjetuçağınıidareetmeyihatrınagetiremez.

Fakatherkessokaktayürür,bir taraftanbir tarafageçervebirparçaakıllıbirkimsebirazegzersizdensonramükemmelenbirşofördiplomasıalıp100kilometre süratle otomobil sürmeye başlar, işte meselenin önemli noktasıburadanbaşlamaktadır.

Bütün insanların iyi yüzme bilmesi veya herkesin paraşütçü olmasıbeklenemez. Fakat sokakta yürüyen herkesin belirli bir eğitim görmesi,başkalarınınisteryaya,istertaşıdıolsunhakkınıtanımasınıöğrenmesişarttır.

Büyük şehirlerimizin sokaklarına bir bakın, karşıdan karşıya geçmek birmesele olmaktadır. Bilhassa yaşlı kimselerin ve çocukların bu yüzden nekadargüçdurumagirdikleriveyataşıtşoförlerinisoktuklanherkesçebilinen

şeylerdir.

Yeraltıgeçitleriheryerdetatbikedilemez,pahalıdırvegereğideyoktur.

Mesela Roma’da yayalann geçecekleri yerler caddelerde siyah şeritlerle(bizdebeyaz)işaretedilmiştir.Yayaherzamanbuşeritlerdengeçebilir,fakatyalnızbusiyahşeritlerden.Bunlardaokadarsıkdeğildir.

Taşıtbuşeritlerinüzerindengeçenyayagörüncederhalyavaşlar,gerekirsedururda.Yayadabuşeritüzerindenherzamanemniyetlegeçeceğinivebaşkayerdengeçersecezavereceğinibilir.

Esas itibariyle bizdeki san veya beyaz çizgide de aynı düşünce ileyapılmıştır. Fakat polis taşıtlan durdurmazsa hiçbir vasıta kendiliğindendurmaz, işte İstanbul’da istiklal Caddesi, işte Ankara’da Kızılay AtatürkBulvan.

Bu konunun diğer bir çözümü de trafik ışıklandır. Polis yalnız ışıklarauyulup uyulmadığını kontrol etmelidir, yoksa trafiği idare değil. Trafikışıklarınıbirçokşekildeayarlamakmümkündür.

Bunarağmençoksıkıtrafiksaatlerindegeçiciolarakpolisgenemüdahaleedebilir.

Çözülmesi gereken bir konu da park işidir. “Burada park yapılmaz”levhasının altındaparkyapanotomobilleri gördükçe,SüleymanNazif’inbirsalondasigaraiçilmezlevhasınınaltındasigarasınıpüfürpüfürtüttürenbirinigörünce, garsonu çağırıp, “şu levhayı kaldırın da beyefendi sigarasını rahatiçsin” dediğini hatırlar gibi olurum.Uyulmayan kurallar, iyi uygulanmayankanunlaryenikanunvenizamçıkarmakladüzeltilmez.

Trafikkonusununayrıntılarınagirecekdeğilim.Yalnızeğitimveilgiyeolanihtiyacıbelirtmekistedim.

Şimdi asıl bundan 30 yıl kadar önce basılmış bir kitapta İsviçreDemiryolları hakkındaki yazının çevirisini beraber okuyalım (İnsanlığınvatanı,sayfa150-151).

“SimplonhattınıngeçtiğiAlp’lerinbudaryerinde21kadar4000metrevedaha fazla yükseklikte tepe vardır. Milletlerarası ekspres katarlarınıngeçmesindenbirkaçdakikaöncedemiryolköprülerinialıpgötürmekâdetindeolan vahşi dağ ırmakları 140 buzul tarafından beslenir. Fakat su ve buzkütlelerinin bu ani hücumları şimdiye kadar hiçbir demiryolu faciasınasebebiyetvermemişlerdirki,budaİsviçreDemiryollan’-nınnekadaremniyetve sadakatle çalıştıklarının önemli bir delilidir. Bundan önce de söylediğimgibibudikbaşveoldukçakanunatapanCumhuriyettemümkünolduğukadarhiçbirşeyşansabırakılmaz.

Hayat “tevekkül” felsefesine göre yaşamak için çok güç ve tehlikelidir.Herhangibiryerde,herhangibirşekilde,herhangibirkimseburadadaimaherşeyigözetlemekveherşeyedikkatetmekgöreviylenöbetbeklemektedir.

Trafik bilgiye, dikkate ihtiyaç gösterir, burada ufak bir laubalilik, adamsendecilikbirçokinsanınhayatınamalolabilirveoluyor.

Okullar, aile, basın, hükümet hep beraber bu konuya önem vermelidir.Çoğalantrafikkazalarıkarşısındahepimizaynıderecesorumluyuz.

Başımıtararken,saçlarımıdüşünürüm.

Clemancau

Başkalarıyapsın,senyapma!

BaronSonnio(İtalyaDışişleriBakanı,1913)

İNSAN…ÖLDÜ!…

HıncalULUÇ,SabahGazetesi

Minicik, mini minnacık bir haberdi, devam sayfalarına sıkışmış… Teksütuna…

“NüvitOsmayöldü…”

Masamın üzerinde, hep ama hep duran, heybetli kitaba baktım…BenimiçinNüvitOsmayoydu…

“İnsanMühendisliği…”

Hırpalanmış,eskimişbirkitapgeçmiştielime,1968’debasılmış…İnsanveMühendis diye… İçinde derlemeler vardı. Büyük bir sabır ve büyük birtitizlikle bir ömür boyu derlenmiş, yazılar, sözler… Her biri kesilipsaklanmayadeğerşeyler.Birisibunlarısiziniçinbiriktirmişvekitapyapmıştıişte…

Uzanıp rastgele bir sayfayı açmak ve okumak, insana öyle keyif veriyor,hemdeöyleşeylerkazandınyorduki…

Bu kitabı anlattım size uzun uzun, iki yıl önce… Alıntılar yaparaktanıttım…

Size teşekkür ediyorum. Bana inanıp bu güzel kitaba sahip olduğunuziçin…

NüvitBeydearadı sonra…Beşincibaskıdolayısı ile teşekkürettimona,kitaplığımaböylebirzenginlikkazandırdıdiye…

NüvitOsmay,87yaşındaöldü…

İnsanMühendisliği,insanlaryaşadıkçayaşayacakoysa…

★★★

Yatağınızın başucunda bu kitap yoksa eğer, inanın çok şeykaybediyorsunuz.

Gidinbir,alınkanştınnsayfalarını,nedemekistediğimianlayacaksınız.

Belkidekalmamıştır.

Bukitapherevdeolmalı…

“İNSANMÜHENDİSLİĞİ”İÇİNKİMNEDEDİ?

Bu kitapta iki şey buldum. Biri insanlara mütevazı bir dille, düşünmeyevakit bulamadıkları bir çok yararlı şeyler öğretmesi. İkincisi, insanın adetabirsevgienjeksiyonuyapılmışgibi,insanlarısevmeyebaşlaması.

Bu kitabı bize kazandıran Nüvit OSMAY’ı takdir eder, güzel ve akıcıTürkçesindendolayıdatebrikederim.

Prof.Dr.RasimADASAL

NüvitOSMAY’I1930’lardaYeniAdam’ıçıkarırkentanımayabaşlamıştım.Kendimeslek ihtisasınaait gerekli kitapları yazarken,YeniAdam’dadabirçok tercümeleri çıkmış, Van Loon’u sevmiş ve bu hümanist HollandalIAmerikalı’nın “Tolerans: İnsanlığın Kurtuluşu” adlı kitabını Türkçe’yeçevirmeklekendisinihoşgörüfelsefesinevermiştir.

İnsan veMühendis, hem 37 yıllık meslek hayatını, hem de Von Loon’unetkileriniüzerindetoplamıştır.Renkliüslûbubusoneseriniherkesinokumasıgerekendeğerlibirkitapyapmıştır.

Prof.Dr.İsmailHakkıBALTACIOĞLU

(İnsanMühendisliği)adlı,çokdeğerlikitabınızıbendenizelayıkolmadığımüstünbirnezaketnitelikleriyletakdimetmenizdençokduygulandım.

Eserinizde,insanyapısındabüyükrolüolananavetemelpsişikgörevleriledavranışlarıelealarakonunmaneviyönleriniyüceltmedeaydınlatıcıdüşünceveyöntemleriçokgüzelüslubunuzlaortayakoymuşsunuz.

İnsanınmatematikanlayışıilepsişikyahutmaneviyönlerinisentezyaparakmüşterek mesleğimizin temeli olan (İnsan arındırarak manevi yöndenkalkındırma)eğitimikonularınıTürkkültürüneölümsüzyapıtınızlaarmağanetmiş bulunuyorsunuz. Aynca D.K.D. amaçlannı öğreten bir eğitimcilikyönünüzdevar.Amabendenizekalırsasizdekigelişmişinsancılüstünlüğü,buhusustahiçbirözeleğitimbasamaklarındangeçmeden,mükemmelbularakoyoldayürümekyanında,onunprensiplerinitoplayanyapıtınızlabelgelemektearamakgerekir…

Kısacası, bütün bunları size yaptıran kudreti ise doğuştan kazanmışbulunduğunuz içinizdeki cevherin başancı potansiyelinde bulunduğunusezinliyorum.

Prof.Dr.SamiGür

Türkiye’deD.K.D. (Düşün, Konuş,Dinle) “ToplumÖnünde Söz SöylemeKursları”düzenleyerek isimyapanyazar,kurslarındaöğrettiğibilgilerinbir

bölümünüönce1968yılında“İnsanveMühendis”adıylayayımlanmış,1983yılındadabukitabıgeliştirerek ikincibaskısınıyaptırmıştır. İşhayatı içindeinsanı ve çevresini her yönüyle ortaya koyan kitap işletme mühendisleri,yöneticiler, memurlar, öğretmenler ve subaylar için son derece yararlıbilgilerle doludur. İnsanlarla ilgilenen, görevi gereği insanlara hizmetgötüren herkesi ilgilendirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde DaleCamegie’in düzenlediği kurslara katılan ve başarıyla bitiren yazar yönetimbiliminiveişletmemühendisliğiniçokiyibilmektedir.UzunyıllarTürkiye’dedevlet teşkilatında çalışmış, bürokrasimizin iyi ve kötü yanlarını görmüştür.KitaptaTürkbürokrasisindekibozukluklaraçözümlerdegetirilmektedir.

Dört bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde“İnsan,Çevresi ve İşi”başlığı altında insanla işi ve çevresi arasındaki ilişkiler, sorunlar ve çözümyollanİncelenmektedir.İkincibölümde“İnsanAmirRolünde”elealınmakta,yönetim bilimiyle ilgili konular akıcı bir üslûpla açıklanmaktadır. Üçüncübölümdeisebudefa“İnsanaliderrolünde”bakılmaktadır.Kitap,“İnsanveEğitim”bölümüylesonaermektedir.

KültürveTurizmBakanlığı“Kitap”DergisiSayı:10

Son yıllarda bizde de bir çok seminerler, kurslar düzenleniyor, orta veyüksekidarecilereorganizasyon,metod,beşeri ilişkiler,halklamünasebetler,toplumönündekonuşma,liderlikgibiilginçkonulardakonferanslarveriliyor,tartışmalaryapılıyor.

İşte tam bu sırada kendisini bu kurslardan tanıdığımız bir mühendisarkadaşımız 37 senelik meslek hayatının kazandırdığı tecrübelerle kalemesarılıyor, yazıyor, tercüme ediyor ve bize güzel birTürkçe ile çok renkli bireserhediyeediyor.

Odamız üyesi Sayın Nüvit OSMAY’ın 350 küsur sayfa tutan “İnsan veMühendis”adlıkitabında4anabölümvar:I.İnsan,çevresiveişi;II.İnsanamirrolünde;III.İnsanliderrolündeIV.İnsanveeğitimaltalta.

Fihriste bir göz atarsak, insan mühendisliğinden tutun da heyecan,tolerans, haşan için hatasız bir formül, düşünme sanatı, okumak sanatı,nezaket üzerine, beklemek sanatı gibi konulardan başka; birçoklarımızıdüşündürecek “İki mektubun hikâyesi,” “Birbirimizin hayatınıgüçleştirmeyelim,”“Bizhakikatentembelmiyiz?”gibibaşlıklardagörürüz.Bütün bunlar ve daha başkaları, çevremizdeki insanları ve dolayısıylakendimizidahaiyianlayabilmekiçinbizeçokyardımedecektir.

İnsan amir rolünde adlı 11. Bölümle, insan lider rolünde adlı III. Bölümdefalarca okunabilecekmakaleleri kapsamaktadır. Zaten kitabın bir özelliğideiçindebulunanmakaleninherbirininaynaynbirkonuyadeğinmesi,fakattümolarakhepsinin“insan”dabirleşmesidir.

Kitabın ikinci bir özelliği de F.Bacon, Conan Doyle, Van Loon gibi bukonularda unutulmaz isimlerin klasik sayılan parçalarının da tercümelerinivermişolmasıdır.

Bugünün mühendisi, -Yazar öyle diyor- artık yalnız şantiye ve fabrikadamakinalar arasında çalışan bir kişi değildir. O bir amir, bir idareci, birliderdirvebusıfatlaronunçevresindekiinsanlarıanlamasınıgerekliyapar.

İşte, İnsan ve Mühendis kanaatimizce bu konuda büyük bir katkıdabulunacakbireserdir.Bubakımdanyukandabahsettiğimizkonularıkapsayanbukitabımühendis,teknisyen,sanatçı,idareci,fabrikatörveinsaniilişkilerleilgiliolanherkesetavsiyeederiz.

MakineMühendisleriOdası

Eğitimdüzenimizinboşbıraktığı,insaniilişkilerçığırında,güçlübiryapıt.Her başlık, bir arada ve banş içinde yaşayıp yükselmeyi amaçlayantoplumumuzuntemeldekieğitimsorunlarınaışıktutmaktadır.

Buyapıtveuygulamayadönük(D.K.D)çalışmaları,sayınNüvitOsmay’ıneğitimeolanaşkını,kanıtlamaktadır.

Böyle bir çabanın, eğitimimeslek olarak seçenlerin dışında da gelişmesiherkesidüşündürmelidir!

Birlikte yaşama ve grupla çalışma güçlüklerimize, çözüm aradığımız şusırada, bu tür etkinliklerin çoğalması, tüm yurdumuza yayılması, gönüldendilegimdir.

M. Tevfık YAVUZER Ankara-Eski Yüksek Öğretmen Okulu ve GaziEğitimEnstitüsüMeslekDersleriÖgretmenliği’ndenEmekli

DİZİYÖNETMENİNİNKİTAPVEYAZARHAKKINDAKİGÖRÜŞLERİ

MüminSEKMAN

O gün okuduğum Hürriyet gazetesinde Haşan Celal Güzel, “GüzelkonuşmayıD.K.D’deöğrendim”diyordu.Benisekafasında“yoksulbirgenceyardımcı olmak istiyorsan, ona balık tutup verme, balık tutmayı öğret”özdeyişive“iyiamabusomutolaraknasılyapılabilir?”sorusuyladolaşanbirüniversite öğrencisiydim. İçgüdüsel olarak, aradığım cevap bu okuldaymışgibihissettim.ÖnceDKD’yi,sonraNüvithocayıbuldum.

Nüvit Osmay beni evine davet etti. Ankara’nın Kavaklıdere semtindekievinde uzun süre sohbet ettik. Bana Dale Carnegie’nin Türkiye’yi ziyaretisırasındaVatangazetesindeyazdığıyazıyı,seminerlerindeçekilmişresimlerive eski DKD bültenlerini gösterdi. Einstein’in yakın arkadaşlarından VanLoon’unevindemisafiroluşunu,DaleCarnegieileilgilianılarım,yaşamakvebaşarmaksanatıhakkındakigözlemvegörüşlerinianlattı.Sevgivebilgidolubirgörüşmeydi.Haleetkisinekapalıbiriolmamarağmen,onun“sençokzekibirgençsin”demesi,ayaklarımıyerdenkesmiştidoğrusu!

Dahasonraseminerlerinedekatıldım.Pekçokkonferansınıizledim.Nüvithocamsevgidençok,sıkıntılardanazbahsederdi.Bazenyayıncısıilesorunlarıolduğunu söylerdi. Kitabın baskısından dolayı herhangi bir telif hakkıalmıyorduvedağıtımla ilgili sorunlarvardı.Kitabıbasanşirketbiryayınevideğil,pazarlamaşirketiydi.

YıllarsonrabenTürkiye’ninenbüyük5yayınevindenbiridurumundaolanAlfa yayın grubunun kişisel gelişim dizisinin yönetmeni oldum. Şimdi deNüvithocanınkitabınıtelifücretiniailesineödeyerekyayınlıyoruz.

Nüvithocasıksık“papağandakonuşuramadinleyipdüşünemez”derdi.OTürkinsanınayaşamakvebaşarmaksanatınıöğretmeyekendinivakfetmişti.Türkiye’de kişisel gelişim eğitimlerinin öncüsü Nüvit Osmay’dır. İlkeğitimleri1950’lerdekendisibaşlatmıştır.

Nüvithoca“metot”kavramınaçokinanırdı.Sıksık“21.Yüzyılınenbüyükicadı,icatetmeninmetotlarınınicatedilmesidir”derdi.Hattakitabında,cümleortasındageçmesinerağmen,metotkelimesininilkharfinibüyükyazması,bukavramagösterdiğinisaygınınişaretidir.

Bilim Teknik dergisinin 10 yıl boyunca yayın yönetmenliğini yapüğını,derginintirajını15000’denalıp95.000’enasılçıkardığınıbanaanlatmıştı.Bubaşarıyı gerçekleştiren ekip başlangıçta kaç kişiden oluşuyordu dersiniz?

Nüvithoca,kızıvebirsekreter]

Kitabın dili entelektüel kişiler için güncel olmakla beraber, yenijenerasyonun anlamakta zorlandığı bazı kelimeleri, onlara okutarak tespitettik.Aşağıdakiküçüksözlükbukonudaişeyarayabilecektir.

•Muntazam:Düzenli

•Kabildir:Mümkündür.

•Ihtissal:Üretim

•Mukadderat:Yazgı

•Malik:Sahip

•Nevi:Çeşit

•Taasup:Bağnazlık

•Alakalanma:İlgilenme

•Umummüdür:Genelmüdür

•Kalp:Sahte(kalppara)

•Fena:Kötü

•İntiba:İzlenim

•Hassa:Yetenek

•Tehiretmek:Ertelemek

•Tertip:Düzen

•Sual:Soru

İlkkitabım“Yabiryolbul,yabiryolaçyadayoldançekinNüvithocayaithaf ettim.Kitaplarımda, seminerlerimde,konferanslarımdaonunanısını veöğretileriniyaşatmayaçalışıyorum.Sanalortamdawww.kigem.comadresindeonunlailgilisayfalardasunuyoruz.

Nüvit Osmay’ın Türk kültüründe hak ettiği yeri ve değeri henüzbulamadığına inanıyorum. Kendine sahip çıkan en ciddi kurum olanTÜBİTAKBilimTeknikdergisine teşekkürediyorum.Bukitabıalıpokumanezaketinigösterdiğiniziçinsîzleredeteşekkürediyorum.Sizinüvithocanınensevdiğisloganıylauğurlamakistiyorum“Birşeysev,birşeyyap,birşeybekle”